interview Smartphones beïnvloeden ons bestaan. Ten positieve, anders zouden we ze niet gebruiken, toch? Maar zonder dat we ons het realiseren, heeft dat slimme apparaatje invloed op onze keuzes, onze gedragswijzen, de kwaliteit van onze relaties en op ons levensgevoel. Helaas pakt dat niet altijd even gunstig uit. Welke risico’s brengt de smartphone met zich mee en hoe kunnen we daar op een constructieve wijze mee omgaan? De Utrechtse notificatiefilosoof Anke Hans verdiepte zich in de materie en ontwikkelde een etiquette voor smartphonegebruik. Tekst Berengaria Liedmeier Illustraties Michelle Hoenderboom Hoe het begon… Mei vorig jaar dronk ik met een vriendin koffie in De Bakkerswinkel, een zaak hier in Utrecht. We waren in gesprek toen mijn smartphone een alert gaf. ‘Wacht even’ zei ik en greep naar mijn telefoon. En zij vond dat heel normaal, andersom zou het ook zo gaan. Omdat er een signaal van het apparaatje kwam werd ons gesprek in de wacht gezet. Dat was het moment waarop ik me realiseerde dat ik me hier niet prettig bij voelde. Al een hele tijd eigenlijk, alleen werd ik het me nu bewust. Alsof het ongemak in mijn maag een stemmetje had gekregen: ‘dit is niet zoals het zou moeten zijn’. Hoe kwam het dat we deze 6 manier van doen zo vanzelfsprekend waren gaan vinden? Om daar antwoorden op te krijgen ben ik mensen gaan interviewen. Uitgangspunt waren de vragen: welke rol heeft de smartphone in jouw leven en wat vind je daarvan? Een vocabulaire In eerste instantie sprak ik met mensen in mijn directe omgeving, huisgenoten, vrienden, familie. Gaandeweg werd die kring steeds groter. Er kwamen specialisten bij die het fenomeen vanuit verschillende invalshoeken konden belichten: wetenschappers, filosofen, digital developers, professionele bloggers en twitteraars. In ieder gesprek kwam wel iets aan bod dat mij raakte en waar ik van leerde. Zo ontstond stukje bij beetje een vocabulaire waarmee ik mijn aanvankelijke onbehagen kon benoemen. Dat vocabulaire vormde de basis voor het ontwikkelen van een visie op het optimale gebruik van de smartphone. Zodat het apparaatje niet jouw gedrag bepaalt, maar jij beslist wat het ding voor jou moet doen. Dat heeft zich dan weer vertaald in de etiquette. Overigens is dat geen dwingende set van regels. Het is bedoeld als hulpmiddel, als een instrument dat je ondersteunt bij het effectief en doelmatig gebruiken van je smartphone. 04 j ul i 2014 Hoe de smartphone ongemerkt je leven infiltreert en je aandacht opeist Zweet Psychobiologie onderzoekt de effecten van cognitieve impulsen op je lichaam. Via die invalshoek leerde ik dat we ook fysiek op de alerts van een smartphone reageren. Op ieder digitaal appel volgt een zweetstootje in je handen. Je krijgt dus steeds een kleine stressimpuls, die je reguliere stroom van handelen onderbreekt. Vanuit het perspectief van de producenten is dat ook precies de bedoeling. Wanneer je een app op de markt zet, wil je dat die zoveel mogelijk aandacht genereert. Dus krijgen de developers van zo’n app de instructie: ‘Zorg dat de app opvalt! Zorg dat die gehoord en gezien wordt!’ De vraag of dat prettig of heilzaam is voor de gebruikers doet in die context niet ter zake. Daar wordt dan ook geen aandacht aan besteed. Het Paard van Troje in je broekzak Wat ik aanvankelijk als een persoonlijk ongemak had ervaren, bleek ook voor anderen problematisch te zijn. Ook bij de voorlopers, de pioniers van het smartphone gebruik. Ik was er steeds van uit gegaan dat zij wisten hoe je goed met dat ding om kon gaan. Dat was niet het geval. Ze hadden dezelfde vage irritaties als ik, zonder dat ze zich daar nou direct bewust van waren, en zonder dat daar onderling over gespro- ken werd. In de interviews die ik hield werd dat ongenoegen soms manifest. En de omschrijvingen die daarbij gegeven werden logen er niet om. De smartphone is een sirene. Een digitale suikerpot. Het Paard van Troje in je broekzak. Geen onschuldig apparaatje dus… Whatsapp Cold Turkey Sommige gesprekken waren confronterend. Een app-developer vertelde hoe de smartphone de relatie met zijn moeder negatief beïnvloed had. Oorspronkelijk belden ze één keer per week met elkaar. Dat waren toffe gesprekken. Maar Whatsapp is gratis en makkelijk en zijn moeder had het leren gebruiken. Het gevolg was dat zijn ochtenden steevast met een Whatsapp van haar begonnen, waarin ze vroeg wat hij ging doen die dag. Wat hem irriteerde. Maar dat wilde hij haar niet vertellen, omdat hij bang was dat het haar zou kwetsen. Ik schrok; het was of ik mijn verhaal hoorde. In de verstandhouding met mijn moeder had ik last van hetzelfde fenomeen. Ik ben toen per direct gestopt met Whatsapp en heb mijn moeder uitgelegd waarom en waar ik mee zat. Helemaal zonder Whatsapp gaat niet meer: tegenwoordig heb ik het nodig 04 jul i 20 14 7 interview colleges bij te laten wonen. Daar leerde ik over de signaaldetectietheorie. Het brein reageert op signalen van buitenaf. Hoe dat gebeurt en hoe die signalen verwerkt worden verschilt van mens tot mens. Voor sommigen onder ons gaat er een verslavende werking uit van externe signalen. Die groep kan gekenschetst worden als de ‘noveltyseekers’: mensen die steeds uit zijn iets nieuws en spannends. In reactie daarop produceren hun hersens dan het stofje dopamine, waar je een kick van krijgt. De smartphone zorgt voor een niet aflatende stroom van externe alerts die je, als je daar gevoelig voor bent, steeds een kleine boost geven. Je raakt als het ware aan je scherm gekleefd. Ik omschrijf dat als ‘valse onmiddellijkheid’: je bent voortdurend met iets bezig wat heel belangrijk lijkt. Maar werkelijk belangrijk, dat is het natuurlijk bijna nooit. De laatste keer dat ik mijn smartphone ècht nodig had, was een paar maanden terug. Ik was vergeten de sleutel aan een kennis te geven. Ze stond voor een gesloten deur… voor mijn werk. Maar ik beperk het gebruik strikt tot deze professionele context. Als ik iemand een berichtje wil sturen, doe ik het per mail of sms. Juist omdat het minder makkelijk gaat, omdat het geld kost. Die weerstand maakt dat ik zorgvuldiger ben in het formuleren van mijn boodschap. Ik denk beter na over wat ik te zeggen heb en hoe ik dat wil doen. Fight or flight De stressreactie op een smartphone alert is verwant aan een fenomeen dat in onder meer de psychobiologie wordt beschreven als de fight-or-flight modus. Wanneer een mens of dier in een levensbedreigende situatie geraakt, komen er hormonen vrij die een staat van verhoogde alertheid te weeg brengen. Dat kan leiden tot een vlucht voor 8 of een confrontatie met het gevaar. In die toestand is je waarneming dus veranderd en er is dan geen ruimte voor reflectie op je acties. Wanneer je vanuit deze modus direct reageert op een appèl van buitenaf, zoals bijvoorbeeld van je smartphone, dan wijkt je reactie vaak af van wat je zou doen als je eerst bedenktijd had genomen. Dat is voor mij het verschil tussen een whatsapp en een sms. Ik moet nadenken voordat ik een sms verstuur. Dat voorkomt dat ik te snel en te impulsief reageer. Daar komt bij dat een gratis applicatie als whatsapp veel spam bevat. Zonde van mijn tijd en energie. Hmmm, lekker, dopamine! Jos van Berkum, hoogleraar Discourse, Cognitie en Communicatie, was zo vriendelijk om mij een paar van zijn Keuzes maken Een jonge moeder vertelde dat ze haar smartphone uitzette wanneer ze een feestje bezocht. Maar ging ze met haar kinderen naar de speeltuin, dan was ze met haar mobiel bezig. Het stilstaan bij dat gedrag kan als een spiegel werken. Je uitgangspunt is dat je kinderen bijzonder zijn, maar hoe bijzonder vind je ze nu echt? Gaat de telefoon voor? Het is ook een kwestie van keuzes: door ergens veel tijd aan te besteden, wordt het vanzelf steeds belangrijker. Waar het mij om gaat is dat je je bewust wordt van de onzichtbare claim die kan uitgaan van de smartphone. Want dan kan je weloverwogen bepalen waar je je 04 j ul i 2014 aandacht aan wijdt. Verkwozen 2 Hij infiltreert je bestaan Ankes vocubulaire De combinatie van de werkwoorden verbazen, kwetsen en boos maken, waarmee Anke Hans de effecten van verkeerd smartphone gebruik in alledaagse sociale situaties beschrijft. ‘Ik was op zoek naar een vocabulaire waarmee ik mijn ongemak kon benoemen’ antwoordt Anke Hans op de vraag naar het ontstaan van de smartphone etiquette. Een paar termen uit haar woordenschat, op alfabetische volgorde: De smartphone wil dat jij hem nodig hebt en zet alles in werking om dat te bereiken. Ongebreideld claimt hij je aandacht, en zuigt de energie op die je eigenlijk aan de mensen om je heen wilde besteden. De Smartphone: App developer App is de afkorting van ‘application’, een digitaal instrument dat je aan het repertoire van je smartphone kan toevoegen. Dat kan van alles zijn: spelletjes, internetdating, een digitaal fotoboek, een digitale wek/sluimer dienst, programma’s om iets te bestellen of te reserveren, etc, etc. Apps worden ontwikkeld door een ‘developer’, de Engelse term voor ontwikkelaar. Drie voordelen 1Assistentie 24/7 Jij hoeft niets te doen, je smartphone houdt alles bij. Alle informatie die voor jou relevant is komt binnen via dat handige apparaatje. Een signaal dat een smartphonegebruiker op de hoogte stelt van een smartphonegebeurtenis. Meestal in de vorm van een geluidje, een korte vibratie, een knipperend lichtje en/of een melding op het toegangsscherm van de smartphone. Notificatiestress 2Alles vanzelf gearchiveerd De meeste apps archiveren de informatie automatisch. Zodat je de boel chronologisch op orde hebt zonder daar iets voor te hoeven doen. Novelty seeker Iemand die steeds uit is op spannende nieuwtjes. Het is wetenschappelijk aangetoond dat de hersens van sommige mensen meer dopamine produceren bij het krijgen van zulke nieuwtjes. Smartphone alerts kunnen die reactie te weeg brengen en deze groep is dan ook extra gevoelig voor de ongewenste neveneffecten van smartphonegebruik. 3 Voortdurend in contact Valse onmiddellijkheid 1Het is een schreeuwende kleuter met ADHD De illusie dat een willekeurig alert op je smartphone belangrijk is en recht heeft op je onmiddellijke aandacht. Daaruit voortvloeiend: de illusie dat je iets belangrijks aan het doen bent omdat je bezig bent op je smartphone. 04 jul i 20 14 De apps op een smartphone zijn ontworpen om jouw tijd, aandacht en geld te vangen. Daarbij concurreren ze met elkaar. Dat jouw gemoedsrust daaronder kan lijden is niet relevant. Notificatiefilosoof? Wat is dat? Notificatie Een aanhoudende spanning die ontstaat wanneer er een gebruiker gefixeerd raakt op de notificatiestroom van zijn smartphone. 3 Jouw welzijn doet niet ter zake Je kan iedereen bereiken en al je boodschappen doorgeven. Restaurant reserveren, kadootje voor je oma kopen, vrienden bijpraten: piece of cake. Drie nadelen De smartphone kan geen onderscheid maken tussen belangrijke en onbenullige boodschappen. Hij vindt alles belangrijk en hij vindt dat jij alles moet weten wat hij weet. Hij blijft maar tetteren: luister naar mij! Luister naar mij! Anke Hans omschrijft zichzelf als notificatiefilosoof. Desgevraagd licht ze toe: ‘Een notificatie is een signaal dat verschijnt op het scherm van je smartphone. Er kan iets rood oplichten, of je hoort een geluidje, of er gaat iets flitsen of trillen. Hoe dan ook, je smartphone eist je aandacht op, via de notificatie.’ Is het een studierichting, notificatiefilosofie? ‘Nee, het is een term waar ik zelf op gekomen ben. Ze komt voort uit het onderzoek waarmee ik vorig jaar begonnen ben: welke invloed heeft de smartphone op ons gedrag en onze gevoelens? Het zijn juist de notificaties die veranderingen in onze manier van doen veroorzaken.’ En heb je filosofie gestudeerd? ‘Ik heb anderhalf jaar wijsbegeerte gedaan in Leiden, maar ik ben er niet in afgestudeerd. Voor mij staat het begrip ‘filosoof’ voor een onderzoekende en kritische geest, gecombineerd met de wens om te leren van expertise en ervaringen.’ Meer over de notificatiefilosoof: www.notificatiefilosoof.nl 9
© Copyright 2024 ExpyDoc
