Nederland en het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap: wetstechnische exercitie of beleefde mensvisie? Presentatie van Nina Timmermans tijdens de slotdag van het project Van Hinderpaal Naar Mijlpaal. Deze netwerkbijeenkomst over ouderkracht en inclusie in het onderwijs is georganiseerd door Perspectief Kenniscentrum voor Inclusie en Zeggenschap en vond plaats op 31 mei 2014 in Amersfoort. ‘Onbekend maakt onbemind’ is de titel van een juridisch essay dat ik geschreven heb omdat ik me zorgen maak over de toenemende sociale exclusie en discriminatie, zowel in het onderwijs als op de arbeidsmarkt. Er heerst in Nederland nog steeds een negatieve beeldvorming en stigmatisering van kinderen en volwassenen met een handicap, chronische ziekte of gedragsprobleem. Kinderen die mij niet kennen vinden me gehandicapt. Ze vinden het zielig voor me dat ik één hand heb of ze zeggen stellig dat ik niet kan fietsen. Ze denken in beperkingen en hun ouders staan erbij en kijken verwachtingvol naar mij om me te verantwoorden. Ik denk in mogelijkheden en vind deze reacties niet normaal. Begrijpelijk, dat wel. Kinderen die anders zijn, zijn ze niet gewend te zien op school. Kinderen die me leren kennen vinden me stoer en vragen mij om hulp, want Nina kan alles en meer dan zij dachten. Ik zou graag willen dat die tweede indruk de eerste wordt en dat begint bij inclusieve scholen in de buurt als afspiegeling van die buurt. Dit soort vooroordelen en stigma’s vind ik verontrustend, maar ook tekenend voor de samenleving waarin we leven. Pesten op school, sociale uitsluiting en discriminatie op de arbeidsmarkt staan hier niet los van, het houdt elkaar in stand. Kijk eens naar de reactie van kinderen op mij. Die jongen van 8 die met medelijden naar me kijkt is de beleidsmaker van later. Dat meisje van 8 dat zegt dat ik niet kan fietsen is de P&O adviseur van later. Van deze personen krijg ik bij voorbaat al geen gelijke kans. Zo blijft de samenleving niet toegankelijk voor eenieder en zo wordt de samenleving niet inclusief. De grootste obstakels en barrières zitten tussen de oren van al die ‘normale’ mensen. Nederland heeft als één van de weinige landen het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap nog niet bekrachtigd – we horen bij de laatste drie van 28 EU-lidstaten. Het verdrag is door Nederland in 2007 ondertekend. Nederland is ook één van de weinige landen die het optioneel protocol niet ondertekend heeft waarin het individueel klachtrecht bij het VN-comité voor dit verdrag is geregeld. Dit VN-verdrag is een allesomvattend en integraal internationaal verdrag om de rechten en waardigheid van personen met een handicap te bevorderen en beschermen. De Nederlandse regering heeft dit vernieuwende verdrag op rijksoverheid.nl gedegradeerd tot VN Verdrag Handicap. Het VN-verdrag gaat echter over mensenrechten, menselijke waardigheid en potentieel, bevordering van bewustwording, recht op onderwijs in een inclusief onderwijssysteem, volledige inclusie met respect voor de menselijke diversiteit omdat ook wij deel zijn van de mensheid. Het eerste Nationaal Actie Plan Mensenrechten van eind 2013 zwijgt in alle toonaarden over de rechten van personen met een handicap en vermeldt niet eens dat de Europese Unie als organisatie is toegetreden tot dit verdrag waar het verdrag inmiddels sinds 2011 van kracht is. De rechten in het VN-verdrag zijn misschien niet nieuw - het recht op inclusief onderwijs bestaat in Nederland al sinds de inwerkingtreding in 1995 van het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind maar de formulering is wel vernieuwend met veel aandacht voor onze menselijke waardigheid en potentieel. Ook de Europese Unie en Raad van Europa streven naar een inclusief onderwijssysteem aangepast aan de individuele behoeften van kinderen. Passend onderwijs komt daarbij niet eens in de buurt, het is zelfs tegenstrijdig. In een inclusief onderwijssysteem wordt je niet uitgesloten op grond van handicap. Het hele onderwijssysteem (leraren, onderwijsmiddelen, individuele ondersteuning, fysieke schoolomgeving) is op alle niveaus toegerust op alle kinderen, ook in het (hoger) beroepsonderwijs en op universiteiten. In heel veel landen bestaat geen onderscheid meer tussen regulier en speciaal onderwijs. Scholen zijn voor iedereen en diversiteit wordt er gevierd. Behalve in Nederland. In Nederland is een paradigmaverschuiving nodig en die begint bij de overheid. In Nederland heerst anno 2014 nog het jaren ’80 medische zorgmodel waardoor we personen met een handicap degraderen tot gehandicapten die van zorg en een uitkering afhankelijk zijn gemaakt. De huidige hervormingen in het sociaal domein hebben dan ook niets met een paradigmaverschuiving te maken, maar met bezuinigingen omdat dit medische zorgsysteem uit de hand is gelopen. Internationaal wordt al decennialang vanuit mensenrechtenperspectief gedacht en beleid gemaakt. Mensen met een handicap zijn een diverse (en groeiende) groep burgers met rechten en capaciteiten. Zij maken deel uit van de mensheid en de menselijke diversiteit. Zij willen niet ‘meedoen’, zij willen toegang tot hoogwaardig onderwijs en toegang tot betaald werk. Het is aan overheden om negatieve beeldvorming en discriminatie te bestrijden door bewustwordingscampagnes, mensenrechteneducatie en inclusief onderwijs. Het is tijd dat Nederland stopt met denken in kosten, maar kijkt naar de opbrengsten van een inclusieve samenleving. Een open en toegankelijk onderwijssysteem zaait respect, verdraagzaamheid en samenwerking dankzij onze verschillen. Vervolgens kan men de vruchten oogsten op een open en toegankelijke arbeidsmarkt waar verschillen gewaardeerd worden en diversiteit verrijkt. Dat komt de Nederlandse economie en samenleving ten goede. Werk is de beste manier om zelfstandig en zelfredzaam te zijn te midden van een sociaal netwerk. Werk voorkomt armoede en schulden, afhankelijkheid van uitkeringen, sociale uitsluiting en criminaliteit. Wat levert dat de schatkist op? Er is in Nederland een omslag van denken nodig: denk in mogelijkheden, kom met een toekomstvisie. Daarom is niet alleen artikel 24 van het VN-verdrag van belang (recht op onderwijs in een inclusief onderwijssysteem), maar eveneens artikel 8 over bevordering van bewustwording waaronder bevordering van een respectvolle houding op alle niveaus van het onderwijssysteem, dus ook onder jonge kinderen, ten opzichte van de rechten van personen met een handicap. Mensenrechteneducatie kan je hier niet los van zien en wordt dan ook in artikel 24 verplicht gesteld. Het veranderen van negatieve beeldvorming is een overheidstaak en het is binnen de overheid zelf waar nog een omslag van denken en respectvolle houding nodig is. Ondertussen moeten ouders geen genoegen nemen met de weigering van reguliere scholen. We mogen van de overheid bescherming tegen discriminatie eisen. We mogen scholen en de overheid herinneren aan de zelfdoding van Tim Ribberink en aan de talloze thuiszittende kinderen die verstoten worden van onderwijs, een sociaal netwerk en toekomstperspectief. We mogen allemaal een respectvolle bejegening eisen en dat begint o.a. bij een correcte vertaling van het VN-verdrag en vermelding van onze rechten in het Nationaal Actie Plan Mensenrechten. Ik roep ouders – burgers op om ook de stilte te doorbreken. Meld klachten bij de Kinderombudsman en het College voor de Rechten van de Mens. Dit College waakt nu al over onze mensenrechten en ziet bovendien specifiek toe op de invoering en uitvoering van het VN-verdrag. Het College rapporteert aan het VN-Comité inzake de Rechten van Personen met een Handicap, zoals de Kinderombudsman rapporteert aan het VN-Comité inzake de Rechten van het Kind. Bovendien heeft de EU een speciaal framewerk in het leven geroepen om op de naleving van het VN-verdrag toe te zien. Nederland is gewaarschuwd. Nederland klopt zich op de borst met haar Passend onderwijs en Participatiesamenleving, maar dit brengt ons in realiteit niet dichterbij een inclusieve samenleving, maar verder weg. Elkaar helpen en ondersteunen begint op een school open voor iedereen. Geen toegangspoortjes en screening, maar een open cultuur waar begrip, respect en vertrouwen heersen en mensenrechteneducatie vanzelfsprekend is. In zo’n onderwijscultuur krijgt pestgedrag simpelweg geen kans en wordt discriminatie op de arbeidsmarkt uiteindelijk een zwarte bladzijde uit ons verleden. Inclusief onderwijs is daarom niet alleen een recht, het is de oplossing tegen pesten en discriminatie die beide hardnekkig beklijven. Immers, onbekend maakt onbemind. En ja, er is een systeemhervorming nodig, want in plaats van taal, rekenen en voorbeeldig gedrag, hoort de onderwijsdoelstelling te zijn “de volledige ontwikkeling van het menselijk potentieel en het gevoel van waardigheid en eigenwaarde en de versterking van de eerbiediging van mensenrechten, fundamentele vrijheden en de menselijke diversiteit”. Nederland heeft huiswerk. mr. Nina Timmermans LLM, eigenaar People & Possibilities, buddy/rolmodel voor kinderen en jongeren, freelance consultant voor o.a. de Raad van Europa, schrijver juridisch-politieke essay “Unknown, unloved” (onbekend maakt onbemind): de Nederlandse worsteling met de ratificatie van het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap. Dit essay is op LinkedIn te downloaden. Meehelpen een paradigmaverschuiving (van zorgperspectief naar mensenrechtenperspectief) in NL te realiseren? Deel op www.facebook.com/Nina4Diversity