De bepaling van psychofarmaca.

De
bepaling van psychofarmaca.
W.A. Wijnhoven
Stichting Ziekenhuis Apotheek en
Laboratorium Venray
Hoenderstraat 95B
5801 CJ Venray.
Inleiding
De stichting Z i e k e n h u i s A p o t h e e k en
L a b o r a t o r i u m V e n r a y (stg. ZALV) is
een s a m e n w e r k i n g s v e r b a n d v a n verschillende instellingen o p het g e b i e d
v a n de g e z o n d h e i d s z o r g . Hiertoe
b e h o r e n e e n a l g e m e e n ziekenhuis,
diverse G G Z instellingen en enkele
v e r p l e e g i n r i c h t i n g e n . Het totaal a a n tal b e d d e n is o n g e v e e r 2 8 0 0 . Het farmaceutisch l a b o r a t o r i u m v a n d e
Figuur 2: GC chromatogram, norfluoxetine, fluoxetine, amitriptyline,
nortriptyline, dosulepine (Prothiaden is interne standaard), clomipramine
desmethylclomipramine, allen 100 fig/l in humaan serum.
en
stichting v o e r t e e n grote verscheidenheid aan b l o e d s p i e g e l b e p a l i n g e n uit.
( g r o e p o v e r i g e antidepressiva) 5 0 0 -
Trazodon
S p e e r p u n t is de b e p a l i n g v a n psy-
2 5 0 0 ng/l; amitriptyline (groep tricy-
V o o r d e t r a z o d o n b e p a l i n g is de
chofarmaca middels gevalideerde
clische antidepressiva) 100-200 |ig/l;
minimale hoeveelheid serum 1 ml.
analysevoorschriften e n de daarbij
haloperidol en p i m o z i d e (groep
De extractie kan e n k e l v o u d i g w o r -
(door de ziekenhuisapothekers)
butyrofenon-derivaten) 1-20 jig/l.
den uitgevoerd, waarbij heptaan-iso-
gegeven adviezen.
a m y l a l c o h o l (985-15) en c a r b o n a a t -
Fenobarbital
buffer p H 9,5 als e x t r a c t i e m i d d e l
Psychofarmaca
De bepaling v a n fenobarbital kan
gebruikt w o r d e n . De bepaling w o r d t
Aangezien de therapeutische waar-
geschieden ofwel m e t een e e n v o u d i -
u i t g e v o e r d m e t b e h u l p v a n HPLC
den v a n de verschillende psychofar-
g e FPIA m e t i n g (bijvoorbeeld m e t
(zie f i g u u r 1).
m a c a ver uit elkaar l i g g e n , m o e t e n
b e h u l p v a n de A b b o t t T D x ) of m e t
ook de b e p a l i n g s - en d e t e c t i e m e t h o -
een e n k e l v o u d i g e extractie m e t
d e n a a n g e p a s t w o r d e n a a n deze
e t h e r - d i c h l o o r m e t h a a n (7-4), fosfaat-
De b e p a l i n g v a n p s y c h o f a r m a c a uit
w a a r d e n . Enkele v o o r b e e l d e n v a n
buffer 0,1 M en een HPLC analyse.
de g r o e p tricyclische a n t i d e p r e s s i v a ,
psychofarmaca met hun therapeu-
De b e n o d i g d e h o e v e e l h e i d s e r u m
geschiedt o p het f a r m a c e u t i s c h
tisch g e b i e d zijn: f e n o b a r b i t a l ( g r o e p
hierbij is 100 | J L I .
laboratorium voornamelijk met
barbituraten) 25-35 m g / I ; t r a z o d o n
Tricyclische antidepressiva
behulp van de gaschromatograaf.
De h o e v e e l h e i d s e r u m die gebruikt
w o r d t is 1 m l . De extractie is echter
Auto-Scaled Chromatogram
e e n drie-staps extractie (beter
b e k e n d als d e " N o t e n - e x t r a c t i e " ) .
Als eerste w o r d t h e p t a a n - e t h y l a c e t a a t - i s o a m y l a l c o h o l ( 7 8 5 - 2 0 0 - 1 5 ) en
c a r b o n a a t b u f f e r p H 9,5 gebruikt, als
t w e e d e HCI 0,1 M e n als d e r d e stap
w e e r c a r b o n a a t b u f f e r pH 9,5 m e t
tolueen-isoamylalcohol (85-15).
Middels een t e m p e r a t u u r p r o g r a m m a w o r d e n de m e e s t e tricyclische
antidepressiva g e s c h e i d e n
(zie f i g u u r 2).
Van b e l a n g is zeer zeker of d e a a n vrager de eventuele werkzame me-
Figuur 1: HPLC chromatogram, trazodon (Trazolan) 500 fig/l en dosulepine
(Prothiaden is interne standaard) 250 jug/l in humaan serum.
t a b o l i e t e n v a n het g e n e e s m i d d e l w i l
w e t e n . In het g e v a l v a n a m i t r i p t y l i n e
Auto-Scaled Chromatogram
is dit natuurlijk nortriptyline, m a a r
ook de m i n d e r b e k e n d e , m a a r daaro m niet m i n d e r belangrijke, E- en Z10-hydroxymetabolieten van beide
stoffen zijn v a n b e l a n g . De Z - 1 0 h y d r o x y m e t a b o l i e t is namelijk cardiotoxisch. O m deze m e t a b o l i e t e n
o p t i m a a l m e e te k u n n e n b e p a l e n ,
w o r d t de extractie u i t g e v o e r d bij e e n
h o g e r e pH (namelijk c a r b o n a a t b u f f e r
pH 10,5) en de t w e e d e stap w o r d t
uitgevoerd m e t fosforzuur 0,1 M .
9.00
10.00
11.00
12.00
Met behulp van de gaschromato-
13.00
Minutes
14.00
15.00
16.00
17.00
18.00
den.
Figuur 3: HPLC chromatogram, verapamil (interne standaard) 20 jig/l en
pimozide (Orap) 10 fig/l in humaan serum.
Haloperidol en pimozide
chofarmacon vertegenwoordigt.
Ter verkrijging v a n i n f o r m a t i e
V a l k u i l e n bij de detectie
s t a n d a a r d e e n zuur e n e e n basisch
extract g e m a a k t .
graaf zijn al deze stoffen te schei-
b e t r e f f e n d e d e intoxicatie, w o r d e n
De v o o r g a a n d e p s y c h o f a r m a c a h e b ben hun therapeutisch g e b i e d b o v e n
de 50 |ig/l. W i l l e n w e o n d e r d e 5 0
O n d e r s t a a n d e v o o r b e e l d e n laten
(ig/l m e t e n , d a n m o e t e n w e d e
zien dat routine en d e s k u n d i g h e i d
Het zure extract g a f m e t b e h u l p v a n
gevoeligheid vergroten. Daarom
noodzakelijke e i g e n s c h a p p e n zijn
d e g a s c h r o m a t o g r a a f g e e n resulta-
w o r d e n haloperidol en p i m o z i d e
v o o r een farmaceutisch analist o m
t e n t e zien. Het basisch extract gaf
m i d d e l s e e n H P L C - m e t h o d e m e t UV-
v o l d o e n d e kritisch de analyseresul-
na 8.13 m i n u u t e e n g r o t e piek e n na
detectie en P D A m o g e l i j k h e i d
t a t e n te kunnen interpreteren en
8.19 m i n u u t e e n kleinere piek.
b e p a a l d . Haloperidol w o r d t g e ë x t r a -
deze o p v e r a n t w o o r d e wijze te rap-
Bekend is dat o p deze plaatsen drie
heerd v o l g e n s d e b o v e n v e r m e l d e
porteren.
psychofarmaca (moederstof met
A a n v r a a g : clozapine spiegel.
e n d a t deze drie ook niet t e scheiden
" N o t e n - e x t r a c t i e " ( e x t r a c t i e m i d d e l is
echter h e p t a a n - i s o a m y l a c o h o l : 9 8 5 -
metaboliet) terecht kunnen komen
15). Bij p i m o z i d e m o e t d e n o d i g e
Bij de clozapine spiegel w o r d t
zijn m e t b e h u l p v a n e e n t e m p e r a -
voorzichtigheid in acht w o r d e n
t e v e n s m e e b e p a a l d het t h e r a p e u -
t u u r p r o g r a m m e r i n g . D e drie psy-
g e n o m e n . Deze stof hecht zich m a k -
tisch actieve d e s m e t h y l c l o z a p i n e .
c h o f a r m a c a zijn a c h t e r e e n v o l g e n s
kelijk aan glas. D a a r o m w o r d e n d e
Het therapeutisch g e b i e d v o o r beide
i m i p r a m i n e (+ m e t a b o l i e t d e s i p r a m i -
extractiebuizen g e s p o e l d m e t
stoffen afzonderlijk is 100-600 |xg/l.
ne), d o x e p i n e (+ m e t a b o l i e t des-
m e t h a n o l o m de actieve plaatsen in
De uitslag gaf een uitzonderlijk h o g e
m e t h y l d o x e p i n e ) en m i r t a z a p i n e
het glas te bezetten. De extractie
d e s m e t h y l c l o z a p i n e spiegel te z i e n ,
vindt plaats o p dezelfde m a n i e r als
die niet verklaard kon w o r d e n d o o r
bij haloperidol, de t w e e d e stap
d e o p g e g e v e n d o s e r i n g . Bij controle
w o r d t m e t fosforzuur 0.1 M uitge-
m e t b e h u l p v a n de PDA bleek dit
v o e r d (zie figuur 3 ) .
d a n ook g e e n d e s m e t h y l c l o z a p i n e te
zijn, m a a r c a r b a m a z e p i n e (zie f i g u u r
Positieve piek identificatie
4). De retentietijden vallen n o r m a a l
O m te k o m e n tot een juiste b l o e d -
g e s p r o k e n niet s a m e n (4.14 en 4.57
spiegel, o p basis w a a r v a n e e n cor-
m i n . ) ; o m d a t het interval w a a r b i n -
rect advies g e g e v e n kan w o r d e n , is
nen de detector de piek herkend als
het v a n belang o m de c o - m e d i c a t i e
d e s m e t h y l c l o z a p i n e ook c a r b a m a z e -
te w e t e n . Bij de b l o e d s p i e g e l b e p a -
pine o m v a t en dit in de g e v r a a g d e
lingen ( b e h a l v e natuurlijk de FPIA-
c o - m e d i c a t i e niet w e r d v e r m e l d , kan
m e t h o d e n ) w o r d t d e interne stan-
m e n gemakkelijk o p het v e r k e e r d e
d a a r d m e t h o d e gebruikt. Een b e k e n -
b e e n gezet w o r d e n . Naar a a n l e i d i n g
de h o e v e e l h e i d v a n e e n gelijkend
v a n deze mogelijke storing is de
psychofarmacon wordt toegevoegd
b e p a l i n g overgezet v a n e e n HPLC-
bij s t a n d a a r d e n en p a t i ë n t e n m o n -
naar e e n G C - m e t h o d e , w a a r de ons
ster. M e t b e h u l p v a n e e n PDA- en/of
b e k e n d e g e n e e s m i d d e l e n g e e n sto-
M S - d e t e c t o r (HPLC respectievelijk
ring v e r o o r z a k e n .
GC) kan m e n controleren of d e
A a n v r a a g : M o g e l i j k e intoxicatie m e t
g e v o n d e n piek ook het juiste psy-
antidepressiva.
Figuur 4: UV-spectra van desmethylclozapine en carbamazepine.
Figuur 5: GC/MS
chromatogram,
serum storing (Rt 7.99), mirtazapine
(Rt 8.13) en
Figuur 6: GC/MS-spectrum
van
mirtazapine.
Figuur 7: GC/MS-spectrum
van
imipramine.
desmethylmirtazapine
(Rt 8.19).
(+ m e t a b o l i e t d e s m e t h y l m i r t a z a p i n e ) .
con het nu gaat.
p s y c h o f a r m a c a die jaarlijks w o r d e n
De eerste t w e e zijn tricyclische anti-
D o o r s l a g g e v e n d bij d e bepaling d a t
geregistreerd.
depressiva, m i r t a z a p i n e is e e n t e t r a -
het hier mirtazapine betrof (sinds
De u i t d a g i n g o m valkuilen t e o m z e i -
cyclisch a n t i d e p r e s s i v u m . O m d a t d e
1994 in d e handel), is d e G C - M S
len e n n i e u w e o n t w i k k e l i n g e n bij d e
werking van imipramine / doxepine
detector g e w e e s t (zie figuur 5, 6 en 7).
enerzijds e n m i r t a z a p i n e anderzijds
psychofarmaca op de voet te volgen
g e v e n het b e r o e p v a n f a r m a c e u t i s c h
veel verschil v e r t o n e n , is het b e l a n g -
Routine en deskundigheid zijn
rijk v o o r e e n g o e d klinisch beleid
voorts noodzakelijk v o o r het o n t w i k -
o m te weten o m welk psychofarma-
kelen v a n n i e u w e analyses v o o r d e
analist zijn c h a r m e .

Download Report