Verslaafden zijn agressief of lijkt dat maar zo? Dr. Eric Blaauw Forensisch GZ psycholoog Senior onderzoeker Verslaafden zijn agressief of lijkt dat maar zo? • • • • • Link verslaving en agressie? Wat is verslaving? Wat is agressie? Middelen en agressie nader bekeken Zijn verslaafden agressief? Criminaliteit en verslaving • Gedetineerden: 60% problematisch middelengebruik: 30% alcohol en 38% drugs (zie Blaauw & Roozen, 2012) • ISD 98% van de ISD vrouwen verslaafd, vooral multi druggebruik (Strijker, Blaauw, e.a., in voorbereiding) • ISD 100% van de ISD mannen verslaafd, vooral combinatie cocaïne-heroïne (Goderie, 2008) Verslaving en criminaliteit • Bij verslaving is het risico op een delict drie tot vier keer groter – – – – – Crack: 6 x Heroine: 3 x Cocaine: 2.5 x Amfetaminen: 1.9 x Cannabis: 1.5 x (review Bennet, Holloway & Farrington, 2008) • Ook door alcohol en benzodiazepines verhoogd (maar onbekend) risico op criminaliteit Alcohol en agressie • 62% van plegers van ernstig gewelddelict (levensdelict, verkrachting, huiselijk geweld, kindermishandeling) dronk voor het delict (Review in elf landen: Murdock e.a., 1990) • Risico op agressie onder alcoholisten naar schatting 12 keer zo hoog (Murdock e.a., 1990). – In bevolkingen met meer alcoholconsumptie meer geweldsdelicten (Bye, 2007) – Meer huiselijk geweld bij plekken waar alcohol wordt verkocht (Livingston, 2011) – Meer seksueel geweld bij alcoholisten (o.a. Kraanen & Emmelkamp, 2011) Middelen en geweld: TBS • 65% was verslaafd op het moment van het geweldsdelict (Emmerik & Brouwers, 2001) • 46% was onder invloed op het moment van het delict en bij 38% werkte dit door in het delict (Brand e.a., 2009). • Bij PIJ jongeren was 37% geïntoxiceerd op moment van delict (WODC) • Bij 21% zorgde intoxicatie voor escalatie van het delict (speed, alcohol, cocaïne) (Brand e.a., 2009) Middelengebruik (verslaving) en agressie (criminaliteit) gaan hand in hand maar waarom? • Twee onderliggende mechanismen mbt onmiddellijke behoeftenbevrediging: – Verhoogde activiteit van het beloningssysteem (amygdala, nucleus accumbens) – Verminderde activiteit van prefrontale cortex, die verantwoordelijk is voor het stellen van lange termijn doelen en overzien van consequenties. – Daardoor zucht, verminderde error processing, aandachtsbias, ongevoeligheid voor beloning, meer stressgevoeligheid Verslavingsmodel Verslaving leidt tot sterkere gerichtheid op het middel, een geringere impulscontrole en inschattingsfouten maar waarom dan een hogere kans op agressie? Typen agressie • • • • • • • Instrumenteel Angst-geïnduceerd Geïrriteerd Moederlijk Mannelijk Territoriaal Roofdier aangeleerd, combinatie onderstaand situatie en amygdala frustratie/deprivatie en pijn beschermend, geslachtshormonen dominantie, haantjesgedrag situatie en geslachtshormonen voedselgericht (hypothalamus) • Door geweld is het gemakkelijker middelen of geld hiervoor te krijgen (economische relatie) instrumentele agressie • Geweld is noodzakelijk om conflicten op te lossen in de scene (systemische relatie) mannelijke of territoriale agressie • Middelen hebben een direct effect op mensen door een psycho-farmacologische relatie – Farmacologische effecten (intoxicatie) – Onthoudingsverschijnselen – Neurotoxische effecten (langdurig gebruik) Cannabis • Intoxicatie – Door roken (2-3 uur) of eten (6-24 uur) ontspanning, sedatie, euforie; agressieverlagend? – Maar sommigen angstig, verward, bedreigd, paranoïde, zeker in combinatie met cocaïne of speed; angst-geïnduceerde agressie • Onthouding – Slaapstoornissen, eetlustverlies, nachtmerries, angst; angst-geïnduceerde agressie – Prikkelbaarheid, onrust, rusteloosheid; geïrriteerde agressie Amfetaminen • Intoxicatie – Door slikken van speed (4-8 uur) of methamfetamine (6-12 uur) of roken van methamfetamine (24 uur) verhoogde energie, minder slapen, minder honger, zelfverzekerd (noradrelanine, adrenaline, dopamine). Bij overdosering ook onrust, irritatie en agressieve gevoelens. Activering van vlucht-vecht-reactie (hartslag, bloeddruk, transpiratie, grote pupillen); geïrriteerde agressie en mannelijke agressie • Onthouding – Somberheid en angst; angst-geïnduceerde agressie MDMA / XTC • Intoxicatie – Gedurende 3-6 uur gevoel van empathie, euforie, ontspanning, toename seksueel verlangen (serotonine en ook dopamine); agressieverlagend? – Bijverschijnselen onrust, strak staan, niet kunnen slapen geïrriteerde agressie – Hallucinogene effecten angst-geïnduceerde agressie • Onthouding – Somberheid en angst; angst-geïnduceerde agressie GHB / GBL • Intoxicatie – Gedurende 1½ (gbl) tot 3 (ghb) uur relaxed, rustig, empathie, opgewekt, praterig, stoned gevoel, angsten en remmingen verminderen. agressieverlagend? • Onthouding – Somberheid, nervositeit, angst, paniek, slaapproblemen, zweten, trillen, kramp, stuiptrekkingen angst-geïnduceerde agressie – bij ineens stoppen: epileptisch insult, hallucinaties, psychose angst-geïnduceerde agressie Heroïne • Intoxicatie – Gedurende 4-6 uren gevoelens van gelukzaligheid, dromerigheid en onverschilligheid tegenover de omgeving. Verdriet, pijn en angst verdwijnen grotendeels; agressieverlagend? • Onthouding – angst; onrust, talloze lichamelijke verschijnselen (krampen, braken, diarree, warm-koud voelen, spierpijn, enz); angst-geïnduceerde of geïrriteerde agressie Cocaïne • Intoxicatie – Gedurende 1-2 minuten (spuiten), enkele minuten (roken) of een half uur (snuiven) een opgewekte, vrolijke of euforische stemming, heldere gedachtegang, gevoel van zelfverzekerdheid, overtuiging dat beter gepresteerd wordt mannelijke agressie • Onthouding – Somberheid, anhedonie, eetstoornissen, slaapstoornissen; angst-geïnduceerde of geïrriteerde agressie – Agitatie geïrriteerde agressie Resumé Gebruik Onthouding Bijzonderheid Cannabis Verlagend? Angst-geïnduceerd Geïrriteerd Soms angstgeïnduceerd Amfetamine Geïrriteerd mannelijk Angst-geïnduceerd Extra agressierisico met alcohol MDMA/XTC Angst-geïnduceerd Angst-geïnduceerd Geïrriteerd Extra agressierisico met alcohol GHB/GBL Verlagend? Angst-geïnduceerd Risico bij plotseling onthouding Heroïne Verlagend? Angst-geïnduceerd of geïrriteerd Cocaïne Mannelijk Angst-geïnduceerd Geïrriteerd Extra agressierisico met alcohol Begrijpen we de relatie middelen-agressie nu? Angst Irritatie Onder aanmeldingen verslavingszorg Ooit PV geweldsdelict > 1 maand in HvB Heroïne zonder alcohol 27 54 Heroïne met alcohol 39 75 Cocaïne 32 39 Alcohol 12 17 Cannabis 23 21 Bron: Parnassia, 2004 Deze percentages zijn niet erg logisch vanuit voorafgaande Waarom een relatie van heroïne met alcohol? Geldt zeker ook voor amfetaminen, mdma/xtc en cocaïne Vierde verklaring? Is er dan nog een vierde verklaring buiten de economische, systemische en psychofarmacologische verklaring? (zie Hoaken & Stewart, 2003) Vierde verklaring: Gezamenlijke onderliggende factoren Middelen versterken al aanwezige tendensen. Het zijn vooral gezamenlijke onderliggende symptoom- en karakterclusters die samenhangen met risico op agressie. Impulscontrole Problematische symptoom- en karakterclusters Clusters gerelateerd aan agressie • • • • • • • Stress, depressie, angst, arousal Impulsiviteit Sensation seeking Vijandigheid en antisociale opvattingen Hyperactiviteit Aandachtsproblemen Compulsiviteit Situaties: Deprivatie, trauma, uitgaansleven, voetbal, enz. Stressvolle situaties 1-3 Onderliggende factoren: comorbiditeit • • • • • ASP: 86% verslaving PTSS: 40-85% verslaving Bipolaire stoornis: 60% verslaving Schizofrenie: 49% verslaving ADHD: 1.5 – 2 keer zo hoog risico op verslaving onderliggende symptoom- en karakterclusters verklaren in combinatie met verslavingsmodel (gerichtheid, impulscontrole, fouten) relatie tussen middelen en agressie Conclusie De meeste verslaafden zijn niet agressief maar mensen met verhoogde kans op agressie zijn door combinatie met middelen wel vaker agressief