7 magazine over de zee # 2 | februari–2014 Op naar nieuw record zuinig varen met SumWing Tekst: Marianne Lourens Foto’s: www.fotofitis.nl In een restaurant in Den Burg op Texel heeft de serveerster nog nooit van de SumWing gehoord. Maar nog geen vijf kilometer verderop in Oudeschild wordt wekelijks verse tong, griet, tarbot en schol aan wal gebracht die gevangen is met SumWingtuig gecombineerd met puls. Voordelen: mooiere vis, minder bodemberoering, minder discards en ondermaatse exemplaren en een sterke reductie van de brandstofkosten. Nog dit jaar hoopt visser Jaap van der Vis met zijn TX 36 de tien ton te halen. V.l.n.r. Harmen Klein Woolthuis en Jan en Jaap van der Vis aan boord van de TX 36 ‘We varen al vijf jaar met de SumWingpuls’, vertelt Jaap van der Vis, telg uit een Texelse vissersfamilie die al eeuwenlang op de Noordzee vist. Sinds zoon Jan enkele jaren geleden op zee het roer van hem heeft overgenomen, regelt vader Jaap de zaken aan de wal. ‘We zijn alweer een nieuw model aan het ontwikkelen. Het vleugelprofiel wordt slanker waardoor het vistuig nog minder weerstand heeft en zichzelf nog beter in positie houdt. Ook zal het nog sneller reageren.’ In technologie een grote stap vooruit. Het SumWingvistuig kostte 50.000 euro, maar had zichzelf na zes maanden varen alweer terugverdiend. En daar was het allemaal om begonnen. ‘Tot zo’n tien jaar geleden verbruikten we gemiddeld 40.000 liter gasolie per week met onze boomkorkotter’, stelt Van der Vis. ‘We wisten niet beter, want een boomkor sleept over de zeebodem waardoor je met grote weerstand vaart. Maar de gasolieprijzen bleven stijgen. Dat was niet meer op te brengen, alleen al twee van de vijf visdagen waren nodig om de brandstofkosten te dekken.’ Een zelfsturende vleugel Daar moest verandering in komen, vond Van der Vis, en hij dacht na over het stroomlijnen van het vistuig om zo de weerstand te kunnen verminderen. Met die vraag zocht hij in 2006 contact met ontwerper en uitvinder Harmen Klein Woolthuis, eigenaar van HFK Engineering in Baarn. Hij ontwikkelde een vleugel die door het water zweeft in plaats van over de bodem schraapt. ‘Ik heb het model vier keer moeten veranderen voordat het deed wat het moest doen’, vertelt Klein Woolthuis. ‘Omdat het een vleugel betrof, was het idee om deze zelfsturend te maken. Jaap wilde geen object aan de voorkant van het vistuig omdat het grote kans zou hebben beschadigd te raken. Daarom bevestigde ik een spriet aan de achterkant die de vleugelhoek zou moeten aansturen.’ 8 magazine over de zee # 2 | februari–2014 Maar het eerste schaalmodel was geen succes. Van der Vis: ‘Het was voor het eerst dat mijn vistuig niet naar de bodem zakte, maar boven het wateroppervlak uitkwam.’ Besloten werd tot een model met neus, een soort spriet voor op de vleugel. Daarmee heeft Van der Vis vier weken goed kunnen vissen, totdat de vleugel doormidden brak. Enkele mensen in zijn omgeving waren sceptisch over zijn verwoede pogingen en spraken schertsend over de kapotte vleugel als ‘sum’wing, Texels dialect voor het mannelijk lid. ‘En daar heb ik mijn bijnaam Jaap Sum aan te danken’, lacht Van der Vis. Maar hij was niet voor één gat te vangen en op advies van andere partijen paste Klein Woolthuis het model aan tot wat nu de SumWing is. perspectief bekijken. Al blijft het wel een rotverhaal.’ Als het gaat om visserij speelt emotie een grote rol bij het publiek, volgens Klein Woolthuis: ‘Steeds meer mensen denken dat de zeeën leeggevist raken, maar alles is gereguleerd met quota. Sinds biologen de standen bijhouden, is er nooit zoveel schol in de Noordzee geweest als nu.’ Heet hangijzer blijft dat vissen met elektriciteit verboden is door Brussel. De TX 36 van Jan en Jaap van der Vis is een van de 42 en binnenkort 84 Nederlandse kotters met een tijdelijke ontheffing om met de pulskor te mogen vissen. Het pilotprogramma moet uitwijzen hoe de plussen en minnen zich tot elkaar verhouden. Gespierde vissen De SumWing werd later gecombineerd met puls, kleine elektrische stroomstootjes, en niet langer met de traditionele wekkerkettingen. Hiertoe werkte Klein Woolthuis onder andere samen met Brunelco, specialist in elektronica. Door de stroompulsen die worden uitgestoten schrikt de platvis op van de bodem en zwemt het net in. Van der Vis: ‘Tong en tarbot zijn relatief gespierde vissen, daarom reageren ze sterk op elektrische pulsen, in tegenstelling tot de minder gespierde schol die er nauwelijks op reageert.’ Score oranje volgens de Viswijzer Van der Vis: ‘De traditionele boomkor sleepte over de zanderige zeebodem en dat gaf veel weerstand en “rommel” in het net. Met puls vissen we veel schoner, dat wil zeggen dat we veel minder ongewenste bijvangst hebben zoals schelpen en zeesterren. En door minder scherpe stukjes en randen raakt de vis ook minder beschadigd.’ De maatschappelijke component is voor de familie Van der Vis koren op de molen: ‘We haken mooi aan op het speerpunt van de overheid: vermindering van de bodemberoering, en op de behoefte van de consument aan duurzaam gevangen vis.’ Vanuit het standpunt van dierenwelzijn is vissen met elektriciteit niet onbesproken, omdat kabeljauw hierdoor zijn rug kan breken. ‘Dat klopt’, zegt Klein Woolthuis, ‘maar van alle kabeljauw die wordt gevangen op de Noordzee wordt 1 procent gevangen door de boomkorvisserij. Van die 1 procent wordt een kwart gevangen door pulsschepen, waarvan gemiddeld één op de drie kabeljauwen rugschade oploopt. Je moet het in Dat kwam via de Amsterdamse vishandel Jan van As ook de KLM ter ore. Die vatte het idee op om pulstong van Van der Vis aan te bieden in de businessclass, voorzien van het verhaal over de vangstwijze. Maar de KLM heeft een partnership met het Wereld Natuur Fonds. Onderdeel daarvan is om alleen door de Viswijzer als groen bestempelde en MSC-gecertificeerde vis in de vliegtuigen te serveren. Vooralsnog scoort met de puls De TX 36 en andere kotters in de haven van Oudeschild gevangen tong oranje, dus die voldoet niet aan de WNF-voorwaarden. Van der Vis: ‘Dat wij geen toeleverancier konden zijn, was een erg zure appel voor ons. Temeer omdat we bezig zijn MSC-gecertificeerd te worden.’ Twistpunt zijn nog de mazen van het net. MSC stelt bij het vissen op tong een minimale eis van 10 cm. ‘Wij vissen met 8 cm, want tong is een slimme vis’, weet Van der Vis. ‘Bij netten van 10 cm rolt hij zich op en schiet ervandoor.’ Beter voor het milieu Om de vangst van ondermaatse vis te ontmoedigen, treft Brussel harde maatregelen. Met ingang van 2016 moeten alle discards (bijvangsten die overboord gaan, red.) van bodemvisserij worden aangeland. Van der Vis: ‘Dus dat gaat van je quotum af. En we vangen al veel minder discards dan met de traditionele boomkor. Nu nog zo’n 30 à 40 procent, en die gooien we terug in zee. Het gros daarvan leeft nog. Als we die moeten aanlanden, gaan ze dus zeker dood.’ Het percentage verder terugdringen zal voor de bodemvisserij bijzonder lastig worden, denkt Van der Vlis. ‘We moeten zien of dat haalbaar is.’ Dat het voortdurende streven naar verdere brandstofbesparing het milieu ten goede komt, daarover kan geen twijfel bestaan. Van der Vis: ‘Elke keer een stapje verder. Het succes zit hem in de samenwerking tussen een visser en een ingenieur. De schroef is geoptimaliseerd en beter gestroomlijnd, alle verlichting aan boord is nu led en we hebben een energiemanagementsysteem aan boord dat ervoor zorgt dat de generator gelijkmatiger wordt belast. We verbruiken nu 11.000 liter per week tegen 40.000 voorheen. Een besparing van 75 procent. En met het nieuwe vistuig moeten we dit voorjaar de tien ton kunnen halen.’ [bekijk video-animatie op youtube] De SumWing in de praktijk.