Petra De Sutter gynaecologe, professor, onderzoeker, maar groen in de politiek ‘Ik maak me zorgen over de minderheden, ik weet wat het is om ertoe te behoren’ Ze hielp duizenden mensen aan een kind en hoopt zich nu in de politiek net zo nuttig te maken. ‘Klassiek’ Groen is ze nochtans niet, maar dat sterkt net haar keuze, vindt fertiliteitsexpert Petra De Sutter, die lang alleen in gedachten de gedreven vrouw kon zijn die ze vandaag is. ‘Mijn hele leven is atypisch.’ Griet Plets, foto’s Frederik Buyckx 12 13 petra de sutter toparts gaat groen M aandag en dinsdag zat ze nog op een congres in Nice; dinsdagavond laat was ze thuis; woensdag de hele dag consultaties; ’s avonds de doctoraatsverdediging van iemand van haar team; donderdag alweer naar Nederland; en nu, vrijdag in alle vroegte, een interview. En toch kan daar de politiek nog bij, vindt gynaecologe en professor Petra De Sutter (50). Voor Groen nog wel, niet bepaald het ‘kamp’ waar je artsenspecialisten situeert, toch? ‘Ik héb de vraag gekregen: “Groen? Maar jij werkt toch zeer hard?” Alsof je niet vanuit een engagement of ideaal hard kunt werken, in de hoop dat je iets bijdraagt. Nee, van harde werkers wordt vaak verondersteld dat ze dat alleen voor het geld of uit eigenbelang doen.’ Ze heeft makkelijk spreken, voegt ze daar meteen aan toe. Ze is al jaren hoofd van het Centrum voor Reproductieve Geneeskunde van de UGent, vastbenoemd, een comfortabele positie. Het is luxe, weet ze, maar die komt niet zonder een morele plicht. ‘Ik ga net in de politiek omdat ik mijn eigenbelang wil overstijgen. Want mijn eigenbelang zou inderdaad zijn: hard werken, veel verdienen en zo weinig mogelijk belastingen betalen. Houden wat ik heb. Groen kijkt daar heel anders tegenaan, dus die opmerkingen kríjg ik: “Ben je wel zeker? Want je snijdt ook in je eigen vel.” Ik héb niet de meest groene levensstijl, ik rijd elke dag met de auto van de Vlaamse Ardennen naar Gent, ik kan niet anders, maar ik vind het een uitstekend idee om dat groene gedachtegoed op grote schaal op te leggen en te belonen. Kilometerheffing: laat maar komen! Milieubelasting: uitstekend. Wie het meest vervuilt, betaalt – dat ik daar misschien bij zal zijn, is van ondergeschikt belang.’ ‘Klinkt dat ouderwets?’ Veeleer atypisch. (gulle lach) ‘Mijn hele leven is atypisch, dit past daar wel bij. En net omdat het niet “de norm” is, kan het mensen aan het denken zetten. Ik ben niet het klassieke Groen-type, ik word als dokter en professor in een andere hoek gesitueerd – dat is de reden waarom Groen mij heeft gevraagd, neem ik aan.’ ‘Stel: er is hier een knop, ik hoef maar te drukken en ik word als vrouw herboren? Natuurlijk wel – uiteindelijk. Maar ik zou een ander mens zijn geweest’ ‘Ik héb niet de meest groene levensstijl, ik rijd elke dag met de auto van de Vlaamse Ardennen naar Gent, maar kilometerheffing: laat maar komen! Milieubelasting: uitstekend’ Temmermaniseren Ze had ook jarenlang een lichtend voorbeeld, hier in de gangen van de UGent. Marleen Temmerman, collega-gynaecologe, nu bij de Wereldgezondheidsorganisatie aan de slag, maar indertijd hoofd van de afdeling Verloskunde in Gent én senator voor de SP.A. ‘Marleen is altijd mijn mentor geweest. Óók bij Groen begonnen, trouwens, en pas later naar de socialisten overgestapt. Ik heb veel van haar geleerd, ik voel dat ik aan het “temmermaniseren” ben, zeg ik weleens. (lacht) Ik vind, wellicht is dat ouder worden, dat ik méér voor de maatschappij moet doen, en kan betekenen.’ ‘Ik erger mij aan krantenkoppen als: actrice Joke Devynck laat zich strikken door Groen. Ik ben, net als Joke, niet gestrikt, en ik ben evenmin de naïeve professor die zich laat “misbruiken”. Ik was vereerd toen ze me vroegen, en ik maak me geen illusies: ik weet hoe hard de politiek kan zijn. Maar ik sta niet symbolisch op een lijst. Wil je zichtbaar zijn, vroeg Bart Staes me. Natuurlijk wil ik dat! Ik heb met de tweede plaats op de Europese lijst een haast onverkiesbare plek, maar ik ben niet van plan een muurbloempje te zijn. Ik ga campagne voeren, ze zullen me ook na 25 mei op de vergaderingen zien. En als Bart in het Europees Parlement komt, wil ik in het team zitten dat hem ondersteunt.’ En mocht u op miraculeuze wijze toch verkozen raken? ‘Dan ga ik naar het Parlement. Dat spreekt vanzelf.’ Vindt u het niet ontmoedigend dat links 14 in Vlaanderen nog nauwelijks 25 procent haalt? Vlaanderen is rechts. ‘En die verrechtsing wil ik tegengaan. Ik vind dat de linkse partijen, Groen, PvdA, SP.A, elkaar geen vliegen moeten afvangen. Ik weet het wel, in verkiezingstijd mag je dat niet luidop zeggen, maar wie is erbij gebaat als de SP.A het slecht zou doen en Groen goed? Elke extra kiezer voor Groen is er één, ja natuurlijk, maar dat is niet het belangrijkste debat. Ik ben nieuw in de politiek, ik hoop dat ze mij die uitspraak vergeven, maar wij moeten de kiezers niet bij elkaar gaan wegkapen, we moeten de rechterzijde proberen te overtuigen.’ ‘Vergis u niet: ik weet zeer goed waarom ik bij Groen zit, en niet bij de socialisten. Omdat Groen van bij het begin, en ik ben al jaren lid, het milieu en onze gezondheid centraal heeft gezet. En gezondheid bepaalt alles. Wie eet de grootste junk? Mensen in armoede, die zich de biologische groenten en het fruit uit de Delhaize niet kunnen permitteren. En dus opnieuw worden gestraft. Of neem de voedingssupplementen en vitaminen die ze ons hier graag komen voorstellen. Veel studies dat die echt op de vruchtbaarheid inwerken, zijn er niet, maar ze zouden de vele kleur- en bewaarmiddelen in ons voedsel compenseren. Eet gewoon anders, denk ik dan, dat raad ik ook mijn patiënten aan. Wil jij nog vlees uit de supermarkt als je weet hoe dat geproduceerd wordt? Ik kán als arts niet anders dan groen zijn als ik alle partijprogramma’s lees.’ ze het zegt. Er staat een beeldje naast het koffieapparaat op de kast en eentje op haar bureau – broederlijk geflankeerd door een speelgoedtreintje. Aan de muur hangen foto’s, véél foto’s. Niet het cleane bureau dat vaak bij dokters lijkt te horen, maar een plek die een leven weerspiegelt. ‘Ik heb lang naar de zin van het leven gezocht, nog steeds, zoals iedereen. Het boeddhisme spreekt me aan, omdat het geen god heeft – ik had in mijn jonge jaren al danig met dat godsbeeld geworsteld – maar ook omdat het je de juiste vragen doet stellen. Een van de uitgangspunten is dat we ongelukkig worden omdat we dingen verlangen die we niet krijgen. Laat los, zegt het boeddhisme, houd op te verlangen, en dan valt ook het lijden weg.’ ‘Ik moet dat soms ook tegen patiënten zeggen: u wordt niet zwanger, ik kan u niet helpen; u zult moeten loslaten. Het is het moeilijkste wat er is. Maar wel een rode draad door mijn leven: ik heb nooit dingen achternagezeten, ik neem het zoals het komt.’ Dat kan net zo goed een gebrek aan ambitie lijken. Terwijl u toch mooi gynaecologe, professor en hoofd van een fertiliteitscentrum bent geworden. ‘Maar voor hetzelfde geld was ik burgerlijk ingenieur geweest. Ik had Latijnwiskunde gedaan, ik was geslaagd voor het toelatingsexamen en pas eind oktober heb ik beslist: dit wordt niets, ik ga geneeskunde doen. En nu ben ik gynaecoloog, maar ik was vast ook een goede cardio- of dermatoloog geweest. Het punt is: het maakt weinig uit. Mijn enige ambitie is: goed en gelukkig zijn in wat ik doe. Ik heb nooit erg actief naar titels of zitjes in allerlei bestuursorganen gestreefd.’ ‘Het was ook makkelijker toen dan voor jongeren nu. Toen ik 20 was, ging alles vanzelf: je studeerde, vond een job, kocht een huis, je leefde je leven. Doe je best en het komt, zo werd letterlijk gezegd. Maar vandaag mag je nog zo hard je best doen, als het tegenzit, komt het níét. En er is wel veel vrijheid, maar zoals al vaak is gezegd: niet iedereen kan daarmee om. Er is nog nooit zo veel angst en depressie geweest.’ Anderzijds: háár leven was met meer vrijheid » Wat gaan de geburen denken? Voorbestemd voor de politiek was Petra De Sutter nochtans allerminst. Nooit op de barricades gestaan, daar had ze op haar 25ste de maturiteit nog niet voor. Zo inspirerend later een Marleen Temmerman was, zo braaf en burgerlijk het milieu waaruit ze kwam. ‘Het is de klei waaruit zo veel Vlamingen zijn getrokken. Mijn ouders gingen niet betogen tegen kernenergie, dat waren rustige, “gewone” mensen. Ik heb in mijn leven vaak moeten horen: wat gaan de geburen denken, of de familie? In die sfeer ben ik opgevoed. En dan heb je vele jaren nodig om je daarvan te ontdoen.’ Ze heeft ook nooit in haar leven dingen nagestreefd, is ‘een beetje boeddhist’, zoals ‘Ik heb in mijn leven nooit iets nagestreefd. We worden ongelukkig omdat we dingen verlangen die we niet krijgen. Ik moet dat soms ook tegen patiënten zeggen: u wordt niet zwanger; u zult moeten loslaten’ 15 Laat mij als meisje wakker worden Ook professor De Sutter zweeg meer dan dertig jaar, al voelde ze als kind al dat er iets niet juist zat. ‘Toen ik 12 was, ging ik elke avond slapen met het gebed: laat mij als meisje wakker worden – ik ben katholiek opgevoed. En ik had veel vriendinnen, die kwamen uithuilen als het uit was met hun lief. Eén heeft me dat ooit letterlijk gezegd, toen ik een jaar of 15 was: dat ze het niet snapte, maar dat ze veel beter met mij kon praten dan met haar beste vriendin. Ik begreep ook niet waarom ze nooit op mij verliefd werden. Want ook dat mag wel even verduidelijkt worden: seksuele oriëntatie en genderidentiteit hebben niets met elkaar te ‘Marleen Temmerman is altijd mijn mentor geweest. Óók bij Groen begonnen, trouwens.’ in een heel leven dat je hebt opgebouwd. En waar je niet zomaar uitstapt. Had ik twintig jaar eerder geweten wat mijn “probleem” was, het woord alleen al, dan had ik andere keuzes gemaakt. Maar je denkt dat je het meester kunt zijn, en dat lukt soms lang, tot het zich onvermijdelijk meester maakt van jou.’ ‘Ik was 35 op dat point of no return, maar het heeft nog tot mijn 40ste geduurd voor ik niet meer voor- of achteruit kon. Dat is een zeer geleidelijk proces geweest en het waren niet de leukste jaren van mijn leven. Het waren verschrikkelijke jaren.’ Omdat u veel te verliezen had? maken. Stel: je valt op vrouwen en je ondergaat een transitie, dan val je daarna niet plots op mannen. Het een staat los van het ander.’ ‘Toen ik 14 was, heb ik één keer een biografie in handen gehad van iemand die in Casablanca een operatie had ondergaan, in de jaren 60, 70 the place to be. Maar Casablanca, dat is voor een 14-jarige het einde van de wereld. Dus het kon niet. De omgeving waarin ik ben opgegroeid, was niet tolerant: niet voor homoseksualiteit, al zeker niet voor transgenderisme. Het was: zwijgen, verbergen, de knop omdraaien. Niemand heeft het ooit geweten, nie-mand! Tot ik 35 was. Het gaat wel over: met die gedachte – hoop? – heb ik jaren geleefd.’ ‘Niet gezond.’ En eenzaam, toch? ‘Verschrikkelijk eenzaam. En later, als je gaat studeren, een job vindt, enzovoort, raak je vast ‘Zonder operatie kun je in België de m/v op je paspoort niet veranderen, de overheid eist dat je je niet meer kunt voortplanten. Verplichte sterilisatie is het, de laatste staat die dat heeft geprobeerd, was nazi-Duitsland’ 16 ‘Natuurlijk. Mijn hele leven daverde op z’n grondvesten. Ik dacht: ze gaan me ontslaan als ik hiermee naar buiten kom – ik stond op het punt professor te worden. Ik ben er jaren van overtuigd geweest: als ik díe stap zet, en dat was voor mij de enig mogelijke stap, dan geef ik alles op. En dan moet ik voor de rest van mijn dagen als dienster in Amerika aan de slag. Dát is lang mijn toekomstbeeld geweest. Zelfs toen de psychiater, een collega, na tien minuten zei: tja, dit is heel duidelijk, hé, een klassiek geval, heb ik nog even gedacht: hij zal me een pilletje geven, ik neem dat in en ik kan voort met mijn leven.’ ‘Tegenwoordig is dat al anders. Er zijn rolmodellen, verhalen van mensen bij wie het goed is gegaan, die niet weggepest of gediscrimineerd worden. Zelf heb ik het grote geluk gehad dat ik bij het genderteam van mijn collega’s terecht kon. Ik sta er vandaag nooit meer bij stil dat ik een transvrouw ben. Zoals ik ook niet elke dag denk: ik ben gezond. Pas als je ziek bent, weet je wat “gezond” betekent.’ Maar u hebt op zeker moment wel moeten verkondigen: vanaf nu is het Petra, voor iedereen. ‘Dat was een majeure communicatie-oefening, ja. Mijn patiënten heb ik een brief meegegeven; hier in het ziekenhuis heb ik op één dag iedereen ingelicht. Ik heb een vergadering belegd en in één keer zo’n 3.000 mails verstuurd, een A4’tje met wat uitleg. Zodat niemand het van een ander moest horen. Mensen schrikken natuurlijk, maar de reacties waren uiteindelijk positief. Omdat ik dezelfde ben gebleven; ik ben mijn capaciteiten, mijn expertise, mijn karakter niet kwijt.’ ‘Ik heb ook geen twee patiënten verloren, integendeel: ik heb er gewonnen. Sommigen denken: ze begrijpt het. Ik ben ook door die hele molen gegaan, ik weet wat het is om patiënt te zijn. En ik hecht veel belang aan het contact met mijn patiënten. De boodschappen die ik moet geven, zijn soms erg hard. Zeggen: dit zal niet lukken, u zult geen kind krijgen, is verschrikkelijk. Ik denk dat ik mij een beetje kan inleven in wat mensen voelen.’ Het derde geslacht Hilke Ros, de bassiste van Amatorski, schreef onlangs in dit blad over haar transitie van man naar vrouw en vertelde dat je op je paspoort alleen van ‘m’ naar ‘v’ kunt als je je effectief laat opereren. ‘Die wet wordt gelukkig aangepast. Tien jaar geleden was het: man of vrouw. En als je als man vrouw wou worden of omgekeerd, dan was dat – voor de overheid – met alles wat daarbij hoort, óók een operatie dus. Eigenlijk draait het niet zozeer om die operatie; wat in de wet staat, is dat je je niet meer mag voortplanten. En dan zitten we vanzelfsprekend op mijn terrein: een overheid die mensen tot sterilisatie verplicht, is verschrikkelijk discriminerend. De laatste staat die dat geprobeerd heeft, was nazi-Duitsland.’ ‘Het is vooral vanuit het erfrecht dat men grote problemen ziet. Hoe zit dat dan: jij bent de vader, maar nee, je bent eigenlijk een vrouw, dat kan niet. Dus leek de oplossing: verplichte sterilisatie. Maar men vergeet dat je sperma en zelfs ovarieel weefsel kunt invriezen. Iemand kan zaadcellen laten invriezen, een transitie ondergaan, een lesbische relatie beginnen, en vervolgens zijn - intussen: haar - vriendin met dat sperma laten insemineren. Wij doen dat al geregeld, alleen is het statuut van zo’n kind bizar. Want de genetische vader die intussen een vrouw is, is wettelijk de lesbische partner van de moeder van het kind. Juridisch is er dus géén ouderschap, genetisch wel. Met andere woorden: de wet is compleet achterhaald.’ ‘Maar ze zijn ermee bezig. En op Facebook kun je in de States bijvoorbeeld al kiezen tussen man, vrouw of transgender. Er zijn mensen die ergens tussen man en vrouw in zitten, een “derde geslacht”, en die bijvoorbeeld wel een hormonenbehandeling maar geen operatie willen.’ ‘Bart Staes vroeg me: wil je zichtbaar zijn? Natuurlijk wil ik dat! Ik ben niet van plan een muurbloempje te zijn.’ Bart Dewaele en openheid toch veel makkelijker geweest? De weg die zij als transvrouw moest afleggen om haar lichaam bij haar gevoel te laten passen: die was haar vandaag, in deze tijden, wellicht bespaard. 40 was professor De Sutter toen ze ook uiterlijk echt gestalte kon geven aan wie ze vanbinnen altijd was geweest. En toch, een moeilijke vraag: wat als ze het kon overdoen? ‘Stel: er is hier een knop, ik hoef maar te drukken en ik word als vrouw herboren? Natuurlijk wel – uiteindelijk. Maar ik zou een ander mens zijn geweest, met andere inzichten, andere motieven. Dat is toch ook waarom jij ernaar vraagt? Omdat je er – terecht – van uitgaat dat het me heeft gevormd, me sterker heeft gemaakt. En pas op, ik loop niet in de valstrik van de “zin van het lijden”, dat is de dingen omkeren. Ik ben erg blij dat kinderen van 8, 9 jaar met genderatypisch gedrag bij ons terechtkunnen. Dat we de puberteit, als dat nodig blijkt, even kunnen blokkeren, zodat er wat extra tijd is. En dat iemand die écht genderdysforie heeft, al op 15, 16 jaar een transitie kan ondergaan. Het bespaart mensen een lange zoektocht, die niet áltijd goed afloopt.’ Ze herinnert zich een man, ‘hij moet al overleden zijn’, met wie ze ooit via via in contact kwam en die nog op zijn 70ste de stap zette om vrouw te worden. Hij had gewacht tot zijn echtgenote gestorven was, had nooit iets gezegd. ‘Toen ik vroeg: waarom op je 70ste nog dat hele traject, hormonen, een operatie, was het antwoord: ik heb heel mijn leven een man moeten zijn, ik wil als vrouw sterven.’ Fred Debrock petra de sutter toparts gaat groen Hilke had het ook over de lange wachtlijsten voor zo’n operatie: tot twee jaar. ‘Tja, kijk, plastische chirurgen die dit doen, worden daar niet rijk van. Bovendien is het geen makkelijke chirurgie. Wie het doet, doet dat vanuit een engagement. Wij hebben in het UZ zeer geëngageerde chirurgen, maar ze zijn zeldzaam. Anders wás er geen wachtlijst.’ Het UZGent is niet alleen met zijn genderteam een voortrekker, ook uw Centrum voor Reproductieve Geneeskunde staat bekend als ethisch progressief. Jullie behandelen lesbische koppels, sinds een jaar of twee ook homokoppels die voor een draagmoeder kiezen... Er kan veel in België. ‘Wat ik hier allemaal doe, zou in Frankrijk nooit kunnen. Ik vind het verschrikkelijk dat lesbische koppels uit het zuiden van Frankrijk naar hier moeten komen om zich met donorzaad te laten insemineren. En daar thuis ‘Homokoppels aan kinderen helpen, euthanasie voor minderjarigen: voor de Biblebelt-Amerikaan of de conservatieve, rechtse Fransman moet België een oord des duivels zijn’ 17 in alle talen over zwijgen, omdat de wind die er momenteel waait, bezwaarlijk progressief te noemen is. En Frankrijk is nochtans niet ver.’ ‘Ook daarom sta ik op de Europese lijst van Groen. Veel van wat ons rechtstreeks raakt, wordt in Europa beslist, maar er is tegelijk een duidelijke verrechtsing bezig, waarbij heel sterk op het financieel-economische wordt gefocust. Ik maak me zorgen over de minderheden, ik weet wat het is om ertoe te behoren.’ ‘Ik had een tijd terug een journalist van France 3 aan de lijn, over wat wij in Gent zoal doen, en plots zei hij: “Ik hoop dat jullie, met alle oppositie nu in Frankrijk, toch gaan beseffen hoe slecht jullie bezig zijn.” Een journalist van een openbare zender! En op congressen is de sfeer vaak net zo agressief. Ik ben in december in Parijs net niet aangevallen, maar de reacties – van collega’s! – waren soms echt vijandig.’ Ze vinden wat wij doen, een aberratie? ‘Zo werd het ook bij de aanpassing van de euthanasiewet in alle buitenlandse kranten geschreven. Voor de Biblebelt-Amerikaan of de conservatieve, rechtse Fransman moet België een oord des duivels zijn, waar van alles gebeurt waarvoor je naar de hel gaat. Homokoppels aan kinderen helpen, euthanasie voor minderjarigen: het moeten ware schrikbeelden zijn.’ Leve de maakbare maatschappij! Over ‘social freezing’, het invriezen van eicellen om je er later mee te laten insemineren, is ook bij ons nog veel te doen. Sommige van uw collega’s vinden het een kwalijke tendens om voor maatschappelijke problemen altijd een medische oplossing te zoeken. ‘Maar dat is toch wat geneeskunde doet? De term “social freezing” is verkeerd: er is geen enkele vrouw die haar eicellen voor het plezier laat invriezen, geen enkele! Ze heeft altijd een reden, een verhaal. Het gaat om vrouwen die al jaren een kinderwens hebben, maar geen partner zien komen. En ja, het aanbod creëert de vraag: nu kan het, vijf jaar geleden nog niet. Het lijkt me volstrekt normaal dat vrouwen daar gebruik van maken.’ ‘Er wordt vaak gezegd dat vrouwen keuzes » petra de sutter toparts gaat groen moeten maken, dat je niet alles kunt hebben. En een wijze meid krijgt haar kind op tijd, je kent het wel. Ik erger me al jaren aan dat soort uitspraken. Omdat ze vrouwen culpabiliseren. Je kunt het een vrouw toch niet kwalijk nemen dat ze studeert en dan graag een carrière wil? Bovendien: we kiezen veel minder in het leven dan we denken. Veel overkomt ons: plots ben je 35, je hebt twee relaties achter de rug, met verkeerde partners, je gaat naar de dokter, die prikt bloed en zegt: je eicelreserve is aan de lage kant. En dus ook de kans dat je ooit zwanger zult worden. Heb je daarvoor gekozen? Natuurlijk niet. Ik zal een vrouw nooit zeggen: u was hier beter tien jaar eerder geweest, daar heeft ze op dat moment geen enkele boodschap aan.’ ‘Het is belangrijk dat we vrouwen de kans geven op tijd met kinderen te beginnen zónder dat het hun carrière schaadt. Wij houden daar aan de UGent al rekening mee. Als twee kandidaten van dezelfde leeftijd voor een project solliciteren en de één heeft meer publicaties dan de ander, dan staat daar tegenwoordig soms bij: zes of negen maanden out geweest vanwege een zwangerschap. Alleen: dat doet men in Scandinavië al jaren en het helpt niet. De leeftijd waarop vrouwen aan kinderen beginnen, stijgt er nog steeds. Het probleem is vooral dat veel vrouwen tegenwoordig geen geschikte partner meer vinden. Ze staan op gelijke voet met mannen, hun verwachtingen liggen hoger dan vroeger.’ ‘Ik krijg soms ook te horen, als het over onvruchtbaarheid gaat, dat wij de soort verzwakken. Want we helpen mensen zich voort te planten bij wie dat anders nooit was gelukt. Waardoor ook bepaalde genetische defecten worden voortgezet. Maar iemand met diabetes krijgt ook insuline en plant zich voort. Het lijkt me net wat geneeskunde doet: de zwakkeren helpen om te overleven.’ En wat met de gedachte dat we op de duur voor God spelen, dat alles maakbaar wordt? ‘Ik ben absoluut voorstander van een maakbare maatschappij. Mensen hebben altijd naar creatieve oplossingen gezocht en hun samenleving vorm gegeven. Het maakt dat er innovatie is, dat een samenleving beter wordt, dat we straks misschien naar andere planeten vliegen als het hier niet meer lukt. ‘Ik erger me daar al jaren aan: dat carrièrevrouwen zogezegd de keuze hebben. En dat ze op hun 40ste niet moeten klagen als ze kinderloos zijn. We kiezen veel minder in het leven dan we denken’ En vanzelfsprekend moeten we de grenzen bewaken. Maar toen de eerste trein begon te rijden, zei men ook dat de koeien geen melk meer zouden geven.’ ‘Een mooi voorbeeld in mijn vakgebied is klonen. Op zeker ogenblik heeft men gezegd: reproductief klonen – iemand dupliceren – mag niet, maar we gooien niet in één beweging alle technologie weg. Want die heeft bijvoorbeeld tot stamcelonderzoek geleid. En therapeutisch klonen, om via stamcellen andere cellen te bekomen, wordt de toekomst.’ ‘Over vijf tot tien jaar kunnen we via stamceltechnologie uit een huid- of spiercel een levercel maken. Het hoeft dus niet eens om embryonaal stamcelonderzoek te gaan, waar wij in Gent sterk mee bezig zijn. Elke maand verschijnt wel een artikel over een nieuwe 18 manier om stamcellen te maken. En als je lever- en zenuwcellen kunt maken, waarom dan geen zaad- en eicellen?’ ‘Neem een vrouw die op haar dertigste geen eicellen meer heeft. Nu raden we donatie aan, met alle problemen van dien: een donor is moeilijk te vinden, er zijn risico’s aan verbonden, de behandeling is lastig en duur. Stel dat je bij diezelfde vrouw een huid- of spierbiopsie kunt doen en die cellen in het lab in eicellen kunt veranderen. Dan zijn een aantal problemen opgelost. Zo’n eicel heeft dan gewoon de genetische eigenschappen van die vrouw.’ ‘En als dát kan – ik trek de redenering nu even heel ver door: waarom zou ik dat dan ook niet op mijn 46ste mogen doen? Nu ligt de grens, zelfs voor social freezing, op 45, wat mij logisch lijkt: ik denk niet dat wij ooit één doorgaande zwangerschap met ivf hebben gehad bij een vrouw van 46. Maar dan hoeven we, als die biologische klok stilvalt, níét meer te zeggen: we stoppen met ivf, want u hebt geen goede eicellen meer. Dan maken we er gewoon betere.’ ‘Ik zit nu echt twintig jaar verder, en misschien lukt het niet. Of zeggen we, net als bij klonen: dit doen we niet. Want je zou dan, in principe, ook zaadcellen bij vrouwen kunnen maken, en eicellen bij mannen. Zodat ook homoseksuele koppels zich kunnen voortplanten. We zíjn daar nog niet, schrijf dat alstublieft duidelijk op, dat ik maandag geen telefoons krijg: doe dat maar bij mij. Maar het zal ongetwijfeld nieuwe ethische discussies oproepen. Want willen we dat wel? Zullen we er ooit aan toe zijn?’ U zit, met wat u doet, altijd in de voorhoede? ‘Fertiliteit is een van de boeiendste domeinen van de geneeskunde. En erg relevant, want voortplanting raakt iedereen. Op een dag moeten we allemaal die ene vraag beantwoorden: wil ik kinderen? En dan is daar onvermijdelijk ook die andere vraag: welke wereld wil ik voor hen? Ik denk dat we de boel om zeep aan ’t helpen zijn. Maar ik geloof ook, en dan zijn we weer bij het begin, dat het tij te keren is. Áls we op de lange termijn denken, en niet aan de eerstvolgende verkiezingen of een nieuw fiscaal jaar.’ I