Hoe schadelijk is chirurgische rook?

Pleidooi voor onderzoek en smoke evacuators
Hoe schadelijk is
chirurgische rook?
tekst Jeroen Wolbers
Bij elke operatieve ingreep met elektrochirurgie staat het
OK-personeel bloot aan chirurgische rook. De impact daarvan op de gezondheid hebben we nog onvoldoende in
beeld. Arbeidhygiënist Erik Hagelaar pleit voor intensiever
onderzoek naar de gezondheidsrisico’s van chirurgische
rook en een verplichte toepassing van ‘smoke evacuators’.
A
ctief of passief in aanraking komen met rook; het is alom
bekend dat dit schadelijk is voor de gezondheid. In de
operatiekamer staat OK-personeel dagelijks bloot aan
rookdeeltjes en dampen met gevaarlijke en risicovolle componenten. De oorzaak: elektrochirurgie, oftewel diathermie, die chirurgen bij 85 procent van alle operaties toepassen. Een techniek die
bij uitstek geschikt is voor het snijden in weefsel en het stelpen
van bloedingen. Maar de schaduwzijde zijn dus die gassen, dampen en deeltjes die bekend staan als elektrochirurgische rook. Vanaf de jaren 80 doet men onderzoek naar de gevaren van de bloot-
stelling daaraan. Een Japans onderzoeksteam ¹ stelde toen al dat
deze rook de mutageniteit had van zes ongefilterde sigaretten.
Recenter Engels onderzoek ² uit 2012 trok zelfs een gemiddelde
vergelijking met 27 tot 30 sigaretten per dag. Wetenschappelijke
studies tot nu toe wijzen uit dat er ongeveer tweehonderd chemische componenten in chirurgische rook aanwezig zijn. Over de
specifieke gezondheidsrisico’s voor OK-personeel tasten de geleerden echter nog in het duister. Arbeidshygiënist Erik Hagelaar van
advies- en ingenieursbureau RPS waarschuwt. “Bij de uitstoot van
dieselmotoremissie weten we sinds vijf jaar dat de vrijkomende
24
24
10-11-2014 14:20:45
We weten pas vijf jaar dat de uitstoot van
dieselmotoremissie kankerverwekkend is
stoffen kankerverwekkend zijn. Pas toen is men strenge voorwaarden gaan introduceren. Dan ben je te laat. Dat moeten we bij diathermie voorkomen.”
ling. Is die er wel, dan geldt de grenswaarde veelal voor een dagblootstelling en is de piekbelasting moeilijk te beoordelen”, legt de
arbeidshygiënist uit.
Onbekendheid
Smoke evacuator
Om de risico’s goed te kunnen beschrijven is het zaak om aard,
duur en impact van de blootstelling aan chirurgische rook in beeld
te brengen. Er is een groot aantal externe factoren die dat bemoeilijkt. In de eerste plaats is er nog veel onbekendheid over de samenstelling en toxiciteit van de componenten in diathermische
rook. Op basis van literatuuronderzoek ³ lijkt het verstandig om de
stoffen aldehyden, koolmonoxide en aromatische koolwaterstoffen
(zoals benzeen en PAK’s) in elk geval nader te bestuderen. Tevens
komen er zeer kleine partikels (fijnstof en ultrafijnstof) vrij die tot
diep in de luchtwegen kunnen doordringen. “Een indicatie van de
exacte samenstelling is niet te geven, omdat hier onvoldoende
gegevens over zijn en de procesomstandigheden per type weefsel
variëren”, weet Hagelaar.
Naast deze ‘normale’ rookcomponenten heeft literatuuronderzoek 4
naar de samenstelling van chirurgische rook uitgewezen dat die
ook bestanddelen bevat afkomstig van patiëntenweefsel, zoals
viruspartikels, bacteriën en DNA.
Er zijn operatiemaskers nodig die een hogere kwaliteit van adembescherming bieden om blootstelling aan chirurgische rook zo
veel mogelijk te voorkomen”, vindt Hagelaar. In de tussentijd moeten ziekenhuizen volgens hem direct maatregelen nemen met de
inzet van smoke evacuators. Hij stelt de verplichte toepassing daarvan als voorwaarde. “Een smoke evacuator zuigt rook direct af
door een canule op het diathermie-mes. Dit verlaagt de blootstelling voor medewerkers aanzienlijk. Het grootste nadeel is dat veel
specialisten dit instrument in de praktijk niet gebruiken omdat de
canule hen het zich belemmert. Daar moeten we iets op vinden.”
Verder pleit Hagelaar voor een intensievere samenwerking tussen
arbeidshygiënisten (en andere deskundigen) en ziekenhuizen. “In
samenwerking met toxicologen zouden we een betere interpretatie
kunnen maken van de toxiciteit. Uiteraard lopen we dan tegen het
probleem aan dat we niet alle relevante stoffen tegelijk kunnen
meten, maar samen met ziekenhuizen kunnen we dit praktische
probleem oplossen. Het is nú tijd om met elkaar snel stappen te
maken, zodat we op termijn niet met de ongewenste neveneffecten van chirurgische rook worden geconfronteerd.”
Kankerverwekkend
Hagelaar onderzocht de blootstelling aan chirurgische rook in verschillende ziekenhuizen. Hij analyseerde de kortdurende blootstelling (15 minuten) en gemiddelde dagblootstelling aan aldehyden,
aromatische koolwaterstoffen en (ultra)fijnstoffen in de ademzone
van OK-personeel. De resultaten bleken ruim onder de grenswaarde te liggen. Geen reden tot paniek dus? Hagelaar pareert: “Vanuit
praktisch en analytisch oogpunt hebben we slechts een paar stoffen die vrijkomen kunnen onderzoeken. Deze stoffen hebben bewezen (verdacht) kankerverwekkend of reprotoxisch te zijn (formaldehyde, benzeen en tolueen). Bovendien is niet uit te sluiten
dat gezondheidseffecten kunnen optreden bij – herhaalde – blootstelling aan andere bestanddelen van diathermische rook, waaronder biologische agentia.”
Bronnen
[1] Nagata et al, Mutagenicity of smoke condensates induced by CO²laser irradiation and electrocauterization. Mutation Research 89 (1981),
p.145-149.
[2] J Plast Reconstr Aesthet Surg. 2012 Jul;65(7):911-6.Epub 2012 Mar 23.
[3]- R Hollmann et al, Plast Reconstr Surg. 2004 Aug;114(2):458-63.)
- T Wu et al (Eur Surg Res. 2011;46(2):102-7. doi: 10.1159/000322855.
Epub 2011 Jan 11.)
- R Weston et al.; Urology 2009 Nov;74(5):1152-4. doi: 10.1016/j.urology.2009.04.100. Epub 2009 Sep 16).
- S van der Hoeven, Diathermische rook, OperaTioneel, nr. 3, mei 2002
[4] J Clin Eng. 1996 Mar-Apr;21(2):149-55).
Meer informatie? Mail naar [email protected].
Praktische beperkingen
Hagelaar ondervond dat je bij de meting van blootstelling aan chemische stoffen tegen praktische beperkingen aanloopt. Zo zijn de
stationaire luchtmetingen – voor het bepalen van de achtergrondconcentratie – veelal alleen uitvoerbaar buiten de steriele werkomgeving. Voor het bepalen van de blootstelling via de luchtwegen
zijn persoonsgebonden luchtmetingen nodig bij de direct blootgestelde OK-medewerker. “Helaas kunnen we niet alle relevante stoffen tegelijk meten.” Dat maakt een selecte keuze van te meten
componenten nodig, op basis van vooronderzoek en overleg met
de opdrachtgever. “De procesomstandigheden – en dus de rookontwikkeling – variëren per operatie en per type weefsel. Ook zijn
er situationele factoren die invloed kunnen hebben op de meetresultaten. Tot slot is het beoordelen van die meetresultaten bijna
nog lastiger. Voor slechts weinig stoffen bestaat een wettelijke of
gezondheidskundige grenswaarde voor beroepsmatige blootstel-
Jeroen Wolbers is journalist.
Diathermie
Bij diathermie wordt gebruik gemaakt van twee
elektrische geleiders. Door de hoge stroomdichtheid ontstaat warmteontwikkeling op de overgang
van het metaal naar het weefsel. Die opwarming
zorgt voor stelping van de bloeding. Hierdoor kan
men snijden in weefsels en tegelijkertijd stelpen.
Door de warmteontwikkeling ontstaat zogenoemde diathermische rook. Spanning en weefselweerstand bepalen de hoeveelheid warmte.
25
25
10-11-2014 14:20:45

Download Report