P.C. Adriaanse Handhaving van EG-recht in situaties van onrechtmatige staatssteun KLUWER Deventer - 2006 Inhoudsopgave Voorwoord Inhoudsopgave Lijst van gebruikte afkortingen Hoofdstuk 1 Inleiding 1 Probleemstelling 2 Centrale onderzoeksvraag 3 Afbakening en begripsbepaling 4 Opbouw van het boek 5 Onderzoeksopzet en methoden van onderzoek Hoofdstuk 2 (Onrechtmatige) staatssteun in EG-rechtelijke context 1 Inleiding 2 De ratio van transnationale regeis voor verlening van staatssteun 3 EG-rechtelijke regeis voor verlening van staatssteun 4 Staatssteun volgens EG-recht 4.1 Algemeen 4.2 Maatregelen van de staten of met staatsmiddelen bekostigd 4.3 Voordeel voor de begunstigde(n) 4.4 Begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties 4.5 (Dreiging van) vervalsing van de mededinging 4.6 ungünstige beinvloeding van het handelsverkeer tussen de lidstaten 5 EG-rechtelijke controle op bestaande staatssteun 5.1 Bestaande staatssteun 5.2 Verplichtingen voor de lidstaten bij bestaande staatssteun 5.3 Controle door de Commissie op bestaande staatssteun 6 EG-rechtelijke controle op nieuwe staatssteun 6.1 Nieuwe staatssteun 6.2 Verplichtingen voor de lidstaten bij nieuwe staatssteun 6.2.1 De aanmeldingsverplichting 6.2.1.1 Het doel van de aanmeldingsverplichting 6.2.1.2 Geadresseerden van de aanmeldingsverplichting 6.2.1.3 De reikwijdte van de aanmeldingsverplichting 6.2.1.4 Het moment waarop moet worden aangemeld 6.2.1.5 Wijze van aanmelding 6.2.1.6 Uitzonderingen op de aanmeldingsverplichting 6.2.2 De standstill-oi opschortingsverplichting 6.2.2.1 Het doel van de $ta>K£sft7/-verplichting V VII XV 1 1 4 5 7 9 13 13 13 15 16 16 20 23 25 28 29 32 32 33 33 34 34 34 34 35 36 36 39 39 39 42 42 vn 6.2.2.2 Geadresseerden van de staniisft'/Z-verplichting 6.2.2.3 De reikwijdte van de standkft'/Z-verplichting 6.2.2.4 De duur van de standstill-verplichüng 6.2.3 Evaluatie van de verplichtingen bij nieuwe staatssteun 6.3 Controle door de Commissie op nieuwe staatssteun 6.3.1 De eerste onderzoeksfase 6.3.2 De formele onderzoeksfase 7 EG-rechtelijke controle op onrechtmatige staatssteun 7.1 Onrechtmatige staatssteun 7.2 Verplichtingen voor de lidstaten bij onrechtmatige staatssteun 7.3 Controle door de Commissie op onrechtmatige staatssteun 8 EG-rechtelijke controle op misbruik van staatssteun 8.1 Misbruik van staatssteun 8.2 Verplichtingen voor de lidstaten bij misbruik van staatssteun 8.3 Controle door de Commissie op misbruik van staatssteun 9 De beoordeling van de verenigbaarheid van staatssteun 9.1 De beoordeling van de verenigbaarheid door de Commissie 9.2 De beoordeling van de verenigbaarheid door de Raad 10 Conclusies 42 42 43 45 46 47 47 49 49 50 50 51 51 52 53 55 56 59 61 Hoofdstuk 3 Algemene aspecten van handhaving van EG-recht in situaties van onrechtmatige staatssteun 1 Inleiding 2 Het belang van handhaving van EG-recht 3 Kenbaarheid van onrechtmatige staatssteun 4 Handhaving van EG-recht in een geintegreerde rechtsorde 4.1 Algemeen 4.2 Het beginsel van subsidiariteit 4.3 Het beginsel van rechtstreekse werking van gemeenschapsrecht 4.4 Het beginsel van voorrang van gemeenschapsrecht 4.4.1 Algemeen 4.4.2 Voorrang van rechtstreeks werkende communautaire regeis 4.4.3 Voorrang van overige communautaire normen 4.5 Het beginsel van loyale samenwerking 4.5.1 Algemeen 4.5.2 Nakoming van bijzondere communautaire verplichtingen 4.5.3 Handhaving van tot particulieren gerichte bepalingen 4.5.4 Toepassing van rechtstreeks werkend gemeenschapsrecht 4.5.5 Gemeenschapsconforme interpretatie van nationaal recht 4.5.6 Randvoorwaarden voor effectuering van gemeenschapsrecht 4.5.7 Effectieve rechtsbescherming 4.5.8 Aansprakelijkheid voor schending van gemeenschapsrecht 4.5.9 Samenwerking tussen lidstaten en communautaire instellingen 5 Handhaving van EG-rechfc verschilfende betrokken actoren 63 63 63 65 66 66 68 70 73 73 77 77 78 78 79 80 82 84 86 87 89 90 91 vni 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 6 Het steunverlenende orgaan De verantwoordelijke lidstaat De ontvanger(s) en andere begunstigden De Europese Commissie Concurrenten en andere derde-belanghebbenden Europese rechters Nationale rechters Conclusies 92 92 92 93 93 94 94 95 Hoofdstuk 4 Publieke handhavingsmogeüjkheden voor de Commissie 97 1 Inleiding 97 Deel A Voorlopige handhavingsmogelijkheden gedurende onderzoek 98 2 Opschortingsbevel 99 3 Terugvorderingsbevel 99 Deel B Handhavingsmogelijkheden na afloop vanformeel onderzoek 101 4 Het gelasten van terugvordering van onrechtmatige staatssteun 102 5 Geen terugvordering bij strijd met een algemeen beginsel van gemeenschapsrecht 106 5.1 Motiveringsbeginsel 106 5.2 Evenredigheidsbeginsel 108 5.3 Rechtszekerheidsbeginsel 108 5.4 Vertrouwensbeginsel 109 5.4.1 Gerechtvaardigd vertrouwen van de betrokken lidstaat 109 5.4.2 Gerechtvaardigd vertrouwen van begunstigden 110 6 Verjaring 118 6.1 De verjaringstermijn 118 6.2 Stuiting van de verjaring 118 6.3 Schorsing van de verjaring 119 7 De lidstaat als geadresseerde van een terugvorderingsbeschikking 120 8 De betekenis van een terugvorderingsbeschikking voor begunstigden 121 8.1 Geen rechtstreeks verplichting op grond van het gemeenschapsrecht 121 8.2 Het begrip begunstigde 122 9 Beroepsmogelijkheden voor de betrokken lidstaat en begunstigden op grond van art 230 EG 124 9.1 Algemeen 124 9.2 Beroepsmogelijkheden voor de betrokken lidstaat 125 9.2.1 Ontvankelijkheid 125 9.2.2 Beroepsmogelijkheden ten gronde 126 9.3 Beroepsmogelijkheden voor begunstigden 128 9.3.1 Ontvankelijkheid 128 9.3.1.1 Algemeen 128 9.3.1.2 Procesbelang 129 9.3.1.3 Rechtstreeks geraakt 129 IX 9.3.1.4 Individueel geraakt 9.3.2 Beroepsmogelijkheden ten gronde 9.4 Evaluatie van de beroepsmogelijkheden op grond van art. 230 EG 10 Verzoeken om opschorting van een terugvorderingsbeschikking 10.1 Algemeen 10.2 Ontvankelijkheid 10.3 Spoedeisendheid 10.4 Fumus boni juris 10.5 Afweging van belangen 10.6 Evaluatie van de verzoeksmogelijkheden tot opschorting Deel C Handhavingsmogelijkheden in defase van uitvoering van een Terugvorderingsbeschikking 11 Alle nodige maatregelen 12 Onverwijld 13 De steun 14 Rente 15 In overeenstemming met de nationaalrechtelijke procedures van de betrokken lidstaat 15.1 Institutionele, procedurele en remedial autonomie van de lidstaten 15.2 Ongeldigheid van uitvoeringshandelingen 15.3 Teragvorderingsmodaliteiten in het nationale recht 16 Voor zover die procedures een onverwijlde en daadwerkelijke tenuitvoerlegging toelaten 16.1 Algemeen 16.2 Communautaire aanwijzingen over nationaalrechtelijke bepalingen 16.3 Evaluatie van de communautaire aanwijzingen 17 Toezicht door de Commissie op de tenuitvoerlegging van een terugvorderingsbeschikkingen 18 Procedures bij nationale rechters 18.1 Algemeen 18.2 De positie van de betrokken lidstaat 18.3 De positie van begunstigden 18.4 De positie van de nationale rechter 18.5 De positie van de Commissie Deel D Handhavingsmogelijkheden na afloop van de uitvoeringstermijn van een terugvorderingsbeschikking 19 Niet-nakomingsprocedures 19.1 Aard en verloop van een niet-nakomingsprocedure 19.2 Verweermogelijkheden voor de betrokken lidstaat 20 Conclusies 130 131 133 135 135 137 138 141 142 144 145 145 148 149 151 152 152 154 154 156 156 157 160 160 162 162 162 163 165 167 167 168 168 169 172 Hoofdstuk 5 Private handhavingsmogelijkheden gezien vanuit het EG-recht 1 Inleiding 2 Private en publieke rechtshandhaving - Dual vigilance 3 Communautaire grondslagen voor private handhaving 3.1 Algemeen 3.2 Private handhaving op grond van art. 88 lid 3, laatste zin EG 3.3 Private handhaving op grond van terugvorderingsbeschikkingen 4 Beroepsgerechtigden 5 Actoren waartegen kan worden geprocedeerd 6 De rol van nationale rechters 6.1 Algemeen 6.2 Taakomschrijving 6.3 Wijze van toetsing 6.4 Taakverdeling tussen nationale rechters en de Commissie 6.5 Complexiteit van de rechterlijke taak 6.6 Hulp van de communautaire instellingen 6.6.1 Vragen aan het Hof van Justitie 6.6.2 Vragen aan de Commissie 6.6.3 Loyale samenwerking 6.7 Beschikkingen van de Commissie 7 Rechtsbescherming 7.1 Algemeen 7.2 Institutionele, procedurele en remedial autonomie van de lidstaten 7.3 Communautaire randvoorwaarden 7.4 Ongeldigheid van uitvoeringshandelingen van onrechtmatige steun 7.5 Ongeldigheid van heffingen of belastingen 7.6 Terugvordering van steun 7.6.1 In beginsel terugvordering 7.6.2 Geen terugvordering in uitzonderlijke omstandigheden 7.6.2.1 Gerechtvaardigde verwachtingen van begunstigden 7.6.2.2 Verenigbaar verklaarde steun 7.6.3 Terugvordering van de steun plus rente 7.6.4 Verjaringstermijn voor terugvordering 7.7 Terugbetaling van heffingen of belastingen 7.7.1 In beginsel terugbetaling 7.7.2 Geen terugbetaling in uitzonderlijke omstandigheden 7.8 Schadevergoeding 8 De positie van begunstigden van onrechtmatige staatssteun 9 Conclusies 175 175 178 181 181 182 184 186 189 191 191 191 193 195 1% 201 201 202 203 204 205 205 205 206 208 209 210 210 212 212 214 216 216 217 217 218 220 223 224 XI Hoofdstuk 6 Private handhavingsmogelijkheden gezien vanuit het Nederiandse recht 227 1 Inleiding 227 Deel A Uitgangspunten voor private handhaving in Nederland 228 2 Steunverlening volgens Nederlands recht 228 2.1 Algemeen 228 2.2 Staatssteun op bestuursrechtelijke grondslag 228 2.2.1 Algemeen 229 2.2.2 Subsidies in de zin van de Awb 230 2.2.2.1 De rechtsvorm van subsidies 230 2.2.2.2 De reikwijdte van het begrip subsidie vergeleken met het begrip staatssteun 231 2.2.3 Fiscale staatssteun 233 2.2.4 Overige staatssteun op bestuursrechtelijke grondslag 234 2.3 Overige staatssteun 235 3 Rechtsbescherming in Nederland 236 3.1 Algemeen 237 3.2 Bestuursrechtelijke rechtsbescherming 237 3.2.1 Algemeen 237 3.2.2 Het College van Beroep voor het bedrijfsleven 238 3.2.3 De fiscale bestuursrechter 238 3.2.4 De bestuurskamers van de rechtbanken 240 3.3 Civielrechtelijke rechtsbescherming 241 3.3.1 Algemeen 241 3.3.2 Exclusieve bevoegdheid van de burgerlijke rechter 241 3.3.3 Niet-exclusieve bevoegdheid van de burgerlijke rechter 241 Deel B Private handhaving längs bestuursrechtelijke weg 242 4 Het voorwerp van geschil 242 5 Beroepsgerechtigden 245 5.1 Belanghebbenden in procedures bij de rechtbank en bij het CBB 245 5.1.1 Algemeen 245 5.1.2 Concurrenten van de ontvangers van steun 246 5.1.2.1 Opvattingen in de literatuur 247 5.1.2.2 Rechtspraak van de ABRvS 247 5.1.2.3 Rechtspraak van het CBB 248 5.1.3 Degenen aan wie een belasting of heffing is opgelegd 249 5.1.4 Belangenorganisaties 249 5.1.5 Deelconclusies belanghebbenden 252 5.2 Belanghebbenden in procedures bij de fiscale bestuursrechter 253 6 De wederpartij en eventuele andere partijen 253 7 Termijnen 254 7.1 De bezwaar- en beroepstermijn van zes weken 254 7.2 Termijnoverschrijding: uitzonderingen op niet-ontvankelijkheid 256 7.3 Verjaringstermijnen 258 8 De functie van rechtstreeks werkende communautaire bepalingen 259 8.1 Zelfttandige toetsingsmaatstaven 259 xn 8.2 Moment van beroep op de communautaire bepalingen 261 8.3 Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden 262 9 Bewijsrechtelijke aspecten 263 9.1 Bewijslastverdeling 263 9.2 Bewijsmiddelen 265 10 Samenwerking met de communautaire instellingen 266 10.1 Prejudiciele vragen aan het Hof van Justitie 266 10.2 Vragen aan de Commissie 266 11 Uitspraakmogelijkheden bij aanname van onrechtmatige staatssteun 269 11.1 Hoofddictum bij gegrondverklaring van het beroep: vernietiging van het bestreden besluit 269 11.2 Terugvordering van onrechtmatige staatssteun 270 11.2.1 Het (beperkte) voorwerp van geschil 271 11.2.2 De noodzaak van aanvullende besluiten 273 11.2.3 Beperkte bevoegdheden tot daadwerkelijke terugvordering 275 11.2.4 Uitzonderlijke omstandigheden 276 11.3 Terugbetaling van ter financiering van steun opgelegde heffingen ofbelastingen 276 11.3.1 Het (beperkte) voorwerp van geschil 276 11.3.2 De noodzaak van aanvullende besluiten 277 11.3.3 Beperkte bevoegdheden tot daadwerkelijke terugbetaling 278 11.3.4 Uitzonderlijke omstandigheden 279 11.4 Schadevergoeding 280 11.5 Voorlopige voorzieningen 281 12 Evaluatie van private handhaving längs bestuursrechtelijke weg 281 Deel C Private handhaving längs civielrechtelijke weg 283 13 Het voorwerp van geschil 283 14 'Beroepsgerechtigden' 284 14.1 Ontvankelijkheidseisen algemeen 284 14.2 Ontvankelijkheid als nog bestuursrechtelijke rechtsbescherming mogelijk is 286 15 De wederpartij en eventuele andere partijen 287 16 Termijnen 288 16.1 Verjaringstermijnen van art. 3:306 BW e.v. 288 16.2 Grenzen aan het instellen van rechtsvorderingen op grond van redelijkheid en billijkheid 290 16.3 Formele rechtskracht van besluiten 291 16.4 Uitzonderingen op formele rechtskracht 292 17 De functie van rechtstreeks werkende communautaire bepalingen 293 17.1 Inkadering in nationaalrechtelijke rechtsgronden 293 17.2 Moment van beroep op de communautaire bepalingen 294 17.3 Ambtshalve aanvulling van rechtsgronden 295 18 Nationaalrechtelijke grondslagen voor vorderingen over onrechtmatige staatssteun 295 18.1 Algemeen 295 18.2 Onrechtmatige daad in de zin van art. 6:162 BW 2% xm 18.3 Nietigheid in de zin van art. 3:40 BW 18.3.1 Algemeen 18.3.2 Strijd met een dwingende wetsbepaling 18.3.3 Inhoud in strijd met de goede zeden of de openbare orde 18.3.4 Strekking in strijd is met de goede zeden of de openbare orde 18.3.5 Deelconclusies nietigheid 18.4 Onverschuldigdebetalingindezinvanart. 6:203 BW 18.5 Ongerechtvaardigde verrijking in de zin van art. 6:212 BW 18.6 Ontbinding in de zin van art. 6:258 en 6:265 BW 18.7 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur/redelijkheid en billijkheid 19 Bewijsrechtelijke aspecten 19.1 Bewijslastverdeling 19.2 Bewijsmiddelen 20 Samenwerking met de communautaire instellingen 20.1 Prejudiciele vragen aan het Hof van Justitie 20.2 Vragen aan de Commissie 21 Uitspraakmogeüjkheden bij aanname van onrechtmatige staatssteun 21.1 In beginsel terugvordering, terugbetaling, schadevergoeding en voorlopige voorzieningen 21.2 Uitzonderlijke omstandigheden 21.3 De praktijk 22 Evaluatie van private handhaving längs civielrechtelijke weg 23 Conclusies 298 298 299 302 302 303 304 306 307 307 308 308 310 311 311 311 312 312 313 313 318 320 Hoofdstuk 7 Dual Vigilance ten aanzien van onrechtmatige staatssteun 1 Samenvatting van conclusies 2 Slotbeschouwing 2.1 Publieke en private handhaving in onderling verband beschouwd 2.2 Naar een effectievere handhaving van EG-recht in situaties van onrechtmatige staatssteun 335 Summary Lijst van aangehaalde literatuur Lijst van aangehaalde jurisprudentie Lijst van aangehaalde documenten van de communautaire instellingen Lijst van aangehaalde officiele publicaties Nederland Trefwoordenregister 341 349 367 379 385 387 XTV 323 323 332 332
© Copyright 2024 ExpyDoc
