Opvoeden begint al tijdens de zwangerschap Opvoeden heeft meestal de connotatie van regels stellen en structuur aanbrengen. Maar dit is te eng omschreven. Opvoeden reikt veel verder en begint al tijdens de zwangerschap. Zeer vroege ondersteuning in de fase van het aankomende ouderschap kan juist in deze periode al een preventieve functie dienen. Door: Seline Roelofsen Als het om baby’s gaat spreekt men vaker over zorg dan opvoeding. Het gaat daarbij dan om het voorzien in de eerste levensbehoeften, zoals eten, slapen en het geven van liefdevolle aandacht. Maar dit ‘zorgen voor de baby’ gaat verder dan puur het bieden van zorg. Zelfs aanstaande ouders zijn al bezig met opvoeden. Voor het woord opvoeden hanteert het Nederlands Jeugd Instituut (NJI) een definitie die zich richt op de begeleiding die ouders hun kind bieden bij zijn of haar ontwikkeling. Volgens het NJI doen ouders dit door het bieden van een verzorgende en beschermende omgeving, het bieden van structuur en het overdragen van kennis. De manier waarop ouders hier invulling aangeven verschilt per gezin. Voorbereiding In het kader van haar proefschrift ‘Van Verwachten tot Ervaren’ heeft Marije Verhage onder 600 vrouwen onderzoek verricht naar het belang van aan- dacht voor opvoedingsaspecten tijdens de zwangerschap’. Hieruit blijkt dat ouders zich op verschillende manieren voorbereiden op de komst van hun baby. Het begint met nadenken en fantaseren over hoe het zal zijn om straks te leven met een kind. Met het nadenken wordt eigenlijk de basis gelegd van wat we opvoeden noemen. Aanstaande ouders zijn bezig een verzorgende en beschermende omgeving te creëren, na te denken over hoe ze gaan zorgen voor structuur en welke 12 vroeg maart 2014 Dit artikel is verschenen in Vakblad Vroeg (maart) nr. 1-2014, www.vakbladvroeg.nl 'Hoe sterker de parental self-efficacy, hoe beter men moeilijke opvoedsituaties aankan' waarden en normen ze willen overdragen. Daarnaast zijn eigen ervaringen met kinderen in de omgeving van invloed op de opvoedideeën van aanstaande ouders. Juist hun verwachtingen over het krijgen van een kind zijn interessant om te onderzoeken, aangezien deze er al voor de geboorte zijn. Stichting Babywerk Baby’s hebben de toekomst. Stichting Babywerk is een kennisnetwerk, gericht op het voor ieder kind en voor alle ouders bereikbaar maken van een emotioneel gezonde babytijd. Dit gebeurt door professionals te stimuleren om zorg en hulp samen te verlenen. Meer weten? Kijk dan op: www. babywerk.net Zelfvertrouwen De verwachtingen die aanstaande ouders hebben over hun capaciteiten om een goede ouder te worden, noemen we de parental self-efficacy. Het gaat hier over verwachtingen tijdens de zwangerschap. Het proefschrift van Marije Verhage toont aan dat de mate van aanwezigheid van deze capaciteiten mogelijk iets zegt over de volharding van ouders in het ouderschap: hoe sterker de parental self-efficacy, hoe beter ouders een moeilijke opvoedsituatie aankunnen. Dit zelfvertrouwen in opvoeden neemt over het algemeen tijdens de zwangerschap toe. Na de geboorte groeit dit zelfvertrouwen nog verder, door de ervaringen die ouders opdoen met hun kind. Alice van der Pas noemt dit ‘de goede ouder-ervaringen’. Toch zijn er ook moeders die al voor de zwangerschap een daling in de parental selfefficacy laten zien. Juist deze moeders zijn na de zwangerschap meer onzeker als zij bijvoorbeeld hun kindje niet kunnen troosten. Helaas heeft Verhage alleen bij moeders en niet bij vaders gemeten. Zij geeft aan dat dit erop wijst dat er individuele verschillen zijn in de vatbaarheid en veerkracht die bij de uitdagingen in het ouderschap horen. Met andere woorden, de lage verwachting over zichzelf als opvoeder is voor de bevalling al een serieuze bron van informatie. Het kan kwetsbare aanstaande ouders dus helpen om al tijdens de zwangerschap te merken dat zij extra opvoedondersteuning zouden kunnen gebruiken. De vraag waar deze extra kwetsbaarheid vandaan komt beantwoordt Verhage jammer genoeg niet. Evenmin geeft zij duidelijk aan hoe een professional in de praktijk hiermee om kan gaan. Sensitiviteit Naast verwachtingen over en ervaringen met het ouderschap speelt ook de band tussen ouder en kind een rol in de opvoeding. De voorloper hiervan, de band tussen ouder en foetus, en het belang van de vroege relatie, is al vaak aangetoond. Veel onderzoek naar de ouder-kindrelatie en opvoeding vindt haar basis binnen de gehechtheidstheorie. Dit onderzoek wordt meestal gedaan vanuit het perspectief van het kind. Deze informatie is zeker waardevol, maar interessant is ook om de relatie te bekijken vanuit het perspectief van de ouder. Dit is wat Janneke Maas - helaas opnieuw alleen bij moeders - in haar proefschrift ‘Mother & Fetus, the start of a relationship’ heeft gedaan. Maas heeft naar veel factoren in de pre- en postnatale periode gekeken. Daaruit blijkt dat de moeder-foetus relatie de sensitiviteit van de moeder na de geboorte kan voorspellen. Dit geeft aan dat deze relatie invloed heeft op de sensitiviteit van moeders en daarmee op de opvoeding. Maas stelt dat de moeder-foetus relatie gezien kan worden als een continuüm van gevoelens en gedragingen, die later de basis vormen voor een moeder-kind relatie en dus bijdragen aan de opvoeding. Conclusie Er wordt steeds vaker onderzoek gedaan naar de invloed die de prenatale periode heeft op de latere opvoeding. De verwachtingen die ouders hebben, en de band tussen moeder en foetus, kun je zien als voorspellers voor de opvoeding na de geboorte. Dit onderschrijft de stelling dat opvoeding in brede zin al tijdens de zwangerschap begint. Deze conclusie staat haaks op de opvoedinformatie die ouders vrijelijk op het Internet kunnen vinden, waar opvoeden pas genoemd wordt in de context van een baby op de leeftijd van 8-9 maanden. Door te beseffen dat de basis van opvoeden al tijdens de zwangerschap gelegd wordt, kan zeer vroege ondersteuning een preventieve functie dienen. Dit kan heel gemakkelijk in de vorm van laagdrempelige hulp zoals opvoedondersteuning. auteursinformatie Seline Roelofsen, MSc ([email protected]) is psycholoog en bestuurslid bij Stichting Babywerk (www. babywerk.net). vroeg maart 2014 13 Dit artikel is verschenen in Vakblad Vroeg (maart) nr. 1-2014, www.vakbladvroeg.nl