Chef Herman en zijn team wensen u smakelijk eten!

Kiezen voor gepersonaliseerd
leren, maar is er al te kiezen?
Een van de grootste uitdagingen in het onderwijs is hoe
je omgaat met de verschillen tussen leerlingen. Om het
maximale uit elke leerling te halen, is het essentieel dat
iedere leerling onderwijs krijgt dat past bij zijn individuele mogelijkheden. Tegelijkertijd worden de klassen
steeds groter, neemt de diversiteit in de klas toe en
groeit de nadruk op ruimte voor excellentie en opbrengstgericht werken. Hoe kunnen scholen onder deze
omstandigheden toch kiezen voor (meer) gepersonaliseerd onderwijs? En belangrijker: hoe geven zij gepersonaliseerd onderwijs vorm in de praktijk?
aanbod van lessen en een gelijk tempo van werken. Leerlingen die
achterblijven krijgen remediale hulp en de voorlopers kunnen soms in
topprogramma’s werken.
2. Bij zelfstandig leren bepalen leraar en leerling de onderwijskeuzes
in overleg en in overeenstemming met elkaar. De leerling heeft een
grote mate van zelfstandigheid bij het uitvoeren van (rijke) opdrachten.
Als het gaat om gepersonaliseerd leren, dan kiezen de meeste scholen
voor deze werkwijze.
3. Bij zelfgeorganiseerd leren bepaalt de leerling de onderwijskeuzes
voornamelijk zelf. De leerling formuleert bijvoorbeeld de eigen leervraag
Bij de zoektocht naar de mogelijkheden van gepersonaliseerd leren
en neemt het initiatief tot leren. Deze vorm komt nauwelijks voor in
bestaan er hoge verwachtingen van de rol van technologie. Met behulp
Nederland.
van nieuwe technologie kunnen we innovatieve leersituaties creëren
met differentiatie die zonder ict minder makkelijk of onmogelijk zou
Met de leraargestuurde aanpak is op veel manieren gepersonaliseerd
zijn. Maar hoe realiseer je de inzet van ict bij gepersonaliseerd leren
leren mogelijk. Uit diagnostische tests komen leervoorkeuren, gaten in
op korte termijn? En hoe kom je van de huidige praktijk naar de ge-
kennis of andere zaken naar voren die je met speciale programma’s
wenste situatie? Voor welke insteek kies je? Veel
puzzelstukken ontbreken nog.
Onderwijs op basis van werkwijze
Met gepersonaliseerd leren kom je met een rijke
verscheidenheid aan leersituaties tegemoet aan
de individuele verschillen tussen leerlingen. Elke
school kiest hierin haar eigen weg en geeft haar
goed kunt aanpakken. Differentiatie naar leer-
Zelfstandig leren
stelt hoge eisen aan
de metacognitieve
vaardigheden van
leerlingen
onderwijs vorm op basis van de eigen situatie.
inhoud en/of leerstrategie heeft bijvoorbeeld
een positief effect op de resultaten van leerlingen. De leraar of een intelligent computersysteem
bepaalt dan op basis van de respons van leerlingen welke leerinhoud of strategie het beste
bij de leerling past.
Bij zelfstandig leren en zelfgeorganiseerd leren
krijgt de leerling ondersteuning van de leraar
Daarbij gaat het om de inrichting van leersituaties: wat leren leerlin-
als coach. Daarnaast zijn er digitale tools die kunnen helpen bij de
gen (leerinhoud), hoe doen zij dat (leerstrategie), waar doen zij dat
sturing van het eigen cognitieve systeem. Uit onderzoek blijkt wel dat
(locatie) en wanneer doen zij dat (tijdstip)? Deze kernaspecten van
zelfstandig leren en organiseren hoge eisen stelt aan de metacogni-
onderwijs zijn geordend in drie sturingstypen of voorkeurswerkwijzen:
tieve vaardigheden van leerlingen. Zij moeten hun eigen kennis,
handelen en ontwikkeling kunnen beoordelen. Leerlingen die hoog
1. Leraargestuurd onderwijs is in Nederland veruit de overheer-
presteren op zelfregulerende vaardigheden zoals reflectie, organisatie
sende aanpak en de basis voor de meeste vormen van onderwijs. De
en planning profiteren hiervan. Leerlingen die deze vaardigheden niet
leraar bepaalt en organiseert de onderwijskeuzes. Het onderwijs is
hebben, scoren slechter. Zij kunnen deze vaardigheden wel aanleren,
georganiseerd in een jaarklassysteem met een vast rooster, een centraal
maar de leerprestaties verbeteren hier niet zonder meer van.
inDruk zomer 2014 – 7
Leraargestuurd: vakmethode met differentiatie
leerplan omvat. Leraren die diverse niveaugroepen tegelijk begeleiden,
Als het gaat om leermaterialen, dan geven leraren in een leraarge-
hebben behoefte aan leermateriaal waarbij verschillende leerlingen
stuurde situatie vaak de voorkeur aan een vakmethode. De methode
in dezelfde les met verschillende onderdelen aan de slag kunnen.
geeft de leraar het vertrouwen dat de leerstof netjes geordend is, in
Steeds vaker vragen leraren om digitaal leermateriaal dat een fijnma-
een mooie leerlijn beschikbaar is en de vereiste eindtermen uit het
ziger differentiatie mogelijk maakt. De ontwikkeling hiervan gaat met
Gepersonaliseerd leren in de praktijk
de leraar voor de klas, die moet in staat zijn om didactisch goed te
Op dit moment zijn er in Nederland verschillende ontwikkelingen
werken met het leermateriaal dat de scholen samen produceren.
gaande op het gebied van gepersonaliseerd leren. Alle initiatieven
Deze scholen lopen niet warm voor het vervangen van boeken door
vallen in de categorie zelfstandig leren.
digitaal materiaal. Er moet meer in beweging gezet worden.
Sterrenscholen (basisonderwijs)
LOOT-scholen (voortgezet onderwijs)
Deze scholen streven naar 5-sterrenonderwijs op maat in een
LOOT staat voor Landelijke Organisatie Onderwijs en Topsport.
elektronische leeromgeving. Deze scholen hebb en hun onderwijs-
Deze scholen werken samen omdat ze met topsporters werken. Die
kundige keuzes gemaakt en draaien met succes, maar het echte
zijn vaak onderweg naar trainingskampen of kampioenschappen
personaliseren wordt nog afgeremd door technologische hiaten.
over de hele wereld. De leerlingen moeten tijdens hun afwezigheid
Zo maken zij nog geen gebruik van gestructureerd digitaal leer-
door met hun studie en wel op zeer individuele voet. Samen wer-
materiaal dat gekoppeld is aan een leerlingvolgsysteem, een plan-
ken de scholen aan het ontwerp van een elektronisch systeem
ningsprogramma en een digitaal portfolio. Partijen als Parnassys
waarbinnen dit mogelijk is. Ook hier ontbreekt de koppeling nog
werken wel aan de bouw en koppeling van deze componenten, maar
tussen het digitale leermateriaal en de registratiesystemen.
het is nog pril.
Zo.Leer.Ik! (voortgezet onderwijs)
O4NT/Steve Jobsscholen (basisonderwijs)
Deze scholen zijn geïnspireerd door de Zweedse Kunskapsskolan
Deze scholen lopen tegen hetzelfde probleem aan als de sterren-
die al tien jaar succes hebben met volledig gepersonaliseerd on-
scholen. Naast de technologische keuze voor de iPad hebben zij
derwijs. De keuze voor dit systeem was voor de scholen niet het
onderwijskundige keuzes gemaakt waarbij de ontwikkeling van
moeilijkst. Wel het stapsgewijs invoeren van het systeem. Ze heb-
persoonlijke talenten en vaardigheden voor de wereld van morgen
ben uiteindelijk voor een aanpak gekozen waarbij een aantal goed
centraal staan. Binnen en buiten de school werken zij met veel
beschreven bouwstenen samen het Zo.Leer.Ik!-concept vormen en
variatie en differentiatie met de kinderen. Maar ook hier ontbreekt
waarbij iedere school zelf bekijkt met welke bouwstenen ze begint.
nog de koppeling tussen het digitaal leermateriaal, de behaalde
Bij de invoering van het systeem is de belangrijkste voorwaarde
resultaten met het materiaal, de verwerking in een volgsysteem,
voor de scholen: de leerling ongehinderd door zijn leerroute
de rapportage en het portfolio. Een koppeling die nodig is voor
helpen. Hiervoor zijn bepaalde zaken nodig die de scholen in sa-
echt gepersonaliseerd leren.
menwerking met het nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling (SLO) en enkele andere partijen realiseren. SLO beschrijft de
iScholengroep (voortgezet onderwijs)
doorlopende leerlijn en verwijdert de schotten tussen vmbo, havo
Ruim 25 scholen in het voortgezet onderwijs hebben zich verenigd
en vwo. De scholen hebben hun functionele eisen beschreven voor
in de iScholengroep. Bij hun streven naar differentiatie hebben zij
een leerportaal en uitgezet in de markt. Inmiddels is er een partij
allemaal de keuze gemaakt voor een Apple laptop of iPad. Met deze
opgestaan die als Kunskap Nederland een leerportaal bouwt
keuze zetten de scholen hun eerste stappen naar gepersonaliseerd
waarin de rijke opdrachten, leermaterialen en volgsystemen een
werken. Niet iedere school is daarbij even ver. Veel hangt af van
plek hebben.
8 - inDruk zomer 2014
horten en stoten. Goede voorbeelden zijn VO-content en opensource-
Paul Rosenmöller benoemde het al in zijn toespraak tijdens het VO-
materiaal zoals verzameld in Wikiwijs. En uitgevers beginnen inmiddels
congres: scholen zouden eerst de ruimte moeten benutten die ze al
ook voorbij het stadium van boeken in pdf-vorm te komen.
hebben. Dat maakt het vragen om meer ruimte, zoals het flexibiliseren
van examens, ontschotting tussen vmbo, havo en vwo, en differentiatie
Zelfstandig: adaptief leermateriaal
een stuk geloofwaardiger. De scholen uit de voorbeelden zijn al volop
Bij zelfstandig leren als uitgangspunt is er een grote behoefte aan
bezig die ruimte te pakken. Maar juist op technologisch gebied − adap-
adaptief leermateriaal. Producten zoals de Rekentuin, Taalzee en
tieve leermiddelen, gekoppelde systemen die Learning Analytics mo-
Studyflow vinden gretig aftrek. En scholen volgen producten zoals
gelijk maken, grote voorraden rijke opdrachten en digitale toetsen −
tabletonderwijs van Snappet ook met veel interesse.
wachten deze scholen met smart op een Doorbraak*!
Toch zit hier voor de meeste scholen die met een ander onderwijsconcept willen gaan werken, de grootste zorg. (zie voorbeelden)
Hoe zet je ict in als middel om meer maatwerk en geICT: ondersteunend of vernieuwend?
personaliseerd leren voor leerlingen mogelijk te maken?
Met computertoepassingen kunnen leraren (meer) gepersonaliseerd
Met dit doel werken de PO-raad, VO-raad en de ministeries
leren realiseren. ICT kan daarbij een ondersteunende rol hebben of
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Economische Zaken
een vernieuwende rol. In een ondersteunende rol helpt ict om het
samen aan het Doorbraakproject Onderwijs en ict. Dit project
onderwijs aantrekkelijk te maken en te verrijken. Bijvoorbeeld door
helpt scholen invulling te geven aan gepersonaliseerd
routinetaken te automatiseren, of onderwijs mogelijk te maken dat
onderwijs door blokkades in condities, kennis en randvoor-
effectieve, individuele ondersteuning biedt en tegelijk efficiënt is.
waarden op te lossen. Het streven is: maatwerk voor leerlin-
In een vernieuwende rol helpt ict bij het creëren van nieuwe onder-
gen door inspanning en samenwerking van publieke én private
wijsvormen en onderwijsinhoud die zonder ict niet of veel lastiger
partijen.
uitvoerbaar zouden zijn. Harde voorwaarden hierbij zijn beschikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid en stabiliteit van ict.
Meer informatie
www.doorbraakonderwijsenict.nl
Samenwerking scholen
De voorbeelden laten zien dat er dus ook mogelijkheden zijn voor
sectorale samenwerking. Daarmee kunnen scholen hun vraagkracht
Contactpersoon
bundelen richting producenten. Samenwerken is dus misschien wel de
Naam: Frans Schouwenburg
belangrijkste keuze!
E-mail: [email protected]
inDruk zomer 2014 – 9

Download Report