"rtags de yin na gsal ba de, yin pas khyab pa rjes khyab yin. gsal ba

rjes-'gro
ldog-khyab
小
"rjes-'gro
野
ldog-khyab"は,
に
田
俊
つ い
て
蔵
ゲ ー ル ク派 僧 院 で 初 学 者 が学 ぶ べ き基礎 的 な 諸 概
念 の 一 っ で あ り, 古 く は す で に ド ゥ ラ書 の祖 型 ど さ れ る チ ャ パ(Phya-pa
sen-ge, 1109-1169)
chos-kyi
作 の 『ドゥラ』 信
とも 独 立 し た 章 目 ど し て 扱 わ れ て い た ど伝 え ら
れ て い る1)。 本 稿 は こ の 課 題 に っ い て の 覚 え 書 き で あ る。
周 知 の よ うに"rjes-'gro"ど"ldog-khyab"は
vaya"ど"vyatireka"に
翻 訳 文 献 中 で は,
そ れ ぞ れ"an-
あ た り, 正 しい 推 理 を 成 立 さ せ る要 素 ど し て の 意 味 を 持
つ も の で あ っ た。 言 い か え れ ば,
そ れ ら は あ くま で も, 主 題 た るdharminど
の
関 連 に 於 い て 初 め て 吟 味 さ れ る も の で あ っ た が, 僧 院 内 の 問 答 の 中 で これ ら の 術
語 が 使 わ れ る 場 合 は"chos・can(dharmin)"ど
す な わ ち"rtags"ど"gsal-ba"ど
の 関 連 は 全 く除 外 し て 考 察 さ れ る。
の 間 の 遍 充 関 係(khyab-pa)の
み が 問題 ど さ れ
る の で あ る。
まず,
基 本 的 に は4種
のkhyab-paが
考 え ら れ,
そ れ ら は 次 の よ うに 規 定 さ れ
る2)。
"rtags de yin na gsal ba de, yin pas khyab pa rjes khyab yin.
gsal ba yin na rtags de Rid, yin pas khyab pa thur khyab yin.
gsal ba min na rtags de Rid, min pas khyab pa ldog khyab yin.
rtags de yin na gsal ba de, min pas khyab pa 'gal khyab yin. "
す な わ ち,
khyab
〔M="rtags",
を 「P⊃M」, ldog
P="gsal-ba"〕
khyabを
「-P⊃
ど す れ ば,
∼M」,
rjes khyab
gal khyabを
を 「M⊃P」, thur
「M⊃-P」
ど表
わ す ご ど が 出 来 る で あ ろ う。
さ て,
び"phyin
『ヨ ン ジ ン ・ ド ゥ ラ』 や 『ラ ト ゥ ー・
ci log"な
る術 語 が そ れ ら上 記 の4種
ド ゥ ラ 』 に よ れ ば,
類 の 判 断 に 複 合 せ ら れ,
8種 類 の 判 断 が 考 え ら れ て い る よ う で あ る3)。 さ ら に,
え る 所 に よ れ ば,
"khabub"な
さ れ て い る4)。
"rtags min gsal min
phyin
ci log gi 'bud
khyab
tshul
"malma"及
合 せ て
ジ ャ ムヤ ン シ ェー パ の 伝
る変 形 も あ っ た よ う で, そ れ ら は 次 の よ うに 規 定
pa ni, kha b
ni, gsal 'gyur
-437-
ub to ni ses par
rtags
mi 'gyur
bya.
du gnas. "
rjes-'gro ldog-khyab
に つ い て(小 野 田)(123)
こ れ ら を ま ど め る ど 次 の よ うに 言 え る だ ろ う。 今,
の 矛 盾 概 念 を, S, Pで
判 断 をS-Pで
表 わ す どす れ ば, rnalmaは
の 判 断 の い ず れ で あ っ て も よ い。kha
bub
ち 裏 命 題 を 意 味 す る。 さ ら に, phyin
ci log
表 わ し, S, P
〔S-P〕 で こ れ は 上 の4種
類
は 〔S-P〕 で これ は 前 後 件 否 定 す な わ
は 〔S-P〕 で こ れ は 後 件 否 定 す な わ
ち 換 質 で あ る ど 言 え る。
す な わ ち,
こ れ ら に よ つ て12種
rjes khyab
rnal ma……M⊃Pこ
類 の 判 断 が こ こ で 考 え ら れ る だ ろ う。
れ を 元 の 判 断 ど した 場合
thur
khyab
rnal ma ……P⊃M換
位
ldog
khyab
rnal ma ……P⊃-M……
対偶命題
'gal khyab
rnal ma ……M⊃-P……
換質
rjes khyab
kha
bub ……M⊃-P……
裏命 題
thur
khyab
kha
bub ……P⊃-M……
対偶命題
ldog
khyab
kha
bub ……P⊃M換
位
bub……M⊃P……
戻換
'gal khyab
kha
rjes khyab
phyin
ci log ……M⊃-P……
thur
phyin
ci log ……P⊃-M換
khyab
ldog khyab
'gal khyab
さ て,
換 質
位 の換 質
phyin ci log……M換
phyin ci log ……M⊃P元
質換 位
の判断
こ れ ら の 判 断 は さ ら に, rres
khyab
rnal ma
の thur
khyab rnal
ど い う様 に 重 ね て 用 い る こ ど も 出 来 る5)。 重 ね て 用 い られ た 場 合,
わ れ た 上 記12種
khyab
phyin
ci logの
変 形 ど して 使
類:は あ く ま で 判 断 変 形 の 要 素 ど して あ る の み で, 例 え ば, "thur
ci log hes pari ldog
khyab
phyin
ci log"ど
換 質 換 位 」 を 意 味 す る。 す な わ ち, P⊃-MをS-Pど
で あ っ て,
ma」
基 本 形 で あ るrjes
khyab
の換 質)の 換 質 換 位 で あ る か ら,
rnal ma
(M⊃P)か
は 「thur khyab
phyin
し た 場 合 のP-S
ら 考 え る ど, P-S(換
位
ち ょ う ど元 の 判 断 に 戻 っ た こ ど に'な る。
ジ ャ ム ヤ ン シ ェ ー パ の 伝 え る 所 に よ っ て,
チ ベ ッ ト僧 院 で こ の 判 断 の 変 形 が ど
の よ う な 手 順 で 行 な わ れ る か の 例 を 見 て み よ う。
"thur khyab rnal ma cha rnams dais, ldog khyab
khyab kha bub cha rnams darn, ldog khyab
rnal ma cha rnams dan, rjes
kha bub cha rnams dan, 'gal khyab
kha bub cha rnams dan, thur khyab phyin ci log nes pa'i, ldog khyab phyin ci log
rues darn, ldog khyab phyin ci log nes pa'i, thur khyab phyin ci log nes dan, (thur
khyab phyin ci log nes pa'i,) thur khyab rphyin ci log nes sogs, bzi brgyad bcu
-436-
(124)
rjes-'gro ldog-khyab
に つ い て(小
野 田)
gnis bzi tshan dan, ldog, khyab phyin ci log nes pa'i, ldog khyab phyin ci log rues
sogs, bzi brgyad bcu gills bzi tshan darn, rjes khyab du ma brtsegs gyur kyan,
rtsa ba'i rjes khyab steini du gnas. "6)
「換 位 変 形(thur
(ldog
khyab
bub)
khyab
rnal
rnal
ma)が
ma)
偶 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
が 偶 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
kha
bub)
khyab
kha
bub)
そ し て,
phyin
ci log hes
ci log)
ど い う要 領 で
hes
pa'i ldog
い う よ うに 〕4の
よ う ど も,
"thur
khyab
phyin
khyab
kha
khyab
khyab
phyin
がお こな われ た場
ci log
い う要 領 で
そ し て,
hes
pa'i
khyab
phyin
〔換 質 換 位 が 〕4回8回12回
"rjes
thur
〔ど い う よ う に 〕4
khyab"を
ci
〔ど
ど れ だ け 多 く重 ね
そ れ ら は 元 の 判 断 ど 同 様 の 判 断 ど な る の で あ る。」
khyab
rnal
ma
ya rnams
thur
pa'i,
thur
khyab
rnal
phyin
mar
nes pa yi, ldog
darn, Idog khyab
khyab
dan,
ldog khyab
rnal
ma nes pa darn, thur
ci log lies pa'i,
khyab
rnal
kha bub ya rnams
「換 位 変 形(thurk
hyab
rnal
ma)
pa'i thur
khyab
そ し て,
phyin
ci log
hes
mar
phyin
ci log
hes
て,
『換 位 の 対 偶 』 の 対 偶 変 形(thur
pa
yi
kha
ldog
bub)
khyab
rnal ma)
ci log nes pa'i, thur khyab
ldog
thur
khyab
khyab
khyab
換 位 変 形(ldog
pa'i thur
khyab
rnal
対 偶 変 形(thur
khyab
khyab
rnal
rnal
mar
が お こ な わ れ た 場 合,
が 奇 数 回 お こ な わ れ た 場 合 で も,
hes
ci log nes
rnal
mar
fines pa
stepft du gnas." 7)
khyab
ma)
そ し て,
phyin
〈『対 偶 の 換
ci
log
phyin
ci log hes pa'i
が お こ な わ れ た 場 合,
pa
そ し て,
hes
が お こ な わ れ た 場 合,
khyab
ma)
phyin
ma nes pa darn, thur khyab
が 奇 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
pa'i ldog
hes
rnal
nes pa yi,
ni, rtsa ba'i
<r換 位 の 換 質 』 の 換 位 の 換 質>の
khyab
phyin
ldog khyab
質 』 〔す な わ ち 換 質 換 位 〕 の 換 位 の 換 質>の
khyab
ci log)
〈r換質 換 位 』 の 換 質 換 位 〉(ldog
ci log)ど
khyab
<『換 位 の 換 質 』 の 換 質 換 位>変
phyin
〔換 位 の 換 質 が 〕4回8回12回
倍 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
phyin, ci log nes pa'i,
thur
裏 変 形(rjes
対 偶 変 形
『換 質 の 裏 』 〔す な わ ち 戻 換 変 形 〕('gal
そ し て,
pa'i ldog
の 倍 数 回 お こ な わ れ た 場 合, ーそ し て,
log
そ し て,
〈『換 位 の 換 質 』 の 換 位 の 換 質 〉(thur
phyin
そ し て,
そ し て,
偶 の 裏 』 〔す な わ ち 換 位 変 形 〕(ldog
が 偶 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
khyab
khyab
そ し てr対
が 偶 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
形(thur
合,
が 偶 数 回 お こ な わ れ た 場 合,
yi ldog
khyab
そ し
rnal mar
『対 偶 の 裏 』 変 形(ldog
元 の 判 断 の 換 位 変 形 ど同 様 の 判 断 ど
な る の で あ る。」
1)
Klon-rdol bla-ma nag-dbarn blo-bzan, tshad ma rnam 'grel sogs gtan tshing rig
pa las byun ba'i min gi grans. (Tohoku No. 6545), 2b2. (Satapitaka Series Vol.
100, p. 663).
2) 'Jam-dbyans bzad-pa'i rdo-rje, bsdus sbyor gyi snip po kun bsdus rig pa'i mdzod,
The Collected Works of 'Jam dbyans Mad pa'i rdo rje, New Delhi, 1972-1974,
-435-
rjes-'gro
Vo1.
3)
15,〔 以 下J-DGど
ldog-khyab
27a2-27a5)に
よ れ ば8種
(125)
略 〕7a6-7b1.
Yons-'dzin rdo-rje-'chap,
rigs lam phrul gyi ler mig.
に つ い て (小 野 田)
Tshad ma'i gzun don 'byed ;pa'i bsdus grwa'i rnam bzag
(Tohoku
No.
6857),
中 級 本('brih),
類 の 判 断 は 次 の よ う に 規 定 さ れ る。"tha1
Tashijon版,
'gyur
sgo
brgyad
slorn tshul ni, rtags de yin na gsal yin pas, khyab pa rjes khyab Rid du 'dod, gsal
yin na ni rtags de dag, yin pas khyab pa thur khyab yin, gsal ba min na rtags
de ni, min pas khyab pa ldog khyab dare, rtags de yin na gsal ba dag, min pas
khyab pa 'gal khyab ste, de rnams khyab pa rnal ma bzi, rtags de yin na gsal
ba ni, min pas khyab pa rjes khyab dag, pbyin ci log to 'dod pa yin, gsal ba yin
na dtags min pas, khyab pa thur khyab pbyin ci log. gsal ba min na rtags de
Aid, min pa min pas khyab pa ni, ldog khyab phyin ci log to 'dod, rtags yin na
ni gsal ba. de, min pa. min pas khyab pa. dag, 'gal khyab phyin ci log yin no."
4) J-DG, 7b1-7b25) "rjes khyab rnal mar nes pa'i thur khyab dan, thur khyab gnis don gcig
yin...."
mChog lha 'od zer, Tshad ma rnam 'grel gyi bsdus gzun ses bya'i sgo
'byed rgol nan glare Po joms Pa gdon lna'i gad rgyans rgyu rig lde mig, Dha6)
7)
ramsala, 1980, p. 182.
J-DG, 7b2-7b5J-DG, 7b5-8a1.
(仏教大学講師)
-434-