Onderpresteren - Orthopedagogische Onderwijskundige

Onderpresteren, onderpresteerders en de basisprincipes van opvoeding.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------Onderpresteren is een veelvoorkomende term bij het onderwerp hoogbegaafdheid. De term is dan ook zelf
definiërend, ‘onderpresteren’ betekent letterlijk ‘onder het eigen niveau presteren’. Sommige hoogbegaafde
leerlingen laten erg duidelijk zien dat zij op intellectueel niveau verder zijn dan de rest. Dit zijn de leerlingen die
vaak als eerste klaar zijn, hun werk erg goed doen en altijd vragen vol plezier beantwoorden. Er zijn echter ook
hoogbegaafden die geen hoge prestaties leveren, hierin zijn drie groepen te onderscheiden. Hoewel geen van de
definities pretendeert alomvattend te zijn, is uit genoemde kenmerken en profielen een definitie af te leiden.
Onderpresteren
De sociale onderpresteerder
De leerling past zich aan het niveau van de klas en de verwachtingen van de leerkracht aan, omdat dit als het
‘veiligst’ wordt ervaren door de leerling. De leerling doet bewust zijn best om niet op te vallen om zodoende door
de groep geaccepteerd te worden. De leerling kan bewust voor onderpresteren kiezen uit sociale motieven zoals
het verlangen om bij een groep te horen. Daarvoor kan de leerling in het begin van de basisschool klasgenoten
goed in de gaten hebben gehouden en hun gedrag en prestaties hebben geïmiteerd. De sociale onderpresteerder
is voor het behalen van het doel om erbij te horen, zelfs persoonlijke prestaties gaan aanpassen aan het
gemiddelde van de groep.
De ontmoedigde onderpresteerder
De leerling is ontmoedigd doordat het keer op keer zijn neus heeft gestoten in het onderwijsleerproces. Dit is het
geval wanneer de leerling voortdurend op een voor hem te laag ontwikkelingsniveau wordt aangesproken op
school. De leerling krijgt daardoor het gevoel niet goed begrepen te worden. Veelal omdat de leerstof op geen
enkele wijze voldoet aan de leerbehoeften. Daardoor verliest de leerling zijn motivatie en ontwikkelt het een
slechte/negatieve werkhouding. In het ergste geval raakt de leerling geblokkeerd en kan het gevoel krijgen tot
niets in staat te zijn. Fundamentele zelftwijfel kan het gevolg zijn, waardoor de leerling in een negatieve spiraal
raakt en daar niet zelfstandig uit kan ontsnappen.
De perfectionistische onderpresteerder
De leerling is perfectionistisch ingesteld en ontwikkelde faalangst doordat het te hoge eisen aan zichzelf oplegt.
Veelal gaat een perfectionistische onderpresteerder eigen werk niet of onvoldoende vergelijken met dat van
anderen. De norm is meestal een eigen voorstelling van wat het eindproduct moet zijn, in veel gevallen een
perfect product en als dat niet kan verkiest het voor helemaal geen resultaat. Een perfectionistische
onderpresteerder heeft door deze werkwijze geen reëel zelfbeeld gecreëerd, doordat het niet in staat is aan de
werkelijkheid te reflecteren. De faalangst die het heeft ontwikkeld in de loop der tijd is dus niet tegenover de
leerkracht of medeleerlingen, maar ten opzichte van een perfect zelfbeeld. De leerling denkt van zichzelf uit dat
het geen fouten mag maken en zit daardoor eigen ontwikkeling behoorlijk in de weg.
Contextfactor School
Het remmende karakter van het in kleine stapjes aanbieden van leerstof, laat motivatie van de hoogbegaafde
leerlingen afnemen tot een zo laag niveau dat de leerling kan gaan onderpresteren (Mönks & Ypenburg, 1993; de
Vries, 1996; Span, 1988). Daarom is aanspreken van flow-motivatie essentieel en gelegen bij processen in de
leerlingen zelf. De pedagogische aanpak van een onderpresteerder moet bij voorkeur bestaan uit een frequent
reflecteren op de kwaliteit van het geleerde en moet de leerling in staat zijn van gedachten te veranderen
gedurende het onderwijsleerproces. De onderpresteerder moet leren voorkennis met nieuwe kennis te koppelen
en in staat zijn nieuwe informatie te vergaren of toe te voegen aan bestaande kennis.
Orthopedagogische Onderwijskundige Dienstverlening en Bestuurskundig Advies
---------------------------- http://www.orthopedagogische-onderwijskundige.nl/ -------------------------------------
1
Onderpresteren, onderpresteerders en de basisprincipes van opvoeding.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------Genoemde vaardigheden staan in de literatuur bekend als ‘Meta-cognitief denken’ (Bransford & Nitsch, 1978, in
Lin, Hmelo, Kinzer & Secules, 1999; Wiske et al., 2001 in Brummelhuis ten & Kuiper, 2008; Brown, Bransford,
Ferrara, & Campione, 1983; Flavell, 1987 in Lin, Hmelo, Kinzer & Secules, 1999). Meta cognitie wordt gezien als
een belangrijke component voor het succesvol aanleren van nieuwe domeinen, het effectief mobiliseren van
voorkennis en het organiseren van informatie en informatiebronnen (Bransford & Stein, 1993; Brown et al., 1983;
Scardamalia & Bereiter, 1991, in Lin, Hmelo, Kinzer & Secules, 1999). Meta cognitief denken is daarom een
perfecte springplank voor zelf-monitoring, zelf-correctie, zelf-motivatie van een leerling (het leren leren).
Contextfactor Gezin
Bij een onderpresteerder is niet alleen de factor school van belang, maar ook een goede interactie tussen ouder
en kind is ook essentieel (de factor Gezin). Opvoeden is het handelen van een opvoeder ten opzichte van het kind
met als doel het kind te beïnvloeden in zijn ontwikkeling in de richting van volwassenheid (Verhoef, 1997).
Bepaalde vaardigheden binnen het gezien (van de ouders) bepalen het succes van een onderpresteerder.
Vaardigheden die steeds een andere positie innemen en verschillen naar gelang de leeftijd van het kind. Er is voor
gekozen om per ontwikkelingsfase een aantal basisprincipes voor de opvoeding te beschrijven.
Opvoedingsstijlen
In het algemeen worden er drie verschillende opvoedingsstijlen onderscheiden. Ten eerste is er de autoritatieve
opvoedingsstijl, deze wordt gezien als meest gunstig. De ouder is hier gevoelig en responsief voor de behoeftes
van het kind, tegelijkertijd wordt het kind binnen redelijke grenzen een bepaalde mate van vrijheid gegeven. In de
autoritaire opvoedingsstijl is de ouder te streng en weinig gevoelig voor de behoeften van het kind. Ten slotte is
de ouder in de permissieve opvoedingsstijl gevoelig voor de behoeften van het kind, maar is het te toegeeflijk in
het stellen en handhaven van grenzen.
Onvoorwaardelijke verantwoordelijkheid
Een mens met kinderen wordt ‘ouder’ wanneer hij zich onvoorwaardelijk en tijdloos verantwoordelijk voelt voor
zijn kind. Dit besef komt vaak impulsief en plotseling. Deze verantwoordelijkheid wordt door de ouders zelden
bewust ervaren. Met name bij mannen wordt vaak een grote toename van hun verantwoordelijkheidsgevoel
gezien wanneer zij vader worden. Het verantwoordelijkheidsgevoel van ouders is niet gebonden aan biologische
banden. Er zijn immers genoeg ouders met adoptiekinderen die een onvoorwaardelijk verantwoordelijkheidsgevoel hebben voor hun kinderen. Het besef van verantwoordelijk-zijn is geen garantie voor goede opvoedingsvaardigheden. Het moet gezien worden als een soort kompasnaald die ouders in de goede richting wijst. Het besef
van verantwoordelijk-zijn is verschillend per cultuur, tijd en zelfs per individu. De tijdloosheid van het
verantwoordelijk-zijn geeft het kind de zekerheid dat zijn ouders er voor hem zullen zijn. Niet alleen vandaag,
maar ook morgen, overmorgen en alle dagen die zullen volgen. De ouder zorgt voor veiligheid door het kind te
laten merken dat het speciaal is en niet zomaar ingewisseld kan worden voor een ander kind (Pas, 1996).
Algemene aandachtspunten
Het komt vaak voor dat kinderen horen dat ze iets verkeerd hebben gedaan in plaats van dat ze iets goeds hebben
gedaan. Positieve gevoelens over kinderen worden door ouders vaak te weinig geuit. Dit terwijl deze uitingen wel
van belang zijn voor het ontwikkelen van een positief zelfbeeld door het kind. Ouders dienen het kind hiervoor het
gevoel te geven dat het de moeite waard is, dat het aardig is en dat men vertrouwen heeft in de mogelijkheden
van het kind. Een eenvoudige manier om als ouder het kind te laten merken dat het gewaardeerd wordt is door
gewoon te vertellen u van hem of haar houdt, dat u zijn of haar prestaties waardeert, etc. Het is dus van belang
Orthopedagogische Onderwijskundige Dienstverlening en Bestuurskundig Advies
---------------------------- http://www.orthopedagogische-onderwijskundige.nl/ -------------------------------------
2
Onderpresteren, onderpresteerders en de basisprincipes van opvoeding.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------om uiting te geven aan positieve en waarderende gevoelens ten opzichte van het kind. Negatieve gevoelens
moeten niet te veel benadrukt worden. Een andere effectieve manier om positieve gevoelens over het kind te
uiten is door te knuffelen. Zowel jonge als oudere kinderen hebben daar behoefte aan. Het is van belang dat het
kind begrijpt dat u hem of haar accepteert en vertrouwt. Dit kunt u doen door het kind zijn gang te laten gaan in
het spel, ook wanneer het mis dreigt te gaan.
Communicatie
Het van belang dat een ouder zich bewust is van het volgende:
- Het is niet mogelijk om geen boodschappen uit te zenden naar het kind; ook als u niets zegt, zendt u door uw
lichaamshouding en gelaatsuitdrukking voortdurend boodschappen uit .
- De boodschap die uitgezonden wordt, kan op een andere manier begrepen worden; hier is het van belang om
te controleren of u elkaar goed begrijpt. U kunt dit doen door het gebruik van samenvatten en herhaling: ‘Dus
je voelt je niet zo lekker?’.
- Voorkom misverstanden door ervoor te zorgen dat de gesproken boodschap overeenkomt met uw
lichaamshouding en gezichtsuitdrukking. Als u met een boos gezicht zegt dat u niet boos bent, zal dit erg
verwarrend zijn voor uw kind.
(Gerards, Gordebeke & Brouwers, 1979).
Temperament van het kind
Het gedrag van kinderen wordt mede bepaald door het temperament van het kind. Temperament kan in drie
categorieën worden ingedeeld:
 een moeilijk temperament
 een makkelijk temperament
 een langzaam-warmlopend temperament
Een moeilijk temperament kenmerkt zich door onregelmatig gedrag, neiging tot terugtrekken, langzame
aanpassingsvermogen en veel negatieve gemoedsstemmingen.
Het makkelijke temperament uit zich door regelmaat, toenadering, hoge aanpassing en positieve
gemoedsstemmingen.
Het langzaam-warmlopend temperament ligt tussen een moeilijk en makkelijk temperament in. Het gedrag van
deze kinderen wordt gekenmerkt door een lage activiteit, moeizame aanpassing, veelvuldig afwijzen van nieuwe
signalen.
Het gedrag van kinderen heeft logischerwijs invloed op de relatie met ouders en de relatie tussen beiden. Het is
van belang dat ouders adequaat inspelen op het gedrag en temperament van hun kind. Dit kan dus per kind
verschillend zijn.
Persoon van de opvoeder
De manier waarop ouders hun kinderen opvoeden kun je niet los zien van de persoon van de ouders. De
opvoeding die ouders aan hun kinderen geven hangt met verschillende dingen samen, namelijk de capaciteit,
temperament, motieven, drijfveren, interesses, aspiraties, denkbeelden, normen en waarden. Deze verschillen
per persoon. De opvoeding hangt niet alleen af van de persoon van de ouders, maar ook de persoon van de
kinderen speelt hierbij een grote rol. Opvoeden is namelijk een interpersoonlijk proces. Het gaat hierbij vooral om
de interactie tussen ouders en kinderen. Tevens kan de manier waarop de ouders zelf zijn opgevoed, volgens
sommigen doorwerken in de opvoeding van hun eigen kinderen. (Kooij, Noordman & Sluis, 1980).
Orthopedagogische Onderwijskundige Dienstverlening en Bestuurskundig Advies
---------------------------- http://www.orthopedagogische-onderwijskundige.nl/ -------------------------------------
3
Onderpresteren, onderpresteerders en de basisprincipes van opvoeding.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Referenties
Aldenkamp, A.P., Renier, W.O. & Smit, L.M.E. (2004). Neurologische aspecten van ontwikkelingsproblemen bij
kinderen. Apeldoorn: Garant.
Brummelhuis, A. ten, & Kuiper, E. (2008). Driving forces for ICT in learning. In: J. Voogt & G. Knezek (Eds.),
International Handbook of Information Technology in Primary and Secondary Education. (pp 97-111). Springer.
Carr, A. (1999). The handbook of Child and Adolescent Clinical Psychology: A Contextual Approach. New York:
Brunner-Routledge Taylor & Francis Group.
Gerards, F.M., Gorbeke, T. & Brouwers, J. (1979). Effectief ouderschap. Praktijkboek voor het omgaan met
kinderen. Bloemendaal: H. Nelissen. Hoofdstuk 3, p 43-50
Kooij, van der R, Been, P., Noordman,A & Sluis, van der J. (1980). Diagnostische expertmodellen. Richtlijnen voor
de praktijk van de orthopedagogische diagnostiek. Assen: Dekker & van de Vegt. Pag 1-14 en 28-61.
Lin, X., Hmelo, C., Kinzer, C. & Secules, T. (1999). Designing technology to support reflection. Educational
Technology, Research and Design (ETR&D), 47(3), 43-62.
Mönks, F.J., & Ypenburg, I.H. (1993). Hoogbegaafde kinderen thuis en op school. Assen, Dekker en van de Vegt,
1993.
Pas A. van der (1996). Handboek methodologische ouderbegeleiding. Naar een psychologie van ouderschap.
Rotterdam: Ad Donker. Proloog: p 17-25
Span, P., (1988). Onderpresteren op school door hoogbegaafde leerlingen. Tijdschrift voor orthopedagogiek,
kinderpsychiatrie en klinische kinderpsychologie, 13.
Verhoef, A.C. (1997). Ontwikkeling en opvoeding. Baarn: Nijgh Versluys. Hoofdstuk 1, 2, 3, 4, 5. p. 10-45.
Hoofdstuk 7. p. 58-69.
Verhulst, F.C. (2002). Inleiding in de kinder- en jeugdpsychiatrie. Assen: Koninklijke Van Gorcum
Verhulst, F.C. & Verheij, F. (2003). Kinder- en jeugdpsychiatrie: onderzoek en diagnostiek. Assen: Koninklijke Van
Gorcum
Vries, H. de (1996). Intelligente kinderen; Een handleiding voor opvoeders. Amsterdam.
Orthopedagogische Onderwijskundige Dienstverlening en Bestuurskundig Advies
---------------------------- http://www.orthopedagogische-onderwijskundige.nl/ -------------------------------------
4
Onderpresteren, onderpresteerders en de basisprincipes van opvoeding.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Orthopedagogische Onderwijskundige Dienstverlening en Bestuurskundig Advies
---------------------------- http://www.orthopedagogische-onderwijskundige.nl/ -------------------------------------
5

Download Report