DE MONITOR IN HET KORT Met deze derde editie van de monitor van SOS Vakmanschap wordt een duidelijke maar ook verontrustende trend zichtbaar. Al drie jaar op rij is te zien dat de vraag op de arbeidsmarkt naar specialistische vakmensen groeit, maar het lukt het onderwijs niet om te voldoen aan deze vraag. Kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs is een bijzondere groep opleidingen die aparte aandacht vraagt. De aandacht is er, nu moet dat gevolgd worden door actie. Zeldzaam specialistisch vakmanschap Het zeldzaam specialistisch vakmanschap omvat 1,1% van de Nederlandse beroepsbevolking en 1,2% van alle mbostudenten. In zo’n 100 zeld zame specialistische beroepen zijn 80.000 per sonen werkzaam. Samen goed voor een jaarlijkse omzet van 11 miljard euro. Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen Sinds de start van het Meldpunt Bedreigde Opleidingen en Beroepen in 2011 hebben 31 brancheverenigingen, 14 individuele bedrijven en 13 onderwijsinstellingen in totaal 71 beroeps groepen zich gemeld. Allemaal met één rode draad: door een mix van omstandigheden lukt het niet een duurzame opleiding te organiseren. De informatie over de meldingen is verzameld in 50 casebeschrijvingen die de situatie en problematiek van iedere melding beschrijven. Vervolgens zijn 50 adviezen uitgebracht aan melders. Ieder advies is anders, aangezien ze zijn toegesneden op de specifieke situatie en vraag. werkgelegenheid. Toch zijn er in deze crisis baanmogelijkheden binnen zeldzame speci alistische beroepen. Tot 2021 zijn er jaarlijks gemiddeld 20.000 vakmensen nodig. Werk zoekende specialistische vakmensen hebben per maand zelfs een grotere kans (7,5%) op het vinden van werk dan gemiddeld (5,8%). De beroepsgroepen kampen met sterke vergrijzing en problemen met het vinden van bedrijfsop volgers. De kleinschalige specialistische beroeps groepen bieden kansen aan starters op de arbeidsmarkt, maar ook aan zijinstromers. De specialistische beroepsgroepen zijn van grote waarde voor Nederland. Ze vervullen een eco nomische waarde, in omzet en banen, maar ook een culturele en historische waarde, consument waarde en waarde voor gezondheid en welzijn. De beroepen zijn klein, maar stuk voor stuk een onmisbare schakel in een grotere keten. De beslisboom van SOS Vakmanschap 1 2 Zeldzaam? Zeldzame specialistische beroepsgroepen vragen om goed opgeleide vakmensen Er is sprake van een aanzienlijke herwaardering en een groeiende markt voor ambachtelijke, ‘eerlijke’, unieke, op maat gemaakte produc ten. Gemiddeld waren er in 2013 138.000 banen minder dan het jaar daarvoor. Nog niet eerder was er in één jaar tijd zo’n forse daling van de Specialistisch? 3 4 Bedreigd? 5 Probleemeigenaar? Toekomstperspectief? Tot het najaar van 2014 loopt de pilot studie ‘Kleine unieke opleidingen’. De inzichten uit de pilots vormen de basis voor advies aan het ministerie van OCW hoe een bijzondere positie voor de kleinschalige specialistische opleidingen concreet vorm kan krijgen. SOS Vakman schap laat onderzoek uitvoeren bij twaalf pilots en bouwt mee aan oplossingen: Restauratie Landmeters Researchinstrumentmakers glas, optiek of keramiek Modelmakers Zeevisvaart Pianotechniek Collectiebeheer Schoenherstellers Worstmaker Orthopedische techniek Hoefsmeden Creatief Vakman Het beleid van het ministerie van OCW is gericht op aansluiting op de arbeidsmarkt, een doelmatig onderwijsaanbod, excellent vakmanschap en voldoende goede leerwerk plekken. We zien echter dat veel kleinschalige specialistische opleidingen meer bezig zijn met overleven dan met ontwikkeling en werken aan kwaliteit van de opleiding. Kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs is atypisch: • De aantallen studenten zijn bijzonder klein. • De opleidingen zijn meestal landelijk gericht. • De meeste kleinschalige opleidingen zitten in de sector techniek. • Het merendeel van de studenten volgt een bblopleiding. • Een bovengemiddeld aantal studenten is ouder dan 30 jaar. Vrijwel alle kleinschalige specialistische oplei dingen kampen met bekostigingsproblemen. Ze hebben door de lage studentenaantallen lage inkomsten en door hun specialistische karakter zijn de opleidingskosten erg hoog. De betrokkenheid van het bedrijfsleven bij 12% van alle mbo-opleidingen is zeer kleinschalig 7% 12% 21% 60% deze opleidingen is bijzonder groot. Door de kleinschaligheid van de branches en de bedrijven zijn de financiële middelen echter beperkt. Opleidings en ontwikkelingsfond sen (O&Ofondsen) zijn beperkt toegankelijk voor zeldzame specialistische beroepen. Vraag op de arbeidsmarkt overstijgt uitstroom van opleidingen Het onderwijs voldoet momenteel niet aan de vraag naar goed opgeleide vakmensen. Kleine unieke opleidingen kampen met in stroomproblemen als gevolg van de onbe kendheid van het beroep, maar ook door het negatieve imago van beroepsonderwijs in het algemeen en van techniek in het bijzonder. Uitzonderlijke krimp van kleine unieke opleidingen Binnen het hele mbo is sprake van krimp in studentenaantallen. Deze krimp is niet even redig verdeeld over de opleidingen: • Kleinschalige opleidingen krimpen veel sterker dan de rest van het mbo. Zeer klein schalige opleidingen hebben te maken met een daling in studentenaantallen van maar liefst 27% sinds vorig jaar. • Van de zeer kleinschalige opleidingen is 85% de afgelopen vijf jaar gekrompen, een uitzon derlijk hoge krimp. Slechts 11% is gegroeid. • Ten opzichte van 2012 is het aantal klein schalige opleidingen licht gedaald van 83 naar 79. Het aantal zeer kleinschalige oplei dingen is gedaald van 36 naar 28. Het aantal kwalificatiedossiers waar geen studenten meer op ingeschreven staan, is gestegen van 10 naar 16. Door de uitzonderlijke daling van het aantal studenten van kleinschalige opleidingen, staan deze opleidingen in vergelijking met vorig jaar dus nóg meer onder druk. Imago beroepsonderwijs De groeiende waardering voor vakmanschap zien we nog weinig terug in de studiekeuze van jongeren. Leerlingen en ouders realiseren zich onvoldoende dat het arbeidsmarktper spectief van de ambachtelijke en technische beroepen beter of tenminste net zo goed is als dat van de beroepen waar men nu vaak voor kiest. Eén van de doelen van het kabinet is dat het beroepsonderwijs competitief is met het algemeen vormend onderwijs: “de route naar vakmanschap moet beter gewaardeerd worden door jongeren en hun ouders.” Met name het technisch beroepsonderwijs heeft te maken met groeiende tekorten. Onbekendheid specialistische beroepsgroepen 12% van alle mbo-opleidingen is zeer kleinschalig Zeldzame specialistische beroepsgroepen zijn 12% 7% onder veel jongeren onbekend. Het is dan ook meestal niet hun eerste studiekeuze. Om de instroom in deze opleidingen te bevorderen, moet de opleidings en beroeps 21% keuze van jongeren beter gefaciliteerd worden en leerlingen moeten al vanaf het basisonderwijs kennismaken met dergelijke beroepen. Om de studiekeuze van studenten 60% beter te laten aansluiten op de vraag van de arbeidsmarkt wordt momenteel een51-200 studie 1-50 Studenten Studenten bijsluiter ontwikkeld. Echter, hierin is een Meer dan 200 studenten Geen studenten aantal indicatoren voor de kleine unieke opleidingen en beroepen niet zichtbaar. Maar liefst 85% van de zeer kleinschalige kwalificatiedossiers is de afgelopen vijf jaar gekrompen 100% 80% 51-200 Studenten Meer dan 200 studenten Geen studenten 30 42% 70% 60% 50% 85% 40% 37% 30% 20% 10% 1-50 Studenten 35 90% Aantal kwalificatiedossiers (2013-2014) Kleinschalig specialistisch beroepsonderwijs is bezig met overleven in plaats van ontwikkelen 0% 4% Kwalificatiedossiers met 1-50 studenten Alle kwalificatiedossiers mbo Groei Stabiel* *stabiel betekent minder dan 10% groei of krimp t.o.v. 2009. Gecorrigeerd voor landelijke krimp spreken we hier van relatief stabiel tussen -13,9% en + 6,1% (landelijke groeivoet = -3,9%). Maar liefst 85% van de zeer kleinschalige kwalificatiedossiers is de afgelopen vijf jaar gekrompen 100% 90% 20 15 10 21% 11% Krimp 25 5 0 Ontwikkeling aantal Ontwikkeling aantal studenten Orthopedische techniek 60 500 50 450 40 400 studenten Creatief Vakman 50 40 Ontwikkeling aantal studenten Hoefsmeden 30 100 20 30 350 20 300 0 80 0 250 10 90 10 2009 2010 2011 2012 2013 70 200 2009 2010 2011 150 2012 60 2013 50 100 40 Ontwikkeling aantal studenten Hoefsmeden Versnippering50 staat • 54% van de kleinschalige opleidingen zogenoemde zorgplicht doelmatigheid. In 30 0 studenten Hoefsmeden Ontwikkeling aantal 20 doelmatigheid in2009 de weg 2010 locaties gegeven, de praktijk komt samenwerking echter zeer 2011 2012 2013wordt op meer dan twee 10 In tegenspraak met het streven naar een in 20122013 was dat nog 50%. moeizaam op gang en het is lastig concrete 0 2011 2012 2013afspraken te maken. Dergelijke (macro)doelmatiger opleidingenaanbod en • Bovendien hebben zes2009 van de201036 zeer onderlinge een efficiënte organisatie van het onderwijs, kleinschalige mboopleidingen van 2012 samenwerkingen zijn kwetsbaar en het be zien we in de kleinschalige specialistische 2013 een jaar later geen studenten meer. stendigen van afspraken is vaak gecompli opleidingen een grote mate van versnip Het gemiddeld aantal studenten per instelling ceerder dan gedacht. Er is een derde onaf pering en wordt er veelvuldig gestart en is in zeer kleinschalige opleidingen zelfs hankelijke partij nodig die het proces op gang Ontwikkeling aantal studenten Creatief Vakman gestopt met opleidingen. Dit heeft na gedaald van 21 in 2009, naar 11 in 2013. houdt of die de betrokkenen voorziet van de 500 Ontwikkeling aantal studenten Creatief Vakman delige gevolgen voor de kwaliteit van de benodigde (onderwijskundige) informatie. 450 opleidingen en studenten voor de continuïteit van de uit Veelvuldig starten en stoppen Ontwikkeling aantal Creatief Vakman 400 350 stroom van nieuwe specialistisch vakmensen. De afgelopen vijf jaar zijn 25 instellin Veralgemenisering botst met 300 gen gestart met een zeer kleinschalige specialisme en excellentie 250 Versnippering opleiding en maar liefst 35 zijn gestopt. Het ministerie van OCW wil meer aandacht 200 Van de 28 zeer kleinschalige kwalificatie Het afgelopen jaar is van de 59 instel voor talentontwikkeling en dit stevig ver 150 Er wordt gestart en gestopt met zeer kleinschalige opleidingen* dossiers zijn tienveelopleidingen versnipperd lingen die zeer kleinschalige opleidingen ankeren in het onderwijs. Van verschillende 100 100 50 omdat deze op drie of meer instellingen in aanbieden, 17% pas dit jaar gestart. Van kanten wordt gepleit voor de herinvoering Nederland gegeven worden. Vijftien dossiers het aantal instellingen0 dat jaar nog van meestertitel ter verhoging van 2009 vorig 2010 2011 2012 de 2013 80 worden op één instelling gegeven en drie op opleidingen aanbood, is maar liefst 16% het imago en verbetering van doorgroei twee instellingen. dit jaar gestopt. perspectief. Ondertussen vindt binnen 60 Ten opzichte van vorig jaar is de mate het mbo een aantal ontwikkelingen plaats van versnippering van kleinschalige mbo Initiatieven tot samenwerking die in de praktijk blijken te botsen met 40 opleidingen verslechterd: dit streven naar excellentie: verkorting In het wetsvoorstel ‘macrodoelmatigheid • Maar liefst 36% van zeer kleinschalige van de onderwijstijd, veralgemenisering mbo’ wil de minister van OCW een oplossing opleidingen wordt op meer Erdan twee van de kwalificatiestructuur en hogere ei bieden aanopleidingen* de versnippering en het starten wordt veel gestart en gestopt met zeer kleinschalige 20 locaties gegeven, in 20122013 was dat sen voor algemene vakken, waarmee het en stoppen van opleidingen. Scholen moeten Er wordt veel gestart en gestopt met zeer kleinschalige opleidingen* nog 25%. specialistische karakter van kleine unieke bij het eigen opleidingenaanbod rekening 0 Gestart tussen Gestopt tussen 2009 2013 2009 en 2013 2009 en 2013 opleidingen onder druk komt te staan. houden met dat van andere mboscholen, de 100 p e n e s r t t r n t n 90 80 100 70 90 60 80 50 70 40 60 30 50 20 40 10 30 0 20 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 10 0 2009 2010 2011 2012 2013 500 450 400 500 350 450 300 400 250 350 200 300 150 250 100 200 50 150 0 100 50 0 halig 2009 2010 2011 2012 2013 25 n n . e d t e n e nten n en e Aantal instellingen 35 69 59 100 100 Aantal instellingen 80 Aantal instellingen 25 80 25 35 35 60 Versnippering mbo-opleidingen in 2013/2014 60 35 40 69 59 40 20 69 59 30 Er wordt veel gestart en gestopt met zeer kleinschalige opleidingen* 9 20 3 15 25 Gestart tussen 2009 en 2013 2009 Versnippering mbo-opleidingen in 2013/2014 Gestopt tussen 2009 en 2013 2013 35 11 9 15 5 9 53 9 0 3 8 11 15 2 1 tot 50 5 51 - 100 51 - 100 101-200 201-500 22 33 28 30 11 >5000 3 9 15 501-1000 30 22 10 3 30 2 instellingen opleiding. 40 Hiervan zijn 9 69 59 8 15 9 2 1 tot 50 201-500 1 4 51 - 100 501-1000 1 1 101-200 5 2 1 1 1 201-500 501-1000 1001-2000 Aantal studenten per kwalificatiedossier >5 instellingen 2001-5000 2001-5000 >5000 0 1001-2000 2001-5000 Aantal studenten per kwalificatiedossier >5000 >5000 3-5 instellingen >5 instellingen 3-5 instellingen 1 instelling 2 instellingen 1 instelling 30 1 25 opleiding. 2009 Gestart tussen 2009 en 2013 Gestopt tussen 2009 en 2013 Versnippering mbo-opleidingen in 2013/2014 3-5 instellingen 2 instellingen 1 instelling35 instellingen in ’13-’14 gestopt met een 20 1 1 2 Aantal studenten per kwalificatiedossier >5 instellingen gestart met een 60 >5000 0 1001-2000 33 28 18 1 1 1 1 tot 50 20 5 101-200 2 18 5 4 1 1 >5000 5 9 1 1 2 9 1 25 33 28 18 8 4 0 instellingen in ’13-’14 35 30 3 10 Hiervan zijn 10 25 80 Versnippering mbo-opleidingen in 2013/2014 20 15 5 100 2013 5 9 22 10 Gestopt tussen 2009 en 2013 Aantal instellingen 1 25 0 Gestart tussen 2009 en 2013 2009 2013-2014) Aantal kwalificatiedossiers (2013-2014) 30 0 1 Aantal kwalificatiedossiers (2013-2014) 35 Aantal kwalificatiedossiers (2013-2014) 20 2013 Verkorting onderwijstijd In de wijziging van de WEB staat dat vak opleidingen op niveau 3 twee tot drie jaar duren en mbo4 opleidingen worden in principe ingekort naar drie jaar. Hiervan is een aantal opleidingen uitgezonderd, maar deze lijst is gebaseerd op de kwa lificaties van vóór de herziening van de kwalificatiedossiers. Na 2014 is het nog onzeker welke opleidingen op de uit zonderingslijst terecht komen en wat de consequenties zullen zijn voor het specialistische karakter van de opleidingen. Door het cascademodel ontvangt de school voor iedere student die langer dan vier jaar in het mbo verblijft minder bekostiging, ongeacht een eventuele overstap van de ene naar de andere opleiding. Dit kan voor de opleidingen met een specialistenjaar fu nest worden. Veralgemenisering kwalificatiestructuur De kwalificatiestructuur wordt herzien zodat deze minder complex wordt en kwali ficaties breder worden. Hierdoor is het voor veel zeldzame specialistische beroepsgroe pen niet mogelijk een eigen kwalificatie dossier te behouden. De alternatieven (specialistenkwalificatie, keuzedeel, profiel of opgaan in een breed dossier) brengen nadelen met zich mee. Hogere eisen algemene vakken Een aantal melders noemt de hogere taal en rekeneisen problematisch: • Veel studenten van kleinschalige speci alistische beroepsopleidingen hebben geen behoefte om door te stromen naar het hbo. • De hogere eisen gaan ten koste van de tijd die beschikbaar is voor vakkennis en vakvaardigheden. • Potentieel goede vakmensen halen mo gelijk geen diploma meer. • Er ontstaat steeds meer selectie aan de mbopoort op vakken als Nederlands en rekenen. De SER pleit voor een meer ‘contextrijk aanbod’, waarin taal en rekenen wordt toegepast in de beroepspraktijk. Dit sluit meer aan op de interesses van de studen ten, wat de kans op voortijdig schooluitval verkleint en het halen van het diploma kan vergroten. Leerplekken vragen om creativiteit Er zijn in principe voldoende leerplaatsen binnen de kleinschalig specialistische op leidingen, maar het vinden en organiseren van deze leerplaatsen is lastig. Dat komt doordat meer dan tweederde van de werk zame personen in zeldzame specialistische beroepsgroepen zzp’er is. • Zzp’ers hebben niet altijd voldoende werk om een student een volwaardige stage plaats te kunnen bieden. • Zzp’ers kunnen de student niet altijd een fysieke werkplek bieden. • Zzp’ers kunnen niet altijd voldoende tijd vrijmaken voor adequate begeleiding. • Het aannemen van een student, met name in de bbl, vraagt om een grote inves tering. Inmiddels kunnen nu óók zzp’ers in aan merking komen voor de ‘Subsidieregeling praktijkleren’. “De specialistische beroepsgroepen hebben een plek nodig waar expertise over kleine unieke opleidingen bij elkaar komt en wordt ingezet om goed onderwijs te organiseren. Deze functie móet ergens worden belegd.” Michaël van Straalen Voorzitter MKB-Nederland en vice-voorzitter SBB
© Copyright 2024 ExpyDoc
