Geef Europese kiezer ook pan- Europese stem

Europese verkiezingen
Geef Europese kiezer ook pan- Europese stem
SIMON OTJES EN GERRIT VOERMAN
In het Europees Parlement telt nationaliteit niet, maar kiezers stemmen nationaal. Geef ze daarom
behalve een nationale ook een 'pan-nationale' stem.
Op 22 mei zijn er voor de achtste keer rechtstreekse Europese verkiezingen in Nederland, maar 26 mei is
dé cruciale datum voor de Europese democratie. Nadat duidelijk is geworden of de sociaal-democraten
of de christendemocraten de grootste fractie in het Europees Parlement zijn, komt de Europese Raad
van staatshoofden en regeringsleiders bijeen om te bezien wie er voorzitter van de Europese Commissie
wordt. Volgens het Verdrag van Lissabon moeten ze daarbij 'rekening houden' met de uitslag van de
Europese verkiezingen.
De Europese politieke partijen (bestaande uit de nationale partijen uit lidstaten) proberen dit proces te
kapen. Ze hebben elk een eigen kandidaat voor het voorzitterschap van de Europese Commissie naar
voren geschoven: Schulz namens de Partij van Europese Socialisten (PES), en Juncker voor de
christendemocratische Europese Volkspartij (EVP). De cruciale vraag is of de regeringsleiders, de
machtigste politici van Europa, zich bij de aanwijzing van de opvolger voor de huidige voorzitter Barroso
laten inperken door de voordracht van de relatief onbekende europartijen.
Wie van beiden het ook wordt, als de Europese Raad zich daadwerkelijk neerlegt bij deze machtsgreep
van de europartijen, dan is dat een grote overwinning voor de laatsten. Hun rol in het Europese politieke
proces is altijd klein geweest, ondanks de belangrijke functie die vanaf het Verdrag van Maastricht in
1993 aan hen wordt toebedeeld. Formeel moeten zij 'bijdragen tot de vorming van een Europees
politiek bewustzijn en tot de uiting van de wil van de burgers van de Unie'. Dat het in de praktijk niet
echt komt van die schakelfunctie tussen de burgers en het bestuur van de Europese Unie, ligt vooral aan
de nationale lidpartijen, die weinig behoefte hebben zeggenschap te delen met de europartijen.
De sleutel voor een echte Europese partijendemocratie ligt daarmee in de handen van de nationale
partijen. De essentie van een partijendemocratie is dat de keuze van kiezers voor de ene partij of de
andere ertoe doet en uitmaakt wie er aan de macht komt en welk beleid er uitgevoerd wordt. Wil men
een heuse democratie op het Europese niveau, dan moet de positie van de europartijen worden
versterkt. Op minstens vier manieren kunnen de nationale partijen daaraan bijdragen.
In de eerste plaats zouden zij moeten stoppen met het opstellen van een eigen programma voor de
Europese verkiezingen. Wanneer de europarlementariërs na de verkiezingen deel uitmaken van de vrij
gedisciplineerd opererende eurofracties, dan doen die nationale programma's er nauwelijks meer toe.
Het zou eerlijker zijn tegenover de kiezer als de nationale partijen en hun kandidaten zich met het
programma van de europartij identificeren en presenteren.
Ten tweede de kandidaatstelling voor Europese functies. Europartijen hebben hier nauwelijks invloed;
het naar voren schuiven van een kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie is een eerste stap. De
nationale partijen wijzen de kandidaat-europarlementarërs aan, maar de europartijen zouden hen ten
minste kunnen adviseren over de samenstelling van de eurofractie door aan te geven op welke
beleidsterreinen er specialisten nodig zijn, of welke europarlementariërs vanwege zwak functioneren
beter vervangen zouden kunnen worden. Ook zouden de europartijen een 'schaduw-Europese
Commissie' kunnen formeren van personen die zij voor de Commissie geschikt achten, daarbij rekening
houdend met de spreiding naar nationaliteit. Binnen de bestaande huidige regelgeving kunnen de
Europese partijen dus een prominentere rol spelen, althans als de nationale lidpartijen hen dat
toestaan.
In het Europees Parlement telt niet nationaliteit, maar het lidmaatschap van een eurofractie.
Europarlementariërs zijn echter verkozen op basis van wat uiteindelijk nationale verkiezingen zijn. Deze
incongruentie kan verminderd worden door minstens een deel van de europarlementariërs laten
verkiezen via pan-Europese kandidatenlijsten. Net als in veel gemengde kiesstelsels zouden kiezers twee
stemmen kunnen krijgen: één voor een Europese en één voor een nationale vertegenwoordiger.
Doordat de europartijen nu zelf ook kandidatenlijsten kunnen opstellen, kan hun positie sterker worden,
Ten slotte zouden de europartijen in alle lidstaten zelf campagne kunnen gaan voeren op basis van hun
Europese verkiezingsprogramma. De verkiezingsstrijd zou hierdoor mogelijk ook een sterker Europees
karakter krijgen, des te meer wanneer er gestemd kan worden op pan-Europese kandidaten en de
uitslag van de Europese verkiezingen bepaalt wie er Commissievoorzitter wordt.
Door deze hervormingen kan de band tussen het Europese electoraat en de Europese instituties
versterkt worden. Wanneer van de europartijen wordt verwacht dat zij een wezenlijke rol in het
politieke proces in de Europese Unie spelen, dan moeten zij ook in staat worden gesteld die functie te
vervullen.
De nationale lidpartijen zijn aan zet: zij waren op enigerlei wijze betrokken bij de opstelling van de
Europese verdragen waarin deze taken aan de europartijen werden opgedragen. Wie toen A heeft
gezegd, moet nu ook B zeggen.
Simon Otjes en Gerrit Voerman zijn verbonden aan het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke
Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen.

Download Report