Jurybericht 2014 Michael Köhlmeier - Madalyn

Jurybericht 2014
Michael Köhlmeier - Madalyn
De inzendingen voor deze wedstrijd waren een verrassing. Na twee wat
mindere jaren, met blijkbaar moeilijke teksten en veel onzorgvuldige
vertalingen hadden we dit jaar weer eens een aantal vertalingen om blij van te
worden.
Het is fantastisch te zien hoeveel leerlingen er elk jaar weer de moed
opbrengen om aan deze wedstrijd mee te doen. Ik wil daarom ook iedereen
danken die een vertaling opgestuurd heeft. Ik weet uit eigen ervaring dat
vertalen geen makkelijke klus is. Zelfs als je de zogenaamde brontaal, de taal
waarin de tekst is geschreven en de doeltaal, dus de taal waarin de tekst
vertaald moet worden, goed beheerst, is het moeilijk, maar zeker als je de
vreemde taal pas sinds een paar jaar leert.
Was de tekst makkelijker, sprak de tekst jullie meer aan dan andere voorheen,
of hadden we dit jaar de crème de la crème als deelnemers? Ik heb hier geen
duidelijk antwoord op, maar ben gewoon blij dat het zo is.
De procedure is elk jaar hetzelfde, we proberen een leuke tekst te vinden,
geschikt voor jongeren maar geen uitgesproken jeugdliteratuur, en … de tekst
mag niet vertaald zijn. Het gaat er bij deze wedstrijd ten slotte niet om wie het
beste kan overschrijven. Dan is het goed om te weten: is de auteur wel iemand
van wie je kunt aannemen dat hij of zij graag zou willen komen en graag met
jongeren bezig is. Je hebt ook schrijvers die - zo als volgens het oude cliché een eenzaam schrijvend bestaan leiden en daarmee heel tevreden zijn. Dat is
voor deze wedstrijd niet leuk. Daarom zijn wij erg blij dat wij dit jaar Michael
Köhlmeier hier mogen begroeten.
Daarna kiezen we een boek, maken een voorselectie van geschikte passages en
beslissen dan samen welke pagina’s we voor de wedstrijd kiezen.
In februari wordt het dan spannend. De eerste vertalingen komen binnen. Wat
hebben de leerlingen ervan gemaakt? Hebben ze de tekst begrepen? Sprak de
tekst de leerlingen aan?
Dat kan je allemaal zien in de vertalingen. De manier waarop leerlingen met
een tekst omgaan en wat daarvan het resultaat is zegt heel veel over hun
affiniteit met de tekst.
Ook het gebruik of niet-gebruik van woordenboeken zien we in de vertaling,
maar ook de makkelijke variant, de vertalings-site van Google.
Wat dat betreft zijn wij dit jaar in deze 22ste wedstrijd erg tevreden. De
deelnemers hebben over het algemeen goed met woordenboeken gewerkt.
Echter zit er een klein addertje onder het gras. Ook de omgang met
woordenboeken moet met beleid gebeuren, het woord opzoeken en de eerste
vertaling overschrijven geeft helaas vaak niet het gewenste resultaat. Ik weet
dat dit erg moeilijk is. Het vergt wat Fingerspitzengefühl om de juiste keuze te
maken. Geduld is hier een gouden tip. De tekst opzij leggen en laten bezinken,
een nachtje erover slapen en dan pas weer ernaar kijken. Dat brengt vaak
nieuwe inzichten – in de tekst en de betekenis.
Een compliment wil ik graag aan alle deelnemers richten. Het Nederlands is
zeer veel beter geworden. Ik ben niet zo naïef om te geloven dat ineens alle
leerlingen beter in het Nederlands zijn, maar ik ben al blij dat er goed gebruik
maakt wordt van moderne hulpmiddelen als spelcheckers. Het is namelijk voor
de jury niet leuk om teksten te controleren die vol met spelfouten zitten.
Hoeveel fouten kan je door de vingers zien?
Ook de structurering van de vertalingen was beter dan in voorafgaande jaren.
De alinea’s en de aanhalingstekens zijn grotendeels overgenomen. Die maken
het lezen makkelijker, maar vooral heeft de auteur die oorspronkelijk bedacht
en daar heeft de vertaler zich aan te houden.
Natuurlijk waren er ook deze keer leuke maar helaas soms erg foute variaties
op de oorspronkelijke tekst.
… er trug eine Jacke in den Red-Bull-Farben blau und rot mit zwei silbernen
Streifen auf den Ärmeln… - wij dachten dat hier geen vergissing mogelijk is,
maar toch kwamen we de zilveren strepen op de armen in plaats van op de
mouwen tegen.
Een echt moeilijke was: sie redete und lachte und fuhr mit den Händen aus
- zij praatte en lachte en gebaarde met haar handen – geen alledaagse zin,
maar wel begrijpelijk. Maar wat denkt u van deze variant: zij voer met haar
handen uit of … en zij drijven met hun handen naar elkaar toe, … zij verklaarde
met haar handen, zij verleidde. Tijdens de correctie weet ik soms niet wat ik
daarvan moet denken. Slaat hier iemand helemaal door?
Een moeilijk iets blijkt vaak weer het herkennen van onderwerp en lijdend
oftewel meewerkend voorwerp. Den anderen drehte er den Rücken zu – de
anderen draaide/keerde hij de rug toe – en niet andersom.
En dan zat er in deze tekst natuurlijk zoals ieder jaar een echte instinker in: het
Mo- en het –ritz. Ja, wat doe je met zoiets, tweemaal een halve naam, die dan
ook nog een smaak heeft en een kleur. Dat bestaat natuurlijk niet. En dan in
het Duits gecombineerd met het werkwoord klinken, das Mo- klang, het Moklonk, - moeilijk - dat is dan ook vaak genoeg verward met de Mo-klank. Maar
dat gaat niet, dan had er in het Duits gestaan Der Mo-Klang, met het lidwoord
der en Klang met een hoofdletter.
En dan de smaak: helle Schokolade – natuurlijk kan het woord hell in het
Nederlands met licht vertaald worden maar niet hier – en wel hierom: wij
kennen in het Nederlands geen lichte chocolade. Bij ons is de chocola wit of het
is melkchocolade, maar chocola is niet licht en ook niet helder.
Ja, taal is toch iets moois, al die nuances, die net dat kleine verschil uitmaken.
Daar moet je van houden. En wij juryleden houden daarvan.
Zoals je tijdens het spreken kan variëren door hard of zacht te spreken,
woorden te benadrukken of juist niet, de klemtoon te veranderen, zo kan je dat
ook tijdens het schrijven.
Je kan spreektaal gebruiken om personen wat nonchalanter over te laten
komen – dialecten - grapjes maken - ironie gebruiken - zinnen met een soort
dubbele bodem construeren. Al deze finesses maken taal mooi en interessant,
maar zij maken ook het vertalen moeilijk, omdat dit soort taalgebruik afwijkt
van de genormeerde, in woordenboeken opgeslagen taal. En dat is nou juist de
uitdaging van een literatuurwedstrijd als deze.
Het is namelijk zowel een literatuur- als ook een vertaalwedstrijd. Het begint
altijd eerst met interesse in de literatuur, het zich willen uiteenzetten met een
tekst om deze dan uiteindelijk naar je eigen taal te transfereren.
Er was deze keer nog een heel bijzondere vertaling, vertaling is niet het goede
woord – een Nederlandse variant op de Duitse tekst van Michael Köhlmeier.
Het was op de grote trap in Wenen, in de lange winkelstraat, waar de vier jongens
zaten te roken. Een van hen stond tegen de leuning aan geleund, zijn blonde haren
leken bijna licht te geven in het zonlicht, net als de zilveren strepen op zijn blauwrode jas.
Zijn jas lijkt op een blikje Red-Bull.
Zijn diepe, donkere ogen boorden door haar heen en de stand van zijn mond gaf hem
een volwassen indruk. Het was vooral die mond die haar in verlegenheid bracht, maar
nu ze eenmaal voor hem stond, waren er geen zenuwen te bekennen. De woorden
kwamen zo uit haar mond rollen, alsof het niets was.
‘Jij bent toch Morris Koudeman?’ vroeg ze.
Een prachtig, fantasievol stuk, maar helaas geen vertaling van de tekst uit
“Madalyn”.
Ik wil iedereen feliciteren, die vandaag in de prijzen gevallen is. Jullie hebben
goed je best gedaan en ik hoop dat de een of onder vertalen leuk genoeg vindt
om ermee door te gaan.
Kennis van en begrip voor andere talen is van onschatbare waarde in deze tijd
waar het bijna alleen nog maar om economische belangen blijkt te gaan maar
deze steeds meer over de grens reiken. Als je je buren kan verstaan en vooral
begrijpen helpt dat enorm.
Ik wil ook de docenten danken die hun leerlingen aanmoedigen om aan de
wedstrijd mee te doen en hun steunen.
En ook de ouders van de winnaars gefeliciteerd. U mag trots zijn op u kinderen
die zich dapper geslagen hebben in de strijd om de Nederlandse taal.
Bedankt

Download Report