De Donau - Bibliotheek Hoogeveen

De Donau
“Van Passau naar Belgrado.
Op reis langs de Donau”.
12 Oktober 2014,
Openbare Bibliotheek Hoogeveen
De Donau – Introductie
Bas Kleine:
 Studie Bedrijfseconomie in Groningen
 Uitwisselingssemester in Bratislava
 6 jaar gewoond en gewerkt in Wenen
 Geen historicus, werkzaam op de financiële
afdeling van een baksteenproducent
 Presentatie is zo objectief mogelijk; alleen de
“highlights ” komen aan bod
De Donau – Programma
1)
2)
3)
4)
5)
Feiten
Samenleving
Geschiedenis
Immigratie van West naar Oost
Cultuur
 Onderwerp: de Donau met een focus op het
gebied tussen Passau en Belgrado
De Donau
De Donau – Feiten (1)
Landen / Steden aan de Donau (hoofdstad):







Duitsland: Ulm, Regensburg, Passau
Oostenrijk: Linz, Krems, Wenen
Slowakije: Bratislava, Komárno
Hongarije: Esztergom, Boedapest, Mohács
Kroatië: Vukovar
Servië: Novi Sad, Belgrado
Roemenië / Bulgarije / Moldavië / Oekraïne
De Donau – Feiten (2)
De rivier de Donau:




Bron: Duitsland
Monding: Zwarte Zee (Roemenië)
Na de Wolga, de langste rivier van Europa
Lengte: 2.888 kilometer resp. 2.845 kilometer
(= samenloop van bronrivieren Brege en
Brigach bij Donaueschingen)
 Bevaarbaar: 2.411 kilometer (vanaf Kelheim)
De Donau – Feiten (3)
De rivier de Donau:
 Rivieren die in de Donau uitmonden: Isar
(o.a. München), Inn (o.a. Innsbruck), Vah
(Slowakije), Tisza (Hongarije), Drava/Drau
en de Sava
De Donau – Feiten (4)
Scheepvaart (1):
 De Donau is bevaarbaar vanaf Kelheim
 Verbinding met de Main en Rijn via het
Main-Donau-Kanaal (Bamberg-Kelheim)
 Goederenvervoer in tonnage is beperkt
vergeleken met het transport over de Rijn
De Donau – Feiten (5)
Scheepvaart (2):
 Kenmerkend scheepstype is de duwbak
 De Donau is een gereguleerde rivier met
sluizen (15 tot Bratislava) en nautische
knelpunten (laagwater); hier wordt aan
gewerkt
De Donau – Feiten (6)
Scheepvaart (3):
 Door NAVO-bombardementen op de
bruggen bij Novi Sad in Servië, werd het
scheepvaartverkeer een aantal jaren
belemmerd door een provisorische
pontonburg met beperkte openingstijden
De Donau – Samenleving (1)
Talen langs de Donau (1):
 Germaans: Duits
 Fins-Oegrisch (Oeraltaal): Hongaars
 Slavisch: Slowaaks, Kroatisch, Servisch en
Bulgaars
 Romaans: Roemeens
Cyrillisch alfabet in Servië, Bulgarije en Oekraïne
De Donau – Samenleving (2)
Talen langs de Donau (2):
Voorbeeldwoordjes (Goedendag. Bedankt):
 Duits: Grüss Gott! Vielen Dank.
 Hongaars: Jó napot kivánok. Köszönöm.
 Slowaaks: Dobrý deň. Ďakujem.
 Roemeens: Bună. Mulţumesc.
De Donau – Samenleving (3)
Talen langs de Donau (3):
De verschillende talen kennen wel
gemeenschappelijke woorden. Bijvoorbeeld
noem je in Wenen:
 Tomaten: Paradeiser
 Pannenkoek: Palatschinken
Een Noord-Duitser heeft geen idee….Maar iedereen aan de Donau wel.
De Donau – Samenleving (4)
Religies langs de Donau (1):




Oostenrijk, Kroatië, Slowakije: Katholiek
Servië, Roemenië: Orthodox
Hongarije: Katholiek, Calvinistisch, Luthers
Grieks-Katholiek (Uniaten) in Roemenië:
erkenning Paus maar behoud van Orthodoxe
rituelen
 Duitse minderheid = gemengd
De Donau – Samenleving (5)
Religies langs de Donau (2):
Beïnvloed door:
 Schisma tussen de Kerken van Rome en
Byzantium (Constantinopel = Istanbul)
 Ook keuze voor Protestantisme omdat de
Habsburgse heersers Katholiek waren
De Donau – Samenleving (6)
Joods leven:
 Bloeiende Joodse gemeenschap tot de 2e
Wereldoorlog
 In alle steden stonden grote synagogen; de
synagoge in Boedapest in de grootste van
Europa
 Boedapest kent inmiddels weer een actieve
Joodse gemeenschap
De Donau – Samenleving (7)
Tussen Bratislava en Belgrado was en is
het een “smeltkroes”:
 Hongaren, Slowaken/Serven/Kroaten,
Roma (zigeuners)
 Tot met de 2e Wereldoorlog ook veel
Duitsers en Joden
 De volkeren leefden relatief vredig samen,
maar ook grotendeels gescheiden
De Donau – Samenleving (8)
Bratislava is nu een Slowaakse stad,
maar rond 1900….met 63.000 inwoners:
 1/2 Duits
 1/3 Hongaars
 1/6 Slowaaks
 10% Joods (obv ethniciteit)
De Donau – Geschiedenis (1)
Osmaanse (Turkse) bezetting (1):
 1353 oversteek Turken naar Europa, 1453
val van Constantinopel (Istanbul) en het
Byzantijnse Rijk (Oosters-Orthodoxe rijk)
 Nederlagen van Serviërs (Amselfeld in
Kosovo, 1389) en Hongaren (Mohács,
1526)
 Belegering van Wenen
De Donau – Geschiedenis (2)
Osmaanse (Turkse) bezetting (2):
 Relatieve vrijheid voor Joden en Christenen
in ruil voor hoge belastingen
 Maar ook ontvolkte gebieden door
oorlogen en plunderingen
 Nog steeds o.a. Turkse koffie en badhuizen
in Hongarije
De Donau – Geschiedenis (3)
Habsburgse Rijk (1):
 Overheersing in Centraal-Europa na het
verslaan van de Osmanen (Turken)
 Wenen als ‘hoofdstad’ van Centraal-Europa
 Buitengrens gevormd door Noord-Italië,
Tsjechië, Zuid-Polen, West-Oekraïne, WestRoemenië, Noord-Servië en Kroatië
De Donau – Geschiedenis (4)
Habsburgse Rijk (2):
 1848: neerslaan van de Revolutie
 Dubbelmonarchie: in 1867 splitsing in een
Oostenrijks en Hongaars deel met
zelfbestuur; andere ethniciteiten werden
vervolgens door Hongaren bestuurd
1867: K.u.k = Kaiser von Österreich und König von Ungarn (voorheen k.k.)
De Donau – Geschiedenis (5)
Habsburgse Rijk (3):
 1e Wereldoorlog (1914-1918): ondergang
van het Habsburgse Rijk
 Van 1848-1916 regeerde Franz-Joseph I.,
getrouwd met Elisabeth (Sisi)
 Mythos (tragedie) Sisi: Nooit kunnen
wennen aan hofprotocol, liefde voor
Hongarije, vermoord in 1898
De Donau – Geschiedenis (6)
Habsburgse Rijk (4):
 Zelfde architectuur: bv stadshuis, uivormige
kerktorens, operahuizen en pestzuilen – nog
steeds veel herkenning binnen deze landen
 Geen gevelbakstenen, maar stucwerk; NoordPolen + Baltische Staten kennen wel
gevelbakstenen door invloed Pruisische Rijk,
Hanzeverbond en klimatologische factoren
(regen, zeewind)
De Donau – Geschiedenis (7)
Verdrag van Trianon (aanvulling op Verdrag van Versailles):
 Verdrag na afloop van de 1e Wereldoorlog
 Hongaarse deel van het Habsburgse Rijk
(geografisch: Karpatenbekken) wordt
opgesplitst volgens principe van natiestaten /
zelfbeschikking
 Gevolg: grote Hongaarse minderheden in
Slowakije, Servië en Roemenië
De Donau – Geschiedenis (8)
2e Wereldoorlog:
 Bezetting door de Duitsers, maar ook veel
collaboratie zowel uit overtuiging als uit
geografisch gewin
 Josip Tito: communistische leider van de
Partisanenopstand in Joegoslavië, KroatischSloveense ouders
 Grotendeels verdwijnen van de Joodse minderheid
 Vlucht en verdrijving van de Duitse minderheid na
de 2e Wereldoorlog
De Donau – Geschiedenis (9)
Communisme in verschillende vormen:




Slowakije: “normaal communisme”
Hongarije: Goulash-communisme
Joegoslavië: Tito-regime
Roemenië: Ceauşescu-regime
De Donau – Geschiedenis (10)
Toetreding tot de EU:




2004: Hongarije en Slowakije
2007: Roemenië en Bulgarije
2013: Kroatië
Servië is nog geen lid van de EU
Slowakije heeft ook de EURO ingevoerd
De Donau – Geschiedenis (11)
Actualiteit:




Welvaart per land verschillend
Contrast tussen stad en platteland
Democratie nog niet volwassen
Nederlands bedrijfsleven is al lang actief in
de regio
De Donau – Duitse sporen (1)
Emigratie van “Duitsers” langs de Donau:
 Motivatie van kolonisten: Op zoek naar een
beter leven, armoede ontvluchten
 Motivatie om kolonisten aan te trekken:
1) Ontvolkte gebieden (na Osmaanse/Turkse
bezetting) weer bevolken
2) Agrarische en ambachtelijke kennis
binnenhalen
De Donau – Duitse sporen (2)
Feiten:
 Emigratie vanaf 1711
 Aantallen: geschat op 400.000 in 18e eeuw
 Gebied: tussen Boedapest en Belgrado
Na de 2e Wereldoorlog zijn de meeste Duitsers
gevlucht, verdreven of “verkocht”.
De Donau – Duitse sporen (3)
Emigratie langs de Donau:
 Opstappunt Ulm (ligt in regio Schwaben)
 Donauschwaben als begrip voor alle Duitse
kolonisten in dit deel van Oost-Europa;
kolonisten kwamen vooral uit ZuidDuitsland
Tip: Donauschwäbisches Zentralmuseum in Ulm
De Donau – Flora en Fauna (1)
Natuurgebieden:
 Duitsland: Schwarzwald, Bayerischer Wald
 Oostenrijk: de Wachau; Nationalpark DonauAuen
 Hongarije: Donau-Knie
 Kroatië: Kopački Rit
 Servië/Roemenië: IJzeren Poort/Eisernes Tor
 Roemenië: de Donau-Delta
De Donau – Flora en Fauna (2)
Maar ook milieuvervuiling:
 Communisme: geen aandacht voor milieu
 2000: door goudmijn 50-100 ton cyaniderijk
afval geloosd in Baia Mare (Roemenië) in de
Tisza met dramatische vervuiling als gevolg
 Dam in de Donau op grens Slowakije met
Hongarije, omlegging stroomgebied;
Internationaal Hof in Den Haag, beide landen
verantwoordelijk
De Donau – Flora en Fauna (3)
Vissen / Dieren:
 Vissen: o.a. meerval en steur
 Wolf / bruine beer / lynx (in Karpaten- en
Tatragebergte, Dinarische Alpen)
 Vogels spotten in de Donau-delta (bv de
pelikaan) en langs de Tisza
De Donau – Eten en Drinken (1)
De regio in “clichés”:
 Varkensvlees / McCountry / ongepaneerde
schnitzel
 Balkan (o.a. Servië / Kroatië) = gegrild vlees
 Zoetwatervis (karper, meerval, snoek, en
snoekbaars)
Goulash heet in Hongarije Pörkölt, Gulyás is een soep
De Donau – Eten en Drinken (2)
De regio in “clichés”:
 Groente: paprika / kool / ui / sopska salade
 Mehlspeisen / knödels van aardappelen
 Halve liters bier / zelfgestookte sterke
drank / wijn
 Gebruik van Vegeta-kruiden
 Kerstmarkt met punsch (thee met rum) en
langos / kerstavond
De Donau – Eten en Drinken (3)
De regio in “werkelijkheid”:
 De clichés kloppen
 De keuken verschilt per land, wel zijn veel
recepten/gebruiken van elkaar overgenomen
 Ook in deze regio is sprake van globalisering
(Italiaanse, Aziatische restaurants etc.)
 Baklava-Marillenkuchen-grens om invloed
Turkse bezetting te duiden
Voorbeeldgerechten
 Aantal voorbeeldgerechten per land
 Veel gerechten staan ook in de andere
landen op de menukaart resp. kunnen niet
als nationaalgerecht worden beschouwd
Voorbeeldgerechten – Duitsland
 Flädle suppe: runderbouillion met reepjes
eierpannenkoek
 Regensburger Wurst / Weisswurst
 Käsespätzle: ‘pasta’ met kaas
 Maultaschen: deegbladeren gevuld met
gehakt en spinazie
 Dinnede: flammkuchen met schmand en
spek
Voorbeeldgerechten – Oostenrijk
 Wiener Schnitzel: gepaneerde schnitzel
 Tafelspitz: gekookt rundvlees
 Erdbeerknödel: aardappelknödel gevuld
met aardbeien (of andere vruchten)
 Topfenpalatschinken: pannenkoeken
gevuld met kwark, geserveerd met
vanillesaus
 Bauchfleisch (spek) uit de oven
Voorbeeldgerechten – Slowakije
 Kapustnica: zuurkoolsoep met worst en
paddenstoelen
 Bryndzové halušky: “pasta” van
aardappelmeel met saus van schapenkaas en
spekjes
 Makové šúľance: aardappelpasta met
maanzaadsaus
 Palačinky so zavareninou: met jam gevulde
pannenkoeken
Voorbeeldgerechten – Hongarije
 Halászlé: vissoep van zoetwatervissen
 Lecsó: stoofsel met paprika en tomaat
 Töltött paprika: gevulde paprika in
tomatensaus
 Báckai rizses hús: rijst met gehakt en groente
 Brassói aprópecsenye: stoofsel van
varkensvlees, groente en gefrituurde
aardappelen
Voorbeeldgerechten – Servië




Pasulj: Servische bonensoep
Čevapčići: gegrilde gehaktrolletjes met ui
Pljeskavica: gegrilde gehaktschijf
Varkensfilet met kajmak en gebakken
aardappelen
 Sopska salade: paprika, tomaat,
komkommer, ui en kaas
Voorbeeldgerechten – Roemenië
 Mititei: gegrilde gehaktrolletjes
 Sarmale: koolbladeren gevuld met gehakt
 Salata de vinette: gebakken aubergine met
olie en knoflook
 Mamaliga: maispap
De Donau – Cultuur (1)
Muziek (1):
 Klassieke muziek: Mozart, Schubert,
Bruckner, Liszt, Haydn, Mahler, Brahms
(geb: Hamburg), Strauss, Lehár, Bartók,
Kordály…..
 Wiener Philharmoniker
Tip: Hongaarse Dansen van Brahms
De Donau – Cultuur (2)
Muziek (2):
 Muziekfestivals: Donau-Inselfest (Wenen),
Sziget (Boedapest) en EXIT (Novi Sad)
De Donau – Cultuur (3)
 Schilderkunst: Wenen rond 1900,
symbolisme met Gustav Klimt als
bekendste schilder
 Architectuur: Wenen rond 1900, Jugendstil
(art nouveau)
De Donau – Cultuur (4)
Subjectief aanbevolen literatuur (1):
 Mór Jókaj : Ein Goldmensch / Die letzten
Tage der Janitscharen
 Géza Gárdonyi: Ich war den Hunnen
untertan / Die Gefangenen Gottes / Sterne
von Eger
 Lajos Zilahy: Was mein Herz begehrt
 Kookboek Culinaria Hongarije
De Donau – Cultuur (5)
Subjectief aanbevolen literatuur (2) :






Aleksander Tišma: diverse boeken
Melinda Nadj Abonji: Duiven vliegen op
Joseph Roth: Radetzkymarsch
Zsusa Bánk: De Zwemmer
Sándor Márai: Gloed / De erfenis van Eszter
János Székely: Verlockung
De Donau ontdekken
Reismogelijkheden:
 Per cruiseschip (opstapplaats Passau)
 Donauradweg (fietspad)
 Sultans Trail (wandelpad van Wenen naar
Istanbul)
 Per trein (o.a. rit Bratislava–Boedapest)
 Per auto
De Donau
Clichés of het juiste perspectief…..:






“Veel plezier in Kazachstan”
“Es sieht ja aus wie Österreich”
Ik ga op reis en ik neem mee….
Ik ga op reis en kom zonder auto terug
Lekker goedkoop
Criminaliteit & corruptie, of onwetendheid?
De Donau - Afsluiting
 Rondvraag
 Contact: [email protected]

Download Report