Verslag regionale leergemeenschap Water en Ruimte

Verslag regionale leergemeenschap Water en Ruimte - Zuid Nederland
Samenwerken!
Willem Heesen (Platform31) opent de bijeenkoms t en benadrukt dat wat er gezegd wordt door een
ieder tijdens de bijee nkomst, vertrouwelijk kan zijn.
Heeft u een idee voor de komende Leergemeenschap Z uid op 16 september 2014 en wilt u bijdragen?
Neem conta ct op met Willem Heesen via [email protected] / 06 – 57 94 36 45
Ernest de Groot (Loco dijkgraaf Waterschap Aa en Maas) opent de Leergemeenscha p met een toepasselijke
beeldspraak uit de evolutieleer. “Door het integrale wa terbeheer moet het waterscha p steeds meer de oever
op kruipen”, a ldus De Groot. Het Wa terschap a ls meer hy bride organisatie waarbij dus ook ruimtelijke
ordening een grotere rol gaat spelen. Het Waterschap moet nog actiever de samenwerking en afstemming
met ruimtelijke partners opzoeken om gezamenlijk de ruimtelijke agenda te bepalen. Ook geeft De Groot
aan dat Aa en Maas steeds meer samen optrekt met gemeenten ten behoeve van de landschappelijke
ruimtelijke kwaliteit. Het idee van een water kansenkaart wordt aangehaa ld (=een praatplaat voor
gesprekken met de gemeente): waterbeleid wordt per gemeente op een rij gezet. Hoe ka n een gemeente bij
ruimtelijke ontwikkeling kansrijk gebruik maken van wa ter? Een proactieve uitwisseling tussen ruimtelijk
beleid en water beleid. Zo creëer je draagvlak en kansen door als waterschap ‘voor in de bus’ te gaan z itten.
Ooijen Wanss um
Kees Jan van den Herik (onafhankelijk adviseur) en Marco Lier (Lier Cons ultancy) z ijn beiden nauw betrokken
geweest bij de grote gebie dsontwikkeling Ooijen Wanssum aan de Limburgse Maas (de Zandmaas). Van
oorsprong een onbe dijkte rivie r waar alleen op de hogere gebieden we rd gewoond. Ge dure nde de loop van de
geschiedenis z ijn ook de lagere gebieden (oude rivierarmen en overs trom ingsvlaktes welke diende n als
natuurlijke by-pass) be bouwd geraakt, wat pijnlijk duidelijk werd tijdens de hoogwaters van 1993 en 1995. De
Maas liet haar tanden zie n en ‘hie ld zich pe rfect aan de hoogtekaart’, aldus Van de n He rik. Een duidelijke
urgentie, Ruimte voor de Rivier we rd bedacht en wordt nu uitgevoerd.
Het gebiedsproces
Wanneer een gebiedsproces wordt opgesta rt, samen met a lle be trok kenen (bewone rs, bedrijven, etc.) is het
belangrijk om ope n te z ijn over he t waarom en hoe. Als tips geven Lier en Van de n He rik mee:
1) Start bij de mensen die in het verleden de grootste problemen hebbe n ervaren, de gedupee rden. Bij
hen is de urgentie duide lijk.
2) Coproductie! Ga samen met de bewoners aan het werk en haal alle kennis uit he t gebied. Dit is zowel
voor betrokkenheid en commitment bij he t proces als voor te be denken oplossingen, waardevol.
Er kwam 210 miljoen Euro beschikbaar om een oude maasarm weer mee te laten s trome n, nieuwe dijkringen
op slimme plekken te realisere n om te beschermen waar kan, ruim te te biede n waar m oet. Dit bie dt ruim te
voor economische ontwikkeling in het hele gebied. Door meer ruimte voor de rivie r is e r ook meer ruim telijke
ontwikkeling mogelijk, voor veel verschillende pa rtijen.
Het primaire doel van de gebieds ontwikkeling en he t gebieds proces is he t rea liseren van een daling van het
rivierpe il. ‘Meeliftend’ met dat doel wordt ook de rondweg rond Venlo aangelegd, een haven uitgebreid. Om
dit doel te behale n is draagvlak noodzakelijk, moeten vers chillende beleidssectoren en organisaties aanhaken
om de inhoud vast te s tellen en dit gezamenlijk voor e lkaar te krijgen middels helde re sturing.
Hoe benut je het doel om draagvlak (hoe gaan we het doen?) te creë ren? Van den Herik: ”Als je de
doelen integraal op orde hebt, volgt de inhoud ook integraal”. Gezamenlijke sturing en gezamenlijk
budget is een absolute voorwaarde, “maar dit krijg je niet zonder slag of stoot voor e lkaar” aldus Van
den Herik. Dit vergt veel investering in contacten. Een gebiedsproces is voor het belangrijkste gedeelte
een proces waarin mensen e lkaars belangen m oeten begrijpen en elkaar ook wa t moete n gunne n. Zo
‘ontstaat’ (met de goe de begeleiding van he t proces door een objectieve procesbegeleider) een
zelfdragende constructie. Doele n en inhoud (en belangen) worden gedeeld met alle gebieds partners,
“je bent samen verantwoordelijk” aldus Van den Herik. De zelfdragende constructie moe t besta nd zijn
tegen zaken die koerse n normalite r doen wijzigen (zoals politiek) en moe t zorgen voor een duurzaam
proces. In de onde rstaande twee schema’s is afgebeeld welke verschuivingen e r plaats vinden
(afbeelding met de pijle n, links) wannee r met een gebie dsproces wo rdt gewerkt ten opzichte van een
traditione le overhe idsaanpak. In de tweede afbeelding (rechts, met de groene sterren) is schematisch
de gang van het gebiedsproces weergegeven.
Hoe benut je de kracht van samenwerking in gebiedsontwikkeling?
Marco Lie r: “Benut de kracht van samenwerking!” Alle belangen moe ten op tafel komen voor het afsluiten van
een bestuursoveree nkomst. Hiermee komen belangenvers chillen in beeld. “Dat is het belangrijkste in
samenwerking en in de vormgeving van sturing” aldus Marco Lier. He t creëren van vertrouwen tussen pa rtijen
die hie r gezamenlijk aan werken is erg be langrijk. Belangrijke aspecten:
1) Teambuilding op alle niveaus: projectgroep, s tuurg roep, etc.. In het begin hoorde was de reactie ‘ nou,
moet dat allemaal?’. “Iedereen wilde vrij snel nog een keer, het effect is ervaren” a ldus Lier. De
teambuilding moe t door iemand geleid worden die geen onde rdeel is van het team en dus zelf geen
directe belangen heeft.
2) Tijdens de teambuilding zijn ‘rules of engagement’ opgeste ld: bel met elkaar, pra ten wanneer iets
moeilijk gaat. Hou de relaties open en wees ee rlijk.
3) Structuur voor conversatie. Wie praat met wie op welk moment. Dit biedt gerus tstelling, omdat me n
de kans krijgt om er iets van te vinden. Duidelijkheid geeft vertrouwe n. Dit is meer dan organisere n
van overlegstructure n. Het gaat over rela ties.
“De ‘rules of engagement’ generere n trots heid voor he t proje ct, bij alle betrokkenen”. Het vraagt ook om lef bij
bestuurders om de nek uit te durven steken. Standaard sectorale we rkwijze n worden overstegen, waardoor
ook tegenbewegingen kunnen ontstaan, die om bestuurlijke doorzettingskracht v ragen.
Zorg dat he t leuk is! Lie r: “We hielden er bij wijze van spreken een “feestjesplanning” op na”. Geef inhoud aan
de leukheid in bijvoorbeeld het zoeken naar inspire rende locaties voor vergade ren, het z it e cht in de details.
“Een bestuurde r gaf aan dit gebiedsproces he t leukste project te vinden”, hij/zij was er dus altijd bij.
Eye openers m.b.t. het gebiedsproces
 Werken aan samenwerking en we doe n ook nog een project -> verbindend leide rschap.
 Vertrouwen: autonomie inlevere n zonder vooraf precies te wete n wat je daarvoor krijgt.

Zorg dat he t leuk is en le uk blijft. Mensen willen leuke dingen doe n met leuke mensen!
Deze drie hangen nauw samen. Persoonlijke chemie is be langrijk. Wat spee lde in Ooije n Wanssum was de
klassieke tegenstelling tussen de balngen van de rijksoverheid en lagere overheden. Dit m oet je uit je project
weg zien te krijgen door re laties te zoeken in de me ns tot mens verhouding. Een mismatch zit vaak in de
professionele rol die me nsen innemen en hun belangen vanuit deze rol verdedigen. Belangen op tafe l krijgen is
dus prioriteit één. Hiernaast m oet he t pe rsoonlijk vlak centraal staan in he t feestje. Dit zorgt voor ee n zekere
neutraliteit. Lier: “Het is ons feestje, nie t he t jouwe of het mijne”.
MGA in een dynamisch beek dal
Bart Pas tor van Waterschap Aa en Maas ligt de toegepaste MGA me thode toe, Mutua l Gains Approach. Voor
een korte omschrijving van deze me thode, zie deze link.
In een beekdal was wate rberging en ecologisch beekhers tel een opgave voor he t wate rschap. Bij de start van
het project in 2005 is het waters chap begonnen op de tra ditionele ma nier. Met bes tuurders van verschillende
overheden we rd gesproken, Rijkswaterstaat, de provincie en het waterschap gingen we l apart aan he t werk
terwijl veel opgaven elkaar konden verste rken. Er is geen gesprek aangegaan met bewoners e n burgers. Het
waterschap ging stug door, waardoor he t eigenlijk haar e igen tegenkracht in het gebied heeft georganiseerd. In
2007 zou het project afgerond m oeten z ijn, maar het project liep op ten duur vast. Tijd voor een andere
aanpak.
Gebiedsgericht werken, het wa terschap a ls één van de gebiedspartners
De gebiedsgerichte benadering betekende dat verschillende individuen, bedrijven, ins tanties, bela ngen en
geldstromen moete n worden verbonde n. De doe len van he t wate rschap s tonde n vast, maar de wate rbe rging
en het beekherste l kunnen meerde re doelen dienen wanneer deze opgaven worde n verbonden me t
bijvoorbeeld agrarische belangen. In de nieuwe ontwerps trategie stond het verbinden ce ntraal, een budget van
26,5 miljoen Euro kwam ten dienste van het proces te s taan, als het gevolg van het verbinden van verschille nde
opgaven waardoor meer potjes konden worden aangesproken. Pastor: “Gebie dsgericht we rken is weale n en
dealen, niet onde rhande len alsof het ee n weds trijd is. Iedereen moet met ee n goed gevoel van tafe l gaan”.
Deze manier van we rken vereist sensitiviteit: jezelf kunnen verplaatsen in andere n, vertrouwen geven =
vertrouwe n creëren, gevoelighede n kunnen herkenne n. “Rijkswaterstaat zat er qua be lang anders in, dachten
in een kortere term ijn”, hiermee kan alleen rekening worden gehoude n wannee r dit bekend is. Alle belangen
moeten dus op tafel komen, aldus Pastor. Het is dan ook een kuns t om Rijkswate rstaat te laten zien dat
samenwerken werkt e n voordelen heeft. Dit generee rt vertrouwen. Ga gezamenlijk de kaders opzoeken en
vaststellen in een transpara nt proces van ‘joint fact finding’. “Wanneer dit samen wordt gedaan, krijg je ook
gezamenlijk commitment. Stop daarbij niet bij iedere beer op de weg. Snelheid in het proces draagt bij aan
vertrouwe n”, aldus Bart Pastor.
De snelheid hou je er mede in door lef te tonen en te zorgen voor ee n helder mandaat. In een proces wee t je
niet altijd wat e r op je pad komt, “omgaan met onzekerhe den en het doorb reken van dogma’s” zijn volgens
Pastor e rg belangrijk. Het proces is nu aanbeland bij de planuitwe rking, waarna de inspraak volgt. Pastor hoopt
dat door he t uitgebre ide proces, de inspraak een formaliteit zal z ijn. Alle betrokkenen hebbe n hun hand gehad
in de vorming van het plan. Omdat gestuurd wordt op doelen midde ls de procesaanpak is nog niet helemaal
duidelijk wannee r de daadwerkelijke uitvoe ring gaat beginnen. “We blijven in ie der geval binnen het budget!”
Een voorwaarde van deze werkwijze is dat e r een onafhankelijk procesbegeleide r is. Hij/zij moet s ture n op
helderhe id, “… treedt nie t naar buiten totda t alles inhoudelijk en qua afspraken he lder is” geeft Pastor aan.
Vertrouwen en marktpartijen
Welke bijdrage kunnen marktpartijen leveren aan gebie dsprocessen? Sinds de bouwfraude hee rst er een
wantrouwen. “We kunne n misschien we l toegevoegde waarde hebben aan begin van een proces, maar of
overheden jou gaan vertrouwen, is een tweede…” aldus Leon Dielen (Heijmans). Zeker sinds de bouwfraude is
dit een lastig punt. Dielen s telt dat he t verdienmode l van de aanneme r is gewijzigd. Vroeger was het
verdienmode l meerwe rk, dat is nu meer verschoven richting het creëre n van meerwaarde binnen ee n
proje ct/proces. Dit vertaald zich in ee n partners hip, in plaats v an in de traditionele opdrachtgeveropdrachtneme r verhouding.
Gouden tips
Gedure nde de inle idende presentaties e n de discussiesessies in de middag zijn een aantal gouden tips
gedestilleerd te n aanzien van he t gebie dsproces.
 Sta in een open planproces open voor kritiek, andere partijen e n nie uwe ideeën.
o
o


Wees hard op de doelste lling, zacht op de invulling.
Handel in de geest van vergunningen in plaats van in de le tte r. Het is belangrijk om als
waterschappe r be trokken te zijn bij een gebiedsproces, daarin ook de vergunningverlener
mee te nemen in beslissingen en overwegingen. Het is de taak van de vergunningverlene r om
te toe tsen op de bes taande regels. Dit zit he t te behalen grote re doel (achterliggende bela ng)
soms in de weg. Leg uit waarom het zo afgesproken is, en ga anders me t medewete n van de
vergunningverlene r ops chalen (in de lijn van he t wate rschap) om het doe l alsnog te kunnen
behalen.
Respectee r de rol en verantwoordelijkheid van een ande r in een gebie dsproces. Werken vanuit
respect creëe rt mee r vertrouwe n en we derzijds beg rip e n dus een gezondere samenwe rking.
Hoe krijg je burgers z over om aan de Klimaatbestendige stad mee te doen?
o Begin klein, communiceer we lke problemen je aan kunt pakken, wat klimaatbestendigheid
o
o
o
inhoud, hoe je als burger kunt bijdragen. Ga dus niet uit van een oplossing, maar van een
opgave waar de oplossing gezamenlijk voor wordt vormgegeven.
‘Overlasthebbers’ zullen gevoeliger zijn om in actie te komen, zij kennen de urgentie. Acties
en initiatieven die hieruit voortkomen als overhe id facilite ren.
Als waterschap/gemeente ‘ook gewoon eens in actie komen’, en daarmee mensen aanzetten
om ook zelf in actie te komen. Vertrouw op he t proces.
Toon aan dat profijt mogelijk is. In minder overlast, maar mogelijk ook met fiscale prikkels
(minder belasting bij klimaatbeste ndige tuin o.i.d.).
De volgende Regionale Lee rgemeenschap Wate r & Ruim te Zuid is op 16 september. Voorafgaand is op 26 juni
centraal in Nederland een Landelijke Lee rgemeenschapsbijeenkomst. Hie r wordt u zee r binnenkort van op de
hoogte gesteld!

Download Report