Cultuurhistorisch onderzoek als basis voor

Cultuurhistorisch onderzoek als basis
voor herontwikkeling
22 mei 2014
Groene Monumenten
Lezing Steunpunt Archeologie & Monumentenzorg Limburg
Inhoud
Introductie
Groen erfgoed
Enkele
voorbeelden met
specifieke
opgave
Casus
Proosdijpark,
Meerssen
Brug in Kasteelpark
Erenstein, Kerkrade
Brug in
Proosdijpark
Conclusie
Inhoud
Introductie
Groen erfgoed
Enkele
voorbeelden met
specifieke
opgave
Casus
Proosdijpark,
Meerssen
Brug in Kasteelpark
Erenstein, Kerkrade
Brug in
Proosdijpark
Conclusie
Laarderschans, Laar (gemeente Weert)
Opstellen van een definitief ontwerp voor de
herinrichting van de Laarderschans te Laar,
gemeente Weert. Dit op basis van historisch
onderzoek, uitgevoerd door de universiteit
van Amsterdam en J. Renes.
Specifieke vraag
De wens van herinrichting is geuit door de
dorpsraad. Het lintdorp Laar kende geen
centrale ontmoetingsplek/-plein. Vraag om
schans dusdanig in te richten zodat voldaan
zou worden aan deze vraag.
Landgoed Kruisdonk, gemeente Maastricht
Uitvoeren van een cultuurhistorisch
onderzoek en advies voor uitbreiding van
het kantoor op Landgoed Kruisdonk.
Specifieke vraag
Eigenaar (Kruisdonk BV) wil kantoorlocatie
uitbreiden. Vraag gemeente Maastricht: kan
dit op het huidige landgoed?
(Verdwenen) Kasteel de Walburg, Ohé en
Laak (gemeente Maasgouw)
Opstellen van een landschapsplan voor de
omgeving van het verdwenen kasteel de
Walburg bij Ohé en Laak. In opdracht van
Natuurmonumenten.
Specifieke vraag
Onderzoek op welke wijze een (verdwenen)
kasteel met bijbehorend park opgenomen
kan worden in een natuurgebied.
Specifieke vraag
Opstellen van een structuurvisie voor de
omgeving en tuinen van Abdij Rolduc met
het oog op (gedeeltelijk) nieuwe functies
en herbestemming.
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Herstructurering van kasteelpark Erenstein
op basis van cultuurhistorisch onderzoek.
Onderdeel van Park Gravenrode.
Restauratie Obelisk en Vijver in het Von
Clermontpark, Vaals.
Onderdeel van binnenstedelijke
herstructurering.
Specifieke vraag
Opstellen van een ontwerp voor het Von
Clermontpark (herstructurering).
Inhoud
Introductie
Groen erfgoed
Enkele
voorbeelden met
specifieke
opgave
Casus
Proosdijpark,
Meerssen
Brug in Kasteelpark
Erenstein, Kerkrade
Brug in
Proosdijpark
Conclusie
Casus: Proosdijpark Meerssen
De opgave
Aanleiding
Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van de stedenbouwkundige
herontwikkeling van de Markt en omgeving in relatie tot het centrumplan Meerssen.
Huize Vliek
Proosdijpark
Vaeshartelt
Kruisdonk
Grande Suisse
Gebiedsvisie
Landgoederenzone Maastricht – Meerssen – Valkenburg aan de Geul
Het behouden, (her)ontwikkelen en beheren (inclusief
het zoeken naar nieuwe economische dragers) van het
cultuurhistorisch erfgoed en de waarden van
landschap/natuur en het watersysteem van de
landgoederenzone. Op deze wijze wordt een
aantrekkelijke, toegankelijke en groene leefomgeving
voor bewoners en bezoekers in de directe nabijheid van
de stad gerealiseerd.
Meerssen
Valkenburg
aan de Geul
Maastricht
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aanpak
Bevindingen; hoe ligt het object
er bij?
Terreinbezoek
Hoe is het zo
gekomen?
Analyse historie
Conclusies
Plaatsen in tijdbalk – plaatsen in
heersende stijlperiode
Strookt dit?
Compositieanalyse
Conclusies
Conclusies /
aanbevelingen
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aangetroffen situatie (2009)
Bestuurscentrum
Mark
t
Voorm.
klooster
Gloriette
Eiland
Poorthuisje,
voorm. kapel
Spoorlijn Maastricht Heerlen
Sint
Bartholomeuskerk
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aangetroffen situatie (2009)
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aangetroffen situatie (2009)
Zicht op vijver en Sint
Bartholomeuskerk
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aangetroffen situatie (2009)
Zicht op de parkweide
en Gloriette
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aangetroffen situatie (2009)
Zicht op de Gloriette
Casus: Proosdijpark Meerssen
Aangetroffen situatie (2009)
Zicht op de parkweide
Casus: Proosdijpark Meerssen
Abiotiek - gemorfologie
Watervalderbeek
Proosdijpark
Geuldal
Casus: Proosdijpark Meerssen
Archief-/literatuurstudie
Archiefonderzoek en literatuurstudie is gedaan bij het archief van de gemeente
Meerssen, het Regionaal Historisch Centrum Limburg in Maastricht, bij de
Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Centre Ceramique in Maastricht, Rijckheijt centrum voor regionale geschiedenis in Heerlen en de openbare bibliotheek van de
gemeente Meerssen.
Er is veel materiaal gevonden (kaarten, schetsen, foto’s, bezwaren, etc.); echter
geen ontwerpprent van de situatie zoals die nu aanwezig is.
Daarom conclusies getrokken op basis van het gevonden materiaal, in vergelijking
tot de heersende stijlperiodes en tijdsbeeld.
Ontwerpprent van het landgoed
Kruisdonk in Maastricht, uit 1874,
door Louis Fuchs.
Uit archief:
“10 aug. 1884. Zitting
gemeentebestuur inzake verzoek
Stevens, verleggen voetpad of
kerkesteeg thans lopende ten zuiden
van zijn landgoed de Proostdij.”
Uit archief:
“Burgemeester Dohmen en
Secretaris Honée ruilen
namens de gemeente
Meerssen met Amedée
Stevens, grondeigenaar ten
kasteele “Proostdij” ten
uitvoering van een besluit van
het gemeentebestuur van 1
december 1884 gewijzigd 9
februari 1885.”
Casus: Proosdijpark Meerssen
Bureau studie - kaartmateriaal, literatuur, foto’s, prenten
Mijlpaal I: Tijdsbeeld 1642
In 1642 heeft de Proost Petrus Hanonin in het dal van de Watervalderbeek een park laten
aanleggen in een classicistische stijl. Het kenmerk van deze stijl is dat het streng
symmetrisch is. Het park had dan ook grote rechthoekige (kweek) vijvers.
Van deze periode is geen kaartbeeld beschikbaar.
Mijlpaal II: Periode 1792-1820
Charles Roemers kocht de Proosdij in 1792. Roemers liet de oude gebouwen van
binnen uitbreken en een nieuwe villa inrichten in het overgebleven bouwwerk. De
landerijen liet hij tot buitengoed (Proosdijpark). Er ontstaat een formeel park, waarvan
door middel van de kaart 1803-1820 (Tranchot und v. Müffling) en het kaartbeeld 18111832 een goed beeld verkregen kan worden.
Uitsnede kaart 1803-1820
(Tranchot und v. Müffling)
Uitsnede kaart 1811-1832
(Kadastrale kaart)
Mijlpaal II: Periode 1792-1820
Geabstraheerd kaartbeeld,
situatie 1803-1820
Mijlpaal III: Periode 1881-1900
In 1881 wordt de Proosdij aangekocht
door Amédée Stevens (geb. in
Maastricht op 18 oktober 1840 en was
wapenfabrikant (zoon van Petrus
Stevens – wapenfabrikant)). Hij trouwde
met de kleindochter van Charles
Roemers – Marie Jeanette Florentine
Daems.
In de periode (1881-1885):
landschappelijke aanpassingen. In
diverse stukken wordt Prof. Lambert
Freiherr von Fisenne genoemd als
landschapsarchitect. Nader onderzoek
heeft geen duidelijkheid verschaft in het
‘oeuvre’ van deze (tuin)architect. Hij is
waarschijnlijk niet de tuinarchitect van
het park. Met zekerheid is wel te zeggen
dat hij architect is van de Gloriëtte.
Op basis van onderstaand voorstel wilde
Amédée Stevens in 1885 zijn park zuiden oostwaarts uitbreiden. Aanvankelijk
liep een (openbaar) pad direct ten zuiden
van de vijvers in het toenmalige park.
Er was verzet van de bevolking:
• De vrees om langs het spoor te
moeten lopen
• Het verdwijnen van de route naar de
kerk
Foto uit 1915
Foto (20 mei 2014)
Foto (20 mei 2014)
Prent: Proostdij van Meerssen (Oostzijde),
door J. Germain. Uit: ‘Historique et archéologique
dans le duché de Limburg, 1888.
Prent: Proostdij van Meerssen (Westzijde),
door J. Germain. Uit: ‘Historique et archéologique
dans le duché de Limburg, 1888.
Mijlpaal III: Periode 1881-1900
Geabstraheerd kaartbeeld,
situatie 1881-1900
Mijlpaal IV: Periode 1936-1942
In 1934 overlijdt de laatste bewoonster van de
Proosdij, mevrouw Stevens-Daems. Mevrouw
Stevens-Daems en De heer Amédée Stevens
blijven kinderloos. De Proosdij en het park
worden nagelaten aan het zusterklooster.
In de periode 1935-1936 wordt de Proosdij
afgebroken.
Van 1936-1938 vindt de bouw van het klooster
van de Kleine Zuster van de Heilige Joseph
plaats (De bouwtekeningen van het klooster
dateren uit april 1936 en zijn van Joseph
Cuijpers en diens zoon Pierre Cuypers).
In de jaren 1936 - 1938 vindt ook de
restauratie en vergroting van de Sint
Bartholomeuskerk plaats. De plannen hiervoor
worden ook voorbereid door Joseph Cuijpers
en diens zoon Pierre Cuijpers.
1940 (feb.-sept.) Bouw van de zeskantige ter
ere van de ‘Koningin van de Vrede’.
Ontworpen door architect Pierre Cuypers.
Kadastrale kaart 1939
Mijlpaal IV: Periode 1936-1942
Mijlpaal IV: Periode 1936-1942
Geabstraheerd kaartbeeld,
situatie 1936-1942
Mijlpaal V: Periode 2002-2006
In 2002 is het Proosdijpark, na jarenlang achterstallig onderhoud, gerenoveerd op basis van een
door Buro W. van Heukelom landschapsarchitecten bv opgesteld plan.
Tijdens deze renovatie is het ‘openbare’ parkdeel onder handen genomen, waarbij de
padenstructuur hersteld is, niet passende beplanting gerooid is en het glooiende karakter
grotendeels teruggebracht is. Ook de vijver is gerenoveerd, waarbij de vijverbodem hersteld is en de
markante rand van mergel rondom de vijver teruggebracht is.
Mijlpaal V: Periode 2002-2006
Geabstraheerd kaartbeeld,
situatie 2002-2006
Parallel aan onderzoek historie: compositie-analyse
Compositie-analyse
Knelpuntenanalyse
Conclusies en aanbevelingen
Algemene conclusies
• Huidige verschijningsvorm van het Proosdijpark is hoofdzakelijk ontstaan in de periode rond 1880.
• Het uitgangspunt van dit onderzoek en de randvoorwaarden die aangegeven kunnen worden voor
een eventuele uitbreiding van het park en/of stedenbouwkundige ingrepen moeten dan ook
uitgevoerd in harmonie met het bestaande park in Late Landschapsstijl.
Subconclusies / aanbevelingen
• Het Proosdijpark werd in 2009 niet ervaren als één park, maar als twee afzonderlijke parken, die
gescheiden werden door de vijver. De twee deelparken (het ‘openbare’ deel en het ‘klooster’ deel)
moeten weer één worden.
• Stedenbouwkundige ingrepen en ingrepen aan het park dienen uitgevoerd te worden in harmonie
met het bestaande park. Dit betekent niet dat op een nostalgische wijze terug gegrepen dient te
worden op de stijl van onze voorouders. Het betekent wel dat respect dient te worden getoond
voor de aanwezige cultuur van onze voorgangers. Op een eigentijdse wijze en met de middelen
en inzichten van nu, dient te worden aangesloten bij en voortgebouwd op het reeds aanwezige
park.
• Er dient gestreefd te worden naar een totaalonderhoud van het park. Het park wordt daarbij
gezien als één groenobject dat integraal onderhouden moet worden.
Mijlpaal VI: Periode 2011 
Schetsontwerp (2011)
Mijlpaal VI: Periode 2011 (1e fase) 
Definitief ontwerp (2013)
situatie 2009 - zicht vanaf Gloriëtte op kloosterdeel Proosdijpark en Basiliek
situatie 2009 - parkweide kloosterdeel Proosdijpark
situatie 2009 - parkweide kloosterdeel Proosdijpark
situatie 2009 - verruiging in parkweide
situatie 2009 - verruiging in parkweide
28 maart 2011
29 maart 2011
29 maart 2011: aankomst nieuwe Beuken en Tulpenboom
29 maart 2011: uitgraven nieuwe vijver
5 maart 2011: nieuw pad
19 mei 2011: aanplant Rhododendrons
Mijlpaal VI: Periode 2013 (2e fase) 
Mijlpaal VI: Periode 2013 (2e fase) 
Archeologisch onderzoek (2013)
Mijlpaal VI: Periode 2013 
Stedenbouwkundige uitbreiding (2013-2014)
Mijlpaal VI: Periode 2011 
Stedenbouwkundige uitbreiding
Inhoud
Introductie
Groen erfgoed
Enkele
voorbeelden met
specifieke
opgave
Casus
Proosdijpark,
Meerssen
Brug in Kasteelpark
Erenstein, Kerkrade
Brug in
Proosdijpark
Conclusie
Vergelijking twee situaties
Onderzoek en gemaakte
keuzes. Tot wat leidt een
onderzoek? Ter illustratie:
brug bij kasteelpark
Erenstein en brug bij
Proosdijpark in Meerssen.
Situatie is totaal
verschillend. Heeft geleid
tot twee verschillende
oplossingen.
Proosdijpark, Meerssen
Proosdijpark, Meerssen
Proosdijpark, Meerssen
Proosdijpark, Meerssen
Proosdijpark, Meerssen
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Cour kasteel
Erenstein
situatie 2012
situatie 2012
‘archetype’
situatie 2012
optimale model
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Kasteelpark Erenstein, Kerkrade
Inhoud
Introductie
Groen erfgoed
Enkele
voorbeelden met
specifieke
opgave
Casus
Proosdijpark,
Meerssen
Brug in Kasteelpark
Erenstein, Kerkrade
Brug in
Proosdijpark
Conclusies
Algemene conclusies
Een bedreiging voor de toekomst van (monumentale) parken is het fenomeen van
de ‘geleidelijke’ verloedering, die ontstaat als gevolg van minimale (ad-hoc)
ingrepen die geen invloed lijken te hebben op de structuur van het park, maar op
lange termijn tezamen grote gevolgen hebben. Het probleem dat hieraan ten
grondslag ligt is het gebrek aan een toekomstvisie voor historische
parken/tuinen.
Aan deze toekomstvisie voor het totale park zou een cultuurhistorisch onderzoek
als basis moeten liggen.
Belangrijk om te vermelden is dat dit niet betekent dat hedendaagse ingrepen niet
mogelijk zouden zijn.
Conclusie
Behoud van het bestendige door ontwikkeling
Informatie is belangrijk, maar het totaal moet wel te begrijpen blijven. Kortom: hoe wordt
omgegaan met het object richting de toekomst? Dus geen onontwarbare situatie van
verschillende structuren uit verschillende periodes. Het moet ook meer dan een verwijzing
zijn en het totaal moet kloppen M.a.w.: hoe ga je om met de toekomst; het ontwerp.
Enkele aanbevelingen (niet alleen uit casus, maar uit ‘ervaring’):
– Goede afstemming tussen partijen is essentieel (adviesbureau, overheden,
afdelingen binnen de overheden, rijksdienst voor cultureel erfgoed,
waterschap, etc.)
– Eenmalige ingreep: prima. Maar, beheer en onderhoud is net zo belangrijk;
wellicht nog belangijker.
– Zorg voor een duurzame functie (voorbeeld: wijntuin bij Rolduc);
Conclusie
Conclusie
De Winzer van het
St. Catharinagilde
Conclusie
Bedankt voor uw aandacht

Download Report