LEES MEER - Bozar.be

Schrijvers over muziek | De la musique et des mots
Marie Delos : Gustav Mahler
BOZAR LITERATURE vroeg 11 schrijvers een tekst te schrijven
over een concert dat dit seizoen in het Paleis voor Schone
Kunsten plaatsvindt. De literaire hommages aan hun favoriete
componisten en muzikanten zijn elke maand te lezen in de
concertprogrammaboekjes. De teksten zijn ook gebundeld in
de aparte publicatie The Space between the Notes.
Marie Delos schreef over de Vijfde Symfonie van Gustav Mahler
naar aanleiding van de uitvoering door het NOB op 3 en 5
oktober 2014.
BOZAR LITERATURE a demandé à 11 écrivains de rédiger
un texte sur un concert organisé durant cette saison au Palais
des Beaux-Arts. Chaque mois, vous découvrirez dans nos
programmes leurs hommages littéraires à leurs compositeurs
et musiciens favoris. Ces textes seront également l’objet du
recueil The Space between the Notes.
Marie Delos partage ici sa passion pour la Symphonie n° 5 de
Gustav Mahler, à l’occasion de l’exécution de cette œuvre par
l’ONB les 3 et 5 octobre 2014.
‘En bij het zien van dit schouwspel bedacht hij dat met de trein in Venetië aankomen hetzelfde was als een paleis betreden via de achterdeur; je mocht de onwaarschijnlijke stad enkel bereiken zoals hij, met een schip, via de open zee.’
– Thomas Mann, Dood in Venetië
Als het koord wordt vastgeknoopt aan de meerpalen van de aanlegsteiger,
als de loopplank neervalt voor de grijze paleizen worden, verder weg, andere,
gladdere koorden gespannen, vanuit de open zee die hen heeft voortgebracht,
ergens aan de andere kant van de wereld. Als je de oren spitst kun je alleen horen
hoe ze langzaam rafelen, richting lagune, hoe ze over het matte zand van het
Lido vliegen en hun onstuitbare lijn voortstuwen tot aan de vochtige rand van
de stad, van de enorme put die door het lood van de koepels wordt verzegeld.
Ongetwijfeld kon ik de onwaarschijnlijke stad alleen via Mahler bereiken.
Toen de hennep kriepte tussen romp en kade, en de naam van de beroemde
ankerplaats in drie klinkende lettergrepen openbrak, had ik, heel even, kunnen
geloven dat één schrede, nog één luttele pas volstond om het aangemeerde schip
te verlaten en, eindelijk, voet aan wal te zetten in Venetië. Maar daar hieven de
strijkstokken van de eerste violen al meteen hun lange treurlied aan, en ik wist
dat ik het beoogde land nooit zou bereiken.
Er bestaan afstanden die je nooit kunt overbruggen, hoe nietig ze ook zijn.
Twintig jaar geleden zag ik de film waartoe Thomas Mann Visconti heeft geïnspireerd. Tussen schimmige rookwalmen in besmette steegjes liep ik in het voetspoor van Aschenbach, die zelf Tadzio achternazat. In de ogen van de betoverde
achtervolger zag ik de profetische weerschijn van de vuren die her en der brandden, bleke getuigen van hen die, vóór hem, waren omgekomen, omgekomen van
uitputting omdat ze hadden gepoogd datgene te omhelzen wat ze niet konden
bereiken. Maar wellicht zou dit beroemde tafereel in mijn herinnering slechts een
kunstig schimmenspel hebben achtergelaten als Visconti niet op het geniale idee
was gekomen om het met de Vijfde van Mahler te verbinden. Niet dat de strijkers
van het Adagietto zich ertoe beperken het lot van Aschenbach melodisch te vertolken, de wanhopige beweging van zijn hartstocht in klank weer te geven; ze
brengen geen verdubbeling, ze doen er geen schepje bovenop, maar ze verlengen
de naar Venetië en naar Tadzio wijzende vinger en rekken hem uit, alvorens ze
voorgoed, morendo, verpozen op de rand van de oever, onder de spookachtige
koepel van het orgelpunt.
De constante spanning, waarbij de eerste violen hun melodische lijn slechts
via onmerkbaar versmeltende motieven aan de tweede violen, cello’s of altviolen afgeven, staat in subtiel contrast tot de ruimtes die de arpeggio’s van de
harp tussen elke noot vrijlaten, korte openingen waar de getokkelde snaar zich
onherroepelijk heen buigt, alsof ze zich af wil zetten tegen het oneindige legato
dat het geheel overspant. Als een sardonische, heiligschennende echo klinkt zo
de onheilspellende lach nog altijd in me na – de lach die Visconti’s tandeloze
nar bij elk refrein laat losbarsten, telkens als hij zijn burleske intrede maakt op
het terras van het Hôtel des Bains. Zoals de door fenoldampen verhulde stinkende walmen, die hij bij tussenposen verspreidt als hij zich tussen de tafels van
Aschenbach en Tadzio voortbeweegt, komt deze lach – als een ongedurige, carnavaleske doodsklok – de dunne draad doorhakken van de onmogelijke queeste.
Zodra de hand van de marinaio is opgebrand onder de ruige snaar, leiden
andere, hogere, ijlere handen het smachtende orkest naar de poorten van de stad.
(Vertaling: Katelijne De Vuyst)
Marie Delos (Namen, 1977) debuteerde in 2009 bij de gerenommeerde uitgeverij Seuil met het goed onthaalde L’immédiat. Ze
speelde in haar jeugd piano vooraleer ze voor de literatuur en
het schrijven koos. Haar roman is geïnspireerd op het werk van
de Russische componist Prokofjev en diens Tweede pianoconcerto.
Delos studeerde literatuur aan de universiteit van Louvain-laneuve en geeft les in het onderwijs.
« Et à ce spectacle il se prenait à penser qu’arriver à Venise par le chemin de fer,
c’était entrer dans un palais par la porte de derrière ; il ne fallait pas approcher
l’invraisemblable cité autrement que comme lui, en bateau, par le large.»
- Thomas Mann, La mort à Venise
Quand la corde se noue aux bornes des pontons, que le garde-fou tombe devant
les palais gris, d’autres cordes se tendent, plus loin, plus lisses, depuis le large qui
les a générées, quelque part de l’autre côté du monde. L’on ne peut, levant l’oreille,
que les entendre s’effiler, lentement, vers la lagune, survoler les sables mats du
Lido et pousser leur inextinguible ligne jusqu’aux bordures humides de la ville,
de cet immense puits que scelle le plomb des dômes. Sans doute ne pouvais-je
approcher l’invraisemblable cité que par Mahler.
Quand le chanvre a crissé entre la coque et le quai, que le nom de l’illustre
débarcadère s’est rompu en trois syllabes sonores, j’aurais pu croire, un moment,
qu’il suffisait d’une enjambée, d’un petit pas supplémentaire pour quitter le ba-
teau amarré et poser, enfin, le pied sur Venise. Mais aussitôt, là-bas, les archets
des premiers violons ont commencé leur long tracé funèbre, et j’ai su que jamais
je n’atteindrais la terre convoitée.
Il est des distances que l’on ne peut franchir, bien qu’elles soient infimes. Il y
a vingt ans, j’ai vu le film que Thomas Mann inspira à Visconti. J’ai suivi, entre
les fumées spectrales des venelles infectées, les pas d’Aschenbach traquant ceux
de Tadzio. J’ai vu dans les yeux du traqueur envoûté le reflet prophétique de ces
bûchers épars, blêmes vestiges de ceux qui, avant lui, avaient péri, avaient péri
d’épuisement pour avoir voulu étreindre ce qu’ils ne pouvaient qu’approcher.
Mais, de cette scène d’anthologie, il ne serait probablement resté dans ma mémoire qu’un savant théâtre d’ombres si Visconti n’avait eu le génie d’y associer la
cinquième de Mahler. Non que les cordes de l’Adagietto se contentent d’accompagner mélodiquement le destin d’Aschenbach, de traduire en sons le mouvement
désespéré de sa passion ; elles ne doublent nullement, ne surenchérissent pas,
elles prolongent, étirent son doigt tendu vers Venise et vers Tadzio, avant de se
perpétuer, morendo, au bord de la rive, sous le dôme fantôme du point d’orgue.
Or cette tension constante, que la ligne des premiers violons ne cède à celles
des seconds, des violoncelles ou des altos que par l’entremise de fondus enchaînés imperceptibles, contraste de façon subtile avec les interstices que les arpèges
de la harpe laissent entre chaque note, béances brèves vers lesquelles fléchit inévitablement la corde pincée, comme pour contredire l’infini legato qui la surplombe. Ainsi résonne encore en moi, comme leur écho sardonique, profanateur,
le rire macabre que le bouffon édenté de Visconti fait exploser à chaque refrain de
sa gaudriole lors de son intrusion burlesque sur la terrasse de l’Hôtel des Bains.
Tels les effluves pestilentiels, tapis sous des vapeurs de phénol, qu’il exhale par
intermittence en déambulant entre les tables d’Aschenbach et de Tadzio, ce rire,
glas impatient et carnavalesque, vient hacher le fil ténu de l’impossible quête.
Quand la main du marinaio a brûlé sous la corde râpeuse, d’autres mains ont
conduit, plus hautes, plus grêles, l’orchestre languissant aux portes de la ville.
Marie Delos est née à Namur en 1977. Après des études de Lettres
à l’Université de Louvain, elle se consacre à la littérature et à
son enseignement. Son premier roman, L’immédiat, a été publié
aux éditions du Seuil en 2009. Il traite de la question du temps
et du rapport au réel à travers le Deuxième concerto pour piano de
Prokofiev, œuvre qui hante la narratrice tandis qu’elle parcourt
les rues de Séville. Dans sa jeunesse, Marie Delos s’est consacrée
au piano avant de trouver sa voie dans l’écriture littéraire.

Download Report