magazine mei

BEROEPEN
Ervaringsdeskundige als beroep- Willem Gotink
Ervaringsdeskundige. Het is geen baan als je van een lege agenda
houdt. Hoewel Altrecht veel ervaringsdeskundigen in dienst heeft die
graag willen meewerken, kost het de nodige moeite er twee te vinden
die nog een plekje in de agenda open hebben. Om ze alle twee op
dezelfde tijd aan tafel te krijgen lukt al helemaal niet. Ik spreek
ervaringsdeskundigen Marlies de Penning en Rabia El- Wali dan ook
apart van elkaar. Hoewel beiden een totaal verschillende functie bij Altrecht hebben en
ook absoluut verschillende persoonlijkheden zijn, zijn er grote
overeenkomsten in het gesprek. Beiden zijn aanstekelijk enthousiast
over hun baan; beiden weten me te overtuigen dat ze iets toe kunnen
voegen aan de bestaande hulpverlening zonder dat ze die bestaande
hulpverlening afkraken; beiden hebben talloze voorbeelden uit hun eigen geschiedenis en uit hun werk
waar de hulpverlening iets laat liggen. En niet onbelangrijk: beiden voelen zich door hun collega’s
gesteund in hun werk. En om maar even een vooroordeel te ontzenuwen: beiden hebben niet de lichtste diagnoses meegekregen.
Ze zijn hersteld, maar wel kwetsbaar. En nee, dat merk je niet aan ze. Ook niet na een interview van
anderhalf uur.
„Op zoek naar het vlammetje”
Wat voeg jij, als ervaringsdeskundige, toe aan een team?
Rabia, werkzaam op het ACT in Utrecht centrum: “De
ben destijds tien maanden opgenomen geweest, ik
worsteling die cliënten hebben heb ik zelf ook
denk dat dat veel korter had gekund als er meer
gehad. Dat maakt het praten erover veel makkelijker.
naar me was geluisterd. Geluisterd naar mij als
Mijn empathie komt daardoor uit een heel andere
mens, bedoel ik dan, niet alleen naar mij als cliënt
hoek. Cliënten vragen hoe ik iets heb beleefd, hoe ik
en op de klachten gericht. Als er meer ruimte was
iets heb aangepakt, hoe ik met medicatie omging.
geweest voor mijn wanhoop en meer ondersteuning
Daarbij ben ik als vanzelf een soort rolmodel, door
voor herstel. Door die persoonlijke ervaringen denk
mijn herstel geef ik mensen hoop. Ik ben het
ik vanuit een andere invalshoek mee over een
levende bewijs dat herstel mogelijk is. Dat gevoel
attitudeverandering. Vanaf dag één moet de vraag
van hoop is heel belangrijk voor mensen. óók zijn: wat is positief, wat geeft hoop? Als je je
Daarnaast houd ik me veel bezig met zinvolle
alleen maar op de klachten richt, maak je die
dagbesteding: welke activiteit past bij iemand, zaken
belangrijker dan het herstel. Je moet op zoek naar
als vrijwilligerswerk of andere bezigheden. Met de
het vlammetje, niet alleen naar de diagnose. behandeling houd ik me minder bezig: medicatie,
Overigens heb ik er alle begrip voor dat
regelen van een uitkering en woning. Dat is
hulpverleners in een crisissituatie snel moeten
natuurlijk wel belangrijk, maar ik zie dat niet als
handelen en dat de tijd beperkt is. Die
mijn opdracht.”
attitudeverandering is dan ook een gezamenlijke
Marlies, projectleider Implementatie Herstel
zoektocht met de hulpverleners op de werkvloer en
Ondersteunende Zorg (HOZ) Acute Psychiatrie: “Ik
die zoektocht probeer ik in gang te zetten.”
- 6-
Voor ervaringsdeskundige zoals de term in dit artikel wordt gebruikt, is een geschiedenis met psychiatrische
problematiek wel een voorwaarde, maar niet voldoende. Wie werkzaam wil zijn als ervaringsdeskundige heeft een
opleiding nodig, waarin hij of zij leert hoe de ervaringsdeskundigheid ingezet kan worden ten gunste van anderen.
Daarnaast komen bijvoorbeeld gespreks- en presentatietechnieken aan de orde. Er is een grote variëteit in deze opleidingen: van een 14-daagse post-HBO basiscursus met vervolgmodules tot een
driejarige opleiding op MBO-niveau.
Jullie vertellen me een aantal voorvallen,
Geef eens een concreet voorbeeld van jullie
waarbij er weinig of niet geluisterd wordt naar
werk?
een cliënt. Dat er niet naar wanhoop gevraagd
wordt, veel wordt gekeken naar klachten maar
Rabia: “Eens per twee weken is er een
weinig naar kwaliteiten en hoop,
vrouwengroep. Dat is deels een gespreksgroep,
achtergronden waar niet op wordt ingegaan.
waar ervaringen uitgewisseld kunnen worden,
Dat dat ongewenst is, is eigenlijk een open
al dan niet aan de hand van een thema.
deur en toch blijft het gebeuren. Hoe kan dat? Onderwerpen zijn dan bijvoorbeeld wat je zoal
doet, waar je tegenaan loopt. Daarnaast doen
Marlies: “Op de crisisafdeling moet snel
we een concrete activiteit: naar de film, de
gehandeld worden, er is vaak tijdnood. Cliënten
kapper, een pedicure, een boswandeling.
komen binnen met ernstiger problemen dan
Allemaal dingen die onderdeel zijn van herstel.”
vroeger, terwijl de opname korter mag duren.
Marlies: “Volgende week organiseer ik, samen
Dan is het niet makkelijk om rustig te gaan
met een supervisor/coach en een
zitten en op je gemak naar alle achtergronden
verpleegkundige, een onderdeel HOZ op een
te vragen. Overigens zijn er mensen die dat
teamdag. Naar aanleiding van een
heel goed wél kunnen, je moet er ook de mens
herstelverhaal bespreken we vragen als ‘wat
naar zijn. Maar alle formulieren,
heb je nodig om echt contact te maken met
rapportagesystemen en de manier van
een cliënt?’ ‘Wat zijn je eigen ervaringen met
overdracht ondersteunen het ziektegerichte
contact voelen of juist geen contact voelen in
denken, het is moeilijk om daar doorheen te
situaties dat je kwetsbaar was?’ ‘Wat heb jij
breken.”
nodig om beter contact te kunnen maken?’
Rabia: “In de tijd dat ik zelf cliënt was, kwam ik
Contact en verbinding zijn voorwaarden voor
ook veel hulpverleners tegen die hun werk
herstelondersteunende zorg en om
deden, maar niet echt geïnteresseerd waren. Of
herstelondersteunend te kunnen werken.
die gewoon geen tijd hadden, of me een zeur
Mensen hebben daarover allerlei idealen, maar
vonden, of de knowhow misten. Als cliënt voel
de vraag is natuurlijk ook of die nog
je dat onmiddellijk, al dan niet bewust. Ik
gerealiseerd kunnen worden in een
haakte dan al snel af. Soms was dat voor mij
crisissituatie. Als dat niet lukt, is dat niet zozeer
ook wel makkelijk, want ik wilde ook niet altijd
verwijtbaar, maar je moet het er wel over
dat de problemen benoemd werden. Op zo’n
kunnen hebben.”
moment laat je de situatie aan beide kanten
bestaan. Als iets dergelijks nu gebeurt, signaleer ik dat
meteen. Meestal geef ik iemand daar ook
feedback op, of ik stuur tijdens het gesprek bij.”
- 7-
Jullie voegen nu iets toe aan de hulpverlening.
Komt er een moment dat dat klaar is? Dat ‘gewone’
hulpverleners dat weer overnemen? Of blijven
ervaringsdeskundigen nodig?
Rabia: “Het is een ervaring die je alleen hebt als je
het hebt meegemaakt, dat valt niet uit boeken te
leren, daar blijven ervaringsdeskundigen voor
nodig. Bovendien komen er ook steeds nieuwe
hulpverleners. Dus nee, dat zal niet minder
worden.”
Marlies: “In Amerika zie je dat er steeds meer
ervaringsdeskundigen komen, dat er ook steeds
meer instellingen gerund worden door
ervaringsdeskundigen. De ervaringen daar zijn erg
positief. Aan de andere kant zie je in Nederland
dat de zorgverzekeraars de ervaringsdeskundige
niet erkent in de ambulante situatie. Zij kunnen
bijvoorbeeld geen uren schrijven. Daar zou het op
kunnen stranden. In de klinische setting is dat op
het ogenblik makkelijker te regelen.
Overigens geloof ik erg in samenwerking tussen
de ‘klassieke’ hulpverlener en de
ervaringsdeskundige.”
!
Kan iedereen met een verleden als GGZ-cliënt ook
ervaringsdeskundige worden?
!
Rabia: “Van de 100 cliënten die dit ACT-team
heeft, schat ik dat er 20 á 30 het in zich hebben
om op termijn ervaringsdeskundige te worden”.
Grinnikend: “Maar ik denk wel vaker te positief.” “Je moet er natuurlijk een zekere motivatie en
feeling voor hebben, maar ook voldoende hersteld
zijn. En je moet al een dagritme hebben als je
begint, anders is de overgang te groot. Als ik naar
mijn opleidingsgroep kijk: er zijn drie jaar geleden
21 mensen aan de opleiding begonnen. Er zijn er
nu nog twaalf over, die het waarschijnlijk niet
allemaal af gaan maken. Sommigen hebben een
terugval gehad, anderen hebben er toch te
positief tegenaan gekeken.”
•
- 8-
De relatief recente inzet van
ervaringsdeskundigen kan niet
los gezien worden van het
vernieuwende concept ‘herstel’.
”In een herstelproces
(her)ontdekken mensen
(verloren gewaande)
mogelijkheden voor een
vervullend leven met of zonder
de aandoening. Zij ontdekken
dat zij alleen zelf de betekenis
kunnen vinden van hun
problemen en van de
symptomen van de gestelde
diagnose. Daardoor kunnen zij
de symptomen een plaats en
betekenis geven in het grotere
geheel van hun leven, leren om
over de rampzalige gevolgen
van de aandoening heen te
groeien en vaak ook een nieuwe
richting geven aan hun leven.”
(uit: Handreiking voor de inzet
van ervaringsdeskundigheid in
de GGZ). Meer en meer wint de
overtuiging terrein dat
ervaringsdeskundigen een
belangrijke plaats in dit proces
(kunnen) innemen. Vandaar dat
tegenwoordig bij veel GGZinstellingen
ervaringsdeskundigen in dienst
zijn. Bij Altrecht zijn dat er op
dit moment 24. Altrecht wil
graag dat op termijn 5% van de
hulpverleners
ervaringsdeskundige is.

Download Report