Oostvaardersplassengebied

Nieuwe natuur in de Oostvaardersplassen.
Inleiding:
De Oostvaardersplassen is een van de belangrijkste natuurgebieden van Nederland en geniet
internationale bekendheid. Jaarlijks brengen enkele honderdduizenden natuurliefhebbers
een bezoek aan dit terrein.
Maar momenteel zijn de mogelijkheden om echt van deze natuur te genieten niet optimaal.
De beleving van de vogelrijkdom is meestal alleen mogelijk vanaf de randen van het gebied.
Vanaf de Grote en Kleine Praambult, vanaf het Jan van den Boschpad en vanaf de
Oostaardersdijk en Knardijk.
Vanaf deze locaties zijn de vogels meestal slechts op grote afstand waarneembaar en door
de aaneengesloten wilgenbegroeiing langs de Oostvaardersdijk en Knardijk wordt het
uitzicht over de plassen en rietlanden sterk beperkt.
Ondanks de grote oppervlakte van het gebied hebben de meeste bezoekers in één dag het
gehele gebied wel bekeken.
Hoewel men op enkele plaatsen het natuurgebied in kan voor een wandeling naar
bijvoorbeeld de observatiehutten de Zeearend, de Grauwe gans en de Zilverreiger zullen
velen toch het gevoel hebben dat zij niet echt de wilde natuur van de Oostvaardersplassen
hebben kunnen beleven.
De Oostvaardersplassen zijn nu al belangrijk voor de recreatiesector van Flevoland. Het is
erg belangrijk dat de mogelijkheden om van de natuur in de Oostvaardersplassen te kunnen
genieten worden geoptimaliseerd: dat bezoekers het gevoel krijgen nog lang niet uitgekeken
te zijn en snel weer terug willen komen.
Door de mogelijkheden om van de natuur in de Oostvaardersplassen te genieten te
verbeteren, zal niet alleen het aantal herhalingsbezoeken aan de Oostvaardersplassen
toenemen, maar zal ook de verblijfsrecreatie in Flevoland een versterking ondergaan.
Waarschijnlijk brengt in de huidige situatie al een vrij groot deel van de toeristen op de
campings en bungalowcomplexen in Flevoland tijdens hun vakantie een bezoek aan de
Oostvaardersplassen.
Hier ligt een belangrijke taak voor de beheerder van de Oostvaarderplassen én voor de
provincie om de omstandigheden van natuurbeleving in de Oostvaardersplassen te
verbeteren en daarmee de toeristische sector in Flevoland te versterken!!
Mijn projectidee behelst versterking van de bestaande natuur -maar is toch Nieuwe Natuuren is ook sterk gericht op het verbeteren van de beleving van de natuur in de
Oostvaardersplassen.
Projectvoorstel:
Mijn projectvoorstel om de natuurwaarden én natuurbeleving in de Oostvaardersplassen te
versterken is op te splitsen in de volgende deelprojecten:
1. aanleg van ondiepe plassen en slikvelden tegenover de observatiehut De Zeearend.
2. aanleg van ondiepe plassen, slikvelden en een uitkijkpunt in het begrazingsgebied ter
hoogte van de onderdoorgang Kottertocht.
3. aanleg van ondiepe plassen, poelen, slikkengebied, wandelroute en uitkijkpunt in het
begrazingsgebied ter hoogte van de Grote Praambult.
4. aanleg eilandjes en verbeteren observatievoorzieningen Jan van den Boschpad.
5. verbeteren observatiemogelijkheden eilandje nabij Oostvaardersdijk
6. aanleg wandelpad met uitkijkpunt in de aalscholverkolonie.
7. herstel eilandje voor observatiehut de Grauwe gans.
8. herstel eilandje nabij Buitencentrum Kitsweg/observatiehut De Kluut
9. vellen van delen van de wilgenrand langs Oostvaardersdijk/Knardijk.
10. aanwijzen pechhavens Oostvaardersdijk als parkeerplaats.
In het onderstaande worden deze deelprojecten nader toegelicht. In het laatste deel van
deze notitie worden de deelprojecten gehouden aan “de meetlat”.
1. aanleg ondiepe plassen en slikvelden tegenover de observatiehut De Zeearend.
Aan de rand van het vroegere wilgenbos De Driehoek staat de grote observatiehut De
Zeearend.
Jaarlijks wordt deze observatiehut door tienduizenden natuurliefhebbers bezocht. Toch
hebben de vogelliefhebbers -waaronder veel natuurfotografen- niet echt de mogelijkheid
om de vogels van nabij te bekijken of te fotograferen.
De vogelrijke plassen en slikvelden liggen namelijk op enkele honderden meters afstand van
de hut. Direct voor de observatiehut liggen nu min of meer droge graslanden. Door hier het
maaiveld enkele decimeters te ontgraven ontstaan ook direct voor de observatiehut ondiepe
plassen en slikvelden. Een stukje Nieuwe natuur.
In bovenstaande figuur is globaal het af te graven gedeelte aangegeven. Inclusief een
“stroomgeul” vanaf het moeras naar de afgraving.
Het is een betrekkelijk eenvoudige maatregel, die weinig geld hoeft te kosten. Zeker
wanneer de vrijkomende grond in de directe omgeving wordt verwerkt.
Afhankelijk van de beschikbare gelden kan men volstaan met het afplaggen van slechts één
of enkele hectares, of kiezen voor een grotere oppervlakte.
Vaak heeft men bij de inrichting van natuurterreinen de neiging te diep te ontgraven. Voor
een hoge natuurwaarde is het juist van belang heel ondiep te ontgraven, zodat zeer ondiepe
plassen (tot hoogstens 10- 20 cm diep) en slikvelden ontstaan. Gestreefd moet worden naar
een biotoop vergelijkbaar met de natte kavels EZ 20-21 in de Oostvaardersplassen en de
Natte graslanden en het Trekvogelgraslandje in de Lepelaarplassen: gebieden die in natte
periodes deels onder water staan en ’s zomers deels droogvallen.
Het deels droogvallen van deze plassen in een droge zomer is geen probleem. Na een forse
regenbui zal op de lagere delen al snel weer plasvorming optreden.
Wil men dit droogvallen vermijden, dan zou in de kade van het moeras een of meer duikers
kunnen worden ingegraven, waarmee men water uit het moerasgedeelte van de
Oostvaardersplassen naar deze lagere delen van de graslanden kan laten stromen.
Deze oppervlakkige stroomgeultjes kunnen erg visrijk (stekelbaarsjes) zijn en daarmee grote
aantrekkingskracht uitoefenen op voedselzoekende roerdompen, reigers en lepelaars.
Bij een juiste vormgeving kunnen deze waterstroompjes ook fungeren als vistrap tussen de
Lage Vaart en het moeras.
Daarnaast kan bij waterafvoer tijdens vorstperiodes op deze wijze een veilige
drinkvoorziening aan de grote grazers worden geboden.
Overigens is het raadzaam ook voor het ook in de Driehoek gelegen observatiehutje op
“Wigbels eiland” de ondiepe plassen iets richting de hut uit te breiden. Ook dit verbetert de
observatiemogelijkheden.
2. Aanleg van ondiepe plassen, poelen en slikveldjes en een uitkijkpunt in het begrazingsgebied ter
hoogte van onderdoorgang Kottertocht.
Vanaf de Kleine Praambult, de Grote Praambult en de uitkijkheuvel in het Kotterbos hebben
bezoekers een goed overzicht over het wijdse landschap van het droge gedeelte van de
Oostvaardersplassen. Maar de grote grazers en grote groepen ganzen, kieviten e.d. zijn hier alleen op
zeer grote afstand te bewonderen. En bij al deze uitkijkpunten ligt de spoorlijn als visuele barrière
tussen de bezoeker en het natuurgebied.
-In het Kotterbos heeft Staatsbosbeheer onlangs de doorgang onder de spoorlijn geschikt gemaakt
voor uitwisseling van de grote grazers tussen de Oostvaardersplassen en het Kotterbos. Deze
onderdoorgang zou heel goed benut kunnen worden om de Oostvaardersplassen te ontsluiten voor
bezoekers.
Onderdoorgang spoorlijn ter hoogte van de Kottertocht
Door vanaf de voormalige camping in het Kotterbos via deze onderdoorgang een wandelpad aan te
leggen,, kan een fantastische beleving van dit gebied worden geboden.
wandelpad met uitkijkheuvel vanaf voormalige camping via onderdoorgang spoorlijn
Technisch is het zonder meer mogelijk om dit pad zodanig in te richten dat er geen confrontaties
plaats vinden tussen de bezoekers en de Grote grazers (Heckrunderen en koniks). Waarschijnlijk is
het voor een goede begaanbaarheid raadzaam het pad iets verhoogd aan te leggen. De benodigde
grond kan ter plaatse worden ontgraven zodat langs het pad drassige delen en enkele poelen
ontstaan. Hierdoor wordt dit terreingedeelte aantrekkelijker voor reigerachtigen, waterral,
porseleinhoen, dodaars e.d.
Door aan het eind van het pad een hoge uitkijkheuvel aan te leggen, kan een prachtig uitzicht over
het aangrenzende deel van het moeras worden geboden. Dit zal bezoekers het gevoel geven echt
binnen de Oostvaardersplassen te zijn. Niet alleen zal men hier van de vele vogels kunnen genieten,
maar men zal zich ook tussen de grote grazers wanen.
Door de benodigde grond voor de uitkijkheuvel oppervlakkig te ontgraven, ontstaan direct grenzend
aan deze uitkijkheuvel ondiepe plassen en slikvelden, die aantrekkelijk zijn voor steltlopers, eenden,
reigerachtigen e.d.
De bermen van de voor de grote grazers afgeschermde paden zou men kunnen in planten met
meidoorn, sleedoorn, braam e.d. Dan kunnen de grote grazers tijdens slecht weer hier beschutting
zoeken tegen regen en wind. Zoals bekend is het gemis aan beschutting voor de grote grazers in de
Oostvaardersplassen een grote zorg.
3. aanleg van ondiepe plassen, poelen, slikveldjes, wandelpad en uitkijkpunt in het
begrazingsgebied ter hoogte van Grote Praambult.
De Grote Praambult wordt jaarlijks door tienduizenden natuurliefhebbers bezocht vanwege het
uitzicht over het droge gedeelte van de Oostvaardersplassen. Maar ook hier zijn de grote grazers en
grote groepen ganzen, kieviten, goudplevieren alleen op grote afstand te bewonderen.
Uitzicht vanaf de Grote Praambult.
Ook hier kan de beleving van de natuur sterk worden verbeterd door een mogelijkheid te creëren
het begrazingsgebied te betreden. Ter hoogte van de Kottertocht kan dat door gebruik te maken van
de bestaande onderdoorgang. Bij de Praamweg is die mogelijkheid er niet.
Door in de omgeving van de Grote Praambult -in samenwerking met Prorail- een eenvoudige
loopbrug over het spoor te plaatsen kan als nog een insteekwandelpad worden aangelegd.
Wandelpad met uitkijkpunt in begrazingsgebied
Om verstoring van de voedselzoekende vogels (ganzen) te voorkomen kan het wandelpad ingebed
worden in lage grondwallen. De benodigde grond kan verkregen worden door langs het traject het
maaiveld te verlagen en zodoende ondiepe plassen, poelen en slikvelden te creëren.
Omgeving Grote Praambult in vogelvlucht.
Op enkele geschikte locaties langs het pad zouden eenvoudige uitkijkschermen of observatiehutten
kunnen worden geplaatst.
4. verbeteren observatiemogelijkheden Jan van den Boschpad.
Aan de Almeerse kant van de Oostvaardersplassen is het Jan van den Boschpad gelegen. Met een
mooie uitkijkheuvel. Dit uitkijkpunt wordt druk bezocht. Toch is het ook hier niet mogelijk de vogels
op korte afstand te bewonderen.
Uitkijkpunt Jan van den Boschpad.
Voor dit uitkijkpunt ligt een grote, vrij diepe plas. Op deze plas zwemmen geregeld eenden, ganzen,
zaagbekken e.d., maar de grotere aantallen vogels verblijven op de oevers aan de overzijde van de
plas.
Dit uitkijkpunt is aantrekkelijker te maken door op korte afstand van het Jan van den Boschpad
enkele eilandjes in de plas op te werpen en op het uitkijkpunt of de directe omgeving een
observatiehut te plaatsen.
Te maken eilandjes nabij uitkijkpunt Jan van den Boschpad
De eilandjes dienen een hoogte te krijgen ongeveer gelijk aan de waterspiegel, zodat ze periodiek
onder water komen te staan en niet door riet en wilgen begroeid raken.
5. verbeteren observatiemogelijkheden eilandje nabij Oostvaardersdijk
Een dergelijk eilandje ligt reeds in de watergang-/plas/Verbindingszone (Buitenkaads west) op enkele
honderden meters van de Oostvaardersdijk. Dit vlakke eilandje verdwijnt ’s winters af en toe onder
water, waardoor hier zich de afgelopen twintig jaar nog geen permanente vegetatie heeft kunnen
ontwikkelen. Daardoor wordt dit eilandje vaak door vele honderden tot enkele duizenden vogels
(o.a. aalscholvers) als rustplaats benut.
Toch kunnen bezoekers van de Oostvaardersplassen hier niet echt van genieten, omdat zij niet tot op
korte afstand van dit eilandje kunnen komen: een deel van het fietspad dat hier destijds aanwezig
was, is tegenwoordig niet meer opengesteld voor bezoekers.
Vogelrijk eilandje nabij Oostvaardersdijk
Door dit pad weer open te stellen voor bezoekers en op een gunstige locatie een observatiehut te
plaatsen, kunnen de observatiemogelijkheden in dit deel van de Oostvaardersplassen sterk worden
verbeterd.
6. aanleg wandelpad met uitkijkpunt in de aalscholverkolonie:
Op enige afstand van de Knardijk is tussen de Hoekplas en de Keersluisplas de aalscholverkolonie
gelegen. In het zuidelijk deel van de aalscholverkolonie staat de observatiehut De Schollevaar. Deze is
alleen tijdens excursies onder begeleiding van een gids te bezoeken.
De mogelijkheden van natuurbeleving zouden sterk verbeteren door in het noordelijk deel van de
aalscholverkolonie, op korte afstand van de observatiehut De Grauwe gans, een vrij toegankelijke
observatiehut te bouwen.
Halverwege het pad naar De Grauwe gans loopt een watergang richting de zuigerputten in de
aalscholverkolonie. Langs deze watergang ligt al een grondwal. Deze is vrij gemakkelijk als pad voor
bezoekers in te richten.
Een uitkijkscherm of observatiehut aan de rand van de aalscholverkolonie zou een belangrijke
verrijking van de natuurbeleving van de Oostvaardersplassen betekenen. Dit kan zonder ernstige
verstoring te veroorzaken!!
7. herstel eilandje voor observatiehut De Grauwe gans.
In de jaren zeventig is ter hoogte van de Buizerdweg in de rietkraag van de Hoekplas, op enkele
honderden meters van de Knardijk, de observatiehut De grauwe gans geplaatst.
Nadat deze houten hut door brandstichting verloren is gegaan, is hier een grote stalen hut geplaatst.
Op korte afstand van deze hut is destijds een eilandje aangelegd. Dit heeft bezoekers van deze hut
jarenlang veel kijkplezier opgeleverd.
Door opslibbing is dit eilandje echter in verbinding gekomen met het aangrenzende rietland.
Daardoor is het bereikbaar geworden voor vossen en is dit voormalige eilandje niet langer een veilige
broedplaats voor bodembroeders, zoals kluut, bontbekplevier en kievit.
Met enig simpel grondwerk kan dit eilandje weer als eilandje fungeren. Door tevens de bovengrond
van het eilandje tot rond de waterspiegel af te schrappen, kan de aantrekkelijkheid van dit eilandje
voor vogels verder worden verbeterd.
8. herstel eilandje nabij Buitencentrum Kitsweg/observatiehut De Kluut.
Jarenlang heeft ter tegenover de observatiehut De Kluut aan de Kitsweg een klein vogel rijk eilandje
gelegen. Door afslag en een hogere waterstand in de Keersluisplas is dit eilandje onder water
verdwenen.
Door aanvoer van extra zand kan dit eilandje in ere worden hersteld en een rustpunt vormen voor
eenden, steltlopers en plevieren. Een eenvoudige maatregel die de natuurrecreatieve waarde van de
observatiehut de Kluut sterk zal verhogen.
Te verhogen eilandje voor observatiehut De Kluut
9. Uitkijkpunten Knardijk:
Langs de Knardijk heeft zich in de loop der jaren een forse wilgenrand ontwikkeld. Daardoor heeft
men vanaf de Knardijk slechts beperkt zicht op de Keersluisplas en de Hoekplas. Door op enkele
gunstige locaties over een lengte van 200 à 300 meter de bomen te vellen, kan het uitzicht sterk
worden verbeterd.
10. uitbreiding parkeerstroken Oostvaardersdijk:
Ten tijde van de dijkversterking zijn op twee locaties parkeerplaatsen aangelegd. Een grote
parkeerplaats ter hoogte van hmp 23.5 en een kleine parkeerplaats aan de westzijde van de Grote
plas.
In de praktijk blijkt het gevaarlijk van deze parkeerplaatsen gebruik te maken. De overige
automobilisten op de Oostvaardersdijk zijn niet ingesteld op auto’s die hier links of rechts af willen
slaan. Soms moeten automobilisten stilstaan op de rijbaan in verband met tegemoetkomend
verkeer. Een gevaarlijke situatie.
Verspreid langs de Oostvaardersdijk liggen ook enkele pechhavens. Daar mag men formeel niet
parkeren. Toch is het onder de huidige omstandigheden vaak veiliger om hier te parkeren dan op de
officiële parkeerplaatsen.
Door deze pechhavens aan te wijzen als parkeerplaats kan de verkeersveiligheid op de dijk worden
verbeterd en wordt natuurliefhebbers de gelegenheid geboden van het landschap te genieten.
De Meetlat:
-belevingswaarde:
Het project levert veel functionele en inpasbare natuur op. Het verhoogt op een aantal locaties de
natuurwaarden van de Oostvaardersplassen en de maatregelen zijn er sterk op gericht de beleving
van deze natuur te verbeteren.
-waarde voor dagrecreatie en verblijfsrecreatie:
Door de verhoging van de natuurwaarde, maar vooral door de versterking van de beleefbaarheid zal
het aantal herhalingsbezoeken toenemen en zal een deel van de bezoekers bereid zijn voor een
meerdaags verblijf in Flevoland te kiezen. Dit kan de bezettingsgraad van de niet alleen de
nabijgelegen campings en hotels verbeteren, maar ook bezettingsgraad van campings, hotels en
bungalowparken elders in Flevoland.
-stedelijke gebieden:
De Oostvaardersplassen liggen niet alleen op korte afstand van Almere en Lelystad, maar vormen op
zich reeds een grote toeristische attractie waar jaarlijks enkele honderdduizenden bezoekers uit
binnen- en buitenland op af komen.
-bereiken internationale natuurdoelstellingen:
De voorgestelde maatregelen zullen de biodiversiteit in de Oostvaardersplassen vergroten en kunnen
een bijdrage leveren aan het bereiken van de instandhoudingsdoelen van dit Natura- 2000 gebied.
Onder meer de voorgestelde aanleg van zeer ondiepe plassen en slikvelden nabij de observatiehut de
Zeearend en bij de te creëren uitkijkpunten in het begrazingsgebiedl zullen de omstandigheden voor
grutto, kluut, groenpootruiter, zwarte ruiter, watersnip, dodaars e.d. verbeteren. Door de aanleg van
poelen en een stroomgeul (vistrap) vanaf het moeras naar de Lage Vaart zullen de omstandigheden
voor reigerachtigen zoals roerdomp, grote en kleine zilverreiger en lepelaar, porseleinhoen, waterral
e.d. sterk verbeteren.
Zeker wanneer men in het winterseizoen ook tijdens vorst water via deze stroomgeul laat afstromen
zal dit de winteroverleving van roerdomp, waterral e.d. sterk bevorderen. Tevens bied dit stromende
water de grote grazers goede mogelijkheden om ook in tijden van strenge vorst water te kunnen
opnemen.
Ook het weer in ere herstellen van de eilandjes bij de observatiehutten De Kluut en de Grauwe gans
betekenen betere omstandigheden voor steltlopers, plevieren e.d.
-Flevolandse natuurbeleid:
De voorgestelde maatregelen dragen bij aan het realiseren van het Flevolandse natuurbeleid door de
verhoging van de biodiversiteit in de Oostvaardersplassen en het leveren van een bijdrage aan de
instandhoudingsdoelen van het Natura 2000 gebied.
-natuurcompensatieverplichtingen:
Omdat de voorgestelde maatregelen binnen de reeds bestaande natuur worden gerealiseerd zullen
deze maatregelen geen bijdrage leveren aan de natuurcompensatieverplichtingen.
Wel zullen de foerageermogelijkheden binnen de Oostvaardersplassen voor onder meer bruine en
blauwe kiekendief verbeteren.
-Multipier: Bij deze voorstellen zal geen sprake zijn van een multiplier omdat bij dit project geen
derden betrokken zijn. Wel zal onder meer de toeristische sector gebaat zijn bij betere
voorzieningen in de Oostvaardersplassen
Onderzocht zou kunnen worden of Prorail een bijdrage kan leveren voor de te plaatsen eenvoudige
loopbrug over het spoor, wanneer besloten zou worden bij de Grote Praambult een wandelpad aan
te leggen.
-andere beleidsterreinen.
Het project zal in het algemeen weinig invloed hebben op andere beleidsterreinen zoals landbouw,
water en cultuur. Wel zal het een positief effect hebben op de recreatiesector binnen Flevoland.
-maatschappelijk draagvlak/betrokkenheid:
Veel Flevolanders, maar ook natuurliefhebbers van ver buiten Flevoland voelen zich betrokken bij de
Oostvaardersplassen. Daar de voorgestelde maatregelen een versterking van de natuurwaarden
betekenen, maar de maatregelen ook de mogelijkheden van natuurbeleving verbeteren, zal het
draagvlak voor deze maatregelen groot zijn.
-uitvoering mogelijk binnen vijf jaar?
De voorgestelde maatregelen zijn binnen vijf jaar realiseerbaar, weliswaar afhankelijk van de
beschikbare financiële middelen en de bereidheid van Staatsbosbeheer om hier aan mee te werken.
Het is mij bekend dat ook Staatsbosbeheer graag de belevingsmogelijkheden van de
Oostvaardersplassen zou verbeteren, maar dat daar momenteel onvoldoende gelden voor
beschikbaar zijn.
-faseerbaarheid:
Daar dit projectvoorstel uit meerdere deel projecten bestaat, is het mogelijk het fasegewijs te
realiseren. Bij ontoereikende middelen is het mogelijk de deelprojecten te versoberen of deels niet
uit te voeren.
-juridische of financiële risico’s:
De financiële en juridische risico’s zijn klein, mits Staatsbosbeheer als eigenaar van de gronden en de
provincie als beleidsinstantie zich achter deze voorstellen scharen. Uiteraard zullen de nodige
vergunningen/ontheffingen moeten worden geregeld in dit Natura 2000-gebied. Dit zal onder meer
het geval zijn inzake de Flora en Faunawet en de Ontgrondingenwet.
De hoogte van de benodigde gelden voor dit project is sterk afhankelijk van de uiteindelijke gekozen
uitvoering: men kan in deze fase kiezen voor een sobere uitvoering, maar ook voor een meer
robuuste uitvoering.
Met € 50.000,-- zal men nabij de observatiehut De Zeearend prachtige ondiepe plassen en slikvelden
kunnen creëren, mits men de ontgraven diepte van de “plassen” beperkt houdt en de grond in de
directe omgeving verwerkt.
Ook de aanleg van een “stroomgeul” tussen moeras en Lage vaart moet bij een sobere uitvoering
met enkele tienduizenden euro’s realiseerbaar zijn.
De wandelpaden met uitkijkheuvels bij de Kottertocht en Grote Praambult zullen een hogere
investering vergen, maar ook hier zal men per project met een bedrag van € 50.000,-- tot € 100.000,veel kunnen bereiken. (exclusief loopbrug over het spoor bij de Grote Praambult).
De maatregelen bij het Jan van den Boschpad zijn met enkele tienduizenden euro’s realiseerbaar.
Ook bij de aanleg van een wandelpad naar de aalscholverkolonie met uitkijkvoorziening kan volstaan
worden met een investering van enkele tienduizenden euro’s. Maar ook hier geldt dat men kan
kiezen voor een sobere of luxe uitvoering: tussen een uitkijkscherm van enkele duizenden euro’s of
een observatiehut van € 50.000,--
N. Dijkshoorn, 31 augustus 2014.

Download Report