Lutje Feith 2014-2 - Huis van de Groninger Cultuur

c u lt u u r, ge s c h i e d e n is e n t a al va n g ro n in ge n - n r. 2 2 0 14
3
4
5
6
7
COLOFON
Oplage: 2.500
Redactie: Eddy de Jonge, Harma Rozema-Woldhuis
Vaste medewerkers:
Albert Buursma, correspondent Stad en Lande
Bettie Jongejan, correspondent OVCG
Lutje FEITH is een gezamenlijke uitgave van het Huis van de Groninger Cultuur, het Regionaal Historisch Centrum Groninger Archieven,
Jona van Keulen, correspondent RHC Groninger Archieven
René Duursma, correspondent GAVA
Henk Scholte, correspondent Huis van de Groninger Cultuur
het Gronings AudioVisueel Archief, het Oorlogs- en Verzetscentrum
Groningen en de cultuurhistorische vereniging Stad en Lande.
Aan dit nummer werkten mee:
Henk Boels, Lenny Bulthuis, Michael Hermse, Gonnie Tutelaers
Cascadeplein 4 is de gezamenlijke voordeur. In Cascadeplein 4 wordt
onderzoek over de Groninger geschiedenis en de Groninger cultuur
gepresenteerd door middel van tentoonstellingen, publicaties en pu-
Ontwerp: Richard Bos, Wergea
Fotografie: Henk Boels, Marij Kloosterhof, Henk Scholte
Druk: Koninklijke Van Gorcum BV, Assen
blieksinformatie.
Afbeelding omslag
Voorkant: Verhildersum bij Leens, ca. 1925, uitsnede foto,
collectie RHC Groninger Archieven, 2138-5818
Achterkant: Lindenlaan Verhildersum, ca. 1912, uitsnede
INHOUD
3. Drama achter de Gevel
door Gonnie Tutelaers
ansichtkaart, collectie RHC Groninger Archieven, 1986-12384
ISSN: 2214-2258
Contact:
Redactie Lutje FEITH
Cascadeplein 4, 9726 AD Groningen
4. Oost-Friesland: land van borgen
Postbus 30040, 9700 RM Groningen
Telefoon: 050-5992000
door Henk Boels
E-mail: [email protected]
5. De Rijke Smaak van de 19e eeuw op Landgoed Borg
Verhildersum
door Lenny Bulthuis
www.huisvandegroningercultuur.nl
www.groningerarchieven.nl
www.gava.nl
www.ovcg.nl
6. Leven van Joods meisje Liesel Aussen verfilmd
www.stad-lande.nl
door Bettie Jongejan
Auteursrecht is voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag
7. GAVA scant films nu zelf
door René Duursma
worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. De redactie
behoudt zich het recht voor (ingezonden) stukken in te korten,
aan te passen of niet te plaatsen. Ingezonden brieven vallen
niet onder verantwoordelijkheid van de redactie.
2
lutje
FEITH
DRAMA ACHTER DE GEVEL
EEN KIJKJE ACHTER HISTORISCHE GRONINGSE
GEVELS MET BLOEDSTOLLENDE VERHALEN
De Groninger Archieven introduceerden in december 2013 samen met het
Noordelijk Scheepvaartmuseum en het Groninger Museum een nieuwe visie
op de presentatie van de geschiedenis van stad en provincie Groningen.
In het project Drama achter de Gevel worden negen historische drama’s
tot leven gebracht. Drama’s, die terug te vinden zijn in de collectie van de
Groninger Archieven.
door Gonnie Tutelaers
negen onwaarschijnlijke verhalen die
Ga naar www.dramaachterdegevel.nl
zich de afgelopen eeuwen achter his-
en vul het online formulier in, zodat een
torische gevels hebben afgespeeld.
medewerker voor u op zoek kan gaan
in de Groninger Archieven. Wij kiezen
Foto van het Gotisch huis aan de zuidkant van
de Brugstraat, 1969, fotobedrijf Piet Boonstra,
Drama achter je eigen Gevel?
Van 2 juni t/m 6 juli
een stuk uit en sturen u dat digitaal toe.
Groningen is een stad met een rijke ge-
van uw woning? Wij nodigen u uit voor
schiedenis. Panden hebben vaak tien-
een bezoek aan de Groninger Archie-
tallen generaties een dak boven het
ven, dat misschien nog meer gehei-
hoofd geboden. Rijk, arm, jong, oud, in-
men blootlegt.
Nog meer weten over de geschiedenis
vloedrijk, berucht, geliefd of gevreesd.
ter de oude Groningse gevels.
Tentoonstelling in de Groninger
Archieven. Van 17 juni t/m 15
augustus- tijdens openingstijden
Rampspoed en tegenslag zijn van alle
Bent u nieuwsgierig naar de geschiede-
Over negen dramatische verhalen uit
tijden. Ook in Groningen is er altijd wat.
nis achter uw eigen gevel, met wellicht
de zeventiende tot en met de twin-
Verboden liefde drijft mensen tot wan-
ooit een drama? Geef uw adres door
tigste eeuw organiseren de Groninger
hoop, geheimzinnige epidemieën ter-
aan de Groninger Archieven en duik in
Archieven met de beide partners een
gen de stadsbevolking, stadsbranden
het verleden achter uw eigen voordeur.
tentoonstelling. Met behulp van do-
bedreigen huis en haard en gruwelijke
Drama achter je eigen Gevel? beperkt
cumentatie, beeldmateriaal en objec-
moorden jagen inwoners de stuipen op
zich tot de geschiedenis van adressen
ten laten wij zien, dat deze onwaar-
het lijf. Stadshistoricus Beno Hofman
in de gemeente Groningen.
schijnlijke verhalen echt gebeurd zijn.
collectie RHC Groninger Archieven, 1785–13796
Er heeft zich heel wat afgespeeld ach-
Drama achter historische gevels
selecteerde in de Groninger Archieven
Deze tentoonstelling wordt op dinsdag
17 juni feestelijk geopend.
Ansichtkaart van de Brugstraat in Groningen, ca. 1930, fotograaf onbekend, uitgever M.A. Frank,
collectie RHC Groninger Archieven, 1986–00555
Voorstelling op locaties. Van 26 t/m
29 juni en van 2 t/m 6 juli
Bekende Groningers waaronder Arno
van der Heyden, Meindert Talma en
Beno Hofman brengen deze drama’s
vanaf eind juni voor het voetlicht in de
voorstelling Drama achter de Gevel.
Op vijf geheime locaties in en om het
Noordelijk Scheepvaartmuseum komen deze tragedies voorbij tijdens een
spannende stadswandeling boordevol
theater, muziek, film en poëzie.
Meer informatie, invulformulier en tickets: www.dramaachterdegevel.nl.
lutje
FEITH 3
OOST-FRIESLAND:
LAND VAN BORGEN
Evenals in Groningerland staan er in Oost-Friesland een aantal fraaie borgen.
Veel zijn er in de loop van de eeuwen verdwenen, maar de overgebleven
borgen worden door besturen en bevolking gekoesterd. Zaal Osterburg, foto Henk Boels
door Henk Boels
Zoals bijvoorbeeld de door een gracht
worden afgebroken. In 1856 ging het
omringde Manningaburg in de plaats
gebouw over in particuliere handen.
Pewsum (gemeente Krummhörn). De
Het deed achtereenvolgens dienst als
borg stamt uit de 15e eeuw en was het
woning, kindertehuis, school, hospi-
oorspronkelijke bezit van het hoofde-
taal en vluchtelingenopvang, totdat de
lingengeslacht Manninga. Rond 1530
Heimatverein Krummhörn het complex
breidde een lid van deze familie de
in 1954 kocht en van de ondergang
borg uit met de zogenaamde Neue
redde door een grondige restauratie.
Burg, voorzien van twee grote torens.
In 1980 nam de gemeente het geheel
In 1565 kreeg het gebouw nieuwe
over en richtte het in als museum en
stamt uit de 13e eeuw, is in de 16e
eigenaren in de personen van graaf
trouwgelegenheid. Het museum richt
eeuw voorzien van zijvleugels en is in
Edzard II Cirksena van Oost-Friesland en
zich op de geschiedenis van de borgen
de 18e en 20e eeuw verbouwd en ver-
zijn echtgenote Katharina van Zweden,
in Oost-Friesland en Groningerland.
nieuwd. Ooit stonden in Groothusen
die er 80.000 gulden voor neertelden.
Een tweede aandachtspunt is de ge-
drie borgen; de andere twee zijn in de
De Cirksena’s vergrootten en verfraai-
schiedenis van de kerkenbouw en het
veteoorlogen tussen de hoofdelingen-
den de borg en gebruikten het com-
religieuze leven in Oost-Friesland.
geslachten verwoest en verdwenen.
Het bijzondere aan deze borg is dat
plex als zomerverblijf en weduwengoed. Helaas was geldgebrek in latere
Een andere fraaie borg is de Osterburg
hij nog altijd particulier bezit is van en
tijd de reden dat de Neue Burg zo was
in de plaats Groothusen (eveneens in
bewoond wordt door nazaten van de
verwaarloosd dat deze in 1716 moest
de gemeente Krummhörn). Deze borg
oorspronkelijke eigenaren, de familie
Beninga. De borg herbergt een belangrijke verzameling van culturele en
kunsthistorische
bezienswaardighe-
den, zoals goudleerbehang, meubels,
wapens, een bibliotheek en een grote
collectie schilderijen van voorouderlijke portretten verspreid over vijf eeuwen. De tegenwoordige borgheer, de
heer Kempe, acht het een eer om de
bezoekers persoonlijk rond te leiden
(na voorafgaande afspraak).
De
Cultuurhistorische
Vereniging
Stad en Lande verzorgt op woensdag
17 september 2014 voor leden een
excursie naar Oost-Friesland, waarbij
ook bovengenoemde borgen zullen
worden bezocht. Voor nadere inlichtingen zie de website van Stad en Lande
Manningaburg, foto Henk Boels
4
www.stad-lande.nl.
lutje
FEITH
Borg Verhildersum, foto Henk Scholte
DE RIJKE SMAAK VAN DE
19E EEUW OP LANDGOED
BORG VERHILDERSUM
Jonker Edzardt van Starkenborgh, landbouwer Cornelis Borgman en arbeider Jacob de Vries zijn de drie personages
aan de hand waarvan het verhaal van Landgoed Borg Verhildersum de komende jaren wordt verteld. Het driespan
illustreert de 19e-eeuwse situatie en (sociale) verhoudingen op het Groninger Hoogeland. Telkens duiken ze weer op:
in animaties, liedjes, kunstwerken, theaterstukken en tentoonstellingen, in relatie met het landgoed en de voorwerpen
uit de eigen collectie.
door Lenny Bulthuis
De tentoonstelling De Rijke Smaak van de 19e Eeuw is
Panorama De Marne, samengesteld door gastcuratoren Reyer
een seizoen lang bij Landgoed Borg Verhildersum te zien.
Boxem (fotograaf) en Ale Havenga (landbouwer), toont de ac-
De expositie brengt een uitgebreide kennismaking met de
tualiteit van het ‘doendenken’. Samen kozen ze, op basis van
pasgetrouwde Edzardt Tjarda van Starkenborgh en Aleida
het thema voedsel, zes voorwerpen uit de landbouwcollectie.
Warmoldina Lamberta Talma. En een vluchtige eerste ont-
In een korte documentaire van Dima Stefanova lichten beiden
moeting met Cornelis Borgman. Jacob de Vries maakt pas
hun keuze in woord en beeld toe aan de hand van persoonlijke
in 2015 zijn opwachting.
ervaringen en herinneringen. Verder zijn er landschapsschilderijen van Hoogelandster kunstenaarspionier Han Jansen
De juffer bruid en de jonkheer bruidegom, de laatste adel-
te zien.
lijke bewoners van de borg, trouwden op 16 mei 1820. In
het koetshuis is de huwelijksvoltrekking te zien. In de borg
Laat u als bezoeker van De Rijke Smaak van de 19e Eeuw
scènes uit het dagelijks leven van het jonge stel, met spe-
uitdagen om terug te kijken en vooruit te blikken, bijvoor-
ciale aandacht voor ingrijpende gebeurtenissen als de
beeld met 19e-eeuwse recepten als basis voor nieuwe lied-
geboorte van hun eerste kind en de dood van Edzardts
jes van Swinder, Marlene Bakker en Arnold Veeman; een
vader. Op beide locaties wordt een relatie gelegd met de
speciaal ontworpen tafel van Carolijn Slottje met esthetisch
bijbehorende drink- en eetgewoontes.
moderne ‘heerlijkheden’ van Verhildersum; een wecken-inde-vaatwasser-instructie door Carolina Verhoeven of met
De presentatie in de museumboerderij, gewijd aan de pro-
foto’s van Reyer Boxem met een nieuwe kijk op - relatief -
ductie van voedsel, is een eerbetoon aan de ‘doendenkers’
bekende voorwerpen. Voor thuis is er een door Hugomatic
van het Hoogeland en de pioniersgeest en ondernemingszin
vormgegeven receptenmap met 19e-eeuwse recepten.
die kenmerkend waren voor het Noord-Groningen van de
19e eeuw. Er is aandacht voor Cornelis Borgman, de land-
De expositie is tot stand gekomen door bijdragen van onder
bouwer die in 1850 de arendploeg in Nederland introduceer-
andere het Huis van de Groninger Cultuur. Voor meer infor-
de, voor aardappels, (suiker-) bieten, cichorei en conserveren.
matie: www.verhildersum.nl.
lutje
FEITH 5
LEVEN VAN
JOODS MEISJE
LIESEL AUSSEN
VERFILMD
Nieuwsgierig en met grote ogen kijkt ze schuin omhoog. Het meisje is gekleed in een jurkje met pofmouwtjes en draagt een grote witte strik in haar
krullende bos haren. Ze moet zo’n drie of vier jaar oud geweest zijn op de
foto. Haar portret staat in het fotoalbum van haar neef Bert Aussen, die als
kind de oorlog overleeft door middel van onderduik. Pas in 2010 hoort hij
voor het eerst haar naam: Liesel Aussen. Ze krijgt een gezicht, een verhaal.
En komend najaar een documentaire, geproduceerd door het Oorlogs- en
Verzetscentrum Groningen.
Liesel Aussen, datum en plaats onbekend,
door Bettie Jongejan
privécollectie Bert Aussen
Liesel Aussen komt op 8 maart 1936 ter wereld in Leer,
ze hun huis aan de Rathausstrasse en emigreert de familie
Duitsland. Ze is het eerste en enige kind van Alfred en Paula
naar Winschoten. Ze vestigen zich aan Hoogstraat 12. De
Aussen-Aron. Vader Alfred geeft haar aan bij de burgerlijke
grootouders volgen later hun voorbeeld. Liesel gaat naar de
stand. De ouders hebben een prachtige naam in gedachten:
Nutsfröbelschool.
Liesel. Een samenvoeging van de namen van beide oma’s:
(Karo)lina en Selma. Maar de nationaalsocialistische amb-
In het inmiddels bezette Nederland ontkomt de familie
tenaar burgerlijke stand keurt deze naam af. Het kan toch
Aussen niet aan deportatie. Op 3 oktober 1942 arriveren
niet zo zijn dat een Jood, zo’n mooie Duitse naam voor zijn
Liesel en haar ouders in Kamp Westerbork. Op 20 februari
dochter kiest! Alfred neemt hiermee geen genoegen. Een
1943 belandt de familie in Kamp Vught. Op 3 juli datzelfde
politieke kwestie volgt. Uiteindelijk krijgt hij gelijk. Liesel mag
jaar komen ze weer terecht in Kamp Westerbork. Via het
Liesel heten.
spoortracé van de vervolging, dat loopt vanaf Kamp Westerbork via Winschoten en Leer naar de con-
In nazi-Duitsland krijgt de
centratiekampen in het oosten, vertrekt de
familie te maken met veel
familie op 20 juli naar Sobibor. Daar aan-
anti-Joodse maatregelen.
gekomen worden de zevenjarige Liesel en
Grootvader Louis Aron is
haar ouders vergast.
gedwongen zijn manufacturenwinkel te sluiten. Als
De documentaire behandelt het levens
moeder Paula boodschap-
verhaal van Liesel. In oktober zendt RTV
pen doet op de markt in
Noord de documentaire uit. Ook is de film
Leer, moet ze steeds ach-
te zien in de expositie Op de weg van Anne
teraan sluiten. Vader Alfred
Frank, die dezelfde maand in Winschoten
wacht de verregaande ge-
te bezichtigen is. In samenwerking met
volgen niet af. De veiligheid
Herinneringscentrum Kamp Westerbork
van zijn gezin staat voorop.
wordt een educatief project ontwikkeld.
Op 24 mei 1938 verlaten
Mocht u Liesel Aussen gekend hebben,
of kunt u meer informatie verschaffen
Trouwfoto van Alfred Aussen en
over haar leven in Winschoten, neem
Paula Aron, 30 april 1935 in Leer,
dan contact op met Bettie Jongejan
privécollectie Bert Aussen
([email protected], 050 599 2027).
6
lutje
FEITH
Het GAVA heeft sinds begin 2014
de beschikking over twee nieuwe
filmscanners. Deze apparaten
(Retroscan8 en Retroscan16)
worden gemaakt in de V.S. en zien
er uit als een soort bandrecorders.
Maar het zijn wel degelijk filmscanners en ze maken gebruik
van een steeds vaker gebruikte
techniek; ze fotograferen elk
frame beeld voor beeld. Dat levert
per film een grote hoeveelheid
zeer scherpe plaatjes op die
later opnieuw achter elkaar
worden gezet om er een film
van te maken. door René Duursma
Still uit AV9677
GAVA SCANT FILMS NU ZELF
Wij zijn erg blij met de nieuwe film-
ten te scannen. Na het scannen wordt
nomen. Dat omrekenen naar een film
scanners, omdat ze op de lange ter-
de film geëxporteerd naar een tiff-
gebeurt vooral in de nacht en in week-
mijn geld besparen. Tot nu toe moest
sequentie, dat is in feite een map met
enden, want ook hier geldt dat het lang
het GAVA steeds budget vrijmaken om
duizenden losse plaatjes in het tiff-
duurt. Maar het eindresultaat is er dan
films extern te laten scannen. Dat kost-
formaat. Deze map importeren we in
ook naar. Enkele mooie voorbeelden
te behalve het geld voor het scannen
een computerprogramma, dat een en
zijn de films van de familie Scholten.
zelf, de nodige tijd aan voorbereiding,
ander omrekent naar een film op de
transport en controle. Nu we het zelf
juiste snelheid. Dat vergt af en toe wat
Sinds januari hebben we meer dan 300
in de hand hebben, kunnen we boven-
puzzelwerk, want films werden vroe-
films gescand. De meeste hiervan zijn
dien sneller besluiten iets te scannen.
ger soms op 16, soms op 18, maar ook
al te vinden op www.gava.nl. Op den duur zullen we ook films die al
wel op 24 beeldjes per seconde opge-
eerder zijn gescand opnieuw scannen,
want sommige overzettingen zijn al
Foto Marij Kloosterhof
meer dan 20 jaar oud. Omdat de nieuw
gescande films ook beter voldoen aan
de huidige eisen die filmmakers en TVmedia stellen aan kwaliteit en beeldscherpte, is het fijn dat een archief als
het onze mee kan gaan in de technologische ontwikkeling.
Het scannen van films is bewerkelijk.
Na controle en scanvoorbereiding op
een filmtafel kan de film op de scanner. Deze wordt overigens voor elke
werkdag opnieuw geijkt, zodat we
zeker weten dat het kader goed uitgelijnd staat. De beeldjes worden gefotografeerd met een snelheid van 2,5
frames per seconde. Het duurt dus ca.
5 kwartier om een film van 10 minu-
lutje
FEITH 7

Download Report