Jaarplan 2014
Arbeidsmarktbeleid vereniging SIGRA
De trein naar Verandering
Inhoud
3
Voorwoord
4
6
1.0 Strategisch Arbeidsmarktbeleid
Meedoen maakt gezond
De Transitie Expres –
de trein naar Verandering
Intro
10
1.1 Mensen moeten bewegen
14
2.0 Werven met Beleid - Beeldvorming & Imago
17
2.1 Samenwerking is nodig
19
2.2 ‘Ik heb de wijkverpleegkundige zien veranderen’
22
3.0 Kwalificeren voor Zorg en Welzijn - Leren en werken
“De kosten van zorg en welzijn rijzen de pan uit. We
We gaan het anders doen. We hebben 2013
24
3.1 Onderwijs en zorg: samen vooruitkijken
gaan het anders doen”. Dat is de bestemming, die door
overgeslagen en richten ons op 2014. Geen opsomming
26
4.0 Duurzame Inzetbaarheid - Behoud en Mobiliteit
“Den Haag” in het voorjaar van 2012 voor zorg en
van wat we allemaal gaan doen, maar een schets van de
28
4.1 Verbeteren vanuit je eigen kracht
welzijn is uitgezet.
plannen en het waarom.
28
4.2 Integrale samenwerking van de wijkzorgteams
36
5.0 @nders werken
In elk geval: efficiënter, met minder mensen, minder
vooral de mensen aan het woord, die er toe doen.
39
5.1 Zinnige en zuinige zorg leveren in de buurt
budget, in de buurt waar dat kan, verder weg waar
De wijkverpleegkundige en andere zorgprofessionals,
nodig en – bovenal – met meer verantwoordelijkheid
praktijkopleiders, docenten, bestuurders van buiten en
voor cliënt, patiënt en mantelzorg. Over het hoe was
binnen de zorg. Hun visies en verhalen vormen de basis
men het wel eens. Over het tempo ook: zo snel mogelijk.
van ons werk. Zij bepalen de dienstregeling.
Dat werd in 2013 wel duidelijk.
Maar waarheen?
Maar waarheen?
In dit Jaarplan Arbeidsmarktbeleid 2014 komen
Maar waarheen?
In elk geval gaat de Transitie Expres naar “Verandering”.
Het Jaarplan 2014 is een uitgave van SIGRA (Samenwerkende Instellingen Gezondheidszorg Regio Amsterdam) Hoofdredactie Marjolein van
Harten Eindredactie Koosje de Beer en Joop Looijenga Bijdragen Sofie Coronel (interviews Sylvia Bazuin, Rob van Dam, Aart Aliens, Andrée
van Es en Evean), Kim van Amsterdam, Waheeda Abdoelrahman, Max Holtes, Linda van de Poll, Mariette van der Lans, Evelien Janssen en
Joop Looijenga Redactieadres Maassluisstraat 574A 1062GZ Amsterdam Tel: 020 512 88 88 E-mail: [email protected] Website: www.sigra.nl
Overname artikelen Toegestaan, mits met bronvermelding. Vormgeving & Drukwerk Brandwave Oplage 1.000 exemplaren.
2
Vorig jaar bracht SIGRA nog het Jaarbeeld 2012 uit.
Hoe dat eruitziet? Niemand die het precies kent. In het
Geen opsomming van wat was bereikt, maar een
Jaarplan een verkenning van de dienstregeling. Soms een
verkenning van de arbeidsmarkt in zorg en welzijn op
inschatting, vaak heel concreet en praktisch. Eén ding is
dat moment.
zeker: alle treinen vertrekken van “samenwerking”.
3
Rob van Dam, bestuursvoorzitter SIGRA
Meedoen maakt gezond
Als er ooit een goed moment is om samen te werken aan de Amsterdamse gezondheidszorg, dan is dat nu. Dat
vindt Rob van Dam, bestuursvoorzitter van Amstelring en sinds kort ook van SIGRA. De voorspelde tekorten
meeste dingen dicht bij huis terecht kunt. Zowel op het
lukt om mensen die bij elkaar in de buurt wonen, met
op de regionale zorgarbeidsmarkt ziet hij niet komen. Wel vraagt personeelsbeleid bijzondere aandacht nu we
gebied van zorg als op het gebied van welzijn. Vaak
elkaar te verbinden zijn er nog zoveel kansen. Zo kan
zorg en welzijn opnieuw gaan inrichten, aldus Van Dam.
heeft welzijn namelijk alles met gezondheid te maken en
mantelzorg ook een breder begrip worden dan alleen
andersom. We horen altijd dat nergens geld voor is, maar
partner en kinderen. In de stad is dit namelijk volstrekt
als je alle wijkbudgetten bij elkaar optelt, kunnen we nog
geen reëel beeld met onze talloze alleenstaanden. Daarom
Door Sofie Coronel
“De afgelopen jaren verwachtten we grote problemen
Steeds technischer
grote stappen maken. Nu vraag ik me wel eens af wat we
moeten we inzetten op verbinding op buurtniveau.
op de zorgarbeidsmarkt van de regio Amsterdam. Nu we
“Natuurlijk is niet iedereen verplaatsbaar, maar ik zie zeker
aan het doen zijn als ik zie dat een cliënt op één dag op
Buurtnetwerken van mensen die elkaar helpen, hebben
om ons heen kijken zien we dat die prognoses niet zijn
mogelijkheden. Wel vraag ik me nog af of onze vraag
drie verschillende plaatsen moet zijn. En wij maar rijden
de toekomst.”
uitgekomen. Er zijn geen vreselijk grote personeelstekorten
naar hoogopgeleid personeel ingewilligd kan worden.
met die busjes. Als ik mijn organisatie moet opknippen
ontstaan en de zorgvraag is nog niet schrikbarend
Ziekenhuizen blijven daar hoe dan ook grote behoefte
om een goede structuur in de wijk te realiseren, dan doe
Stapje terug
toegenomen. De relatieve rust op de arbeidsmarkt
aan houden. Hetzelfde geldt voor de verpleeghuiszorg,
ik dat. Wel wil ik er zeker van zijn dat ik dit op een nette
“Ook binnen onze eigen organisatie geldt dat meedoen
heeft onder meer te maken met beleid. Nu we lichtere
wat in zekere zin levenseindezorg wordt en daarmee meer
manier kan doen, die ook echt de verbeteringen brengt
de norm is. Ik hoop dat iedereen die hier werkt graag
zorgvragen niet meer honoreren en mensen langer thuis
hoogopgeleid personeel nodig heeft. En ten slotte heeft
die we nodig hebben.”
tot zijn 75ste wil blijven. Als dat niet zo is, moeten we
blijven wonen, wordt de druk op de zorg minder. Dit effect
ook de thuiszorg meer hooggeschoolde medewerkers
is sneller merkbaar dan we dachten.“
nodig, omdat de zorg thuis complexer en technischer
Mee blijven doen
dat dit op sommige vlakken hard nodig is, ontken ik niet.
wordt. Doordat we allemaal dezelfde behoefte hebben,
“Zo veel mogelijk zorg thuis organiseren en het
We struikelen allemaal bijvoorbeeld over de door onszelf
Personeel
ontstaat wellicht een tekort. Maar er is ook een voordeel:
verpleeghuis alleen inzetten als het echt niet anders kan,
gecreëerde bureaucratie. Gekmakend en vaak niet nodig.
“In tijden van trendbreuk is het altijd lastig om nieuwe
we groeien steeds meer naar elkaar toe, waardoor
gaat de samenleving veel opleveren. De gemiddelde
Het werk van zorgverleners moet hier veel minder last
voorspellingen te doen. Ik verwacht dat we te maken
personeel makkelijker kan pendelen tussen instellingszorg
leeftijd van verpleeghuiscliënten is 85 jaar en die kan nog
van krijgen. Daarnaast moet er iets veranderen in de
krijgen met arbeidsmarktproblemen van een andere
en thuiszorg.”
verder omhoog. Als we die twintig relatief gezonde jaren
mindset van mensen zelf. Ikzelf wil bijvoorbeeld graag
nou eens gingen verzilveren, valt er veel winst te boeken.
lang doorwerken, maar niet in deze functie. Nu houd ik
het nog vol, maar op mijn 70ste wil ik een rustigere baan.
aard. Doordat de zorgvragen zich verplaatsen naar de
4
praten over hoe we het werk leuker kunnen maken. En
thuissituatie, moeten we bekijken hoe we het personeel
Basis in de wijk
Ik denk dat langer doorwerken of op een andere manier
daarin kunnen meenemen.”
“Mijn ideaal is dat we mensen thuis alle zorg kunnen
maatschappelijk actief blijven, het welbevinden verhoogt
Dan doe ik een stapje terug. Dat moet normaal worden:
bieden die ze nodig hebben. Daarvoor moeten we een
en vanzelf de behoefte aan zorg verlaagt. Wie meedoet,
een stapje terugdoen als je ouder wordt. Je hoeft niet
basisinfrastructuur in de wijk creëren, zodat je voor de
voelt zich beter, redt zichzelf of helpt een ander. Als het
eindeloos te blijven groeien om iets waard te zijn.”
5
1
Strategisch
Arbeidsmarktbeleid
6
Decentralisatie, lateralisatie, concentratie, extramuralisering, extrasectoralisering, transitie – dit zijn de woorden
die in gezondheidszorg en welzijn worden gebruikt om de omwentelingen in de sector te omschrijven. In 2017
moeten de meeste transities zijn afgerond. 2014 is nog een voorbereidingsjaar, maar de trein naar verandering
zal komend jaar steeds meer snelheid krijgen.
Door Joop Looijenga
De transities in de gezondheidszorg draaien om de
signalering en kennis van de sociale kaart. Ook
thema’s basiszorg en specialistische zorg. Onder
moeten zij kunnen schakelen tussen de nulde, eerste,
basiszorg valt de gezondheidszorg in of dicht bij
anderhalve en tweede lijn. De intramurale, langdurige
huis met de cliënt als mederegisseur, ondersteund
zorg zal alleen nog toegankelijk zijn voor patiënten
door mantelzorg en een professionele zorgverlener.
met meervoudige, complexe problematiek. Ook hier
Voor de eerste lijn (huisarts, wijkverpleegkundige en
worden de eisen aan de professional vergroot. Hetzelfde
maatschappelijk werker) is de centrale rol weggelegd
geldt voor de specialistische zorg: kortere behandeling-
op het vlak van preventie, signalering, behandeling,
en opnameduur en meer verantwoordelijkheid voor
verwijzing en organisatie van de gezondheidszorg. De
de transfer vanuit de kliniek naar de eerste lijn of de
eenvoudiger vormen van ziekenhuiszorg zullen meer
langdurige zorg.
en meer in de huisartsenpraktijk plaatsvinden. De
communicatie tussen huisarts en specialist zal sneller
Risico’s
verlopen met minder verwijzingen. De gespecialiseerde
Alle veranderingen brengen risico’s met zich mee. De
zorg omvat zowel de intramurale langdurige zorg als
eisen aan de professionele gezondheidszorg en welzijn
specialistische behandeling, deze wordt gecentreerd in
worden verder opgeschroefd. Datzelfde geldt – in tijd
instellingen die minder buurt-of regio gebonden zijn.
en intensiteit – voor mantelzorgers en vrijwilligers. De
scheidslijn tussen professionele en informele zorg wordt
Nieuwe rollen en taken voor professionals
in de basiszorg steeds vloeiender. Het risico bestaat dat
De transities hebben grote gevolgen voor de rol
de informele zorg zich te veel op het terrein van de
en taak van de professionele zorgverleners. In de
professionele zorg moet gaan bewegen. Bezuinigingen
basiszorg zullen zij zelfstandiger opereren en over
en een te grote rol voor buurtteams van onvoldoende
meer en diepgaandere kennis en vaardigheden
professionele zorgverleners – hoe welwillend en
moeten beschikken. Alle professionals in de basiszorg
goedbedoeld ook – vormen het grootste risico voor
moeten beschikken over competenties als het gaat
kwetsbare ouderen, gehandicapten en mensen met een
om de communicatie met cliënten en mantelzorgers,
psychische ziekte. Zorgverlening is een vak.
7
Kansen
arbeidsmarktverkenningen uit. Deze onderzoeken zijn
ouderenzorg, dat in 2012 en 2013 praktische invulling
als (landelijke) brancheorganisaties, gemeente(n) en Door zorgverleners en welzijnswerkers intensiever, hoger
zowel kwalitatief als kwantitatief van aard. De focus
heeft gekregen. Voor 2014 is de ambitie om ook voor
cliënten- en patiëntenorganisaties.
en breder op te leiden ontstaan ook gouden kansen om
verschilt per jaar. Voor 2014 zal deze gericht zijn op de
andere deelsectoren tot afspraken te komen.
• Intensivering van de samenwerking met de aanpalende
de kwaliteit van gezondheidszorg en welzijn nog verder te
analyse van kwalitatieve, trendmatige ontwikkelingen
versterken. Het blijft tenslotte mensenwerk.
en de gevolgen van de transities in Care en Cure en
Nieuwe activiteiten
• Mobiliteit (intrasectoraal, intersectoraal en de eerste lijn. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar
Arbeidsmarktcommunicatie is het planmatig
zorgprofessionals in het primaire proces, maar ook naar
aanpakken van de wervingsbehoefte door middel van
staf- en ondersteunende functies.
wervingsuitingen, gebaseerd op marktsegmentatie
In 2014 zal ook worden ingezet op de doorontwikkeling
(focus op doelgroep), marktkennis (wat beweegt hen)
van het netwerk in Zaanstreek-Waterland. Bij de (her-)
Samenwerking met stakeholders
en positionering van de verzender van de boodschap. In
oprichting in 2011 van de afdeling Zaanstreek-Waterland
Samenwerking met stakeholders is essentieel voor het
2014 zal specifiek aandacht zijn voor de eerste lijn, de
hebben de bestuurders gekozen voor een zelfstandige
bereiken van de gezamenlijke doelstelling: het leveren van
deelsector waarin de komende jaren sprake zal zijn van
positie ten opzichte van Amsterdam. Ondanks het
“If you torture the data
long enough, it will
confess”
(Wanneer je gegevens lang genoeg martelt, dan geven ze toe)
Ronald Coase – winnaar Nobelprijs Economie (1991)
8
regio’s.
“extrasectoraal”).
topzorg. SIGRA zet in 2014 versterkt in op strategische
een uitbreidingsvraag.
geografische gegeven dat beide aan elkaar grenzen zijn
Prognoses in 2009 meldden nog een tekort aan
samenwerking met gemeente(n), de eerste lijn, patiënten-
In 2014 zullen, behalve bestaande, ook nieuwe activiteiten
de (sub-) regionale verschillen aanzienlijk. Anders dan
circa 450.000 zorgprofessionals in 2025. Sinds het
en cliëntenorganisaties, zorgverzekeraar(s), vakbonden
en initiatieven worden ontwikkeld. Er zal veel aandacht
Amsterdam heeft Zaanstreek-Waterland bijvoorbeeld te
Lenteakkoord in 2012 waait de wind uit een heel andere
en collega-regio’s. Voor 2014 is de samenwerking
zijn voor de gevolgen van de transities, in zowel Cure als
maken met sterke vergrijzing, zowel van zorgvragers als
hoek: in alle sectoren zullen overschotten optreden,
met patiënten- en cliëntenorganisaties nieuw. Dit
Care. De speerpunten zijn:
van zorgverleners.
met uitzondering van de eerste lijn. Tussen nu en 2017
moet leiden tot een nauwere betrokkenheid bij de
• Het op één punt bundelen van HRM-activiteiten die
wordt in Amsterdam rekening gehouden met een verlies
ontwikkeling en uitvoering van kwalitatief onderzoek
als gevolg van de transities bij individuele instellingen van 4000 tot 5000 zorgbanen en zullen ongeveer 1700
van arbeidsmarktbeleid. De samenwerking met de
en organisaties wegvallen of verzwakken, zowel gedwongen ontslagen vallen. Om zicht te houden
vakbonden wordt nieuw leven ingeblazen. In 2011 heeft
strategisch (kennis en advies) als praktisch
op de regionale ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
samenwerking met de gemeente Amsterdam en Agis
(gezamenlijke uitvoering).
in gezondheidszorg en welzijn voert SIGRA continu
Achmea geleid tot een bestuurlijk convenant langdurige
• Intensivering van de samenwerking met stakeholders “Je moet geen lege
zakken overeind zetten”
Zaanse equivalent voor: niet kletsen maar poetsen.
9
richtingen er zijn binnen de zorg, denk ik dat je mensen
aanspreekt die er anders niet aan zouden denken. Dan trek
1.1 Interview met Andrée van Es, wethouder Werk & Inkomen, Amsterdam
“Mensen moeten bewegen,
niet klem zitten”
Door Sofie Coronel
nodig zijn.”
Hoe heeft de omslag uw visie veranderd?
“Sinds we weten dat er mensen uit moeten, focussen
we op begeleiding van werk naar werk, zodat zo min
mogelijk mensen thuis komen te zitten. We zijn met de
zorginstellingen in gesprek om te bekijken hoe we mensen
met een laag opleidingsniveau kunnen scholen. Zo zetten
De bezuinigingen in de zorg leiden tot hoge druk voor werkgevers en werknemers. Wethouder Andrée van
Es over het uitblijven van grootschalige personeelstekorten en haar visie op de toekomst. “Wees bereid om in
iemand te investeren, ook als hij straks naar de concurrent gaat.”
zij net dat stapje extra om binnen de zorg aan het werk
te kunnen blijven. De grootste bottleneck bij het scholen
van deze doelgroep is natuurlijk taal. Daarom gaan we een
taaloffensief inzetten. Mensen moeten in Amsterdam de
De verwachtte personeelstekorten in de zorg
Daarmee is de instapmogelijkheid in de zorg voor veel
mogelijkheid hebben om goed Nederlands te leren, anders
komen niet. Er moeten zelfs mensen uit, met
mensen afgesloten. Ook mensen die al in de zorg werken,
blijft de afstand tot de arbeidsmarkt heel groot.”
name laaggeschoolden. Wat is uw kijk op
en in Amsterdam zijn dat veel laaggeschoolde vrouwen met
deze ommekeer?
een taalprobleem, zijn de dupe.”
“Er werd altijd gezegd dat er twee topsectoren zijn in
Dus u blijft investeren in werknemers in de zorg?
“Alleen als werkgevers dat ook doen. Het is jammer dat ze
Amsterdam: de financiële dienstverlening en de zorg. Daar
Dus u bent geschrokken?
een beetje naar elkaar blijven loeren. We hebben pioniers
zit de werkgelegenheid. Over de financiële dienstverlening
“Het was een enorme schok. Drie maanden voordat de
nodig en ik hoop dat die er zijn. In de gesprekken met
hoeven we het even niet te hebben, die geschiedenis
nieuwe cijfers bekend werden, waren wij nog hard aan
zorginstellingen merk ik dat vooral de verbinding met
kent iedereen. In de zorg hebben we ons enorm ingezet
de weg aan het timmeren om zo veel mogelijk mensen
academische ziekenhuizen nog niet optimaal is. Zij zeggen:
om de sector aantrekkelijk te maken voor toekomstige
naar de zorg te leiden. Voor veel mensen met een
iedereen wil graag bij ons werken, dus wij hoeven die
werknemers. Op scholen is voorlichting gegeven en er zijn
afstand tot de arbeidsmarkt was de zorg een belangrijk
extra moeite niet te doen. Intussen beseffen we heus wel
open dagen geweest. Ik was bijvoorbeeld dolblij met de
arbeidsmarktperspectief geworden. Dat viel in een
dat er ook mensen uit moeten. Daarom is het belangrijk
samenwerking tussen het Montessori Lyceum en het AMC
keer weg.”
om goed na te gaan wie een extra diploma kan halen. Pas
om middelbare scholieren te interesseren voor de zorg. Ook
10
je talenten aan die op bepaalde plekken nog steeds hard
Foto van
Andrée
komt hier
daarna gaan we investeren. Inmiddels zijn de bezuinigingen
waren er mooie trajecten om mensen een tweede kans te
Zijn alle inspanningen om werken in de zorg te
weer deels teruggedraaid, gelukkig, en dan kom je op
geven door een leerwerktraject te volgen in de zorg. En
promoten verspilde moeite?
andere prognoses uit. Maar de hele geschiedenis maakt
toen kwam de klap, als rechtstreeks gevolg van landelijk
“Dat vind ik niet. De veelzijdigheid van de zorg is bij veel
wel duidelijk hoe kwetsbaar deze groep werknemers is.
overheidsbeleid, werd er bezuinigd op de thuiszorg.
mensen niet bekend. Als je laat zien hoeveel verschillende
De zorg is een mooie manier om aan het werk te gaan,
Andrée van Es
Wethouder Werk & Inkomen, Amsterdam
11
maar we moeten er wel voor zorgen dat mensen kunnen
die werkloos zijn. Zij inventariseren in de wijken wat
de zorg veranderen als burgers het zelf gaan organiseren in
Natuurlijk zijn er mensen die dit met veel liefde willen doen,
doorgroeien naar hogere niveaus. Daarom moeten we
nou eigenlijk de zorgvraag is. We hebben met elkaar
hun eigen buurt. Als mensen bijvoorbeeld met elkaar een
maar het kan niet alleen maar liefde zijn. Toch ben ik niet
allemaal in mensen blijven investeren.”
afgesproken dat zorg meer een plek moet vinden in de
zorgopdracht kunnen geven, zijn we een hele stap verder.”
pessimistisch. Er zijn steeds meer mensen die zien hoe hard
zorg nodig is. Zeker nu er op iedereen een beroep wordt
buurt, maar dan moet je wel goed weten wat er nodig is.
Doorgroeien is niet voor iedereen weggelegd,
Op deze manier kun je hoogopgeleiden, die even geen
Waarom is dat zo’n grote stap?
gedaan om voor een ander te zorgen. De bereidheid om er
of wel?
baan hebben, inzetten om zorg op buurtniveau mogelijk
“Voor de generatie van mijn moeder ligt er een taboe op
ook geld in te steken zal daarmee toenemen. Wel wordt de
“Daarom moeten we heel duidelijk vaststellen voor wie
te maken. Ik wil kijken of we dat hier in Amsterdam ook
het feit dat je zorg nodig hebt. Als je dat met je buren
druk op werknemers de komende tijd alleen maar hoger,
extra scholing zinvol is. Een mooi project is Nieuwzorg. Daar
kunnen opzetten. Het zou ook een uitkomst kunnen zijn
deelt, ga je een soort intimiteitsgrens over. Ik zie dat dit
door concurrentie met bijvoorbeeld Aziatische landen. Als
kunnen mensen met behoud van uitkering drie maanden
voor de vele zzp-ers in de zorg. Eigen aan die groep is dat
taboe al aan het verdwijnen is, maar dat kost wel tijd. Ik
er zorgmedewerkers ingevlogen worden, dan weet je dat
in een verpleeghuis werken. Pas daarna besluiten ze of dit
zij relatief laat om hulp vragen, het water staat hen dan
denk dat het voor de volgende generaties veel normaler
er druk ontstaat op arbeidsvoorwaarden. Daar is het laatste
werk bij hen past. Als ze vervolgens ook door de selectie
al lange tijd aan de lippen. Dit zijn vaak mensen met veel
is om al vroeg na te denken over hoe je je zorg later wil
woord nog lang niet over gezegd. Je moet uiteindelijk op
komen, kunnen ze aan een leer-werktraject beginnen.
ervaring en capaciteiten. Het is zonde als die onder hun
inrichten, met wie je geheimen wilt delen en hoeveel geld
kwaliteit kunnen concurreren, daarom is het zo belangrijk
Zo voorkom je dat mensen de sector ingaan die zich er
niveau gaan werken om maar geld te kunnen verdienen.
je daarvoor over hebt. Zodra we dat punt bereiken, zul je
dat mensen hier in ieder geval de taal spreken en daardoor
niet thuis voelen en die niet kunnen doorgroeien. En
Bovendien - en dat zien we nu al - leidt dat tot verdringing
zien dat er nog evenveel zorgverleners nodig zijn als nu.
aantrekkelijker zijn om in de zorg te werken dan mensen
natuurlijk is er ook een groep die het buiten de zorgsector
van lager opgeleiden. En die hebben het al zwaar genoeg.”
Intussen wordt helaas keihard bezuinigd op zorg, dus er
van ver.”
verdwijnen banen. Voor een goede gezondheidszorg heb je
moet zoeken, bijvoorbeeld in de hospitality. Dat is een
12
groeisector, waarin veel kamerpersoneel nodig is, ook voor
De bedoeling van zorg op buurtniveau is ook dat
veel werkgelegenheid in de sector nodig. Probleem is dat de
Wat zou u werkgevers nog willen meegeven?
een paar uur per dag. Daardoor kun je het combineren met
bewoners vaker voor elkaar zorgen. Wat gaat de
bereidheid om te betalen voor goede zorg nog te gering is.
“Iedereen in de sector heeft belang bij mobiliteit. Mensen
de zorg voor je gezin. Dit soort verbindingen leggen we
mobilisering van de burger betekenen voor de
Zorg kost nou eenmaal veel geld.”
moeten kunnen bewegen, niet klem zitten. Dat geldt
binnen ons Platform Arbeidsmarkt en Onderwijs, waaraan
zorgarbeidsmarkt?
werkgevers uit verschillende sectoren deelnemen. VNO-
“Voor de vernieuwing van de zorg hebben we in
Bent u pessimistisch over de werkgelegenheid en
hun werknemers een enorme loyaliteit verwachten, maar
NCW kwam laatst met het idee om HR-medewerkers vanuit
Amsterdam 11.000 nieuwe vrijwilligers en mantelzorgers
de zorgsector in Amsterdam?
omgekeerd zijn ze steeds meer geneigd om te werken met
alle sectoren beter met elkaar samen te laten werken, zodat
nodig. Dat is natuurlijk veel. Ik ben zelf ook mantelzorger
“Zorg blijft een van de allergrootste werkgevers van
flexibele werknemers, parttimers en tijdelijke contracten.
zij ontwikkelingen binnen hun sectoren delen en elkaar
voor mijn moeder in Den Haag. Maar wat ik en mijn zus
de stad. De vergrijzing gaat gewoon door. Je kunt je
Ook van de werkgever mogen we loyaliteit verwachten.
kunnen helpen. Ik juich dat toe en wil daar als gemeente
ook doen, er komt toch vier keer per dag een professionele
wel afvragen of er altijd mensen zullen zijn die dit werk
Niet in de zin van “je moet hier altijd blijven”, maar: “ik ben
graag makelaar in zijn.”
zorgverlener bij haar. Dat is gewoon nodig. Ik zou ook niet
willen doen. Met de bezuinigingen wordt het steeds
bereid om in jou te investeren, ook als je naar de concurrent
weten hoe ik meer voor mijn moeder zou moeten doen,
onaantrekkelijker. Er zou een bodem moeten zitten in onze
gaat”. Weet dat het omgekeerd ook gebeurt. Als er iemand
Zijn er ook plannen om hoger opgeleiden voor de
en dat geldt voor ongeveer alle mantelzorgers. Ik geloof
verzorgingsstaat, zorg hoort daarbij. Ik vind het nu echt
buiten je eigen organisatie gaat werken, kun je blij zijn
zorg te behouden?
niet dat daar nog veel rek zit. Ik denk daarom niet dat een
onderbetaald en ondergewaardeerd werk. Het is ouderwets
omdat je weet dat er ook weer iemand bij je binnenkomt,
“Een Rotterdams project waarvan ik erg gecharmeerd
toename van het aantal mantelzorgers zomaar leidt tot een
om te denken dat werken in de zorg een roeping is. We
waarin een andere werkgever heeft geïnvesteerd. Ik ben
ben gaat om het behoud van hbo-verpleegkundigen
afname van functies in de zorg. Wel zal de structuur van
moeten er met zijn allen meer geld voor over hebben.
ervan overtuigd dat dit de sector goed zou doen.”
trouwens voor alle sectoren. Ik zie dat werkgevers van
13
2
Werven met Beleid
- Beeldvorming & Imago
14
De programmalijn Werven met Beleid is gericht op de instroom van toekomstige medewerkers. In een
gezamenlijke, regionale strategie, met overheden, beroepsopleidingen (mbo en hbo) en kenniscentra wordt de
beeldvorming en het imago van werken in zorg en welzijn op een positieve manier belicht.
Er wordt in de programmalijn aandacht besteed aan
bekwaam en vakkundig personeel te behouden en in de
innovatieve ontwikkelingen, zoals ICT toepassingen,
toekomst de juiste mensen op de juiste plek te krijgen.
domotica en E-health. Verder spelen social media en
Hoe je het wendt of keert: ook het boeien en binden
internet een steeds belangrijkere rol. De focus is gericht
van nieuwe medewerkers blijft nodig. Hoe zet je in deze
op zowel de instroom van jongeren (scholieren) als van
turbulente tijd de zorg neer als een gezonde, dynamische
volwassenen, al dan niet afkomstig uit de sector zelf.
en aantrekkelijke sector? Door de inzet van de mensen
zelf. Bevlogen zorgmedewerkers die trots zijn op hun
Noodzaak blijft
vak kunnen als geen ander vertellen over hun eigen
De huidige ontwikkelingen die een mix laten zien van
beroepspraktijk en laten zien waarom de zorgverlening
tekorten op de hogere opleidingsniveaus en forse
belangrijk is en welke nieuwe ontwikkelingen er in het
overschotten op de lagere opleidingsniveaus geven een
vak zijn.
tweeledige boodschap:
1 In zorg en welzijn is niet plaats voor iedereen en
Neem de jongere mee in de wereld van de zorg
2 Gezondheidszorg en welzijn vragen om sterke en Als zorgvoorlichters weten hoe jongeren zich oriënteren,
betrokken professionals. De bakens moeten worden
waar belangrijke keuzemomenten liggen en waar zij
verzet: de behoefte aan hoger en beter opgeleid
tijdens hun keuzeproces tegenaan lopen, kunnen zij en de
personeel neemt exponentieel toe.
zorgsector als geheel beter inspelen op deze doelgroep.
Jongeren weten al op jonge leeftijd wat zij willen worden,
Goede zorg en bekwaam personeel
maar naarmate zij ouder worden en het beroepsbeeld
Ondanks alle ontwikkelingen moet het op peil houden
verbetert gaan zij twijfelen1. Informatie over beroepen of
van de kwaliteit van de zorgverlening de focus van elke
zorgwerkgever blijven. Dit kan bereikt worden door
1
Online onderzoek, scholieren.tv (juli 2012)
15
2.1 Interview Björn Schuurman, opleider in ziekenhuis Amstellland
Samenwerking is nodig
Björn Schuurman werkt bijna 16 jaar in het Ziekenhuis Amstelland (ZHA), waarvan 13 jaar als opleider van
verpleegkundigen. Zorginstellingen hebben als opdracht toegankelijke, betaalbare en goede zorg te leveren.
De steeds complexere zorgvraag en de verplaatsing van een deel van de behandeling naar de thuissituatie zijn
in de visie van Björn de uitdagingen voor de toekomst. Daarnaast zijn de samenwerking tussen professionals en
informele zorgverleners en de knelpunten in het aanbod van personeel belangrijke aandachtspunten.
Door Waheeda Abdoelrahman
“Een algemene trend in ziekenhuizen is het verbeteren
ziekenhuis heen kijken, kunnen natuurlijk kiezen voor een
van de instroomkwaliteit. Wij zijn daarom vorig jaar,
universitair ziekenhuis. Dat is voor ons een risico, maar er
samen met het beroepsonderwijs, een project gestart.
zijn ook verpleegkundigen in opleiding die bewust kiezen
Het is de bedoeling dat alle kennis en vaardigheden
voor een algemeen ziekenhuis als het ZHA.
die studenten opdoen direct aansluiten op de
16
beroepspraktijk. De theorielessen en het praktijkonderwijs
Een andere ontwikkeling is het overnemen van
rondleidingen in de beroepspraktijk zijn niet voldoende
gewaardeerd. Voor jongeren die voor hun beroepskeuze
worden door docenten en praktijkopleiders samen
specialistische zorg door een wijkverpleegkundige na een
om jongeren te interesseren voor onze sector. Jongeren
staan, heeft de dialoog met beroepskrachten over
verzorgd. Zo kunnen we maatwerk leveren en vermindert
ziekenhuisopname. Willen we de verpleegkundige zorg
laten zich informeren over beroepen die zij al kennen.
praktijkvoorbeelden een toegevoegde waarde. Zij
de onderwijsuitval.”
ook in de thuissituatie garanderen, dan moeten we er
Decanen uit het voortgezet onderwijs bevestigen dit.
vertellen over specifieke praktijksituaties, hoe zij inspelen
Het is belangrijk om in de voorlichting jongeren te
op de geschetste situatie en wat er dan van hen verwacht
Samenwerking
In de praktijk kunnen nog veel verbeterslagen worden
wijzen op beroepen die zij nog niet kennen. Het praten
wordt. Hieruit wordt duidelijk wat je nodig hebt om goed
“Door de noodzaak van kostenbeheersing en
gemaakt. Behalve een goede afstemming is adequate
over praktijkervaringen van professionals brengt hen
te zijn in dat beroep en met welke beroepsdilemma’s je
kwaliteitsverbetering moeten de ziekenhuizen meer
scholing van wijkverpleegkundigen en de thuiszorg-
dichter bij de beroepspraktijk. Er zijn wel een aantal
te maken krijgt. Een jongere moet zichzelf de vragen
met elkaar samenwerken. Dat kan bijvoorbeeld door
medewerkers ook belangrijk. In een algemeen ziekenhuis
best-practices aan te wijzen in de wijze van voorlichten.
kunnen stellen: wie ben ik? Wat wil ik en welk werk
studenten externe stages bij andere instellingen te laten
zijn niet alle zorgvragen complex. Dat betekent dat niet
Zo worden de gastlessen op school, verzorgd door
past er bij mij? Kan ik in dit werk het soort mens zijn
volgen. Zij krijgen zo de kans om zich te verdiepen
alle verpleegkundige handelingen door een hbo’er
zorgprofessionals, goed ontvangen door decanen en
dat ik denk dat ik ben? De antwoorden op deze vragen
in specifieke ziektebeelden of specialisaties, zoals
hoeven te worden gedaan. Mbo-verpleegkundigen
leerlingen. Ook speeddatesessies en beroepsoriënterende
vormen aanknopingspunten voor de ontwikkeling van
spoedeisende hulp, neurologie of oncologie. Gezamenlijk
kunnen veel werk verzetten. Die differentiatie van taken is
stages bij zorginstellingen, waarbij jongeren een kijkje
arbeidsidentiteit en voor een bewuste keuze van een
opleiden heeft voor alle partijen voordelen. Ambitieuze
ook nodig om de kosten te beheersen.”
mogen nemen op de diverse afdelingen, worden zeer
toekomstig beroep.
studenten, die uit zichzelf al over de muren van een
gezamenlijk voor zorgen dat de transfer goed verloopt.
17
2.2 Interview met Ilse Feuth, wijkverpleegkundige van Buurtzorg, team Amsterdam
De Pijp - Rivierenbuurt
Formele en informele zorg
Björn vindt die ontwikkeling een goede zaak. Er kan
“Ik heb de wijkverpleegkunde
zien veranderen”
“Ouderen willen steeds langer thuis blijven wonen.
worden bespaard op de overheadkosten. “Een wijkteam
Door Marjolein van Harten
Mantelzorgers en vrijwilligers krijgen een steeds
maakt zelf de planning, kent als geen ander de sociale
belangrijkere rol in het verlenen van zorg. Daar heb
kaart en de te volgen zorgroutes en kan beoordelen
ik niets op tegen, maar informele zorgverleners
hoeveel tijd er nodig is om aan een bepaalde zorgvraag
moeten wel goed worden voorbereid. Wil je de
te voldoen. We moeten het wel organiseren. Binnen een
kwaliteit van zorgverlening op peil houden, dan
team moeten heldere afspraken worden gemaakt waar elk
moet de verpleegkundige zorg in handen blijven van
individueel teamlid voor verantwoordelijk is en wat
Is de oude wijkzuster terug van weggeweest?
zien; eentje voor het wassen en eentje voor het spuiten
zorgprofessionals. Zij kunnen de mantelzorger instructies
van hen wordt verwacht. Boven het team moet
“Nee, de oude wijkverpleegkundige is niet terug. De
van insuline. Door de komst van de frontoffices en de
geven, bijvoorbeeld over het toedienen van insuline
een inhoudelijk deskundige staan, die de kwaliteit
oude principes klinken wel door in het beleid, maar
planbureaus, verwaterde het contact met de huisarts
of het aansluiten van voedingssystemen. Om ervoor
bewaakt en toeziet op de uitvoering van taken en
eigenlijk is het niet te vergelijken. Vroeger dronken we
snel. Nu gaat de ‘nieuwe’ wijkverpleegkundige bij iemand
te zorgen dat de ondersteuning door mantelzorgers
verantwoordelijkheden.“
bijvoorbeeld gewoon een bakje koffie met de mensen.
langs, als de huisarts dat vraagt. Bij de intake wordt de
Als we nu koffie drinken doen we dat in combinatie
hulpvraag uitgevraagd. Er wordt goed gekeken naar wat
Nieuwe generatie ouderen
met de coördinatie van zorg. Laat ik het verschil tussen
er door wie wordt gedaan en wat ze eventueel nog zelf
De ouderen van nu en straks verkiezen zelfstandigheid
vroeger en nu schetsen. Vroeger was er veel contact met
kunnen doen. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar wat
Wijkzorg
boven afhankelijkheid. Zij zijn mondiger en willen inzicht in
de huisartsen binnen de wijken. Alle cliënten werden
de mantelzorger kan. We zien die mantelzorg als een
“Marketingtechnisch is het slim om wijkzorg als nieuw
behandeling en kosten, maar ze zullen volgens Björn niet
één keer in de twee weken besproken met de huisarts.
band, een soort mantel om de cliënt heen. We praten
concept te presenteren”. Volgens Björn is het oude wijn
nóg kritischer worden. “Wees transparant, maar schiet
Je ging ook gewoon langs bij de mensen thuis en keek
met de familie, mailen zelfs. Maar we werken ook veel
in nieuwe zakken. “Wijkzorg bestond vroeger ook al. Ook
niet door”, stelt hij. “Neem het artsenregister. Waar moet
wat er nodig was aan zorg en hulp in huis. Alles werd
met vrijwilligers, zij doen bijvoorbeeld boodschappen
toen stond de patiënt centraal. Nu er meer transparantie
een patiënt een arts op selecteren? Hoe kan een patiënt
door de wijkverpleegkundigen zelf geregeld. Midden
voor cliënten. Als er zorg bij komt kijken, dan vragen
moet komen en de kosten naar beneden moeten,
een arts echt op diens expertise beoordelen? De patiënt
jaren 90 werden de teams veel groter. Op een gegeven
we meteen de indicatie aan. De druk is nu veel hoger,
grijpen we terug op het oude concept van wijkzorg en
verwacht de zorg die bij hem past. Daarnaast wil hij weten
moment zijn de verpleegkundigen uit de teams gehaald,
de zorgvragen zijn complexer en er is veel meer
zelfsturende teams.”
waarom voor een bepaalde aanpak wordt gekozen.”
waardoor de cliënten meer verschillende gezichten gingen
multiproblematiek vooral bij de oudere cliënten.”
goed gaat, is het belangrijk dat de monitoring goed
georganiseerd wordt.”
18
Ilse is als wijkverpleegkundige in de jaren negentig begonnen bij Evean, Waterland. Ze heeft het vak zien
veranderen. Toen ze begon ging ze gewoon bij de mensen thuis langs en keek wat er nodig was aan zorg en
hulp. Nu bepaalt de CIZ-indicatie hoeveel tijd er aan een handeling mag worden besteed. De wijkzuster staat
weer volop in de belangstelling, gaan we weer terug naar vroeger?
19
Buurtzorg
Transitie
“Er komt veel op de wijkverpleegkundigen van nu af,
Ilse ondersteunt de transitie, al is ze tegen de knip
zo hebben ze te maken met psychiatrie en zorgmijders,
tussen verzorging en verpleging. “We hebben te maken
dementerende cliënten vallen vaak in deze laatste
met een tijd waarin er gekeken moet worden wat er
categorie. Ook bieden de wijkverpleegkundigen
echt nodig is. Sommige zaken kunnen efficiënter: als je
‘gewoon’ wondzorg, zorg bij de ADL, medisch
bijvoorbeeld bij iemand bent voor de verpleging, kun je
technische handelingen en terminale zorg. Binnen
ook meteen de bestellingen doen. Taakgericht werken
de teams van Buurtzorg is er veel eigen inbreng
is juist duurder. Kostenefficiënt werken en kijken wat er
en creativiteit om deze zorgmijders toch in zorg te
echt nodig is, bijten elkaar niet. Zorg moet zo kort of zo
krijgen. Door buiten de kaders om te denken, worden
lang geboden worden als nodig. Je moet verantwoorden
oplossingen gevonden. Als team denken ze ook na over
wat je aan het doen bent.”
de te volgen strategie. Wijkverpleegkundigen moeten
zichzelf zichtbaar maken, meepraten en in gesprek gaan
“Er is wantrouwen in professionals, zeker als
met partijen zoals de gemeente. In het team van Ilse
men het heeft over het keukentafelgesprek. Dit
hebben ze de gemeente de gelegenheid geboden om
is weer een voorbeeld van taakgericht denken.
een keer mee te lopen met een wijkverpleegkundige,
Keukentafelgesprekken worden al gedaan door de
zodat zij met eigen ogen konden zien waar ze als
wijkverpleegkundigen. Men moet niet alles willen
wijkverpleegkundige mee te maken krijgen en tegenaan
opknippen. Dit is een onderdeel van het vak als
lopen. Ook is er in de keten meer contact met het
wijkverpleegkundige. Als je bij iemand binnenkomt,
ziekenhuis en de wijk. Mensen die kwetsbaarder
gaan je voelsprieten omhoog staan! En dan wordt er niet
Het nieuwe concept Buurtzorg Nederland
zijn, gaan nu naar huis. Deze ketens zullen dus goed
gekeken naar zorg alleen, juist veel breder!”
Buurtzorg Nederland heeft een vernieuwend concept voor verpleging en verzorging aan huis ontwikkeld. In de
ingericht moeten worden. Buurtzorg is zich ervan
20
zorgverlening wordt gestreefd naar betere oplossingen voor de cliënt die duurzaam en effectief zijn. Door de
bewust dat ze zich moeten opstellen als onderhandelaar
“Zelfs ten tijde van de transitie zijn er nieuwe wegen
zorgverlening volledig door hoogopgeleide wijkverpleegkundigen en wijkziekenverzorgenden in kleine autonome
en samenwerkingspartner. Een andere ontwikkeling
om te bewandelen”, geeft Ilse aan. Er zijn bijvoorbeeld
‘Buurtzorgteams’ te laten doen, wordt het oplossend vermogen en de professionaliteit van medewerkers ten volle
is het overnemen van specialistische zorg door een
nu meer vrijwilligers die met psychiatrische patiënten
benut. Deze Buurtzorgteams worden ondersteund door een landelijke organisatie. Hierbij wordt gebruik gemaakt
wijkverpleegkundige na een ziekenhuisopname. Willen
kunnen werken. En door te onderhandelen, krijg je
van moderne ICT-toepassingen waardoor de administratieve kosten tot een minimum worden beperkt. De kosten
we de verpleegkundige zorg ook in de thuissituatie
veel voor elkaar binnen de mogelijkheden die er zijn.
van management en overhead worden zo beperkt mogelijk gehouden.
garanderen, dan moeten we er gezamenlijk voor zorgen
De oplossingen komen er wel, maar misschien op een
dat de transfer goed verloopt. In de praktijk kunnen
andere manier dan men in eerste instantie verwacht!”
Medewerkers in de teams zijn enthousiast en geven aan:
nog veel verbeterslagen worden gemaakt. Behalve
• Er komt nu meer op je pad
een goede afstemming is adequate scholing van
• Veel vrijheid
wijkverpleegkundigen en de thuiszorg-medewerkers
• Veel regie
ook belangrijk.”
• Veel verantwoordelijkheid
21
3
Kwalificeren voor Zorg en Welzijn
- Leren & Werken
22
De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en in de zorgvraag zijn van beslissende invloed op de inzet van
zorgverleners. Verschuiving van tweede naar eerstelijns zorg (extramuralisering), een groter beroep op informele
zorg, de diversiteit van de bevolking en de toenemende complexiteit van de zorgvraag brengen veranderende
competentie-eisen met zich mee. De vraag naar hoger opgeleid personeel neemt toe.
Naast vakinhoudelijke competenties wordt een
noodzaak. In een aparte bijeenkomst worden de steeds groter beroep gedaan op diagnostische,
consequenties in beeld gebracht en de mogelijkheden communicatieve, organisatorische, coachende en
van samenwerking en vroegtijdige afstemming op een coördinerende competenties. Zorgprofessionals moeten
rij gezet.
in staat zijn om vraagsturing te bevorderen en de vraag
• Samenwerken met de informele zorg moet in de
naar zorg te dempen door een preventieve aanpak.
Daarnaast moeten zij een brugfunctie vervullen tussen
• Het aantrekkelijker maken van het hbo-v curriculum is
de nulde, eerste en tweede lijn. De hierna opgenomen
eveneens een speerpunt. Voor de wijkgerichte projectplannen bestrijken de Care en de Cure. De
organisatie van het toekomstige aanbod is ambitie voor 2014 is om beide nauwer met elkaar
samenwerking met professionals cruciaal. De basiszorg te verbinden.
en de daarbij horende wijkzorgprofessional zijn een belangrijk uitgangspunt. Welke competenties vragen Speerpunten voor 2014
zorgorganisaties? Wat is er nodig als aanvulling op het In 2012 heeft de gemeente Amsterdam de begeleiding
hbo-v curriculum om de wijkzorgprofessional goed van het overleg Onderwijs en Zorg op zich genomen,
toe te rusten? Wat is er nodig van de gemeente en dit was voorheen de SIGRA Commissie Onderwijs
zorgkantoor?
en Opleidingen. Met ingang van 2014 neemt SIGRA
• Als het gaat om het stagebeleid moeten de werkwijze het stokje weer over met behoud van de naam. Het
en planning van stages vroegtijdig op elkaar worden
overleg is breed samengesteld uit vertegenwoordigers
afgestemd om uitval te voorkomen. Ook het beleid
van meerdere partijen. Er is een centraal overleg en
voor nieuwe studenten en zij-instromers verdient er zijn meerdere werkgroepen. In 2013 hebben de
aandacht. Permanente aandacht is ook nodig voor een werkgroepen onder meer een begeleidingswijzer voor
goed leerklimaat en goede begeleiding, ook
praktijkdocenten gemaakt. De speerpunten in 2014 zijn:
extramuraal, voor voldoende stageplaatsen en
• Wijkgericht werken wordt omvangrijker en vraagt om innovatieve oplossingen voor alle functieniveaus. Voor
een andere werkwijze bij stages. Afstemming met de opleiding en stages van hbo-studenten is in de
opleiders en zorgorganisaties is daarom absolute langdurige zorg meer aandacht nodig.
opleidingen aandacht krijgen.
23
3.1 Hoeveel verpleegkundigen hebben we nodig?
Onderwijs en zorg:
samen vooruitkijken
De kop is eraf: zorg- en onderwijsinstellingen gaan nu echt samenwerken. Aanleiding is de enorme toestroom
van verpleegkundestudenten en het tekort aan stageplaatsen en vacatures. “De tijden zijn veranderd, wie niet
samenwerkt doet zichzelf de das om”, zegt Sylvia Bazuin, hoofd opleiding in het St. Lucas Andreas Ziekenhuis.
Door Sofie Coronel
Eigenlijk zijn de problemen al lang geleden begonnen, alleen
brengen wat die verpleegkundigen moeten kunnen om
waren ze toen nog niet acuut. Sinds verpleegkundigen
aan de zorgbehoefte te voldoen. Het is de eerste keer dat
Op 17 mei 2013 kwamen vertegenwoordigers van ziekenhuizen en hogescholen uit de SIGRA-regio bijeen om de volgende
niet meer door ziekenhuizen worden opgeleid, is er weinig
Amsterdamse zorginstellingen zo nauw gaan samenwerken.
knelpunten rond de hbo-v opleidingen te bespreken:
aandacht geweest voor de aantallen studenten. Lange tijd
Waarom gaat het nu wel lukken en eerder niet? Aart
ging dat goed. Tot nu. Tijd om de focus te verleggen naar de
Eliens: “Er zijn twee hogescholen en zes ziekenhuizen in
• De explosieve stijging van aanmeldingen bij hogescholen voor de studie verpleegkunde.
zorgbehoefte. “Dat is de basis waarop we moeten vaststellen
Amsterdam. In het verleden was er soms eerder sprake van
• De terugloop van stageplaatsen bij zowel Care als Cure.
hoeveel verpleegkundigen we nodig hebben en wat die
concurrentie, maar nu beseft iedereen de noodzaak van
• De tekorten aan stageplaatsen voor 1e en 2e jaars hbo-v stagiaires binnen de ziekenhuizen.
moeten kunnen.” Dat vindt Sylvia Bazuin. Zij is hoofd
samenwerking, vanwege de enorme aanwas van studenten,
• Het afstuderen van hbo-v studenten zonder praktijkervaring in een ziekenhuis.
opleiding in het St. Lucas Andreas Ziekenhuis. Samen met
terwijl het aantal vacatures alleen maar afneemt.”
• De soms onvoldoende kwaliteit van de praktijkbegeleiding.
Aart Eliens, coördinator buitenschools leren bij Hogeschool
24
Strategische Planning Initiële Opleidingen
Verpleegkunde – SPInOV
• Het aanbod van stageplaatsen dat niet overeenkomt met de wensen van studenten.
Inholland, is zij betrokken bij het project SPInOV (Strategische
Onvoorspelbaar
Planning Initiële Opleidingen Verpleegkundigen). Dit project
Omdat eerdere prognoses van het aantal benodigde
wordt ondersteund door SIGRA.
verpleegkundigen inmiddels achterhaald zijn, durven Bazuin
Het is de intentie van de regionaal samenwerkende instellingen en onderwijsorganisaties om in 2014 afspraken te maken
en Eliens niet zomaar nieuwe prognoses te accepteren. “De
over het aantal op te leiden verpleegkundigen per cursusjaar en het aantal benodigde stageplaatsen. Tevens zal afstemming
Meer inzicht
een zegt dat er door de verschuivingen straks extramuraal
plaatsvinden over de toekomstige opleidingsvraag in relatie tot de ontwikkelingen van de (zorg-)vraag.
Doel van SPInOV is op één centraal punt meer inzicht
veel verpleegkundigen nodig zijn, maar dat is een aanname.
te krijgen in hoeveel verpleegkundigen Amsterdamse
Er zijn zoveel onvoorspelbare factoren”, zegt Eliens. “De
Voor deze fase is veel tijd uitgetrokken. Anders dan in bekostigde opleidingen spelen veel factoren een rol, waaronder
zorginstellingen nodig hebben. Ook wil men helder in beeld
crisis, de bezuinigingen, veranderde criteria van veiligheid
financiële en politiek-maatschappelijke (rol en plaats van het beroepsonderwijs).
• De vraag hoeveel verpleegkundigen er in de toekomst nodig zijn.
25
en kwaliteit, politiek. Je kunt nergens zeker van zijn.”
blijven. Je moet niet naar superspecialisaties gaan, zoals bij
Bazuin: “Daarom gaan we nu met zo veel mogelijk spelers in
artsen. Een verpleegkundige is er voor de zorg. Dat moet
gesprek. We moeten het nauwkeurig bekijken, aantallen op
zo blijven. Als je kijkt naar wat patiënten willen, is dat ook
tafel leggen, terugkijken, analyses maken en kennis hierover
het belangrijkst: iemand die de zorg van begin tot eind
delen. Zo kunnen we voor de korte en middellange termijn
afmaakt. We moeten uitkijken dat niet elk onderdeel van de
met oplossingen komen.”
verzorging of verpleging door een ander wordt gedaan.”
Profielen
Cure en Care
Weten hoeveel mensen je nodig hebt, is één ding. Een
Ideaal zou volgens Bazuin en Eliens zijn dat studenten tijdens
ander belangrijk vraagstuk dat SPInOV wil uitpluizen, is
hun opleiding een gestructureerd stagetraject kunnen
wat de benodigde profielen zijn van verpleegkundigen.
volgen. Voor de opleiding hbo-tv (technische verpleegkunde)
In het voorjaar van 2012 is de Adviescommissie Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen ingesteld. Innovatie van
Bazuin: “Heel vaak hoor je mensen roepen: er moeten
bestaat die mogelijkheid al. “Je ziet dan dat iemand zich
beroepen en opleidingen in de zorg is een nieuwe taak van het College van Zorgverzekeraars dat vanaf 1 april 2014
meer hbo-ers komen. Ik vraag me dan af: is dat zo? Wat
niet alleen ontwikkelt, maar ook tijdens zijn stage al een
Zorginstituut Nederland zal heten.
heb je nu in je team? Wat zijn hun capaciteiten? Worden
netwerk kan opbouwen. Na het afstuderen is het dan
De commissie gaat de minister van VWS adviseren over de gewenste ontwikkeling van beroepen en opleidingen
die goed gebruikt? Bovendien moeten we die hbo-ers dan
vaak veel makkelijker om een baan te vinden.” Eliens blijft
in de gezondheidszorg. Hierbij baseert zij zich op de toekomstige vraag naar zorg en de maatschappelijke
wel kunnen opleiden. En dat wordt steeds lastiger nu het
het jammer vinden dat studenten zo naar ziekenhuizen
en technologische ontwikkelingen. Het doel is om een nieuwe beroepenstructuur en een daarop afgestemd
tekort aan stageplaatsen extreme vormen aanneemt.”
blijven trekken. “Die man die vandaag in het ziekenhuis
opleidingscontinuüm te ontwikkelen voor kwalitatief hoogwaardige, doelmatige en toegankelijke zorg.
Volgens Bazuin is mbo of hbo niet eens zo belangrijk: “het
ligt, is morgen al thuis. Hij heeft diezelfde zorg thuis nodig.
gaat erom welk werk er gedaan moet worden en waar dat
Maar ja, jongeren hebben helaas niet altijd affiniteit met
De commissie adviseert over het hele veld van de gezondheidszorg: de ziekenhuiszorg, eerste lijn, geestelijke
werk gedaan moet worden. Als dat in beeld is kunnen we
ouderenzorg. Daaraan zouden we misschien ook iets
gezondheidszorg, ouderenzorg, verstandelijk gehandicaptenzorg, thuiszorg, openbare gezondheidszorg,
gezamenlijk - ROC, hogeschool en zorginstellingen - aan
kunnen veranderen, bijvoorbeeld door een specialisatie in te
maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en jeugdzorg.
de slag.” Eliens is het hier roerend mee eens, maar steekt
richten. Als ziekenhuizen en verzorg- en verpleeginstellingen
Vier vraagstukken staan in het werk van de commissie centraal:
direct de hand in eigen boezem: “We kunnen veel nauwer
mensen kunnen uitwisselen, ontwikkel je hele interessante
samenwerken met het mbo. Wel vind ik dat zorgorganisaties
competenties.”
goed moeten nadenken over de verhouding hbo en mbo in
hun instelling.”
26
Broedplaats Zorginstituut Nederland
Innovatie Zorgberoepen en Opleidingen
• Welke beroepen en opleidingen zijn er in de zorg?
• Welke innovaties zijn er op het gebied van de beroepen en opleidingen in de zorg?
Beweging
• Wat zijn de meest voorkomende aandoeningen en te verwachten gezondheidsrisico’s in 2030?
Op dit moment is SPInOV nog in de verkenningsfase. Doel
• Wat zijn de belangrijkste ontwikkelingen voor de toekomstige gezondheidszorg?
Brede opleiding
is dat bestuurders van deelnemende organisaties eind
Als je de opleidingen en de zorg helemaal opnieuw zou
2014 een duidelijke visie hebben ontwikkeld. Pas daarna
In september 2013 zijn drie regio’s aangewezen als zogenoemde ‘broedplaats’: Friesland, Rotterdam en Amsterdam-
kunnen inrichten, zou het resultaat er heel anders uitzien
kan er aan de inhoud worden gewerkt. Bazuin en Eliens
Amstelveen. Binnen deze broedplaatsen doet TNO onderzoek op basis waarvan voorspellingen kunnen worden gedaan
dan de huidige situatie. “Maar wat we nu hebben, is
verwachten dat er net als aan de zorgkant ook aan de kant
over de zorgvraag anno 2030. Daarna zal de commissie met alle betrokkenen en belanghebbenden vragen beantwoorden
zeker niet slecht”, vindt Eliens. “Een brede opleiding voor
van opleidingen beweging komt. “Concurrentie is een
als: wat is er straks nodig aan zorg? Wie gaat die zorg leveren? Hoe en waar?
verpleegkundigen moet wat mij betreft ook overeind
doodlopende weg”, aldus Eliens.
Saskia Schalkwijk, directeur Externe Betrekkingen van SIGRA, is projectleider van de broedplaats Amsterdam-Amstelveen.
27
4
Duurzame inzetbaarheid
- Behoud & mobiliteit
28
Duurzame inzetbaarheid kent meerdere subthema’s zoals arbeidsomstandigheden, preventie, gezondheid,
vitaliteit, employability, werkplezier, veiligheid en agressie. Ook mobiliteit waaronder de mogelijkheden
voor doorgroei, loopbaanpaden en scholing zijn hier een onderdeel van. Duurzame inzetbaarheid is een zaak
van werknemers én werkgevers. In 2014 is mobiliteit - intrasectoraal, intersectoraal en “extrasectoraal”- het
belangrijkst speerpunt. Waarom?
Mobiliteit houdt medewerkers actief en vitaal, geeft hen
mogelijkheden zich te ontwikkelen en regie te voeren
over hun eigen loopbaan. Door mobiliteit verbreden
Voorbeelden van projecten in het kader van
Duurzame Inzetbaarheid zijn:
medewerkers hun kennis en ervaring en neemt hun
• Het Gezond Rendement Fonds (GRF) van flexibiliteit toe. Mobiliteit voorkomt ook ziekte en uitval.
zorgverzekeraar Agis Achmea. Agis stort jaarlijks 15 Het stimuleren van interne mobiliteit draagt bij aan behoud
euro per aangesloten werknemer in dit fonds. De van medewerkers voor de eigen organisatie. Het stimuleren
gelden worden regionaal ingezet om preventie van van externe mobiliteit kan medewerkers aan de sector
arbeidsuitval te bevorderen.
zorg en welzijn binden. Mobiliteitsbeleid is daarom een
• Actieplan Gezond Bedrijf, een initiatief van de onmisbaar element van Duurzame Inzetbaarheid.
Ministeries van SZW en VWS. Het project heeft tot doel kleinere organisaties bewust te maken van de noodzaak Een andere reden is de verschuiving van functies en
van beleid rond duurzame inzetbaarheid, met specifieke
functieniveaus als gevolg van alle transities. In de
aandacht voor de gezondheid van werknemers.
langdurige ouderenzorg (zowel intra- als extramuraal) en
• Gezond & Zeker, een project om agressie en geweld
in de eerste lijn neemt de vraag naar verpleegkundigen
toe. Daartegenover staat dat er ook banen verdwijnen,
“handelen”.
tegen werknemers te voorkomen door te vooral aan de onderkant van het functiegebouw. SIGRA
zet in 2014 versterkt in op behoud van zoveel mogelijk
medewerkers voor de sector. Over enkele jaren neemt
de vraag naar personeel door de vergrijzing immers weer
toe. In 2014 zal daarom nog nauwer moeten worden
samengewerkt: onderling, met gemeenten en met
andere sectoren.
29
4.1 Levensfase bewust beleid Evean
Verbeteren vanuit je eigen kracht
Door Sofie Coronel
“Mijn doel is niet om simpelweg een kop koffie uit te delen, maar om de kwaliteit van leven te verbeteren.”
Hennie Kooi (61) is gastvrouw op de afdeling voor zwaar dementerenden van verpleeghuis Guisveld van Evean.
Zij heeft, net als alle andere medewerkers van Guisveld, deelgenomen aan een vitaliseringstraject, bedoeld om
mensen de kracht te geven mee te bewegen met de veranderingen die op stapel staan.
Hennie snapt dat wel, de zorg blijft immers mensenwerk
om aardig te blijven”, aldus Hennie. “Voorheen kropte
en is soms moeilijk te plannen. Toch is het vervelend als
ik mijn frustratie hierover op. Ook het feit dat ik kriegelig
collega’s telkens vergeten dat twaalf uur rusttijd is. “Ik
reageerde, gaf me een vervelend gevoel. Nu trek ik aan
kan de bewoners dan niet geven wat ze nodig hebben.
volgden duurde 24 weken. Voor en na het traject peilde
de bel bij mijn leidinggevende of bij een collega. Het is
Kwaliteit van leven zit namelijk ook in het bieden van rust.
zoon en haar dochter werken ook allebei in de zorg.
de Erasmus Universiteit de motivatie en werkbeleving en
prettig om samen te bespreken hoe met zo iemand om te
Voorheen zei ik er niets van. Het irriteerde me wel, maar ik
Vroeger werkte ze zelf als verzorgende, maar vanwege
EuroHRM de productiviteit. Uit de eerste resultaten blijkt
gaan. Even op een rustige plek zetten, op een of andere
dacht: ze luisteren toch niet. Tijdens het vitaliseringstraject
rugproblemen is ze daarmee gestopt. Haar werk als
dat het traject effectief is. Iedere drie weken was er een
manier zijn frustratie een beetje verlichten. Het zijn dingen
hebben we afgesproken dat we naar elkaar luisteren.
gastvrouw heeft ze altijd met plezier gedaan, hoewel er
zogenaamde groeisessie. Hierin werkten de deelnemers
die je zelf ook wel kunt bedenken, maar omdat je je toch
Daarom zeg ik het nu wel. En luistert iemand toch niet,
een periode is geweest waarin haar motivatie afnam.
aan hun motivatie, bespraken zij de kernwaarden van
persoonlijk aangevallen voelt, lukt het in je eentje niet om
dan breng ik onze afspraak in herinnering. Door met
“Ik voelde me beknot in mijn mogelijkheden, had niet
hun werk en gingen op de stoel van cliënten zitten.
genoeg afstand te nemen.”
elkaar te praten en je verwachtingen duidelijk te maken,
het gevoel dat ik zelf iets kon ondernemen. Waarom
Vooral dat laatste heeft Hennie veel opgeleverd. “Ik
ik daar niets aan deed? Misschien gemakzucht. Ik
weet nu beter hoe het is om afhankelijk te zijn van
Luisteren
had geen zin om de strijd aan te gaan. De afgelopen
anderen. En ook hoe het voelt als mensen langs je heen
Zo bezien lijken het kleine dingen die zijn veranderd.
Zelf initiatief nemen
jaren gaat dat beter. Het vitaliseringstraject heeft ook
lopen als je iets wilt vragen of als ze kortaf zeggen dat
Maar juist die kleine dingen maken een groot verschil.
Ook met de leidinggevenden heeft Hennie een betere
geholpen. Aanvankelijk was ik sceptisch. Ik dacht: weer
ze geen tijd voor je hebben.”
Neem het rustmoment om twaalf uur. Voor sommigen
band. “Ik heb nu het vertrouwen gekregen dat mijn
een futiliteit, maar voor Hennies werk van groot belang.
mening telt en dat ik mag rekenen op steun bij het
aanbrengen van verbeteringen.” Tegelijk voelt Hennie
De zorg zit volgens Hennie Kooi in haar genen. Haar
zo’n geldverslindend traject. Maar ik ben er heel anders
30
meerdere keren op een dag gebeurt, is het soms moeilijk
ontstaat er geen ergernis.”
uitgekomen. Bij veel andere collega’s zie ik dat ook.
Samen kun je meer
De diep dementerenden zitten dan in de huiskamer,
Helaas niet bij iedereen, maar sommige mensen willen
Dat Hennie soms kortaf was tegen een cliënt, had een
zijn verzorgd, op hun gemak en krijgen hun boterham.
zich vrijer om zelf initiatief te nemen. “Laatst heb ik de
gewoon niet veranderen.”
oorzaak die niet is weg te nemen. Er zijn bewoners die zo
“Geen geheen-en-weer met rolstoelen, geen in- en
bewoners om elf uur ’s ochtends een advocaatje met
in de war of gefrustreerd zijn, dat zij moeilijk hanteerbaar
uitlopen van mensen. Gewoon even rust. Dat geeft
slagroom gegeven. Vaak schiet die zondagse traktatie er
Verplaatsen in cliënt
worden. Sommige mensen zijn agressief. Ze knijpen, slaan
structuur en helpt bewoners de dag door te komen. Maar
bij in. Omdat ik nu ’s ochtends wat tijd over had, dacht ik:
Het vitaliseringstraject dat de medewerkers van Guisveld
of laten hun verzorgers moedwillig struikelen. “Als dat
niet alle collega’s houden daar voldoende rekening mee.”
we doen het nu, in plaats van vanmiddag. Eerder zou ik
31
Het project
Vitale Zorg
Het project Vitale Zorg werkt aan veranderingen bij
leidinggevenden en medewerkers maar juist ook aan
gedacht hebben dat collega’s dat misschien raar zouden
te brokkelen hadden. Dat geeft frictie en tast de
vinden, alcohol zo vroeg in de morgen. Dan zou ik het idee
motivatie aan. De veranderingen die nu komen gaan,
hebben laten varen. Nu denk ik: ík ben de gastvrouw en
moeten een co-creatie worden van medewerkers en
de bewoners maakt het niet uit hoe laat zij hun advocaatje
leidinggevenden.” Binnen het vitaliseringstraject heeft
krijgen. Je had ze moeten zien stralen!” Vooral van de
Johan, net als de andere leidinggevenden van Guisveld,
autonomie en beslissingsruimte van medewerkers. Het doel
familie van de bewoners krijgt Hennie positieve feedback
leiderschapstrainingen gevolgd. Belangrijkste eyeopener
is dat zij volledige verantwoordelijkheid nemen voor het
op dit soort kleine extraatjes. Zo draait ze op zondag een
was dat medewerkers hem anders zien dan hij dacht.
werk en zelf oplossingen zoeken voor mogelijke problemen.
uurtje kerkmuziek voor een paar gelovige bewoners van
“Ik had altijd het gevoel dat ik heel benaderbaar was,
Zo worden zij zelfsturend en krijgen zij zelf controle over het
de afdeling. “Op die manier houd je iets levend. Want ook
dat iedereen bij mij terecht kon voor alles. Tijdens
werk. Binnen het project werkt men aan gedragsverandering
al is het vlammetje nog zo klein, het brandt nog wel. Voor
dit traject bleek dat medewerkers toch een afstand
door te sturen op het geven van wederzijdse steun en
familie is dit ook heel prettig om te zien.”
voelen, alleen al om het feit dat ik leidinggevende
ben. Een uitnodigende houding kost energie, daar
32
Meer weten?
satie is in
Het traject Vitale Organi
iversiteit,
handen van Erasmus Un
Werxx.
Mevalue, EuroHRM en
hun deelname
Instellingen financieren
subsidie van
er
deels zelf, daarnaast is
rie van VWS.
ZonMW en het ministe
Meer info vindt u op
www.vitale-zorg.nl
verbeteringen voor de cliënt. Het doel is te komen tot een
organisatie met gezonde duurzaam inzetbare medewerkers
die op een hoog niveau presteren. Er wordt gewerkt aan
het verhogen van het verantwoordelijkheidsgevoel, de
door het stimuleren van feedback. Hierdoor verbetert de
Gaat u ook vitaliseren?
samenwerking en kunnen medewerkers van elkaar leren.
Constant verbeteren
ben ik nu wel achter.” Om echt samen op te trekken,
Kort gezegd heeft het vitaliseringstraject er voor Hennie
is er een speciaal webforum en een nieuwsbrief waar
Vier tips van Johan van Loenen, leidinggevende Evean:
dienend en participatief leiderschap en betrokkenheid bij
toe geleid dat zij professioneler in haar werk staat en
medewerkers alle ruimte krijgen om leidinggevenden
• Ga ervan uit dat dit traject iets met jou en je de organisatie. Leiders ondersteunen medewerkers in het
dat het aanbrengen van verbeteringen onderdeel is
te benaderen, ergens op aan te spreken of ervaringen
nemen van verantwoordelijkheid en helpen hen hierbij
geworden van haar baan. “En dat is ook precies de
te delen. Sinds het traject is Johan ook echt anders
• Besteed tijd en energie aan het traject en de waar nodig. Het gevolg van deze acties is dat er gewerkt
bedoeling”, zegt Johan van Loenen, leidinggevende
leiding gaan geven. “Luisteren en steunen. Dat is
wordt aan empowerment en zelfsturing van medewerkers
van Guisveld. De veranderingen die in het verleden
nu nog belangrijker geworden. Ik heb gezien dat
• Negatieve feedback is onvermijdelijk. Stel je open die effectief samenwerken. Medewerkers raken hierdoor
zijn doorgevoerd in de zorg, komen meestal voort
medewerkers heel graag meer willen doen aan een
bevlogen. Zij werken niet omdat het moet maar omdat ze
uit beslissingen op directieniveau. “Medewerkers
zinvolle dagbesteding voor onze bewoners. Dat kan ik
• Zorg dat het traject een vervolg krijgt, waardoor een er plezier en zin in hebben en zich verantwoordelijk voelen
hadden vaak niet het gevoel dat ze iets in de melk
alleen maar toejuichen.”
voor het geluk van de cliënten.
De mensen achter het project Vitale Zorg stimuleren
medewerkers doet.
verbeteringen die eruit voortkomen.
voor harde woorden.
cultuur van constante verbetering ontstaat.
33
4.2 Interview Jeroen Schackman, Bestuurder PuurZuid
Integrale samenwerking in
de wijkzorgteams
Door Waheeda Abdoelrahman
PuurZuid zal vanaf januari 2014 de maatschappelijke dienstverlening voor het stadsdeel Zuid uitvoeren. Zorg en
Welzijn zal vanuit één organisatie aangeboden worden. Daarmee is PuurZuid uniek in Amsterdam. Jeroen Schackman,
Bestuurder van PuurZuid, vertelt over de organisatieontwikkeling en de nodige efficiënte samenwerking.
De veranderingen vragen nogal wat van toekomstige
natuurlijke uitwisseling ontstaan en men vult elkaar
werkgever is om de medewerkers de voordelen van de
dat aspecten als werving en selectie, inwerkperiode en
professionals: anders kijken naar de cliënt, naar diens
aan daar waar het nodig is. Men moet tijdig kunnen
verandering te laten zien en hen te faciliteren om mee te
scholing voor vrijwilligers volgens Jeroen Schackman
omgeving en anders omgaan met ondersteunings-
doorschakelen naar de formele zorg, zodat voorkomen
groeien.” Een andere ontwikkeling is het overnemen van
zorgvuldig in de organisatie geborgd moeten zijn.
vragen. Binnen de huidige samenleving ligt de focus
wordt dat cliënten in hun eigen systeem doormodderen.
specialistische zorg door een wijkverpleegkundige na een
“Momenteel kunnen wij putten uit het aanbod van
op het versterken van de eigen regie van de burger, de
De rol van de generalist wordt belangrijk. Iemand met een
ziekenhuisopname. Willen we de verpleegkundige zorg
meerdere types vrijwilligers. Bijvoorbeeld ondernemers
zelfredzaamheid, participatie en het sociale netwerk van
brede blik die van veel markten thuis is.
ook in de thuissituatie garanderen, dan moeten we er
of bankmedewerkers die door de crisis hun baan zijn
deze burger. Ook de contacten met andere organisaties in
Werken in een wijkzorgteam vergt een fundamentele
gezamenlijk voor zorgen dat de transfer goed verloopt.
kwijtgeraakt, jongeren die net van een opleiding af komen
de wijk worden belangrijker. Zorgverleners verlenen in de
omslag van de professionals. Van ‘zorgen voor’ naar
In de praktijk kunnen nog veel verbeterslagen worden
en werkervaring willen opdoen. Mensen die uitstekend
toekomst niet alleen zorg, maar zullen meer dan voorheen
‘zorgen dát’. Daarbij gaat het om de kennis, houding en
gemaakt. Behalve een goede afstemming is adequate
hun kwaliteiten en vaardigheden kunnen inzetten bij
de samenwerking zoeken met andere organisaties en
vaardigheden van medewerkers. Daarnaast moeten de
scholing van wijkverpleegkundigen en de thuiszorg-
schuldhulpverlening of om anderen te ondersteunen
professionals in de wijk.
medewerkers die nu in een intramurale setting werken
medewerkers ook belangrijk.”
bij hun administratie. Hierdoor kan er efficiënter
zich bewust worden van de noodzaak om mee te
Hoe richt PuurZuid de wijkzorgteams in?
bewegen naar het extramurale veld.
“Bij de inrichting van de wijkzorgteams wordt de
34
gewerkt worden. Daarnaast levert dit de organisatie een
De informele zorg in de wijk
kostenbesparing op.”
Een groot deel van de zorg wordt door vrijwilligers
teamsamenstelling vastgesteld op basis van de zorg- of
Voor de zwaardere zorg in de woonzorgcentra zal in
uitgevoerd. Zij zullen op hun beurt aangestuurd en
De regie in de wijk
hulpvraag en de benodigde deskundigheid in de wijk.
de toekomst hoger gekwalificeerd personeel nodig zijn.
ondersteund worden door een beroepskracht. Sturing
“De maatschappelijk werker heeft al ogen en oren in
Hierbij wordt ook gedacht aan wat vrijwilligers kunnen
De minder zware cliënten blijven langer thuis wonen en
op wat ze moeten doen, maar met ruimte voor de
de wijk en kan zowel de professionals als het informele
doen. Tussen de diverse expertises in de wijk moet een
hebben thuiszorg nodig. Een belangrijke taak van de
wijze waarop ze taken kunnen invullen. Dat betekent
netwerk met elkaar verbinden. Daarom denk ik dat
35
de regiefunctie voor de maatschappelijk werker is
houdend met de verschillen die er in het gewone leven
weggelegd.” Ook de rol van de eerste lijn wordt
ook zijn. De één woont in een appartement, de ander in
belangrijker. De praktijkondersteuners ouderenzorg
een villa. Waarom moet het anders als men oud wordt?”
worden bijvoorbeeld een essentiële schakel tussen de
huisarts, de maatschappelijke dienstverlening en
Het welzijn van de toekomst
de wijkverpleging.
PuurZuid zet in op de volgende unique selling points:
kwaliteit, efficiency, wendbaarheid en integratie van
36
Verzakelijking van de zorg
zorg en welzijn. Een kleine organisatie met minder
“Het is nog niet zo heel lang geleden dat cliënten relatief
overhead, waardoor er meer budget overblijft voor het
fit naar een verzorgingshuis gingen en daar de rest van
primaire proces. Voor Jeroen is dat het ideale plaatje.
hun leven all-inclusive konden verblijven. Dit zijn kosten die
“Het gaat uiteindelijk om het bevorderen van welzijn
wij met z’n allen betalen en dat is niet meer op te brengen.
van mensen. Dit wordt gestimuleerd door in een
Verzakelijking van de zorg is nodig. Het goede van de
cliëntgerichte omgeving een op maat gesneden zorg-
verzakelijking is dat mensen duidelijk te zien krijgen wat
en dienstverlening aan te bieden. Zorg, verpleging,
de kosten zijn. Als er een eigen bijdrage verwacht wordt
behandeling en maatschappelijke dienstverlening zijn
zullen mensen kritischer worden ten opzichte van de prijs-
slechts middelen om dat doel te bereiken. Ondanks de
kwaliteitverhouding. Als er iets niet goed op orde is, dan
vaak grote ongemakken, wil je de laatste paar jaar van
zullen zij dit laten blijken. Dit houdt de organisaties scherp
je leven zo prettig mogelijk wonen. De zorgcentra zullen
en flexibel om een optimale zorg- en dienstverlening te
steeds meer een huis van de wijk worden, waarbij de
kunnen leveren. De essentie is dat de noodzakelijke zorg
bewoners uit de buurt zich uitgenodigd voelen om ook
voor iedereen van dezelfde kwaliteit moet zijn, rekening
langs te komen.”
37
5
@nders werken
38
Onder @nders Werken worden die activiteiten geschaard die te maken hebben met de toekomst. De voornaamste
activiteiten zijn onderzoek, monitoring van ontwikkelingen en concrete plannen om de implicaties van alle
transities voor het werken in de zorg in kaart te brengen.
In de regio zijn – net als elders in het land – duizenden
zorgorganisatie Markant het project ‘Samenspel is winst
mantelzorgers en vrijwilligers actief in alle sectoren
voor de stad’ begonnen. Met vrijwilligersorganisaties
van zorg en welzijn. Zij zijn onmisbaar en veel meer
zullen vergelijkbare projecten worden opgestart.
dan een aanvulling op de professionele zorg. Door een
krimpende beroepsbevolking, een verwachte groei van
Verschuiving van tweede naar eerste lijn
de wijkgerichte (thuis-) zorg en het wegvallen van de
De komende jaren treedt een verschuiving op in de
financiering van eenvoudiger vormen van (langdurige)
regionale werkgelegenheid in de zorg van tweede
zorgverlening zullen nog
meer mantel-zorgers en
vrijwilligers een bijdrage
moeten leveren.
De
sociale
in
grotere
wezenlijk
elders.
samenhang
steden
anders
Daarom
Groot-Amsterdam
is
dan
zal
in
het
beleid rond informele zorg
moeten worden versterkt.
Zorgprofessionals
krijgen
“Het zou een chaotische
toestand worden als
elke patiënt door elke
verkozen specialist in een
bepaald ziekenhuis zou
worden behandeld”
– Prof. Dr. P. Muntendam (1901-1986) in zijn rede bij de opening
van het Nebo-Ziekenhuis in Scheveningen (1961).
naar eerste lijn en
van intramuraal
naar extramuraal.
De basiszorg zal een
aanzienlijk deel van
meer gespecialiseerde
zorg afvangen. Een
ontwikkeling die in
2012 en 2013 al
zichtbaar werd door een
hogere productie in de
huisartsenpraktijken en
een lagere productie in
steeds meer te maken met mondige, kritische familie-
de ziekenhuizen. Met name deze beweging wordt nog
leden en andere zorgvragen. Om het samenspel tussen
onvoldoende onderkend en onderzocht. Wat zijn de
zorgmedewerkers en mantelzorgers in de ouderenzorg
consequenties voor functies en opleidingen? Hoeveel
te versterken, is SIGRA in samenwerking met de mantel-
medewerkers zijn betrokken? Wie krijgt de regie?
39
5.1 Interview met Pien van Langen, directeur 1ste Lijn Amsterdam
“Zinnige en zuinige zorg leveren
in de buurt”
Door Marjolein van Harten
De samenwerking tussen SIGRA en 1ste Lijn Amsterdam is het afgelopen jaar intensiever geworden. 2012 was
het jaar van oriëntatie, 2013 is het jaar van oogsten gebleken. Een gesprek met Pien van Langen, directeur 1ste
Lijn Amsterdam.
SIGRA en 1ste Lijn Amsterdam werken op belangrijke
ondersteunen wij ook: zorg in de buurt, dichtbij de burger
Amsterdamse thema’s samen. Natuurlijk met de
en op een zinnige en zuinige manier. Dat is onze opdracht.”
vele andere stakeholders in de stad. Zo heeft het
Transities in HRM
40
samenwerkingsverband binnen de driehoek huisarts,
Wie zal de regie voeren in de toekomst?
De transities in Care en Cure hebben niet alleen gevolgen
kwantitatief. HRM-afdelingen worden echter ook geraakt
wijkverpleegkundige en maatschappelijk dienstverlening
“Verschillende partijen. Ten eerste de burger zelf, maar
voor zorgprofessionals, maar ook voor HRM-afdelingen.
door bezuinigingen en veranderende taken. Nog weinig
een rol. Daarnaast trekken SIGRA en 1ste Lijn Amsterdam
daarvoor is de hulp van de gemeente, het onderwijs en
Ook is sprake van ontwikkelingen die al enkele jaren
aandacht wordt besteedt aan vragen als:
samen op als adviseurs bij de ontwikkeling van een
ondersteuning bij participatie nodig. We moeten de burger
gaande zijn. Zo worden steeds meer en vaker taken
• Wat is de rol van de HRM-adviseur in en voor Transmuraal Platform, waar regionale werkafspraken
helpen bij het voeren van de regie, want niet iedereen kan
op HRM-gebied toebedeeld aan de leidinggevenden
tussen huisartsen en medische specialisten worden
dat zelf.”
van zorgafdelingen (’in de lijn gebracht’) en verschuift
• Welke HRM-functies zijn er nu en welke functies zijn in gemaakt. Een derde initiatief waarin wordt samengewerkt
de aandacht van de achterblijvende HRM-afdeling
is het Pact Gezond Gewicht. Afspraken in dit Pact leiden
Volgens Pien is er een centrale rol voor de huisarts
naar advisering, ondersteuning en instellingsbrede
• Hoe kunnen HRM-adviseurs van verschillende ertoe dat kinderen met overgewicht en obesitas een beter
weggelegd, maar die rol kan ook opgepakt worden door
organisatievraagstukken. Ook is de HRM-afdeling
afgestemd aanbod krijgen.
een praktijkondersteuner somatiek of GGZ. De huisarts
steeds meer een schakelpunt tussen bestuur en
• Over welke competenties moet een HRM-adviseur lijnmanagement als het gaat om visie, missie en strategisch
beschikken om transities optimaal te kunnen Hoe ziet u de toekomst van de eerste lijn?
de thuiszorg inschakelt. In de driehoek van huisarts,
personeelsbeleid. Tot nu toe ligt de focus vooral op
begeleiden?
Pien van Langen: “We weten dat een steeds groter deel van
wijkverpleegkundige en maatschappelijke dienstverlener
veranderingen in zorgfuncties, zowel inhoudelijk als
• Hoe zijn die competenties te verwerven?
de zorg in de eerste lijn geleverd zal moeten worden. Dat
wordt vervolgens afgesproken wie de casemanager wordt.
zelfsturende, extramurale teams?
de nabije toekomst nodig?
instellingen samenwerken?
is uiteindelijk degene die de wijkverpleegkundige of
41
42
Dit kan de huisarts zijn, maar ook de wijkverpleeg-
voorbeeld van samenwerking. In dit Platform worden
overgenomen moeten worden door deze professionals.
is een veelheid aan functies. Zo heb je bijvoorbeeld
kundige of maatschappelijk dienstverlener. Het gaat
er regionale afspraken gemaakt tussen huisartsen
De competentie ‘durf’ gaat over de durf om met de
een technisch verpleegkundige, een casemanager
vaak om kwetsbare burgers, bijvoorbeeld zieke mensen,
en medische specialisten, waardoor meer zorg zal
patiënt de discussie aan te gaan om zinnige en zuinige
somatiek en een specialistisch verpleegkundige. Deze
die niet weten wat ze moeten doen of waar ze heen
plaatsvinden in de eerste lijn. Op arbeidsmarktgebied
zorg te leveren. Pien legt uit dat dit de ‘dappere dokter’
verscheidenheid is ontzettend ingewikkeld om te
moeten. Deze burgers zullen ondersteund moeten
zijn diverse ontwikkelingen zichtbaar in de eerste lijn. De
genoemd wordt. Een huisarts kan een patiënt met pijn in
begrijpen voor de burger.”
worden in het maken van keuzes en bij sommige burgers
verwachte tekorten van huisartsen in Amsterdam zijn niet
zijn knie doorverwijzen naar de fysiotherapeut. Maar de
zal de professional zelfs de regie overnemen, in overleg
uitgekomen, het beroep blijft populair. Het tekort aan
huisarts kan bijvoorbeeld ook vragen wat degene zelf doet
“Het gaat over de tegenstelling tussen generalisten en
met de burger.
praktijkondersteuners valt ook mee. Daarnaast ontstaan
aan oefeningen. Het moeilijke hiervan is dat er patiënten
specialisten. We hebben specialisten nodig, maar door
er in de sector nieuwe beroepen, zoals de casemanager
zullen blijven die naar de fysiotherapeut willen. De dialoog
alle verschillende namen kan men niet verwachten dat
Is de eerste lijn klaar voor alle verschuivingen
dementie. Maar vooral is de eerste lijn bezig met het
over wat de patiënt zelf kan bijdragen zal de professional
de burger daarover regie heeft, dat is te gecompliceerd.
haar kant op?
ontwikkelen van nieuwe competenties. Het gaat om
moeten durven aangaan. Meerdere professionals,
Mensen die zorg nodig hebben, weten niet meer waar
De huisartszorg zal in de toekomst veel meer doen
samenwerken, zelfmanagement stimuleren en durf.
bijvoorbeeld de Amsterdamse Huisartsen Kring, zijn dit
ze moeten zijn”, vertelt Pien. “Dat is iets waar ik mij
rondom de GGZ en de Jeugdzorg. Ouders die problemen
De nieuwe competenties rondom samenwerken gaan
debat over zinnige en zuinige zorg al aangegaan. Het
zorgen over maak.” Mogelijke oplossingen zijn te vinden
ondervinden met hun kinderen zullen in eerste instantie
over organiseren binnen de eigen praktijk en binnen het
gaat hierbij steeds over optimale zorg, maar dat hoeft niet
in een vereenvoudiging van de benamingen. Wat ook zou
bij hun huisarts terechtkomen. Het is onduidelijk of
netwerk. Bij zelfmanagement gaat het om het helpen
maximale zorg te zijn.
helpen, is meer autonomie voor de zorgprofessional. Hij
de huisartsen hier klaar voor zijn. Er komt heel veel
van de burger om zelf meer regie te nemen. Met het
op de huisartsenzorg af. De 1ste lijn Amsterdam is
begrip zelfmanagement, bedacht door beleidsmakers,
Hoe ziet de toekomst van de eerste lijn eruit?
middel van indicatoren, maar kan bepalen, in overleg met
een regionale ondersteuningsstructuur (ROS) voor de
wordt geworsteld door de eerstelijns professionals. De
Pien legt uit dat de eerste lijn al veel meer is gaan
de patiënt, wat goed voor hem of haar is. Het werken
eerstelijns professionals maar er wordt ook samengewerkt
professionals ondersteunen de burgers bij het maken van
samenwerken in de keten, bijvoorbeeld met de diëtiste
met accreditatie of intervisie binnen de beroepsgroep zelf
met SIGRA. Het Transmuraal Platform is een mooi
keuzes en soms zal, in overleg met de burger, de regie
en de fysiotherapeut. “Maar,” geeft Pien aan, “er
kan hierin ook helpen.”
of zij hoeft zich dan niet alleen te verantwoorden door
43
Hoe is de Care verbonden?
echter niet te verwezenlijken omdat het te duur is. De
“De eerstelijns zorgprofessionals worden betaald vanuit
wijkverpleegkundige en de maatschappelijk werker
de zorgverzekeringswet, de wijkverpleegkundigen
moeten de rol van ‘toe geleider’ op zich nemen. De
uit de AWBZ en de thuiszorg uit de WMO. Dat zijn
huisarts wil graag dat zij dit regelen. In de ideale wereld
verschillende culturen en financieringsvormen. Het is
komen mensen bij die zorgverleners waar zij moeten zijn,
goed dat SIGRA en de 1ste lijn Amsterdam samenwerken,
zodat zij daarna weer zelfstandig kunnen functioneren. Er
bijvoorbeeld in het project Zichtbare Schakel en de
mag geen overlap en versnippering zijn.
gezamenlijke visieontwikkeling Zorgwereld 2017. Toch
moeten de verschillende culturen elkaar nog leren
“Binnen welzijn is het groepswerk –dagopvang en
kennen. Een hobbel die genomen moet worden is de
dagactiviteiten- erg belangrijk. Hier wordt nu veel op
vereenvoudiging van de diversiteit in de V&V sector. Dat
bezuinigd. Huisartsen zien dat veel burgers verwezen
is een belangrijk punt voor de huisartsen. De huisarts
moeten worden naar bijvoorbeeld activiteiten om
vindt het ingewikkeld om de weg te vinden in de V&V
vereenzaming te voorkomen, maar de bestrijding van
instituten. De tijd is gekomen dat men met elkaar
eenzaamheid kan beter. Kijk bijvoorbeeld naar de
probeert de zaken op te lossen. Schaarste leidt ook tot
leegstand in de verzorgingssector. Gebruik die ruimtes
oplossingsgerichtheid.”
voor creatieve dagbehandelingen en groepsactiviteiten.
Welzijn moet niet alleen gericht zijn op individuele
Hoe ziet de ideale zorgwereld eruit?
activiteiten maar juist ook op groepen. Welzijn en zorg
“Burgers en professionals mogen geen last hebben van
moeten elkaar hierin veel meer vinden.”
schotten in de financiering. Beiden zou men daarin meer
44
autonomie mogen geven. Natuurlijk moeten zij daarbij
“Tot slot is de samenwerking tussen de informele en
letten op schaarste. In de ideale wereld is er goede zorg
formele zorg erg belangrijk. Er is heel veel informele
voor iedereen, op een zinnige en zuinige manier. Burgers
zorg. In de GGZ bijvoorbeeld krijgt een patiënt vaak veel
zelf hebben daar ook een belangrijke rol in, bepaal samen
ondersteuning van de mantelzorgers en maatjes. Ook
met de patiënt wat goed is voor de patiënt”
hier is de autonomie van de professional van belang.
Zowel burgers als eerstelijns professionals hebben
Geef iemand de ruimte om de sociale kaart voortdurend
behoefte aan één loket met kundige medewerkers
bij te werken en te ontwikkelen, want dat verdient zich
die de burger naar de juiste professional leiden. Dit is
uiteindelijk terug.”
Pien van Langen
Directeur 1ste Lijn Amsterdam
45
6
De Transitie-expres rijdt in volle vaart. Volgens velen veel
te snel. Op weg naar verandering worden tal van stations
overgeslagen, de reizigers in verwarring en frustratie op het
perron achterlatend.
Er lijkt geen spoorboekje te zijn, althans niet voor het
overgrote deel van de betrokkenen. Waar de wissels liggen
en hoe ze staan? Hoe laat welke trein waar vertrekt? Gaat
‘Persoonlijke Verzorging’ nu naar ‘Halte WMO’ of stopt ze
in ‘Zorgverzekeraar’? Er zijn mensen die het weten, maar
delen zij hun informatie?
Zorgprofessionals zijn flexibel, staan dagelijks voor veel
complexere (levens-)vragen dan de planners van de
Transitie-expres. “Verandering” biedt hen ook kansen en
die zullen ze grijpen. Uiteindelijk komt het goed. Maar,
mochten de planners in de toekomst weer een nieuwe
Transitie-expres in de dienstregeling willen brengen, sta dan
eerst eens uitgebreid stil bij degenen die het echte werk in
de zorg verzetten.
Epiloog
46
47
6
11
9
4
16
19
13
5
17
10
Team SIGRA
2
7
20
15
12
1. Max Holtes
8
2. Christéle Warmerdam
4. Wendy Rinzema
5. Linda van de Poll
6. Robbert de Man
7. Marloes Mattheijer
8. Joop Looijenga
9. Franka Vendrig
10. Marjolein van Harten
11. Ireen Decoz
12. Mariëtte van der Lans - Hosemans
13. Kim van Amsterdam
14. Waheeda Abdoelrahman
15. Saksia Schalkwijk
16. Aggie Strijbosch
17. Lotte Speelman
18. Evelien Janssen
19. Anne de Boer
20. Félice de Charro
21. Angelique van der Kroon
18
3
3. Ingrid Sluijs
1
14
21
Samen Gezond in
Groot Amsterdam
© SIGRA 2014 • www.sigra.nl

Zorg en ondersteuning thuis die bij u past

Nachtelijk westveer.pdf

Wijkverpleegkundige augustus 2014 extern.pub

Week van de ouderen

Verpleegequipe hospitalisatiediensten

Nieuwsbrief Maart 2014

In een gezamenlijke brief

Continuïteitshuisbezoek

Vacature Wijkverpleegkundige