Metataal Simea_2 2014

13-04-14
Metataal: multimodale en
metalinguïstische taaltherapie voor
oudere kinderen met een TOS
Rob Zwitserlood
Simea congres 11-4-2014
Onderdeel promotieproject: Taalgroei bij kinderen met
een TOS in de basisschoolleeftijd
1.  Grammaticale ontwikkeling van kinderen met TOS van 6-8
jaar: Achterstand of afwijkend?
2.  Grammaticale ontwikkeling van kinderen met TOS van 8-10
jaar: De rol van het lexicon
3.  Ontwikkeling van onvloeiendheden in de spraak van kinderen
met TOS van 8-10 jaar
4.  Metataal: multimodale en metalinguïstische taaltherapie
voor oudere kinderen met een TOS
‘Tell me and I forget,
Teach me and I will remember
Multimodaal en metalinguïstisch
Involve me and I will learn’
(Benjamin Franklin)
Multimodaal:
Inschakelen van meerdere zintuigen en motoriek
(gehoor, visus, tactiel / kinesthetisch: het gevoel van beweging)
Metalinguïstisch:
•  Het (toenemend) vermogen (bij jonge kinderen) te abstraheren
van de betekenis van taal en zich te richten op de vorm
•  Door de impliciete kennis van leerlingen over taal bewust te
maken, worden zij in staat gesteld te reflecteren op taal en
taalgebruik, en kunnen ze dit gericht verbeteren
(Expertisecentrum Nederlands)
Niets nieuws onder de zon (2): Groot Brittannië
Niets nieuws onder de zon (1)
Maria Montessori (1870-1952):
•  Ontwikkeling stimuleren vanuit sensorische stimulatie en fysieke
activiteiten
•  Montessori gebruikte een verscheidenheid aan taken met een
concreet karakter: o.a. manipuleren van objecten (blokjes, etc)
Toine van Uden (1912-2008): “Reflecterende moedertaalmethode”
•  Werken vanuit gesprekken/dialoog
•  Ontwikkeld voor doven (orale school): leren door te reflecteren
op taal
Niets nieuws onder de zon (3): Nederland
Colour Pattern Scheme (John Lea,1970): A method of remedial
language teaching
Taal in Blokjes (Stichting Taalhulp (1978)
Colourful Semantics (Alison Bryan,1997)
Matrix voor Windows (Herman Veenker,1995)
Shape Coding (Susan Ebbels, 2001, 2007, 2011, 2013)
Grammatica in Vorm en Kleur (Corinna Sipkema,1973)
1
13-04-14
“First contact”: stencils van Kirsten Thyme
Grammatica in Vorm en Kleur (Kirsten Thyme, Kopenhagen,
Denemarken):
Zinnen bouwen met Lego blokjes (taaltherapie voor SH kinderen),
Gekregen medio jaren ‘80 op logopedieopleiding Utrecht,
vertaling Wytske Mensink
“Second contact”: Mary Hirschman (Toronto, Canada)
Hirschman, M. (2000). Language repair via metalinguistic means.
International Journal of Language & Communication Disorders,
35(2), 251–268.
Antwoord op Sieneke Goorhuis-Brouwer in FOSS-TAAL
Zwitserlood, R. L. M. (2009). Therapiemogelijkheden voor oudere
kinderen met ESM. FOSS-TAAL, (2), 1–3.
‘Ik hoor en ik vergeet.
Ik zie en ik onthou.
Mee gewerkt, maar incidenteel
Ik doe en ik begrijp’.
(Chinees spreekwoord)
Bewuste/onbewuste processen in taalproductie/leren
Uit Hirschman (2000)
Het idee achter metalinguïstische benaderingen
Kinderen met een TOS leren taal/grammatica niet vanzelf
(= kernprobleem van TOS)
Cognitieve mogelijkheden zijn wel (min of meer) normaal
Kinderen met een TOS hebben baat bij visuele ondersteuning
Kinderen met een TOS kunnen grammaticale regels expliciet
aanleren (Procedural deficit hypothesis, Ullman & Pierpont, 2005)
De metalinguïstische brug
Uit Hirschman (2000)
Procedural deficit hypothesis (Ullman & Pierpont, 2005)
Procedureel geheugen systeem:
•  ondersteunt impliciet leren van sequentiële processen,
•  ook grammaticale regels
•  aangedaan bij kinderen met TOS
Declaratief geheugen systeem:
•  min of meer intact
•  biedt compensatie door regels expliciet (aan) te leren
2
13-04-14
Visuele ondersteuning ontlast het werkgeheugen
Geheugen
Werkgeheugen:
beperkt
Metataal pilot interventiestudie
Lange termijn geheugen:
onbeperkt
Procedureel geheugen
onbewust
niet toegankelijk
Vaste programma’s:
fietsen, lopen,
grammatica,
morfologie, fonologie
Declaratief geheugen:
bewust
toegankelijk
Episodisch geheugen:
gebeurtenissen
ESM kinderen leren
regels in declaratief
geheugen:
compensatie
Semantisch geheugen:
feiten (woordenschat)
Lesprogramma MetaTaal
Therapiedoel
•  Aanpassingen van originele programma (Thyme) met Lego
blokjes voor samengestelde zinnen
•  Grammaticale regels expliciet aanleren
•  Visuele ondersteuning met Legoblokjes voor woordsoorten en
grammaticale functies
•  Motorische en tactiel/kinesthetische component: letterlijk
zinnen bouwen met Lego!
•  Plezier!
Opzet interventiestudie (pilot)
Repeated baseline design (quasi experimenteel): 3x nulmeting,
dan post-therapie, retentie na 3 maanden
Testscores
4
2
0
T2
T3
Een relatieve (betrekkelijke) bijzin geeft extra informatie over een
naamwoord(groep). Er zijn veel verschillende types relatieve
bijzinnen.
Gekozen voor de interventie:
Het meisje zoende de jongen [die de bloemen bracht] à RECHTS
Het meisje [dat een ijsje eet], zit op het muurtje à INGEBED
De straat [waar mijn tante woont], is sinds vandaag afgezet
Productie en begripstaken relatieve bijzinnen
12 kinderen, gem. lft 11;2 jr (SD 1;2 jr), range: 9;4 – 12;8 jr
T1
Therapiedoel: relatieve bijzinnen (weinig gebruikt door oudere
TOS kinderen, volgens grammaticaal profiel deelstudies 1 en 2)
post therapy
retentie
Productietaken:
1. Zinnen afmaken (Rechts): 10 items
Een jongen zit op hockey, en een jongen zit op judo. Wie zou jij
willen zijn? Ik kies… de jongen [die op judo zit]
2. Zinnen afmaken (Ingebed):10 items
Er is een prinses. Ze draagt een kroontje. Ze zingt een lied
Begin de zin met: De prinses…[die een kroontje draagt], zingt een
lied / …[die een lied zingt], draagt een kroontje
3. Zinnen samenstellen: 16 items
een lolly / Daar staat / koopt / de jongen / die
Daar staat de jongen [die een lolly koopt]
3
13-04-14
Productie en begripstaken relatieve bijzinnen
Scoring taken
Zinnen nazeggen
1. Zinnen van 7 woorden: 12 items
De clown die ballonnen opblaast, ziet Marloes
2. Zinnen van 12 woorden: 15 items
Het huis waar Pim al jaren woont, staat in een mooie buurt
Begripstaak: 28 items
De kinderen die naar de jongen wijzen, dragen een pet
Goed: betrekkelijk vnw (die, dat, waar) gebruikt op de goede
plaats + vervoegd werkwoord achteraan in de bijzin
Fout:
ik kies de jongen met de lolly
ik kies de jongen die koopt een lolly
Alle 5 de testafnames door klinisch linguïsten, de behandelaar
bleef blind voor alle testresultaten tot na de retentiemeting
Verwerking scores: RZ
Metataal programma
Stappen in Metataal
Vijf weken, 10 lessen (2x pw 30 min), uitgeschreven, compleet
met materiaal, oefenbladen en spelletjes
Eén behandelend logopedist
Eén school (Auris De Taalkring, Utrecht)
Tests eerst uitgeprobeerd: 2 kinderen met normale
taalontwikkeling,10 jr
Tests en behandelprogramma eerst uitgeprobeerd: 2 kinderen
met TOS, en daarna bijgesteld
Verklaring van geen bezwaar CCMO (Centrale Commissie
Mensgebonden Onderzoek)
Stap 1: Aanleren van gebruik blokjes en woordsoorten
Daarna:
Stap 2: Enkelvoudige zinnen à
Stap 3: Nevenschikking à
Stap 4: Onderschikking à
Stap 5: Relatieve bijzin à
Stap 6: Eerst relatieve bijzin Rechts à
Stap 7: Daarna ingebedde relatieve bijzinnen
Groen blokje, 1x2 Lidwoord Bijvoorbeeld: de, het, of een Rood blokje, 2x3 MetaTaal: Lekker (bruggetjes)zinnen bouwen!
Spieken mag!
Enkelvoudig
De man
zit
Nevenschikking
Kinderen hoeven
de blokjes (kleur en
grootte) niet uit het
hoofd te leren.
Relatieve bijzin R
Gebruik wel
‘volwassen’ termen,
dus niet:
op de fiets
Bart
bekijkt de auto
en
kijkt naar de vrouw
die een kras
heeft
Relatieve bijzin
ingebed
De man die naast de vrouw loopt
Doe-woord
of
Wie-woord
of
Wat-woord
Is het een klein woordje? Is het ‘de’, ’het’ of ‘een’? •
Kan je het doen? •
•
Gaat het over een plaats? Kan je er ‘de tafel’ achter zetten? •
•
Kan je er de/het/een voor zetten? Is het een mens, dier of ding? •
•
Zegt het iets over het naamwoord? Is het een kenmerk van de mens, het dier of het ding? •
Is het die, dat of waar? •
Hoor je een pauze in de zin als je hem hardop zegt? Is er al een ‘die’ ‘dat’ of ‘waar’-‐brug in de zin? Bijvoorbeeld: lopen, fietsen, lezen, praten Geel blokje, 2x2 Voorzetsel Bijvoorbeeld: op, naast, onder, met, tegen Blauw blokje, 2x4 Naamwoord Bijvoorbeeld: boom, vrouw, hond, tas, broek Bruin blokje, 2x2 De man zit op de fiets
Werkwoord •
•
Bijvoeglijk naamwoord Bijvoorbeeld: Groen(e), mooi(e), blij(e), groot, klein, dik, Grijze brug met witte bovenkant Voegwoord Bijvoorbeeld: die, dat of waar Grijze brug met komma Komma •
, kijkt naar de fietser
4
13-04-14
Resultaat MetaTaal interventiestudie
•  5 weken 2x pw 30 min zorgde voor significante verbetering in
de productietaken van relatieve bijzinnen
•  Vooruitgang was stabiel bij retentiemeting na 3 maanden
•  Geen vooruitgang bij begripstaak
•  Bij retentiemeting vooruitgang in nazegzinnen van 12 woorden
•  Anecdotisch: kinderen merken relatieve bijzinnen van de
leerkracht in de klas op (hé, een bruggetjeszin!)
•  Nog geen bewijs voor toename relatieve bijzinnen in spontane
spraak
Begrip / productie
Waarom geen verbetering begrip?
•  5 weken 5 uur is te kort (Camarata et al (2009):
24 uur in 12 weken productietraining geeft wel
verbetering in begrip
•  Therapie was vooral op productie gericht
Voordelen Metataal
•  Gebruik van schriftelijke taal kan, maar is niet noodzakelijk
•  Je kunt met Lego (bijna) alles bouwen, bijvoorbeeld meervoud
znw = 2 blokjes op elkaar + werkwoord ook 2 blokjes (=
congruentie)
•  Kinderen vinden het heel erg leuk om te doen
•  Wel nodig: voldoende IQ en voldoende metalinguïstisch
bewustzijn
•  Biedt mogelijkheden voor ICT toepassingen (apps?)
Maar…..
•  Er bestaan geen tovermiddelen voor kinderen met TOS…
(MetaTaal, Brain Gym, FastForWord)
•  Er zijn nog veel vragen omtrent: therapie-aanpak, frequentie,
groep of individueel, welk doel op welke leeftijd, overdracht
naar spontane taal, etc.)
•  Maar: Progressie grammatica oudere kinderen met TOS blijft
mogelijk!
Vervolg
Meer studies met andere targets!
Strengere designs
Welk deel van het programma zorgt voor het effect: veel
aanbieden/aandacht voor de zinnen of de meta-aanpak?
Graag discussie over taaltherapie voor oudere kinderen:
Misschien een U curve voor intensiteit therapie:
Veel therapie bij de jongere kinderen
Minder therapie als ze leren lezen, spellen, rekenen (groep 3-6)
Weer meer (“tweede kans” ) als het metalinguïstisch bewustzijn
en de leesvaardigheid voldoende ontwikkeld zijn
5
13-04-14
Bedankt voor jullie aandacht!
[email protected]
6

Download Report