Emulsies scheiden - Open Schoolgemeenschap Bijlmer

Een onderbouwles
Emulsies scheiden
Door een gangetje met kapstokken kom je
het lokaal binnen. De tafels staan twee aan
twee tegen de wanden van het lokaal, een
dubbele gaskraan erboven aan de muur. De
leerlingen komen met de luidruchtigheid
van een tweede klas binnen, leggen hun
tas op een tafel, pakken hun schrift en een
stoel en gaan daarmee in de kring zitten.
De docent komt met de practicumspullen
binnen. De meeste leerlingen zitten rustig
met het schrift op hun stoel, een aantal
is nog druk in de weer met het sociaal
gebeuren en fladdert al of niet met stoel
of schrift nog tussen de anderen door. Hij
496
loopt aan de binnenkant van de kring rond,
kijkt iedereen even aan, vraagt hier wat,
stuurt daar wat en neemt zijn plaats in de
kring in, noemt nog luid een paar namen
en … de kring raakt gesloten, iedereen zit,
het wordt stil.
De vorige les hadden ze het onmengbare
gemengd, water en olie zijn geen water en
vuur, maar moeten toch niet veel van elkaar
hebben, er is een truc nodig om ze nader
tot elkaar te brengen, de vorige les hebben
ze een emulsie gemaakt:
“Wat hebben we vorige keer gedaan?”
“Blauwe waterdruppels bij rode oliedruppels en dat moesten we tekenen.”
“Ja, water bij olie … mengt dat? Wordt dat
homogeen? … Nee, klopt … dat wisten
jullie al … een betere vraag … hoe kunnen
we die druppels die niet willen mengen wel
mengen?”
“Dreft erbij en roeren!”
“Ik raak een beetje geïrriteerd … luisteren
jullie daar ook … Tayrone, wat zei Nancy?
… ja, daar zit je met een mond vol tanden
NVOX
december 2013
… kom op, let op … hoe noemen we zo’n
stof die ervoor zorgt dat water en olie
mengen en het mengsel homogeen blijft…
juist … een emulgator … jullie hebben de
vorige les een emulsie gemaakt ... water,
olie en Dreft … vandaag gaan we emulsies
scheiden.”
Hij pakt twee kuipjes van de kar met spullen.
“Is dat boter, meneer?”
“Nee dit is margarine en dit … halvarine!
Wat is eigenlijk het verschil tussen boter,
margarine en halvarine?”
Er ontspint zich een gesprek met veel
opmerkingen uit de
groep. Hij pakt de
belangrijke zaken op:
boter ook wel roomboter genoemd wordt
van melk gemaakt,
komt dus van zoogdieren, dieren waarbij de
pasgeborenen gezoogd
worden, margarine
komt van de planten,
olie uit de zaden en is
goedkoper, halvarine, is ook plantaardig,
maar bevat de helft aan vet en meer water,
is dus goedkoper en gezonder. De leerlingen praten onderling nog wat door over
wat ze de lekkerste vinden en wat vies,
hij vangt op dat de term halvarine niet bij
iedereen duidelijk is.
“Halvarine begint met half, dat betekent dat
het de helft aan vet bevat vergeleken met
boter en margarine, je zou het net als cola-
light … margarine-light kunnen noemen.
Als scheikundige wil ik nu de samenstelling
van de margarine en de halvarine weten.
Iris, lees jij even voor wat de ingrediënten
van beide kuipjes zijn … stil allemaal, luister
goed … Iris heeft niet zo’n duidelijke stem
als ik.” Zij leest voor, iedereen luistert. Water,
vet en emulgator staan op beide verpakkingen bovenaan.
Hij maakt een kuipje open en laat de
inhoud aan de groep zien: “Het eerste wat
bij beide op de lijst staat is water … waar is
dat water in godsnaam?” Hij haalt met een
spatel een lik margarine uit het kuipje en
laat dat de klas zien. “Kijk water, vet, emulgator, in dit geval soja-lecithine, door elkaar
gemengd en homogeen … hoe zie je dat
het homogeen is … eeh … Travis?”
Die schrikt, gaat recht zitten en zegt: “Ja …
eh … homogeen …”
“Dat was de vraag niet … Jennifer?”
“Je kunt de stoffen niet onderscheiden, je
ziet alleen boter … eh ..margarine.”
“Ja, goed … oké allemaal … OKE, ALLEMAAL!”
Het wordt stil en hij gaat op fluistertoon
verder: “We gaan deze informatie in het
schrift verwerken … de titel van de les,
kijk op het bord, is … Emulsies scheiden
… de spullen daarvoor staan al klaar …
maar eerst de informatie noteren … onder
de titel schrijf je op ter herhaling wat een
emulsie precies is … dan maak je een tabel
met drie kolommen en zet daar boven
… Drie beroemde emulsies en boven de
VMBO&ONDERBOUW
en … kijk heel goed wat er in de reageerbuisjes gebeurt!!”
Hij liet een tweetal leerlingen de branders,
driepoten en gaasjes uit de kast onder de
zuurkast pakken en liet per groepje één
leerling het materiaal verzamelen. Het
practicum verliep goed, al waren er nog een
paar meisjes die de brander niet dorsten
aan te steken. Hier en daar moest hij de
vlam wat kleiner maken. Het water werd
warmer en de halvarine en margarine smolten vrij snel. Het resultaat was duidelijk.
kolommen boter, margarine en halvarine …
dan noteer je in elke kolom of die emulsie
vanuit planten of van dieren komt en daaronder wat de drie belangrijkste ingrediënten zijn. Ik laat de kuipjes rondgaan om de
percentages water en vet te noteren, voor
boter noteer ik deze percentages op het
bord: 82,0% vet en 16,5% water.”
De klas schuift de stoelen aan de tafels,
slaat de folioschriften open, pakt de pennen en begint op een nieuwe pagina met
de titel: grote letters, mooi getekend, al of
niet gekleurd, het is de bedoeling even wat
lay-out aandacht aan de titel te besteden.
Hij loopt meteen naar twee groepjes en
een enkele losse leerling toe om ze aan te
sporen snel aan het werk te gaan, anders
komen ze niet aan het practicum toe. Hij zet
ook de tabel op het bord en loopt dan rond
om het doorgeven van de kuipjes te sturen,
complimenten uit te delen, leerlingen met
de tabel te helpen, hen voor vragen naar
andere leerlingen te verwijzen en noteert
tussen door ook het begrip soja-lecithine
op het bord. Na een minuut of zeven mag
één viertal dat al klaar is twee rekjes met
elk twee reageerbuizen van het practicumkarretje pakken, dat hij inmiddels naar het
midden van het lokaal had gereden.
“Jongens, maak de tabel af, zet alle informatie erin, de groep daar is al bezig te bedenken hoe we de emulsies gaan scheiden.”
Twee minuten later, hij stond midden in
het lokaal en had twee kleine regeerbuizen
in zijn hand, beide gevuld met een rolletje
broodsmeersel: “Leg allemaal je pen neer
en luister … we … gaan … luisteren we
allemaal … onderzoeken in welk buisje
margarine en in welk busje halvarine zit …
“Meneer wat is nu de halvarine?”
“Kijk in je tabel wat voor percentages je
genoteerd hebt!”
“O ja, die moet ik nog noteren.”
Hij richt zich tot de klas: “Dames en heren,
maak een verslag van het onderzoek in je
schrift, met een tekening, vermeld wat een
waterbad is en noteer de conclusie van je
onderzoek.”
Sommigen willen al opruimen, maar ze
moeten eerst het verslag maken en de
opstelling tekenen. Degenen die hun
verslag af hebben mogen vast de branders,
driepoten en gaasjes ophalen. Daarna moet
iedereen weer gaan zitten en sluit hij de
les af.
denk allemaal even na en overleg met je
tafelgenoten, hoe we dat kunnen aanpakken …”
…..
“Oké, stil weer … luister … Loubna, wat
hebben jullie bedacht?”
“Eh … als je boter in de braadpan doet,
gaat het sissen, dan gaat het water er uit …
misschien moet we het verhitten.”
“Wat zal er gebeuren als we dat langzamer
verwarmen dan in een koekenpan, wat is
lichter?”
“O, natuurlijk … eh … de olie zal boven
gaan drijven.”
Hij pakt een bekerglas van 100 mL van de
practicumkar: “Oké, we gaan kijken of de
voorspelling van Loubna klopt … eh … hoe
gaan we het voorzichtig verhitten … jullie
kennen die methode nog niet … met een
waterbad … jullie vullen straks het bekerglas voor de helft met water en verwarmen
het op een gaasje met driepoot voorzichtig
met een kleine blauwe niet-ruisende vlam
“De bel gaat zo, jullie hebben nu goed het
verschil tussen margarine en halvarine
gezien, wie minder vet wil eten, weet dus
wat hij moet kiezen, al kun je ook heel
weinig of helemaal niets op je boterham
smeren … pak je spullen in en zet bij het
lokaal verlaten het reageerbuizenrekje op
het karretje … tot maandag!”
2 Hein Bruijnesteijn
december 2013
NVOX
497

Download Report