circulaire

&'
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
Burgemeester en wethouders van alle gemeenten
cc hoofden burgerzaken van alle gemeenten
cc de NvvB, de VNG en de Kiesraad
Bestuurf Democrat¡e en
Financiën
Afdeling Bestuurlijke
inricht¡ng en democrat¡e
Turfmarkt 147
Den Haag
Postbus 20011
2500E4 Den Haag
Nederland
www,rijksoverheid. nl
circulaire
Datum
L7 januati 2OL4
Kenmerk
2014-0000021436
Onderwerp
Doelstell¡ng
circulaire gemeenteraadsverkiezingen 2014
informeren en instrueren
Jur¡dische grondslag
Kieswet
Relaties met andere circulai¡es
geen
Ingangsdatum
t7 januari 2OI4
Geldig tot
nvt
Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Wijzigingen Kieswet
3. Formulieren kandidaatstelling
4. Toegankelijkheid stemlokalen
5. Toolkitverkiezingen
6. Pilot gestolen of vermiste identiteitsdocumenten
7. 5 jaar verlopen identiteitsbewijs
L Evaluatie
9. Sociale media in het stemlokaal
Pag¡na 1 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
1.
Datum
10 januari 2014
Inleiding
Kenmerk
Op woensdag 19 maart 2014 vinden gemeenteraadsverkiezingen plaats; op
2014-0000021436
donderdag 22 mei 2014 volgen de verkiezingen van de Nederlandse leden van het
Europees Parlement, Deze circulaire bevat informatie die van belang is voor de
ge mee nteraadsverki ezi n g en.
Voor de verkiezingen van de Nederlandse leden van het Europees Parlement zal
een aparte circulaire worden opgesteld,
Met deze circulaire wil ik u attenderen op een aantal wijzigingen in de Kieswet en
een aantal andere relevante onderwerpen die van belang zijn voor de
voorbereidingen van de gemeenteraadsverkiezingen.
2,
Wijzigingen Kieswet
Wijziging van de stemmingsdag en vervroeging van de dag van kandidaatstelling
De verkiezingsdata voor verkiezingen in maart zijn structureel twee weken opge-
schoven. Bovendien verschuift op basis van de gewijzigde Kieswet de dag van de
kandidaatstelling (indien de stemming op woensdag plaatsvindt) van dinsdag naar
maandag. Hierdoor heeft het centraal stembureau één dag extra om de geldigheid
van de kandidatenlijsten te beoordelen. Voor de Europees Parlementsverkiezingen
geldt dat de kandidaatstelling van woensdag naar dinsdag verschuift.
Dit betekent dat de dag van de kandidaatstelling voor de komende gemeenteraadsverkiezingen is op maandaq 3 februari 2014. De gemeenteraadsverkiezingen vinden plaats op woensdaq 19 maart 2014. Ik adviseer u partijen in uw ge-
meente er nadrukkelijk op te wijzen dat de kandidaatstelling plaats vindt op
maandag. Dit is namelijk een fatale datum. Kandidatenlijsten die te laat worden
ingeleverd, kunnen niet aan de verkiezingen deelnemen.
Verlenging periode om ondersteuningsverklaringen in te zamelen
De periode om ondersteuningsverklaringen over te leggen is verlengd van één
naar twee weken. Voor de gemeenteraadsverkiezingen geldt dat kiezers zich in de
periode van 20 januari 2014 tot en met 3 februari 2074bij de gemeente kunnen
melden
om ondersteuningsverklaringen af te leggen.
Ook het verlengen van deze
periode dient u onder de aandacht van de politieke partijen in uw gemeente te
brengen..
Pagina 2 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
Datum
17 januari 2014
Kenmerk
2014-0000021436
Wa a rbo rg so
m/o
nde
rste u n i ng sve rkl a ri n g
b
ij
sa m
envoeg i ng 2 pa rtij e n
Paftijen die bij de voríge gemeenteraadsverkiezingen tenminste een zetel hebben
gekregen, hoeven voor de aanstaande verkiezing geen ondersteuningsverklaringen in te leveren, geen waarborgsom te betalen en hebben voorrang bij de nummering van de kandidatenlijst. Deze privileges gelden ook in de situatie dat twee
of meer paftijen samen onder een samengevoegde aanduiding deelnemen aan de
verkiezing, mits ten minste één van hen bij de vorige verkiezing een zetel heeft
behaald, Partijen die fuseren (en dus met een nieuwe aanduiding deelnemen aan
de verkiezing) en die ieder bij de vorige verkiezing één of meer zetels hebben
behaald, hoefden eveneens geen ondersteuningsverklaringen over te leggen, maar
moesten nog wel een waarborgsom betalen en hadden geen voorrang bij de
nummering van de kandidatenlijst, Dat laatste is nu veranderd. De wijziging in de
Kieswet zorgt ervoor dat ook zij geen waarborgsom meer hoeven te betalen en
dat zij voorrang hebben bij de nummering van de kandidatenlijst.
Adres van kandidaten niet langer op formulier kandidaatstelling
Om de privacy van kandidaten te beschermen wordt het adres van de kandidaat
niet meer vermeld op de kandidatenlijst maar op de instemmingsverklaring. De
instemmingsverklaring wordt niet actief openbaar gemaakt. U kunt in geval van
een verzoek om openbaarmaking van instemmingsverklaringen, de daarop
vermelden adressen met verwijzing naar de Wet openbaarheid van bestuur,
weglakken.
Verkiezingsbescheiden worden 3 maanden na de verkiezing vernietigd
In de wet is nu vastgelegd wanneer de verkiezingsbescheiden moeten worden
vernietigd, De ingeleverde kandidatenlijsten en eventuele
ondersteu
ni
ngsverklari ngen worden vernietigd nadat
on
herroepel ij k is beslist over
de geldigheid van de kandidatenlijsten. Dat is op het moment, nadat een
eventuele rechtszaak tegen de beslissing van het centraal stembureau over de
geldigheid van de kandidatenlìjsten is afgerond. Echten bij de
gemeenteraadsverkiezingen moeten de kandidatenl¡jsten eerst nog enige tijd ter
inzage worden gelegd. Pas nadat de kandidatenlijsten ter kennisgeving aan het
adres van de kiezers zijn bezorgd, kunnen de kandidatenlijsten worden vernietigd.
Drie maanden nadat de gekozen leden zijn toegelaten tot de gemeenteraad,
Pag¡na 3 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
vernietigt het centraal stembureau de stembiljetten, stempassen/
Datum
77 januati 2OL4
volmachtbewijzen en de afschriften van de processen-verbaal van de
Kenmerk
stembureaus. Dit geldt niet voor het proces-verbaal van het hoofd- c.q. centraal
2014-0000021436
stembureau over de vaststelling van de uitslag. Hiervoor gelden de normale regels
van de Archiefwet.
Het proces-verbaal van het centraal stembureau is via internet openbaar
Het proces-verbaal van het centraal stembureau werd al op grond van de oude
Kieswet ter inzage gelegd. Door de wetswijziging wordt geregeld dat deze stukken
daarnaast zo spoedig mogelijk via internet openbaar worden gemaakt zodat
iedereen deze kan lezen. De uitzondering hierop zijn de processen-verbaal van de
Europees Parlementsverkiezingen. Deze mogen
Europees verband
-
vanwege verplichtingen in
- pas na het sluiten van de laatste stembus in de andere EU-
lidstaten worden gepubliceerd, te weten op zondag na 22,00 uur.
Verp
I
íchte
tra i ni ng ste m burea uleden
Burgemeester en wethouders zijn op basis van de gewijzigde Kieswet verplicht
ervoor zorg te dragen dat stembureauleden een training krijgen om zo te borgen
dat de leden over voldoende kennis en vaardigheden beschikken over het
verkiezingsproces. Het is aan burgemeester en wethouders om de training vorm te
geven, Op www.verkiezinqen20l4.nl/toolkit staat een voorbeeldpowerpointpresentatie die gemeenten kunnen gebruiken bij de training die zij aan
stembureauleden geven.
Het ministerie van BZK heeft verder een nieuwe digitale instructie voor
stembureauleden ontwikkeld. Ook deze is beschikbaar op
www.verkiezinqen2O14.nl/toolkit. U kunt gratis gebruik maken van deze module.
Benoem
i
ng stem b u rea ul id
Het is op basis van de gewijzigde Kieswet niet langer mogelijk de functie van
stembureaulid te combineren met het lidmaatschap van het hoofd- of centraal
stembureau, Ook dient u geen stembureauleden te benoemen die bij een vorige
verkiezing gehandeld hebben of een handeling hebben nagelaten in strijd met het
bij of krachtens de Kieswet bepaalde. De benoeming als stembureaulid geldt voor
één verkiezing en eindigt op het moment dat over de toelating van de leden van
de gemeenteraad is beslist, zodat de stembureauleden in principe tot die tijd ter
verantwoording kunnen worden geroepen.
Pagina 4 vãn 13
Ministe¡ievan Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
Datum
17 januar¡ 2014
Aanschaffen en verspreiden stembiljetten
De wetgeving is aangepast aan de praktijk dat elke gemeente zelf zorg draagt
Kenmerk
2014-0000021436
voor het aanschaffen en verspreiden van stembiljetten (bij landelijke en
provinciale verkiezingen lag deze verantwoordelijkheid voorheen bij de
burgemeester van de gemeente waar het hoofdstembureau van de kieskring is
gevestigd). Uiteraard kunnen gemeenten voor wat betreft de organisatie van het
verspreiden van de biljetten en of passen met andere gemeenten samenwerken.
Volmachten
Het centraal stembureau aggregeert op basis van de processen verbaal van de
stembureaus het aantal volmachten waarmee is gestemd,
Het aantal via volmacht uitgebrachte stemmen wordt in Ondersteunende Software
Verkiezingen (OSV) verwerkt.. U kunt daarmee de ontwikkeling van het stemmen
bij volmacht monitoren en eventueel nader onderzoek doen als de cijfers in uw
gemeente afwijken van wat gebruikelijk is (tussen de
I
à L2o/ovan de kiezers
stemt normaliter bij volmacht.
Nieuwe modellen stempas, kiezerspas en schriftelijke volmacht
In de Kiesregeling (Stcrt. 2073,32523) zijn nieuwe modellen voor de stempas,
de, de kiezerspas en het schriftelijke volmachtbewijs vastgesteld. Deze zijn nu
reeds digitaal te vinden op de website www,verkiezinqen2O14.nl/toolkit.
De kiezerspas is een apaft document. Met deze nieuwe modellen wordt de
onderlinge herkenbaarheid van deze documenten voor de stembureauleden
vergroot.
U hebt inmiddels van het ministerie vanBZK per post een cd-rom ontvangen met
de nieuwe modellen, om aan uw leverancier beschikbaar te kunnen stellen. Het
ministerie wijst gezien de ervaringen bij de Tweede Kamerverkiezingen van
september 2012 opnieuw op het belang uwerzijds van een goede controle van de
(concept)stempassen en kandidatenlijsten die u van de drukker ontvangt
,
tijd om de
vervangende stempas, kiezerspas en schriftelijke volmacht bij de gemeente aan te
Op basis van de gewijzigde Kieswet hebben kiezers langer de
vragen:
.
Voor het mondelinge verzoek voor de vervanoende stempas geldt als
nieuwe termijn de dag voor de dag van de stemming: dit is uiterlijk op 18
dinsdag maart 2O!4 om 12:00 uur in het gemeentehuis.
o
Voor de schrifteliike volmacht en het schrifteliike verzoek
om
een
Pagina 5 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
vervanqende stemÞas is de nieuwe termijn 5 dagen voor de
stemming,
derhalve vrijdag 14 maart 2014,In de Kieswet is nu bovendien
dat u vervangende stempassen en kiezerspassen per post kunt
vastgelegd
versturen.
?ilT|l.,.,roro
Kenmerk
2014-0000021436
Volmachtverlening in het stemlokaal is niet meer toegestaan
In de gewijzigde Kieswet is expliciet opgenomen dat volmachtverlening in het
stemlokaal niet is toegestaan. Dit is opgenomen om misbruik van
volmachtverlening te voorkomen.
3,
Formulieren kandidaatstelling
Onlangs is naar voren gekomen dat sommige partijen abusievelijk gebruik hebben
gemaakt van oude kandidaatstellingsmodellen (dus de formulieren zoals deze
luidden vóór 1 december 2013). Het zou met name gaan om de formulieren H 3-1
(het machtigingsformulier) en H 9 (het instemmingsformulier). Het ministerie
merkt hierover het volgende op,
Het oude formulier H 3-1 bevat materieel dezelfde informatie als het huidige
formulier H 3-1. Het formulier is slechts anders vormgegeven en de teksten zijn
anders geformuleerd. Het ministerie is op grond daarvan van mening dat het
centraal stembureau dit formulier kan accepteren als een geldig formulier,
Het oude formulier H 9 mist evenwel informatie ten opzichte het nieuwe formulier,
namelijk het adres waarop de kandidaat zijn eventuele benoeming wil ontvangen.
Dit verschil kan er echter niet toe leiden dat de kandidaat van de lijst moet
worden geschrapt. Immers op grond van artikel
I6,
eerste lid, onder b, van de
Kieswet, is schrapping van de kandidaat slechts aan de orde als de verklaring dat
de kandidaat instemt met zijn kandidaatstelling ontbreekt. Nu deze verklaring ook
in het oude model H 9 is opgenomen, bestaat er geen grondslag de kandidaat de
schrappen van de lijst. In het kader van de verzuimprocedure kunt u uiteraard wel
om aanvulling verzoeken.
Er bestaat tevens geen grondslag in de Kieswet om de instemmingsverklaring te
weigeren, louter op het feit dat niet gebruik is gemaakt van het bij ministeriële
regeling vastgestelde model.
Voor de kandidatenlijst ligt dat genuanceerder. Daar kan in bepaalde situaties wel
aanleiding zijn om de kandidatenlijst te weigeren indien voor de kandidatenlijst
Pagina 6 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
(model H 1) niet gebruik wordt gemaakt van een bij ministeriéle regeling
vastgesteld model (artikel
I 5, onderdeel d, van de Kieswet).
Maar ook voor dit
formulier geldt dat kleine afwijkingen niet tot ongeldig verklaring zouden dienen te
Datum
17 januati 2Ol4
Kenmerk
20 14-0000021436
leiden (conform bijgevoegde circulaire uìt 1986).
Het is wel noodzakelijk dat u de betreffende kandidaat (of de inleveraar van de
kandidatenlijst) die gebruik maakt van het oude formulier H 9 erop wijst, dat de
kandidaat alsnog de adresgegevens kenbaar maakt, waarnaar een eventuele
benoemingsbrief kan worden gestuurd. Dit is immers wettelijk verplicht. In dit
verband worden politieke partijen daarvoor geadviseerd - indien mogelijk - alsnog
de juiste formulieren te laten invullen door de kandidaten. Het formulier kan ook
door de kandidaat worden ondertekend en ingescand via e-mail naar de partÍj
worden verzonden. Mocht men hierin niet slagen, bijvoorbeeld omdat de
desbetreffende kandidaat niet in Nederland verblijft en niet over de mogelijkheid
beschikt om het formulier in te scannent zou de desbetreffende kandidaat
desnoods via de email alsnog het H 9 formulier kunnen aanvullen met een
verklaring waarin hij aangeeft op welk adres hij zijn benoeming wenst te
ontvangen, Dit kan eventueel ook nog (een geruime periode) na de dag van
ka
ndidaatstelling,
Tot slot wordt u dringend verzocht (lokale) politieke partijen te wijzen op het
gebruik van de juiste formulieren en hen te adviseren indien er sprake is van het
gebruik van de oude formulieren alsnog de juiste formulieren te hanteren, bij
voorkeur gebaseerd op de formulieren zoals deze door de ondersteunende
software verkiezingen (OSV) worden gegenereerd. Ook de landelijke politieke
partijen heb ik hierop gewezen. Immers het getdig verklaren van
kandidatenlijsten is een voor beroep vatbare beslissing. De uitleg van de wet is
dus uiteindelijk aan het centraal stembureau en vervolgens de Raad van State.
4.
Toegankelijkheid stemlokalen
Bij de verkiezingen moeten zoveel mogelijk kiezers in staat worden gesteld om
zelfstandig hun stem
uitte brengen. Daarom geldt dat minstens
257o van de
stemlokalen in een gemeente zodanÍg gelegen en ingericht moeten zijn, datze
toegankelijk zijn voor kiezers met een lichamelijke beperking (zie art, J4, tweede
lid Kieswet). Dat houdt in dat de locatie en de inrichting van deze stemlokalen
geschikt moeten zijn om deze kiezers zo veel mogelijk zelfstandig te laten
stemmen, Het gaat daarbij niet alleen om de toegankelijkheid van de stemlokalen
Pag¡na 7 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkijkrelaties
voor bijvoorbeeld een rollatoç scootmobiel of rolstoel, waarvan de maten en
Datum
17 januar¡ 2014
gewichten van deze ondersteuningsmiddelen aanzienlijk kunnen variëren, maar
Kenmerk
ook om zaken als bewegwijzering, uitvergrote kandidatenlijsten, en
pa
20t4-000002L436
rkeergelegen heÍd,
Bij de verkiezing voor de leden van de Tweede Kamer in2Ol2 is voor het eerst
gewerkt met de zogenaamde'checklist toegankelijkheidscriteria stemlokalen'.
Deze checklist is op verzoek van het ministerie van BZK opgesteld en werd
ondermeer gebaseerd op de eerdere brochures van het Nederlands Centrum voor
Totale Toegankelijkheid en het bureau Cliëntbelang Utrecht, Ook dit jaar zal de
checklist fungeren als leidraad voor de toegankelijkheid van de stemlokalen.
Een stembureau moet aan de eisen gesteld in de checklist voldoen om mee te
tellen met de in de wet genoemde25
o/o. Deze eisen
zijn niet gewijzigd ten
opzichte van de verkiezingen voor de leden van de Tweede Kamer in 2O12. U treft
deze lijst aan als bijlage 2 bij deze circulaire.
Bij de evaluatie van de Tweede Kamerverkiezingen is gebleken dat gemeenten
ernstig te kort schieten bij het voldaan aan de eisen zoals geformuleerd in de
checklist. Ik roep u daarom op uw inspanningen op dit punt aanzienlijk te
vergroten. Veel gemeenten kiezen er voor om een groot percentage stemlokalen
als toegankelijk aan te merken, ook stemlokalen die niet in alle opzichten aan de
criteria voldoen, Dit kan leiden totteleurstellingen bij kiezers die pas op het
moment datzij hun stem willen uitbrengen tot de conclusie komen dat het door
hen bezochte stemlokaal toch niet optimaal toegankelijk is. Ik roep u daarom op
in elk geval er voor zorg te dragen dat 25
o/o
Vân de stemlokalen aan de gestelde
criteria voldoet en deze ook als zodanig bekend te maken. Daarnaast kunt u van
andere stemlokalen aangeven dat die beschikken over een aantal voorzienÍngen
om de toegankelijkheid te vergroten. Het is belangrijk rekening te houden met
deze eisen voor kiezers met een beperking bij het selecteren van stemlokalen.
Zoals bekend (en ook opgenomen in de checklist) dient u als gemeente, samen
met de bekendmaking van de kandidatenlijsten, via een huis-aan-huis-publicatie
de kiezers te informeren over de locaties van alle stemlokalen in uw gemeente en
daarbij te vermelden of deze toegankelijk zijn voor personen met een lichamelijke
beperking. U kunt er ook voor kiezen om een brief bij de stempas te voegen
waarin de stemlokalen worden aangegeven die toegankelijk zijn voor mindervalide
kiezers. Daarnaast verdient het de aanbeveling om ook online aan te geven welke
stemlokalen toegankelijk zijn voor mensen met een (fysieke) beperking.
Paqìna
I van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
Doen er zich tijdens de verkiezingen incidenten voor met betrekking tot
de
toegankelijkheid of ontvangt u klachten met betrekking tot dit onderwerp? Meldt
dit dan via
[email protected]
In bijlage
zijn de criteria voor de toegankelijkheid opgenomen.
5.
1
?ijli.r,roro
u
Kenmerk
014-0000021436
Toolkitverkiezingen
Het ministerie zal, zoals in voorgaande jaren, aan gemeenten de zogeheten
"toolkit gemeenteraadsverkiezingen" beschikbaar stellen met daarin benodigde
informatie en materiaal ten behoeve van de campagne zoals voorbeeldbrieven,
campagnemateriaal, stembureauinstructie, nieuwe modellen, etc.
Het materiaal is beschikbaar op www.verkiezinqen20l4.nl/toolkit. Een gedeelte
van de toolkit wordt tevens ter beschikking gesteld via een USB-stick , die
u
ongeveer 6 weken voor de verkiezingen zal worden toegezonden. Mochten er toch
nog aanvullende vragen zijn, dan kunt u zich tot het informatiepunt van de
Kiesraad (T: 070 426 7329, E: [email protected]) richten.
6.
Pilot gestolen of vermiste identiteitsdocumenten
Kiezers van wie het identiteitsdocument gestolen of vermist is, mogen een proces-
verbaal over de vermissing van het identiteitsdocument tonen, in combinatie met
een pasje met hun naam en foto. In ongeveer een kwart van de gemeenten wordt
momenteel, bij wijze van pilot, een verklaring van vermissing afgegeven door de
gemeente, in plaats van een proces-verbaal door de politie. Kiezers kunnen dus
stemmen met een verklaring van vermissing uit één van de betreffende
gemeenten, in combinatie met een pasje met naam en foto,
Het is belangrijk dat u uw stembureauleden informeert als uw gemeente aan de
pilot deelneemt, zodat zij voldoende op de hoogte zijn over de documenten
waarmee een kiezer zich kan identificeren.
7.
5 jaar verlopen
identiteitsbewijs
Ook bij de komende verkiezingen is het toegestaan om met een op de dag van
stemming maximaal vijf jaren verlopen identiteitsbewijs te stemmen.
De afwijkende regeling geldt alleen voor de dag van de verkiezing, bij de
stemming, in het stemlokaal en dus niet voor andere identificatieplichten in het
kader van de Kieswet.
Pagina 9 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
s. Evaruatie
?r'lÏi.,.,roro
Net als de verkiezingen voor de Tweede Kamer, zullen ook de gemeenteraads-
de Europees Parlementsverkiezingen worden
en
Kenmerk
014-0000021436
geèvalueerd
Onderwerp van evaluatie zullen onder meer zijn:
.
'
.
.
de voorbereiding van de verkiezingen;
de kandidaatstelling (m.n. afgeven ondersteuningsverklaringen);
het gebruik van volmachten door kiesgerechtigden;
de digitale beschikbaarheid bij gemeenten van de formulieren: aanvragen
kiezerspas, vervangende stempas of schriftelijke volmacht;
.
de stemopneming (tellen van de stemmen) en het invullen van het proces-
verbaal;
.
.
de instructie van stembureauleden;
de toegankelijkheid van stemlokalen voor mindervalide kiezers.
Ook in het kadervan deze evaluatie wordt uw medewerkingzeer op prijs gesteld.
9.
Sociale media in het stemlokaal
Steeds meer kiesgerechtigden en stembureauleden maken gebruik maken van
smartphones en 'social media'op de dag van stemming en soms zelfs tot in het
stemhokje.
Het is van belang dat een stemming rustig en ordelijk verloopt en dat kiezers niet
worden belemmerd of gehinderd in het uitbrengen van hun stem.
De Kieswet stelt geen expliciete regels over dit
soot míddelen.
Kiezers kunnen
foto's nemen van zichzelf als hiermee het verloop van de stemming niet wordt
gehinderd, Het toelaten van smartphones (of andere apparatuur waarmee
gefotografeerd of gefilmd kan worden) mag er niet toe leiden dat het stemgeheim
van andere kiezers niet meer is gewaarborgd of datzij zich in hun privacy
belemmerd voelen. Als uitgangspunt geldt dat kiezers niet zonder hun
toestemming gefilmd of gefotografeerd mogen worden in het stemlokaal. Indien
dat toch gebeut, dient het stembureau
-
in het bijzonder de voorzitteç vanuit
diens verantwoordelijkheid voor het handhaven van de orde in het stemlokaal
-
hiertegen op te treden en daarvan melding te maken in het proces-verbaal. Het
verdient aanbeveling om tijdens de instructie voor stembureauleden hier aandacht
aan te geven.
Ook wordt u geadviseerd stembureauleden er op te wijzen dat zij zich gedurende
Pagina 10 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
hun werkzaamheden onthouden van "opinièrende" post of tweets. Hiervoor gelden
dezelfde regels als voor mondelinge uitlatingen, te weten dat zij tijdens de
uitoefening van hun functie geen blijk geven van hun potitieke gezindheid (artikel
J 14 Kieswet),
De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
Pagina 11 van 13
Minisrerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
Bijlage
1
Aandachtspunten
toegankelijkheid
?r"Tlil".,roro
Kenmerk
Geha nd i caote
n
pa
rkeerp
laats
2014-0000021436
Eén van de criteria van toegankelijkheid is dat binnen 50 meter van de ingang van
een toegankelijk stemlokaal ten minste één Gehandicapten Parkeerplaats
Algemeen (GPA)aanwezig moet zijn (zie onderdeel 4,2,2. van de bijgevoegde
checklist). Als bijlage x bij deze circulaire treft u het onderdeel AO1 Parkeren GPA
aan, waarin nader gespecificeerd wordt waaraan deze parkeerplaats dient te
voldoen, Met betrekking tot de vraag of deze parkeergelegenheden gratis moeten
zijn, dient u uit te gaan van het vigerend parkeerbeleid in uw gemeente.
Stemlokaal
Het stemlokaal dat voldoet aan de eisen van toegankelijkheid, dient toegankelijk
te zijn zonder het gebruik van een trap. Verder dient het lokaal drempelloos te
zijn. Eventuele hoogte verschillen dienen overbrugd te worden met een lift of een
hellingbaan, Er dient minimaal één verlaagde tafel aanwezig te zijn waaraan
gestemd kan worden, Denkt u verder ook aan de aanwezigheid van een loep of
vergrootglas en de aanwezigheid van een uitvergrote kandidatenlijst, ten behoeve
van slechtziende kiezers. Voor wat betreft dit laatste wordt u aangeraden om deze
twee zaken (vergrootglas en uitvergrote kandidatenlijst) in zoveel mogelijk
stemlokalen aanwezig te laten zijn, aangezien dit ook andere kiezers (in het
bijzonder slechtzienden) kan helpen, die verder geen specifieke eisen aan de
toegankelijkheid hebben, In het hierna volgende wordt nader ingegaan op
voorwaarden voor mensen met een zintuÌglijke handicap.
Geschikte Gebouwen
Bij het vaststellen van de stemlokalen in uw gemeente, ligt het in de rede
gebouwen aan te wijzen die naar hun aard toegankelijk zijn voor mindervalide
kiezers. Hierbij kan worden gedacht aan de volgende sooften gebouwen:
- Overheidsgebouwen zoals gemeentehuizen en stadskantoren;
- Schoolgebouwen (gebouwd na L992);
- Ziekenhuízen;
- Bejaarden- en verzorgingstehuizen;
- Musea & theaters.
Hierbij moet worden opgemerkt dat deze gebouwen niet noodzakelijkerwijs aan
alle vereisten voldoen en er dus alsnog aanpassingen nodig kunnen zijn of dat de
Pagina 12 van 13
Ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties
een
beter voldoet dan andersooftige gebouwen is echter groot.
locatie om andere redenen niet geschikt blijkt als stemlokaal. De kans dat
?r"Tlil"r,roro
dergelijk gebouw
Kenmerk
20t4-o000021436
Er bestaan reeds verschillende mogelijkheden voor mensen met een zintuiglijke
handicap om voldoende informatie over verkiezingen te krijgen. Voor wat betreft
slechtzienden/blinden: gemeenten bieden over het algemeen de mogelijkheid aan
om de kandidatenlijst in braille te ontvangen.
Het stembiljet is niet op groot formaat beschikbaar (in tegenstelling tot de
uitvergrote kandidatenlijst), omdat dit de overzichtelijkheid niet ten goede zou
komen en het een onhandelbaar groot formulier zou worden, De teksten op www.
Verkiezi ngen 2074.n| zij n toegankel ijk voor een brailleleesregel.
Wij adviseren u hierop als gemeente bij uw eigen gemeentelijke website ook op te
letten (drempelvrije websites). Daarbij kan het ook gaan om het zodanig inrichten
van de website dat de daarop aanwezige teksten kunnen worden voorgelezen.
Eniqe mate van ondersteuninq verkiezinqsprocedure voor mensen met
verstandelijke handicap of leesprobleem.
In Nederland is geen ondersteuning toegestaan in het stemhokje voor mensen
met een verstandelijke beperking. Wel kan deze groep uitleg buiten het stemhokje
krijgen, al dan niet door leden van het stembureau, bijvoorbeeld aan de hand van
genoemde (uitvergrote) kandidatenlijst.
Dit geldt ook voor mensen met een leesprobleem/ waarvoor (indien dat
behulpzaam kan zijn) ook de eerdergenoemde loep en kandidatenlijst met groter
letteftype beschikbaar zijn.
Paginä 13 van 13
I
I
Toega nkelijke Stem loka len
To e g a n lce I ij k h e i d s c rite r i a
v
oo
r ste r¡t
I
o l<a I e
n
fiuni 2012)
1. INLEIDING
Op verzoek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) zijn door het Projectbureau Toegankelijkheid
(PBT) toegankelijkheidscriteria specifiek
voor stemlokalen opgesteld.
De uitgangspunten hiervoor zijn de zgn, ITS-criteria zoals deze gepubliceerd staan op de website
, Deze |TS-criteria vormen op het gebied van "fysieke" toegankelijkheid de de-facto
standaard in Nederland.
De communicatieve uitgangspunten zijn terug te vinden in de criteria voor het gebruiksvriendelijk maken van een website voor
bezoekers, te weten: "Drempels Weg". Zie ook www.drempelswee.nl
De toegankelijkheidscriteria zijn verwerkt in een checklist t.b.v. gemeenten die stemlokalen inrichten en het ministerie van
voor de evaluatie van de toegankelijkheid van de stemlokalen.
2. PROJECTBUREAUTOEGANKELIJKHEID,
BZK
ITS en CG-RAAD
Het Projectbureau Toegankelijkheid (PBT) maakt onderdeel uit van de Stichting ter bevordering van een lnclusieve Samenleving
(SlS). Het PBT is op het gebied van toegankelijkheid het (technisch) adviesbureau van de Chronisch zieken en Gehandicapten Raad
Nederland (CG-Raad).
Core business van het PBT is ontwikkeling en toepassing van |TS-criteria, waardoor gebouwen, objecten en bouwplannen die aan
deze criteria voldoen optimaal bruikbaar en toegankelijk zijn voor iedereen en dus ook voor mensen met een beperking.
Het ITS is een initiatief van de CG-Raad (een koepel waarbij zo'n 190 organisaties zijn aangesloten). De CG-Raad is eigenaar van
ITS en verantwoordelijk voor beleidsontwikkeling en de vaststelling van de criteria voor toegankelijkheid. De uitgangspunten
en procedures voor toekenning, afwijzing of aanhouding van een ITS zijn door de CG-Raad vastgelegd.
het
Het Projectbureau Toegankelijkheid (PBT) heeft van de CG-Raad het mandaat gekregen voor het opstellen van de ITS-criteria en
het uitvoeren van keuringen. Daarnaast levert het PBT bouwplanadviezen en projectadviezen op maat op basis van de vigerende
ITS-criteria,
Projectbu rea u Toega n kel ij kheid
Postbus 169
3500 AD Utrecht
Tel.; (030) 29t 66 33
www, projectburea utoega nkelijkheid. nl
info@ projectbureautoegan kelijkheid. nl
Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland
Postbus 169
3500 AD Utrecht
Tel.: (030) 29166 00
www,cg-raad.nl
[email protected]
Tel
Projectbureau Toegankel¡jkherd - Postt¡Lrs 169 - 3500 AD Utrecht
(030) 291 66 33 - Fax (030) 297 01 1i - Vt/eb. rvww projectbureauloeganl<eltlkhetd
Rabobank 1044 82 079
-
l
inlo@pr ojectbr-r rea r.r loega n k el ij l:lr ercl n l
l(vK h4ioden l.lederland 30 235 073 - BTVV l.lLBlBg10100801
Ern ai
nl
3. UITGANGSPUNTEN
De basisbegrippen van de toegankelijkheidscriteria zijn:
COMMUNICATIE
lnformatie over toegankelijkheid van stemlokalen via de gemeentelijke website
BEREIKBAARHEID
Kan men via de openbare weg bij het stemlokaal komen
BETREEDBAARHEID
Kan men vanaf de openbare weg tot in het stemlokaal komen
BRUIKBAARHEID
Kan men de stemfaciliteiten in het stemlokaal gebruiken
Voor gedetailleerde informatie over de bij de toegankelijkheidscriteria beschreven onderdelen m.b.t. Bereikbaarheid,
Betreedbaarheid en Bruikbaarheid, zie de lTS-criteria (www.projectbureautoegankelijkheid.nl).
Op basis van de huidige wetgeving dient25%van het aantal stemlokalen toegankelijk te zijn voor mensen met een handicap.
M.a.w. 25%van het totaal aantal stemlokalen per gemeente moet voldoen aan onderstaande criteria.
Vanuit de missie van het PBT: "Een toegankelijke samenleving voor iedereen", zal duidelijk mogen zijn dat alleen volledig
toegankelijke stemlokalen de norm zouden moeten zijn.
Een
toegankelijk stemlokaal is een stemlokaal dat voldoet aan de in dit document opgestelde toegankelijkheidscriteria.
'lel
- Postbus 169 - 3500 AD Utrecht
- Fax (030) 297 01 11 - Wel>. www projectbureaLttoegankelijkherd nl
ProjectLrr.rreau Toegant<elijkheici
(030) 291 66 33
n llel ij kheid nl
KvK h4idden l{ederland 30 235 073 - Bf\^/ l{1818910.100801
Erna il. i nfo@projeclbr,t reautoega
Rabobank 1044 82 079
-
4. TOEGANKELIJKHEIDSCRITERIA
De hieronder opgenomen toegankelijkheidscriteria zijn gebaseerd op de vigerende |TS-criteria en gelden in deze
vorm alleen voor
de stemlokalen.
4.1
COMMUNICATIE
Gemeente moet 4 dagen voor de verkiezingen een lijst met alle stemlokalen verspreiden. (art. J. 1 Kiesbesluit)
Daarnaast moet de gemeente kenbaar maken welke stemlokalen uit deze lijst toegankelijk zijn, dit moet op de
onderstaande manieren:
4. 7. 7 Ge mee ntelij ke website
Deze lijst moet gepubliceerd worden via de gemeentelijke website.
4. 7. 2 V ersp reide n voorlichti n gsmate riaa I
Deze lijst moet ook beschikbaar zijn in drukwerk, via lokale bladen en kranten.
4.7.3 (optioneel) Verspreiden bij stempos
Bij de brief met stempas mag deze lijst ook worden toegevoegd (wordt door veel gemeenten toegepast),
4.2
BEREIKBAARHEID
4.2.7 Bord(en) op openbare weg
Op de openbare weg, op de plaats van straat en huisnummer, moet een duidelijk leesbaar en weerbestendig bord
geplaatst zijn met de aanduiding "StembL¡reau" of "Stemlokaal",
Kenmerken bord:
. Afmetingen (B x H) minimaal A1 (600x840mm).
'. Teksthoogte minimaal 50mm in kapitalen.
Contrastwaardeverschil (grijswaarde) tekst t.o.v. achtergrond minimaal 0,3.
.
Combinatiesrood/groenvermijden,
4.2.2 Toegongsroute vanaf openbare weg tot entree
. VanafPorkeergelegenheid
Binnen 50m van een toegankelijk stemlokaal dient tenminste 1 GPA (Gehandicapten Parkeerplaats Algemeen)
aanwezig te zijn. Zie ook |TS-criteria, hoofdstuk 401 Parkeren GPA.
. Vanaf de rijboan
Vanaf de rijbaan moet op het trottoir gekomen kunnen worden.
Op maximaal 50m van de entree van het stemlokaal moet er vanaf de rijbaan een toegankelijke oprit naar het
trottoir beschikbaar zijn.Zie ook |TS-criteria, hoofdstuk C03-02 Hellingbaan
4.2.3 Routeøanduiding nqar entree
lndien de entree van het stemlokaal niet direct vanaf de openbare weg zichtbaar is, moet de route vanaf de openbare
weg naar de entree (op alle richtingveranderingen, keuzepunten en splitsingen) zijn aangegeven met richtingborden
waarop naast een pijl, de tekst "StembureaLr" of "Stemlokaal".
Kenmerken bordjes;
.
I'
.
AfmetingenminimaalA4.
Teksthoogte minimaal 30mm in kapitalen met pijl in juiste richting.
Contrastwaardeverschil (grijswaarde) tekst t,o.v. achtergrond minimaal 0,3.
Combinatiesrood/groenvermijden.
STEMBUREAU
STEMBUREAU
etc
Projectbureau Toeganlielijl<heid - Poslbus 169 - 3500 AD Utrecht
Tel . (030) 291 66 3:j - Fax (030) 257 01 11 - Web v',ww projeclbLtreauloeganl'.elt1khetd nl
Enrail in[o@proleclbureaLrtoegantielijklteid ttl
Ralrobank 1044 82 079 KvK h4rdden l,lederland 30 235 073 - BTW I'.l18.18910100801
4.2.4 Toegangsroute indien stemlokaal niet direct oan de openbøre weg ligt
lndien de entree van het stemlokaal niet direct aan de openbare weg ligt, moet de route vanaf de openbare weg naar de
entree aan de volgende voorwaarden voldoen:
. Vlak en vrij van obstakels
' Verharde afwerking (geen grind, e,d,)
' Minimale (obstakelvrije) breedte over de gehele lengte van 1,2m.
4.2. 5 Hoogteve rsch ille n
Het stemlokaal dient vanaf de openbare weg zonder trappen bereikbaar te zijn.
Wanneer in de toegangsroute hoogteverschillen aanwezig zijn, moeten deze door hellingbanen of liften overbrugd
kunnen worden.
Eisen die aan hellingbanen worden gesteld: (zie ook |TS-criteria, hoofdstuk C03-02 Hellingbaan)
'
Hellingshoek:
Hoogteverschil tot 50 mm:
t:6
50 - 100 mm:
1:10
100 - 250 mm:
I:t2
250 - 500 mm:
t:t6
500 mm tot 1.000 mm:
t:20
Opstelruimte: aan het begin en eind van de hellingbaan moet een vlakke opstelruimte van 1,5 x 1,5m aanwezíg zijn.
Bij een hoogteverschil van meer dan 100mm gemeten langs de zijkant van de hellingbaan, moet de hellingbaan aan
beide zijden zijn uitgerust met een afrijdbeveiliging met een hoogte van 50mm,
Bij een totaal hoogteverschil van meer dan 250mm, tussen begin en eind van de hellingbaan, moet deze
hellingbaan aan tenm¡nste een kant zijn uitgerust met een goed omvatbare leuning, hoogte t.o.v. hellingbaan:
850 - 950mm.
De hellingbaan moet stabiel, nagelvast, antislip en zodanig sterk zijn uitgevoerd dat deze een gewicht kan dragen
van maximaal 300kg (scootmobiel met bestuurder),
Van
Van
Van
Van
I
I
4.3 BETREEDBAARHEID
4.3.7 Een stemlokoal moet bereíkt kunnen worden door stoklopers, rolløtorgebruikers, rolstoelgebruikers en
sco otm o
b i e Ig e b
ru i k e r s,
4.3.2 Entree von het stemlokqal
. Vóór en achter de toegang ligt een vrij oppervlak 22,0 x2,Om;
' De vrije opstelruimte naast de slotzijde van deuren is > 0,5m breed, tenzij de deur is voorzien van een
open ingsautomaat;
r Drempels mogen een hoogteverschil hebben van maximaal 0,02m, eventueel in combinatie met een helling van 1:6
met een hoogte van maximaal 0,05m;
' De vrije doorgang van deuren is minstens 0,85 breed;
. De openingshoek van draaiende deuren is minstens 90 graden;
'
'
Bij dubbele deuren is de vrije doorgang bij de eerst openende deur minstens 0,85m;
Bedieningsweerstand van de deuren (= de met de hand uit te oefenen kracht op de greep om de deur te kunnen
openen) < 30 N, of anders voorzien van deurautomaat,
4.3.3 Deurmqtten
Kokosmatten en rubber(ring)matten zijn in de route tussen trottoir en stemlokaal niet toegestaan,
43.a (tijdelijke) Bescherming vloerbedekking
Tijdelijke bescherming van vloerbedekking moet gedurende de periode dat het stemlokaal in gebruik is goed
functioneren. Naden moeten afgeplakt zijn en het materiaal moet voldoende waterbestendig zijn.
Openstaande naden of omkrullende randen van de tijdelijke vloerbescherming zijn ontoelaatbaar,
4.4
BRUIKBAARHEID
4.4.7 Verkeersruimte tussen entree - stembureau -stemhokje - stembus - u¡tgang
. Handbewogen rolstoelen moeten tot in het stemhokje kunnen komen.
. Scootmobielen moeten in de stemlokaalruimte kunnen komen maar niet tot in het stemhokje.
Tel
Projectbureau Toegankelijkheid - Postbus 169 - 3500 AD Utrecht
(030) 29 I 66 33 - Fax (030) 297 01 11 - !(/el¡ v,nrwv projectbureautoegarrkelijkheid nl
Ernail info@projectbL¡reaLrtoeganhelrjkheid
Ralrobank 1044 82 079
- l(vl( [4rdden
Nederland 30 235 073
-
nl
BT\^/ NL8189'10100801
CHECKLIST
Checklist voor het beoordelen van de toegankelijkheid en bruikbaarheid van stemlokalen voor mensen met een handicap op
12 september 2012,
Onderwerp
6.l
.E
P
o
G'
o
Io
îto
Foto
(ruimte voor een toelichting per onderdeel indien dit
nodig is om de beoordeling te onderbouwen)
(ploots, indien von toeposs¡ng, in
onderstoond vokje 7 of meerdere
foto's die de betrelfende sìtuotie
op een heldere manier
o
weergeeft)
z
4.7 Communicqtíe
4.L. L Gemeentelijke website
4. 1-,2
Verspreiden voorlichtingsmateriaal
4.1.3 (optioneel) Verspreiden bij stempas
!!tr
!tr!
trtr!
4.2 Bereikboarheid
4.2.1 Bord(en) op openbare weg
4.2.2 Toegangsroute vanaf openbare weg
¡!¡
!!D
4.2.3 Routeaanduiding naar entree
!trn
4.2.4 Toegangsroute op eigen terrein
!!¡
4.2.5 Hoogteverschillen
nntr
/
Hellingbanen
4.3 Betreedbdarheid
4.3.1 Geschikt voor scootmobielen
!tr¡
4.3.2 Entree van het stemlokaal
!!¡
4.3.3 Deurmatten
!tr8
D!!
4.3.4 (tijdelijke) Bescherming vloerbedekking
4.4 Bruikbaarheid
4.4.l Verkeersruimte
!!tr
4.4.2 Stemtafel
!!!
4.4.3 Stoelen
¡tr¡
4.4.4 Stemhokje
4.4.5 Stembus
!¡¡
nE!
4.4.6 lnformatieborden
!!!
4.4.7 Kieshulpmiddelen
n!!
Prolectbureau Toeganhelijìrha;ici
Tel r 1030¡ 29'1 66 33 - Fa>r i030)297 01 i
Énra
Ralrcbank 1044 32 07-c)
rl
- f,ostbus 16Sl - 3500 AD Ut¡ecl¡t
I - V\/el) r,,,,,rt,,,¡rrolectburearrtoegarrkelijkheiri
earrtoeqanIelijklreill nl
[4ioden l.]eoerland 30 235 073 ETVV l.lLiJ18910100BC1
inf oi@projectbLrr
- livl(
/ Afbeelding
Toelichting
nl

Download Report