PDF-rapport

Tr e n d r a p p o r t
2014
1
Voorwoord
Ons engagement is geworteld in een lange traditie, maar wordt aangevuurd vanuit het
verlangen om mee vorm te geven aan een snel veranderende samenleving.
We zijn nieuwsgierig, kijken verwonderd, soms bewonderend of verontwaardigd naar wat
er om ons heen gebeurt. Zo krijgt onze visie vorm.
We delen onze inzichten graag, om onszelf uit te dagen en anderen te inspireren en te
mobiliseren.
In dit rapport vatten we een aantal trends, geven we aan hoe wij er mee aan de slag
gaan, en brengen we de hoop tot uitdrukking dat ook het ruimer middenveld en beleid
zich aangesproken voelen.
Veel leesplezier!
Eva Brumagne, algemeen directeur Femma
2
01. Mens, erger je... en droom!
02. Zelfgemaakt, handgemaakt
03. Tijd voor een nieuw sociaal contract
04. Superdiversiteit doorbreekt grenzen
05. Anders gaan werken
06. Geen digitaal zonder verhaal
07. Delen is het nieuwe hebben
08. Samen alleen
3
01.
Mens,
erger je...
en droom!
4
Uit het leven gegrepen
Enkele jaren geleden publiceerde de Franse
denker Stéphane Hessel (1917-2013) een dun
boekje dat veel ophef maakte: Indignez-vous!
(Neem het niet!).
De hoogbejaarde auteur riep de jonge
generaties op tot verzet: erger je, wees
woest over de stand van zaken in de wereld.
Het boek is intussen wereldwijd bijna
4 miljoen keer verkocht. De publicatie was
de voorbode van een gevoel dat bij heel wat
burgers leeft, over alle grenzen heen.
In 2013 verscheen er een ander boekje,
De verschilligen. Het is van de hand van sp.apolitica Caroline Gennez.
De titel bevreemdt: met ‘onverschilligheid’
zijn we vertrouwd, maar wie is er ‘verschillig’?
Op de flap lees je dat ‘mensen zuchten naar
verschilligheid, naar een project dat de waan
van de dag overstijgt, naar een streven dat
moediger en grondiger aan de samenleving
sleutelt dan de politiek van het haalbare’.
Facts and figures
De laatste editie van de trefdag van Socius, een hoogdag voor de sociaal-culturele sector,
droeg de titel ‘Iedereen politiek’. Dirk Holemans (Oikos, denktank voor sociaalecologische
verandering) opende de dag als keynotespreker met ‘De toekomst heroveren’. 1
Lezingen en workshops gingen over de politieke betekenis van sociaal-cultureel werk, change
makers, participatie,… Ook de Verenigde Verenigingen, een belangrijke spreekbuis voor het
middenveld, organiseerde denkdagen over het snijvlak tussen middenveld, burger, markt en
overheid. 2
Belangrijke vragen daarbij waren of het middenveld nog wel aan politiek doet en of het
middenveld (co-)architect of eerder (onder)aannemer van het beleid is.
Herman Lauwers (Kwadraet; Kruispunt Migratie-Integratie) betoogde er dat participatie van
het middenveld meer moet zijn dan inspraak hebben of eisen.
Er is een vorm van medebeheer nodig, waarbij het middenveld de ruimte opeist om de
discussie zelf te organiseren.
Mensen engageren zich in het sociaal-cultureel volwassenenwerk om zich in te zetten voor
anderen, maar ook om verandering teweeg te brengen. 3
Sociaal-culturele initiatieven kunnen dan (speel)ruimte creëren voor ontmoetingen en
experimenten, maar ook voor reflectie en sociale actie.
Zoals in de samenleving groeit binnen het sociaal-cultureel volwassenenwerk het verlangen om positie in te nemen en ruimte te
creëren om mee te schrijven aan de toekomst.
5
FEMMA zegt: dromen zijn nooit bedrog
Hoe doe je dat: mee de pen vasthouden om de contouren van een nieuwe samenleving uit te tekenen?
Verontwaardiging alleen is niet genoeg. Het gaat ook om de moed en de pretentie om een standpunt in te
nemen. In alle vrijheid en met een frisse blik op de toekomst. Zo neem en creëer je ruimte om mogelijke
nieuwe samenlevingsmodellen te creëren en te exploreren.
Ook Femma neemt positie in. Denk even terug aan het stemrecht voor vrouwen, het recht op abortus,
het recht om als getrouwde vrouw te werken, enzovoort. Alles begon met een droom die eerst
onmogelijk leek, maar die later de stoutste verwachtingen oversteeg. Femma stond toen op de barricaden
en zorgde voor een wezenlijke verandering in het leven van veel kleine en grote vrouwen in de straat.
Soms lijkt het alsof het dromen ons is vergaan en we niet de moed hebben om met nieuwe ogen te kijken
naar de manier waarop we ons leven organiseren. Dat moet veranderen.
We moeten onze dromen blijven koesteren.
Beeld je eens in hoe je leven of dat van je gezin eruit zou zien als een 30-urige werkweek het nieuwe
voltijds zou zijn. Stel je voor dat we allemaal zouden kunnen steunen op een rots van een eerste pensioenpijler, die je op je oude dag een uitkering geeft om een goed leven te kunnen leiden.
Onrealistisch? Financieel niet haalbaar? Dat zei men tachtig jaar geleden ook over betaalde verlofdagen.
Femma durft dromen en kiest positie. Ons voorstel voor een 30-urige werkweek schuift een
samenlevingsmodel naar voren dat fundamenteel anders is dan het huidige systeem. We heroveren onze
plek op de barricaden als het gaat over pensioenen, de combinatie gezin-arbeid, stereotiepe rolpatronen,…
Femma is een stuwende kracht voor de
steeds sterkere onderstroom in de samenleving
die om verandering roept.
6
Femma doet dat niet alleen. Ook anderen binnen en
buiten het middenveld nemen stelling in:
denk maar aan de Indignados, de Transitiebeweging,
allerhande denktanks 4 en actiegroepen, enzovoort.
Met zijn allen geloven wij dat de samenleving
maakbaar is en dat alles beter kan.
Femma gaat de dialoog aan met systeemdenkers en
sluit zich aan bij actiegroepen of sociaal-culturele
verenigingen die social change als maatschappelijke
activeringsstrategie gebruiken. Laten we ons niet in
oude verworvenheden nestelen maar een steentje
bijdragen aan een mooie toekomsthorizon.
7
02.
Zelfgemaakt,
handgemaak t
8
Uit het leven gegrepen
Zelf dingen maken is in. Do It Yourself, DIY, zo noemen ze doe-het-zelven in het Engels.
Mensen (her)gebruiken materialen, wegwerpproducten of gewoonweg wat ze in de natuur vinden en gaan
hiermee aan de slag om iets te maken, te herstellen, te creëren. DIY is een containerbegrip. Wie thuis een
IKEA-bouwpakket in elkaar steekt, is een DIY’er. Maar ook wie zelf zijn huis verbouwt, juwelen ontwerpt, de
Dagelijkse Kost van Jeroen Meus maakt, sjaals breit, zelf een lekke band herstelt, kerstkaarten van Martha
Stewart knutselt, cupcakes bakt, een quilt naait of een ecokunstwerk fabriceert uit een boomstronk, is een
doe-het-zelver.
We leven in een makerscultuur. Waarom doen mensen dit? Economische drijfveren inspireren. Zelf doen is
goedkoper – denk aan het succes van IKEA. Misschien verdienen ze een cent bij met hun zelfgemaakte creaties. Ofwel geeft doe-het-zelven hen een goed, uniek gevoel. Ze werken ‘ambachtelijk’, met hun handen,
hebben een stiel onder de knie. En het is gewoon een heerlijk tijdverdrijf.
Handgemaakt spul vindt gretige kopers, want het is origineel en uniek.
Het ziet er niet perfect uit en net daarom zo echt.
Kopers en verkopers van handmade hebben steeds vaker een extra drijfveer:
ze reageren tegen het commercialisme waarin alles altijd nieuw moet zijn.
Uit wat waardeloos lijkt, maken ze iets nieuws en creëren ze meerwaarde.
Sociale media hebben het mogelijk gemaakt dat zelfmaakheldinnen elkaar vinden, over de grenzen heen,
en nieuwe gemeenschappen bouwen op basis van hun gedeelde liefde voor het (zelfgemaakte) handwerk. 5
Of zelfmakers schrijven er een blog over en later een boek. Of ze komen samen en doen het in real life.
Hier delen ze niet alleen hun kennis en vaardigheden, maar hun gemeenschappelijke interesse wordt ook een
basis voor nieuwe vriendschappen.
9
Facts and figures
IKEA, de meest hippe DIY-meubelzaak ter wereld, heeft wereldwijd 345 winkels in 42 landen. Die kregen in
2013 wereldwijd 775 miljoen bezoekers over de vloer (meer dan de bevolking van heel Europa).
In februari 2014 prijkten in de boekentoptien van Standaard Boekhandel vijf titels over hoe je zelf originele
of dagelijkse gerechten kan maken, een dik boek over naaien en eentje over hoe je zelf een moestuin kan
aanleggen. Het tv-programma ‘Dagelijkse Kost’ van Jeroen Meus inspireert elke dag honderdduizenden kijkers.
Zijn eerste boek werd het snelst verkochte boek uit de Belgische geschiedenis.
Femma zegt: DIY is een bewuste keuze voor duurzaamheid
Binnen Femma bestaat een lange traditie om decoratie, kleding, cosmetica en gezonde gerechten zelf te
maken. In 2013 bouwden we op www.vriendinnen.be en in ons ledenblad aan een echt DIY-platform.
Onze eerste Maakdag was een soort van lerende braderie waar je diverse workshops kon volgen en demo’s
bijwonen, waar je creatieve ideeën kon uitwisselen en waar ‘samen iets maken’, ‘hergebruik’ en
‘duurzaamheid’ de sleutelwoorden waren.
Onze naaisalons en naaicafés blijven niet alleen kennisateliers, maar worden ook meer en meer een
inrijpoort om duurzame contacten tussen vrouwen uit eenzelfde buurt te stimuleren.
Door ervaren naaisters en nieuwelingen bij elkaar te brengen, ontstonden daar veel intergenerationele én
interculturele contacten. Ter ondersteuning ontwikkelden we het inspirerende draaiboek Patroon voor het
opstarten van een naaisalon.
Kers op de taart was Het Grote Naaiboek:
400 pagina’s vol tips, weetjes, technieken en tientallen projecten.
10
We brachten niet alleen veel vrouwen bijeen om zelf creatief aan de slag te gaan, maar de naaisalons
kenden ook een tweede leven op de sociale media, vooral via Pinterest en een facebookgroep rond Het
Grote Naaiboek (meer dan 1000 leden).
Voor Femma gaat de DIY-trend over meer dan het plezier van iets met je handen te maken of geld te
besparen. In de plaats van consumeren komt consuminderen en consumanderen.
Het massale gebruik van grondstoffen en biodiversiteit ten behoeve van ons eindeloos consumptieverlangen
is een doodlopende straat. DIY staat ook voor de bewuste keuze voor duurzaamheid: hergebruiken van wat
er al is door er een nieuwe, persoonlijke toets aan te geven. Je ecologische voetafdruk kleiner maken is ook:
sociale rechtvaardigheid groter maken.
De markt kan deze DIY’ers niet langer negeren.
Hun impact wordt steeds groter.
Zij bewijzen dat een duurzame levensstijl niet beperkend hoeft te zijn,
wel integendeel.
Ze geven prikkels die opgevangen (moeten) worden.
Ze hebben macht, omdat ze met zoveel zijn.
Liever wat minder, maar beter, duurzamer, ecologisch verantwoord. De overheid heeft hier ook een
rol in te spelen, door deze producten voor een zo
breed mogelijke groep mensen betaalbaar te maken.
Door consumenten fiscaal te stimuleren voor hun
duurzame DIY-activiteiten wanneer die hun
ecologische voetafdruk aantoonbaar verkleinen. Door
producenten aan te zetten duurzame producten op
de markt te brengen, die niet snel stuk gaan, die wel
te herstellen zijn en daarvoor niet naar China
moeten gestuurd worden. En door organisaties te
steunen die trends als deze oppikken en stimuleren
bij een zo groot mogelijk publiek.
11
03.
Tijd voor
een
nieuw
sociaal
contract
12
Uit het leven gegrepen
In mei 2013 schreef radiopresentatrice
Sofie Verschueren een open brief aan minister
van Werk Monica De Coninck (sp.a).
De brief veroorzaakte een storm in de media.
Als jonge moeder van 29 stelde Sofie zich vragen
over hoe ze haar leven en dat van haar jonge
gezin in godsnaam georganiseerd kan krijgen.
Sofie voelt zich gevangen in een systeem: een
koppel dat allebei voltijds werkt, in een
sector waar je niet het grote geld raapt,
een levenslange lening voor een starterswoning, hoge kosten voor voltijdse kinderopvang en
een auto die je overal net op tijd of net te laat
brengt. Een ratrace die voor velen herkenbaar is.
Minister De Coninck reageerde dat vrouwen
deeltijds kunnen gaan werken, maar dat ze ook
moeten stilstaan bij de gevolgen van die keuze.
Dat antwoord was niet meteen geruststellend.
Sofie kan de (financiële) gevolgen van een
deeltijdse job wel inschatten.
De vraag was of er geen samenlevingsmodel
bestaat waarin het mogelijk is om betaalde
arbeid, zorg, tijd voor zichzelf, haar relatie en
haar vriendinnen beter te combineren.
Slechts een minderheid van de Belgische bevolking werkt een volledige loopbaan in een voltijdse job.
Deze cijfers vertellen veel maar zeggen niet alles.
Achter de cijfers schuilen immers fundamentele vragen die ons vandaag
allemaal bezighouden. Hoe kunnen we in de toekomst werk en privé
beter en vlotter op elkaar doen aansluiten?
En hoe kunnen we tezelfdertijd een goede levensstandaard aanhouden?
Hoe laten we onze individuele verlangens rijmen met de zorgbehoeften in onze samenleving?
13
Facts and figures
De open brief van Sofie vertolkt wat veel vrouwen tegenwoordig ervaren. Bijna 38 procent van de
werkende bevolking combineert een job met kinderen jonger dan 15 jaar. En dat gaat niet altijd zonder slag of
stoot. Het zijn vooral vrouwen die die combinatiedruk het sterkst ervaren: zij spenderen per week
gemiddeld 9 uur 55 minuten meer aan huishoudelijke taken en 1 uur 47 minuten meer aan kinderzorg en
opvoeding. Ook voltijds werkende vrouwen besteden per week nog altijd 7 uur 37 minuten meer aan zorg- en
huishoudelijke taken dan voltijds werkende mannen. Daarom haken (vooral) vrouwen af.
Slechts 56 procent van de vrouwen is actief op de arbeidsmarkt; 45 procent daarvan werkt deeltijds.
Voor vrouwen is de voornaamste motivatie om minder te gaan werken dat ze meer tijd willen om zorgtaken
op zich te nemen. Vrouwen met kinderen hebben een lagere werkgelegenheidsgraad dan vrouwen zonder
kinderen. Bij mannen geldt het omgekeerde.
De reële pensioenleeftijd van 59,6 jaar staat in schril contrast met de wettelijke leeftijd van 65 jaar.
Femma zegt: het is tijd voor een nieuw sociaal contract
Het is hoog tijd om zich vragen te stellen over de plaats die betaalde arbeid inneemt in ons bestaan en over
de verhouding tussen onze job en andere belangrijke dingen des levens.
Femma wil een toonaangevende stem zijn in dat debat en pleit voor een
30-urige werkweek als fundament van een nieuw sociaal contract.
14
Ons professionele leven volgt nu het zogenaamde citroenloopbaanmodel: de eerste 20 jaar werk je keihard
om carrière te maken, waardoor je jezelf voorbijholt en uiteindelijk uitgeblust raakt en dus ook vroegtijdig op
pensioen gaat. Met andere woorden: je wordt uitgeperst.
Er zijn leukere vooruitzichten, laten we eerlijk zijn.
Als alternatief schuift Femma het model van de olijfboomcarrière naar voren. De 30-urige werkweek is het
‘nieuwe voltijds’. Het opent de weg naar meer gendergelijkheid en biedt ook mogelijkheden om op een ontspannen manier langer te werken, loopbanen beter te herverdelen over de actieve levensjaren en ervoor te
zorgen dat mensen niet voortijdig opgebrand geraken.
Het olijfboommodel van Femma sluit aan bij de oproep van hoogleraar Ingrid Robeyns (Universiteit Utrecht):
zij pleit voor loopbanen die ruimte maken voor een nieuw sociaal contract, dat professionele (betaalde)
en sociale (onbetaalde) arbeid centraal stelt. In zo’n contract worden mantelzorg, vrijwilligerswerk en de
opvoeding van kinderen maatschappelijk even belangrijk geacht als het produceren van goederen en diensten
tegen betaling.
Hoogleraar Rudi Wielers (Rijksuniversiteit Groningen) is ervan overtuigd dat een goede combinatie van betaald
werk en zorg niet alleen jonge gezinnen ten goede komt. Door een geringere arbeidsbelasting kunnen we
de voorwaarden creëren om informele zorgverlening in families en buurten te vergemakkelijken. Buurten en
wijken worden dan zo ingericht dat verschillende generaties naast elkaar kunnen wonen en zorgverlening tussen de generaties onderling op gang komt. Informele zorg moet daarbij niet beperkt blijven tot familierelaties maar ook het uitgangspunt zijn voor de vergroting van de leefbaarheid van buurten. Zorg in het midden
van de samenleving: daar gaat de veelgenoemde ‘vermaatschappelijking’ van de zorg over.
Zoals Femma zijn veel andere bewegingen en denkers op zoek gegaan naar alternatieve
samenlevingsmodellen, waarin de economie nadrukkelijker ten dienste staat van het algemeen welzijn.
We hebben het pleidooi voor het ‘nieuwe voltijds’ in 2013 op de agenda gezet.
Ook in de toekomst zullen we ervoor zorgen dat het debat hierrond niet stilvalt.
15
04.
Superdiversiteit
doorbreekt
grenzen
16
Uit het leven gegrepen
In de Brusselse gemeente Schaarbeek wonen 140 verschillende nationaliteiten samen. Deze Schaarbekenaars
ontmoeten elkaar in meer dan 600 verenigingen op basis van wat mensen mogelijk samenbrengt:
leeftijd (senioren- en jongerenclubs); gender (vrouwenorganisaties); taal; religie of humanisme; liefdadigheid;
mutualiteit; opleiding; hobby’s als sport, toneel, film, kunst, lezen of porseleinschilderkunst, muziek, natuurbeleving; buurt (wijkcomités); vakbonden; ja zelfs: de liefde voor chocolade.
De doorsnee Vlaamse of Brusselse gemeente is anno 2013 een veelkleurig en levendig raderwerk van mensen.
Die nieuwe diversiteit – zeg maar: superdiversiteit – heeft vele gezichten.
17
Facts and figures
Eén op 6 Vlamingen (1,1 miljoen in totaal) heeft een vreemde herkomst. Bij kinderen
tot 5 jaar is dat zelfs 1 op 3, zo blijkt uit de Vlaamse Lokale Inburgerings- en Integratiemonitor. De helft komt uit de Europese Unie, waarvan de meerderheid uit onze
buurlanden; 15 procent komt uit Marokko, Algerije, Tunesië, Mauretanië of Libië
(de Maghreblanden). Met 54 procent heeft Genk van alle Vlaamse steden het grootst
aantal inwoners van vreemde afkomst.
De werkgelegenheidsgraad ligt voor mensen van buiten de EU onder de helft (voor
Belgen is dat 75 procent), terwijl zij die werken vaak weinig verdienen. Het aandeel
mensen in de laagste dagloonklasse (0 tot 100 euro) loopt op tot bijna 60 procent
(Belgische herkomst: 25 procent). In Gent spreekt een derde van de mensen thuis
geen Nederlands. In Antwerpen spreekt 41 procent van de kleuters thuis geen Nederlands. In België leven tussen de 350.000 en 380.000 moslims, ongeveer 30.000 Joden
en tussen de 20.000 en de 40.000 boeddhisten en enkele duizenden hindoes en sikhs.
Het begrip ‘multiculturele samenleving’ is te beperkt geworden om de sociale en
culturele diversiteit in onze samenleving te vatten. Diversiteit doorbreekt steeds
meer grenzen en manifesteert zich wereldwijd. Superdiversiteit dekt de lading beter.
Binnen elke gemeenschap met een gelijke etnisch-culturele achtergrond
manifesteren zich immers grote verschillen. Niet alleen religie in al haar varianten,
taal (en dialecten), gender, leeftijd, politieke voorkeur, maar ook status,
onderwijsniveau, werkervaring, woonplaats, enzovoort creëren verschillen tussen
mensen. Anderzijds brengen sociale media transnationale netwerken tot stand.
Identiteit ontstaat uit de som van die verschillen. Superdiversiteit onderstreept het
multidimensionele karakter van diversiteit, zonder er een sticker op te plakken.
Superdiversiteit is niet goed of slecht, het is gewoonweg een feit.6
18
Femma zegt: superdiversiteit wordt de levensader van onze werking
Aangezien onze samenleving anno 2014 gekleurd wordt door die superdiversiteit, is die veelkleurigheid ook
bepalend voor de identiteit van de vrouwen van vandaag. Dat is ons uitgangspunt. Als gemeenschapsvormer
heeft Femma de opdracht om contact, gesprek, wisselwerking tussen vrouwen te organiseren.
Niet om homogeniteit na te streven, wel om de intrinsieke waarde van het verschil zelf.
Omdat er, naast verschillen, altijd gelijkenissen zijn. Het actief pluralisme van Femma concretiseert die
houding, door de inhoudelijke dialoog binnen en tussen verschillende levenbeschouwingen aan te moedigen.
Superdiversiteit manifesteert zich vandaag het sterkst
in een stedelijke context, maar beperkt zich daar zeker niet toe.
Voor Femma wordt superdiversiteit in de toekomst de levensader van haar lokale werking. Intercultureel
werken is veel meer dan het doelgroepgericht verenigen van vrouwen. Vooral in de steden moet een
basiswerking opgebouwd worden. Dat gebeurt nu al, bijvoorbeeld in de uitgesproken internationale groep
Femma XL in Sint-Gillis (Brussel) of in het project ‘Koken van a tot z’, waarbij samen koken de trigger is om
een zeer diverse groep vrouwen samen te brengen.
Rond superdiversiteit bouwt Femma een integraal verhaal op, want alleen zo is er kans op slagen. Femma
werkt daarom samen in en met lokale groepen, maar ook via haar personeels- en vrijwilligersbeleid, op verschillende bestuursniveaus, via acties en belangenbehartiging, enzovoort. Onze Gids voor Zuinig Leven in
Brussel illustreerde die aanpak zeer goed. Het boekje is in zes talen uitgegeven maar vertrekt vanuit een
eenduidige behoefte: hoe overleef je in een grootstad met een heel beperkt budget?
19
05.
Anders
gaan
werken
20
Uit het leven gegrepen
Jelle Hemus is de oprichter van de succesvolle website soChicken, naar eigen zeggen ‘een website waar je
gelukkig en blij van wordt’. Met zijn aanstekelijke pleidooi voor een werkdag van 2 uur wil hij ons warm maken
om het nieuwe werken te omarmen en gelukkiger te worden. In zijn e-book Geluk in een eierdop geeft hij
tips om ons te bevrijden van ‘het juk van vastgeroeste patronen en fossiele opvattingen over hoe wij ons
leven en werk organiseren’.
Hemus’ ideeën sluiten aan bij het discours van Timothy Ferris, de auteur van Een werkweek van 4 uur, met de
niet mis te verstane ondertitel ‘Leid een rijk leven zonder veel te doen’. Ferris geeft praktische tips om je
eigen doelen vast te stellen, overbodig werk te elimineren, dingen die je vaak en veel doet te automatiseren
en af te zien van een vaste werkplek.
Vrijdenkers als Hemus en Ferris willen onze blik openen om fundamenteel kritisch te zijn over de manier
waarop wij ons werk en leven organiseren.
Ze moedigen ons aan om aan job and life design te doen.
21
Facts and figures
De laatste jaren vloeide er heel wat inkt over het
‘nieuwe werken’. In een organisatie waar het
nieuwe werken ingevoerd is, zijn de medewerkers
niet gebonden aan plaats of tijd om hun job te doen.
Ze worden aangestuurd op hun resultaten en ze
hebben vrije toegang tot kennis en informatie.
Dit impliceert een minder hiërarchische, vlakkere
organisatie. ‘Nieuwe medewerkers’ werken in een
flexibele arbeidsrelatie, waarbij er verder gekeken
wordt dan een vijfdaagse werkweek van veertig uur.
Enkele cijfers over die nieuwe werkvormen in ons
land. 20,8 procent van de 4,3 miljoen werkenden in
ons land deed in 2012 in mindere of meerdere mate
aan telewerk. 6,1 procent van de mensen werkt altijd
thuis, 3,3 procent gewoonlijk en 11,3 procent soms. 7
9 op de 10 laaggeschoolden werkt nog altijd volgens
het uurrooster dat de werkgever bepaalt.
Bij hooggeschoolden is dat 68 procent.
22
Vrouwen kunnen minder vaak hun eigen werkuren
kiezen dan mannen. 8 Slechts 1 Vlaming op 5 werkt in
een kwaliteitsvolle baan, dit wil zeggen:
motiverend werk met leerkansen en voldoende
autonomie, zonder overmatig overspannen te
geraken. De rest van de werkende Vlamingen
beschouwt zijn werk als ‘passief’ (31 procent),
‘zinloos’ (21 procent) of ‘slopend’ (22 procent). 9
Die ontevredenheid vertaalt zich in een toenemend
aantal klachten. In de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2010 geeft 47 procent van de vrouwen en 44,5
procent van de mannen aan geen ‘werkbare job’ te
hebben.
Er is sprake van psychische vermoeidheid (29,8 procent), een gebrek aan leermogelijkheden (18,8 procent), een laag welbevinden (18,2 procent) en een
verstoorde werk-privébalans (10,8 procent).
Vrouwen oefenen vaker mentaal vermoeiende jobs
uit en hebben minder leermogelijkheden dan mannen. Mannen hebben een lager welbevinden in het
werk dan vrouwen. In tweeverdienersgezinnen en in
ééninkomensgezinnen met kinderen kampen vrouwen
met meer werk-privéconflicten.
Femma pleit voor een nieuwe werkorganisatie
Er zijn voor- en tegenstanders van het nieuwe werken. Frank Van Massenhove, voorzitter van de FOD
Sociale Zaken en ‘nieuwe werken-goeroe’, schreef er een boek over. Als believer in deze nieuwe werkvorm
werd hij manager van het jaar en kreeg de prijs voor een ‘gender balanced organization’.
Uit een andere hoek hoor je ook meer en meer kritiek: de verplichte constante bereikbaarheid wordt in vraag
gesteld, er treedt vervreemding op van je collega´s door weinig face-to-face-contact, de werkdagen hebben
geen begin en geen eind meer.
Die kritiek richt haar pijlen vooral op één dimensie van het nieuwe werken, namelijk op het tijd- en
plaatsongebonden werken. Femma kijkt verder en pleit voor een nieuwe werkorganisatie die vorm krijgt
binnen een bepaalde organisatiefilosofie, -cultuur en -structuur.
Het gaat dan over autonomie en vertrouwen geven, over teamwerk creëren
en over een verbetering van de informatiedoorstroming in de organisatie.
Heel wat denkers en doeners inspireerden Femma in haar pleidooi: Frank Van Massenhove, Geert Van
Hootegem, Dik Bijl en Wim Kweekel, … Wij sloopten oude denk- en zienswijzen, experimenteerden en
stuurden bij. Ook Femma werkt nu volgens die nieuwe organisatieprincipes: resultaatgericht, gebaseerd op
vertrouwen, gericht op zelfsturende teams en met de mogelijkheid tot telewerk.
Wij lieten ons eerst inspireren en inspireren nu zelf andere organisaties.
23
06.
Geen
digitaal
zonder
verhaal
24
Uit het leven gegrepen
Op de Facebookpagina van voetbalclub KRC Genk 10 is amper een voetballer te bespeuren.
Supporters daarentegen des te meer. Zij staan in het middelpunt van de belangstelling.
Niet de voetballers zijn de helden van de club. Het is hun publiek. In dit digitale universum staan mensen en
verhalen in de schijnwerpers. Je leest over een persoonlijke ervaring, een sterk engagement, de liefde van
hun leven, een bijzondere gebeurtenis, … Niets over doelpunten of de ranking van de club.
Je komt er heel diverse mensen tegen met veel verschillende verhalen. Eén ding hebben ze gemeen.
Ze supporteren voor Genk. Via de digitale community delen ze hun verhaal.
Volgens Jonah Sachs, de auteur van het boek Winning the story wars 11, heeft een digitale community geen
kans op slagen, als merken, producten en organisaties alleen blijven zeggen hoe goed ze zijn.
Wél als ze zeggen hoe goed hun publiek en hun leden kunnen zijn. Het product moet zelfs niet zichtbaar zijn.
Wél het streven van mensen, hun heldendaden, hun zoektocht naar een zinvol en waardevol leven.
Digitale media brengen de verhalen achter de mensen tot leven. 12
25
Facts and figures
In januari 2014 voorspelden wetenschappers van de Amerikaanse Princeton University het einde van Face-
book in 2017. 13 Ze vergeleken de levenscyclus ervan met het verloop van infecties, die zich steeds meer
verspreiden van mens tot mens tot ze hun kracht verliezen en de immuniteit is bereikt.
Volgens GlobalWebIndex is de uittocht onder jongeren al begonnen. Eind 2012 was nog 80 procent van de
jongeren onder de 24 jaar in de VS actief op Facebook, eind vorig jaar was dat percentage gedaald tot onder
de 60 procent. Maar daartegenover staat dan weer het succes van Facebook in de leeftijdsgroepen 35-54 en
55+. 14 Facebook zelf argumenteert dat het aantal Facebookgebruikers (1,9 miljard) nog elke maand toeneemt,
en dat de onheilsvoorspellingen gebaseerd zijn op niet-relevante onderzoeksmethoden. 15
Volgens het trendrapport van digital agency Wijs zullen sociale media de komende vijf jaar zo onmisbaar
worden dat de term ‘social’ als dusdanig verdwijnt wegens te evident om te vernoemen. Het bureau stipt
hierbij aan dat sociale media specifieke eisen stellen, zoals authenticiteit, content en het opbouwen van een
relatie met je publiek. 16
Maar er is nog een belangrijkere trend 17:
in organisaties die hun verhalen en content willen
delen via sociale media, zijn het de werknemers zelf
die dat zullen doen. Organisaties gaan dus
binnenshuis op zoek naar collega’s die dat digitale
verhaal willen vormgeven. Dat vraagt een cultuurverandering, waarbij de muren tussen verschillende
afdelingen verbrokkelen.
26
Femma zegt: de kracht van digitaal is het verhaal
Verenigingen, zoals Femma, zijn de stuwende kracht voor maatschappelijke actie, bewustwording, ‘bewe-
ging’. Sterke verhalen op sociale media maken die actie, die beweging tastbaar voor een hele grote groep
mensen. De uitdaging voor verenigingen is mensen te laten vertellen over de kracht, de goesting en de
betekenis die ze ervaren bij wat ze doen. Die kracht tonen en niet (enkel) het product waaruit ze de kracht
putten is een troef voor digitale communicatie. Bij Femma koppelen we maatschappelijke actie aan de
creatiedrang van onze groepen. Zoals in de actie tegen borstkanker, waarbij vrijwilligers mooie kledingaccessoires maakten om de boodschap mee uit te dragen.
Op onze website of sociale media beperkt de communicatie rond het actievoeren zich niet tot slogans.
Je ziet wel een bonte verzameling creaties die de vastberadenheid van de vrijwilligers en hun inzet voor het
goede doel veel tastbaarder maakt.
Want de kracht van digitaal is nu net het verhaal waarvan iedereen zich
eigenaar voelt en waaraan iedereen mee schrijft
– in de Femma-groep in het kleinste dorp, in een naaiatelier in de grootstad, tijdens een grootschalige
mediacampagne, … In het digitale verhaal voedt onze werking de Femma-groepen en vice versa.
Zo geraken sociale media verankerd in een bruisend sociaal weefsel.
27
07.
Delen is het
nieuwe hebben
28
Uit het leven gegrepen
Millennials – de tieners van vandaag – delen hun kleren, schoenen, handtassen, muziek, foto’s, video’s.
Ze ruilen, dragen, gebruiken, retourneren. Jonge vrouwen doen aan swishing: ze komen samen en ruilen
miskoopjes voor een nieuwe outfit. Thuiskoks delen hun eten via www.thuisafgehaald.be. Autodelen zit in
de lift. De interesse voor zorgwonen of kangoeroewonen – oud en jong onder één dak – neemt gestaag toe.
Voor een vakantiestek kan je terecht in andermans huis (huisruil, airbnb en couchsurfing ) en locals geven je
tips over de leukste plekjes (greeters).
Tuindelen geeft stadstuiniers de kans om hun groene vingers te gebruiken in de hof van een ander.
Her en der duiken informele netwerken op, waar mensen diensten delen en producten uitwisselen.
In het Engels spreekt men van een sharing economy.
Facts and figures
Uit een bevraging (2013) door Autopia, het Vlaams steunpunt voor particulier autodelen, blijkt dat er een
groot draagvlak bestaat voor autodelen en delen in het algemeen. Bijna 60 procent van de respondenten zou
gebruikmaken van een deelwagen, mocht die in de buurt voorhanden zijn. Ongeveer hetzelfde percentage
wil graag de eigen wagen ter beschikking stellen; 65 procent wil ook andere zaken delen, vooral gereedschap,
boeken en dvd’s.
Wikipedia, de meertalige internetencyclopedie waarvan de inhoud vrij beschikbaar is en door vrijwilligers
geschreven wordt, bevat ruim 17 miljoen artikelen in 270 talen. Elke maand bezoeken ongeveer 400 miljoen
mensen Wikipedia. De pagina’s worden wereldwijd door ongeveer 100.00 vrijwilligers beheerd. Couchsurfing,
het grootste internationale gastvrijheidsnetwerk, telt ruim 2 miljoen leden.
Met de website www.gedeelddoor.be bundelt het Netwerk Bewust Verbruiken de meer dan 180 ruil- en
deelinitiatieven in Vlaanderen en Brussel. De nieuwe sharing economy is volgens The Economist (8 maart
2013) al 20 miljard euro waard.
29
Volgens trendwatchers is het rijk van de hyperconsumptie ten einde.
Bezit krijgt steeds minder waarde.
We leven in de eeuw van samenwerkende consumptie of consudelen. De consument gebruikt zijn netwerk
om zijn doel te bereiken. We willen niet noodzakelijk een auto maar we willen wel kunnen rijden. Het gebruik van een product wordt belangrijker dan het bezit ervan. De focus verschuift van bezit naar toegang.
Waarom een boor kopen als je ze maar 12 minuten gaat gebruiken?
Mensen delen meer en meer met de gemeenschap waarin ze leven: hun buurt, de school, via Facebook, op
het werk. Vooral twintigers werken minder, verdienen minder en gaan resoluut voor levenskwaliteit. Minder
hebben is een bevrijding. Op de koop toe verkleint hun ecologische voetafdruk, dat is mooi meegenomen.
30
Femma zegt:
een deeleconomie draagt bij tot een betere levenskwaliteit
Delen is voor Femma geen nieuw concept. Vrouwen delen kleren, gebruiken elkaars ladders, tenten en
champagneglazen, ze carpoolen naar de Femma-vergadering en organiseren potluck parties.
In 2013 organiseerden we in West-Vlaanderen een succesvol swishing-event. Lets@work brengt delers van
producten en diensten samen op de werkvloer. In Oost-Vlaanderen stond Femma aan de wieg van een lokale
Letsgroep.
Niet alle initiatieven komen even gemakkelijk van de grond. Ergens gaapt er nog een generatiekloof: voor
wie geboren werd vóór 1965 (de babyboomers) betekent bezit status. Generatie X en de millennials vinden
ervaringen belangrijker dan bezit, een wereldreis belangrijker dan een mooie auto.
Het is een uitdaging om de filosofie van het delen over alle generaties heen
bekend te maken.
De sharing economy draagt ook bij tot een betere combinatie arbeid-gezin-zorg. Een goede levenskwaliteit
is voor Femma fundamenteel. Daarvoor is een drastische maatschappijshift nodig, en niet alleen enkele cosmetische ingrepen. Delen is bovendien een effectieve manier om de onomkeerbare ecologische gevolgen
van een onstuitbare consumptiedrang terug te dringen.
Een mooi neveneffect van de deeleconomie is dat ze het contact tussen mensen bevordert en gemeenschapsvormend is. Dat sluit dus mooi aan bij de opdracht van Femma als sociaal-culturele organisatie.
Hier liggen ook knappe kansen om intergenerationele deelinitiatieven te lanceren.In 2014 ontwerpen we een
handleiding voor alle groepen die een initiatief rond delen willen opzetten. Femma gaat verder met
Lets@work en we onderzoeken nieuwe sporen van dienstverlenende deelinitiatieven.
31
08.
Samen
alleen
Uit het leven gegrepen
Bond zonder Naam zette in 2013 een bijzondere
campagne op: ‘Erbij’. 18 Het thema was: eenzaamheid.
BV´s en minder bekenden getuigden over hun gevoel
van eenzaamheid.
Meyrem Almaci spreekt over ‘de gigantische wedloop
waarbij de druk hoog is om mee te hollen’.
Fleurette, uit Kameroen, kreeg geen verblijfsvergunning, verloor haar arbeidskaart en dus ook haar werk.
Reden genoeg om te vereenzamen.
Lucy, 71 jaar, heeft het over ‘haar diepdroeve gevoel
van eenzaamheid, dat plotsklaps maar heel hevig opkomt te midden van een groep’.
Al deze verhalen doorbreken één groot taboe: wie zich
eenzaam voelt, is geen zonderling die teruggetrokken
en geïsoleerd leeft of een oudje dat wegkwijnt in een
ouderentehuis.
Eenzaamheid is van alle leeftijden en
schuilt in vele gedaanten.
32
33
Facts and figures
Eenzaamheid
zit dieper in de samenleving geworteld dan gedacht. Anno 2012 voelde 28 procent
van de Belgen zich ‘eerder sterk’ tot ‘zeer sterk’
sociaal eenzaam. Sociale eenzaamheid is het gemis
van contacten met vrienden, familie en kennissen. 30
procent van de 40’ers, 50’ers en 60’ers voelt zich sociaal eenzaam, tegenover 27 procent van de 70+’ers.
Ook werkenden voelen zich sociaal eenzaam: ongeveer de helft voelt zich in mindere of meerdere
mate verstoken van sociale contacten.
Naast ‘sociaal eenzaam’ kunnen mensen zich ook
‘emotioneel eenzaam’ voelen: ze missen een hechte
band met iemand, bijvoorbeeld een partner. Meer
dan een derde van de 18- tot 79-jarigen ervaart deze
vorm van eenzaamheid in lichte of ernstige mate.
Bij de vrouwen voelt 40 procent zich emotioneel
eenzaam, tegenover 30 procent bij de mannen. 19
Ook maatschappelijke trends hebben mogelijk een
invloed op het toenemende gevoel van eenzaamheid
bij steeds meer mensen. 20
34
Eenzaamheid is dus niet alleen een individueel probleem, maar heeft alles
te maken met de inrichting en cultuur
van een samenleving. 21
En wat blijkt? Hoewel we als gemeenschap welvarender zijn dan ooit, zijn we toch niet gelukkiger.
Je zou eenzaamheid ook in verband kunnen brengen
met cijfers over depressies en burn-out. Vandaag de
dag slikt 1 op de 10 Belgen antidepressiva. In 2012 namen we met zijn allen 283 miljoen antidepressivapillen: een stijging van 45 procent ten opzichte van
2004. In 2012 zaten meer dan 95.000 mensen meer
dan een jaar thuis met een depressie of een andere
mentale aandoening. 22
De cijfers over eenzaamheid staven bovendien de
idee dat werkende vrouwen tussen 40 en 60 een
groot risico hebben om zich eenzaam te voelen. De
dagelijkese ratrace (gezin, huis, werk) vervreemdt
hen van hun vertrouwde sociale weefsel.
Femma zegt: samen, met open deuren
Wat kunnen verenigingen doen om het Bruto Nationaal Geluk te laten stijgen?
Op haar website geeft de Bond zonder Naam enkele tips: 23 verzorg je vrienden, deel en voel je begrepen,
ga voor ‘kleine ontmoetingen’, complimenteer een ander, vorm ‘clubjes’ om samen iets te doen, …
In die tips herken je ook het fundament van de dagelijkse werking van Femma. Samen met andere verenigingen, sportclubs of buurtcomités, bouwen wij aan een warmere samenleving. In 308 gemeenten organiseren
750 Femma-groepen jaarlijks meer dan 15.000 activiteiten.
Dat engagement is de beste pil tegen
sociale en emotionele vereenzaming en verkilling.
De Femma-groep trekt je uit je gewone routine en dat geeft wonderbaarlijk veel zuurstof. Lachen, praten en
luisteren, iets doen wat je anders niet zou doen, andere vrouwen zien, …
Bij Femma leeft er veel zorg en warmte voor de vriendinnen in de groep. Maar zijn de Femma-groepen niet
te veel ‘kleine solidaire eilandjes’ of ‘solidair onder gelijken’? Onderzoek 24 bij het landelijk verenigingsleven
wees uit dat vrijwilligers in verenigingen meer betrokken zijn bij hun gemeente en meer bereid elkaar te
helpen, maar dat zij minder open staan tegenover bijvoorbeeld allochtonen en homo´s.
Het is een enorme uitdaging om los te komen van het gesloten karkas van de eigen club. Alle verenigingen,
ook de Femma´s, moeten ervoor zorgen dat de diversiteit binnen de samenleving zich weerspiegelt in hun
groepen. Laten we de deuren wagenwijd openzetten voor nieuwkomers in de buurt en voor vrouwen die
anders zijn, in welk opzicht dan ook.
35
Bronnen
1. http://www.socius.be/tiki-readarticle.php?articleId=1337
2. http://antonschuurmans.wix.com/werktankmiddenveld#!startevent/galleryPage
3. Toekomstverkenning: de blik van sociaal-cultureel volwassenwerk, amateurkunsten en jeugdwerk gericht op 2025, Eindrapport 20 december 2013, http://www.socius.be/tiki-index.php?pagerefid=622
4. Zoals http://www.neweconomics.org/ en http://www.futurzwei.org/#index
5. Ze vinden elkaar op websites als www.pinterest.com, www.etsy.com (‘de wereldmarkt van handgemaakte en vintage
artikels’), of www.ikeahackers.net (als je je IKEA-meubels een persoonlijke toets wil geven).
6. Zie ook Ico Maly, Jan Blommaert en Joachim Ben Yakoub, Superdiversiteit en democratie, EPO, 2014.
7. Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) die Vlaams minister Geert Bourgeois citeert in antwoord op een schriftelijke vraag
van Güler Turan (SP.A).
8. De Standaard, 28 oktober 2013.
9. Lander Vermeerbergen, Ezra Dessers en Geert Van Hootegem, ‘Meer jobs door beter werkbare jobs’ in De Sociale Staat van
Vlaanderen, 2013.
10. https://www.facebook.com/FRZABE
11. Jonah Sachs, Winning the story wars – why those who tell (and live) the best stories will rule the future. Harvard Business
School Publishing, 2012.
12. http://www.youtube.com/watch?v=o69xW8wtBhk
13. Epidemiological modeling of online social networks dynamics-department of mechanica land aerospace engineering,
Princeton University, Princeton, NJ, USA
14. GWI social, January 2014, GlobalWebIndex quaterly report on the latest global trends in social platform usage, Jason Mander,
Head of trends, GlobalWebIndex
15. https://www.facebook.com/notes/mike-develin/debunking-princeton/10151947421191849
16. Trendrapport Wijs 2014, Something something social media, Talking Heads
17. Trendrapport Wijs 2014, Digitale doekjes voor het bloeden, Tom De Baere
18. http://www.erbij.be
19. http://www.erbij.be/nl-BE/iedereen-kan-vereenzamen/cijfers-eenzaamheid-ziekte
20. http://www.eenzaamheidinfo.nl/index.php/eenzaamheid/eenzaamheid-in-cijfers
21. http://www.eenzaam.nl
22. ‘Nooit zoveel antidepressiva geslikt, vooral door vijftigplussers’, Het Laatste Nieuws, 18 oktober 2013.
23. http://www.erbij.be/nl-BE/help-een-ander/doe-dit-in-jouw-straat
24. Hilde Bevers, Dave Gelders, Marie Martens en Peter Raymaekers (red.), ‘Sociale cohesie in plattelandsdorpen.
Welke rol spelen sociaal-culturele verenigingen?’. LannooCampus, 2011.
terug naar index
36
5
n
a
la
s
r
ie
s
it
r
B
in
a
b
r
U
1030 Brussel
w w w.f e m m a .b e
37

Download Report