22-2-art.Slottje

proefschrift
door Arie Slottje
DID DUTCH COMPANY PENSION FUND
DECISION-MAKERS STEP UP TO THE PLATE?
Aanleiding onderzoek
Dr. A. Slottje is Associate
Partner Auditing &
Governance by Symetrics en
IPFOS, part-time docent
Research Methodology aan
een internationale business
school en visiteur bij diverse
pensioenfondsen. Hij is in
2014 gepromoveerd aan de
universiteit van Bradford UK.
Zijn proefschrift gaat in op:
implementatie van pension
fund governance principles,
besluitvormingsprocessen,
‘being in control’ en risico
management van enkele
Nederlandse ondernemingspensioenfondsen in de
periode van Q3 2008 – Q1
2009. Bijgaande tekst is een
samenvatting van het
proefschrift.
In 2008 ontstond een financiële crisis. Deze crisis had
gevolgen voor Nederlandse pensioenfondsen. Vele
publicaties ('t Hart, 2009, Brouwer, 2009, Frijns et al.,
2010, De Nederlandsche Bank, 2011c) die verschenen
betreffende de daling van de dekkingsgraad wezen
naar verschillende oorzaken. De overeenkomst in de
publicaties was de twijfel of de besturen van
pensioenfondsen wel ‘in control’ waren. Deze vraag
vormde de basis voor mijn onderzoek (2012). Ik heb
onderzocht hoe de besluitvormingsprocessen
betreffende het vaststellen en onderhouden van de
dekkingsgraad van enkele ondernemingspensioenfondsen in theorie en praktijk waren
georganiseerd. Het onderzoek omvatte de periode
vanaf het derde kwartaal van 2008 tot en met het
eerste kwartaal van 2009.
Belang van het onderzoek
Naar besluitvorming is veel onderzoek gedaan. In grote
lijnen belichten de publicaties (aspecten van)
besluitvormingstheorieën. Op basis van wetenschappelijk onderzoek zijn er 3 theorierichtingen te
onderscheiden. Het begint met de voorschrijvende
theorie. Deze richting is ontstaan na publicatie van Von
Neuman en Morgenstern (1944) over de door hen
ontwikkelde Game Theory. Daarna volgde Simon (1947)
met zijn theorie van de Bounded Rationality. Tenslotte
werd het proces denken in besluitvorming
geïntroduceerd door Mintzberg (1976) en Fredrickson
(1985).
Er zijn echter geen wetenschappelijke onderzoeken
bekend naar besluitvorming bij pensioenfondsen. Wel
zijn er onderzoeken (O'Barr and Conley, 1992, Clark et
al., 2006, Clark and Urwin, 2008) bekend waarin het
gedrag van functionarissen van pensioenfondsen is
onderzocht. Ambachtsheer et al. (1996, 1998, 2005,
2006) heeft diverse publicaties op zijn naam staan
waarin ingegaan wordt op pension fund governance
en/of besluitvorming. Tenslotte heeft besluitvorming
door pensioenfondsen de aandacht van internationale
regelgevers (OECD, 2002) en toezichthouder
(International Organisation of Pension Supervisors,
2006) en De Nederlandsche Bank (2009, 2011a, 2011b,
2011c, 2012, 2013).
Uitvoering onderzoek
Het succes van het onderzoek ligt vooral in het
verkrijgen van toegang tot de gegevens van
52 de actuaris november 2014
verschillende pensioenfondsen. Geen toegang hebben
tot die informatie kan heel goed de reden zijn waarom
een dergelijk onderzoek niet eerder is uitgevoerd.
Het onderzoek is gestart met het ontwikkelen van een
conceptueel onderzoeksmodel. Dit model is tijdens het
onderzoek gebruikt als hulp bij de analyse van de TO BE
en AS IS situatie. De TO BE situatie is vormgegeven door
wettelijke eisen en interne documenten. De AS IS
situatie is gebaseerd op empirische gegevens. Tijdens
het onderzoek is duidelijk geworden dat het model met
de daarbij behorende vragenlijst de juiste vragen stelde
om helder zicht te krijgen op de implementatie van
pension fund governance principes en de opzet en
werking van het besluitvormingsproces.
Uitkomsten onderzoek
Het onderzoek toonde aan dat er een relatie is tussen
de implementatie en uitvoering van pension fund
governance principes en een geschikt besluitvormingsproces. Tevens werd aangetoond dat er een relatie is
tussen een geschikt besluitvormingsproces en de
dekkingsgraad. Beide conclusies zijn door het
ontbreken van een statistische significantie niet
bewezen. Dit kwam door de omvang van de
onderzoekspopulatie. Een Pearson correlatie kon niet
worden aangetoond. Wel is een T-test uitgevoerd die
de relatie wel aantoonde. Daarnaast heeft kwalitatieve
analyse de conclusies ook bevestigd. Kortom, de
uitkomsten gelden voor de deelnemende organisaties
en er kunnen geen algemeen geldende conclusies aan
worden verbonden.
Toepassing de praktijk
De uitkomsten van dit wetenschappelijk onderzoek zijn
praktisch bruikbaar voor pensioenfondsen. Tijdens
visitaties bij diverse pensioenfondsen is duidelijk
geworden, dat aandacht voor het besluitvormingsproces nog altijd nodig is. Het besluitvormingsproces is
een indicator gebleken of het bestuur wel ‘in control’
is. Wanneer het besluitvormingsproces correct verloopt
is het zeer aannemelijk is dat de implementatie en
uitvoering van pension fund governance principes, en
dus ook waarschijnlijk de Code Pensioenfondsen
(Pensioenfederatie, 2013) op juiste wijze is vormgegeven en wordt uitgevoerd. Deze correcte uitvoering
kan de basis zijn voor het maken van de juiste keuzen
over de dekkingsgraad. Zeker nu pension fund
governance hoog op de agenda moet staan bij de
fondsen, door de implementatie van de Wet versterking
proefschrift
Vertrouwen in bestuur instelling
bestuur pensioenfondsen, kunnen de resultaten van dit
onderzoek bijdragen aan betere governance. Mevrouw
Kellerman van DNB heeft tijdens een congres van het
Nationaal Register op 19 mei 2014 de relatie gelegd
tussen pension fund governance en ‘in control’ zijn. ‘In
control’ zijn, is volgens haar nodig om het vertrouwen
te herwinnen. Vertrouwen in pensioenfondsbestuurders
is laag. Dit is gebleken uit een onderzoek van
Marketresponse (2013). ---------------------->
58
60
53
50
52
47
48
42
40
30
Procent
Het vertrouwen in het pensioenfonds is ook niet hoog.
In onderzoek van DNB (2014) gaf slechts 57% van de
respondenten aan vertrouwen te hebben in het eigen
pensioenfonds. Geen vertrouwen hebben van
(gewezen) deelnemers en niet ‘in control’ zijn, kan
leiden tot bestuurdersaansprakelijkheid. Kortom,
aandacht schenken aan het besluitvormingsproces bij
pensioenfondsen verdient zeker aandacht. 70
20
10
0
Banken
Verzekeraars
Vertrouwen
Pensioenfondsen
Geen vertrouwen
Vertrouwen in financiële sector
(bron: marketresponse 2013)
http://amweb.nl/branche-724322/vertrouwen-in-bestuurders-financials-laag
@ Reacties op dit artikel graag naar [email protected]
literatuur
'T HART, R. (2009) Risicostelsel geen panacee voor het falen van bestuurders. Het Financieele Dagblad.
AMBACHTSHEER, K., BOICE, EZRA, D. & MCLAUGHLIN (1996) In Search of Pension Fund Excellence. Toronta, Joseph L. Rotman School of Management University of Toronto.
AMBACHTSHEER, K., BOICE, C., EZRA, D. & MCLAUGHLIN, J. (1998) Excellence of Shortfall in Pension Fund Management: Anatomy of a Problem. Pension Fund Excellence, 18.
AMBACHTSHEER, K., CAPELLE, R. & LUM, H. (2005) Pension Funds, Governance, and Organization Design. A Research Progress Report. Toronto, Joseph L. Rotman School of
Management University of Toronto.
AMBACHTSHEER, K., CAPELLE, R. & LUM, H. (2006) Pension Fund Governance Today: Strengths, Weaknesses, and Opportunities for Improvement. Toronto, Joseph L. Rotman
School of Management University of Toronto.
BROUWER, H. (2009) Supervisory issues in a changing financial landscape. Studentensymposium Universiteit Tilburg Nederland Tilburg.
CLARK, G. L., CAERLEWY-SMITH, E. & MARSHALL, J. C. (2006) Pension fund trustee competence: decision making in problems relevant to investment practice. Journ of Pension
Economics and Finance, 91-110.
CLARK, G. L. & URWIN, R. (2008) Leadership, collective decision-making, and pension fund governance. Working Paper Series. Oxford.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2009) De 7 Elementen van een Integere Cultuur: Beleidsvisie en aanpak gedrag en cultuur bij financiële ondernemingen 2010-2014. Amsterdam,
De Nederlandsche Bank.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2011a) Beleidsregel financieel crisisplan pensioenfondsen. Amsterdam, De Nederlandsche Bank.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2011b) Eindrapport themaonderzoek goed pensioenfondsbestuur 2011. Amsterdam.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2011c) Resultaten beleggingsonderzoeken 2010. Amsterdam.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2012) Eindrapport themaonderzoek Bestuurlijke Effectiviteit. Amsterdam.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2013) Leading by example: Gedrag in de bestuurskamers van financiele instellingen. Amsterdam.
DE NEDERLANDSCHE BANK (2014) Vertrouwen in financiele instellingen licht toegenomen.
FREDRICKSON, J. W. (1985) Effects of Decision Motive and Organizational Performance Level on Strategic Decision Processes. The Academy of Management Journal, 28,
821-843.
FRIJNS, P. D. J. M. G., NIJSSEN, D. J. A. & SCHOLTENS, P. D. L. J. R. (2010) Pensioen: "Onzekere zekerheid". Commissie Beleggingsbeleid en Risicobeheer.
INTERNATIONAL ORGANISATION OF PENSION SUPERVISORS (2006) IOPS Principles of Private Pension Supervision.
MINTZBERG, H., RAISINGHANI, D. & THEORET, A. (1976) The Structure of the "Unstructured" Decision Processes. Administrative Science Quarterly, 21, 246-275.
O'BARR, W. M. & CONLEY, J. M. (1992) Fortune & Folly: The Wealth & Power of Institutional Investing, McGraw-Hill Inc., US.
OECD (2002) OECD Guidelines for Pension Fund Governance. IN SECRETARIAAT, O. (Ed.).
PENSIOENFEDERATIE (2013) Code Pensioenfondsen. IN PENSIOENFEDERATIE (Ed.). 's-Gravenhage.
SIMON, H. A. (1947) Administrative Behavior: a study of decision-making processes in administrative organizations, New York, Macmillan.
SLOTTJE, A. (2012) Did Dutch company pension fund decision-makers step up to the plate? Bradford University School of Management. Bradford, Bradford University.
VON NEUMANN, J. & MORGENSTERN, O. (1944) Theory of games and economic behavior, Princeton, Princeton University Press.
de actuaris november 2014
53

Download Report