Samenwerkingsverband netgebonden
pedagogische Begeleidingsdiensten
Competentieontwikkeling in het kader van onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
HET PERSPECTIEF VAN PEDAGOGISCH BEGELEIDERS
Brussel – 22 mei 2014
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
2
VOORWOORD
Tijdens het schooljaar 2012-2013 werd door het samenwerkingsverband van netgebonden
pedagogische begeleidingsdiensten (SNPB) een project voorbereid dat een antwoord wil
geven op de nood aan competentieontwikkeling van leraren(teams) in het kader van
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Dat project stelt zich twee
algemene doelen. Het wil leraren(teams) ondersteunen in het werken naar een meer
inclusieve school én het beoogt daarbij verbindend samenwerken tussen lokale
onderwijspartners.
Het project heeft deze uitgangspunten. Vertrekkend vanuit het kwaliteitsdecreet onderwijs,
focust het op verbreding en verdieping van basiscompetenties. Het VN-verdrag inzake de
rechten van personen met een handicap, in het bijzonder het principe van universeel ontwerp,
wordt daarin meegenomen. Het zorgcontinuüm is een belangrijk kader waarbij in dit project
vooral de basiszorg en de verhoogde zorg in beeld komen. Vooral omdat het gaat om goed
onderwijs voor alle leerlingen door leraren die een sterke didactiek en pedagogiek inzetten en
daarbij handelingsgericht werken. Hun werk staat niet los van het profiel van de inclusieve
leraar. Dat kan maar voluit kansen krijgen als er intens wordt samengewerkt, als partnerships
worden opgezet. Wetenschappelijk onderzoek en praktijkonderzoek door leraren van hun
eigen praktijk vormen de basis van het didactisch en pedagogisch handelen.
Het SNPB heeft ervoor gekozen om deze complexe uitdagingen voor leraren(teams) op een
kwaliteitsvolle wijze te ondersteunen via de pedagogische begeleidingsdiensten. Het zal
daarvoor een contingent competentiebegeleiders inzetten dat samen met de reguliere
pedagogische begeleiders en met scholen op weg gaat om inclusiever te werken in
verbindende samenwerking met lokale onderwijspartners.
Voorliggend rapport schetst de vragen die pedagogisch begeleiders krijgen en de noden die zij
ervaren, met betrekking tot onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Dit perspectief van de pedagogisch begeleiders bepaalt de richting die het project
competentieontwikkeling van het SNPB aanneemt.
Indien u na het lezen van dit document, vragen hebt of wil uitwisselen, kan u contact
opnemen met het project competentieontwikkeling.
Luc Van Acker, projectcoördinator
Katrien De Munck, procesbegeleider
Kjell Bosmans, netcoördinator GO!
Axel Pannecoucke, netcoördinator OVSG
Filip Dhaenens, netcoördinator PBDKO
Hendrik Despiegelaere, netcoördinator PBDKO
en Jef Van De Wiele, netcoördinator POV
Florentien Pletinxckx, verwerking van de data
www.snpb.be
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
3
INHOUD
VOORWOORD ....................................................................................................... 2
INHOUD ............................................................................................................... 3
INLEIDING ............................................................................................................ 6
METHODOLOGISCH KADER ..................................................................................... 9
Situering. ....................................................................................................... 9
Vragenlijsten .................................................................................................10
Verwerking van de vragenlijsten.......................................................................11
RESULTATEN........................................................................................................13
LUIK 1: ALGEMENE INFORMATIE OVER DE DEELNEMENDE PEDAGOGISCH
BEGELEIDERS ...................................................................................................13
1. Tewerkstelling binnen het onderwijsnet van de aangesproken pedagogisch
begeleiders ....................................................................................................14
2. Tewerkstelling binnen het onderwijsnet van de deelnemende pedagogisch
begeleiders ....................................................................................................15
3. Tewerkstelling binnen het basis- of secundair onderwijs ..................................16
4. Tewerkstelling volgens provincie ...................................................................17
5. Leeftijdscategorie .......................................................................................18
6. Functie ......................................................................................................18
LUIK 2: VRAGEN DIE LERAREN(TEAMS), DIRECTIES EN CLB’S STELLEN AAN
PEDAGOGISCH BEGELEIDERS IN VERBAND MET HET ONDERWIJS AAN KINDEREN EN
JONGEREN MET SPECIFIEKE ONDERWIJSBEHOEFTEN.
NODEN AAN BIJKOMENDE
ONDERSTEUNING DIE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS AANGEVEN OM TE KUNNEN
OMGAAN MET DEZE VRAGEN ..............................................................................19
1.
Eerste situering van de vragen die pedagogisch begeleiders krijgen ................19
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
4
2. Verdere verkenning van de vragen die de pedagogisch begeleiders krijgen en de
nood aan bijkomende ondersteuning in het omgaan met deze vragen. ..................23
LUIK 3: ONDERSTEUNING DIE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS MOMENTEEL BIEDEN OP
BASIS VAN DE VRAGEN EN NODEN VAN LERAREN(TEAMS), CLB’S EN DIRECTIES. ....62
1. Via literatuur. .............................................................................................62
2. Via concepten, kaders en methoden ..............................................................63
3. Via het geven van ondersteuning ..................................................................65
4. Via het concreet maken van het probleem/de vraag. .......................................66
5. Via beleidsteksten. ......................................................................................66
6. Via gesprekken met collega’s en betrokken diensten .......................................67
7. Via samenwerking ......................................................................................67
8. Via doorverwijzen .......................................................................................68
9. Via eigen ervaring.......................................................................................69
10. Via observaties en analyses........................................................................69
11. Via vorming .............................................................................................70
12. Via delen van kennis en expertise ...............................................................70
LUIK 4: MANIEREN WAAROP PEDAGOGISCH BEGELEIDERS BETROKKEN ZIJN BIJ
SCHOLEN DIE MEER INCLUSIEF WERKEN .............................................................71
LUIK 5: ACTOREN WAARMEE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS HEBBEN SAMENGEWERKT
.......................................................................................................................74
1. Met collega’s. .............................................................................................74
2. Binnen een team ........................................................................................74
3. Met de directeur .........................................................................................74
4. Met leerkrachten ........................................................................................75
5. Met ouders ................................................................................................75
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
5
6. Met de zorgcoördinator ................................................................................75
7. Met het CLB ...............................................................................................75
8. Met de juridische dienst ...............................................................................75
9. Alleen........................................................................................................75
10. Met anderen. ............................................................................................76
LUIK 6: MANIEREN WAAROP HET INCLUSIEVER WERKEN ZICH UIT IN DE SCHOLEN
WAAR DE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS ACTIEF ZIJN ............................................77
CONCLUSIE. ........................................................................................................86
1. Algemene informatie over de deelnemende pedagogisch begeleiders ................87
2. Vragen die leraren(teams), directies en CLB’s stellen aan pedagogisch begeleiders
in verband met het onderwijs aan kinderen en jongeren met specifieke
onderwijsbehoeften ........................................................................................87
Noden aan bijkomende ondersteuning die pedagogisch begeleiders aangeven om te
kunnen omgaan met deze vragen .....................................................................87
3. Ondersteuning die pedagogisch begeleiders momenteel bieden op basis van de
vragen en noden van leraren(teams), CLB’s en directies......................................90
4. Manieren waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen die meer
inclusief werken .............................................................................................91
5. Actoren waarmee pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt....................91
6. Hoe het inclusiever werken zich uit in de scholen waar de pedagogisch begeleiders
actief zijn ......................................................................................................92
IMPLICATIES NAAR HET PROJECT COMPETENTIEONTWIKKELING ...............................94
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
6
INLEIDING
Dit rapport gaat uit van het Samenwerkingsverband Netgebonden Pedagogische
Begeleidingsdiensten (SNPB), een vzw die werd opgericht door GO!, PBDKO, POV en
OVSG en netoverschrijdend ondersteuningsprojecten realiseert. Het project
competentieontwikkeling werd structureel als volgt opgezet.
In december 2013 stuurde het SNPB in het kader van het project
competentieontwikkeling een bevraging uit naar 552 pedagogisch begeleiders. Deze had
tot doel om inzicht te verkrijgen in het perspectief van pedagogisch begeleiders
betreffende het onderwijs voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften binnen het
gewoon basis- en secundair onderwijs.
De vragenlijst werd ontwikkeld op basis van de algemene doelen en de uitgangspunten
van het SNPB-project. Dit gebeurde in overleg met de netcoördinatoren van het SNPBproject en onder supervisie van de projectgroep.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
7
De deelnemende pedagogisch begeleiders behoren tot de Pedagogische
Begeleidingsdienst van het Katholiek Onderwijs (PBDKO), het Onderwijssecretariaat van
de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG), het Overleg Kleine
Onderwijsverstrekkers (OKO), het onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap (GO!) en het
Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (POV). In dit rapport ontbreekt het perspectief van de
pedagogisch begeleiders van het CLB door het uitblijven van respons op de vragenlijst.
Dit onderzoek kon rekenen op respons van 60,14 procent van de bevraagde pedagogisch
begeleiders.
De deelnemende pedagogisch begeleiders werden geraadpleegd over de vragen die ze
kregen van leraren(teams), directies en CLB’s in verband met het onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften binnen het gewoon basis- en secundair
onderwijs en over de nood aan ondersteuning die zijzelf als pedagogisch begeleider
ondervonden in het kader van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften. Daarnaast werd gekeken naar hoe pedagogisch begeleiders
betrokken zijn bij scholen die meer inclusief werken en hoe zij een antwoord hebben
kunnen bieden aan leraren(teams), directies en CLB’s en met wie zij daarvoor hebben
samengewerkt. Tot slot bekeken we hoe het inclusiever werken zich uit in hun scholen,
gewoon basis- en secundair onderwijs, vanuit het perspectief van deze pedagogisch
begeleiders.
In dit rapport komt aan bod hoe deze bevraging methodologisch werd opgevat, waarna
de resultaten worden voorgesteld. Een concluderende samenvatting kan worden
teruggevonden aan het eind van dit rapport.
Deze bevraging is niet bedoeld en laat niet toe om causale verbanden te leggen. Het is
een verkennend rapport dat richting geeft aan het project competentieontwikkeling, in
eerste instantie voor het uitwerken van de netoverschrijdende vorming en materialen en
om een verbindende samenwerking aan te gaan met Pedagogische Begeleidingsdiensten
en hen gerichter te kunnen ondersteunen bij het werken aan meer inclusieve scholen.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
8
Doorheen dit rapport wordt een beeld gegeven van volgende zes zaken:
1. Algemene informatie over de deelnemende pedagogisch begeleiders.
2. Vragen die leraren(teams), directies en CLB’s stellen aan pedagogisch begeleiders
in verband met het onderwijs aan kinderen en jongeren met specifieke
onderwijsbehoeften.
Noden aan bijkomende ondersteuning die pedagogisch begeleiders aangeven om
te kunnen omgaan met deze vragen.
3. Ondersteuning die pedagogisch begeleiders momenteel bieden op basis van de
vragen en noden van leraren(teams), CLB’s en directies.
4. Manieren waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen die meer
inclusief werken.
5. Actoren waarmee pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt.
6. Manieren waarop het inclusiever werken zich uit in de scholen waar de
pedagogisch begeleiders actief zijn.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
9
METHODOLOGISCH KADER
Situering
Het Samenwerkingsverband Netgebonden Pedagogische Begeleidingsdiensten (SNPB) wil
via de bevraging van de pedagogisch begeleiders over de competentieontwikkeling van
begeleiders in het kader van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
volgende vragen verkennen:
-
Welke vragen krijgen pedagogisch begeleiders van leraren(teams), directies en
CLB’s uit scholen gewoon basis- en secundair onderwijs in verband met onderwijs
aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften?
-
Welke bijkomende ondersteuning geven pedagogisch begeleiders aan nog nodig te
hebben om aan deze vragen van deze leraren(teams), directies en CLB’s uit
scholen gewoon basis- en secundair onderwijs tegemoet te komen?
-
Op welke manier ondersteunen de pedagogisch begeleiders momenteel de
leraren(teams), directies en CLB’s?
-
Met wie hebben pedagogisch begeleiders samengewerkt om de vragen van
leraren(teams), directies en CLB’s te beantwoorden?
-
Op welke wijze zijn pedagogisch begeleiders betrokken bij scholen die meer
inclusief werken?
-
Hoe uit het inclusiever werken zich in de scholen waar de pedagogisch begeleiders
actief zijn?
Binnen het project competentieontwikkeling zullen competentiebegeleiders worden
ingezet om steun te bieden aan de reguliere pedagogisch begeleiders. Deze
ondersteuning zal vertrekken vanuit de ondersteuningsnoden die de reguliere begeleiders
aangeven.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
10
Vragenlijsten
De vragenlijst bevatte open en gesloten vragen en werd online verspreid naar de
pedagogisch begeleiders van de Pedagogische Begeleidingsdienst van het Katholiek
Onderwijs (PBDKO), het Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de
Vlaamse Gemeenschap (OVSG), het Overleg Kleine Onderwijsverstrekkers (OKO), de
Vrije-CLB-koepel vzw (VCLB), het onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap (GO!) en het
Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (POV).
Voor de beantwoording van deze vragenlijst werd aan pedagogisch begeleiders gevraagd
zich te baseren op hun begeleidingsinterventies van de laatste jaren.
De gesloten vragen peilden naar de aard van tewerkstelling en de leeftijd van de
pedagogisch begeleider. Via gesloten vragen kregen we een eerste inschatting van de
aard van de vragen die ze krijgen van leraren(teams), CLB’s en directies in verband met
het onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
De pedagogisch begeleiders ontvingen volgende open vragen:
-
Ik kreeg nog andere vragen (dan vragen i.v.m. de pedagogische of didactische
aanpak, handelingsgericht werken of regelgeving) van leraren(teams), CLB’s en
directies in verband met het onderwijs aan kinderen/jongeren met specifieke
onderwijsbehoeften.
-
De volgende vragen in verband met specifieke onderwijsbehoeften hebben mij
verrast, zijn mij opgevallen, hebben mij langer bezig gehouden.
-
Heb je deze vragen zelf beantwoord? Indien ja, hoe heb je dit gedaan?
-
Met wie heb je samengewerkt om deze vragen te beantwoorden?
-
Hoe ben je te werk gegaan om deze vragen te beantwoorden?
-
Welke bijkomende ondersteuning heb je nodig om met vragen in het kader van
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften om te gaan?
-
Op welke wijze ben je betrokken bij scholen die meer inclusief werken?
-
Hoe uit zich het inclusiever werken in deze scholen?
-
Dit wil ik nog kwijt.
De vragenlijsten werden afgenomen in de periode van twee tot en met zestien december
2013.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
11
Verwerking van de vragenlijsten
De bevraging van de pedagogisch begeleiders betrof voornamelijk een praktijkgericht en
formatief onderzoek. Formatief in die zin dat het als doel heeft beter zicht te krijgen op
de ondersteuning die pedagogisch begeleiders nodig hebben bij de ondersteuning aan
scholen van het gewoon basis- en secundair onderwijs die onderwijs verschaffen aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Deze bevraging geeft richting aan de
acties binnen het project competentieontwikkeling.
Om vat te krijgen op de informatie die de pedagogisch begeleiders in de open
antwoorden aanbrachten, werd een thematische analyse toegepast. Braun et al.,
definiëren een thematische analyse als “een methode voor het identificeren, analyseren
en rapporteren van patronen ofwel thema’s binnen de data” (Braun et al., 2006, p. 79)1.
Binnen het netcoördinatorenoverleg werden op basis van een eerste lezing van de
antwoorden van de pedagogisch begeleiders een voorlopige structuur opgesteld
waarbinnen thema’s werden geïdentificeerd. Aan de hand van initiële codes in de
antwoorden van de pedagogisch begeleiders werden deze antwoorden ondergebracht
binnen deze thema’s. Later werd deze voorlopige structuur aangepast op basis van
besprekingen in het netcoördinatorenoverleg tot de huidige opbouw die gedetailleerd kan
worden teruggevonden in de inhoudstafel.
De thematische analyse van de data kreeg vorm binnen zes luiken:
1. Algemene informatie over de deelnemende pedagogisch begeleiders
2. Vragen die leraren(teams), directies en CLB’s stellen aan pedagogisch
begeleiders in verband met het onderwijs aan kinderen en jongeren met
specifieke onderwijsbehoeften.
Noden aan bijkomende ondersteuning die pedagogisch begeleiders aangeven
om te kunnen omgaan met deze vragen.
3. Ondersteuning die pedagogisch begeleiders momenteel bieden op basis van de
vragen en noden van leraren(teams), CLB’s en directies.
4. Manieren waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen die meer
inclusief werken.
1
Braun, V., Clarke V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology 3, 77101.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
12
5. Actoren waarmee pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt.
6. Manieren waarop het inclusiever werken zich uit in de scholen waar de
pedagogisch begeleiders actief zijn.
Hieronder volgt een bespreking van de resultaten die uit deze thematische analyse naar
voor zijn gekomen. Deze bespreking is een beschrijvende weergave van de antwoorden.
We bleven dicht bij de antwoorden die we kregen en de taal die de pedagogisch
begeleiders hanteren. Er werden nog geen interpretaties gemaakt van de data, er werd
louter weergegeven wat pedagogisch begeleiders hebben aangegeven zodat we het werk
van de competentiebegeleiders kunnen afstemmen op de aangegeven vragen en noden.
Doorheen het rapport worden bepaalde passages in opmaak ‘vet’ weergegeven die de
concrete ondersteuningsnoden accentueren in de beschrijving van de respons op de
vragen. Er werden ook citaten opgenomen opdat de lezer zich een beeld zou kunnen
vormen van de antwoorden die werden gegeven. De citaten tonen de verschillende
aspecten binnen een bepaald thema en geven zicht op de complexiteit van de vragen en
noden.
Binnen dit rapport worden niet enkel die noden en vragen beschreven die meerdere
pedagogisch begeleiders zelf hebben of detecteren bij leraren(teams), CLB’s en directies.
Er is aandacht voor iedere vraag of aangegeven nood aan ondersteuning.
De resultaten werden samengebracht binnen het netcoördinatorenoverleg. Vanuit de
reflecties binnen dat overleg, werd de conclusie opgebouwd. Dit rapport wordt ter
bespreking voorgelegd aan de Raad van Bestuur van het SNPB en aan de projectgroep
van het project competentieontwikkeling, om samen de volgende stappen af te spreken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
13
RESULTATEN
LUIK 1: ALGEMENE INFORMATIE OVER DE DEELNEMENDE
PEDAGOGISCH BEGELEIDERS
Vooraleer we overgaan naar de bespreking van de resultaten, bespreken we de algemene
informatie van de deelnemende pedagogisch begeleiders in verband met:
-
de tewerkstelling binnen het onderwijsnet,
-
de tewerkstelling binnen het basis- of secundair onderwijs,
-
de tewerkstelling volgens provincie,
-
leeftijdscategorie,
-
functie.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
14
1. Tewerkstelling binnen het onderwijsnet van de aangesproken pedagogisch
begeleiders
VCLB
POV
PBDKO
OVSG
OKO
GO!
0
50
100
150
200
250
300
350
GO!
OKO
OVSG
PBDKO
POV
aantal deelnemende
begeleiders
58
3
32
231
8
Aangesproken pedagogisch
begeleiders
72
6
57
403
8
400
450
VCLB
6
73 procent van de aangesproken pedagogisch begeleiders is in dienst binnen de
Pedagogische BegeleidingsDienst van het Katholiek Onderwijs (PBDKO).
13 procent van de aangesproken pedagogisch begeleiders werkt bij het onderwijs van
de Vlaamse Gemeenschap (GO!).
1 procent van de aangesproken pedagogisch begeleiders werkt bij het Overleg Kleine
Onderwijsverstrekkers (OKO).
10 procent van de aangesproken pedagogisch begeleiders is in dienst binnen het
Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap
(OVSG).
2 procent van de aangesproken pedagogisch begeleiders is actief binnen het Provinciaal
Onderwijs Vlaanderen (POV).
1 procent van de aangesproken pedagogisch begeleiders werkt bij het Vrij Centrum voor
Leerlingenbegeleiding (VCLB).
Dit onderzoek kon rekenen op respons van 60,14 procent van de bevraagde pedagogisch
begeleiders.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
15
2. Tewerkstelling binnen het onderwijsnet van de deelnemende pedagogisch
begeleiders
70 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is in dienst binnen de
Pedagogische BegeleidingsDienst van het Katholiek Onderwijs (PBDKO).
17 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders werkt bij het onderwijs van de
Vlaamse Gemeenschap (GO!).
10 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is in dienst binnen het
Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap
(OVSG).
2 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is actief binnen het Provinciaal
Onderwijs Vlaanderen (POV).
1 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders werkt bij het Overleg Kleine
Onderwijsverstrekkers (OKO).
Vanuit het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding kwam geen respons (VCLB).
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
16
3. Tewerkstelling binnen het basis- of secundair onderwijs
59 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in het
secundair onderwijs.
41 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in het basis
onderwijs.
Vanuit het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding kwam geen respons.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
17
4. Tewerkstelling volgens provincie
19 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in
Antwerpen.
19 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in OostVlaanderen.
18 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in VlaamsBrabant.
16 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in WestVlaanderen.
16 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in Limburg.
12 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tewerkgesteld in Brussel
Hoofdstedelijk Gewest.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
18
5. Leeftijdscategorie
72 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is ouder dan 45 jaar.
24 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is tussen 35 en 45 jaar.
4 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is jonger dan 35 jaar.
6. Functie
44 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is een schoolbegeleider.
34 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders is een vakbegeleider.
22 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders heeft een andere functie.
Vanuit het Vrij Centrum voor Leerlingenbegeleiding kwam geen respons.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
19
LUIK 2: VRAGEN DIE LERAREN(TEAMS), DIRECTIES EN CLB’S
STELLEN AAN PEDAGOGISCH BEGELEIDERS IN VERBAND MET HET
ONDERWIJS AAN KINDEREN EN JONGEREN MET SPECIFIEKE
ONDERWIJSBEHOEFTEN
NODEN AAN BIJKOMENDE ONDERSTEUNING DIE PEDAGOGISCH
BEGELEIDERS AANGEVEN OM TE KUNNEN OMGAAN MET DEZE
VRAGEN
Binnen dit onderdeel worden enerzijds de vragen van leraren(teams), directies en CLB’s
die pedagogisch begeleiders hebben verrast, zijn bijgebleven of langer hebben bezig
gehouden, besproken. Anderzijds werd besproken welke noden tot ondersteuning
pedagogisch begeleiders uitdrukken om tegemoet te kunnen komen aan deze vragen.
Deze twee invalshoeken sluiten nauw bij elkaar aan en worden om deze reden samen
besproken.
Vooraleer we overgaan tot de resultaten uit de open vragen beschouwen we de
antwoorden op de gesloten vragen die een eerste situering geven op de inhoud van de
vragen die leraren(teams), directies en CLB’s stellen in verband met het onderwijs aan
kinderen en jongeren met specifieke onderwijsbehoeften.
1. Eerste situering van de vragen die pedagogisch begeleiders krijgen
Als ik vragen kreeg van leraren(teams), CLB’s en directies in verband met het onderwijs
aan kinderen/jongeren met specifieke onderwijsbehoeften, dan hadden die vragen
overwegend te maken met:
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
20
De pedagogische aanpak
Zelden tot nooit
12345
regelmatig
In de bovenstaande grafiek zien we dat pedagogisch begeleiders zowel ‘zelden tot
nooit’ als ‘regelmatig’ vragen ontvangen van leraren(teams), CLB’s en directies
omtrent de pedagogische aanpak van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
De didactische aanpak
Zelden tot nooit
12345
regelmatig
In de resultaten zien we dat de meerderheid van de pedagogisch begeleiders ‘vrij
regelmatig’ tot ‘regelmatig’ vragen ontvangen van leraren(teams), CLB’s en directies
omtrent de didactische aanpak van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
21
Handelingsgericht werken
Zelden tot nooit
12345
regelmatig
Wat betreft handelingsgericht werken zien we dat pedagogisch begeleiders zowel
‘zelden tot nooit’ als ‘vrij regelmatig’ vragen ontvangen.
Regelgeving
Zelden tot nooit
12345
regelmatig
In de bovenstaande grafiek zien we dat de meerderheid van de pedagogisch begeleiders
‘zelden tot nooit’ vragen krijgt van leraren(teams), CLB’s en directies in verband met
regelgeving.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
22
Geen vragen
Ongeveer 1/3 van de deelnemende pedagogisch begeleiders geeft aan geen vragen te
hebben ontvangen van leraren(teams), CLB’s en directies.
Verder in de bevraging lezen we dat twaalf pedagogisch begeleiders aangeven dat ze
geen vragen ontvangen hebben van leraren(team), directies en CLB’s omtrent specifieke
onderwijsbehoeften. Twee pedagogisch begeleiders vermeldden nog niet lang genoeg in
dienst zijn om vragen of noden te hebben of te detecteren. Eén andere pedagogisch
begeleider verduidelijkt de afwezigheid van specifieke vragen of individuele casussen
door te vermelden dat er binnen het schoolteam vraaggestuurd wordt gewerkt en door
de aanwezigheid van een systeembegeleiding. Twee andere pedagogisch begeleiders zien
dat scholen zelf op zoek zijn gegaan naar oplossingen in samenwerking met het CLB, de
ouders, een eventuele arts of GON-begeleider.
Beantwoording van de bevraging
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
23
72 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders geeft aan de vragen wel zelf
te hebben beantwoord.
28 procent van de deelnemende pedagogisch begeleiders geeft aan de vragen niet zelf
te hebben beantwoord.
2. Verdere verkenning van de vragen die de pedagogisch begeleiders krijgen en
de nood aan bijkomende ondersteuning in het omgaan met deze vragen
Naast de gesloten vragen, formuleerden de pedagogisch begeleiders antwoorden op
enkele open vragen. In dit deel beschrijven we de vragen die de pedagogisch begeleiders
krijgen van leraren(teams), CLB’s en directies die hun hebben verrast, zijn bijgebleven of
langer hebben bezig gehouden. In samenhang met deze vragen, beschouwen we welke
noden tot ondersteuning de pedagogisch begeleiders uitdrukken om tegemoet te kunnen
komen aan deze vragen.
De vragen en de noden tot ondersteuning zijn thematisch ondergebracht binnen de drie
vlakken: de structuur, de cultuur en de praktijk.
2.1. Structuur
In de resultaten van de open vragen van het onderzoek kunnen we zien dat pedagogisch
begeleiders een nood uitdrukken aan ondersteuning bij de structurele organisatie
van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Om een zicht te hebben op de structurele organisatie van onderwijs aan leerlingen met
een specifieke onderwijsbehoefte, bekijken we welke noden en vragen er zijn rond
ondersteuning van personeel, communicatie, samenwerking, het delen van expertise,
monitoring en met betrekking tot het (school)beleid.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
24
2.1.1. Ondersteuning van personeel van het gewoon basis- en secundair
onderwijs
Vele vragen die pedagogisch begeleiders krijgen, gaan over concrete praktische,
organisatorische, didactische situaties. Leerkrachten en scholen vragen pedagogisch
begeleiders om duidelijke, praktische antwoorden in de vorm van ‘pasklare
technieken’, ‘tips’ en ‘richtlijnen’.
“Ik krijg vooral veel vragen over concrete situaties! De leraren hebben dan graag
duidelijke, praktische antwoorden.”
“Leraren hebben het moeilijk met het omgaan met een grote en zeer verscheiden
diversiteit: in hun klassen zitten vaak een mix van culturele, taal-,
niveauverschillen en leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Anderzijds
wordt er steeds vaker gehamerd op het belang van het bereiken van de
leerplandoelstellingen. Veel leraren weten niet hoe ze dat praktisch,
organisatorisch, didactisch moeten realiseren (klasaanpak, oefenmateriaal,
evaluatie).”
“De visietekst op leerlingenbegeleiding, dat een algemeen kader verschaft over
eerstelijnszorg enz., moet (eindelijk) goedgekeurd en naar alle scholen verspreid
worden; wat volgens mij ontbreekt, is een addendum bij deze tekst met concrete
verwijzingen naar de vakken, bv. richtlijnen over hoe omgaan met dyslexie in
moderne vreemde talen.”
“Ik heb nood aan tips betreffende de concrete aanpak naar leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften die leerkrachten kunnen uitvoeren in de klas.”
“Ik heb nood aan ondersteuning bij het concreet werken binnen de klas/school.
Het managen, leerkrachten vragen vaak: 'en hoe doe ik dat nu concreet in mijn
klas, hoe krijg ik dit allemaal voor elkaar?”
“Er is nood aan pasklare technieken voor leraren om te differentiëren en om
handelingsplannen op te stellen.”
“Kleuterjuffen zijn vooral op zoek naar ‘tips en tricks’ om deze kinderen soepel te
integreren in de gewone school/klaswerking.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
25
“Meestal komen de vragen nadat 'de rook om het hoofd is verdwenen', de
diagnose eindelijk gesteld is en nu? Hoe gaan we concreet aan de slag? Welke
stappen kunnen gezet worden? Hoe kan ik als leerkracht hierin ondersteund
worden?”
“Hoe kunnen scholen aan de slag gaan met kinderen met specifieke
onderwijsbehoeften wanneer ze nu nog aan het zwemmen zijn om met verschillen
om te gaan binnen hun eigen klaspraktijk? De instroom van kinderen binnen onze
huidige maatschappij is zo divers en zo complex dat velen hier al tegen aan lopen.
Uiteraard staan diep van binnen velen open voor inclusie maar op dit moment
hebben velen geen tools om om te gaan met de verschillen, de diversiteit en
daarbij het hanteren van al die ruime leerplannen. Ons onderwijs loopt mateloos
achter op de huidige maatschappelijke context. Het is een meerwaarde om
kinderen met een specifieke onderwijscontext op te nemen maar dan zullen we op
twee sporen moeten investeren. Enerzijds hoe geven we de leerkrachten de tools
om op een haalbare wijze met de leerplannen om te gaan wanneer er zoveel
verschillen zijn en anderzijds welke tools kunnen wij hen aanreiken binnen deze
huidige maatschappelijke context om het te blijven waar maken.”
Eén pedagogisch begeleider merkt op dat de vragen die leraren(teams) en directies
stellen, verschillen bij leraren(teams) en directies uit het basisonderwijs of het secundair
onderwijs.
Rond welke zaken pedagogisch begeleiders ondersteuning missen, wordt door een
pedagogisch begeleider als volgt samengevat:
“Ik heb nood aan informatie over wat deze specifieke onderwijsbehoeften concreet
betekenen en ik heb nood aan inzicht in mogelijke acties die leraren kunnen
nemen om beter tegemoet te komen aan de noden van deze kinderen
(klasorganisatie, pedagogisch-didactisch handelen, enz.).”
Enkele deelnemende pedagogisch begeleiders hebben nood aan kennis over en
concreet zicht op specifieke onderwijsbehoeften.
“ Mogelijks een inhoudelijke verduidelijking van de 9 types.”
“ Ik heb nood aan meer kennis van doelgroepen.”
“ Ik heb nood aan meer achtergrond rond deze specifieke onderwijsbehoeften.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
26
“Ik wil de verschillende types leren kennen en specifieke noden in kaart zien
gebracht.”
“Ik heb nood aan een breed zicht op de problematiek en de
ondersteuningsmogelijkheden.”
Pedagogisch begeleiders merken dat het moeilijk is om goeie trajecten uit te tekenen
voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften onder meer door het ontbreken van
kennis rond hoe deze leerlingen leren en wat voor hen een goed aanbod kan zijn.
Eén pedagogisch begeleider stelt vast dat daardoor kinderen met specifieke
onderwijsbehoeften niet voldoende uitgedaagd en aangesproken worden op de
mogelijkheden die ze wel hebben.
Vele pedagogisch begeleiders hebben nood aan meer concretisering van de
theoretische kaders en beleidsteksten omtrent onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften. De algemene kaders en visies zijn voldoende voor
handen, maar meerdere pedagogisch begeleiders merken dat de overdracht van
theorie naar praktijk voor scholen moeilijk blijft. Eén andere pedagogisch
begeleider stelt dat leraren(teams) nood hebben aan competentieondersteuning op
het niveau van hun werkplek, namelijk de klas.
Enkele pedagogisch begeleiders hebben ondersteuning nodig bij de aanpak van
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
“Ik heb nood aan informatie over de multidisciplinaire aanpak van kinderen met
specifieke noden.”
Eén pedagogisch begeleider kreeg volgende specifieke vraag van een leerkracht hier
omtrent:
“Als leerkracht wil ik ondersteuning bij de integrale aanpak van ‘kwetsbare’
kinderen.”
Enkele pedagogisch begeleiders geven aan dat zijzelf als pedagogisch begeleiders en
leerkrachten nood hebben aan instrumenten om specifieke onderwijsbehoeften in
kaart te kunnen brengen en ze te kunnen opvolgen.
“Ik heb nood aan inzicht in instrumenten om specifieke onderwijsbehoeften op
een efficiënte manier in kaart te brengen en op te volgen.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
27
Het is één pedagogisch begeleider opgevallen dat scholen gewoon onderwijs die inzetten
op specifieke leerproblemen wat in de kou blijven staan door de grote aandacht die
uitgaat naar Gelijke Kansen Onderwijs. Deze leraren(teams) en directies vragen zich af:
“Hoe krijgen wij de ondersteuning die we verdienen?”
2.1.2. Communicatie
In verband met de communicatie over onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften, zien we dat de vragen die drie pedagogisch begeleiders zijn
opgevallen gaan over hoe te communiceren met ouders en kinderen met specifieke
ondersteuningsbehoeften en meer specifiek over hoe ‘moeilijke’ gesprekken voeren met
ouders. Eén pedagogisch begeleider vraagt zich af hoe ouders daarop voor te bereiden?
Eén andere pedagogisch begeleider drukt zelf de nood uit tot duidelijkheid over hoe je in
gesprek kan gaan met ouders.
Eén pedagogisch begeleider kreeg een vraag van een leraar omtrent de communicatie
met het schoolteam.
Om tegemoet te kunnen komen aan de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen zijn
er meerdere pedagogisch begeleiders die een nood ervaren aan afstemming en
overleg tussen de verschillende betrokkenen die instaan voor het onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften opdat de communicatie eenduidig kan
verlopen.
“Er is nood aan afstemming en overleg zodat scholen geen verschillende uitleg
horen naargelang wie er hen komt ondersteunen (CLB, begeleiders, nascholers,
...).”
Twee pedagogisch begeleiders gaven aan dat er geen duidelijke communicatie heerst
vanuit het beleid. Zij missen een correcte informatiedoorstroming naar de
pedagogische begeleidingsdiensten. De ervaring van één pedagogisch begeleider is dat
hij/zij bij het stellen van vragen, botst op een ongelijk gerichte visie binnen het beleid.
Dat kan volgens hem/haar ervoor zorgen dat iedere pedagogisch begeleider een eigen
invulling hanteert met als gevolg het geven van individuele adviezen. Dat kan leiden tot
onzekerheid en ongerustheid bij leraren(teams) en directies over het al dan niet correct
op de hoogte zijn van veranderingen.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
28
“Als we inzetten op alle kinderen (ook zij met specifieke onderwijsbehoeften) zal
er op hoger niveau duidelijkheid moeten komen hoe dit dan verder moet met de
leerplannen en eindtermen en het getuigschrift.”
“Er is nood aan duidelijkheid vanuit het beleid: eerst kwam er geen leerzorgkader,
nu is inclusie principieel goedgekeurd, maar er is nog geen correcte
infodoorstroming naar ons, noch een gelijkgerichte visie om met deze vragen om
te gaan.”
2.1.3. Samenwerking
Wat betreft de samenwerking tussen de verschillende betrokkenen rond onderwijs
aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften hebben verschillende pedagogisch
begeleiders vragen ontvangen van leraren(teams), directies en CLB’s.
Eén pedagogisch begeleider kreeg een vraag van een leraar over wat nu juist de rollen
en de taken zijn van het zorgteam.
Ook zijn leraren(teams), directies en CLB’s vragende partij voor samenwerking tussen
het CLB, de school en de regiobegeleiding van de Pedagogische Begeleidingsdiensten
merkt één pedagogisch begeleider op.
Eén pedagogisch begeleider kreeg een vraag van een leraren(team), directie of CLB over
de afstemming van de samenwerking van het CLB met de scholengemeenschap en de
school. Eén andere pedagogisch begeleider kreeg een vraag over de samenwerking
tussen de GON-begeleider en de zorgcoördinator.
Ook zorgcoördinatoren drukken hun wens uit bij één pedagogisch begeleider om
schooloverstijgend samen te komen om hun werkzorgen en vragen te bespreken.
Er kwamen ook vragen in verband met ouders. Eén pedagogisch begeleider kreeg een
vraag in verband met ondersteuning die ouders bieden. Het gaat over de ondersteuning
aan de school die ouders zelf aanreiken via een Persoonlijk Assistentie Budget. Eén
andere pedagogisch begeleider kreeg vragen over hoe men ouders kan betrekken bij het
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Eén pedagogisch begeleider besluit dat wat betreft ‘constructief samenwerken’ met
leerlingen en ouders, veel leraren en scholen nog ondersteuning en visie nodig hebben.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
29
Om een antwoord te kunnen bieden op de vragen van leraren(teams) en directies,
ondervinden verschillende pedagogisch begeleiders een algemene nood aan samen
nadenken, overleggen of afstemmen met de verschillende betrokkenen rond
specifieke onderwijsbehoeften.
“Er is nood aan samen nadenken over de realiseerbaarheid op de klasvloer van de
nodige maatregelen voor de individuele leerling in combinatie met een
groepsaanpak.”
“Er is nood aan overleg binnen de pedagogische begeleidingsdienst van ons net.”
“Er is nood aan brondocumenten met andere organisaties – BuO – CLB –
revalidatie – ‘sociale kaart’.”
“Vooral vanuit voorbeelden uit de praktijk samen zoeken naar wegen om met
dergelijke praktijk om te gaan.”
Enkel een teamaanpak maakt het opnemen van kinderen met specifieke
onderwijsbehoeften binnen het gewoon basis- en secundair onderwijs haalbaar en
effectief, stelt één pedagogisch begeleider. Hij/zij ondervindt de noodzaak om
ondersteuning zo te organiseren dat leraren ook steun hebben aan elkaar, aan de
directeur, de ouders, enz.
Eén pedagogisch begeleider wijst op de cruciale samenwerking tussen het basis- en
het secundair onderwijs voor de continuering van de zorg en de tegemoetkoming aan
specifieke onderwijsbehoeften van bepaalde leerlingen.
Eén pedagogisch begeleider vindt het opvallend dat directies en leerkrachten vaak niet
op dezelfde golflengte zitten en vanuit een verschillend standpunt redeneren. Meer
specifiek wordt gesteld dat er nood is aan het samen nadenken over de
realiseerbaarheid van de nodige maatregelen op de klasvloer voor de individuele
leerling in combinatie met een groepsaanpak. Eén pedagogisch begeleider zegt dat er
nood is aan de opbouw van overlegstructuren in functie van het zorgcontinuüm.
Meerdere pedagogisch begeleiders duiden op de noodzaak aan samenwerking met
collega’s gewoon en buitengewoon onderwijs, ervaringsdeskundigen en mensen
met expertise rond specifieke onderwijsbehoeften om een antwoord te kunnen
geven op de vragen van leraren(teams) en directies uit het gewoon basis- en secundair
onderwijs.
“Er is nood aan goede ondersteuning en samenwerking met
ervaringsdeskundigen.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
30
“Dit item zal in de nabije toekomst wellicht vaak aan bod komen. Ik denk dat de
samenwerking mét en de expertise vanuit het buitengewoon onderwijs alsook het
CLB belangrijke partners zullen zijn.”
“Met andere begeleiders ervaringen en mogelijkheden uitwisselen lijkt me al heel
belangrijk.”
“Ruimte voor overleg met één of meerdere collega's om dan bv. samen naar de
school te gaan.”
Samenwerking tussen de pedagogisch begeleiders van het gewoon basis- en secundair
onderwijs en pedagogisch begeleiders en leerkrachten van het buitengewoon
onderwijs zou volgens meerdere pedagogisch begeleiders kunnen zorgen voor meer
expertise en vertrouwen in eigen handelen.
“Kunnen we deze vraag niet oplossen door meer, beter, anders,... om te gaan
met onze collega's van BuO en meer samen op pad te gaan?!”
“Er is nood aan kans tot overleg met collega begeleiders BubaO.”
“Er is nood aan meer ervaring, onder meer met curriculumdifferentiatie en
gevolgen vandien... Collega's die meer ervaring hebben zouden me de weg
kunnen wijzen, bv. collega’s BuBaO.”
“Er is nood aan netwerking, vooral veel kansen tot samenwerking met
pedagogisch begeleiders BuO, basis, SO.”
“Er is nood aan samen overleggen waar expertise van leraren in BuBaO ook kan
ingezet worden in regulier onderwijs om de inclusiegedachte meer mogelijk te
maken en de vernieuwing met vertrouwen tegemoet te zien.”
Een pedagogisch begeleider sluit daarbij aan met een concreet voorbeeld waarin het
gewoon en het buitengewoon onderwijs onder één dak samenwerken:
“Ik werk in een school voor buitengewoon onderwijs die poogt om toch
verregaand te integreren met het gewoon onderwijs door met 2 scholen onder
eenzelfde dak te functioneren. We gaan steeds op zoek om dingen samen te doen
over de scholen heen.”
Een pedagogisch begeleider geeft aan dat de stuurgroep rond handelingsgericht werken
netoverschrijdend te werk gaat. Er wordt hier ook samengewerkt met
onderwijspersoneel uit Nederland. Een andere pedagogisch begeleider drukt tevens de
nood uit tot netoverschrijdend werken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
31
Een pedagogisch begeleider vraagt zich af of we het jaarklassensysteem niet meer in
vraag moeten stellen. Hij/zij stelt vormen van team-teaching voor waar leerkrachten
gaan samenwerken en zo steun voor elkaar kunnen betekenen.
Meer specifiek maakt één pedagogisch begeleider deel uit van het extra
begeleidingscorps ASS waar interne begeleiders intens gecoacht en geschoold worden
binnen een sterk netwerk van begeleiders.
Meerdere pedagogisch begeleiders halen de noodzaak aan tot beter overleg met het
CLB.
Eén pedagogisch begeleider stelt dat er nood is aan manieren om leerkrachten meer
te kunnen bereiken en ondersteunen (in verband met de organisatie binnen de klas
en op school in functie van het instromen van meerdere leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften). Hij/zij vraagt zich af of er netwerken kunnen worden opgezet
waar leerkrachten tijdens de schooluren worden ondersteund. Er is meer nood aan het
coachen van leerkrachten om de handelingsbekwaamheid te verhogen, stellen twee
pedagogisch begeleiders. Een andere pedagogisch begeleider sluit daarbij aan door de
nood aan te geven om individueel aan de slag te kunnen gaan met teams en
leerkrachten.
De ervaring van één pedagogisch begeleider is dat door samenwerking tussen
leerkrachten, pedagogisch begeleiders en leerlingen, leerkrachten beter kunnen omgaan
met verschillen en meer handelingsbekwaam zijn. De leerlingen krijgen hier ook een
belangrijke rol toebedeeld in het samen zoeken naar een aanpak die werkt.
“Waar leerkrachten beter kunnen omgaan met de verschillen en
handelingsbekwamer zijn, zijn de ondersteuners vaker in de klassen voor
observaties, reiken zij de leerkrachten verschillende hulpmiddelen aan om vast te
stellen wat precies het probleem is en welke aanpak vereist is en kennen zij beter
de sterke aspecten van hun leerkrachten (mede door de observaties). Leerlingen
worden er minder gemakkelijk uit de klas gehaald maar wel meer betrokken in het
zoeken naar een aanpak die werkt.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
32
2.1.4. Delen van expertise
Wat betreft de noden en vragen van pedagogisch begeleiders rond het delen van
expertise, kunnen we een onderscheid maken tussen het delen van expertise via goede
praktijkvoorbeelden, via expertise-uitwisseling en overleg, via vormingen en studiedagen
en via onderzoek.
Via goede praktijkvoorbeelden
Meerdere pedagogisch begeleiders drukken de noodzaak uit tot het beschikbaar maken
van goede specifieke praktijkvoorbeelden als bron van expertise. Vooral nood aan
goede praktijkvoorbeelden over differentiëren en handelingsgericht werken,
praktijkvoorbeelden uit het buitengewoon onderwijs en inclusieve scholen en
praktijkvoorbeelden van GON- en ION begeleiding komen terug.
“Er is nood aan goede voorbeelden uit BuSO.”
“‘Good practices’ van scholen die ver staan met deze leerlingen lijken mij wel
verrijkend.”
“Er is nood aan toegankelijke informatie m.b.t. de aanpak in het gewoon
onderwijs, voorbeelden van goede differentiatie.”
“Vooral vanuit voorbeelden uit de praktijk samen zoeken naar wegen om met
dergelijke praktijk om te gaan.”
“Er is nood aan specifieke voorbeelden van handelingsgericht werken en oefenstof
voor kinderen met problemen binnen motorische ontwikkeling.”
“Zicht krijgen op goede praktijkvoorbeelden in gewoon en buitengewoon
onderwijs. Zicht krijgen op mogelijkheden GON/ION begeleiding. Op de hoogte
zijn van de regelgeving en mogelijke interpretaties.”
“Meer de kans/tijd krijgen om inclusieve scholen te bezoeken om goede
praktijkvoorbeelden te zien en hieruit te leren voor andere.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
33
“ Er is nood aan ‘good practice’ voorbeelden zodat er een intern netwerk kan
ontstaan.”
“Er is nood aan intensere samenwerking met collega's buitengewoon onderwijs
door samen rond aanpak, inhouden van gedachten te wisselen, goede
praktijkvoorbeelden te bespreken, te delen.”
“Indien ik vragen zou krijgen, zou ik geïnteresseerd zijn in goede
praktijkvoorbeelden van binnenklasdifferentiatie, curriculumdifferentiatie,
regelgeving, evaluatie, ...”
Via expertise-uitwisseling en overleg
Expertise-uitwisseling en overleg tussen de verschillende betrokkenen die instaan
voor het onderwijs aan leerlingen met specifieke ondersteuningsbehoeften, wordt door
vele pedagogisch begeleiders als noodzaak beschouwd.
Het gebrek van de toegankelijkheid van expertise wordt door sommigen als hiaat
ervaren. Zo geeft één pedagogisch begeleider aan nood te hebben aan één of meerdere
contactpersonen waarbij pedagogisch begeleiders terecht kunnen met vragen.
“De toelichting van I. en J. op de recente coördinatievergadering was interessant:
ik word graag verder op de hoogte gehouden. De toelichting die L., op mijn vraag,
op de meest recente clustervergadering gehouden heeft, was zeer verhelderend:
graag een vervolg met mogelijkheid tot overleg met vakcollega's uit hetzelfde
domein.”
“Er is nood aan expertise-uitwisseling met begeleiders van andere scholen,
(Europese inzichten) in functie van inclusie.”
“Er is nood aan ervaringen uitwisselen.”
“Je merkt dat er in het werkveld wel een grote bereidwilligheid is maar een tekort
aan ervaring, ‘knowhow’.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
34
“Met andere begeleiders ervaringen en mogelijkheden uitwisselen, lijkt me al heel
belangrijk. Verder de mogelijkheid om enkele scholen intensiever te kunnen
begeleiden (proeftuinen?), om daaruit te kunnen leren wat we kunnen gebruiken
in andere settings.”
“Er is nood aan ervaringsdeskundigen!!”
“Er is nood aan veel observatie bij mensen die hierin ervaring hebben.”
“Dit item zal in de nabije toekomst wellicht vaak aan bod komen. Ik denk dat de
samenwerking mét en de expertise vanuit het buitengewoon onderwijs alsook het
CLB belangrijke partners zullen zijn.”
Meerdere pedagogisch begeleiders sturen aan op een expertise-uitwisseling met
collega’s van het buitengewoon onderwijs.
“Ik wil leren van het buitengewoon onderwijs hoe zij problematieken aanpakken.
Hoe kan je tegemoet komen aan de behoeften van deze kinderen terwijl er nog
zoveel andere kinderen in je klas zitten? Wat met aansprakelijkheid als je iets fout
zou doen (bij toiletbezoek, op de speelplaats, bij dringende medische nood, ...).”
“Ik vermoed dat de band tussen CLB en DPB nog meer aangehaald moet worden.
Ook de specifieke expertise vanuit het BO moet op één of andere manier vlot
bereikbaar zijn.”
“Kunnen we deze vraag niet oplossen door meer, beter, anders,... om te gaan met
onze collega's van BuO en meer samen op pad te gaan?!”
“Er is nood aan kans tot overleg met collega begeleiders BuBaO.”
“Er is nood aan meer ervaring, onder meer met curriculumdifferentiatie en
gevolgen van dien... Collega's die meer ervaring hebben, zouden me de weg
kunnen wijzen. Bv. collega’s BuBaO.”
“Er is nood aan vorming, methodieken, materialen, hospiteren, lectuur, ... zelf
ervaring opdoen, zeker wat stoornissen betreft. Meelopen met een expert of een
expert die meeloopt in de scholen BaO.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
35
“Er is nood aan samen overleggen waar expertise van leraren in BuBaO ook kan
ingezet worden in regulier onderwijs om de inclusiegedachte meer mogelijk te
maken en de vernieuwing met vertrouwen tegemoet te zien.”
“Om de zorgniveaus zo goed mogelijk in te vullen zal expertise vanuit BuBaO in
reguliere scholen meer dan welkom zijn. Aan ons om na te denken op welke wijze
we deze expertise best kunnen inzetten.”
Eén pedagogisch begeleider nuanceert deze expertise-uitwisseling met collega’s uit het
buitengewoon onderwijs omdat hij/zij ondervindt dat er vanuit het buitengewoon
onderwijs vaak geen gepast antwoord komt omdat zij te zeer denken vanuit de context
van het buitengewoon onderwijs.
Via vormingen en studiedagen
Meerdere pedagogisch begeleiders geven de noodzaak tot vormingen en studiedagen
aan als bron van expertise.
“Er is nood aan studiedagen over leerlingen met specifieke onderwijsbehoefte.”
“Er is nood aan kennis van de specifieke aanpak van leerlingen met een specifieke
onderwijsbehoefte (vorming!).”
“Er is nood aan vorming rond HGW - vorming rond handelingsplanning - klaar en
duidelijke vorming rond het M-decreet, liefst heeeel snel.”
“Er is nood aan meer info/literatuur rond omgaan met ASS in de lessen
bewegingsopvoeding.”
“Er is nood aan vorming omtrent ontwikkelingsgericht onderwijs in groepen met
grote diversiteit.”
“Er is nood aan nog meer achtergrond over het leren van die leerlingen die vaak
in BuO aanwezig is.”
“Er is nood aan iets meer uitleg van het eventuele M-decreet.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
36
“Er is nood aan lezingen van prominente personen die op basis van
wetenschappelijk studies een analyse hebben gemaakt over de effectiviteit van
differentiëren en bijvoorbeeld het leerjaarklassesysteem.”
“Er is nood aan mogelijkheden om zelf te professionaliseren. Professionaliseren
van leerkrachten/zorgteam i.v.m. specifieke ontwikkeling – onderwijsbehoeften.”
“Vraag van leerkrachten om zich in de problematiek verder te professionaliseren.
(bij een slechtziende leerling en slechthorende leerling).”
“Er is vraag naar verdieping van Fase 0 van het zorgcontinuüm.”
“Er zijn vakinhoudelijke vragen (techniek en wereldoriëntatie) en hun afstemming
op hun doelpubliek.”
“De meeste vragen hebben te maken met STICORDI-maatregelen. Eerst en vooral
de kennis daarrond, in een volgende fase dient een schoolteam hier afspraken en
overleg rond te organiseren. De tweede fase ontbreekt meestal, waardoor hier en
daar een leerkracht iets van Sticordi toepast.”
Ook leraren(teams), directies en CLB’s vragen pedagogisch begeleiders om vorming
omtrent onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
“Ik kreeg een vraag van leerkrachten om zich in de problematiek verder te
professionaliseren. (Bij een slechtziende leerling en slechthorende leerling).”
“Leerkrachten vragen om training hoe om te gaan met leerlingen met diabetes.”
Meerdere pedagogisch begeleiders leggen de nadruk op de kerntaak van de
lerarenopleiding om toekomstige leerkrachten voor te bereiden op onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Zij ondervinden dat dit nog steeds niet het
geval is en dat nieuwe leerkrachten als ‘vreemden’ zijn binnen de school omdat ze
worden opgeleid voor klascontexten die niet meer van toepassing zijn. Eén pedagogisch
begeleider merkt op dat dit ook geldt voor de vorming van pedagogisch begeleiders.
“Alles begint in de lerarenopleiding. Verplichte stage in het buitengewoon
onderwijs (geen kennismaking, maar een bad). Dit zal heel veel tijd vergen... en
superleerkrachten. Eerst excelleren voordat men kan innoveren. Sommige
leerkrachten hebben nog werk aan hun "fond" (Zorgcontinuüm: fase 0: brede
basiszorg) en het begeleiden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
37
komt daar nu bij. Een hele uitdaging... We zullen hier werk moeten van maken via
bestaande netwerken (bv. zorgplatforms). Maar hier maken we de
zorgcoördinatoren sterker en bereiken we moeilijk de leerkrachten op de
werkvloer. Hoe gaan we dit organiseren?”
“De scholen verwachten terecht meer middelen en goed opgeleide mankracht om
die inclusie succesvol aan te pakken.”
“Meeste scholen/leraren/zorgteams zijn of voelen zich niet bekwaam of voldoende
onderlegd om hiermee om te gaan en zijn hier meestal ook niet vanuit opleiding
voldoende op voorbereid.”
Via onderzoek
Enkele pedagogisch begeleiders ondervinden een noodzaak aan wetenschappelijk en
‘evidence-based’ onderzoek.
“Er is nood aan wetenschappelijk onderzoek en reflectie rond specifieke
didactische processen om aanbod dichter bij de onderwijsbehoeften te brengen.”
2.1.5. Monitoring
Eén pedagogisch begeleider drukt de nood uit aan het inzetten van meer pedagogisch
begeleiders zodat intensiever kan worden gewerkt aan opvolging en evaluatie
betreffende de effectiviteit en de resultaten van de aanpassingen rond specifieke
onderwijsbehoeften.
“Maximum 15 scholen per begeleider; nu is dit meer dan het dubbel!”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
38
2.1.6. (School)beleid
Wanneer we het onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften op
beleidsvlak beschouwen zien we dat leraren(teams), directies en CLB’s volgende vragen
hebben.
Een pedagogisch begeleider kreeg vragen (van leraren(teams), CLB’s en directies) over
de beleidskeuzes om optimale leer- en ondersteuningscondities voor jongeren met
specifieke onderwijsbehoeften mogelijk te maken. Meer specifiek waren deze vragen van
school-organisatorische aard. Eén andere pedagogisch begeleider kreeg vragen over
de organisatie van het onderwijs binnen de school en/of binnen de scholengemeenschap.
“Hoe vorm geven aan, organiseren van het basisaanbod in het buitengewoon
onderwijs?”
“Ik kreeg een vraag over de organisatie binnen de school.”
Meerdere leraren(teams), directies en CLB’s vragen om een duidelijk en toegankelijk
schoolbeleid van de scholen en een gedeelde (bredere zorg)visie van de
scholen. Meer specifiek kreeg één pedagogisch begeleider een vraag van een
leraren(team) voor een algemene zorgvisie van waaruit kan gewerkt worden aan
onderwijs voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Eén pedagogisch begeleider
kreeg een vraag van leerkrachten(team), directies en CLB’s rond het schoolwerkplan.
“Scholen werken een zorgvisie en -beleid uit, zonder notie te hebben dat de
vernieuwde leidraden rond zorg en de uitgangspunten van HGW ook gaat over
kinderen met specifieke onderwijsbehoeften.”
“Er is nood aan een leidraad rond zorg.”
“Er is nood aan een visie van de school en het team.”
“Welke zorgondersteuning op schoolniveau is mogelijk?”
Eén pedagogisch begeleider heeft de vraag gekregen van een leerkracht om het Mdecreet uit te leggen aan hem/haar.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
39
Zo wensen ook enkele pedagogisch begeleiders zelf meer duidelijkheid over het Mdecreet. Eén andere pedagogisch begeleider wijst op de grote impact die het M-decreet
heeft en stelt dat er weinig aandacht uit gaat naar de hoge nood die uit dit decreet
voortvloeit, namelijk dat scholen het basisaanbod zullen moeten aanbieden.
Eén pedagogisch begeleider doet een oproep aan de overheid om te stoppen met het
doorschuiven van problemen en tendensen naar het onderwijs zonder het onderwijs
hiervoor te valoriseren. Enkele pedagogisch begeleiders wijzen een belangrijke
stimulerende rol toe aan het beleid voor de veranderingen die worden doorgevoerd in
het onderwijs.
De decretale informatie omtrent de organisatie van onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften bereikt, volgens de ervaring, moeilijk de praktijk. En deze
is volgens enkele pedagogisch begeleiders noodzakelijk om een goed antwoord te kunnen
bieden op de vragen van leraren(teams) en directies.
Enkele deelnemende pedagogisch begeleiders gaven aan dat zijzelf en leraren(teams) en
directies, ondersteuning missen bij het op de hoogte blijven van wat wettelijk gezien
kan, mag en moet.
“Daarnaast zijn er ook een heleboel vragen in verband met regelgeving (is een
attest nodig, kunnen aanpassingen tijdens examens, ...).”
“Ik kan wel nog wat duiding in verband met de regelgeving gebruiken.”
Wat betreft de organisatie van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften op beleidsniveau geven meerdere pedagogisch begeleiders aan nood
te ervaren aan een algemene beleidstekst.
“Op gouvernementeel niveau is er nood aan een helder kader en heldere kanalen
voor een billijke verdeling van de lasten en de baten voor de scholen.”
Wat betreft het beleid dat binnen een school wordt gevoerd, geven enkele pedagogisch
begeleiders aan dat er geen eenduidigheid is wat betreft het ondersteunen van
leerkrachten in verband met de organisatie binnen de klas en op school in functie van
het instromen van meer leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Door enkele
pedagogisch begeleiders wordt het schoolbeleid als cruciaal gezien voor het efficiënt
kunnen bieden van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Meerdere pedagogisch begeleiders geven aan duidelijkheid te missen omtrent de
schoolvisie en zorgvisie van waaruit wordt tegemoetgekomen aan specifieke
onderwijsbehoeften.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
40
Enkele pedagogisch begeleiders stellen zich vragen omtrent de introductie en
implementatie van de leidraden rond zorg. Een pedagogisch begeleider zegt dat hij/zij
ondersteuning mist bij het op de hoogte zijn van de wijze waarop scholen geacht worden
om te gaan met ontwikkelingsdoelen in het buitengewoon onderwijs en met een
aangepast curriculum in het gewoon onderwijs.
Eén pedagogisch begeleider roept op om op beleidsvlak na te gaan of leerplannen in hun
huidige vorm nog conform zijn aan het onderwijs van vandaag.
Eén pedagogisch begeleider merkt een algemene nood op aan structurele en
logistieke ondersteuning voor directies van scholen van het gewoon basis- en
secundair onderwijs om de randvoorwaarden voor kinderen met specifieke
onderwijsbehoeften te verbeteren.
Eén pedagogisch begeleider stelt dat er nood is aan hervormingen van de Lokale
Overlegplatformen en de bevoegdheden.
2.2. Cultuur
Op het tweede vlak ‘cultuur’ bekijken we enerzijds de vragen van leraren(teams),
directies en CLB’s die pedagogisch begeleiders hebben verrast, zijn bijgebleven, langer
hebben bezig gehouden, in verband met de visie op onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften. We kunnen hier zien welk maatschappijbeeld
pedagogisch begeleiders detecteren en welke relevante kaders naar voor worden
geschoven. De pedagogisch begeleiders geven ook aan welke visie op onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften zij detecteren bij andere betrokkenen.
Verder beschouwen we de attitude van pedagogisch begeleiders tegenover onderwijs
aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften en de attitude die zij zien in de
praktijk bij leraren(teams) directies en CLB’s. Er wordt gekeken naar de draagkracht,
weerstand en handelingsverlegenheid die pedagogisch begeleiders ondervinden bij
leraren(teams) directies.
2.2.1. Visie op onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
Wat betreft de visie op onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften is één
pedagogisch begeleider opgevallen dat er in medische of individuele modellen wordt
gedacht.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
41
Hij of zij geeft aan dat er binnen het onderwijs wordt gehandeld vanuit erg traditionele
(medische) etiketten. De ervaring van deze pedagogisch begeleider is dat de
problematiek vaak bij de leerlingen en ouders wordt gelegd en dat niet wordt ingezien
dat de omgeving veranderbaar is in functie van de noden. Onderwijsnoden worden als
individueel gezien en niet als iets wat voor een groep op te pikken is. Er wordt verwacht
dat ouders tegemoet komen aan deze noden. Een andere pedagogisch begeleider sluit
daarbij aan door te stellen dat het onderwijs mateloos achter loopt op de huidige
maatschappelijke context.
“Het is een werk van lange adem... een moeilijk werk om een inclusief
onderwijssysteem uit te bouwen in een exclusieve maatschappij.”
Eén pedagogisch begeleider stelt dat het niet gaat om het geven van bijkomende
ondersteuning, maar eerder om bewust worden en respect tonen voor de leerkracht
binnen deze context van verandering in ‘deze snel draaiende wereld’.
Twee pedagogisch begeleiders ondervinden dat vele scholen nog nooit hebben
gehoord over onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften binnen het
gewoon onderwijs. Het is één pedagogisch begeleider opgevallen dat leerkrachten vragen
stelden of opmerkingen maakten dat sommige kinderen met
ontwikkelingsachterstand(en) onmiddellijk zouden moeten terecht komen in het
bijzonder onderwijs.
Eén pedagogisch begeleider merkt op dat er binnen de scholen waar hij/zij tewerk is
gesteld, niet bewust voor de optie van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften wordt gekozen. Tegemoet komen aan specifieke onderwijsbehoeften
gebeurt hier volgens hem/haar ‘incidenteel’.
Directies en leerkrachten hebben vaak niet dezelfde visie op onderwijs aan leerlingen
met specifieke onderwijsbehoeften, ondervindt één pedagogisch begeleider. De directie
redeneert voornamelijk vanuit de leerling om een voorstel op maat uit te werken, terwijl
leerkrachten vooral worstelen met de vraag hoe ze dat kunnen realiseren in een
klassituatie waar iedere leerling begeleiding nodig heeft.
Een andere pedagogisch begeleider sluit daarbij aan met de vaststelling dat leerkrachten
vaak op concrete vragen op leerlingniveau snel een antwoord formuleren zonder na te
denken over de visie en/of beleid op schoolniveau.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
42
Volgens meerdere pedagogisch begeleiders zijn het de leraren die het verschil
maken. Zij zien een cruciale rol voor de leerkrachten in het verwezenlijken van
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften en verbinden daaraan een
aantal bezorgdheden.
“Het probleem is dat de leerkrachten ondersteuning automatisch koppelen aan
motivatie van de leerlingen.”
“Ik maak mij vooral zorgen wanneer ik per toeval door gesprekken met
leerkrachten opvang, dat leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (bv. een
leerstoornis) na vrij korte tijd op een aparte leerlijn komen. Deze doelgroep krijgt
weinig hoge verwachtingen en krijgen dezelfde portie onderwijs als de andere
kinderen. Bijgevolg zonder het gewenste resultaat, door geen aanpak op maat.
Het feit dat men niet gelooft dat een aangepaste aanpak goede resultaten kan
genereren, verontrust mij. Het theoretisch kader van HGW raakt ook moeilijk
vertaald naar de praktijk. Scholen hebben hier ondersteuning voor nodig.”
“De vraag hoe leerkrachten leren kijken naar leren vanuit respect van het
individu, houdt mij bezig.”
“Het is een meerwaarde om kinderen met een specifieke onderwijscontext op te
nemen maar dan zullen we op twee sporen moeten investeren. Enerzijds hoe
geven we de leerkrachten de tools om op een haalbare wijze met de leerplannen
om te gaan wanneer er zoveel verschillen zijn en anderzijds welke tools kunnen
wij hen aanreiken binnen deze huidige maatschappelijke context om het te blijven
waar maken.”
Enkele pedagogisch begeleiders nuanceren dit door naast het individueel
engagement van de leraren ook een belangrijke rol toe te wijzen aan het
schoolbeleid dat een school voert en de organisatorische keuzes die een school maakt
wat betreft onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Eén pedagogisch begeleider wijst een belangrijke rol toe aan het CLB voor onderwijs
aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Voor vragen hieromtrent zou ik spontaan doorverwijzen naar de CLB.”
Eén pedagogisch begeleider roept op tot waakzaamheid dat onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften nooit een besparingsmaatregel van de overheid mag zijn.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
43
Hij/zij gaat ermee akkoord dat scholen van het gewoon onderwijs, meer inclusief moeten
werken maar stelt dat we niet blind mogen zijn voor de gevolgen die dat met zich
meebrengt. Zij zijn niet gebaat met enkel pedagogische-didactische tips maar hebben
ook middelen nodig. De middelen die vroeger naar type 8 gingen, zouden volgens
hem/haar nu moeten stromen naar het gewoon onderwijs.
“Geld mag nooit boven mensen geplaatst worden.”
Eén pedagogisch begeleider pleit voor een bredere invulling van onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Hij/zij wil de aandacht voor
specifieke onderwijsbehoeften laten samengaan met aandacht voor die kinderen die
kwetsbaar zijn vanwege hun sociale achtergrond.
Meerdere pedagogisch begeleiders verwijzen rechtstreeks naar handelingsgericht
werken (HGW) en STICORDI-maatregelen bij het uitdrukken van hun nood aan
ondersteuning bij het onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
2.2.2. Attitude tegenover onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften
2.2.2.1. Weerstand
Draagkracht
Wat betreft de attitude tegenover onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften botsten heel wat pedagogisch begeleiders op weerstand van
schoolteams en leerkrachten. Schoolteams en leerkrachten maken zich zorgen over
hun draagkracht betreffende de instroom van leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften en stellen daarover vragen aan pedagogisch begeleiders zoals:
“Hoe krijg ik het rond in een klas van 24 leerlingen als er dan verschillende
leerlingen zijn met specifieke onderwijsbehoeften - ik kan niet overal tegelijk zijn ik wil alle leerlingen de aandacht geven die ze nodig hebben... Hoe hou ik dit vol?”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
44
Vele pedagogisch begeleiders ontvangen vaak vragen van leraren(teams), CLB’s en
directies over hoe zij kunnen omgaan met werkdruk en hoe zij als leerkracht en
als schoolteam hun draagkracht kunnen bewaken. Er wordt vastgesteld dat veel
afhankelijk is van school tot school voor de draagkracht die een schoolteam kan bieden.
Een pedagogisch begeleider geeft aan vragen te ontvangen van leraren(teams) en
directies over hoe ze deze leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften buiten de school
kunnen houden door gebruik te maken van de ‘regel van draagkrachtafweging’ en hoe ze
deze leerlingen uit de school kunnen weren gezien ze ondervinden dat hun draagkracht
is overschreden. Enkele andere pedagogisch begeleiders hebben gelijkaardige vragen
ontvangen:
“Onze klassen van de derde graad zitten boven. We kunnen dan voor dit kind
geen gepast onderwijs aanbieden. Toch?”
“Waarom kunnen scholen voor buitengewoon onderwijs hun draagkracht niet
inbrengen om een leerling te weigeren?”
“Vragen of opmerkingen dat leerkrachten sommige kinderen met
ontwikkelingsachterstand(en) onmiddellijk denken dat deze kinderen in het BLO
thuishoren of moeten terechtkomen.”
Door de vele vragen van leraren(teams) en directies geven vele pedagogisch begeleiders
een nood aan ondersteuning aan, over hoe juist tegemoet te komen aan de
draagkracht van schoolteams en leerkrachten.
“Ik merk dat reguliere basisscholen het heel moeilijk hebben om in te spelen op
de hulpvraag van leerlingen met gedragsproblemen. Dat wordt dan ook vaak als
iets gezien dat de draagkracht van de school overstijgt, terwijl er vaak nog enorm
veel kansen liggen op klas- en schoolniveau om deze leerlingen te helpen.”
“Hoe de klas aanpakken wanneer de diversiteit de draagkracht van de leerkracht
overschrijdt.”
“Hoe motiveer/overtuig ik, als directeur, mijn team om een leerling met SOB toch
op onze school te houden en niet te verwijzen naar BuO? Er werd regelmatig
gevraagd om het over 'draagkracht' te hebben op een PV.”
“Scholen hebben het vooral moeilijk met leerlingen met gedragsproblemen of
meervoudige handicap. Veel scholen doen al heel veel inspanningen voor
leerlingen met SOB; andere scholen panikeren bij 'het minste'.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
45
“Een kindje met het syndroom van Down was ingeschreven in de kleuterschool.
Het kindje gaat naar het eerste leerjaar. Het volledige lagere schoolteam zag dit
niet zitten...”
Eén pedagogisch begeleider ondervindt dat de draagkracht van een team moeilijk in
te schatten en in beeld te brengen valt. Hij/zij geeft aan hierbij ondersteuning nodig
te hebben.
De vaststelling van één pedagogisch begeleider is dat zonder middelen voor het gewoon
basis- en secundair onderwijs voor de tegemoetkoming aan specifieke
onderwijsbehoeften, de zorgcoördinatoren en directeurs afhaken.
Eén pedagogisch begeleider geeft aan dat schoolteams de link leggen tussen hun
draagkracht en het schoolbeleid. Deze schoolteams stellen voornamelijk vragen van
school-organisatorische aard om de draagkracht van het team te vergroten.
“Hoe realiseren we preventieve basiszorg, zodat we ook op die manier onze
zorgbreedte vergroten? Hoe komen we binnen de klas toe aan verhoogde zorg,
die mede daardoor kan inspelen op de noden van leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften?”
Weigering.
Vier pedagogisch begeleiders hebben de vraag gekregen van leraren(teams) en directies
of zij binnen het gewoon onderwijs geen leerlingen kunnen weigeren.
Enkele pedagogisch begeleiders krijgen vragen van leraren(teams) en directies over het
inschrijvingsrecht en over de inschrijvingsmodaliteiten voor kinderen en jongeren
met specifieke onderwijsbehoeften.
Wat betreft de implementatie van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften in het gewoon en buitengewoon onderwijs botsen meerdere
pedagogisch begeleiders op weerstand van leerkrachten en het schoolteam. Meer
specifiek ondervinden enkele pedagogisch begeleiders weerstand bij differentiëren.
Eén pedagogisch begeleider legt de link tussen de weerstand die het begrip ‘inclusie’
oproept en de niet-eenduidige invulling die eraan wordt gegeven.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
46
“Hierdoor krijg je soms Babylonische spraakverwarringen afhankelijk van de
invulling die de verschillende gesprekspartners vaak zonder verduidelijking, geven
aan het begrip.”
Enkele pedagogisch begeleiders geven de nood aan voor ondersteuning hoe men kan
omgaan met weerstanden van leerkrachten en scholen ten aanzien van zorg en
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
“Hoe om te gaan met weerstanden van leraren/scholen die ook ten aanzien van
zorg/inclusief onderwijs planlast aanklagen?”
“Men heeft het moeilijk om hier mee om te gaan omdat men niet weet hoe men
eraan moet beginnen terwijl het vaak een structureel integreren van differentiatie
is. Het is niet meteen een vraag, maar vooral een bezorgdheid dat het veld het er
moeilijk mee heeft en heel erg weerstandig is hier tegenover.”
“Een leerkracht die volledig in de weerstand gaat tegen elke verandering, zeker
als het om aanpak van specifieke behoeften bij leerlingen gaat (motivering: we
kunnen geen onderscheid maken tussen de leerlingen).”
“De specifieke onderwijsbehoeften waarvan ik hier spreek, vallen binnen het kader
van reguliere leerlingen (leerlingen met tijdelijke ziekte, leerproblemen, talige
problemen, ...).
Leraren beperken zich graag tot onderwijs aan de 'middengroep',
weerstand om aan te passen is vaak groot.”
Eén pedagogisch begeleider stelt dat de weerstand in het veld niet zal worden opgelost
via extra projecten en extra begeleiders.
Handelingsverlegenheid
Vele pedagogisch begeleiders horen leraren aangeven dat ze deskundigheid missen om
efficiënt te kunnen ondersteunen. In veel gevallen ervaren leraren onvoldoende
efficiëntie en effect in hun begeleiding naar kinderen toe met specifieke
onderwijsbehoeften. Ze merken ongeloof van leerkrachten dat een gepaste aanpak goede
resultaten kan genereren voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
47
“Omgaan met diversiteit is voor vele leerkrachten een nog niet vanzelfsprekende
vaardigheid.”
“Ik heb het gevoel dat vele scholen hier echt bang voor zijn.”
Naast het gebrek aan kennis over de toepassing van concepten, kaders en methoden,
zorgt het gebrek aan een duidelijk schoolbeleid en het gebrek aan kennis over specifieke
onderwijsbehoeften voor handelingsonzekerheid bij leraren(teams) en directies en op
hun beurt bij henzelf als pedagogisch begeleiders. Leraren(teams) en directies hebben de
onzekerheid of het gekozen handelen wel het juiste handelen is, merken enkele
pedagogisch begeleiders op. Eén pedagogisch begeleider haalt aan dat dit zorgt voor
onderlinge discussies met een onduidelijke besluitvorming als resultaat. Enkele
pedagogisch begeleiders zijn bezorgd over de onzekerheid van leerkrachten hoe men
juist moet beginnen aan de begeleiding van specifieke onderwijsbehoeften.
Enkele pedagogisch begeleiders leggen de link tussen handelingsverlegenheid bij
leerkrachten en een onvoldoende voorbereiding op het omgaan met specifieke
onderwijsbehoeften vanuit de lerarenopleiding.
Meer specifiek geven enkele pedagogisch begeleiders aan zelf onzekerheid te ervaren
bij:
-
Het duidelijk weten of het gaat om een ‘probleem’ of een ‘achterstand’,
Het weten hoe inclusief inclusief is, met de schrik om ‘af te glijden’ naar een LATonderwijs (Learning Apart Together),
-
Hoe leraren te ondersteunen in ICT,
-
Hoe men in gesprek kan gaan met ouders? Hoe men laaggeletterde en
ongeletterde ouders kan benaderen,
Hoe men kan omgaan met kinderen met gedragsproblemen van maatschappelijk
kwetsbare ouders,
-
-
Het ondersteunen van leraren(teams) bij hoe zij (oudere) leerlingen kunnen
‘verzorgen’ wat betreft wondverzorging, toiletbezoek, hygiëne.
Meerdere pedagogisch begeleiders ervaren zelf handelingsverlegenheid bij:
-
Wat werkt voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften?
Hoe meer achtergrondinformatie verzamelen rond specifieke onderwijsbehoeften?
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
48
-
Het omgaan met ontwikkelingsdoelen en eindtermen bij leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften
Hoe gepast onderwijs verschaffen aan anderstalige nieuwkomers?
-
Het toepassen van het M-decreet?
Hoe handelingsgericht werken?
Of men al dan niet het getuigschrift basisonderwijs kan geven indien niet voldaan
is aan de eindtermen?
-
Hoe leerkrachten coachen met het oog op het verhogen van hun
handelingsbekwaamheid?
Hoe schoolteams ondersteunen en begeleiden in het onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften?
-
2.2.2.2. Spanningsvelden rond onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften
In de vragen die pedagogisch begeleiders gesteld krijgen, valt op dat de meerderheid
van de leraren(teams) en directies moeilijkheden ondervinden bij de toepassing
van concepten, kaders en methoden voor onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften. Zoals reeds zichtbaar werd in de gesloten vragen hieromtrent, zien
we dat deze vragen vooral didactische en pedagogische vragen zijn.
Er is een spanningsveld terug te vinden tussen 'rekening houden met verschillen tussen
leerlingen en aanvaarden van verschillen tussen kinderen' enerzijds en het stroomlijnen
van 'didactische en pedagogische keuzes maken' anderzijds. Met andere woorden heeft
men ondersteuning nodig bij: ‘help ons om elk kind de gepaste onderwijsaanpak te
bieden’ en ‘help ons het curriculum te realiseren’.
Enkele pedagogisch begeleiders krijgen vragen van leraren(team) en directies over het
tegemoet komen aan specifieke onderwijsbehoeften van individuele leerlingen zonder dat
ze de behoeften van de volledige klasgroep verwaarlozen. Ze menen dat het
klasmanagement moeilijker zal worden in de toekomst omdat er steeds meer leerlingen
zijn met specifieke onderwijsbehoeften. Daarnaast ontstaat er ook spanning vanuit het
curriculum en de eindtermen. Differentiëren is volgens meerdere pedagogisch
begeleiders geen basisvaardigheid. Ze merken dat dit niet eenvoudig is voor leerkrachten
en zorgcoördinatoren.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
49
Meerdere pedagogisch begeleiders drukken de noodzaak uit naar verduidelijking van
specifieke onderwijsbehoeften en het managen van de ondersteuning om
tegemoet te kunnen komen aan vragen van leraren(teams) en directies.
“Het gegeven om aparte leerlijnen te maken voor bepaalde leerlingen op basis van
hun onderwijsbehoeftes (met bv. STICORDI-maatregelen) botst in veel gewone
basisscholen nog sterk met de betrachting om alle eindtermen met alle leerlingen
te willen/moeten bereiken. Scholen hebben nog veel ondersteuning nodig bij deze
zoektocht en vooral duidelijkheid: wat zijn criteria, hoe kan handelingsgericht
werken ons hiervoor een kader geven?”
“Hoe differentiëren in wiskunde? Blijkbaar is dit (nog) geen basisvaardigheid bij de
leerkrachten. Hoe met onze leerlingen tegemoet komen aan hoge doelen en
verwachtingen bij wiskunde? Bij lezen?”
“Ik zie een terughoudendheid van leraren ten aanzien van differentiatie,
flexibiliteit, te vertrekken vanuit de leerbehoefte.”
“Hoe hou ik als leerkracht overzicht over de groep?”
“Hoe kan je tegemoet komen aan de behoeften van deze kinderen terwijl er nog
zoveel andere kinderen in de klas zitten?”
“Een leerkracht vroeg mij: hoe kan ik omgaan met een zwaar gehandicapte
leerling in de lessen lichamelijke opvoeding?”
Enkele pedagogisch begeleiders kregen vragen van een leraren(team) en directies over
moraliteit, namelijk of het tegemoet komen aan specifieke onderwijsbehoeften van
individuen wel eerlijk is tegenover de klasgenoten en een groepsaanpak.
“Ik kreeg volgende vraag van een leerkracht: Hoe een individueel handelingsplan
aanwenden zonder deelgroepen niet te verwaarlozen en ze de uitdaging te bieden
waar ze recht op hebben. Te vaak gaat aandacht naar onderwijsbehoeften van
“zwakkere” leerlingen waardoor er minder aandacht en verdieping kan gegeven
worden aan “reguliere” en “sterkere” leerlingen. Hoe krijg ik dat als leerkracht
bolgewerkt?”
“Ik krijg meestal vragen over het gelijkheidsbeginsel en eerlijkheid in geval van
STICORDI-maatregelen.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
50
Één pedagogisch begeleider sluit hier op aan:
“Zolang collega’s leerplannen belangrijker vinden dan leerlingen komen we geen
stap vooruit.”
Enkele pedagogisch begeleiders ervaren spanningsvelden die zich situeren rond visie:
-
Tussen het handelen vanuit het medische model waar een beperking als een
individueel probleem wordt gezien of vanuit het sociaal model waar de omgeving
mee in rekenschap wordt genomen en veranderbaar is.
-
Bij het doorverwijzen in functie van onderwijsbehoefte of in functie van het aantal
vrije plaatsen.
-
Tussen inclusiever onderwijs in theorie en inclusiever onderwijs in de praktijk.
De pedagogisch begeleiders ervaren ook spanningsvelden rond de betrokken partijen:
-
Tussen visie van leerkrachten en directie, tussen de aanpak op schoolniveau en de
aanpak van de individuele leerkracht.
“Hoe er voor zorgen dat kinderen met specifieke onderwijsleerbehoeften
hun schoolloopbaan kunnen blijven doorlopen in de school en dit niet
afhankelijk is van één leraar?”
-
Tussen tegemoetkoming aan noden door de ouders of door de school.
-
Tussen het basisonderwijs en het secundair onderwijs omtrent de overgang.
“Wij proberen zorgzaam te werken, maar wat gebeurt er nadien?”
Er situeren zich ook spanningsvelden met betrekking tot ‘eigenaarschap’:
-
Tussen besparingsmaatregelen door de regering en overbelasting voor de leraren
gewoon onderwijs.
-
Tussen ‘de anderen lossen het wel op’ en ‘verbindend samenwerken’.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
51
2.3. Praktijk
Op het vlak van praktijk bekijken we enerzijds de vragen van leraren(teams), directies
en CLB’s die pedagogisch begeleiders hebben verrast, zijn bijgebleven, langer hebben
bezig gehouden, omtrent de praktische toepassing van onderwijs aan leerlingen
met specifieke onderwijsbehoeften binnen het gewoon basis- en secundair
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. En anderzijds welke noden
tot ondersteuning pedagogisch begeleiders uitdrukken om tegemoet te kunnen komen
aan deze vragen.
Deze praktische toepassing van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften wordt besproken aan de hand van vragen en noden omtrent
concepten, kaders en methoden, flexibiliteit en differentiëren, middelen zoals geld, tijd
en infrastructuur, de kwaliteit van onderwijs en ondersteuning en de aanpassingen voor
specifieke onderwijsbehoeften en zeer specifieke aanpassingen en situaties.
2.3.1. Toepassing van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften in de praktijk
Voor de toepassing van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in de
praktijk geeft één pedagogisch begeleider aan dat er meer pedagogisch begeleiders
nodig zijn zodat zij meer kunnen ondersteunen en zodat zij langere trajecten zouden
kunnen opzetten met het oog op meer effect en resultaat. Eén pedagogisch begeleider
spreekt dit tegen door te zeggen dat er eerder nood aan afstemming is dan aan
ondersteuning om tegemoet te kunnen komen aan de vragen van leraren(teams) en
directies over specifieke onderwijsbehoeften.
Over het algemeen kunnen we bij de meeste pedagogisch begeleiders een nood aan
ondersteuning terugvinden betreffende de concretisering van theoretische kaders en
beleidsteksten over de organisatie van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften naar de praktijk. We stellen vast dat de nood voor het concreet
vertalen van concepten, methoden en theorieën naar de klasvloer groot is.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
52
2.3.1.1. Concepten, kaders en methoden
In de vragen die pedagogisch begeleiders gesteld krijgen, valt op dat de meerderheid
van de leraren(teams) en directies moeilijkheden ondervinden bij de toepassing
van concepten, kaders en methoden voor onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften. Zoals reeds zichtbaar werd in de gesloten vragen hieromtrent, zien
we dat deze vragen vooral didactische en pedagogische vragen zijn.
Vele pedagogisch begeleiders krijgen uiteenlopende vragen van leraren(teams) en
directies over de inhoud van concepten, kaders en methoden van onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Deze gaan het vaakst over
handelingsgericht werken, de STICORDI-maatregelen en differentiëren.
“Leraren vragen mij voor een verdieping van fase O van het zorgcontinuüm.”
“Leraren vragen mij: basisaanbod? Wat betekent dat?”
“De meest gestelde vraag is: hoe op een goede manier handelingsplanmatig
werken, zonder al te veel administratieve planlast?”
Eén pedagogisch begeleider merkt op dat alle vragen die hem/haar werden gesteld
enerzijds gericht waren op de manier waarop leerkrachten de leerlingen hun doelen
konden doen bereiken en anderzijds gericht op het afbakenen/selecteren van doelen
waar ze met deze leerlingen het best op konden inzetten.
Vele pedagogisch begeleiders zien een nood aan pasklare instrumenten, tools, tips
en tricks. Wat één pedagogisch begeleider is opgevallen, is dat er een gering arsenaal is
van ondersteuningsvaardigheden en methodieken.
“Er is nood aan concretisering van theoretisch model in praktisch
bruikbaar/haalbaar/mogelijk model voor leraren.”
We zien dat meerdere pedagogisch begeleiders handelingsgericht werken aanhalen
als systematische manier voor het verwezenlijken van onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften. Velen drukken de noodzaak uit over het op de hoogte
blijven van correcte kennis over handelingsgericht werken en over de concrete
toepassing ervan om een antwoord te kunnen formuleren op de vragen van
leraren(teams) en directies over handelingsgericht werken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
53
“Er is vooral nood aan ondersteuning rond regelgeving en ondersteuning bij het
handelingsgericht werken.”
“Er is nood aan handelingsplanmatig werken voor alle vakgebieden (WO, muzo,
...) en digitalisering van handelingsplanning.”
Meerdere pedagogisch begeleiders halen STICORDI-maatregelen aan als maatregelen
voor het verwezenlijken van onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Pedagogisch begeleiders krijgen vaak vragen over deze STICORDI-maatregelen. Door
deze talrijke vragen is er nood aan meer duidelijkheid rond de toepassing van STICORDI
in de praktijk, vinden meerdere pedagogisch begeleiders.
“Er zijn veel vragen rond de link tussen STICORDI-maatregelen en het uitreiken
van het getuigschrift basisonderwijs.”
“Meestal vragen over het gelijkheidsbeginsel en eerlijkheid in geval van
STICORDI-maatregelen.”
“Er is nood aan het meer toepassen van haalbare STICORDI-maatregelen
(vakgebonden) die daadwerkelijk helpen.”
“De meeste vragen hebben te maken met STICORDI-maatregelen. Eerst en vooral
de kennis daarrond, in een volgende fase dient een schoolteam hier afspraken en
overleg rond te organiseren. De tweede fase ontbreekt meestal, waardoor hier en
daar een leerkracht iets van STICORDI toepast.”
Eén pedagogisch begeleider haalt Universal Design for Learning aan als denkkader
voor onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften en duidt op de
noodzaak van de concrete vertaling ervan naar de praktijk. Andere pedagogisch
begeleiders halen aparte leerlijnen aan.
Meerdere pedagogisch begeleiders leggen de nadruk op een teamaanpak en
samenwerking met deskundigen.
“Waar leerkrachten beter kunnen omgaan met de verschillen en
handelingsbekwamer zijn, zijn de ondersteuners vaker in de klassen voor
observaties, reiken zij de leerkrachten verschillende hulpmiddelen aan om vast te
stellen wat precies het probleem is en welke aanpak vereist is en kennen zij beter
de sterke aspecten van hun leerkrachten (mede door de observaties).
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
54
Leerlingen worden er minder gemakkelijk uit de klas gehaald maar wel meer
betrokken in het zoeken naar een aanpak die werkt.”
Enkele pedagogisch begeleiders merken vragen op bij leraren(teams) en directies rond
het werken met ICT.
“Hoe kan ICT het leren ondersteunen?”
“Leraren vinden zichzelf ICT-invalide om leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften te begeleiden.”
Vele pedagogisch begeleiders verwijzen naar het zorgcontinuüm als kader en naar
brede basiszorg. Eén pedagogisch begeleider vermeldt deze expliciet als ‘grondlaag’
voor onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
“In functie van het GOK-I en GOK-II decreet zijn er vroeger ook extra begeleiders
ingezet. Dit had achteraf gezien niet steeds het gewenste effect. Vele scholen
interpreteren het zorgcontinuüm nog steeds op een verkeerde manier (niet gericht
op geïntegreerde zorg).”
Enkele leraren(teams) en directies stellen vragen aan pedagogisch begeleiders over dit
zorgcontinuüm.
Wat betreft de brede basiszorg zijn meerdere pedagogisch begeleiders het er over eens
dat hierop moet worden ingezet als voorwaarde om een efficiënte verhoogde zorg te
kunnen organiseren voor wie het nodig heeft in het gewoon basis- en secundair
onderwijs. Meer specifiek stelt één pedagogisch begeleider dat er nog meer zal moeten
worden ingezet op deze basiszorg zodat in het gewoon onderwijs minder kinderen nood
zouden hebben aan verhoogde zorg. Op deze wijze zou volgens hem/haar plaats kunnen
gemaakt worden voor de opvang van kinderen met speciale onderwijsbehoeften. Hij/zij
stelt dat uitgaan van kenmerken van leerlingen en hierop preventieve leerprocessen
inzetten nog meer aan de orde is.
“Ik geloof echt in de kracht van ondersteuning in het realiseren van een goede
brede basisaanpak. Gewoon goed onderwijs is, ook voor deze kinderen, de beste
leerhulp die je hen kan bieden!”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
55
Vragen die enkele pedagogisch begeleiders ontvingen, rond de brede basiszorg, waren
bv. de volgende:
“Zij stellen zich vragen rond basiszorg: hoe ver moeten wij hier in gaan? Moeten
wij leerlingen met beperkingen inschrijven? Hoe ver mag/kan onze draagkracht
reiken? Wat met leerkrachten die 'angst' hebben van leerlingen met beperkingen
en niet goed weten hoe en wanneer ze daar correct mee omspringen? Blijft er nog
genoeg tijd en aandacht over voor onze 'andere' leerlingen?”
“Ik kreeg de vraag: hoe realiseren we preventieve basiszorg, zodat we ook op die
manier onze zorgbreedte vergroten?”
2.3.1.2. Flexibiliteit en differentiëren
In de bevraging van de pedagogisch begeleiders valt op dat er in de praktijk heel wat
noden en vragen zijn over differentiëren bij leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
Enkele pedagogisch begeleiders ondervinden dat binnenklasdifferentiatie nog steeds
een probleem vormt voor vele leerkrachten.
“Leerkrachten vinden binnenklasdifferentiatie nog steeds heel lastig. Ook hulp in
de klas is nog niet evident...”
“Het differentiëren en vooral de organisatie daarrond in de klaspraktijk is een veel
voorkomende vraag.”
“Zeer veel vragen gaan over differentiëren binnen een krachtige leeromgeving. Dit
is voor velen (nog) geen evidentie.”
“Hoe differentiëren en toch rekening houden met het leeraanbod vanuit de
leermethode.”
“Hoe differentiëren binnen grote groepen?”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
56
Er is nood aan een consensus over compenserende en dispenserende maatregelen
en aan duidelijkheid over het vertalen van eindtermen naar leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
“Compenserende en dispenserende maatregelen, tot hoever kan je gaan om
alsnog getuigschrift basisonderwijs te bereiken?”
“Meer duidelijkheid rond compenserende en dispenserende maatregelen. Er is
naar mijn aanvoelen teveel onduidelijkheid en grijze zone (en ten gevolge
daarvan ook veel onzekerheid en handelingsverlegenheid), met lange discussies
zonder duidelijke besluitvorming als resultaat.”
“Hoe de combinatie maken tussen enerzijds convergente differentiatie en
individuele leertrajecten anderzijds?”
Meerdere pedagogisch begeleiders drukken de nood uit tot meer ervaring met
curriculumdifferentiatie en de gevolgen ervan.
Samenhangend hiermee drukken enkele pedagogisch begeleiders de nood uit tot
verduidelijking rond het aanpassen van ontwikkelingsdoelen en eindtermen.
“Het gegeven om aparte leerlijnen te maken voor bepaalde leerlingen op basis
van hun onderwijsbehoeftes (met bv. STICORDI-maatregelen) botst in veel
gewone basisscholen nog sterk met de betrachting om alle eindtermen met alle
leerlingen te willen/moeten bereiken. Scholen hebben nog veel ondersteuning
nodig bij deze zoektocht en vooral duidelijkheid: wat zijn criteria, hoe kan HGW
ons hiervoor een kader geven?”
“Hoe vertalen we de eindtermen, zoals ze nu omschreven zijn, naar leerlingen
met specifieke onderwijsbehoeften, zodat ze perspectief houden in een reguliere
leerlingengroep basisonderwijs? ... zodat ook de leraren perspectief houden met
deze leerlingen en doelgericht aan de slag kunnen?”
In verband met consequent omgaan met aanpassingen, is het een pedagogisch
begeleider opgevallen dat er tijdens het schooljaar wel aanpassingen worden gegeven
maar niet tijdens toetsen en examens.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
57
2.3.1.3. Middelen
Wat betreft middelen zoals geld, tijd en infrastructuur, krijgen pedagogisch begeleiders
vragen over de praktische mogelijkheden.
“Vragen in verband met specifieke materialen. Bv. aangepast meubilair zijn mij
opgevallen.”
“Ik krijg vragen rond bijkomende middelen, mensen, infrastructuur, kleinere
klasgroepen, enz.”
Aan enkele pedagogisch begeleiders worden vragen gesteld rond specifieke aanpassingen
aan de infrastructuur, zoals hoe de klaslokalen of klasinrichting aan te passen aan
leerlingen in een rolstoel. De betaalbaarheid van deze aanpassingen houdt
leraren(teams) en directies bezig. Eén pedagogisch begeleider detecteert vragen rond de
aanvraag van subsidies voor de aankoop van specifieke materialen ter
ondersteuning van de onderwijsbehoeften.
Eén pedagogisch begeleider stelt dat er nood is aan meer informatie over de
praktische mogelijkheden tot ondersteuning. Twee pedagogisch begeleiders merken
op dat er nood is aan meer tijd om scholen met specifieke vragen te kunnen begeleiden.
Eén andere pedagogisch begeleider merkt dat leraren(teams) vragen naar meer uren
begeleiding ter ondersteuning van de leerkrachten. Om te kunnen antwoorden op de
vragen van leraren(teams) geeft één pedagogisch begeleider aan nood te hebben aan
tijd om met dit team en met leerkrachten individueel aan de slag te kunnen gaan.
Eén pedagogisch begeleider legt de link tussen het gebrek aan materiaal en
infrastructuur en het hebben van praktische, organisatorische en didactische
handelingsonzekerheid.
2.3.2. Finaliteit
Verschillende vragen van leraren(teams) en directies aan pedagogisch begeleiders
hebben te maken met de finaliteit van onderwijs met betrekking tot leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
58
2.3.2.1. Evaluatie
We zien bij enkele pedagogisch begeleiders noden en vragen over duidelijkheid rond het
evalueren van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
“Hoe evalueren we leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften?”
“Wat met evaluatie en rapportering?”
“Ik krijg vragen over hoe competentiegericht evalueren en rapporteren.”
Ontwikkelingsdoelen en eindtermen
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben nood aan ondersteuning rond de concrete
vertaling van de eindtermen naar leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
om te kunnen antwoorden op de vragen van leraren(teams) en directies. Eén
pedagogisch begeleider wijst een cruciale rol toe aan handelingsgericht werken als kader
betreffende het bepalen van ontwikkelingsdoelen en eindtermen.
“Alle vragen waren enerzijds gericht naar de manier waarop ze de leerlingen hun
doelen konden doen bereiken. Vragen waren ook gericht op het
afbakenen/selecteren van doelen waar ze met deze kinderen het best op konden
inzetten.”
“Hoe vertalen we de eindtermen, zoals ze nu omschreven zijn, naar leerlingen
met specifieke onderwijsbehoeften, zodat ze perspectief houden in een reguliere
leerlingengroep basisonderwijs?... zodat ook de leraren perspectief houden met
deze leerlingen en doelgericht aan de slag kunnen?”
“Het gesprek in mijn laatste begeleidingen gingen sterk over ontwikkelingsdoelen
en eindtermen. Hoe gaan we met beiden om? Bv. in T8 en T3.”
“Het gegeven om aparte leerlijnen te maken voor bepaalde leerlingen op basis
van hun onderwijsbehoeftes (met bv. STICORDI-maatregelen) botst in veel
gewone basisscholen nog sterk met de betrachting om alle eindtermen met alle
leerlingen te willen/moeten bereiken.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
59
“Kan een kind in een rolstoel zijn getuigschrift BaO krijgen, ook al kan hij zijn
eindtermen voor LO niet halen?”
Getuigschrift
Enkele pedagogisch begeleiders detecteerden vragen bij leraren(teams) en directies in
verband met het uitreiken van het getuigschrift basisonderwijs.
“Ik kreeg een vraag over het uitreiken van het getuigschrift basisonderwijs aan
een leerling in een rolstoel.”
Eén pedagogisch begeleider kreeg vragen rond de link tussen STICORDI-maatregelen en
het uitreiken van het getuigschrift basisonderwijs.
2.3.2.2. Toekomstmogelijkheden
Eén pedagogisch begeleider stelt dat er bij leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
steeds aandacht moet zijn voor hun reële toekomstmogelijkheden. Eén pedagogisch
begeleider kreeg vragen over toekomstperspectieven en inhouden die functioneel
zijn.
Dispenserende maatregelen worden afgewogen tegenover het afleveren van een diploma
voor een beginnend beroepsbeoefenaar. Eén pedagogisch begeleider kreeg vragen van
leraren(teams) en directies over specifieke beroepsgerichte vakken.
2.3.3. Kwaliteit
Enkele pedagogisch begeleiders wijzen op het belang van het garanderen van
kwaliteitsvolle ondersteuning voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
“Ik maak mij vooral zorgen wanneer ik per toeval door gesprekken met
leerkrachten opvang, dat leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (bv. een
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
60
leerstoornis) na vrij korte tijd op een aparte leerlijn komen. Deze doelgroep krijgt
weinig hoge verwachtingen en krijgen eenzelfde portie onderwijs als de andere
kinderen. Bijgevolg zonder het gewenste resultaat, door geen aanpak op maat.
Het feit dat men niet gelooft dat een aangepaste aanpak goede resultaten kan
genereren, verontrust mij.”
Het viel één pedagogisch begeleider op dat er vragen werden gesteld over de daling van
het onderwijsniveau binnen de klas bij het opnemen van leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
2.3.4. Aanpassingen
Specifieke onderwijsbehoeften
In het algemeen krijgen pedagogisch begeleiders veel vragen en detecteren ze veel
noden van leraren(teams) en directies die ze rechtstreeks verbinden aan bepaalde
specifieke onderwijsbehoeften.
De specifieke onderwijsbehoeften waarrond leraren(teams) en directies het vaakst
vragen hebben, gaan over leerlingen met een anderstalige achtergrond en
leerlingen met autisme.
Enkele vragen gaan over kinderen met leer- en ontwikkelingsstoornissen, ADHD,
kinderen met motorische problemen, dyslexie, NLD en kinderen met agressief en
grensoverschrijdend gedrag.
Eén enkele pedagogisch begeleider detecteert vragen bij leraren(teams) en directies over
kinderen die blijven zitten, leerlingen met een opvallend grote ontwikkelingsvoorsprong
en slechtziende en slechthorende kinderen.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
61
Zeer specifieke aanpassingen en situaties
Enkele pedagogisch begeleiders haalden noden en vragen aan van zeer specifieke
aanpassingen en situaties:
-
-
Hoe langdurig zieken evalueren?
Hoe omgaan met bepaalde lichamelijke kenmerken bij technisch praktische
vakken?
Hoe omgaan met onmacht ten opzichte van hinderende infrastructuur bij specifieke
aanpassingen?
Hoe oudere kinderen verzorgen (wondverzorging, toiletbezoek, hygiëne)?
Hoe omgaan met de problemen rond het weigeren van zich houden aan afspraken,
dominant gedrag op de speelplaats, niet maken van huiswerk, verdwijnen van
schoolmateriaal, die zich voordeden ten aanzien van een grote instroom van
kinderen uit de Roma-gemeenschap?
Vragen in verband met gedragsproblemen en waarden en normen die
overschreden worden, gelinkt aan cultuurverschillen.
Hoe omgaan met specifieke aanpassingen rond religie?
Hoe beslissen over situaties waarin zich levensbedreigende situaties kunnen
voordoen?
Hoe omgaan met leerlingen met medische problemen in de les
bewegingsopvoeding?
Hoe omgaan met leerlingen met diabetes?
Hoe omgaan met een zwaar beperkte leerling in de lessen lichamelijke opvoeding?
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
62
LUIK 3: ONDERSTEUNING DIE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS
MOMENTEEL BIEDEN OP BASIS VAN DE VRAGEN EN NODEN VAN
LERAREN(TEAMS), CLB’S EN DIRECTIES
In dit luik bekijken we op welke manier de pedagogisch begeleiders aan de slag zijn
gegaan om een antwoord te bieden op deze vragen en noden: soms ‘ter plaatse en
onmiddellijk’ en soms achteraf, afhankelijk van de vraag of problematiek.
1. Via literatuur
Vele pedagogisch begeleiders hebben een antwoord kunnen formuleren op de vragen en
de noden van leraren(teams), CLB’s en directies door zelf (de meest recente) informatie
op te zoeken in literatuur. De kanalen die deze pedagogisch begeleiders gebruiken zijn:
internet, boeken, informatie die werd verstrekt vanuit de organisatie en
juridische informatie. Enkele pedagogisch begeleiders geven de exacte literatuur die
ze hebben geraadpleegd weer:
“Relevante literatuur”:
o
Luk Dewulf, Ik kies voor mijn talent,
o
Marzano, Wat werkt op school? Bazalt,
o
Hattie, Visible learning,
o
Bellens en Defraine, Wat werkt?,
o
Nancy Dana Fitchman, The Reflective educators guide,
o
Jan van Damme en Jo Denis, De leraar Professioneel ontwikkelen,
o
Catherine Coubergs, Binnenklasdifferentiatie Acco,
o
Ludo Heylen, Differentiatie in de klas - cego practicum,
o
‘Natuurlijk leren’,
o
Jan Jutten, Cego,
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
63
o
Ludo Heylen, 'Samen wijs',
o
Eric Verbiest, Wat werkt op school'.
“Internationalisering”:
o
Jenaplanonderwijs Nederland,
o
Wittering Rosmalen,
o
Dene Magna.
2. Via concepten, kaders en methoden
Één pedagogisch begeleider vermeldt de STICORDI-maatregelen die hij/zij heeft
gebruikt om een antwoord te kunnen bieden op de vragen van leraren(teams), CLB’s en
directies. Eén andere pedagogisch begeleider geeft aan te hebben verwezen naar
relevante websites waar de STICORDI-maatregelen worden toegelicht. Enkele
pedagogisch begeleiders brengen differentiëren ter sprake. Twee pedagogisch
begeleiders verwijzen naar differentiëren volgens het model van activerende
directe instructie (ADI). Eén pedagogisch begeleider geeft aan meer de nadruk te
hebben gelegd op vormen van ‘natuurlijk differentiëren’.
“Ik heb de eigen (taal)methode kritisch geanalyseerd op het vlak van
differentiatiemogelijkheden en de differentiatiemogelijkheden benoemd: naar
tempo, naar aanbod...”
“Ik heb binnen de netwerken materialen aangereikt om te differentiëren.”
Het kader dat meerdere pedagogisch begeleiders aanhalen is het handelingsgericht
werken.
“Ik heb de vragen kunnen beantwoorden via een traject rond handelingsgericht
werken en daar de link met de leidraden rond zorg georganiseerd.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
64
Meerdere pedagogisch begeleiders vermelden dat de leidraden rond zorg en het
zorgcontinuüm hen inzichten hebben gegeven voor een betere afstemming op de
specifieke onderwijsbehoeften van de leerlingen. Daarnaast wordt het ‘kader krachtige
leeromgeving’ vermeld door één pedagogisch begeleider. Eén pedagogisch begeleider
verwijst naar de kwaliteitscirkel. Eén pedagogisch begeleider haalt het Nederlands
kader ‘Bindend Studieadvies’ (BSA) aan.
Twee pedagogisch begeleiders hebben een stappenplan opgesteld samen met
leraren(teams) en directies. Eén pedagogisch begeleider geeft aan dit te hebben
opgesteld via nascholing en opvolging door middel van coachende klasbezoeken,
observaties en gesprekken. Eén pedagogisch begeleider geeft een voorbeeld van een
opgesteld stappenplan:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
De vraag verhelderen,
De ondersteuningsnood samen definiëren,
De strategie in samenspraak vastleggen,
Uitvoeren van de strategie,
Evalueren,
Bijsturen.
Eén andere pedagogisch begeleider heeft ICT ingezet om de vragen van leraren(teams)
en directies te kunnen beantwoorden en heeft een digitaal stappenplan aangeboden voor
leerlingen.
Enkele pedagogisch begeleiders geven aan methodieken te hebben aangereikt aan
leraren(teams) en directies, maar specifiëren verder niet over welke methodieken dit
gaat. Eén pedagogisch begeleider heeft geprobeerd een inventaris te maken van alle
mogelijke ondersteuningsmethodieken om die voor iedereen ter beschikking te
stellen.
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben concrete materialen en tools ingezet om
tegemoet te komen aan vragen. Enkele pedagogisch begeleiders hebben didactisch
materiaal uitgewerkt. Zo zijn er twee pedagogisch begeleiders die een kijkwijzer hebben
opgesteld. Aan de hand van filmmateriaal heeft één pedagogisch begeleider de stappen
van handelingsgericht werken toegankelijker gemaakt voor leraren.
Eén pedagogisch begeleider haalt het ‘Design for all’ kader aan. Hij/zij wil daarmee een
denkoefening maken over hoe men een begeleidersstijl en klasmanagement kan vorm
geven.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
65
Eén pedagogisch begeleider is samen met collega’s pedagogisch begeleiders
projectmatig aan de slag gegaan met de studie van Roger Standaert om samen met
de scholen de kern van ‘eigenheid met respect’ te integreren.
Eén pedagogisch begeleider wijst er op dat het antwoord soms heel eenvoudig kan zijn:
“Verhuis je klas voor een jaar naar beneden.”
3. Via het geven van ondersteuning
Enkele pedagogisch begeleiders geven aan vooral te vertrekken vanuit de specifieke
vraag en aanwezige draagkracht om de leraren(teams) en directies te ondersteunen. De
eerste stap is voor hen luisteren naar en bevragen van leraren en scholen om een zo
breed mogelijk beeld te krijgen op de vraag/problematiek. Twee pedagogisch begeleiders
geven aan het belangrijk te vinden om te bevestigen wat leraren(teams) en
directies reeds goed doen.
“In de eerste plaats is het nu belangrijk om leerkrachten waarderend te
benaderen en wat al goed loopt in beeld te brengen. Vanuit hun kracht kunnen we
dan gaan kijken welke stappen haalbaar zijn op korte en lange termijn. Dit brengt
op zich al rust. Dan kijken wat leerkrachten nu op dit moment nodig hebben om
met de verschillen op weg te gaan en hen hier met vallen en opstaan in
ondersteunen.”
“Ik heb de vragen niet onmiddellijk beantwoord (geen pleister voor het bloeden).
Ik heb hen wel tot inzicht helpen komen door vragen te stellen. Zo werd het
duidelijk dat de vraag in een breder perspectief moest bekeken worden en dat we
voor dergelijk probleem toch doordacht te werk moesten gaan: visieontwikkeling,
communicatie, doordacht stappenplan, ...”
Eén pedagogisch begeleider heeft leraren en scholen trachten gerust te stellen.
Inlevingsvermogen is hier een belangrijke vaardigheid voor een pedagogisch begeleider.
“Wacht af tot er meer duidelijkheid is over wat er gaat veranderen.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
66
Twee pedagogisch begeleiders verwezen naar hun coachende rol bij het tegemoet
komen aan de vragen van de leraren(teams) en directies. Eén pedagogisch begeleider
gaf aan een inventaris te hebben gemaakt van wat leerkrachten zelf hebben aangebracht
als mogelijke bijsturing.
Eén pedagogisch begeleider heeft vakgebonden tips gegeven ter ondersteuning van
leraren(teams) en directies, namelijk de criteria waaraan het resultaat moet voldoen zo
aanpassen dat ze:
-
eenvoudig genoeg zijn,
de criteria in korte zinnen of in een opsomming omschrijven,
kortere zinnen maken en opsommingstekens gebruiken om leerlingen stapsgewijs
te laten werken.
Eén andere pedagogisch begeleider heeft ondersteuning geboden door algemeen de
vakgroeptaken om te zetten naar de klasvloer.
4. Via het concreet maken van het probleem/de vraag
Voor meerdere pedagogisch begeleiders is het probleem/de vraag nog niet helder of
niet concreet genoeg op het moment dat leraren(teams) en directies hiermee bij hen
komen aankloppen. Drie pedagogisch begeleiders vragen hen eerst om een ‘intake’
zodat de hulpvraag kan worden scherp gesteld.
Eén pedagogisch begeleider heeft leraren(teams) en directies gewezen op het belang van
het verzamelen van achtergrondgegevens van kinderen in verband met hun situatie
thuis en hun eerdere schoolloopbaan. Dat zou volgens hem/haar helpen om een beter
beeld te krijgen van de vraag of het probleem en het kind zo goed mogelijk op te
vangen. Hij/zij beseft dat het verzamelen van deze informatie geen evidentie is.
5. Via beleidsteksten
Enkele pedagogisch begeleiders hebben beroep gedaan op beleidsteksten, wetgeving
en richtlijnen om de vragen te beantwoorden van leraren(teams) en directies. Eén
pedagogisch begeleider toetste zijn/haar vragen af bij de juridische dienst.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
67
Volgende beleidsteksten werden aangehaald: Decreet Basisonderwijs, visiedocumenten
zoals de visietekst leerbegeleiding Basisonderwijs, het VN-verdrag.
6. Via gesprekken met collega’s en betrokken diensten.
Voor het beantwoorden van vragen van leraren(teams) en directies hebben meerdere
pedagogisch begeleiders beroep gedaan op collega pedagogisch begeleiders (uit het
buitengewoon onderwijs) of andere betrokkenen of betrokken diensten. Dat
contact verliep vaak via mail of via de telefoon.
“Ik ben langs gegaan om een gesprek te hebben met de klasleerkracht.
Op voorhand heb ik enkele tips gevraagd aan de collega-begeleider BuO
gespecialiseerd in autisme.”
“Met ondersteuning van de informatie die me verstrekt werd vanuit de organisatie
en met ondersteuning van een collega.”
“Ik heb collega’s die meer gespecialiseerd waren in handelingsgericht werken om
informatie gevraagd.”
Enkelen hadden gesprekken met directeurs, zorgcoördinatoren of met het
zorgteam. Eén pedagogisch begeleider vermeldt de Commissie DivGOK waar vragen
en knelpunten rond het inschrijvingsdecreet worden behandeld.
Twee pedagogisch begeleiders geven aan te hebben teruggekoppeld met een
leerkracht. Twee andere pedagogisch begeleider toetsten hun antwoorden af bij
adviseurs of experts.
Eén pedagogisch begeleider zegt op ‘Socratische wijze’ aan de slag te gaan zodat
leerkrachten zelf het antwoord ontdekken.
7. Via samenwerking
Vele pedagogisch begeleiders benadrukken samenwerking om tegemoet te komen aan
vragen van leraren(teams) en directies.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
68
Samenwerken is noodzakelijk volgens enkele pedagogisch begeleiders om de
onderwijsbehoeften te kunnen formuleren samen met alle betrokkenen (ouders, CLB,
GON-begeleiders, leerkrachten, leerlingen enz.). Pedagogisch begeleiders zien de
meerwaarde om ouders en leerlingen te betrekken bij de dialoog en in overleg te gaan
met alle betrokken partijen en partners. Eén pedagogisch begeleider benadrukt dat het
belangrijk is dat alle betrokkenen op dezelfde lijn zitten in de organisatie van
onderwijs en in de tegemoetkoming aan specifieke onderwijsbehoeften.
Enkele pedagogisch begeleiders geven aan met het schoolteam de koppen bij elkaar te
steken om antwoorden te kunnen formuleren op vragen en noden die zich voordoen
binnen de school. Eén pedagogisch begeleider geeft aan met het kernteam rond de
vragen een studiedag te hebben voorbereid. Eén andere pedagogisch begeleider wil de
nadruk leggen op het belang van samen nadenken over mogelijkheden voor een
klasaanpak met het volledige team.
Eén pedagogisch begeleider vermeldt specifiek de samenwerking tussen pedagogisch
begeleider en de leerkracht. Eén pedagogisch begeleider zegt samen te werken met
het buitengewoon onderwijs, meer specifiek voor het aspect ‘wat moet vanuit de
regelgeving’. Twee pedagogisch begeleiders geven aan coaching te organiseren onder
collega’s pedagogisch begeleiders. Andere vormen van samenwerking die worden
vermeld zijn: schoolinterne werkgroepen, themagroepen, werkgroepen en
personeelsvergaderingen.
Een pedagogisch begeleider geeft aan expertise te halen en uit te wisselen binnen het
extra begeleidingscorps Autisme Spectrum Stoornissen rond schoolinnovatie en
competentieontwikkeling. Binnen dat extra begeleidingscorps heeft men, volgens het
aanvoelen van deze pedagogisch begeleider, via intense coaching binnen een team en
door nascholing, een goed beeld van wat werkt en wat niet werkt rond onderwijs
aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Eén pedagogisch begeleider vermeldt het participeren in de ‘gezondheidsraad’ die
onder meer ook met de problematieken rond Autisme Spectrum Stoornissen aan de slag
gaat.
8. Via doorverwijzen
Enkele pedagogisch begeleiders gaven aan zelf geen antwoord te kunnen bieden op de
vragen van leraren(teams) en directies, maar te hebben doorverwezen naar andere
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
69
personen, programma’s of diensten zoals naar het CLB, Stop 4-7, een pedagogisch
adviseur en naar een collega buitengewoon onderwijs.
9. Via eigen ervaring
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben vooral beroep gedaan op hun eigen ervaring.
Enkele geven aan zelf expertise te hebben binnen het buitengewoon onderwijs.
Anderen hebben ervaring opgedaan vanuit het contact met scholen en vanuit
samenwerking met zorgteams, schoolteams, CLB-medewerkers, enz.
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben kennis opgedaan vanuit nascholing.
Enkele pedagogisch begeleiders zeggen ervaring te hebben opgedaan door zelf als
leerkracht te hebben gewerkt. Eén pedagogisch begeleider geeft aan eerst 23 jaar
leerkracht te zijn geweest.
“Mijn eigen ervaringen als leraar hebben me steeds de mogelijkheid gegeven om
mijn eerste vorm van ondersteuning te bieden.”
Eén pedagogisch begeleider geeft aan dat expertise moet worden opgebouwd door
persoonlijke begeleidingservaringen. Door het regelmatig gebruiken van
bijvoorbeeld handelingsgericht werken kunnen pedagogisch begeleiders antwoorden
bieden op de vragen van leraren(teams) en directies.
“Ik heb de ervaringen in verschillende scholen benut om mijn eigen ‘rugzak’ te
vullen.”
Eén pedagogisch begeleider geeft aan uit ervaring te weten wie waarover kennis heeft en
heeft zo een netwerk opgebouwd.
10. Via observaties en analyses
Meerdere pedagogisch begeleiders zijn aan de slag gegaan door eerst consultaties en
observaties uit te voeren binnen de situatie waarin er zich problemen voordoen. Eén
pedagogisch begeleider legt de nadruk op gericht observeren. Eén andere pedagogisch
begeleider sluit daarbij aan door steeds te observeren op welk niveau de vraag kan/moet
worden aangepakt en welk effect deze aanpak zou kunnen hebben op deze verschillende
niveaus.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
70
Enkele pedagogisch begeleiders koppelen observaties steeds aan feedbackgesprekken
met leerkrachten en zorgleerkrachten. In gesprek gaan met betrokkenen blijkt hier een
waardevolle aanvulling. Eén pedagogisch begeleider heeft eerst geobserveerd, daarna
gekeken wat er reeds is ondernomen, en tot slot zelf bepaald wat de onderwijsbehoeften
van het kind zijn binnen de specifieke context en daarna zelf bepaald wat het meest
dringende is om aan te werken.
Twee pedagogisch begeleiders geven aan eerst een goed beeld te willen hebben van de
huidige stand van zaken en van de maatschappelijke evoluties voordat ze kunnen
ingrijpen.
11. Via vorming
Om zichzelf te versterken in hun deskundigheid hebben enkele pedagogisch begeleiders
vormingen en/of studiedagen gevolgd. Twee pedagogisch begeleiders zeggen
netwerkdagen voor zorgcoördinatoren en directeurs te hebben bijgewoond.
Hiernaast geven enkele pedagogisch begeleiders aan zelf vormingen en studiedagen
te hebben georganiseerd specifiek voor een bepaald schoolteam. Eén pedagogisch
begeleider heeft nascholing gegeven over activerende werkvormen meer specifiek met
betrekking tot de mogelijkheden om om te gaan met differentiëren. Via deze nascholing
wou hij/zij beklemtonen dat het belangrijk is om te vertrekken vanuit de beginsituatie
van leerlingen en de nodige ondersteuning te voorzien om elke jongere naar het
gewenste basisniveau te begeleiden.
12. Via delen van kennis en expertise
Enkele pedagogisch begeleiders zijn tegemoet gekomen aan de vragen van
leraren(teams) en directies door advies te formuleren en tips te geven. Dat gebeurde
bij enkele pedagogisch begeleiders mondeling. Eén pedagogisch begeleider geeft aan dit
mondeling advies te hebben geïllustreerd met voorbeelden. Eén andere pedagogisch
begeleider geeft aan concrete materialen te hebben uitgewerkt om de leerkracht in zijn
praktijk te ondersteunen en meer specifiek om de preventieve basiszorg een ‘boost’ te
geven.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
71
LUIK 4: MANIEREN WAAROP PEDAGOGISCH BEGELEIDERS
BETROKKEN ZIJN BIJ SCHOLEN DIE MEER INCLUSIEF WERKEN
In de bevraging over de wijze waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen
die meer inclusief werken kunnen we enerzijds zien dat pedagogisch begeleiders
betrokken worden via bepaalde methodieken, werkingen, netwerken, diensten,
personen, projecten, enz. en anderzijds vanuit een bepaalde functie die zij
vervullen.
Om een duidelijk overzicht weer te geven, werd de wijze waarop pedagogisch begeleiders
betrokken zijn bij scholen die meer inclusief werken in een lijst weergegeven.
Meerdere pedagogisch begeleiders zijn betrokken via:
-
de directeur
netwerken ZOCO’s
scholen
Enkele pedagogisch begeleiders zijn betrokken via:
-
visieontwikkeling
beleidswerk
pedagogische dienstverlening
begeleidingsaanvragen
regiowerking
regionale pedagogische begeleidingsdiensten
werkgroep zorgbegeleiders
de leerkrachten
overleg GON-coördinatoren
schooldoorlichting
netwerkdagen
nascholingsprojecten
vervolgschoolcoaches
een decreet
eigen kinderen
een opleiding
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
72
Meerdere pedagogisch begeleiders zijn betrokken als:
-
schoolbegeleider
vakbegeleider
Enkele pedadogisch begeleiders zijn betrokken als:
-
regionaal pedagogisch begeleider
regionaal pedagogisch adviseur
begeleider van niveau-overschrijdende zorgteams
begeleider van begeleidingsarrangementen
begeleider bewegingsopvoeding
centrale begeleider
begeleider diversiteit
op eigen initiatief
Wat opvalt is dat vele pedagogisch begeleiders aangegeven niet of weinig betrokken
te zijn bij scholen die meer inclusief werken. Enkelen van hen verklaarden om welke
reden zij niet of weinig betrokken zijn bij scholen die onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften verlenen:
“Niet echt. Indien vragen rond zorg worden die binnen de regio doorgegeven aan
collega's die hierrond al een bredere expertise hebben opgebouwd.”
“Niet, wel veel leerachterstanden en kwetsbare kinderen en ouders in eigen
regiowerk, leraren met lage doelmatigheidsbeleving. Maar wanneer is het
inclusie?”
“Niet echt omdat we geen vakbegeleiding geven en de structurele aanpak door de
directie zelf gebeurt.”
“Nog weinig. Vragen, problemen worden binnen zorgoverleg wel besproken.”
“Te weinig, als centrale begeleider krijg je vooral vragen van scholen die zoekend
zijn.”
“Weinig, aangezien ik vooral nascholing geef.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
73
“Eerder sporadisch; tot nu toe werden die vragen grotendeels opgenomen door de
mensen die rond de projecten zorgGOK werkten, maar regelmatig geven mensen
uit de scholen aan dat ze toch een meer systematische ondersteuning
verwachten.”
“Vroeger als begeleider diversiteit, nu enkel toevallig, als het tijdens nascholingen
ter sprake komt.”
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
74
LUIK 5: ACTOREN WAARMEE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS HEBBEN
SAMENGEWERKT.
Binnen dit vierde luik beschouwen we met wie pedagogisch begeleiders hebben
samengewerkt om de vragen die zij kregen van leraren(teams), CLB’s en directies te
beantwoorden.
1. Met collega’s
De meerderheid van de pedagogisch begeleiders geeft aan te hebben samengewerkt met
collega’s pedagogisch begeleiders. Bij de meesten sloeg dit op collega pedagogisch
begeleiders gewoon onderwijs (van het eigen onderwijsnet) en op collega pedagogisch
begeleiders uit het buitengewoon onderwijs. Enkelen werkten samen met collega
pedagogisch begeleiders Gelijke Onderwijskansen (GOK), collega’s van de Centra voor
Leerlingbegeleiding (CLB) en collega’s van de nascholing. Eén enkele pedagogisch
begeleider heeft samengewerkt met collega begeleiders bewegingsopvoeding en één
andere pedagogisch begeleider met een centrale pedagogisch begeleider.
2. Binnen een team
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt binnen een team om een
antwoord te kunnen formuleren op de vragen van leraren(teams), CLB’s en directies.
Door enkelen wordt het werken in teamverband hier als een meerwaarde benadrukt. Ook
netwerken zorgcoördinatoren of netwerken zorg in de regio worden hier
aangehaald door één pedagogisch begeleider. De meerderheid van deze pedagogisch
begeleiders spreekt over het kernteam en het zorgteam.
Eén pedagogisch begeleider vermeldt de kerngroepen scholengemeenschap.
3. Met de directeur
Samenwerking met de directie wordt door meerdere pedagogisch begeleiders vermeld.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
75
4. Met leerkrachten
Enkele pedagogisch begeleiders vermelden te hebben samengewerkt met
klasleerkrachten. Eén pedagogisch begeleider vermeld een samenwerking met een
zorgleerkracht.
5. Met ouders
Eén pedagogisch begeleider werkte samen met de ouders en het kind.
6. Met de zorgcoördinator
Enkelen geven aan te hebben samengewerkt met de zorgcoördinator van de school om
de vragen van leraren(teams), CLB’s en directies te kunnen beantwoorden.
7. Met het CLB
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt met het CLB. Eén pedagogisch
begeleider geeft aan dat deze samenwerking in het teken stond van niveau-planning om
vragen van leraren(teams), CLB’s en directies te kunnen beantwoorden.
8. Met de juridische dienst
Drie pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt met de juridische dienst.
9. Alleen
Enkele pedagogisch begeleiders hebben met niemand samengewerkt. Zij hebben
zelfstandig een antwoord kunnen formuleren op de vragen van leraren(teams), CLB ’s
en directies.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
76
“In de eerste jaren als begeleider ging ik me informeren bij mijn collega's. Na
verloop van tijd, voelde ik me competent genoeg om vanuit mijn werkgebied
antwoorden te bieden aan dergelijke vragen i.v.m. anderstaligheid en pakte ik het
zelf op.”
10. Met anderen
Enkele pedagogisch begeleiders vermelden andere personen waarmee zij hebben
samengewerkt: de paramedici van scholen, de interdiocesane begeleider basisonderwijs,
externe nascholers, pedagogisch adviseurs, experten buitengewoon onderwijs, de
verantwoordelijke voor de Lokale Overlegplatformen.
Andere instanties die werden vermeld waren: Rensonansgroep ministerieel project,
project 2KP, KaHo, Universiteit Gent, Opleiding Bachelor na Bachelor Zorg en
Remediërend Leren/buitengewoon onderwijs.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
77
LUIK 6: MANIEREN WAAROP HET INCLUSIEVER WERKEN ZICH UIT
IN DE SCHOLEN WAAR DE PEDAGOGISCH BEGELEIDERS ACTIEF
ZIJN
Tot slot bevroegen we de pedagogisch begeleiders over hoe dit inclusiever werken ten
aanzien van specifieke onderwijsbehoeften zich momenteel uit in de scholen gewoon
basis- en secundair onderwijs waar zij actief zijn.
Wat globaal opvalt is dat meerdere pedagogisch begeleiders aangeven dat zij
momenteel weinig scholen zien die inclusiever werken of geen voorbeelden
kunnen geven van hoe het inclusiever werken zich uit.
De voorbeelden die gegeven werden, zijn weergegeven volgens dezelfde structuur als het
eerste luik, aan de hand van de drie delen: structuur, cultuur en praktijk.
1. Structuur
1.1. Communicatie
Meer inclusief werken in het gewoon basis- en secundair onderwijs uit zich volgens één
pedagogisch begeleider door een zeer goede communicatie en samenwerking met
ouders, de GON-leerkracht, het kind zelf, de klasleerkrachten en het zorgteam.
Scholen die inclusiever werken zijn scholen waar je kan spreken van een zorgteam,
waarbij een zorgwerking doordacht en structureel is uitgebouwd, stelt een
pedagogisch begeleider. Deze scholen nemen “priori(tijd)” om met het team te
communiceren over deze zorgvisie.
1.2. Samenwerking
Enkele pedagogisch begeleiders verwijzen naar GON en ION en de samenwerking met
instellingen buitengewoon onderwijs. Een gelijkgerichte visie van het schoolteam
wordt door één pedagogisch begeleider sterk benadrukt als een uiting van meer inclusief
werken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
78
Één pedagogisch begeleider duidt op een sterk zorgteam dat de leerkracht effectief
ondersteunt en dat de vragen van de leerkracht ‘au sérieux’ neemt. Enkele
pedagogisch begeleiders zien een gedragenheid door de teamleden en regelmatig overleg
omtrent de tegemoetkoming aan specifieke onderwijsbehoeften. Twee pedagogisch
begeleiders zien betrokkenheid van ouders en externen als meerwaarde.
Een hogere betrokkenheid van de cel leerlingenbegeleiding en van de
zorgcoördinatie wordt opgemerkt door één pedagogisch begeleider.
Eén pedagogisch begeleider merkt dat het werken aan inclusiever onderwijs het steeds
proberen is van zorgleerkrachten om meer in de klassen te werken. Hier wordt ook
geprobeerd om leerkrachten meer te coachen om met diversiteit om te gaan. Meer en
meer ziet deze pedagogisch begeleider vormen van team-teaching.
Één pedagogisch begeleider merkt dat onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften zich manifesteert door een grotere verdraagzaamheid tussen de
leerlingen zelf. Daarbij aansluitend ziet een andere pedagogisch begeleider inclusiever
werken als het betrekken van andere leerlingen van de klas in de hulp voor
kinderen met specifieke onderwijsbehoeften.
Coöperatieve werkvormen zijn volgens enkele pedagogisch begeleiders uitdrukkingen
van meer inclusief werken.
Eén pedagogisch begeleider meent dat de opdracht voor de komende jaren voor scholen
is om in te zetten op de gedeelde verantwoordelijkheid voor de schoolloopbaan van
alle kinderen door consequente keuzes te nemen op schoolniveau. Het is volgens
hem/haar de taak van de pedagogisch begeleiders om scholen daarbij stapsgewijs te
ondersteunen.
1.3. Delen van expertise
Eén pedagogisch begeleider ziet scholen die inclusiever werken zich baseren op meer
concrete klaservaringen van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
Twee pedagogisch begeleiders zien dit gebeuren via extra ondersteuning door
externen.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
79
1.4. Schoolbeleid
Enkele pedagogisch begeleiders zien inclusiever werken in een sterk schoolbeleid en in
een duidelijke visie op schoolniveau. Volgens één pedagogisch begeleider uit het zich
in aanpassingen in het zorgbeleid en in het bijschaven van de visie op
leerlingbegeleiding. Een goed klasmanagement is noodzakelijk, merkt een pedagogisch
begeleider op.
2. Cultuur
2.1. Visie op onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
Eén pedagogisch begeleider stelt dat de ervaring rond inclusiever werken binnen het
buitengewoon onderwijs ligt.
Eén pedagogisch begeleider ziet een groot engagement van individuele
leerkrachten als voorwaarde voor het onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
Opnieuw wordt differentiëren en handelingsgericht werken door enkele pedagogisch
begeleiders aangehaald als hetgeen waar de klemtoon op ligt binnen scholen gewoon
basis- en secundair onderwijs om tegemoet te komen aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften. Hiernaast merken enkele pedagogisch begeleiders een
bezorgdheid naar alle kinderen op in het inclusiever werken.
Een sterke socio-emotionele focus wordt ook aangehaald door een pedagogisch
begeleider.
Inclusiever werken uit zich eerder in de richting van meer zorg(leerkrachten) en
minder in de richting van “anders-soortige” klaspraktijken, merkt een pedagogisch
begeleider op.
Eén pedagogisch begeleider ziet dat het vaak de ouders zelf zijn die hun kind met
specifieke onderwijsbehoeften in het gewoon basis- en secundair onderwijs willen laten
schoolgaan.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
80
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
81
Weerstand
Een pedagogisch begeleider ziet dat het onderwijs voor leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften zich uit in stress bij leerkrachten.
“Leerkrachten ervaren niet geringe managementproblemen/stress.”
Bereidheid
Wat betreft scholen die inclusiever werken ziet één pedagogisch begeleider dat er meer
leerlingen met leerbeperkingen aanwezig zijn in het gewoon basis- en secundair
onderwijs. Daarnaast stelt hij/zij vast dat de oriëntering naar het buitengewoon
basis- en secundair onderwijs momenteel langer wordt uitgesteld.
Eén pedagogisch begeleider geeft een specifiek voorbeeld aan van hoe het onderwijs
voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het gewoon basis- en secundair
onderwijs zich uit. Namelijk dat kleuters met het syndroom van Down in de kleuterklas
zijn opgenomen. Twee pedagogisch begeleiders hebben gezien dat leerkrachten naar de
benedenverdieping van de school zijn verhuisd om een kind een rolwagen de kans te
geven om zich autonomer te bewegen.
3. Praktijk
3.1. Toepassing van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften in de praktijk
3.1.1. Inzet scholen
Enkele pedagogisch begeleiders merken een openheid en een meer ‘positieve kijk’ bij
het personeel voor een ‘andere’ aanpak voor leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften. Meer inclusief werken uit zich in deze scholen via een
bereidwilligheid om de eigen aanpak in vraag te stellen en deze te willen verbeteren.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
82
“Het schoolteam heeft vooral een andere, positievere kijk op leerlingen met SOB;
hierdoor kan er veel en is men tot veel bereid. Anderzijds ziet men niet steeds
wanneer de grens bereikt is.”
“Meer inclusief werken uit zich door ontzettend veel goede wil, gedrevenheid en
inzet van leraren en zorgteams, maar ook veel teleurstelling bij effecten.”
Twee pedagogisch begeleiders ondervinden dat de aanpassingen voor specifieke
onderwijsbehoeften een evidentie zijn geworden in de scholen waar ze meer inclusiever
onderwijs zien.
“Brede zorgvisie, denkshift in de hoofden van teams: onderwijs voor elkeen, i.p.v.
onderwijs voor de gemiddelde leerling. Aanpassingen worden dan vaak een
evidentie.”
“Het schoolteam vindt differentiëren, compenseren en dispenseren normaal.”
“Omgaan met een grote diversiteit is er eerder regel dan uitzondering.”
Meer inclusief werken manifesteert zich volgens enkele pedagogisch begeleiders in enkele
scholen gewoon basis- en secundair onderwijs door kinderen te benaderen vanuit
hun mogelijkheden en sterktes. Eén pedagogisch begeleider stelt dat scholen uitgaan
van de visie: ‘elk kind is uniek’ en vooral geloven in de groei van het kind. Binnen
scholen die meer inclusief werken, krijgen kinderen meer kansen en wordt er meer
gedacht vanuit competenties, ondervindt één pedagogisch begeleider.
“Dit inclusiever werken uit zich voornamelijk in een gelijkgerichte visie van het
schoolteam, namelijk het blijven geloven in de mogelijkheden van elk kind.
Vooral in datgene waar het kind goed in is!”
Eén pedagogisch begeleider nuanceert dat door te stellen dat scholen enorm hun best
doen, maar zich nog steeds beperkt voelen in hun mogelijkheden. Er worden
dikwijls goede initiatieven ontwikkeld vanuit de grote noden die zich stellen voor
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, maar niet alle scholen slagen erin om dat
ook gestructureerd en systematisch een zichtbare plaats te geven, merkt één
pedagogisch begeleider op. Enkele pedagogisch begeleiders merken teleurstelling op bij
leraren(teams) en directies over de geringe effecten van hun inspanningen om meer
inclusief te werken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
83
Het is de ervaring van één pedagogisch begeleider dat het lijkt alsof er grenzen zijn
aan het inclusiever werken.
“En die grens wordt vaak getrokken bij leerlingen die (al dan niet in de hoofden
van de leerkrachten) teveel individuele begeleiding en ondersteuning vergen (1 op
1 instructie/zorg).”
Ondanks de grote bereidheid en openheid van scholen om meer inclusief te werken ten
aanzien van leerlingen met specifieke onderwijsbehoefte, blijft het voor vele scholen nog
een zoektocht, merken enkele pedagogisch begeleiders op.
“Scholen zoeken steeds een manier om leerlingen te kunnen ondersteunen.”
“Inclusiever werken uit zich in een zoektocht in organiseren, ondersteunen,
bespreken en begeleiden.”
“Ik krijg op dit moment meer vragen dan antwoorden of goede voorbeelden van
scholen.”
3.1.2. Concreet maken van het probleem/de vraag
Volgens twee pedagogisch begeleiders manifesteert inclusiever werken zich als het
scherpstellen van de hulpvragen van de leerkrachten en leerlingen. Een goede
inschatting van het probleem bij de inschrijving van het kind met specifieke
onderwijsbehoeften in het gewoon basis- en secundair onderwijs is hier aangewezen. Eén
pedagogisch begeleider sluit hier op aan, hij/zij merkt dat een inzicht in de specifieke
onderwijsbehoefte door de leerkrachten/zorgteams bijdraagt tot het beter kunnen
inspelen op de ontwikkeling van het kind en op datgene wat het kind op dat moment
nodig heeft in verband met materialen, ondersteuning en begeleiding.
3.1.3. Middelen
Twee pedagogisch begeleiders zien dat scholen die meer inclusief werken er een
specifieke organisatie in de klas en in de school op na houden. Meer specifiek ziet één
pedagogisch begeleider dat er aanpassingen worden gedaan in de leslokalen op de
benedenverdieping. Scholen die inclusiever werken maken gebruik van ‘uitzonderlijke’
en reeds ‘ingeburgerde’ extra hulpmiddelen, merkt één pedagogisch begeleider op.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
84
Zo vermeldt een pedagogisch begeleider het gebruik van een ‘leesloep/leesmachine’ die
grotere lettertekens voorziet voor slechtzienden.
Eén pedagogisch begeleider ziet dat de scholen waar men onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften voorziet, de ‘onderwijstijd’ onder druk komt te staan.
3.1.4. Concepten, kaders en methoden
Wat betreft de concepten, kaders en methoden van waaruit onderwijs aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften wordt vormgegeven, is er meer aandacht voor de brede
basiszorg (en de brede preventieve aanpak) in scholen waar er inclusiever wordt
gewerkt, ondervinden enkele pedagogisch begeleiders. Eén pedagogisch begeleider
merkt op dat scholen inclusiever werken door deze basiszorg voor alle leerlingen te
optimaliseren. Enkele pedagogisch begeleiders herhalen hier dat deze basiszorg nog
een uitdaging vormt voor leraren en dat er daaromtrent nog vele vragen en
onduidelijkheden bestaan.
Vier pedagogisch begeleiders vermelden GON- en ION-contacten waardoor scholen
gewoon basis- en secundair onderwijs meer inclusief werken. GON-begeleiders en
persoonlijke assistenten werken met meer kinderen dan enkel de kinderen waarvoor zij
worden ‘aangesteld’, merkt één pedagogisch begeleider op.
Slechts één pedagogisch begeleider ziet dat scholen inclusiever aan de slag gaan door
kleine ingrepen te verrichten aan de hand van STICORDI-maatregelen.
Handelingsgericht werken vindt steeds meer zijn weg binnen het gewoon basis- en
secundair onderwijs, zien meerdere pedagogisch begeleiders.
“Een HGW-insteek getuigt vaak al van een bezorgdheid naar alle kinderen toe.”
Eén pedagogisch begeleider merkt dat de zorgpiramide de ‘kapstok van het denken’ is
geworden.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
85
Eén pedagogisch begeleider merkt dat scholen hun lestijdenpakket weinig consequent
structureel aanwenden om de expertise die in de school aanwezig is, optimaal in te
zetten. Dat vraagt volgens hem/haar om het herdenken van het referentiekader,
gebaseerd op een vernieuwend schoolconcept.
Door de inbreng van het zorgcontinuüm binnen het gewoon basis- en secundair
onderwijs wordt een ‘school op maat’ anders bekeken, stelt een pedagogisch
begeleider. Scholen die inclusiever werken, zijn scholen waar je kan spreken van een
zorgteam met een doordachte zorgwerking die structureel is uitgebouwd, merkt een
pedagogisch begeleider op. Een optimale zorgstructuur wordt door enkele pedagogisch
begeleiders aangehaald als uiting van onderwijs voor leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
Eén pedagogisch begeleider ziet dat scholen inclusiever werken door het uittekenen van
specifieke leertrajecten. Hij/zij haalt aan dat dit specifiek leertraject omvat dat er
dispenserende maatregelen worden getroffen en dat de leertijd wordt verlengd.
Meerdere pedagogisch begeleiders zien een bereidheid tot differentiëren als uiting
van meer inclusief werken. Ook ‘natuurlijke differentiatie’ wordt hier door twee
pedagogisch begeleiders vermeld. Eén pedagogisch begeleider merkt op dat differentiatie
vooral wordt gebruikt bij taal- en wiskundevakken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
86
CONCLUSIE
Dit rapport gaat uit van het Samenwerkingsverband Netgebonden Pedagogische
Begeleidingsdiensten (SNPB). Het SNPB stuurde een online bevraging uit naar 552
pedagogisch begeleiders van PBDKO, OVSG, OKO, VCLB, GO! en POV, die kon rekenen
op een respons van 60,14 procent. Deze bevraging werd verwerkt aan de hand van een
thematische analyse.
Deze bevraging laat niet toe om causale verbanden te leggen maar heeft tot doel
volgende zes zaken te verkennen die richting kunnen geven aan het project
competentieontwikkeling:
1. Algemene informatie over de deelnemende pedagogisch begeleiders.
2. Vragen die leraren(teams), directies en CLB’s stellen aan pedagogisch
begeleiders in verband met het onderwijs aan kinderen en jongeren met
specifieke onderwijsbehoeften.
Noden aan bijkomende ondersteuning die pedagogisch begeleiders aangeven
om te kunnen omgaan met deze vragen.
3. Ondersteuning die pedagogisch begeleiders momenteel bieden op basis van de
vragen en noden van leraren(teams), CLB’s en directies.
4. Manieren waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen die meer
inclusief werken.
5. Actoren waarmee pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt.
6. Manieren waarop het inclusiever werken zich uit in de scholen waar de
pedagogisch begeleiders actief zijn.
Binnen het project competentieontwikkeling wordt er gezocht hoe de
competentiebegeleiders hun ondersteuning het best richten en afstemmen op de noden
van de reguliere pedagogisch begeleiders. Een beeld van deze zes zaken kan enerzijds
bijdragen tot het uitwerken van netoverschrijdende vorming en materialen en anderzijds
ondersteuning bieden bij het verbreden en verdiepen van competenties van de
pedagogisch begeleiders. Deze conclusie wordt afgesloten met een aantal implicaties
voor het project competentieontwikkeling.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
87
Per luik wordt de essentie meegegeven. Inclusiever werken is een én-én verhaal, in
plaats van een of-of verhaal. Bij het lezen van de conclusie is te merken dat er steeds
meerdere aspecten belangrijk zijn en dat we ons niet kunnen vastpinnen op één aspect.
1. Algemene informatie over de deelnemende pedagogisch begeleiders
Er werden 552 pedagogisch begeleiders aangesproken, waarvan 60,14 procent deelnam
aan de bevraging. Meer dan de helft is tewerkgesteld binnen het secundair onderwijs.
Een kleine meerderheid van de pedagogisch begeleiders is schoolbegeleider. De
meerderheid van de pedagogisch begeleiders is ouder dan 45 jaar. We zien een gelijke
verdeling van de particpanten over de verschillende provincies.
2. Vragen die leraren(teams), directies en CLB’s stellen aan pedagogisch
begeleiders in verband met het onderwijs aan kinderen en jongeren met
specifieke onderwijsbehoeften.
Noden aan bijkomende ondersteuning die pedagogisch begeleiders aangeven
om te kunnen omgaan met deze vragen
In de antwoorden van de pedagogisch begeleiders zien we dat de bijkomende
ondersteuning die pedagogisch begeleiders aangeven nodig te hebben, vaak aansluit bij
de vragen die zij ontvangen van leraren(teams), directies en CLB’s. De vragen die
leraren(teams), directies en CLB’s stellen hebben met andere woorden invloed op de
ondersteuning die pedagogisch begeleiders nodig hebben. We geven in deze conclusie
enkele accenten mee.
De specifieke onderwijsbehoeften waarrond leraren(teams) en directies het vaakst
vragen hadden, gaan over leerlingen met een anderstalige achtergrond en leerlingen
met autisme. Door sommige pedagogisch begeleiders wordt er categorisch gedacht
omtrent specifieke onderwijsbehoeften.
Wat betreft de vragen die pedagogisch begeleiders ontvingen van leraren(teams),
directies en CLB’s, had de meerderheid van de vragen overwegend te maken met de
pedagogische en didactische aanpak. Didactisch gezien merken pedagogisch
begeleiders dat de overdracht van theorie naar praktijk voor leraren(teams) en directies
vaak moeilijk verloopt.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
88
Leraren(teams) en directies vragen van pedagogisch begeleiders duidelijke, praktische
antwoorden in de vorm van toegankelijke materialen, ‘pasklare technieken’, ‘tips’ en
‘richtlijnen’. Over STICORDI-maatregelen en differentiëren werden de meeste vragen
gesteld. Waar nog vrij veel pedagogisch begeleiders ervaarden dat de vragen
overwegend met handelingsgericht werken te maken hadden, had de meerderheid de
ervaring dat het zelden tot nooit met handelingsgericht werken te maken had. Meerdere
pedagogisch begeleiders verwijzen rechtstreeks naar handelingsgericht werken en
STICORDI-maatregelen bij het uitdrukken van hun nood aan ondersteuning bij het
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
We zien dat pedagogisch begeleiders enerzijds een nood uitdrukken aan kennis over en
concreet zicht op specifieke onderwijsbehoeften en anderzijds aan een goed beeld
van het aanbod van concepten, kaders en methoden om aan deze specifieke
onderwijsbehoeften tegemoet te komen. De ervaring van de pedagogisch begeleiders is
dat de materialen nog onvoldoende gekend zijn bij de leraren(teams), directies en CLB’s
en bij de pedagogisch begeleiders. Deze concretisering moet een vertaling in de
praktijk (de klasvloer) inhouden.
De meerderheid van de pedagogisch begeleiders had de ervaring dat de vragen van de
leraren(teams), directies en CLB’s niet over regelgeving gingen. Daarbij gaven enkele
pedagogisch begeleiders aan niet duidelijk te weten wat wettelijk gezien kan, mag en
moet. Meerdere pedagogisch begeleiders hebben nood aan meer concretisering van
de beleidsteksten omtrent onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Zo hebben pedagogisch begeleiders meer nood aan informatie omtrent het wettelijk
kader rond specifieke onderwijsbehoeften en nood aan afstemming tussen beleid en
praktijk. In de antwoorden van de pedagogisch begeleiders kunnen we zien dat men nog
niet volledig op de hoogte is van regelgeving rond bijvoorbeeld flexibele leertrajecten en
het M-decreet. Op het moment van de bevraging was het M-decreet nog niet principieel
goedgekeurd door de Vlaamse Regering, evenmin was het door het Vlaams Parlement
gestemd.
We kunnen zien dat pedagogisch begeleiders behoefte hebben aan een duidelijk en
toegankelijk schoolbeleid van de scholen en een gedeelde (bredere zorg)visie
van de scholen. We kunnen samen met enkele pedagogisch begeleiders stellen dat we
het ondersteunen van het handelen het best verbinden aan een visie over meer inclusief
werken.
Enkele leraren(teams), directies en CLB’s zijn vragende partij voor meer
samenwerking. Verschillende pedagogisch begeleiders zien een algemene nood aan
samen zoeken, nadenken, overleggen of afstemmen met de verschillende betrokkenen
rond specifieke onderwijsbehoeften.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
89
Meer specifiek hebben pedagogisch begeleiders behoefte aan een sterkere samenwerking
en expertise-uitwisseling met collega’s pedagogisch begeleiders en anderen met
expertise uit gewoon en buitengewoon onderwijs.
In deze nood aan expertise, wil men graag delen. Dat willen pedagogisch begeleiders
graag doen via voorbeelden van goede praktijk, overleg, vorming en onderzoek.
Volgens meerdere pedagogisch begeleiders zijn het de leraren die het verschil maken.
Zij zien een cruciale rol voor de leerkrachten in het verwezenlijken van onderwijs aan
leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Schoolteams en leerkrachten maken zich
zorgen over hun draagkracht betreffende de instroom van leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften. Door de vele vragen van leraren(teams) en directies hebben vele
pedagogisch begeleiders nood aan ondersteuning rond hoe juist tegemoet te komen
aan de draagkracht van schoolteams en leerkrachten en hoe om te gaan met
weerstand ten aanzien van zorg en onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften.
Naast de nood aan kennis over de toepassing van concepten, kaders en methoden, zorgt
de nood aan een duidelijk schoolbeleid van de scholen en de nood aan kennis over
specifieke onderwijsbehoeften voor handelingsverlegenheid bij leraren(teams) en
directies en bij henzelf als pedagogisch begeleiders. In veel gevallen ervaren leraren
onvoldoende efficiëntie en effect in hun begeleiding naar kinderen met specifieke
onderwijsbehoeften. Meerdere pedagogisch begeleiders drukken de noodzaak uit naar
verduidelijking van wat specifieke onderwijsbehoeften juist inhouden. Men wil
graag ondersteuning bij het tegemoet komen aan vragen van leraren(teams) en
directies.
Bepaalde zaken worden als spanningsveld ervaren, maar hoeven niet noodzakelijk
tegenover elkaar te staan. Het spanningsveld dat meerdere pedagogisch begeleiders
opmerken bij leraren(teams), CLB’s en directies gaat over tegemoet komen aan enerzijds
de specifieke onderwijsbehoeften van individuele leerlingen en anderzijds tegemoet
komen aan de noden van de volledige klasgroep. Daarnaast worden spanningsvelden met
betrekking tot moraliteit, visie, betrokken partijen en ‘eigenaarschap’ gedetecteerd.
Over het algemeen kunnen we stellen dat de meerderheid van de pedagogisch
begeleiders de klemtoon legt op het onderwijs en de ondersteuning en niet op het
‘probleem’ van het kind. Het onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften
lijkt volgens de pedagogisch begeleiders nog geen evidentie voor leraren(team)s,
directies, CLB’s en pedagogisch begeleiders.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
90
De noden die pedagogisch begeleiders uitdrukken zijn dan ook talrijk en uiteenlopend.
We zien mogelijkheden om de praktijk van onderwijs aan leerlingen met specifieke
onderwijsbehoeften te verbinden aan een duidelijke visie, expertise en wetenschappelijk
inzichten en mede daardoor misverstanden en onduidelijkheden te verhelpen.
3. Ondersteuning die pedagogisch begeleiders momenteel bieden op basis van
de vragen en noden van leraren(teams), CLB’s en directies
De pedagogisch begeleiders gaan op een rijke en gevarieerde manier aan de slag met
de vragen van leraren(teams), directies en CLB’s. Enkele pedagogisch begeleiders geven
een tijdsbepaling weer: soms ‘ter plaatse en onmiddellijk’ en soms ‘achteraf’, afhankelijk
van de vraag of problematiek.
Pedagogisch begeleiders gaan op zoek in literatuur. De kanalen die zij gebruiken zijn:
internet, boeken, informatie die werd verstrekt vanuit de organisatie en juridische
informatie. Ook via concepten, kaders en methoden wordt aan de slag gegaan met de
vragen van leraren(teams), directies en CLB’s. Hoewel meerdere pedagogisch
begeleiders een nood uitdrukken rond de toepassing van de STICORDI-maatregelen zijn
er slechts twee pedagogisch begeleiders die de STICORDI-maatregelen vermelden te
hebben gebruikt. Vaker wordt differentiëren en handelingsgericht werken ingezet.
Meerdere pedagogisch begeleiders vermelden dat het zorgcontinuüm en leidraden rond
zorg hen inzichten hebben gegeven voor een betere afstemming op de specifieke
onderwijsbehoeften van de leerlingen. Ook concrete materialen en tools werden gebruikt.
Via het geven van ondersteuning willen enkele pedagogisch begeleiders vertrekken
vanuit de specifieke vraag en aanwezige draagkracht van de leraren(teams) en directies.
Bevestigen wat leraren(teams) en directies reeds goed doen, hen gerust stellen, een
coachende rol opnemen en vakgebonden tips geven, worden aangebracht als mogelijke
ondersteuning. Meerdere pedagogisch begeleiders willen eerst het probleem/de vraag
helder en concreet genoeg stellen vooraleer naar oplossingen te zoeken. Enkele
pedagogisch begeleiders zijn tegemoet gekomen aan de vragen van leraren(teams) en
directies door advies te formuleren en tips te geven.
Enkele pedagogisch begeleiders hebben beroep gedaan op beleidsteksten, wetgeving
en richtlijnen om de vragen te beantwoorden van leraren(teams) en directies. Ook
collega pedagogisch begeleiders (uit het buitengewoon onderwijs) of andere
betrokkenen of betrokken diensten werden geraadpleegd. Enkelen hadden
gesprekken met directeurs, zorgcoördinatoren of met het zorgteam. Slechts twee
pedagogisch begeleiders geven aan te hebben teruggekoppeld naar een leerkracht.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
91
Samenwerken is noodzakelijk volgens enkele pedagogisch begeleiders om de
onderwijsbehoeften te kunnen formuleren samen met alle betrokkenen (ouders, CLB,
GON-begeleiders, leerkrachten, leerlingen enz.). Meerdere pedagogisch begeleiders
hebben vooral beroep gedaan op hun eigen ervaring.
Meerdere pedagogisch begeleiders zijn aan de slag gegaan door eerst consultaties en
observaties uit te voeren binnen de situatie waarin er zich problemen voordoen en daar
opvolgend feedbackgesprekken te organiseren.
Om zichzelf te versterken in hun deskundigheid hebben enkele pedagogisch begeleiders
vormingen en/of studiedagen gevolgd of zelf georganiseerd.
Indien pedagogisch begeleiders zelf niet tot een oplossing kwamen, werd doorverwezen
naar andere personen, programma’s of diensten.
4. Manieren waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen die
meer inclusief werken
In de bevraging over de wijze waarop pedagogisch begeleiders betrokken zijn bij scholen
die meer inclusief werken, kunnen we enerzijds zien dat pedagogisch begeleiders
betrokken worden via bepaalde methodieken, werkingen, netwerken, diensten,
personen, projecten, enzovoort en anderzijds vanuit een bepaalde functie die zij
vervullen.
Wat opvalt is dat vele pedagogisch begeleiders aangegeven niet of weinig betrokken
te zijn bij scholen die meer inclusief werken.
5. Actoren waarmee pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt
De meerderheid van de pedagogisch begeleiders geeft aan te hebben samengewerkt met
collega pedagogisch begeleiders van het gewoon en buitengewoon onderwijs.
Meerdere pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt binnen een team
(kernteam, zorgteam) om een antwoord te kunnen formuleren op de vragen van
leraren(teams), CLB’s en directies. Ook meerdere pedagogisch begeleiders vermelden
samen te hebben gewerkt met het CLB.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
92
Samenwerking met de directie wordt door meerdere pedagogisch begeleiders vermeld.
Enkele pedagogisch begeleiders hebben samengewerkt met de directeur, de
zorgcoördinator, de juridische dienst en met de klasleerkracht.
Slechts één pedagogisch begeleider werkte samen met de ouders en het kind.
Enkele pedagogisch begeleiders hebben met niemand samengewerkt. Zij hebben
zelfstandig een antwoord geformuleerd op de vragen van leraren(teams), CLB ’s en
directies.
6. Hoe het inclusiever werken zich uit in de scholen waar de pedagogisch
begeleiders actief zijn
In de bevraging van pedagogisch begeleiders naar hoe het inclusiever werken zich uit in
de scholen waar zij actief zijn, valt op dat de pedagogisch begeleiders zeer verschillende
meningen hebben. Er is enkel overeenstemming in het feit dat meerdere pedagogisch
begeleiders aangeven dat zij momenteel weinig scholen zien die inclusiever
werken of geen voorbeelden kunnen geven waar onderwijs voor leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften zichtbaar is. Er is nog niet veel praktijk van
inclusiever werken zichtbaar. Toch geven enkele pedagogisch begeleiders
voorbeelden.
Er werd een voorbeeld gegeven waarin de pedagogisch begeleider stelt dat het onderwijs
voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften zich uit in stress bij leerkrachten. In
een ander voorbeeld ziet de pedagogisch begeleider dat in de scholen waar men
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften voorziet, de ‘onderwijstijd’
onder druk komt te staan. Inclusiever onderwijs wordt hier gezien als een zoektocht.
In een ander voorbeeld ziet de pedagogisch begeleider dat er meer leerlingen met
leerbeperkingen aanwezig zijn in het gewoon basis- en secundair onderwijs.
Enkele pedagogisch begeleiders merken toch een openheid en een meer ‘positieve
kijk’ bij het personeel van de scholen gewoon basis- en secundair onderwijs voor een
‘andere’ aanpak voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
Meer inclusief werken manifesteert zich volgens enkele pedagogisch begeleiders in enkele
scholen gewoon basis- en secundair onderwijs door kinderen te benaderen vanuit
hun mogelijkheden en sterktes. Daarnaast merken enkele pedagogisch begeleiders
een bezorgdheid naar alle kinderen op in het inclusiever werken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
93
Wat betreft de didactische aanpak worden differentiëren en handelingsgericht
werken door enkele pedagogisch begeleiders aangehaald als hetgeen waar de klemtoon
op ligt om tegemoet te komen aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. In een
ander voorbeeld wordt gesteld dat een inzicht in de specifieke onderwijsbehoefte
door de leerkrachten/zorgteams bijdraagt tot het beter kunnen inspelen op de
ontwikkeling van het kind en op datgene wat het kind op dat moment nodig heeft in
verband met materialen, ondersteuning en begeleiding.
Door de inbreng van het zorgcontinuüm binnen het gewoon basis- en secundair
onderwijs wordt een ‘school op maat’ anders bekeken, stelt een pedagogisch
begeleider. Meerdere pedagogisch begeleiders zien een bereidheid tot differentiëren
als uiting van meer inclusief werken.
Inzake het schoolbeleid zien enkele pedagogisch begeleiders inclusiever werken in een
sterk schoolbeleid en in een duidelijke visie op schoolniveau binnen de scholen
waar zij actief zijn. Een goed klasmanagement als noodzaak en meer aandacht voor
de brede basiszorg worden als voorbeelden gegeven.
Andere voorbeelden die gegeven worden, gaan over een specifieke organisatie in de
klas en in de school en over aanpassingen die worden gedaan in de leslokalen op de
benedenverdieping. Scholen die inclusiever werken maken gebruik van ‘uitzonderlijke’
en reeds ‘ingeburgerde’ extra hulpmiddelen, wordt meegegeven als voorbeeld. Het
groot engagement van individuele leerkrachten wordt als voorwaarde gezien voor
het onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
De pedagogisch begeleiders geven ook voorbeelden omtrent samenwerking en
communicatie. Meer inclusief werken uit zich door een zeer goede communicatie en
samenwerking met ouders, de GON-leerkracht, het kind zelf, de klasleerkrachten en
het zorgteam. Enkele andere pedagogisch begeleiders zien dat de samenwerking verloopt
via GON en ION en samen met instellingen buitengewoon onderwijs. Ook
coöperatieve werkvormen zijn volgens enkele pedagogisch begeleiders uitdrukkingen
van meer inclusiever werken.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
94
IMPLICATIES NAAR HET PROJECT
COMPETENTIEONTWIKKELING
Met het oog op het enerzijds uitwerken van netoverschrijdende vorming en materialen en
anderzijds het ondersteunen bij het verbreden en verdiepen van competenties van de
pedagogisch begeleiders, bekijken we wat de verkenning van de bovenstaande zes luiken
kan betekenen voor het project competentieontwikkeling.
De bevindingen van de pedagogisch begeleiders sturen ons in meerdere richtingen
waardoor we enkele engagementen kunnen formuleren die we meenemen in het project
competentieontwikkeling:
-
Een engagement voor het verbreden en verdiepen van expertise en
competenties om meer inclusief te werken. Verschillende enkelingen gaan verder
dan handelingsgericht werken en het werken met STICORDI-maatregelen. We willen
ondersteunen zodat iedere pedagogisch begeleider en via die weg de leraren(teams)
en directies rijk en gevarieerd kunnen ondersteunen naar meer inclusie. Er is nood
aan kennis over en concreet zicht op specifieke onderwijsbehoeften en hoe
kwaliteitsvol onderwijs te kunnen bieden voor alle leerlingen. Er is nood aan inspiratie
vanuit een toegankelijke duiding van kaders, werkvormen en instrumenten om
onderwijs te bieden voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
-
Een engagement voor ondersteuning van de competenties op het niveau van de
werkplek van leraren(teams) en directies, namelijk in de klas. Op die manier kan
inclusiever werken ook meer op klasniveau plaats vinden en niet alleen op beleids- en
mesoniveau. Het project competentieontwikkeling wil dicht bij de praktijk werken
om nauw aan te sluiten bij wat er al is, te vertrekken vanuit de noden. Op die manier
kan ook tegemoet gekomen worden aan de grote nood voor het concreet maken en
toepassen van kaders, concepten en methoden die verbonden zijn aan een visie.
We merken dat de pedagogisch begeleiders ondervinden dat er een tekort is aan visie
en filosofie. Men wil werken en handelen. Het mag en moet praktisch worden, maar
we vergeten daarbij de visie niet, waarin we willen evolueren naar een onderwijs dat
zich aanpast aan de leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. We willen bij het
didactische werk de connectie kunnen maken met de pedagogiek die minder expliciet
benoemd wordt.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
95
-
Een engagement om op een toegankelijke manier specifieke onderwijsbehoeften
beter in te kunnen schatten en er mee aan de slag te kunnen, vanuit de focus op
‘wie is dit kind, wat zijn zijn dromen en talenten?’ en hoe we kunnen tegemoet
komen aan de noden van dit kind om kwaliteitsvol onderwijs te bieden. Leraren
moeten leraar kunnen zijn en hebben geen gespecialiseerde kennis nodig van de
‘beperking’. Het leren inschatten van de noden van het kind, kan helpen om minder
categorisch te denken en de intersectie te zien tussen alle ‘labels’.
-
Een engagement voor het bieden van informatie rond de regelgeving die van
toepassing is. In de antwoorden van de pedagogisch begeleiders zien we dat
sommigen nog niet op de hoogte zijn van de momenteel gehanteerde regelgeving en
de mogelijkheden die ze biedt. Het M-decreet is na de bevraging pas goedgekeurd.
Daarnaast is er onder meer ook nog het Decreet Gelijke Kansen en Gelijke
Behandeling. Het project competentieontwikkeling kan deze informatie toegankelijk
maken en ondersteuning bieden in het leren hanteren van de regelgevende kaders.
Daarbij spoort dit engagement aan om aandacht te hebben voor zowel het beleid als
de klasvloer en een duidelijke informatie- en communicatiestroom tussen beide.
-
Een engagement voor het uitbouwen van een duidelijk en toegankelijk schoolbeleid,
met daarin het pedagogisch project en een duidelijke brede visie op zorg. Er is nood
aan een gedeelde visie binnen de school. Onderwijs verschaffen aan leerlingen met
specifieke onderwijsbehoeften kan best samengaan met een visie waarin diversiteit
mag zijn en zelfs geapprecieerd wordt. Een schoolbeleid ondersteunt dit handelen.
Een visie op inclusie hoeft niet in conflict te zijn met de visie van de school of een
visie op onderwijs.
-
Een engagement voor een concretere vertaling van leerplannen en leerplandoelen
naar leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Pedagogisch begeleiders kunnen
worden ondersteund en competenties kunnen worden ontwikkeld om flexibel te
kunnen omgaan met het curriculum, met de weg naar de eindtermen en met
persoonlijke leerdoelen. Het project wil de competenties ontwikkelen rond Universal
Design for Learning en het bieden van redelijke aanpassingen.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
96
-
Een engagement voor meer afstemming en samenwerking. Er is nood aan
afstemming en overleg tussen de verschillende betrokkenen die instaan voor het
onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Er kunnen sterkere
‘bruggen’ worden gebouwd tussen: het basis- en secundair onderwijs, het gewoon en
het buitengewoon onderwijs, de praktijk en het beleid, de pedagogische begeleiding
en het CLB, de praktijk en de lerarenopleiding, enzovoort. Dit houdt een sterke
indicatie in voor netwerking, intervisies en supervisies in leergroepen. Dit hangt
samen met een engagement voor een teamaanpak met een gedeelde visie,
verbonden met externe en interne expertise, inclusief die van de ouders.
Daarbij engageren we ons in het bijzonder om meer uit te dagen tot samenwerken
met de ouders en de leerlingen. Zij zijn een bron van inspiratie en
ervaringsdeskundigheid.
Verbindende samenwerking met waardering voor ieders rol en expertise en voor
de inspanning die al geleverd zijn, is uitgangspunt en doel op zich.
-
Een engagement om de pedagogisch begeleiders te ondersteunen in hun handelen.
Meer specifiek hen ondersteunen in het zijn van een expert in het zoeken samen met
leraren(teams) en directies, in het zijn van een expert in dialoog en verbinding met
alle betrokkenen rond onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
De pedagogisch begeleider kan ‘sturen’ en zorgen voor de juiste en de toegankelijke
informatie. Tegelijkertijd kan hij/zij in wisselwerking en met een open houding
samen met de school aan de slag gaan. Daarbij sluit het engagement aan voor het
omzetten van problemen en hulpvragen naar leervragen: wat wil je leren? Wie wil je
daarbij betrekken? Hoe pakken we dat concreet aan?
-
Een engagement voor een lerarenopleiding die toekomstige leerkrachten voorbereidt
op onderwijs aan leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. En een engagement
om leraren(teams), directies en pedagogisch begeleiders zekerder te maken van hun
eigen competenties, om hun doelmatigheidsbeleving te verhogen. Daartoe willen
we inzetten op de competenties van de pedagogisch begeleiders om vernieuwend te
werken en om te gaan met weerstand.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB
97
-
Een engagement om op deze manier alle betrokkenen ‘eigenaar’ te maken en
verschil te willen maken om ook via het onderwijs mee te werken aan een meer
inclusieve samenleving. We willen daarin een partner die niet oordeelt maar
ondersteunt en versterkt, verbreedt en verdiept. We willen de goede praktijk die er
reeds is, in beeld brengen via het project competentieontwikkeling in nauwe
samenwerking met de reguliere pedagogische begeleiding.
SNPB vzw - Boudewijnlaan 20/21 - 1000 Brussel - tel. 02 514 19 00 –
Ondernemingsnummer 0882.255.481 IBAN: BE51 7360 0141 6062 – BIC: KREDBEBB

Open-Up!|Fun-Kidz

download - Broeders van Liefde

Checklist ouders bij bezoek aan kindercentrum - Verbeter

Vacature BBL-er SKH Westfriesland

Huisregels - Kinderopvang de Kijkdoos

Lees artikel - Sport Helpt

VACATURE PEDAGOGISCH COÖRDINATOR

Lezing over Peuters met een ontwikkelingsvoorsprong en

klik hier - FAC Philipstoren Leuven

Samen Opleiden tussen Peel en Maas en Dommel en Aa