Vitens Jaarverslag 2013 Vitens in 2013 Aandacht voor groot en klein 1 Vitens Jaarverslag 2013 Inhoudsopgave ALGEMEEN HOOFDSTUK 1 05 06 09 09 1.1 Voorwoord Directie 1.2 Profiel Vitens 1.3Bestuursverklaring 1.4 Corporate Governance 1.5 Risicobeheersing en controlesystemen 10 26 26 2.1Cultuurvernieuwing 2.2Organogram 32 32 33 34 3.1Drinkwaterkwaliteit 3.2Leveringszekerheid 3.3 Investeringen in 2013 3.4 Vitens Laboratorium Human Resources Procesgericht werken 27 28 3.5 3.6 3.7 Strategisch Omgevingsmanagement Samenwerking in de waterketen Innovaties in drinkwater 34 36 37 klanten HOOFDSTUK 4 39 40 40 4.1Kengetallen 4.2Klanttevredenheid 4.3 Ontwikkeling watertarief 4.4Klantenservice 4.5 Dichtbij de klant: bewustwording 4.6 Zakelijke markt 40 41 41 DUURZAAMHEID HOOFDSTUK 5 44 45 47 52 Duurzaam DNA Duurzame ambities Duurzaam water Verantwoord bedrijf 5.5 Verbonden met klant en samenleving 5.6 Awards en onderscheidingen 53 57 INTERNATIONAAL HOOFDSTUK 6 59 60 Kengetallen Internationaal Vitens Evides International HOOFDSTUK 7 2.3 2.4 DRINKWATER HOOFDSTUK 3 6.1 6.2 11 15 17 19 20 23 ORGANISATIE HOOFDSTUK 2 5.1 5.2 5.3 5.4 1.6 Bericht Raad van Commissarissen 1.7 Bericht Ondernemingsraad 1.8 Geïntegreerd Jaarverslag 1.9 Begrippen en Rapportagedefinities 1.10 GRI Index 1.11Assurance-rapport 6.3 Water for Life 60 FINANCIËLEresultaten RESULTATEN financiële 7.1 Financiële kengetallen 7.2 Toelichting op de resultaten 2013 7.3 Geconsolideerde resultaten 7.4 Geconsolideerde jaarrekening 7.5 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening en totaalresultaat 7.6 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 7.7 Geconsolideerd mutatieoverzicht eigen vermogen 7.8 Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 7.9 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 7.10 Grondslagen voor het kasstroomoverzicht 63 64 65 67 68 69 70 71 72 78 7.11 Toelichting op de geconsolideerde balans 7.12 Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening 7.13 Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht 7.14 Overige toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 7.15 Vennootschappelijke jaarrekening 7.16 Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening 7.17 Overige gegevens 7.18 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 7.19 Overzicht uitstaande aandelen 79 91 98 98 104 105 107 108 110 2 1. Algemeen in dit hoofdstuk 1.1 1.2 1.3 1.4 oorwoord Directie V rofiel Vitens P Bestuursverklaring Corporate Governance Risicobeheersing en controlesystemen 1.6 Bericht Raad van Commissarissen 1.7 Bericht Ondernemingsraad 1.8 Geïntegreerd Jaarverslag 1.9 Begrippen en rapportagedefinities 1.10 GRI index 1.11 Assurance-rapport 1.5 Het jaar 2013 stond voor Vitens in het teken van doen. Na het overgangsjaar 2012 wilden we doelgericht onze ambities waarmaken. Dit betekende hard werken aan het verbeteren van processen en verduurzaming, met veel aandacht voor details. Dankzij de forse inspanningen om de organisatie te verbeteren, zijn we operationeel en financieel goed blijven presteren. We hielden de kosten laag en de kwaliteit en leveringszekerheid op een hoog peil. Dat geeft vertrouwen dat 2014 een oogstjaar wordt. conceptversie 14 maart 2014 3 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen Grote ambities vragen aandacht voor detail 4 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.1 voorwoord directie Begin 2013 wisten we dat het een jaar van aanpakken zou worden. Na de veranderingen in onze organisatie was er werk aan de winkel. Veel gestelde doelen hebben we bereikt. Dat blijkt ook uit onze goede financiële cijfers. Die danken we vooral aan het actief beperken van kosten. We hielden vast aan onze budgetafspraken. Bij tegenvallers zochten managers naar alternatieven. Een sterker kostenbewustzijn is breed in de organisatie te merken. En het herijken van processen leidde tot minder uitbesteden van werk en andere kostenbesparingen. Toch hebben wij niet hoeven beknibbelen op investeringen, innovatie en opleidingen. O ok de drinkwaterkwaliteit en de leveringszekerheid verdienen een compliment. We kunnen met recht zeggen dat we opnieuw een betrouwbare waterleverancier zijn gebleken. Dat we dit blijven, spreekt overigens niet voor zich. Om op lange termijn water van hoge kwaliteit betrouwbaar te kunnen leveren, moeten we inzicht hebben in onder meer de samenhang van investeringen. Dat is de reden waarom we werken aan hoogwaardig strategisch en integraal assetmanagement. In 2013 zijn daartoe belangrijke eerste stappen gezet. Zo hebben we nu beter grip op de investeringsprognose voor onze ondergrondse infrastructuur en zijn we meer eenheid aan het aanbrengen in onze procesautomatiseringssystemen. Vitens is een innovatief en maatschappelijk betrokken bedrijf dat haar medewerkers volop de mogelijkheid biedt zich te ontwikkelen. Door het programma ‘Zo Werk !K’ is het mogelijk om flexibel te werken en via Vitens Evides International kunnen medewerkers hun kennis en ervaring in het buitenland inzetten. We hebben in 2013 hard gewerkt aan onze klantsystemen en de klantorganisatie. We hebben ingezet op digitalisering en BPMS fase 2 is gelanceerd. Dit vormt een brug tussen klanten en onze bedrijfssystemen. Doel is om klanten met één contact adequater te kunnen bedienen. De overgang naar dit nieuwe systeem verloopt nog niet vlekkeloos en de organisatie moet nog wennen. Vooral in de laatste maanden van 2013 hebben klanten soms wat langer moeten wachten. Desondanks ligt de gemiddelde klanttevredenheid hoger dan ooit, met het rapportcijfer 8,0 in 2013 (2012 en 2011: 7,8). Een mooie blijk van waardering. Een punt waarop we nog kunnen verbeteren, is de aandacht voor de veiligheid van en door onze medewerkers. Bij Vitens gebeuren te veel arbeidsongevallen die leiden tot verzuim. Uit rapportage van onze externe auditors blijkt daarnaast dat we nog kunnen groeien in discipline bij de uitvoering van onze dagelijkse werkzaamheden. Zo willen wij ons vakmanschap laten zien. Ook hadden we meer resultaten willen halen wat betreft duurzaamheid. We hebben hier weliswaar veel aandacht aan besteed, maar kunnen alle vruchten van die inspanningen nog niet plukken. We zijn overtuigd dat we dit in 2014 wel gaan doen. Vanuit onze doelstelling om betrouwbaar drinkwater te leveren hebben we veel aandacht voor risicomanagement. In het verslagjaar hebben we hard gewerkt aan het mitigeren van onze strategische risico’s en in 2014 maken we opnieuw een integrale risicoafweging. Bij onze bedrijfsuitoefening hebben we gebruikgemaakt van financiële instrumenten (derivaten) met als doel renterisico’s te beperken. Hoewel schommelingen in de actuele rentestand het eigen vermogen beïnvloeden is het risico op bijstortingen nagenoeg nihil. In het beloningsbeleid voor de Directie en de Raad van Commissarissen houden wij ons volledig aan de Wet Normering bezoldiging Topfunctionarissen (WNT). We dragen steeds vaker uit dat wij de maker zijn van een gezond, veilig en duurzaam product. We maken anderen bewust hoe uniek het is dat water van bronkwaliteit zo uit je kraan stroomt. Met de campagne ‘Kraanwater, graag’ zetten we ons in om drinkwater nog toegankelijker te maken in de horeca, op scholen 5 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen en bij sportclubs. Dat doen we met watertappunten, samenwerking met maatschappelijke partners en deelname aan beurzen. We lieten ons in 2013 veelvuldig zien als waterautoriteit en roerden ons in de discussies over schaliegas, de zorg voor de ondergrond en de verhoogde belasting op leidingwater. We zijn ook in 2013 weer gegroeid met onze internationale activiteiten en dragen zo bij aan het oplossen van de wereldwijde drinkwaterproblematiek. Ook hebben we ondervonden dat onze zichtbaarheid door actief naar buiten te treden kan leiden tot discussies in de media en de politiek. Wij slagen er al vanaf 2008 in om de tarieven niet te laten stijgen en willen dit handhaven. Helaas merkt de klant dat vanaf 2014 niet langer, omdat het kabinet de Belasting op Leidingwater (BoL) voor kleinverbruikers heeft verdubbeld. Dit is een domper: wij laten zien dat een publieke onderneming efficiënt kan opereren, maar de klant profiteert daar niet van. Wie denkt dat we ons hierdoor laten ontmoedigen, zit ernaast. Wij blijven werken aan een efficiënt en vooroplopend waterbedrijf van de toekomst. Dat is te zien op de Vitens Innovation Playground in Noardburgum. Begin 2013 waren we hier nog zoekende, maar nu groeit er iets moois. Onze mensen experimenteren, naast hun gewone werk, op dit speelveld en tonen ondernemerschap. Zo leggen ze onder meer de basis voor een revolutionaire sensorentechniek, waarmee vroegtijdig lekkages aan het licht komen. Bijzonder trots zijn we op Smartwater4Europe, waar Vitens een Europees consortium trekt van 21 bedrijven en kennisinstellingen gericht op onderzoek naar het waterbedrijf van de toekomst. Opnieuw blijkt: grote ambities vragen aandacht voor detail. We zijn ervan overtuigd dat we zaadjes moeten blijven zaaien om grote resultaten te kunnen oogsten. Rest ons alle Vitensers hartelijk te danken voor de inzet die ze het afgelopen jaar hebben getoond om bij te dragen aan de ambitie van Vitens. De Directie is hiervoor alle medewerkers bijzonder erkentelijk. Lieve Declercq en Wolter Odding 1.2 PROFIEL VITENS Vitens is het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland en voorziet 5,5 miljoen zakelijke en particuliere klanten elke dag opnieuw van schoon en veilig drinkwater. Drinkwater dat wordt gewonnen uit grondwater. Met ruim 1.400 medewerkers, 96 productielocaties en een distributienetwerk van circa 49.000 kilometer garandeert Vitens de levering van jaarlijks 330 miljoen m3 drinkwater in met name de provincies Flevoland, Friesland, Gelderland, Utrecht en Overijssel. Vitens wil de kosten van de drinkwaterwinning, -zuivering en -levering zo laag mogelijk houden en investeert in procesoptimalisatie en innovatie. Daarnaast staat de verduurzaming van het totale drinkwaterproces hoog op de agenda. Aandeelhouders De provincies en de meeste gemeenten in het verzorgingsgebied van Vitens zijn onze publieke aandeelhouders. Zij hebben geen directe rol in de dagelijkse gang van zaken binnen het bedrijf. Vitens kent 111 aandeelhouders die gezamenlijk 5.777.247 aandelen bezitten. En nu, anno 2014, is het onze ambitie om ook bij te dragen aan de bewustwording over de betekenis van water bij onze klanten en bij de maatschappij. De brede basis van Vitens is en blijft – nu en in de toekomst – om 24 uur per dag, 7 dagen per week betrouwbaar drinkwater te leveren aan iedereen in ons verzorgingsgebied. Dat is onze primaire taak. Beleid, ambitie en doelen In ons Integraal Bedrijfsplan is opgetekend hoe we invulling geven aan deze primaire taak. Daarnaast is vastgelegd hoe we willen werken aan het realiseren van onze toekomstvisie. Vitens wil namelijk verder gaan en meer uit water halen door actief de dialoog aan te gaan met onze klanten en stakeholders. Hiervoor hebben we vijf strategische doelen geformuleerd waaraan acht bedrijfsdoelstellingen zijn gekoppeld. Om daar focus in aan te brengen, werkt Vitens volgens de A3managementplanning. Die maakt helder naar welke concrete resultaten we toewerken. Historie Vitens geeft al meer dan honderd jaar betekenis aan water. Bij onze oprichting eind 19e eeuw lag de betekenis vooral in het bestrijden van cholera en andere besmettelijke ziekten. Schoon drinkwater werd toen letterlijk van levensbelang. In de decennia daarna verschoof onze focus meer en meer naar het verbeteren van het winnen, zuiveren en distribueren van water, tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kosten. 6 • Circa 3.000 ha grond • 106 waterwingebieden • 100% duurzaam terreinbeheer •B escherming bronnen en waterwingebieden • Bewaking grondwaterstand • Eventuele verdroging • Energieverbruik VITENS IN CIJFERS ONZE TOEGEVOEGDE WAARDE IMPACT OP ONZE OMGEVING VERZORGINGSGEBIED VITENS 1.402 MEDEWERKERS € 124 MILJOEN INVESTERINGEN WINNING Hoe maakt Vitens water? • Spoelwater • Energieverbruik • CO2- en methaanuitstoot • Innovatie •O nderhoud van ondergrondse infrastructuur • Eventuele storingen •S nelle detectie en oplossing van storingen • 100% aansluiting • 49.000 km leidingnet • 350 miljoen m3 water • 14:31 OLM DISTRIBUTIE ZAND KLEI Lage kosten Hoogste kwaliteit Hoge leveringszekerheid Goede dienstverlening • Bewustwording • Gezondheid • Klanttevredenheid • • • • • 5,5 miljoen klanten • 54 tappunten • 8,0 klanttevredenheid KLANTEN waardeketen: Hoe maakt Vitens water? • Schoon en gezond drinkwater •V olledige/waardevolle inzet reststromen • 157 GWh • 96 productielocaties • Waterkwaliteitsindex (WKI) 0,030 ZUIVERING Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 7 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen diagram strategische doelen ambitie en primaire taak strategische doelen - onze primaire taak Primaire taak Primaire taak Het produceren, distribueren en leveren van drinkwater aan onze klanten en de daarbij horende dienstverlening bedrijfsdoelstellingen 0. Continuïteitsdoelstelling; zorg dragen dat Vitens nu en de komende jaren haar primaire taak kan blijven vervullen. Met de huidige kwaliteitsniveaus (voor product, levering, dienstverlening, assets en medewerkers) als basis (hygiënefactoren). 1. Werken aan een hogere klanttevredenheid 2. Versterken merk als waterautoriteit door werken aan innovatie en bewustwording bij de klant (door product en services). Dichtbij de klant Dichtbij de klant 3. Vergroten van het gevoel ‘Trots op Vitens’ bij onze medewerkers. 4. Groei in Organisatie Ontwikkeling bij management en medewerkers. Neem verantwoordelijkheid Neem verantwoordelijkheid missie en visie 5. Het niet verhogen van de drinkwatertarieven, waarbij geen concessie wordt gedaan aan de hygiënefactoren (zie continuïteitsdoelstelling). Maatschappelijke Maatschappelijke kosten verlagen kosten verlagen 7. Verder verduurzamen van de totale bedrijfsvoering en vergroting van het bewustzijn van de relatie tussen water- en energiebesparing bij huishoudens. onze ambitie Samen halen we meer uit water. 6. Verbeteren discipline in de bedrijfsvoering, gericht op kwaliteit van de (administratieve) organisatie, (infomatie)beveiliging, arbo/veiligheid en milieu. Duurzaamheid vergroten Duurzaamheid vergroten 8. Het professionaliseren van onze internationale activiteiten, met een sterke binding en inzet van medewerkers vanuit Vitens. Internationale activiteiten Professionaliseren internationale activiteiten uitbouwen 8 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.3 BESTUURSVERKLARING De Directie van Vitens verklaart naar beste weten: 1.dat de jaarrekening 2013 een getrouw beeld geeft van de activa, de passiva, de financiële positie per 31 december 2013 en het resultaat over 2013 van Vitens en de gezamenlijk in de consolidatie opgenomen ondernemingen; 2.dat het jaarverslag een getrouw beeld geeft over de toestand op de balansdatum per 31 december 2013, de gang van zaken gedurende het boekjaar bij Vitens. 3.dat in het jaarverslag de wezenlijke risico’s zijn beschreven waarmee Vitens wordt geconfronteerd. Utrecht, 24 maart 2014 Lieve Declercq, voorzitter Wolter Odding 1.4 CORPORATE GOVERNANCE Verantwoording Corporate Governance Water is van iedereen. Als publiek bedrijf heeft Vitens de taak om van water schoon en veilig drinkwater te maken en het is onze plicht om openheid van zaken te geven over de manier waarop dat gebeurt. Code Transparantie is een belangrijk uitgangspunt van Vitens en daarom wordt de Nederlandse Corporate Governance Code (de Code) gehanteerd, die richtlijnen geeft over goed en verantwoord bestuur. Daarnaast geeft de Code een kader voor de relatie met belanghebbenden van de onderneming, zoals de aandeelhouders, werknemers, klanten en de samenleving als geheel. Vitens heeft alle best-practicebepalingen, voor zover deze toepasbaar zijn voor een drinkwaterbedrijf met publieke aandeelhouders, uit de Code geïmplementeerd in haar bedrijfsvoering. Twee bepalingen zijn niet overgenomen. Het betreft de best-practicebepaling (II.1.1 van de Code) dat een bestuurder wordt benoemd voor een periode van maximaal vier jaar. Herbenoeming kan telkens voor een periode van maximaal vier jaar plaatsvinden. De huidige contracten van de bestuurders van Vitens zijn ‘voor onbepaalde tijd’ en worden gerespecteerd. De discussie zal pas opnieuw worden gevoerd op het moment dat er een nieuwe bestuurder wordt aangetrokken. De tweede best-practicebepaling (II.1.5 van de Code) die niet overgenomen is, betreft de in-control-statement. Vitens heeft wel de intentie uitgesproken in de toekomst een in-control-statement in het jaarverslag op te nemen. Op www.vitens.nl zijn de diverse reglementen en overige documentatie te vinden over Corporate Governance van Vitens. Directie Vitens is een naamloze vennootschap die dagelijks wordt bestuurd door de Directie. De Directie bestond in 2013 uit twee personen. Raad van Commissarissen Het toezicht op de Directie en op de algemene gang van zaken bij Vitens ligt bij de Raad van Commissarissen. De leden worden benoemd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. In het reglement van de Raad van Commissarissen is een bepaling opgenomen inzake de maximale zittingsduur van Commissarissen conform de best-practicebepaling III.3.5 van de Code. Commissies Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen kent drie vaste commissies. De Projectencommissie houdt zich bezig met de langetermijnplanning van de investeringen in de infrastructuur alsmede de grote investeringsprojecten binnen Vitens. De Auditcommissie buigt zich over de financiële kant van Vitens en de verantwoording daarvan. De Remuneratie- en Benoemingscommissie houdt zich onder meer bezig met het bezoldigingsbeleid en de benoemingen van bestuurders. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap bedraagt 18 miljoen aandelen met een nominale waarde van elk € 1. Houders van aandelen zijn uitsluitend geheel voor eigen rekening en risico handelende publiekrechtelijke rechtspersonen. Twee keer per jaar is er een aandeelhoudersvergadering. Daar vindt besluitvorming plaats over nieuwe tariefvoorstellen en de hoogte van de dividenduitkering. Daarnaast worden het jaarplan en het jaarverslag besproken. Een overzicht van de Aandeelhouders is terug te vinden in hoofdstuk 7.19. 9 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen Commissie van Aandeelhouders In 2008 is door en uit de aandeelhoudersvergadering een Commissie van Aandeelhouders benoemd. Deze commissie komt ten minste twee keer per jaar bijeen en heeft een adviesfunctie voor de Aandeelhoudersvergadering, de Directie en de Raad van Commissarissen. Het gaat hierbij om onderwerpen als benoeming en ontslag van bestuurders en commissarissen van Vitens, het bezoldigingsbeleid van de Directie en beleidsmatige onderwerpen zoals het tarief- en dividendbeleid. 1.5 RISICOBEHEERSING EN CONTROLESYSTEMEN 1.5.1 RAPPORTAGE Vitens voert tweejaarlijks (2012) een proces van integraal risicomanagement waarbij risico’s worden geïdentificeerd die de bedrijfsdoelstellingen mogelijk in gevaar kunnen brengen. In dit proces worden de onderkende risico’s gewogen en geprioriteerd met als doel adequate beheersmaatregelen te onderkennen en in te bedden in de organisatie om de risico’s te mitigeren. Het genoemde proces wordt vormgegeven door een inventarisatie van de strategische risico’s aan de hand van de strategische doelen zoals door Vitens geformuleerd, zijnde primaire taak, dichtbij de klant, Ik neem verantwoordelijkheid, maatschappelijke kosten verlagen, duurzaamheid vergroten en professionaliseren internationale activiteiten. Dit vindt plaats middels workshops. Prioritering van de onderkende bedrijfsrisico’s per strategisch doel vindt plaats in een bijeenkomst met eerstelijnmanagement en Directie, wat resulteert in een integrale afweging en breed commitment van het management. In 2014 vindt dit proces van integraal risicomanagement opnieuw plaats. De uitkomsten worden vervolgens gebruikt voor periodieke strategische heroriëntatie en in het jaarlijkse planproces, waarbij per afdeling/proces de risico’s worden onderkend en vastgelegd. Om deze risico’s te beheersen zijn te treffen maatregelen geformuleerd en opgenomen in de A3-jaarplannen van de afdelingen. De voortgang wordt periodiek in de kwartaalrapportage vastgelegd en in het kwartaaloverleg tussen de eerstelijnmanager en de Directie besproken. Aanvullend wordt de effectiviteit van de beheersmaatregelen getoetst conform de methodiek van Risk Based Auditing door de afdeling Audit & Advies. Via kwartaalrapportages wordt hierover gerapporteerd aan de Auditcommissie en de Raad van Commissarissen. In de onderliggende paragrafen worden de vijf topbedrijfsrisico’s zoals in 2012 vastgesteld nader toegelicht, inclusief de beheersmaatregelen die in 2013 zijn doorgevoerd. 1.5.2 RISICO: LEIDINGNET Vitens heeft een leidingnet van ca. 49.000 kilometer lang. Hieraan kleeft het risico dat een kwalitatief slecht of slecht gepositioneerd leidingnet het vermogen van de organisatie om op effectieve en efficiënte wijze huidige en potentiële klanten en eindgebruikers te bereiken in gevaar kan brengen. Bij Vitens heeft het mitigeren van dit risico de hoogste prioriteit gekregen. Daarom zijn we in het verslagjaar gestart met het inventariseren en kwalificeren van het totale leidingnet. Dit heeft geresulteerd in een risicoprofiel van het leidingnet dat ons ondersteunt in het maken van de juiste onderhoud- en investeringskeuzes voor de toekomst. 1.5.3 RISICO: IT-TOEGANG (INFORMATIEBEVEILIGING) Dit betreft het risico dat als gevolg van tekortkomingen op het gebied van de informatiebeveiliging er sprake kan zijn van ongeautoriseerde kennis en gebruik van (vertrouwelijke) informatie, dit zowel van binnenuit als van buitenaf. Ook de ICT-continuïteit kan door ongeoorloofde toegang bedreigd worden. Om dit risico beter beheersbaar te krijgen is in 2012 een informatiebeveiligingsbeleid en -plan vastgesteld. De concrete beveiligingsmaatregelen die hieruit voortvloeien zijn in 2012 en 2013 nader gedefinieerd en grotendeels geïmplementeerd. Eind 2013 zijn een aantal aanscherpingen en aanvullingen op dit beleid opgezet. Zo is het autorisatiebeleid aangescherpt, en zal in 2014 een vernieuwde autorisatiematrix voor BPMS, SAP R/3 en IS-U worden opgesteld, waarbij duidelijk is welke autorisaties bij welke functie horen. Tevens zijn en worden een aantal continuïteitselementen verbeterd, waaronder een calamiteitenplan en disaster/recoverplan. 1.5.4 RISICO: ARBEIDSKRACHTEN EN VAKBEKWAAMHEID Door personele leegloop, onder andere als gevolg van de vergrijzing, kan op termijn een situatie ontstaan waarin Vitens geconfronteerd wordt met het verdwijnen van de gewenste kennis en expertise. Ten behoeve van de beheersing van dit risico is in het verslagjaar bij twee grote operationele afdelingen ‘Strategische Personeelsplanning’ (SPP) ingevoerd. Door middel van SPP kunnen we de toekomstige personele behoefte op basis van in- en externe ontwikkelingen vaststellen. In 2014 zal SPP Vitens voornamelijk bij de operationele afdelingen zijn ingevoerd. De eerste signalen uit de SPP leren dat de grote uitstroom in de komende jaren, gecombineerd met een te verwachten krapte op de arbeidsmarkt, meer inspanning van ons zal vergen om te voorzien in de benodigde menskracht. Dit vraagt om een weloverwogen en krachtig arbeidsmarktbeleid. Daarnaast is er naar aanleiding van SPP veel aandacht voor de ontwikkeling van competenties voor het huidige personeelsbestand. 10 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.5.5 RISICO: LEIDERSCHAP De ontwikkeling van de organisatie en medewerkers begint wat ons betreft bij de ontwikkeling van het management en hun leiderschapsvaardigheden. Als de dialoog in de managementprocessen tussen managers onderling en managers en medewerkers van een kwalitatief goed niveau is, zal dit bijdragen aan de gewenste ontwikkeling van medewerkers. Afgelopen jaar is door Directie en eerstelijnmanagement een aantal dagen geïnvesteerd om in gezamenlijkheid te reflecteren op verandering, de eigen rol daarbinnen en het delen van kennis en ervaring over diverse aspecten van leidinggeven. Naast de ontwikkeling van de Directie en het eerstelijnmanagement is de ontwikkeling van onze teammanagers (TM) cruciaal. Primair vindt deze plaats via de teams van de eerstelijnmanagers zelf. Aanvullend zijn het afgelopen jaar twee keer ‘TM-dagen’ gehouden. De thema’s op deze dagen waren sterk gericht op de realisatie van onze jaarplandoelstellingen. 1.5.6 RISICO: KLANTGERICHTHEID Wanneer Vitens zijn ambitie wil realiseren, kan de mate van klantgerichtheid een cruciale rol gaan spelen. Het programma Procesgericht Werken & Continu Verbeteren was het grootste en belangrijkste programma voor 2013. Het richt zich mede op het werken aan een hogere klanttevredenheid. Daarnaast heeft een Vitensbrede klachtenregistratie en -monitoring de hoogste aandacht. Hierbij gaat het niet alleen om kwantitatieve monitoring maar ook om een kwalitatieve interpretatie en een vertaalslag naar de manier waarop wij met onze klanten in gesprek gaan. Het streven is om de beweging te maken van incidentgestuurde communicatie naar proactief informerend. Dat we hiermee op de goede weg zijn, is gebleken uit het klanttevredenheidsonderzoek. Hieruit blijkt dat Vitens in het verslagjaar een goede en stabiele dienstverlening heeft geleverd. 1.5.7 RISICO: WATERKWALITEIT EN LEVERINGSZEKERHEID Om een goede waterkwaliteit te kunnen waarborgen zorgt Vitens voor een adequate winning, zuivering en distributie; het drinkwater wordt op verschillende punten in het proces en bij de klant thuis gecontroleerd. Alle belangrijke risico’s zijn in dit kader geïdentificeerd en daar waar overschrijdingen plaats (dreigen te) vinden, worden in overleg met de inspecteur van Volksgezondheid adequate maatregelen getroffen. Om de leveringszekerheid ook op de lange termijn veilig te stellen, zijn plannen opgesteld met betrekking tot de winning en infrastructuur (productiebedrijven, leidingen, reservoirs) met een, binnen praktische grenzen, aanwezige vervangingsreserve. Een leveringsplan met beheersmaatregelen ten behoeve van situaties bij rampen en calamiteiten is conform overheidsvoorschrift opgesteld en wordt bijgehouden. 1.5.8 RISICO: WET- EN REGELGEVING Vitens is onderworpen aan een veelheid van wet- en regelgeving, waaronder de Drinkwaterwet, het Drinkwaterbesluit, de Europese Kaderrichtlijn Water milieuwet- en regelgeving, fiscale wetgeving en de Arbeidsomstandighedenwet. Vitens beheerst de risico’s door kennis van de wetgeving te borgen in de organisatie en de verantwoordelijkheid van naleving te beleggen bij het management van de afdelingen/processen. 1.6 BERICHT RAAD VAN COMMISSARISSEN Voor Vitens was 2013 het jaar waarin met volle kracht is gewerkt aan het vervullen van de primaire taak en de realisatie van de ambitie ‘samen water betekenis geven’. De Raad heeft geconstateerd dat de drinkwaterkwaliteit, de leveringsbetrouwbaarheid en de dienstverlening op hoog niveau zijn gebleven, een niet geringe prestatie. In de Aandeelhoudersvergadering van mei 2013 heeft de Raad afscheid genomen van de heer Van der Velden, die twaalf jaar lang op voortreffelijke wijze vorm heeft gegeven aan het voorzitterschap van de Raad van Commissarissen. In dezelfde vergadering is de heer Staal benoemd als commissaris. Per 1 januari 2014 is hij de nieuwe voorzitter van de Raad van Commissarissen. En in 2013 heeft er een wisseling van accountant plaatsgevonden. De afgelopen jaren heeft Vitens gebruikgemaakt van de accountantsdiensten van EY (voorheen Ernst & Young). De periode van deze accountant liep in 2013 af. Gesteund met een positief advies van de Auditcommissie en de Directie van Vitens, heeft de Raad van Commissarissen in de Aandeelhoudersvergadering van december 2012 PricewaterhouseCoopers (PwC) voorgedragen tot benoeming als accountant voor een periode van drie jaar, waarna verlenging mogelijk is van tweemaal twee jaar. Na de instemming van de aandeelhouders is PricewaterhouseCoopers gestart met de controle over het jaar 2013. 2013 was ook een jaar waarin wederom een versnelling in gang is gezet om de jaarafsluiting eerder in het jaar te voltooien. In 2012 konden we de vaststelling van de jaarrekening in de maand juni agenderen, vorig jaar was het in mei en dit jaar zelfs in april. Door deze versnelling, uiteraard met behoud van alle kwaliteit en zorgvuldigheid, geven we onszelf minder tijd om 11 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen achterom te kijken, en kunnen we met alle energie werken aan de realisatie van de bedrijfsdoelen. Jaarrekening en dividendvoorstel Dit jaarverslag bevat naast het verslag van de Directie de jaarrekening van Vitens, die na controle van PwC is goedgekeurd door de Raad van Commissarissen. Wij stellen de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor om de jaarrekening 2013 zoals voorgelegd vast te stellen en de leden van de Directie en de leden van de Raad van Commissarissen kwijting te verlenen voor het, blijkens de jaarrekening en het verslag, door de Directie gevoerde beleid en voor het door onze Raad van Commissarissen uitgeoefende toezicht. De winst over het boekjaar 2013 bedraagt € 39,3 miljoen. De Raad van Commissarissen stelt met de Directie voor daarvan een bedrag van € 23,6 miljoen, met het oog op onze solvabiliteitsdoelstelling, toe te voegen aan de reserves. Het deel dat ter beschikking komt van de aandeelhouders bedraagt € 15,7 miljoen. Wij stellen voor dit bedrag als dividend over 2013 uit te keren, waarmee het dividend per aandeel uitkomt op € 2,72. Samenstelling Raad van Commissarissen In de Algemene vergadering van Aandeelhouders (AvA) van mei 2013 heeft de heer Van der Velden afscheid genomen als voorzitter van de Raad van Commissarissen. In dezelfde vergadering is de heer Staal benoemd als commissaris voor de periode mei 2013 tot en met mei 2017. De Raad heeft mevrouw Van Kleef aangewezen als voorzitter van de Raad van Commissarissen voor de periode mei 2013 tot en met december 2013. De samenstelling van de Raad en de personalia van alle leden zijn terug te vinden op pagina 14. Samenstelling en taakverdeling Directie De samenstelling van de Directie is in het verslagjaar niet gewijzigd. Er heeft een verschuiving in de taakverdeling plaatsgevonden, de afdeling Business Development is onder de verantwoordelijkheid van mevrouw Declercq terechtgekomen. Mevrouw L.C.A. Declercq MSc - Asset Management, Ontwerp & Aanleg, Winning & Zuivering, Human Resources, Communicatie, Bestuurlijke en Juridische Ondersteuning, Business Development, Vitens Evides International BV en Water for Life De heer drs. W.H.J. Odding - Klant & Facturatie, Netbeheer & Levering, Finance & Control, Laboratorium, ICT, Facilitair Management, Aquario B.V. en Facturatie B.V. Vergaderingen 2013 De Raad van Commissarissen heeft in de verslagperiode vijf keer plenair vergaderd, vier keer in voltallige bezetting en één keer in afwezigheid van een commissaris. Bij alle vergaderingen was de Directie aanwezig. De kwartaalvergaderingen waren gewijd aan de ontwikkelingen binnen Vitens. Daarbij werden onder andere de jaarcijfers en de kwartaalcijfers, het investeringsplan, het budget en de drinkwatertarieven voor 2014 behandeld. De vergadering waarin de jaarrekening, het accountantsrapport, de managementletter en het milieuverslag aan de orde kwamen, werd bijgewoond door de accountant. In de vergadering van 14 februari 2013 heeft de Raad een getrapt rooster van aftreden voor de Raad van Commissarissen vastgesteld. En in dezelfde vergadering is een voorstel tot aanpassing van het ‘bezoldigingsbeleid RvC’ geaccordeerd. Als gevolg van de ‘Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector’ (WNT) is het bezoldigingsbeleid aangepast. Vervolgens is in de AvA van mei 2013 het bezoldigingsbeleid vastgesteld. In de vergadering van 5 april 2013 werd de businesscase ‘Meerjaren huisvesting’ geaccordeerd. Onderdeel daarvan is de verbouwing van het huidige kantoor in Zwolle tot centraal kantoor met ongeveer 400 werkplekken, een ontmoetingsplein en vergader- en projectruimten. Het nieuwe kantoor ondersteunt de mogelijkheid om flexibel te werken volgens het programma ‘Zo werk !K’. De verbouwing is in het najaar van 2013 gestart en zal begin 2015 afgerond zijn. In de vergadering van 6 november 2013 is door de Directie het integraal bedrijfsplan 2014-2016 gepresenteerd en ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen heeft ingestemd met dit bedrijfsplan en wenst de Directie en organisatie veel succes met de uitvoering ervan. Commissies in 2013 De Raad van Commissarissen werkt met drie commissies: de Auditcommissie, de Projectencommissie en de Remuneratie- en Benoemingscommissie. De Auditcommissie De Auditcommissie kwam driemaal bijeen in 2013, waarvan twee vergaderingen werden bijgewoond door de accountant. De Auditcommissie boog zich, ter voorbereiding op de vergadering van de voltallige Raad, over de jaarcijfers en besprak de accountantsrapporten en de managementletter. In deze managementletter gaf de accountant aan kennis te hebben genomen van de jaarplannen, maandelijkse financiële analyses met de borging van strategische KPI’s daarin, de Vitens Project Aanpak en de inrichting van de planning-encontrol-cyclus en vond deze van goede kwaliteit. Als duidelijke aandachtspunten noemde de accountant in zijn managementletter de IT-organisatie en -applicaties, de omzetschatting en -verantwoording en ten slotte de documentatie financiële instrumenten. Op deze aandachtspunten heeft de Directie adequaat gereageerd. 12 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen Daarnaast werden in de Auditcommissie het integraal bedrijfsplan 2014-2016, het investeringsplan 20142018, het auditplan, het financieel beleid, de topbedrijfsrisico’s en de drinkwatertarieven 2014 besproken. Tevens werd aandacht aan de investeringsprojecten groter dan € 1 miljoen geschonken. De derde vergadering van de Auditcommissie stond in het teken van het treasury-jaarverslag, (her)financieringsvraagstukken en de benchmarkresultaten 2012. De Projectencommissie De Projectencommissie kwam in 2013 driemaal bijeen. Gesproken is over de voortgang van de lopende projecten met een investeringsbedrag van meer dan € 1 miljoen. Daarnaast is het investeringsplan 2014-2018 behandeld ter voorbereiding van de finale goedkeuring in de Raad van Commissarissenvergadering van 6 november 2013. Naast de twee reguliere vergaderingen is in de extra vergadering van 14 februari 2013 het programma ‘Procesautomatisering’ behandeld. Dit grootschalige programma loopt van 2013 tot einde 2015 en is ingericht met als doel de risico’s aangaande procesautomatisering te mitigeren. In de vergadering van 21 maart 2013 is gesproken over de wijze waarop Vitens het ondergrondse leidingnetwerk in beeld heeft gebracht en dit vervolgens heeft gekwalificeerd om zodoende een gericht saneringsplan te kunnen maken. De Remuneratie- en Benoemingscommissie De Remuneratie- en Benoemingscommissie heeft in 2013 tweemaal vergaderd. In de vergaderingen is het op de ‘Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector’ (WNT) afgestemde bezoldigingsbeleid RvC voorbereid, welke vervolgens in de AvA van mei door de aandeelhouders is geaccordeerd. Daarnaast heeft de commissie het werving- en selectietraject voor een nieuwe commissaris begeleid. Dit heeft geresulteerd in de benoeming van de heer Staal in de Aandeelhoudersvergadering van mei 2013. En de commissie heeft zich in 2013 laten informeren over de systematiek en de resultaten van de vlootschouw en de beoordeling- en gesprekkencyclus (RW&O) bij Vitens. De commissie heeft de prestaties van de Directie over het voorgaande jaar (2012), op basis van input vanuit de organisatie en de Raad van Commissarissen, geëvalueerd en besproken met de Directieleden. Ten slotte heeft de commissie een zelfevaluatie met betrekking tot het functioneren van de Raad van Commissarissen georganiseerd en de verbeterpunten opgetekend. Aandeelhouders en Algemene Vergadering van Aandeelhouders Naast de Algemene Vergadering van Aandeelhouders is in 2008 door en uit de aandeelhoudersvergadering een Commissie van Aandeelhouders benoemd. Commissie van Aandeelhouders De Commissie van Aandeelhouders heeft een adviesfunctie voor de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, de Directie en de Raad van Commissarissen. De Commissie van Aandeelhouders is in het verslagjaar tweemaal bijeen geweest. Aansluitend aan deze bijeenkomsten vond overleg plaats tussen de Commissie van Aandeelhouders, de voorzitter van de Raad van Commissarissen en de voltallige Directie. In de vergaderingen is gesproken over de jaarstukken 2012, het werving- en selectietraject voor de nieuwe commissaris voor de Raad van Commissarissen. De commissie van Aandeelhouders heeft over haar werkzaamheden gerapporteerd in de Aandeelhoudersvergaderingen van mei en december 2013. Mevrouw J.A. de Vries heeft tijdens de Aandeelhoudersvergadering in december het voorzitterschap overgedragen aan mevrouw C. Schokker. De volledige samenstelling van de Commissie van Aandeelhouders is te vinden op pagina 14. Algemene Vergadering van Aandeelhouders Er zijn twee Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders gehouden. In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 16 mei is gesproken over de jaarstukken 2012 en is de jaarrekening 2012 vastgesteld. In dezelfde vergadering hebben de aandeelhouders ingestemd met het vernieuwde ‘bezoldigingsbeleid RvC’. En in deze vergadering hebben de aandeelhouders ingestemd met de benoeming van de heer mr. B. Staal voor de periode tot mei 2017, en met de herbenoeming van mevrouw drs. M.L. van Kleef voor de periode tot mei 2014, beiden als commissaris. In december heeft de Algemene Vergadering van Aandeelhouders het budget voor 2014 besproken alsmede het tariefvoorstel 2014 geaccordeerd. Tegenstrijdige belangen Op grond van de Corporate Governance Code moet een commissaris of een bestuurder een (potentieel) tegenstrijdig belang dat van materiële betekenis is voor de vennootschap en/of de betreffende commissaris of bestuurder direct aan de voorzitter van de Raad van Commissarissen melden en daarover alle relevante informatie verschaffen. In dit verslagjaar zijn geen meldingen ontvangen. Tot slot De Raad van Commissarissen spreekt waardering uit voor de inzet van het management en van alle medewerkers voor de bedrijfsvoering en de behaalde resultaten over 2013 en ziet met grote interesse en vertrouwen de resultaten voor 2014 tegemoet. Utrecht, 24 maart 2014 De Raad van Commissarissen 13 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.6.1 SAMENSTELLING RVC De heer mr. B. Staal (voorzitter) (66, Nederlands) - Voormalig commissaris van de Koningin in de provincie Utrecht 1.6.2 COMMISSIES RVC Auditcommissie Mevrouw ir. T. Menssen MBA (voorzitter) De heer ir. Th.A. de Man Nevenfuncties: - Voorzitter Raad van Commissarissen Sint Antonius Ziekenhuis - Voorzitter Raad van Commissarissen Twijnstra Holding (tot 2015) - Bestuurslid Nationaal Restauratiefonds (tot 2014) - Lid Raad van Commissarissen ONVZ Holding - Lid Raad van Toezicht Tros - Lid Nationaal Comité 4 en 5 mei Datum benoeming: vanaf mei 2013 tot mei 2017 Remuneratie- en benoemingscommissie Mevrouw drs. M.C.J. Poulussen MSM (voorzitter) De heer mr. B. Staal Mevrouw drs. M.L. van Kleef (61, Nederlands) - Algemeen Directeur Raad voor de Kinderbescherming Nevenfunctie: - Voorzitter RvC van Stichting Sociale Huisvesting Utrecht Datum benoeming: vanaf december 2006 tot mei 2014 De heer ir. Th.A. de Man (66, Nederlands) - Heineken, Non-Executive Director / Special Representative of CEO for Africa projects - Member of the Supervisory Board of Nigerian Breweries Plc and Consolidated Breweries Plc (beide bedrijven zijn gevestigd in Nigeria) Nevenfuncties: - Voorzitter van de VNO/NCW- Commissie Internationale Samenwerking - Voorzitter BIAC Development Task Force - Lid Raad van Toezicht Rutgers WPF stichting - Lid Raad van Toezicht NABC (Netherlands Africa Business Council) Datum benoeming: vanaf juni 2010 tot mei 2014 Mevrouw ir. T. Menssen MBA (46, Nederlands) - Lid Raad van Bestuur Koninklijke BAM Groep nv Nevenfuncties: - Lid Raad van Toezicht Maritiem Museum - Lid Raad van Toezicht Stichting Rotterdams Philharmonisch Orkest - Lid Raad van Commissarissen PostNL Datum benoeming: vanaf juni 2010 tot mei 2014 Mevrouw drs. M.C.J. Poulussen MSM (52, Nederlands) - Voormalig directeur HRM Eneco - Executive Coach & Consultant De Projectencommissie is met ingang van 2014 komen te vervallen. 1.6.3 SAMENSTELLING DIRECTIE Mevrouw L.C.A. Declercq MSc (voorzitter) Nevenfuncties: - Lid Raad van Toezicht Catharina Ziekenhuis Eindhoven - Adviseur in de Economische Diplomatie van België - Lid Algemeen Bestuur VNO-NCW - Lid Auditcommissie en lid Raad van Toezicht Wetsus - Voorzitter Werkgeversvereniging Waterbedrijven De heer drs. W.H.J. Odding (lid) Nevenfuncties: - Lid RvC Aquario - Penningmeester Stichting Sportaccommodaties Ermelo De heer ing. G. van Beek MBA (secretaris van de vennootschap) Nevenfunctie: - Voorzitter Stichting Sociaal Fonds Vitens 1.6.4 COMMISSIE VAN AANDEELHOUDERS - Mevrouw C. Schokker-Strampel, voorzitter (namens de provincie Friesland) - Mevrouw I.A. Bakker, vicevoorzitter (namens de provincie Overijssel) - De heer G. Piek (namens overige aandeelhouders Overijssel) - De heer J. Markink (namens de provincie Gelderland) - De heer C.J.G. Luesink (namens overige aandeelhouders Gelderland) - De heer R.E. de Vries (namens de provincie Utrecht) - Mevrouw M. de Rijk (namens de gemeente Utrecht) - Mevrouw T. Cnossen (namens overige aandeelhouders Utrecht) - De heer B. Scholten (namens de gemeente Almere) Nevenfunctie: - Bestuurslid Nederlandse Foundation voor Management Development Datum benoeming: vanaf juni 2010 tot mei 2014 14 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.7 BERICHT ONDERNEMINGSRAAD De ondernemingsraad als kritische medereiziger Stond 2012 nog vooral in het teken van het afronden van de organisatiewijzigingen, in 2013 is Vitens bezig met een proces van het continu verbeteren. Bij dit verbeterproces is de ondernemingsraad ook betrokken. Vanzelfsprekend als het wettelijk kader daarom vraagt bij adviesaanvragen en verzoeken om instemming. Bij het continu verbeteren is het van belang dat de medewerkers van Vitens mee willen en mee kunnen bewegen. Het optimaliseren van betrokkenheid, van participatie is goed voor Vitens. Het draagt natuurlijk bij aan het verbeteren van het resultaat, maar zorgt er ook voor dat Vitens zich kan profileren als goed werkgever. Regelmatig fungeert de ondernemingsraad daarom ook als klankbord voorafgaand aan besluitvorming. Wat de ondernemingsraad betreft is hierbij de dialoog belangrijker dan het debat. Directie en Ondernemingsraad zijn het niet altijd met elkaar eens, maar dat hoeft en moet ook niet. Juist door tegenstellingen bereik je discussie en door dialoog kom je tot nieuwe of andere inzichten. Ook over onderwerpen waarover strikt genomen geen medezeggenschap vereist is, maar steeds met respect voor elkaar en ieders standpunt. Kiezen voor dialoog is kiezen voor meedoen, is kiezen om te participeren. De ondernemingsraad kiest er nadrukkelijk voor om niet aan de kant te staan als criticus, maar op de trein te stappen als een kritische medereiziger. Er wordt gezorgd voor een stevig eigen verhaal waarover de dialoog wordt aangegaan met Directie, management en medewerkers. Netwerk-ondernemingsraad Elk bedrijfsonderdeel heeft één of twee contactpersonen in de ondernemingsraad. Zo is er voor iedereen binnen Vitens – zowel het management als de medewerkers – een directe lijn met de ondernemingsraad. Verder moeten werkgroepen zorgen voor een bredere participatie van medewerkers in de ondernemingsraad. Na een tussentijdse evaluatie werkt de ondernemingsraad nu met vier werkgroepen die samengesteld zijn uit ondernemingsraadleden en niet-gekozen Vitensers. Professionalisering medezeggenschap In 2013 is flink geïnvesteerd in de professionalisering van de ondernemingsraad. Zowel de ondernemingsraad als de werkgroepen Financiën, Sociaal Beleid en Veiligheid, Gezondheid & Welzijn hebben maatwerktrainingen gevolgd. De trainingen kenden allemaal een opvolgbijeenkomst om te evalueren of ‘het geleerde ook in de praktijk gebracht wordt’. Wel blijkt het soms moeilijk om de juiste balans te vinden in het werk voor de ondernemingsraad en het reguliere werk. Tussentijdse verkiezingen noodzakelijk In de loop van 2013 zijn twee leden van de ondernemingsraad om persoonlijke reden afgetreden. Vanuit de kieslijst van de AbvaKabo-FNV was een opvolger beschikbaar (Stef van Beusekom). Een oproep onder de leden van CNV Publieke Zaak leverde drie kandidaten op. Op 18 september 2013 vond daarom een tussentijdse verkiezing plaats, die een buitengewoon spannend verloop kende. Met slechts twee stemmen verschil werd Carolien Koopman gekozen tot lid van de ondernemingsraad. In 2013 besproken onderwerpen Advies en instemming In het verslagjaar heeft de ondernemingsraad onder andere geadviseerd over het Programma Procesautomatisering, een organisatieaanpassing bij de afdeling Netbeheer & Levering en over een onderzoek naar de samenwerking tussen de laboratoria van Vitens en Wetterskip Fryslân. De ondernemingsraad heeft ingestemd met het consignatierooster, met het agressieprotocol en met een volledige update van de bedrijfsregelingen. De ondernemingsraad is vooral in de eerste helft van 2013 zeer nauw betrokken geweest bij de ‘kanteling’ van de afdeling Klant & Facturatie. Advies over wijzigen van de standplaatsen Een groot gedeelte van 2013 stond in het teken van het adviseren over het voorgenomen besluit over het wijzigen van de standplaats naar kantoor Zwolle. Ondanks verschillen van inzicht spraken Directie en ondernemingsraad nadrukkelijk de intentie uit samen tot overeenstemming te komen. Desondanks zag de ondernemingsraad zich genoodzaakt een negatief advies uit te brengen. Op basis van het advies van de ondernemingsraad is het Directiebesluit aangepast, waardoor er nu een zeer acceptabel besluit ligt. Relatie met Directie en Raad van Commissarissen Relatie met de Directie De relatie met de Directie is goed. De leden van de ondernemingsraad voelen zich gewaardeerd door de Directie. Het is goed om te constateren dat bij advies en instemmingsaanvragen de ondernemingsraad steeds vroeger in het besluitvormingsproces betrokken wordt. De ondernemingsraad gaat ervan uit deze samenwerking in 2014 weer op dezelfde manier te kunnen voortzetten om samen met de Directie voor Vitens en medewerkers het beste te bereiken. Op 2 juli en op 30 oktober 2013 heeft de ondernemingsraad samen met de Directie de kadernotie en het integrale jaarplan, het financiële meerjarenplan en de A3-jaarplannen doorgesproken. Na een duidelijke inleiding door Lieve Declercq met daarin aandacht voor het jaarplanproces, de strategische projecten en de culturele kanteling werd duidelijk wat de Directie wil. 15 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen De ondernemingsraad heeft in een open en boeiend overleg ruim de kans gekregen vragen te stellen en opmerkingen te maken over de plannen en ambities van Vitens voor 2014 en verder. Relatie met de Raad van Commissarissen Belangrijk voor de ondernemingsraad is een goede relatie met de Raad van Commissarissen (RvC). Eén keer per jaar wordt op initiatief van de ondernemingsraad een zogenaamde Radenbijeenkomst gehouden waarbij ondernemingsraad, RvC en Directie spreken over actuele thema’s. Op 5 april 2013 is onder andere gesproken over de werkwijze van de ondernemingsraad en over cultuuromslag en het continu verbeteren binnen Vitens. Ook was er natuurlijk regelmatig overleg tussen het dagelijks bestuur van de ondernemingsraad en de op voordracht van de medezeggenschap benoemde commissaris, mevrouw drs. M. Poulussen. 1.7.1 SAMENSTELLING ONDERNEMINGSRAAD - S. van Beusekom - W. van den Born - C. Heikoop - A. Hendrikse - I. Jansen - Ing. A. Kok (vicevoorzitter) - C. Koopman - H.J. Lammers BSc - S.M. Meerdink - R. Roelofsen - J.P. Smiesing - B. van Stavel - E. Stelling - J.M. Teunisse (voorzitter) - A. van den Toren 16 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.8 GEÏNTEGREERD JAARVERSLAG Dit geïntegreerde jaarverslag gaat in op onze visie, strategie en beleid met betrekking tot onze prestaties als bedrijf en onze duurzame ontwikkeling. Het rapporteert onze activiteiten daarover in 2013 (01/01/2013 – 31/12/2013). Dit jaarverslag is goedgekeurd door de Directie en Raad van Commissarissen. 1.8.1 SCOPE Sinds 2008 rapporteren wij in ons jaarverslag over onze financiële én strategische prestaties. Wij maken hierin een ontwikkeling door. Elk jaar trachten wij onszelf te verbeteren en brengen we onze data en systemen verder op orde. Vitens publiceert het jaarverslag sinds 2012 alleen online. U kunt het verslag in zijn geheel of in delen ook als pdf downloaden. Voor de scope van de financiële prestaties wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening. De duurzame prestaties van Vitens zijn integraal onderdeel van de strategie en worden in dit verslag op hoofdlijnen behandeld. Voor de niet-financiële prestaties rapporteert Vitens over de entiteiten waarover zij het beslissende zeggenschap heeft. Enkele initiatieven die gerelateerd zijn aan de betrokkenheid van Vitens worden wel gerapporteerd en waar nodig wordt dit additioneel toegelicht. Vitens Evides International brengt een eigen jaarverslag uit en wordt niet geconsolideerd in deze jaarrekening. Gedurende 2013 zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de verwachtingen van Stakeholders. BoerCroon heeft tevens een herhaling van het reputatieonderzoek gedaan (2009 en 2012 uitgevoerd) om de verschillende belangen en verwachtingen in kaart te brengen. De bevindingen van dit onderzoek zijn in 2013 uitvoerig besproken en vervolgens meegenomen in het strategisch omgevingsmanagementproces. In november 2013 heeft een bijeenkomst met verschillende afdelingen plaatsgevonden met ondersteuning van MVO Nederland. Het doel van deze bijeenkomst was het samenvoegen van de verschillende belangen en risico’s om te komen tot een materialiteitsmatrix voor het jaarverslag 2013. Het plan is om volgend jaar deze bijeenkomst te houden met externe stakeholders. Het overzicht van materiële onderwerpen dat hieruit voortvloeide heeft als blauwdruk gediend voor de materialiteitsmatrix die is voorgesteld voor het jaarverslag 2013. De definities en verslaggevingsgrondslagen zijn ongewijzigd ten opzichte van vorig jaar, tenzij anders toegelicht. Kwantitatieve informatie vergelijken we waar mogelijk met vergelijkende cijfers van voorgaande jaren. De ontwikkeling per kpi (key performence indicator) wordt per kwartaal besproken met de betrokken afdelingen en vervolgens gerapporteerd aan de Directie. De data hebben betrekking op de prestaties van Vitens zelf en niet op die van onze klanten en ketenpartners. In dit geïntegreerde verslag hebben we, waar mogelijk, data uitgedrukt in financiële en non-financiële gegevens. 1.8.2 GLOBAL REPORTING INITIATIVE Vitens volgt bij het opstellen van het verslag de richtlijnen versie 3.1 van het Global Reporting Initiative (GRI). Net zoals in het jaarverslag 2012 hebben we het toepassingsniveau B bereikt, nu inclusief assurance (B+). We verkennen op dit moment de transitie naar de G4-richtlijnen. 1.8.3 MATERIALITEIT In 2013 hebben we een set van 25 strategische kpi’s besproken die materieel zijn voor onze kernactiviteiten. Tegelijkertijd hebben wij geïnventariseerd welke risico’s er verbonden zijn aan onze strategie en met welke dilemma’s wij te maken hebben. De uitkomst van deze analyse is opgenomen in een materialiteitsmatrix (pagina 18) en 5.5.2 Dilemma’s. 17 Van belang voor stakeholders Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen • Natuurrampen 3.2.1 • Oplossen storingen 3.2 • waterkwaliteit 3.1 • transparantie 1.4, 5.4 • klanttevredenheid 4.2 • maatschappelijke betrokkenheid 3,5, 4.5, 6 •bewustwording kraanwater 5.5 •wet- en regelgeving 3.5, 5.4 •water en energie in huishouding 5.2 •stakeholderdialoog 3.5 •internationale samenwerking 6 •innovatie 3.7, 5.4, 5.6 •milieu-impact 5.3.3 •drinkwatertarieven 4.3 •duurzame grondwaterwinning 3.5 •energie en co2 reductie 5.3 •veiligheid werknemers 2.4 •verduurzaming inkoop 5.4.1 Waar Vitens direct invloed op heeft Fig. 1. Materialiteitsmatrix 1.8.4 CONTROLE EN ASSURANCE De gegevens voor indicatoren (kwantitatief) en initiatieven (kwalitatief) zijn opgevraagd bij de verantwoordelijke afdelingen, regio’s en stafafdelingen. Na een beoordeling zijn deze intern gecontroleerd en gevalideerd voor het gehele bedrijf. Bij de verzameling van basisgegevens is zo veel mogelijk aangesloten bij reguliere periodieke rapportages. Indien hiervan is afgeweken, is dit aangegeven in de tekst. Onze accountant PwC heeft de data en informatie in dit jaarverslag geverifieerd, met uitzondering van hoofdstuk 6 (Vitens Evides International en Water for Life brengen een eigen jaarverslag uit). De controle van de jaarrekening 2013 door PwC resulteert in een controleverklaring bij de Jaarrekening. De assuranceopdracht met een beperkte mate van zekerheid met betrekking tot de duurzame prestaties voor 2013 resulteert in een assurance-rapport. Feedback welkom Wij zien feedback op dit verslag graag tegemoet. U kunt daarvoor een e-mail sturen naar [email protected]. Verder kunt u zich via de site aanmelden als u nieuwsberichten over Vitens wilt ontvangen. 18 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.9 begrippen en rapportagedefinities In dit overzicht wordt een vereenvoudigde toelichting gegeven bij (vak)termen die in dit jaarverslag worden gebruikt. BREEAM: BREEAM = Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Een beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen. Methaan (CH4): Gasvorm, hoofdbestanddeel van aardgas. Nettoschuld: De som van lang- en kortlopende rentedragende verplichtingen onder aftrek van de liquide middelen en beleggingen. Netto-investeringen: Bruto-investeringen verminderd met de ontvangen bijdragen hierop van derden. CO2: Koolstofdioxide. Dit komt voornamelijk vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen zoals aardgas en steenkool en draagt bij aan de versterking van het broeikaseffect. We rapporteren conform het GHGprotocol voor rapportage-emissies. Scope 3-emissies worden berekend met behulp van CO2data van eigen mobiliteit, hulpstoffen en logistieke bewegingen van leveranciers Lekverliezen: Lekverliezen bestaan uit twee componenten: technisch lekverlies en administratief lekverlies. Technisch lekverlies ontstaat door het niet functioneren van leidingen en productiebedrijven. Administratief netverlies wordt veroorzaakt door fouten in de registratie van het waterverbruik. CO2-equivalent: Omrekening van het effect van andere broeikasgassen dan CO2 naar CO2-waarden. Economische lekverliezen/NIRG (Niet in Rekening Gebracht): Water dat wel gedistribueerd is, maar niet is afgerekend met een eindgebruiker, bijvoorbeeld door een storing. Commissie van Aandeelhouders: De Commissie van Aandeelhouders heeft een adviesfunctie voor de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, de Directie en de Raad van Commissarissen. Corporate Governance: De verhoudingen tussen de Directie, de Raad van Commissarissen en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Uitgangspunten van Corporate Governance zijn goed ondernemerschap (integer en transparant handelen door het bestuur) en goed toezicht hierop (inclusief de verantwoording daarover). Fte (full time equivalent): Equivalent van het aantal medewerkers met een volledig dienstverband. OLM (Ondermaatse Leveringsminuten): Het aantal minuten dat een inwoner van ons voorzieningsgebied het afgelopen jaar gemiddeld zonder water heeft gezeten. Ontharding: Het tijdens de zuivering gedeeltelijk verwijderen van het kalk dat van nature in het water aanwezig is. Solvabiliteit: Onder solvabiliteit wordt verstaan het eigen vermogen inclusief het resultaat en betaald dividend in het boekjaar gedeeld door het totaal vermogen. GRI (Global Reporting Initiative): Mondiale organisatie voor richtlijnen duurzaamheidsverslaggeving. Stakeholders: Stakeholders zijn individuen en groepen die op een of andere wijze een belang hebben bij Vitens, zoals medewerkers, aandeelhouders, klanten, financiers, leveranciers en overheid. Intelligente watervoorziening: De uitrusting van een waterleidingnet met sensoren, zodat online kwalitatieve en kwantitatieve gegevens over de watervoorziening kunnen worden verzameld. Vrije kasstroom: Kasstroom uit operationele activiteiten verminderd met de netto-investeringen in vaste activa. LTIF (Lost Time Injury Frequency): Aantal ongevallen met meer dan twee dagen verzuim maal een miljoen gedeeld door het aantal gewerkte uren. M3: Een kubieke meter (1.000 liter) water. Het gemiddeld waterverbruik per huishouden is circa 120 m3 per jaar. Werkkapitaal: Handelsvorderingen en overige vorderingen, minus kortlopende niet-rentedragende verplichtingen en overlopende passiva. WKI: Waterkwaliteitsindex, deze index laat zien in welke mate water voldoet aan de wettelijke normen zoals bepaald in het Drinkwaterbesluit. Energieverbruik (specifiek): Hoeveelheid energie die nodig is voor een geleverde m3 drinkwater (bron tot tap). 19 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.10 gri index Vitens heeft voor het jaarverslag 2013 de GRI-richtlijnen gebruikt. De GRI (Global Reporting Initiative) is een richtlijn voor transparante maatschappelijke verslaggeving. Dit verslag heeft het B-niveau met alle profielindicatoren en 34 performance-indicatoren. Zie www.globalreporting.org voor informatie over de ´GRI application levels´. GRI index 2013 paragraaf Strategie en analyse 1.1 1.2 • Verklaring van de CEO • Gevolgen, risico’s en mogelijkheden 1.1 1.5 Organisatieprofiel 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 • • • • • • • • • • Naam organisatie Producten en diensten Operationele structuur Locatie hoofdkantoor Landen van vestiging Rechtsvorm Markten Bedrijfsomvang Organisatieveranderingen Onderscheidingen 1.4 1.2 1.2 & 2.2 Utrecht 1.2 1.4 4.4 & 4.6 1.2 Geen 5.6 Verslagparameters 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 • • • • • • • • • • • • • Verslagperiode Voorgaand verslag Verslaggevingscyclus Contactperso(o)n(en) Proces inhoud verslag Afbakening Afbakening beperkingen Basis voor verslaggeving over samenwerkingsverbanden Berekeningsgrondslagen Herformuleringen Veranderingen in de verslaglegging Standaardonderdelen van de informatievoorziening Beleid externe assurance 1.8 2012 1.8.1 1.8.4 1.8.3 1.8.1 1.8.1 1.8.1 1.8.1 1.8.1 1.8.1 1.8.1 1.8.4 Bestuur, verplichTIngen en betrokkenheid 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 4.8 4.9 4.10 4.11 • • • • • • • • • • • Bestuursstructuur Voorzitter van het hoogste bestuurslichaam Onafhankelijkheid Mechanismen voor aandeelhouders en medewerkers Beloning topkader Processen die waarborgen dat strijdige belangen vermeden worden Expertise van de leden van het hoogste bestuurslichaam Intern ontwikkelde missie-of beginselverklaringen Procedures van het hoogste bestuurslichaam Prestaties hoogste bestuurslichaam Voorzorgsprincipe 1.4 1.1 1.4 1.4, 1.8 1.6 1.6 1.4, 1.6 1.2 1.6 1.6 1.5 20 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen - vervolg - Bestuur, verplichTIngen en betrokkenheid 4.12 4.13 4.14 4.15 4.16 4.17 • • • • • • Niet verplichte externe initiatieven Lidmaatschap van verenigingen Lijst van groepen belanghebbenden Inventarisatie en selectie van belanghebbenden Benadering van het betrekken van belanghebbenden Onderwerpen door de betrokkenheid van belanghebbenden 1.8.2 3.5.3 5.5.1 5.5.1 5.5.1 5.5.1 Economische indicatoren EC 1 EC 2 EC 3 EC 4 EC 6 EC 7 EC 8 • • • • • • • Directe economische waarde Financiële implicaties als gevolg van klimaatverandering Dekking uitkeringsplan Significante financiële steun van overheid Lokaal gevestigde leveranciers Lokale personeelswerving Investeringen in infrastructuur 7.1 n.v.t. 1.4 7.1 n.v.t. n.v.t. 3.3 Milieu-indicatoren EM 1 EM 2 EM 3 EM 4 EM 5 EM 6 EM 7 EM 8 EM 11 EM 12 EM 16 EM 17 EM 18 EM 19 EM 20 EM 21 EM 22 EM 23 EM 26 EM 27 EM 28 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Gewicht van materialen Percentage gerecycled materiaal Direct primair energieverbruik Indirect energieverbruik Energiebesparing en efficiëntieverbeteringen Initiatieven energie-efficiënte en duurzame energie Initiatieven verlaging indirect energieverbruik Totale waterverbruik Locatie land in/aan beschermde gebieden Significante gevolgen op de biodiversiteit Emissie van broeikasgassen Andere indirecte emissie van broeikasgassen Initiatieven verlagen emissies Emissie van ozonafbrekende stoffen NO, SO luchtemissies Totale waterafvoer naar kwaliteit Totaalgewicht afval Aantal en volume van significante lozingen Initiatieven ter compensatie van de milieugevolgen Terugvorderbaar percentage van gewicht verkochte producten Monetaire waarde van significante boetes 5.3.3.3 5.3.3.4 5.3.3.2 n.v.t. 5.3.3.2 5.3.3.3 n.v.t. 3 5.3.2 5.3.2 5.3.3.2 5.3.3.2 5.3.3.2 n.v.t n.v.t 5.3.3.4 5.3.3.4 5.3.3.4 5.3 5.4 Geen Sociale Indicatoren LA 1 LA 2 LA 7 LA 8 LA 10 LA 11 LA 13 LA 14 HR 1 HR 2 HR 4 • • • • • • • • • • • Profiel personeelsbestand Nettowerkgelegenheid Veiligheid en gezondheid Risicobeheersingprogramma’s in verband met ernstige ziekten Opleidingen en trainingen Programma’s voor competentiemanagement en levenslang leren Man/vrouwsamenstelling van bestuurslichamen Verhouding tussen basissalarissen van mannen en vrouwen Investeringsovereenkomsten waar mensenrechtenclausules in zijn opgenomen Toetsing belangrijke leverancies op naleving van de mensenrechten Discriminatie 2.3.1 2.3.1 2.3.2 2.3.2 2.3.5 2.3.5 1.6, 1.6.1 n.v.t. n.v.t. 5.4.1 n.v.t. 21 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen - vervolg - Sociale Indicatoren HR 5 HR 6 HR 7 SO 1 SO 2 SO 3 SO 4 SO 5 SO 8 PR 1 PR 3 PR 4 PR 5 PR 6 PR 9 • • • • • • • • • • • • • • • Vrijheid van vereniging Kinderarbeid Gedwongen of verplichte arbeid Maatschappelijke activiteiten Bedrijfseenheden geanalyseerd op corruptiegerelateerde risico’s Training in anticorruptiebeleid Maatregelen naar aanleiding van gevallen van corruptie Standpunten publiek beleid Monetaire waarde van significante boetes Beoordeling gevolgen gezondheid en veiligheid Verplichte informatie over producten en diensten Productinformatie en etikettering Klanttevredenheid Marketingcommunicatie Monetaire waarde van significante boetes Disclosures Management Approach DMA EC Economie Economische prestaties en markten DMA EN Verantwoordelijkheid 2.3 n.v.t. n.v.t. 6.2 n.v.t. n.v.t. 5.4.1 1.4 n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 4.2 n.v.t. n.v.t. Referentie verslag Doelstellingen en prestaties Directie, staf 1.2 en 4.3 Laagst mogelijke maatschappelijke kosten, redelijk divend voor aandeelhouders Milieu Emissies, energie, papierverbruik en afval Asset Management 5.1 en 5.3 20% Energiereductie en 20% energie opwekken in 2020 100% hergebruik reststoffen DMA LA Arbeid Werknemers, werk/ management relaties, training en diversiteit Human Resources 2.1, 2.3 en 2.4 Communicatie arbo en veiligheid Terugdringen incidenten en ziekteverzuim Medezeggenschap DMA HR Mensenrechten Arbeidsrecht, diversiteit, inkoop en vermogensbeheer Human Resources Facility Management 2.3 en 5.4.1 Duurzaam inkopen 100% Agentschap NL-criteria DMA SO Maatschappij Samenleving Fraude en Compliance Asset Management Communicatie Finance & Control 3.5, 3.6, 4.5, 5.5 en 7.2 Strategisch Omgevingsmanagement DMA PR Productverantwoordelijkheid Productinformatie Marketing Communicatie Compliance Klant & Facturatie Winning & Zuivering Netbeheer & Levering Laboratorium 3.1, 3.4, 4.3 en 4.5 Hoogste waterkwaliteit 22 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen 1.11 Assurance-rapport Aan: de Directie van Vitens N.V. Rapport betreffende het duurzaamheidsverslag Opdracht en verantwoordelijkheden Wij hebben het in dit jaarverslag opgenomen duurzaamheidsverslag 2013, zoals opgenomen in de paragrafen 1.2, 1.8 t/m 1.10 en de hoofdstukken 2 t/m 5, (hierna: ‘het duurzaamheidsverslag’) van Vitens N.V. te Utrecht beoordeeld. In dit duurzaamheidsverslag legt Vitens N.V. verantwoording af over de maatschappelijke prestaties in 2013. Beoordeling: beperkte mate van zekerheid Een beoordeling is gericht op het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid op basis van werkzaamheden die minder diepgaand zijn dan bij een controleopdracht. De mate van zekerheid die wordt verkregen naar aanleiding van beoordelingswerkzaamheden is daarom ook lager dan de zekerheid die wordt verkregen naar aanleiding van controlewerkzaamheden. Wij geven geen zekerheid bij de vooronderstellingen en de haalbaarheid van toekomstgerichte informatie in het duurzaamheidsverslag, zoals doelstellingen, verwachtingen en ambities. De Directie van Vitens N.V. is verantwoordelijk voor het opstellen van het duurzaamheidsverslag. Het is onze verantwoordelijkheid een assurance-rapport inzake het duurzaamheidsverslag te verstrekken. Verslaggevingscriteria Vitens N.V. heeft verslaggevingscriteria ontwikkeld die zijn gebaseerd op de in 2011 gepubliceerde ‘G3.1 Richtlijnen’ van het Global Reporting Initiative (GRI), als vermeld in paragraaf 1.8 ‘Geïntegreerd jaarverslag’ van het jaarverslag. Wij achten de verslaggevingscriteria relevant en toereikend voor ons onderzoek. Reikwijdte en werkzaamheden Wij hebben onze beoordeling verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse Standaard 3410N ‘Assurance-opdrachten inzake maatschappelijke verslagen’. Onze uitgevoerde werkzaamheden hebben in hoofdzaak bestaan uit: •het uitvoeren van een omgevingsanalyse en het verkrijgen van inzicht in de branche, relevante maatschappelijke thema’s en kwesties, relevante wetten en regels en de kenmerken van de organisatie; •het beoordelen van de aanvaardbaarheid van het verslaggevingsbeleid en de consistente toepassing hiervan, waaronder het beoordelen van de uitkomsten van de dialoog met belanghebbenden en de redelijkheid van schattingen gemaakt door het management, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van het duurzaamheidsverslag; •het beoordelen van de systemen en processen voor informatieverzameling, interne controles en verwerking van de overige informatie, waaronder de aggregatie van gegevens tot informatie zoals opgenomen in het duurzaamheidsverslag; •het beoordelen van de interne en externe documentatie om te bepalen of de informatie in het duurzaamheidsverslag adequaat is onderbouwd; •het beoordelen van de algemene presentatie van het duurzaamheidsverslag, conform de verslaggevingscriteria van Vitens N.V.; •het beoordelen van de consistentie tussen maatschappelijke prestaties in het duurzaamheidsverslag en de andere onderdelen van het jaarverslag 2013 van Vitens N.V.; • het beoordelen van het toepassingsniveau volgens de G3.1 Richtlijnen van GRI. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen assurance-informatie voldoende en geschikt is als basis voor onze conclusie. 23 Vitens Jaarverslag 2013 1. Algemeen Beperkingen in het onderzoek Dit is het eerste jaar dat het duurzaamheidsverslag wordt beoordeeld. De in dit duurzaamheidsverslag opgenomen informatie over jaren vóór 2013 is door ons niet beoordeeld. Conclusie Op grond van onze beoordeling is ons niets gebleken op basis waarvan wij zouden moeten concluderen dat het duurzaamheidsverslag geen, in alle van materieel belang zijnde opzichten, betrouwbare en toereikende weergave bevat van het beleid van Vitens N.V. ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen, van de bedrijfsvoering, de gebeurtenissen en de prestaties op dat gebied in het verslagjaar, in overeenstemming met de verslaggevingscriteria van Vitens N.V. Groningen, 24 maart 2014 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Origineel getekend door: A.L. Koops-Aukes RA 24 2. Organisatie in dit hoofdstuk 2.1 2.2 2.3 2.4 ultuurvernieuwing C rganogram O Human Resources Procesgericht werken Vitens is een interessante organisatie om voor te werken: we zijn een ambitieus, resultaatgericht en innovatief waterbedrijf dat met een maatschappelijk belangrijk product midden in de samenleving staat. Wat ons als werkgever aantrekkelijk maakt, zijn opleidingsmogelijkheden, de balans tussen werk en privé, innovatie, internationale mogelijkheden en natuurlijk de inhoud van het werk. 25 Vitens Jaarverslag 2013 2. Organisatie 2.1 cultuurvernieuwing Om onze aantrekkingskracht te behouden en ook in de toekomst 24 uur per dag het beste water te blijven leveren, moeten we scherp blijven en op hoog niveau willen excelleren. We streven naar een meer gedisciplineerde, procesgerichte, resultaatgerichte en naar buiten tredende organisatie om dit te realiseren (zie ook 2.4). Daarnaast willen we dat medewerkers meer hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Dit alles betekent voor Vitens een belangrijke cultuurverandering. Nieuw Vitens Peil In de ontwikkeling naar een meer proces- en resultaatgerichte organisatie hebben we in 2013 belangrijke stappen gezet. We hebben onze processen en systemen verder aangepast, waardoor duidelijker is geworden wie waarvoor verantwoordelijk is. Ook heeft het management duidelijkere afspraken gemaakt over te bereiken resultaten. Zo zijn we gaan werken volgens een vernieuwde planning met strategische doelen, bedrijfsdoelstellingen en daaruit voortvloeiende kpi’s. Via het digitale dashboard Nieuw Vitens Peil blijft iedere collega daarvan op de hoogte. Aandacht voor leiderschap Wat betreft de cultuurverandering zijn we nog niet waar we willen zijn. Dat blijkt onder meer uit ons onderzoek naar tevredenheid van medewerkers (zie ook: 2.3.4). De algemene tevredenheid is weliswaar iets gestegen, maar een belangrijk deel van de medewerkers is nog steeds kritisch of terughoudend over ‘vertrouwen in het management’, ‘betrokkenheid’, ‘samenwerken en resultaatgerichtheid’ en ‘trots’. Medewerkers ervaren blijkbaar zelf nog onvoldoende de cultuur die we voor ogen hebben. Deze verandering kost tijd en eist nog meer aandacht voor het leiderschap dat hierbij hoort. Veilig gedrag Een punt in de cultuur dat we hoe dan ook moeten verbeteren, is het bewustzijn van gevaren en risico’s op de werkvloer. Bij Vitens gebeuren nu te veel arbeidsongevallen die leiden tot verzuim. Dit is onacceptabel. Aan onze procedures en middelen ligt dat niet. De oorzaak moet vooral gezocht worden bij gedrag, discipline en houding: collega’s zijn zich onvoldoende bewust van het gevaar en melden gevaarlijke situaties en bijnaongevallen te weinig. Een houding van ‘laat maar’ tolereren we niet. We nemen maatregelen die tot ander gedrag leiden waardoor we de excellente organisatie worden die we willen zijn. Vernieuwing De afdeling Business Development van Vitens is verantwoordelijk voor het vertalen van nieuwe ontwikkelingen en kansen in de markt naar concrete mogelijkheden voor Vitens. Op basis van haar strategie heeft Vitens duidelijke doelen geformuleerd. Innovatie en duurzaamheid spelen een belangrijke rol. Zo ontwikkelen we producten en diensten om klanten te helpen duurzaam om te gaan met hun water, zoals de site www.vitenswaterwerkers.nl en een eigen app als extra service voor onze klanten. Ook de valorisatie van reststromen, het toepasbaar maken van technologische innovaties en het ontwikkelen van de Vitens Innovation Playground sluiten hierbij aan. 2.2 Organogram directie business development Vitens evides international laboratorium asset management facilitair management finance & control ict human resources bestuurlijke & juridische ondersteuning communicatie ontwerp & aanleg winning & zuivering netbeheer & levering klant & facturatie 26 Vitens Jaarverslag 2013 2. Organisatie 2.3 Human Resources 2.3.1 Kengetallen 1402 2013 Ontwerp & Aanleg: 2013 2012 Winning & Zuivering: 2013 2012 Klant & Facturatie: 2013 2012 Netbeheer & Levering: 2013 2012 Asset Management: 2013 2012 Algemeen: 2013 2012 1406 2012 Fig. 1. Totaal aantal werknemers per 31 december (met vast dienstverband) 191 195 242 238 177 183 301 305 85 82 406 403 Fig. 2. Per afdeling 48,9 48,3 2013 2012 2013 2013 2012 Fig. 3. Werknemers M/V 2012 185 2013 Fig. 4. Gemiddelde leeftijd 764 384 20,6 20,4 2012 Fig. 5. Gemiddelde contractduur 736 409 186 69 75 <30 30 40 >50 2013 2012 Fig. 6. Overzicht leeftijd 27 Vitens Jaarverslag 2013 2. Organisatie H2. Organisatie 2.3.2 ARBEIDSOMSTANDIGHEDEN Het arbomanagementsysteem is integraal beoordeeld door DEKRA. Het certificaat is op basis van deze beoordeling voor drie jaren verlengd. Het systeem zorgt technisch en procedureel voor een veilige werkomgeving. Er zijn twee tekortkomingen op basis van arbomanagementsysteem OHSAS18001 vastgesteld. De afwijkingen betreffen de aantoonbaarheid van elektrische en mechanische keuring van arbeidsmiddelen en de afwijking van geldende veiligheidsmaatregelen bij leidingwerkzaamheden. ongevallenpreventie Vitens besteedt veel aandacht aan de preventie van ongevallen. We streven ernaar de veiligheidsmaatregelen op een dusdanig niveau te brengen dat een LTIF (Lost Time Injury Frequency) van minder dan 1 per een miljoen gewerkte uren wordt gerealiseerd. Hiervoor zijn in 2013 nieuwe risico-inventarisaties uitgevoerd voor de meest risicovolle processen. Op basis van deze inventarisaties is een programma opgezet om de risico’s significant te verminderen. In 2013 zijn 34 ongevallen gemeld (2012: 28). De toename van het aantal ongevallen is voornamelijk toe te schrijven aan de toename van melding van kleine ongevallen zonder verzuim. In 11 gevallen (2012: 11) heeft dit geleid tot verzuim van het slachtoffer van meer dan twee dagen. ziekteverzuim In 2013 bedroeg het ziekteverzuim 4,31%. Dit is hoger dan het landelijk gemiddelde van 3,5% (eerste drie kwartalen van 2013). De gezondheid van onze medewerkers is een essentieel onderdeel van onze Arbo-activiteiten. Een mogelijke oorzaak hiervan is dat de gemiddelde leeftijd bij Vitens hoger is dan van de beroepsbevolking. 4,31 3,5 2013 landelijk gemiddelde Fig. 9. Ziekteverzuim 2.3.3 FLEXIBEL WERKEN Het programma ‘Zo werk !K’ werd in 2013 geïntroduceerd en staat voor alles wat te maken heeft met flexibel werken. Vanuit verschillende regelingen, veranderingen en projecten (zoals onder andere Flex@ Vitens, FlexICT, leaseregeling) zijn grote stappen gezet op weg naar flexibel werken. Het programma kent drie onderdelen: 1.‘Hier werk !K’ betreft fysieke zaken zoals standplaatsen en de verbouwing van het kantoor in Zwolle, dat helemaal wordt ingericht op flexibel werken. Begin 2015 is de verbouwing gereed. 2.‘Hiermee werk !K’ gaat over het gebruik van mobiele ICT-middelen, zoals smartphones en laptops. De uitgifte van de middelen is in 2013 gestart. 34 2013 3.‘Hoe werk !K’ is gericht op het gedragsaspect van flexibel werken zoals werkstijlen en mobiliteit. 28 2012 Fig. 7. Aantal ongevallen Veiligheidsbewustzijn Vitens heeft de verlaging van het aantal ongevallen als belangrijk verbeterpunt aangemerkt voor 2013 en verder. In 2013 is expliciet aandacht besteed aan het onderzoek van ongevallen. Hierdoor zijn gevaarlijke situaties opgeheven en is de aandacht voor risico’s toegenomen. Daarnaast is een programma ontwikkeld dat bijdraagt aan het veiligheidsbewustzijn van medewerkers. Dit programma zal in 2014 worden uitgevoerd. Deze activiteiten hebben ertoe geleid dat onze LTIF 4,52 bedroeg (2012: 5,25) en daarmee is afgenomen, maar hoger is dan in vergelijkbare sectoren (bouwsector en industriële sector). Het moge duidelijk zijn dat wij hier nog een grote verbeterslag te maken hebben. 4,52 5,25 2013 2012 Fig. 8. LTIF (op basis van het aantal ongevallen met verzuim van meer dan 2 dagen) 2.3.4 MEDEWERKERSONDERZOEK Vitens houdt halfjaarlijks een medewerkersonderzoek. Daarbij ligt de focus op de thema’s resultaatgerichtheid & samenwerken, betrokkenheid, trots op Vitens en vertrouwen in het management. Eens in de twee jaar wordt dit onderzoek uitgebreid met vragen over onder andere arbeidsomstandigheden en beloning. De respons op de onderzoeken ligt op 81%, hier zijn we trots op. De gemiddelde tevredenheid is 7,3 (7,2 in 2012). Voor de bovengenoemde thema’s is een stijgende lijn zichtbaar in de scores hierop. Ondanks een stijging van deze scores zijn de bedrijfsdoelstellingen voor 2013 echter niet gehaald. Deze thema’s blijven aandachtspunten in 2014. 2.3.5 ONTWIKKELING MEDEWERKERS Om gekwalificeerde medewerkers aan te trekken en te binden investeert Vitens in modern werkgeverschap, opleiding en ontwikkeling. Dit doen we op zowel individueel als teamniveau. Van een workshop om klant28 Vitens Jaarverslag 2013 2. Organisatie gerichter te werken tot een leiderschapsprogramma voor managementteams, van intervisiesessies tot hbo-opleidingen. We werken daarbij nauw samen met externe partners en opleidingsinstituten. Veel medewerkers werken lang bij Vitens. De natuurlijke uitstroom bedraagt 3,2%. Dat duidt op binding met de organisatie. Maar het is ook een punt van aandacht, want frisse blikken van buiten zijn goed voor iedere organisatie. En we willen voorkomen dat de ontwikkeling van mensen stagneert waardoor ze vastlopen. Van alle vacatures (60 in totaal) wordt de helft door interne kandidaten ingevuld, 2,1% van de medewerkers van Vitens is doorgestroomd naar een andere functie. In ons beleid hanteren we de filosofie van levenslang Leren en Ontwikkelen, waarin we flink investeren. Veel collega’s voltooien tijdens hun werk een opleiding op hbo- of wo-niveau. Ons intranet bevat een leerportaal dat het aanbod van opleidingen goed ontsluit. Ook deelname aan short term missies naar het buitenland voor Vitens Evides International behoort tot de mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling. 7,3 2013 7,2 2012 Fig. 10. Medewerkerstevredenheidsonderzoek Duurzame inzetbaarheid We willen medewerkers stimuleren om te zorgen dat ze, nu en in de toekomst, energie en plezier uit hun werk halen. In 2013 hebben we daarom een aantal resultaten ten aanzien van duurzame inzetbaarheid bepaald, waaronder de visie en samenhang ten behoeve van duurzame inzetbaarheid, preventief medisch onderzoek en een bewustwordingsprogramma voor medewerkers. In het laatste kwartaal van 2013 is een koplopersgroep gestart met dit programma, bestaande uit medewerkers van Winning & Zuivering, Asset Management en Human Resources. Het bewustwordingsprogramma wordt vanaf 2014 aangeboden aan alle medewerkers van Vitens. Strategische personeelsplanning Door personele ontwikkelingen, onder andere als gevolg van de vergrijzing, kan een situatie ontstaan waarin Vitens geconfronteerd wordt met het verdwijnen van de gewenste kennis en expertise. Ten behoeve van de beheersing van dit risico is in 2012 ‘Strategische Personeelsplanning’ (SPP) ingevoerd bij de afdelingen Netbeheer & Levering (N&L) en Winning & Zuivering (W&Z). Door middel van SPP kunnen we de toekomstige personele behoefte op basis van in- en externe ontwikkelingen vaststellen. Uit het traject bij N&L en W&Z zijn vier knelpunten naar voren gekomen, waardoor we weten op welke functies we actief moeten gaan werven. In 2013 is SPP ingevoerd bij Asset Management, Ontwerp & Aanleg, het Laboratorium en de buitendienst van Klant & Facturatie. De invoering loopt voorspoedig en overige afdelingen volgen in 2014. Door SPP te koppelen aan ons arbeidsmarktbeleid, maakt Vitens zich klaar om de grote uitstroom van personeel door pensionering tussen 2015 en 2020 op te vangen. Wij zijn ervan overtuigd dat door nu proactief te schakelen, wij ons verzekerd zullen zien van voldoende aanwas van (met name) technisch personeel. Introductieprogramma In 2013 is het introductieprogramma ‘Welkom bij Vitens’ voor nieuwe medewerkers ingevoerd. Door een goed en compleet programma geeft Vitens hun bij binnenkomst een vliegende start. Een online module maakt ze wegwijs in onze organisatie en door een ‘rondje langs de velden’ maken ze samen met andere nieuwe collega’s kennis met de verschillende afdelingen van het bedrijf. 2.3.6 ARBEIDSMARKTBELEID Het arbeidsmarktbeleid was in 2013 met name gericht op zichtbaarheid bij specifieke (technische) doelgroepen. In 2013 opende het drinkwaterlaboratorium in Leeuwarden zijn deuren tijdens de Dag van de Chemie om kinderen te interesseren voor chemie en het werken in een laboratorium. Zo’n 400 bezoekers kregen een uniek inkijkje in de processen en technieken die in het laboratorium worden toegepast. Vitens was ook aanwezig bij de tweede editie van ‘Who’s the Boss?’ in Zwolle. Dit initiatief van Talent Stad en Deltion is gericht op het werven van jongeren voor de technische sector in de meest brede zin van het woord. De gemeente Zwolle Waterschap Groot Salland en Vitens als initiatiefnemers van Proeftuin Water Regio Zwolle, hebben het evenement enthousiast omarmd. Verder waren we vertegenwoordigd bij de Jetnet Career Day op Hogeschool Windesheim. Deze Career Days hebben als doel om jongeren te laten kiezen voor bètavakken. Daarnaast werkt Vitens samen met verschillende bedrijven uit de watersector in Noord-Nederland en instellingen voor middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Doel is om de aanvoer van hoogwaardig opgeleide vakmensen met kennis en ervaring op het gebied van watertechnologie en -beheer te waarborgen. Tot slot zijn in 2013 vier nieuwe trainees aangetrokken. 29 Vitens Jaarverslag 2013 2. Organisatie 2.4 PROCESGERICHT WERKEN Vitens, voortgekomen uit fusies, wordt steeds meer één. We smeden onze organisatie tot een centraal aangestuurd geheel met uniforme processen. In 2013 hebben we hierin vooruitgang geboekt; de regionale structuur is definitief ten einde. Een voorbeeld is het proces van aanvraag naar aansluiting. Binnen de organisatie bestonden grote verschillen in werkwijze. Op initiatief van de medewerkers die hierbij betrokken zijn werken we zoveel mogelijk volgens een nieuwe uniforme methode. Van de 71 knelpunten zijn er in 2013 maar liefst 60 opgelost. Een ander proces dat we hebben verbeterd, is waterkwaliteit. Dat nieuwe proces is in april 2013 opgeleverd. We liepen het risico dat klantmeldingen over de waterkwaliteit te lang in de organisatie bleven hangen. We hebben duidelijk vastgelegd wie waarvoor verantwoordelijk is na een melding. Een center of excellence komt maandelijks samen om de voortgang van dit proces te bespreken. Na het programma van procesgericht werken voor het storingen- en onderhoudsproces is in juni gestart met de ‘proeftuin planning’. In de proeftuin is fasegewijs de methodiek van planning zoals ontwikkeld tijdens procesgericht werken getoetst, verfijnd en voor de eerste twee gebieden geïmplementeerd. Na de proeftuin is de werkwijze in het laatste kwartaal van 2013 geïmplementeerd voor heel Netbeheer & Levering. Een andere uitkomst van procesgericht werken is een herontwerp van de klachtenrapportage voor technische klachten. Ook het proces rond het onderhoud van winpompen is verbeterd. We hebben besloten om dit werk niet meer uit te besteden, omdat een business case aantoonde dat we dit zelf efficiënter, effectiever en goedkoper kunnen doen. Bijkomend voordeel van deze maatregel is dat het onderhoudsproces nu in alle gebieden gelijk is. En omdat de procesoperator budgetverantwoordelijk is voor zijn eigen productiebedrijf, wordt het steeds sneller duidelijk als onderhoud goedkoper kan. 30 3. Drinkwater in dit hoofdstuk Vitens wil 24 uur per dag het beste drinkwater 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 aan haar klanten leveren. Ook in 2013 3.6 3.7 Drinkwaterkwaliteit Leveringszekerheid Investeringen in 2013 Vitens Laboratorium Strategisch omgevingsmanagement Samenwerking in de waterketen Innovaties in drinkwater voldeden we weer aan de hoge verwachtingen. Om op lange termijn een goede drinkwatervoorziening te kunnen blijven garanderen investeert Vitens in continuïteit en kwaliteit van het drinkwater. Het is een uitdaging om hierin een goede balans te vinden, waarbij maatschappelijke kosten binnen de perken blijven en de leveringszekerheid en kwaliteit gewaarborgd blijven. 31 Vitens Jaarverslag 2013 3. Drinkwater 3.1 DRINKWATERKWALITEIT We werken hard om te zorgen dat klanten kunnen vertrouwen op een uitstekende waterkwaliteit. Dat doen we met succes, blijkt op onze score op de waterkwaliteitsindex (WKI): 0,030. Deze index laat zien in welke mate het drinkwater voldoet aan de wettelijke normen zoals bepaald in het Drinkwaterbesluit. Water dat exact voldoet aan deze normen krijgt een score ‘1’. Een score ‘0’ is het hoogst haalbareen wij proberen deze waarde zo dicht mogelijk te benaderen. Vitens hanteert een strengere norm van 0,04 om de waterkwaliteit verder te verhogen. Onderzoek ‘Drinkwater en klanttevredenheid’ Volgens de WKI voldoet ons drinkwater ruim aan de wettelijke normen. We kunnen dus rustig zeggen dat de kwaliteit hoog is. Maar ervaren onze klanten dat ook zo? Op die vraag hebben we een antwoord gezocht door het onderzoek ‘Drinkwater en klanttevredenheid’. We hebben 15.000 klanten in drie gebieden waarin de watersamenstelling duidelijk verschilt, gevraagd om mee te doen met een online enquête. In de enquête kwamen zaken aan de orde als kleur, geur, smaak en hoeveelheid kalk. Hieruit bleek dat waterhardheid (een van de factoren die de WKI bepaalt) minder van invloed is op klantwaardering dan de mate waarin kalk zich afzet op sanitair en warmwaterapparatuur. Dit laatste verschijnsel wordt niet meegenomen in de WKI. In 2014 doen we onderzoek in meerdere gebieden. Wanneer blijkt dat kalkafzetting inderdaad een betere peiler is dan hard water doen we vervolgonderzoek. Er moet dan gekeken worden naar de consequenties voor ons bedrijf als processen worden ingericht op minder kalkafzetting in plaats van het ontharden van water. 3.2 LEVERINGSZEKERHEID De indicator voor leveringszekerheid, Ondermaatse Leveringsminuten (OLM), laat de hoge betrouwbaarheid van onze watervoorziening zien. Onze score valt met 14:31 minuten binnen de wettelijke norm van 15 minuten. 3.2.1 STORINGEN EN WERKZAAMHEDEN Waar we in voorgaande jaren door vorst veel meldingen kregen van bevroren watermeters en -leidingen was dat dit jaar nauwelijks aan de orde. Sinds twee jaar geven we klanten tips via onze website en Facebook om bevriezing van hun watermeter te voorkomen. In maart hadden we te maken met een groot lek in de transportleiding vlak bij Leeuwarden. Hierdoor hadden 45.000 huishoudens (ca. 100.000 mensen) ruim twee uur geen water. Het lek bevond zich in het buitengebied en bleek lastig te lokaliseren, waardoor we klanten niet snel konden informeren over de omvang en duur van de storing. Veel mensen zochten naar informatie op onze website, waardoor deze niet bereikbaar was. Via social media hebben we klanten toch kunnen informeren. Ons online monitoringssysteem liet zien dat dit door klanten positief is ontvangen. Tijdens de herfststorm op 28 oktober 2013 moesten onze monteurs op één dag 109 kapotte leidingen repareren in Friesland. Door de storm werden bomen, waarvan de wortels in veel gevallen rond waterleidingen zijn gegroeid, ontworteld waardoor de leidingen kapot werden getrokken. Monteurs hebben dag en nacht doorgewerkt om te zorgen dat er zo snel mogelijk overal weer water uit de kraan kwam. 3.2.2 STRATEGISCH ASSETMANAGEMENT Om in de toekomst water te kunnen blijven leveren, moet Vitens nu weten wat in de toekomst daarvoor nodig is. Het is een uitdaging om hierin een goede balans te vinden, waarbij maatschappelijke kosten binnen de perken blijven en de leveringszekerheid en kwaliteit gewaarborgd blijven. Voor een verstandig investeringsbeleid is inzicht vereist in veranderlijke factoren, zoals de vraag naar en het aanbod van water. Ook moet de samenhang van de investeringen in relatie tot continuïteit worden beoordeeld. Dit is de reden waarom Vitens werkt aan hoogwaardig strategisch assetmanagement, waarvoor we in 2013 de eerste belangrijke stappen hebben gezet, zoals het invoeren van een nieuwe systematiek voor bepaling van investeringen in de ondergrondse infrastructuur. 3.2.3 PROCESAUTOMATISERING In de periode 2013 tot en met 2015 worden alle Procesautomatiseringssystemen gefaseerd verbeterd en deels vervangen. Van een complete ombouw tot een conversie of aanpassing(en) in ICT. Negentig locaties worden volledig aangepast volgens de laatste PAstandaarden. Het betreft een omvangrijk en uitdagend investeringsprogramma van circa € 55 miljoen. Vitens beheert ongeveer 230 Procesautomatisering (PA)-installaties. Deze van oudsher regionale systemen en standaarden zijn allemaal op een uiteenlopende manier uitgevoerd. Vitens heeft de ambitie om zoveel mogelijk eenheid te brengen in de verschillende systemen, met als doel meer uniformiteit, beter beheers32 Vitens Jaarverslag 2013 3. Drinkwater bare platforms, verhoogde beveiliging en goedkoper gebruik en onderhoud. Hiermee waarborgt Vitens een optimale drinkwaterkwaliteit tegen de laagst mogelijke kosten. In 2013 zijn vijf kleine locaties omgebouwd naar de nieuwe standaard. De locaties Buitenterp, Wilnis, Soester Engh, Vinkeveen en Isselt hebben een softwareconversie ondergaan. Locatie Gramsbergen is volledig omgebouwd en wordt binnenkort in bedrijf genomen. 3.2.4 INVESTERINGSPROGNOSE De toenemende gemiddelde leeftijd van de ondergrondse infrastructuur maakt het noodzakelijk prioriteiten voor de concrete invulling van saneringen en reconstructies zodanig vast te stellen dat zij voldoende bijdragen aan instandhouding van het gewenste serviceniveau op de lange termijn. Centraal stond in 2013 de beantwoording van de vraag of Vitens op korte termijn aan loopt tegen een grote hoeveelheid noodzakelijke vervangingsinvesteringen. In het eerste kwartaal van 2013 is een lange termijn investeringsberekening uitgevoerd met een horizon van honderd jaar. Deze analyse maakt het mogelijk om beslissingen in een veel bredere samenhang te bezien en er wordt verbinding gelegd met zowel operationele kosten als de door het bedrijf vastgestelde kpi’s (b.v. Capex, Opex, aantal storingen en Ondermaatse Leveringsminuten (OLM)) en de daarbij behorende beheersmaatregelen. Prioriteiten worden gesteld door faalkans (op basis van een set aan wegingsfactoren) in relatie te brengen met impact van falen. In vervolg op dit project is in 2013 een programma Asset Beheer uitgevoerd, waarin de ondergrondse investeringsprognose is ingebed als proces in de organisatie en is aangesloten op de bestaande saneringsmethodiek. Daarnaast is een basis gelegd voor datakwaliteitsverbetering en -ontsluiting middels de realisatie van de eerste versie van het Asset Register en zijn functionele eisen opgesteld ten aanzien van de storingsregistratie. Op basis van een eerste analyse blijkt dat voor Vitens-gebied geen reden tot ongerustheid is als het gaat om de hoogte van de benodigde investeringen op korte en middellange termijn. Vitens zal zich de komende vijf jaar inspannen om dusdanige kennis te vergaren over het leidingnetwerk dat ook op lange termijn met dezelfde investeringsbedragen de huidige hoge betrouwbaarheid kan worden gewaarborgd. 3.3 INVESTERINGEN IN 2013 Om ook op lange termijn een goede drinkwatervoorziening te kunnen blijven garanderen investeert Vitens in continuïteit en kwaliteit van het drinkwater. In 2013 bedroegen de investeringen € 124 miljoen, waarvan € 115 miljoen is geïnvesteerd in ons leidingnet en onze productiebedrijven (€ 11 miljoen meer dan in 2012). Hiervan ging € 66 miljoen naar de ondergrondse infrastructuur, zoals het vervangen van bestaande leidingen en het aanleggen van nieuwe leidingen. In de bovengrondse infrastructuur is € 49 miljoen geïnvesteerd, zoals het bouwen en renoveren van productiebedrijven. VECHTERWEERD In september 2013 is de bouw gestart van Vitens’ nieuwste en duurzaamste drinkwaterproductielocatie Vechterweerd. Het nieuwe productiebedrijf moet uiteindelijk aan tien procent van de inwoners van Overijssel drinkwater gaan leveren. Naar verwachting is de locatie medio 2015 gereed. Het ontwerp van Vechterweerd werd eerder al bekroond met een BREEAMcertificering, waarmee dit de duurzaamst gebouwde drinkwaterproductielocatie van Nederland is. In eerste instantie zal het productiebedrijf 2 miljoen kubieke meter water per jaar produceren. Bij normaal gebruik zullen tegen de 37.500 consumenten gebruikmaken van dit water. HOOG EN DROOG Onze infrastructuur is niet zelden bepalend voor de openbare ruimte, zowel boven als onder de grond. Daarom proberen we drinkwaterwinning zoveel mogelijk te combineren met wensen vanuit de maatschappij. In november 2013 is de aanleg gestart van een wijkpark rond de watertoren in de wijk Bothoven-Noord in Enschede. Het terrein rond de watertoren aan de straat Hoog en Droog was lange tijd een soort omheinde enclave in de wijk. Gemeente Enschede wil de omliggende wijken juist met elkaar verbinden. Samen met wijkbewoners hebben Vitens en de gemeente plannen uitgewerkt om het gebied rond de watertoren om te vormen tot een toegankelijk park. Het wordt voorzien van veel groen en sport- en speelmogelijkheden voor jong en oud. Op het terrein bevinden zich drie drinkwaterreservoirs met een opslagcapaciteit van 12.000 m³. Deze drinkwaterreservoirs hebben een cruciale functie in de drinkwatervoorziening van Enschede. Vitens zal twee reservoirs renoveren. De bovenzijde van de reservoirs wordt geschikt gemaakt voor de inrichting als openbaar wandel- en speelterrein. Een derde reservoir, het oudste, wordt in delen gesloopt en weggehaald. De uitvoering van het project wordt voor een belangrijk deel mogelijk gemaakt door Vitens. De gemeente Enschede draagt ook een deel bij en een deel wordt gefinancierd uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). 33 Vitens Jaarverslag 2013 3. Drinkwater TULL EN ’T WAAL In 2013 is het nieuwe productiebedrijf Tull en ’t Waal opgeleverd. Het oude productiebedrijf was aan vervanging toe en vanwege het van nature kalkrijke grondwater was het noodzakelijk om een onthardingsinstallatie te bouwen. Dit project had de afgelopen jaren te kampen met wat tegenslag, maar sinds begin 2013 komt bij 85.000 inwoners van Nieuwegein, Schalkwijk en een deel van Houten eindelijk zachter water uit de kraan. BILTHOVEN Eind 2013 is de renovatie van ons drinkwaterproductiebedrijf in Bilthoven afgerond. De renovatie was nodig omdat de oude zuiveringsinstallatie technisch gezien niet meer voldeed. Ook loopt de kwaliteit van het grondwater dat Vitens op deze locatie oppompt terug en zijn we genoodzaakt het grondwater uit diepere bodemlagen te gaan gebruiken. Ook dit vergt een aanpassing van de zuivering. Daarom is de productielocatie volledig gerenoveerd en uitgebreid met een dakopbouw, een reinwaterreservoir en een spoelwaterverwerking. Verder is de hele technische installatie voor de zuivering van het water vervangen, waaronder de filters, pompen, leidingen en de elektrotechnische en besturingsinstallatie. INVESTERINGEN IN HET LEIDINGNET In 2013 heeft Vitens € 66 miljoen besteed aan het vervangen en reconstrueren van het 49.000 kilometer lange waterleidingnet en de aanleg van nieuwe leidingen. Hiervoor hanteren we het toetsingskader voor reconstructies dat in 2013 is opgeleverd, bedoeld om de effectiviteit van ons reconstructieprogramma te verhogen. Ongeveer € 31 miljoen gaat naar het vervangen van bestaande en de aanleg van nieuwe hoofd- en aansluitleidingen. Daarnaast bestaat een aanzienlijk deel van investeringen (circa € 25 miljoen) uit investeringen in reconstructies als gevolg van projecten die op initiatief van andere partijen worden uitgevoerd. Een voorbeeld is De Centrale As, een omvangrijk project in Friesland waarbij een nieuwe weg wordt aangelegd tussen Dokkum en Drachten. Vitens is in het kader van dit project in 2013 gestart met het verleggen van het transportleidingnet tussen Dokkum en Nijega, een klus waar € 4,5 miljoen mee gemoeid is. 3.4 VITENS LABORATORIUM Het moderne laboratorium van Vitens in Leeuwarden verwerkt dagelijks vele honderden watermonsters en is grotendeels geautomatiseerd. Zowel de logistieke middelen als de geavanceerde meetapparatuur zorgen voor een grote efficiency en een hoge kwaliteit. Het microbiologische en chemische onderzoek wordt uitgevoerd onder de strengste kwaliteitseisen. nieuwe installaties op veiligheid en/of legionella. Dit is een opgedragen taak van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, afdeling Inspectie Leefomgeving en Transport (IL&T). Vitens is samen met de samenwerkende waterleidingbedrijven in Nederland de controlerende instantie en IL&T de handhaver van de wetgeving. Drinkwaterbedrijven hebben een controletaak op het openbare drinkwaternet aangesloten drinkwaterinstallaties. Dit is geregeld in de Drinkwaterwet, artikel 24.1 en 24.2. Het team Controle & Beheer Drinkwaterinstallaties (C&B Dwi) van Vitens controleert bestaande en De controles van drinkwaterinstallaties zijn afgelopen jaar geautomatiseerd. Hierdoor kunnen de controleurs effectiever worden ingezet, kan het aantal af te leggen bezoeken worden verhoogd en de kwaliteit verbeterd. In 2013 zijn 14.306 controles uitgevoerd. 3.5 STRATEGISCH OMGEVINGSMANAGEMENT In 2013 was de invoering van Strategisch Omgevingsmanagement (SOM) binnen Vitens verankerd als strategisch programma. Vitens heeft veel verschillende stakeholders die ook veel verschillende belangen hebben. En in de huidige tijd en maatschappij wordt ons belang lang niet altijd vanzelfsprekend meegenomen in afwegingen die wel onze bedrijfsvoering raken. Daarnaast is een goede kennis van onze omgeving en een waardevolle, duurzame relatie met de relevante personen van onmiskenbare waarde voor het benutten van kansen. Door systematisch volgens de SOM-methodiek te werken en de beschikbare kennis te delen, zijn we als bedrijf beter in staat onze belangen voor het voetlicht te brengen en daardoor onze taken en ambities te realiseren. In 2013 zijn drie medewerkers gestart als strategisch omgevingsmanager. Zij fungeren als het bestuurlijke aanspreekpunt in de provincies. Verder is door middel van specifieke software het delen van contactinforma34 Vitens Jaarverslag 2013 3. Drinkwater tie verbeterd. Ook is veel aandacht besteed aan het betrekken van de diverse afdelingen in de verankering van de SOM-methodiek. 3.5.1 SCHALIEGAS Sinds duidelijk werd dat delen van het verzorgingsgebied van Vitens als mogelijke proefboorlocaties voor schaliegas zijn aangemerkt, volgt Vitens de ontwikkelingen met een kritische blik. Wat ons betreft zijn de risico’s die het boren naar schaliegas met zich meebrengt voor de drinkwatervoorziening onvoldoende in beeld. Vitens is verantwoordelijk voor een goede drinkwatervoorziening nu, morgen en later en vindt het derhalve haar verantwoordelijkheid op te komen voor de drinkwaterbelangen in de schaliegasdiscussie. Daarom mengen we ons actief in het debat rondom schaliegas. In aanloop naar een debat in de Tweede Kamer in april 2013 publiceerden we een lijst met tien zorgpunten en zetten we onze vraagtekens naar het onderzoek dat in opdracht van het ministerie van Economische Zaken is uitgevoerd. We zijn dan ook blij dat minister Kamp heeft besloten om zijn besluit over de proefboringen uit te stellen, zodat eerst grondig onderzoek kan worden gedaan waarin ook het drinkwaterbelang goed wordt meegenomen. 3.5.2 VERPLAATSING WINNING WIERDEN Een tienjarig project om de waterwinning bij Wierden deels te verplaatsen en de waterbuffer Dakhorst aan te leggen, is eind 2013 afgerond. Daarmee zijn 150.000 inwoners van Wierden en een flink deel van Twente ook de komende vijftig jaar zeker gesteld van goed, schoon en lekker drinkwater. Dit project vond plaats in goede samenwerking met de provincie Overijssel, de Gemeente Wierden, het Waterschap Vechtstromen, natuur- en belangenorganisaties en omwonenden. Het nieuwe waterwingebied en het waterbuffergebied zijn opengesteld voor recreanten. Met het project is een investering van € 4 miljoen gemoeid. 3.5.3 DRINKWATERBELANG EN BELEID VANUIT HET RIJK Op rijksniveau wordt gewerkt aan verschillende weten regelgeving die rechtstreeks te maken heeft met drinkwater, zoals de structuurvisie ondergrond, de nota drinkwater of de meststoffenwet. In landelijk verband wordt samengewerkt via de koepel Vewin. Experts trekken gezamenlijk op om te zorgen voor gedegen beleid. Omdat we verantwoordelijk zijn voor de drinkwatervoorziening van 5,5 miljoen mensen, hechten we er in sommige gevallen aan ons belang duidelijker voor het voetlicht te brengen. 3.5.4 INTERPROVINCIALE LEVERINGEN Als onderdeel van de langetermijnvisie heeft Vitens eind 2011 een convenant gesloten met de zeven betrokken provincies. Het jaar 2013 stond in het teken van het onderzoeken van de mogelijkheden om knelpunten in de drinkwaterwinning over de provinciegrenzen op te lossen. Daarbij zijn verschillende opties onderzocht en gewogen. Veel mogelijkheden zijn om bijvoorbeeld redenen van duurzaamheid al komen te vervallen. Kansrijke opties in Twente en Utrecht worden in 2014 verder en grondiger verkend om eind 2014 tot definitieve voorkeurskeuzes te komen. Vitens is erg positief over de constructieve wijze waarop provincies over hun grenzen willen kijken met als doel de continuïteit van de drinkwatervoorziening op lange termijn te waarborgen. 3.5.5 GRONDWATERBEHEER HET GOOI In het Gooi zijn in het verleden verontreinigingen diep in het grondwater doorgedrongen en met elkaar vermengd geraakt. Een individuele sanering is vaak niet mogelijk. De bestuurders van het Gooi hebben in een gezamenlijke aanpak afgesproken om het verontreinigde grondwater te beheren. Dit beschermt dan ook de drinkwaterputten in het Gooi en de natte natuurgebieden, zoals het Naardermeer. Begin oktober 2013 is het grondwatergebiedsplan ‘Grondwaterbeheer het Gooi’ vastgesteld, waarin gebruik wordt gemaakt van de nieuwe mogelijkheid in de Wet Bodem Bescherming (Wbb) om diepe grondwaterverontreinigingen gezamenlijk te monitoren en te beheren. Dit ‘grond-watergebiedsplan’ is een mijlpaal in het Gooi en een van de eerste plannen in Nederland. 3.5.6 Structuurvisie Ondergrond In 2013 heeft het ministerie van Infrastructuur & Milieu voorbereidingen getroffen voor een Structuurvisie voor de Ondergrond (STRONG). Vitens heeft in diverse bijeenkomsten haar visie en wensen ingebracht en toegelicht. Deze inbreng is overgenomen in de Vewininzet voor STRONG die in juni door het Vewin-bestuur is vastgesteld. Het vinden van een goede balans tussen beschermen en benutten voor de ondergrond rond onze drinkwaterwinningen op basis van een risicobenadering en de laagste maatschappelijke kosten vormde de kern van onze inbreng. Op basis daarvan is een beeld geschetst van de maatschappelijke opgaven die in de Structuurvisie aan de orde gaan komen. Bescherming van de grondwatervoorraad voor de drinkwatervoorziening is een van die opgaven. Ook het thema Mijnbouw en Energievoorziening komt aan de orde, waarbij de vraagstukken rondom schaliegaswinning een belangrijke rol spelen. Allemaal belangrijke onderwerpen voor de drinkwatersector. Naar verwachting wordt de Structuurvisie Ondergrond, waarvan de Structuurvisie Schaliegas onderdeel uitmaakt, in het eerste kwartaal van 2015 aangeboden aan de Tweede Kamer. 3.5.7 INTEGRALE OVEREENKOMST OVERIJSSEL In samenwerking met de Provincie Overijssel is in 2013 de Integrale Overeenkomst Overijssel tot stand gekomen. De overeenkomst bevat een actieprogramma met een looptijd van drie jaar. Doel van de overeenkomst is te werken vanuit een gemeenschappelijke ambitie aan een robuuste drinkwatervoorziening in 2040. Door hierover afspraken te maken bundelen wij onze energie en vergroten wij de efficiency van onze inspanningen. Tegelijkertijd maken wij duidelijk waar 35 Vitens Jaarverslag 2013 3. Drinkwater wij aan werken en wat wij de komende jaren concreet doen. Dit biedt andere partijen de mogelijkheid om daarop in te spelen, daaraan mee te werken en eigen ambities daaraan te koppelen. Er zijn in de overeenkomst diverse afspraken gemaakt. Het gaat hierbij onder andere om bestuurlijke overeenkomsten over Interprovinciale Drinkwaterleveringen, de Zoektocht Twente en maatregelenprogramma Gebiedsdossiers. Het uiteindelijk doel is het realiseren van voldoende mogelijkheden voor het winnen van water om in Overijssel iedereen van goed drinkwater te kunnen blijven voorzien, nu en in de toekomst. 3.5.8 OVEREENKOMST DUURZAME DRINKWATERVOORZIENING GELDERLAND 2008-2015 In 2008 sloten de Provincie Gelderland en Vitens de Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland (ODDG). Doel van de overeenkomst is het borgen van een duurzame drinkwatervoorziening voor de Gelderse burger voor de toekomst. Het gaat onder meer om het terugbrengen van de hoeveelheid water die Vitens mag winnen, de zorg voor voldoende drinkwaterreserves bij calamiteiten, het terugdringen van negatieve effecten op natte natuur en het monitoren en aanpakken van bodemverontreiniging. Zo wordt het effect van drinkwaterwinning op de omgeving teruggedrongen en wordt de grondwaterkwaliteit verder verbeterd en beschermd. Het jaar 2013 stond vooral in het teken van voorbereidingen voor de werkzaamheden die in 2014 en 2015 worden uitgevoerd. Zo is bij Epe, waar wordt gewerkt aan de uitbreiding van de infiltratie, munitie uit de Tweede Wereldoorlog opgeruimd. Een bijzonder ontwerp voor een nieuw te bouwen productiebedrijf Van Heek is akkoord. Tevens is het besluit genomen een deel van de overeenkomst later uit te voeren. 3.5.9 Heumensoord Productielocatie Heumensoord voorziet, samen met De Muntberg (Groesbeek), de gemeenten Nijmegen, Heumen, Groesbeek, Ubbergen en Millingen aan de Rijn van drinkwater. Het bijbehorende waterwingebied bevindt zich in natuurgebied Heumensoord. Na uitgebreide onderhandelingen zijn de gemeente Nijmegen, Vitens en Natuurmonumenten tot een voor alle partijen gunstig akkoord gekomen over de toekomst van het gebied. Het akkoord, dat in april 2013 van kracht werd, houdt in dat Vitens het waterwingebied heeft gekocht van de gemeente, waarmee de drinkwatervoorziening ook voor de toekomst veilig is gesteld. Natuurmonumenten is aangewezen beheerder van het totale bos. Heumensoord blijft toegankelijk voor recreanten en andere gebruikers van het gebied. 3.6 SAMENWERKING IN DE WATERKETEN Samenwerking binnen de waterketen biedt in potentie grote voordelen. Naast kostenbesparingen, die berekend zijn op € 450 miljoen op jaarbasis, biedt een integrale aanpak op het gebied van duurzaamheid en innovatie grote kansen. Vitens richt zich hierbij vooral op een vroegtijdige afstemming met de ketenpartners bij grote infrastructurele projecten en op bewustwording en initiatieven gericht op het reduceren van water en energie bij huishoudens. 3.6.1 VISITATIECOMMISSIE WATERKETEN In juni 2013 is Karla Peijs benoemd tot voorzitter van de Visitatiecommissie Waterketen. Deze commissie brengt de voortgang van de uitvoering van afspraken over (regionale) samenwerking in de waterketen, zoals vastgelegd in het Bestuursakkoord Water, in kaart. Daarin is afgesproken om vanaf 2020 jaarlijks structureel € 450 miljoen te besparen. In dit akkoord hebben de drinkwaterbedrijven zich gecommitteerd aan een besparing van € 70 miljoen. Gemeenten en waterschappen werken in ruim zestig regio’s samen aan de uitwerking van de afspraken in het Bestuursakkoord Water. De landelijke doelen in de afvalwaterketen zijn € 380 miljoen kostenbesparing, kwaliteitsverbetering en beperking van de personele kwetsbaarheid. In 2013 is een eerste voortgangsrapportage gedaan waarbij is gekeken naar het ambitieniveau voor de kostenbesparing, de concreetheid van de plannen en de implementatie daarvan. Op basis daarvan zijn de koplopers, het peloton en de achterblijvers benoemd bij zowel de drinkwaterbedrijven als in de afvalwaterketenregio’s. Vitens is benoemd als koploper. 3.6.2 REGIONALE SAMENWERKINGSVERBANDEN Op verschillende plekken in ons verzorgingsgebied zijn we als drinkwaterbedrijf betrokken bij initiatieven in de afvalwaterketenregio’s. Vitens is vooral actief in Friesland waarbij, binnen de Green Deal-overeenkomst, innovatieprojecten worden gerealiseerd, gericht op de besparing van water en energie en de valorisatie van reststoffen. Daarnaast is er betrokkenheid bij het Platform Vallei & Eem. Hier is sprake van een bottom-upsamenwerking, waarbij op verschillende schaalniveaus aan de samenwerking invulling wordt gegeven. 36 Vitens Jaarverslag 2013 3. Drinkwater 3.7 INNOVATIES IN DRINKWATER We verkennen voortdurend hoe we duurzame innovaties kunnen toepassen in onze processen. Dat heeft in 2013 geleid tot enkele primeurs. 3.7.1 METHAANAFVANG SPANNENBURG Op productiebedrijf Spannenburg in Tjerkgaast is het afgelopen jaar gebouwd aan een installatie om het broeikasgas methaan, dat van nature in het drinkwater zit, uit het water te halen via vacuümontgassing. Met de installatie voor vacuümontgassing gaan we de uitstoot van methaan op Spannenburg fors terugdringen en het vrijkomende methaan omzetten in stroom. Ter illustratie: de hoeveelheid gas die we afvangen is voldoende om 1.250 huishoudens een jaar lang van aardgas te voorzien. Daarmee maken we het waterzuiveringsproces op deze grote locatie zeer duurzaam. Spannenburg levert circa 25 miljoen m3 drinkwater aan de inwoners van de westelijke helft van Friesland. Het is de grootste productielocatie van drinkwater uit grondwater in Nederland. De techniek voor vacuümontgassing is in eigen beheer ontwikkeld en heeft al diverse innovatieprijzen gewonnen. In februari 2014 is de installatie officieel in gebruik genomen. Op Spannenburg worden nu alle reststoffen nuttig hergebruikt: kalkkorrels, ijzerslib, spoelwater en nu ook methaangas en humuszuur. Dit filtert Vitens sinds 2010 op productiebedrijf Spannenburg uit het water door middel van ionenwisseling. De reststroom wordt door een nieuwe installatie op Spannenburg gesplitst in drie producten: water, zout en humuszuur. Water en zout worden volledig hergebruikt in het productieproces. Het humuszuur heeft Vitens kunnen opwaarderen tot een product dat inmiddels toegepast wordt in de agrarische sector als planten bodemverbeteraar. Door de toepassing van humuszuur in de agrarische sector wordt het gebruik van (kunst)mest en fosfaat sterk gereduceerd, wat zorgt voor een verminderde uitspoeling van meststoffen naar het grondwater. Ook de boer wordt er beter van want humuszuren zorgen boven de grond voor hogere opbrengsten. Met onze innovaties rondom de inzet van reststromen brengen we de circulaire economie rondom onze productielocaties een stapje dichterbij. Dit heeft in 2013 geleid tot een verlaging van de operationele kosten. Deze reststroom heeft de naam HumVi gekregen en wordt in samenwerking met Triferto op de markt gebracht. We hebben hiervoor tijdens de internationale beurs voor de watersector ‘Aquatech’ in 2013 de Innovation Award gewonnen. 3.7.2 SMARTWATER4EUROPE Een Europees consortium van 21 bedrijven onder leiding van drinkwaterbedrijf Vitens, Smartwater4Europe heeft een subsidie van de Europese Commissie van € 6 miljoen gekregen voor onderzoek naar de intelligente drinkwatervoorziening van de toekomst. Jaarlijks moet in Europa naar schatting zo’n € 20 miljard geïnvesteerd worden om het leidingnet up-to-date te houden. Met dit onderzoek hoopt Vitens nieuwe inzichten te krijgen in het benodigde onderhoud van het leidingnet, en de vraag naar en kwaliteit van het drinkwater. En komt het drinkwaterleidingnet van de toekomst een stap dichterbij. De belangrijkste deelnemers aan het consortium zijn naast Vitens het Londense waterbedrijf Thames Water, Acconia Agua uit Spanje en de Franse Universiteit van Lille. Door samen te werken in het consortium Smartwater4Europe kunnen de organisaties tests doen met sensoren en software in een gezamenlijk leidingnet van maar liefst 35.000 kilometer, verdeeld over vier proeftuinen. 3.7.3 VALORISATIE RESTSTOFFEN Gedurende 2013 hebben we ook stappen gemaakt om humuszuren, het restproduct van ontkleuring, een duurzame toepassing te geven. Het is de bedoeling dat al ons productieafval uiteindelijk een tweede leven krijgt. De bodemsamenstelling in Zuidwest-Friesland maakt dat het grondwater rijk is aan humuszuur. 37 4. Klanten in dit hoofdstuk 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 engetallen K lanttevredenheid K Ontwikkeling watertarief Klantenservice Dichtbij de klant: bewustwording Z akelijke markt Vitens is een publiek bedrijf zonder concurrentie. Klanten kunnen niet voor ons kiezen. Maar ze mogen van ons wel een efficiënte bedrijfsvoering en een excellente service verwachten. Onze inzet werd door particuliere klanten gewaardeerd met het cijfer 8,0. Daar zijn we trots op. Ons doel blijft om het watertarief zo laag mogelijk te houden, zonder dat dit ten koste gaat van service en kwaliteit. Ook in 2013 zetten we ons op verschillende manieren in voor bewustwording bij klanten op het gebied van kraanwater. 38 Vitens Jaarverslag 2013 4. Klanten 4.1 Kengetallen 92,7% 95,3% 2013 2012 634.980 537.147 Fig. 2. Gemiddelde bereikbaarheid voor klanten 2013 2012 Fig. 1. Ontvangen calls (exclusief storingsmeldingen) 105.142 2013 115.190 2012 96% 96% 2013 2012 55 sec. 2013 32 sec. 2012 Fig. 3. Behandelde klachten binnen 5 dagen Fig. 4. Gemiddelde wachttijd voor klanten 2.585 49,8% 45,4%* 2013 2013 2012 *op basis van extrapolatie 2012 3.355 Fig. 7. Afsluitingen Fig. 6. Digitale meterstanden Fig. 5. Mails en post van klanten 266 167.575 2013 2013 140.383 2012 Fig. 8. Nieuwe aanmeldingen van verhuizing 54,3% 40,8% 2013 2012 Fig. 9. Verhuizingen via internet 2.453 2012 Fig. 10. Meldingen bevroren watermeters 39 Vitens Jaarverslag 2013 4. Klanten 4.2 KLANTTEVREDENHEID Om te peilen hoe onze 5,5 miljoen klanten onze service beoordelen meten we maandelijks de klanttevredenheid. In 2013 kregen we van onze klanten gemiddeld een 8,0 ten opzichte van een 7,8 in 2011 en 2012. Daar mogen we best trots op zijn. Het laat zien dat het werk van onze mensen wordt gewaardeerd en we een steeds klantgerichtere organisatie worden. 8,0 7,8 7,8 2013 2012 2011 Fig.11. Klanttevredenheid 4.3 ONTWIKKELING WATERTARIEF We zijn er trots op dat we de waterprijs voor onze gemiddelde klant de afgelopen jaren gelijk hebben kunnen houden. Dit konden we doen door efficiënter te werken en onze kosten in de hand te houden, zonder concessies te doen aan het investeringsniveau. Ook voor de jaren 2014 tot en met 2016 hebben wij het voornemen om de prijs niet te verhogen. Om de tarieven goed aan te laten sluiten bij de kostprijs van water zal het variabele tarief tot en met 2015 dalen en het capaciteitstarief met € 5 per jaar stijgen. De gemiddelde jaarnota van een consument (exclusief belastingen) blijft daarmee ongeveer € 123. Door een verhoging van de Belasting op Leidingwater door de overheid met gemiddeld circa € 20 valt de totale rekening echter hoger uit. Dit geldt voor zowel de particuliere als de zakelijke consument. Dit past niet bij de inspanningen van Vitens om de waterrekening zo laag mogelijk te houden. Daarom proberen we met een transparante waterrekening inzichtelijk te maken hoe de waterprijs is opgebouwd en welk deel uit belastingen bestaat. 4.4 KLANTENSERVICE 4.4.1. KLANTCONTACTEN In 2013 hebben we exclusief storingsmeldingen ruim 537.000 klanten telefonisch te woord gestaan en met nog eens ruim 100.000 schriftelijk of per e-mail contact gehad. Ten opzichte van 2012 zien we een verschuiving van deze kanalen naar Mijn Vitens, waarmee klanten online hun waterzaken kunnen regelen. Van de verhuizingen wordt nu 54% automatisch via onze website doorgegeven, het doorgeven van meterstanden gebeurt voor bijna 50% via internet en vele klanten ontvangen inmiddels hun factuur digitaal. Hiermee ontwikkelen en professionaliseren we ons steeds verder op het gebied van multi-channel management. Door de invoering van SEPA kregen we in korte tijd ruim 25% meer klantvragen. In combinatie met ICTverstoringen zorgde dit voor een minder goede telefonische bereikbaarheid in het tweede halfjaar van 2013. Desondanks hebben we ook in deze periode via diverse kanalen de klant proactief weten te informeren en daarmee onze klantgerichtheid weten te waarborgen. 4.4.2 WATERSTORING.NL Drinkwaterbedrijven Oasen en Vitens hebben samen de website www.waterstoring.nl gelanceerd. Via deze website krijgen klanten sneller inzicht in storingen in de drinkwaterlevering en blijven ze via een sms- of e-mail-alert op de hoogte van de voortgang. Ook kunnen klanten direct zien of zij te maken hebben met een storing of geplande werkzaamheden. En het belangrijkste: wanneer ze weer water uit de kraan krijgen. Sinds de lancering is de site 75.000 keer bezocht door 51.000 unieke bezoekers. 4.4.3 WEBCARE EN SOCIAL MEDIA Vitens was al actief op Twitter om klanten te informeren over storingen. In 2013 is Vitens gestart met webcare via social media. Klanten kunnen nu naast de website en het callcenter ook via Twitter en Facebook bij Vitens terecht met vragen, of het nu gaat over een waterkwaliteit of de jaarafrekening. Via een online monitoringssysteem wordt precies bijgehouden welke vragen er binnenkomen, wanneer ze zijn beantwoord en door welke medewerker. Uit datzelfde systeem blijkt dat klanten die ons via social media benaderen positief zijn over dit contact. Inmiddels volgen 2.300 klanten 40 Vitens Jaarverslag 2013 4. Klanten ons op Twitter en hebben we 8.500 Facebookfans. 4.4.4 BUSINESS PROCESS MANAGEMENT-SYSTEEM In 2012 zijn we gestart met de invoering van het Business Process Management-systeem (BPMS) om onze klantprocessen te optimaliseren. Dankzij de invoering van nieuwe klantprocessen en een herinrichting van de organisatie kunnen we klanten in de toekomst vaker in één keer helpen (First Time Fix). Dit zal de klanttevredenheid verder verhogen. Vitens is het eerste nutsbedrijf ter wereld dat BPMS-software heeft ingevoerd en is hiervoor onderscheiden met de Global Award voor Excellence in BPM & Workflow 2013 tijdens de iBPMS-expo. 4.5 DICHTBIJ DE KLANT: BEWUSTWORDING Sinds 2012 zet Vitens zich actief in voor bewustwording op het gebied van kraanwater. Ons Nederlandse kraanwater staat tenslotte bekend als het beste ter wereld. Het is van hoge kwaliteit, gezond, lekker, goed voor het milieu en goedkoop. Dit willen we onder een zo breed mogelijk publiek onder de aandacht brengen. We richten ons hierbij op tappunten in de openbare ruimte, evenementen en festivals, sportverenigingen en scholen. Om al deze initiatieven met elkaar te verbinden zijn we een bewustwordingscampagne gestart: Kraanwater, graag. In de horeca In januari trapten we af met deelname aan de Horecava, de grootste horecavakbeurs van Nederland. Hier hebben we horecaondernemers enthousiast gemaakt voor het schenken van kraanwater met een bescheiden verdienmodel, inclusief een afdracht naar het goede doel. Tijdens de beurs hebben veertig ondernemers zich hier expliciet aan gecommitteerd. Ons doel was vooral om te laten zien hoe het schenken van kraanwater niet per se nadelig voor horecabedrijven hoeft te zijn. Openbare tappunten In het kader van de campagne plaatsten we de afgelopen jaren in samenwerking met Join the Pipe en gemeenten tientallen watertappunten (54 in 2013) in de openbare ruimte. Zo zorgen we ervoor dat mensen ook buitenshuis kunnen kiezen voor kraanwater. Ook zijn pilots gestart in samenwerking met de NS en de ANWB. Op twee NS-stations en langs een ANWB-fiets- route staan nu tappunten. In de loop van 2014 worden de pilots geëvalueerd. Bij evenementen en festivals Op evenementen en festivals als de Vierdaagsefeesten en Welcome to the Village gaan we de dialoog aan over het goede van kraanwater en zorgen we dat bezoekers kunnen kiezen voor kraanwater. Zo helpen we de milieuimpact van het evenement te verminderen en krijgen we ruimte voor onze duurzame en gezonde boodschap. Speciale aandacht verdient theaterfestival De Parade, dat als eerste evenement volledig overstapte op kraanwater. Een besluit dat Vitens toejuicht en heeft ondersteund op de Utrechtse editie van het festival. Spaaractie sportclubs en scholen Door actief te werken aan bewustwording willen we kraanwater het podium geven dat het verdient. Dat podium hebben we onder meer gecreëerd door een samenwerking met PEC Zwolle United. In het voetbalseizoen 2013/2014 prijkt onze boodschap ‘Kraanwater, graag’ op de shirts van de spelers van PEC Zwolle. Daarnaast geeft de samenwerking toegang tot 25 voetbalverenigingen waarmee PEC Zwolle United samenwerkt. Met een ‘Kraanwater, graag’-spaaractie kunnen clubs samen met hun leden sparen voor een tappunt op hun vereniging. Zo maken we kraanwater tijdens het sporten beschikbaar en werken we tijdens het spaarproces aan bewustwording. De actie is inmiddels ook beschikbaar voor andere takken van sport en wordt in 2014 uitgerold op scholen. 4.6 ZAKELIJKE MARKT 4.6.1 ZAKELIJKE KLANTEN Het water van Vitens is van hoge kwaliteit en 24/7 beschikbaar. Toch zijn er verschillende grote bedrijven die water uit een eigen winning gebruiken voor hun productieproces. Vitens zet zich in om deze ‘eigenwinners’ te laten overstappen op leidingwater. Hiermee ontzorgen we deze zakelijke klanten omdat ze niet hoeven te investeren in onder meer kwaliteitscontroles. Via een speciale rekentool maken we inzichtelijk wat de financiële impact van overstappen kan betekenen. In 2013 hebben we op dit vlak een aantal resultaten geboekt. In totaal zijn acht bedrijven overgestapt en kiezen bedrijven voor hun nieuwe vestiging voor Vitens. Zo bouwt een grote voedingsmiddelenfabrikant, die van oudsher een eigen waterwinning gebruikt, nu een 41 Vitens Jaarverslag 2013 4. Klanten nieuwe fabriek voor babyvoeding die gebruik gaat maken van het water van Vitens. Het gaat in eerste instantie om 140.000 m3 water per jaar en wordt op termijn uitgebreid naar 500.000 m3. Deze hoeveelheden vragen om aanpassingen van en investeringen in de infrastructuur. Vitens en Friesland Campina nemen deze kosten gezamenlijk voor hun rekening. Op een nieuw aan te leggen bedrijventerrein bij Heerenveen gaan drie bedrijven gebruikmaken van water van Vitens, goed voor 1 miljoen m3 per jaar. Ook bij dit project investeren alle partijen in de aanleg van de juiste infrastructuur. De overeenkomst is tot stand gekomen door middel van een pilot van de SOMmethodiek voor de zakelijke markt. 4.6.2 AQUATECH In november 2013 was Vitens tijdens International Water Week vertegenwoordigd op Aquatech, de grootste watertechnologievakbeurs, in de Amsterdam RAI. In de afgelopen jaren hebben we concrete, bruikbare en prijswinnende innovaties op het gebied van techniek en duurzaamheid in samenwerking met partners gerealiseerd. Aquatech is een uitstekend podium om deze innovaties aan vakgenoten en andere geïnteresseerden te tonen en nieuwe samenwerkingen te zoeken. Daarnaast spraken we op het congres, de Aquastages, het Industry Leaders Forum én wonnen we de Aquatech Innovation Award voor ons HumVi-project. Inhoudelijk konden bezoekers met Vitens in dialoog over de volgende thema’s: Smart Water Supply, Innovation & Sustainability, Customer Interaction en International Water Operator. Gesprekken op de beurs met huidige en potentiële partners, bestuurders, ambassades, leveranciers, technologiebedrijven, overheidsinstanties, journalisten en studenten hebben geleid tot honderd concrete vervolgacties. 4.6.3 VITENS SOLUTIONS We delen onze kennis en infrastructuur graag met andere bedrijven en organisaties. Het laboratorium van Vitens voert meer dan 600.000 analyses per jaar uit om de drinkwaterkwaliteit te bewaken en speelt hierin een belangrijke rol. Opdrachtgevers kunnen gebruikmaken van ons hoogwaardige laboratorium. Vitens Solutions is verantwoordelijk voor het verwerven van deze commerciële contracten. Vitens verlaagt op deze manier haar interne kosten. Zo kunnen ziekenhuizen en andere kwetsbare klanten, maar ook bedrijven met een eigen winning terecht bij Vitens Solutions. De eisen voor de kwaliteit van eigen gewonnen water zijn door de overheid aangescherpt. Met Vitens Solutions hebben we zo een vooruitgeschoven post voor zakelijke klanten. 42 5. Duurzaamheid in dit hoofdstuk 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 uurzaam DNA D uurzame ambities D Duurzaam water Verantwoord bedrijf Verbonden met klant en 5.6 samenleving Awards en onderscheidingen Wie met een eerste levensbehoefte als water werkt, moet hart hebben voor milieu en veiligheid. En een publiek bedrijf kan niet om maatschappelijke belangen heen. Duurzaamheid zit in onze genen. Maar om ons te onderscheiden is meer nodig. Daarvoor moeten we samenwerken aan duurzame doelen die in integraal beleid zijn verankerd. En meten of we de ambities waarmaken. In 2013 hebben we weer een aantal stappen vooruit gemaakt. 43 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid 5.1 DUURZAAM DNA Duurzaam bedrijf Een van de strategische doelen van Vitens is om duurzaamheid te vergroten. We zijn verplicht om onze bronnen op een duurzame wijze te beheren en te beschermen. We denken ook dat samenwerken aan duurzaamheid een stuwende kracht kan zijn voor vernieuwing en een ondernemende cultuur. Ook geloven we dat dit onze mensen motiveert. En dat het ons een streepje voor geeft bij het talent van de toekomst. Zeker als we erin slagen om ons op dit punt te onderscheiden in de waterbranche. En dat is wat we willen. Door te investeren in duurzaamheid en innovatie wil Vitens zorgen dat ook in de toekomst de continuïteit van betrouwbaar drinkwater bij ons in goede handen is. Zo investeren we continu in verbetering van onze productiebedrijven en ons distributienetwerk, waarbij we inzetten op verbetering van de zuivering en duurzaamheid door vermindering van energieverbruik en reststromen. Het zwaartepunt van onze strategische kpi’s ligt bij milieu, maar ook de sociale aspecten van bedrijfsvoering en de klantrelatie hebben een belangrijk deel. Beleid en interne organisatie Ook in 2013 is actief voortgebouwd op de duurzaamheidsstrategie. Onderdeel van de strategie is een lijst met meetbare doelstellingen en concrete activiteiten per werkgebied en afdeling die gewaarborgd zijn in het Duurzaamheidsprogramma. Het integrale duurzaamheidsbeleid wordt vervolgens geborgd in onder meer milieubeleid, strategisch omgevingsmanagement, investeringsbeleid, innovatiebeleid, duurzaam inkopen en HR-beleid. Duurzaamheid is daarmee in het gehele bedrijf verweven. Elke afdeling heeft verantwoordelijkheden voor duurzaamheid. De coördinatie en toekomstvisie worden uitgezet door de Manager Duurzaamheid, die niet een operationele of communicatieverantwoordelijkheid heeft. De Manager Duurzaamheid steunt op de ambassadeurs die binnen elke afdeling en per werkgebied of aspect verantwoordelijk zijn voor verkenning, uitvoering, interne communicatie en periodieke rapportage. Strategische ondersteuning wordt gecoördineerd binnen de ‘Stuurgroep Duurzaamheid’, waarin de voltallige Directie en afdelingen Asset Management, Winning & Zuivering, Communicatie en Business Development zijn vertegenwoordigd. De stuurgroep wordt voorgezeten door de Manager Duurzaamheid en komt elk kwartaal bij elkaar. De strategie en het Duurzaamheidsprogramma zijn uitgezet binnen Vitens met de eerstelijnsmanagers als aanspreekpunt. De duurzame strategie van Vitens is in drie ambities opgesplitst: duurzaam water, verantwoord bedrijf en verbonden met de klant en samenleving. Hierin zijn ook drie rollen te onderscheiden: 1.Operationeel: gericht op duurzaam water produceren. Bijvoorbeeld door verduurzaming van ons energieverbruik, reststromen en milieuimpact. 2.Bedrijfsvoering: gericht op het zijn van een verantwoord bedrijf. Bijvoorbeeld door duurzaam in te kopen en medewerkers mogelijkheden te geven om duurzaam te werken. 3.Klant/product-gericht: gericht op de verbinding met onze klant en samenleving voor een duurzaam gebruik van het kraanwater dat we hun leveren. Bijvoorbeeld door onze klant te helpen om (watergerelateerde) energie in het huishouden te reduceren. Voor elk van die deelambities zijn doelen en targets vastgesteld en projecten gestart. 44 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid 5.2 DUURZAME AMBITIES Onderstaande onderwerpen zijn vastgelegd in de duurzaamheidsstrategie en uitgewerkt in concrete doelstellingen. Deze tabel dient als overzicht van de gestelde doelen en behaalde resultaten. onderwerp doelstelling resultaat 2013 duurzaam water Energieverbruik • 20% energiebesparing in 2020 t.o.v. 2010 • 2% per jaar, berekend in kWh/m3 • 1% reductie gehaald Duurzame energie • 20% duurzame energie opwekken in 2020 • Geen resultaat behaald Verkenning is nog gaande CO2-uitstoot • 30% reductie emissie in 2013 t.o.v. 2010 • 50% reductie emissie in 2020 t.o.v. 2010 • Resultaat niet behaald vanwege vertraging ingebruikname van de methaanafvanginstallatie Spannenburg (Friesland) Afvalstoffen • 1% reductie verbrandbaar restafval t.o.v. vorig jaar • 9% reductie gehaald Afvalwater • Geen structurele overschrijdingen • 8 structurele overschrijdingen en 9 incidentele overschrijdingen Reststromen • 100% hergebruik van reststromen • Hoogwaardige inzet van humuszuren in Friesland • 100% hergebruik via de Reststoffen Unie • Humuszuren worden sinds Q3 ingezet als grondverbeteraar Milieumanagement • Vitens voldoet aan ISO 140012004-norm • ISO-certificaat behaald Biodiversiteit • Vitens voldoet aan de Barometer Duurzaam Terreinbeheer (norm SMK) • Certificaat behaald: niveau goud 45 Vitens Jaarverslag 2013 onderwerp 5. Duurzaamheid doelstelling resultaat 2013 Verantwoord Bedrijf Duurzaam inkopen • 100% toepassing van Agentschap NL-criteria voor aanbestedingen (waar van toepassing) • 72,6% van de aanbestedingen waarvoor criteria beschikbaar zijn van Agentschap NL Duurzame locaties en projecten • Duurzaamheid Dashboard ontwikkelen voor alle productielocaties • Bouw van locatie Vechterweerd volgens BREEAM • Dashboard afgerond, implementatie bij Asset Management • Certificaat BREEAM ‘Very Good’ gehaald. Bouw is gestart Mobiliteit verduurzamen • Duurzamer wagenpark • Nieuwe leaseregeling en leasemaatschappij Transparantie • Stijging op de TransparantieBenchmark • Stijging en de Dow Jones Sustainability Index (voluntary assessment) •TB-score 10 punten gestegen: 165 punten (van de 200) •DJSI-score gelijk aan vorig jaar: 69 (gemiddelde 54, hoogste score 82) onderwerp doelstelling resultaat 2013 Verbinding met de Samenleving Duurzame product- en dienstverlening • Duurzame producten en diensten voor klanten aanbieden via een online platform • WaterWerkers gelanceerd in Q4 2013 Bewustwording klanten • Bewustwording over water en energie • Verhoogde bewustwording kraanwater • Participatie in WaterSpaarders, een initiatief met Unilever, WNF, MCF en Eneco • Join the Pipe-tappunten op NS-stations: Almere-Centrum (Q3) en Amersfoort (Q4) • ‘Kraanwater, graag’-campagne op diverse festivals • ‘Kraanwater, graag’-campagne bij sportclubs; samenwerking met PEC Zwolle United en strategische alliantie met de Johan Cruyff Foundation Stakeholderdialoog • Strategisch Omgevingsmanagement • Stakeholders betrekken bij bepalen materialiteit • Raad van Kinderen Dialoog op WereldWaterDag • Dialoog door strategisch omgevingsmanagement • Dialoog Materialiteitsmatrix • Dialoog over water en duurzaamheid opgezet tussen een school in Nederland en een school in Kenia 46 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid 5.3 DUURZAAM WATER We hebben concrete targets vastgesteld voor de verduurzaming van onze waterproductie. In 2013 hebben we voor het eerst de concrete resultaten mogen zien van ons EnergieProgramma. Dit programma van initiatieven en projecten is ontwikkeld om in 2020 20% minder energie te verbruiken, 20% eigen energie duurzaam op te wekken en onze CO2- uitstoot te reduceren. Een derde doel bij onze waterproductie is het terugbrengen van de CO2-uitstoot met 50% in 2020. Een belangrijke bijdrage (30%) daaraan was berekend door de afvang van methaangas bij Spannenburg. De operationele fase van de daarvoor gebouwde installatie stond gepland voor het derde kwartaal van 2013, maar heeft een half jaar vertraging opgelopen. Hierdoor hebben we onze CO2-reductiedoelstelling in 2013 niet gehaald. 5.3.1 MILIEUMANAGEMENT Beleidskader Vitens Met ons milieubeleid willen we, met inachtneming van onze primaire ondernemingsdoelstellingen, de milieubelasting van onze activiteiten zo laag mogelijk houden en daar waar mogelijk voorkomen. We geven ons beleid uitvoering met een milieumanagementsysteem dat is ingericht en gecertificeerd conform de ISO-14001. Er wordt continu getoetst of het milieumanagementsysteem werkt zoals het is beschreven. In 2013 zijn 12 interne milieuaudits uitgevoerd. Daarnaast zijn 19 specifieke interne milieu-inspecties uitgevoerd. De audits en inspecties hebben weer verbeterpunten opgeleverd. In april 2013 en september 2013 heeft DEKRA weer certificatieaudits (ISO14001) uitgevoerd. Deze audits zijn positief afgerond. Wettelijke en andere eisen Vitens anticipeert op veranderingen in wet- en regelgeving. In 2013 is geanticipeerd op wijzigingen in het Activiteitenbesluit en de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming. 23 2013 28 38 2012 2011 Fig.1. Milieucontroles overheid Het aantal controlebezoeken van de overheid is in 2013 weer verder afgenomen, hetgeen vertrouwen laat zien in het Vitens-beheerssysteem. Op twee locaties waren door interne misverstanden niet de benodigde vergunningen aanwezig. Verder zijn geen overtredingen geconstateerd. In 2012 is het Vitens-loket operationeel geworden. Overheden kunnen via internet alle informatie down loaden die nodig is voor het uitvoeren van een milieucontrole. Op deze wijze is het mogelijk om meer controles op afstand uit te voeren zonder het concern ermee te belasten. In 2013 hebben verschillende toezichthouders gebruikgemaakt van het Vitens-loket. Milieu-incidenten Activiteiten die een nadelige invloed kunnen hebben op onze waterbronnen willen we zoveel mogelijk voorkomen en beperken. We zijn dan ook goed voorbereid om tijdig te kunnen reageren op mogelijke bedreigingen en calamiteiten. 16 24 18 2013 2012 2011 Fig.2. Milieu-incidenten Milieutoezicht overheid Vitens is al vanaf 2007 bezig om samen met overheden het milieutoezicht op productielocaties eenduidig en efficiënt in te richten. Dit heeft geleid tot een aantal projecten waarbij een beperkt aantal inspecteurs de controles namens meerdere gemeenten uitvoeren. Met de komst van de regionale uitvoeringsdiensten is het eenvoudiger geworden om afspraken te maken met het bevoegd gezag met betrekking tot concerntoezicht. In 2013 zijn afspraken gemaakt met de Regionale uitvoeringsdiensten in Overijssel en Gelderland om concerngericht toezicht verder vorm te geven. In 2013 hebben zich zestien milieu-incidenten voorgedaan. Vijf milieu-incidenten werden voornamelijk veroorzaakt door technische storingen aan installaties (met als gevolg overschrijding van lozingsnormen) en incidenten bij onderhoudswerkzaamheden waarbij olie vrijkwam. Daarnaast waren nog acht incidenten veroorzaakt door aannemers die werkzaamheden uitvoerden voor Vitens (voornamelijk olielekkages). Op drie locaties werden door onbekenden gevaarlijke afvalstoffen achtergelaten. Alle incidenten zijn adequaat aangepakt en opgelost. 47 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid 5.3.2 DUURZAAM TERREINBEHEER Vitens gebruikt geen gewasbeschermingsmiddelen. Terreinen die we in eigendom en beheer hebben worden onderhouden volgens de Barometer Duurzaam Terreinbeheer, niveau goud. In 2013 heeft weer een certificatieaudit plaatsgevonden in het kader van de Barometer. De audit is positief afgerond. In de gebieden waar onze bronnen zich bevinden worden landschappelijke waarden in stand gehouden en ontwikkeld. De bronnen passen we waterhuishoudkundig en ruimtelijk zo goed mogelijk in om te voorkomen dat er schade optreedt. Waar interessant, zullen we onze gebieden openstellen voor bezoekers, zodat we nog meer waarde teruggeven aan de maatschappij. Op deze wijze willen we met ons natuurbeleid een bijdrage leveren aan het in stand houden van biodiversiteit. 5.3.3 MILIEU-ASPECTEN EN IMPACT We monitoren onze impact op het milieu via een milieumanagementsysteem dat is ingericht en gecertificeerd conform de ISO-14001. Deze wordt elk half jaar geaudit door een externe partij (DEKRA). Deze audits zijn positief afgerond. Onze voornaamste impact is gedurende de winning, zuivering en distributie van drinkwater. We hebben doelstellingen gesteld om deze impact te reduceren en te verduurzamen. 5.3.3.1 Verdroging In sommige gebieden kan het oppompen van water leiden tot verlaging van de grondwaterstand. Zo kan er schade ontstaan aan het ecosysteem. In deze gebieden neemt Vitens maatregelen om verlaging van de grondwaterstand zoveel mogelijk te voorkomen. In 2008 sloten de Provincie Gelderland en Vitens de Overeenkomst Duurzame Drinkwatervoorziening Gelderland (ODDG) af. In 2013 is in het kader van deze overeenkomst aan aantal projecten uitgevoerd. Totaal kWh •Het onderzoek ‘Lekker Water’, naar bodem- en grondwaterverontreinigingen die een potentieel risico vormen voor productielocaties, is in 2013 afgerond. Eén locatie bij productiebedrijf De Pol (Gaanderen) wordt door de provincie gesaneerd. Vitens voert op enkele andere locaties extra monitoring uit om eventuele verontreiningen tijdig te signaleren. •In 2013 is de bouw van het laatste onderdeel van het infiltratieproject Schalterberg voorbereid en zijn de laatste vergunningprocedures afgerond. Na de aanleg van de transportleiding (2011) en de infiltratievennen (2012) wordt in 2014 het waterinnamepunt gerealiseerd. •In het najaar van 2013 zijn de nieuwe infiltratievijvers voor het infiltratieproject Epe aangelegd, een uitbreiding van de oude vijvers. Ook zijn we op de locatie van het innamepunt gestart met de voorbereidende werkzaamheden door een aanzienlijke hoeveelheid munitie uit de Tweede Wereldoorlog te ruimen. •In 2013 is het project ‘Gezond zand’ gestart bij Haarlosche Veld, met als doel de uitspoeling van nitraat te verminderen. Vitens neemt hierin deel. •Tot slot is in 2013 akkoord gegeven op een bijzonder ontwerp voor een nieuw te bouwen productiebedrijf Van Heek. Het gaat om een duurzaam, goed in het landschap ingepast gebouw. 5.3.3.2 Energie en CO2 Vitens wil in 2020 20% reduceren op het energieverbruik ten opzichte van 2010 (2% per jaar). Alle reductiemaatregelen zijn vastgelegd in een meerjarig energieprogramma. In 2013 lag het accent van de energiemaatregelen op bewustwording, onderzoek en voorbereiding. Het energieverbruik is in 2013 (t.o.v. 2010) met 1% gedaald. De doelstelling van 2% is niet gehaald. In 2014 wordt het effect van de in 2013 onderzochte en voorbereide maatregelen verwacht. Aardgas m3 2013 6.032.579 2013 407.030 2012 6.925.354 2012 534.058 2011 6.918.250 2011 479.686 Kantoor Lelystad wordt verwarmd met behulp van stadswarmte. Dit is echter een zeer klein aandeel van het energieverbruik en wordt hier niet gerapporteerd. Fig. 3. Energieverbruik kantoren 48 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid Totaal kWh kWh/m3 2013 152.654.112 2012 151.716.876 2011 153.639.913 2013 0,436 2012 0,439 2011 0,444 Fig. 4. Energieverbruik productielocaties Totaal kWh 2013 157.380.018 2012 158.642.230 2011 160.558.163 Fig. 5. Energieverbruik totaal CO2-reductie Doelstelling voor 2013 was om 30% CO2 te reduceren ten opzichte van de emissie in 2010. In het kader van ons EnergieProgramma voor 2020 hebben we ons ten doel gesteld om daarbovenop nog eens 20% te reduceren in 2020. De 30% doelstelling voor 2013 hadden we volledig willen realiseren met een methaanverwijderingsinstallatie bij productiebedrijf Spannenburg. De bouw van de installatie heeft echter enige vertraging opgelopen, waardoor deze pas in januari 2014 operationeel is. Hierdoor hebben we onze doelstelling voor 2013 niet kunnen realiseren. 2013 47.755 2010 45.091 Fig. 6. Emissie in ton CO2-equivalenten Scope 1 (directe emissies). Toename van scope 1 is vanwege stijging in reisbewegingen vergeleken met het referentiejaar 2010. De daling van scope 2 is vanwege een daling in energieverbruik op productielocaties vergeleken met het jaar 2010. Onze ingekochte energie (scope 2 emissies) is volledig vergroend met Garanties van Oorsprong. Conversiefactor voor methaan is gewijzigd (van 23 naar 25). Dit is verwerkt in de berekeningen (voor zowel 2010 als 2013). In verband met een herijking van de indicatoren en conversiefactoren is scope 3 niet in deze rapportage opgenomen. 5.3.3.3 Hulp- en reststoffen Hulpstoffen Voor de zuivering van grondwater zijn hulpstoffen nodig. Er is een toename van het gebruik van hulpstoffen. Dit komt door uitbreidingen van zuiveringsstappen in het kader van waterkwaliteitsverbetering. Reststoffen Wat we uit de natuur onttrekken (water, humuszuren, kalk, ijzer), willen we ook 100% toepassen of terugbrengen in diezelfde natuur. Na de zuivering van ruw water komen reststromen vrij die we via de ReststoffenUnie nuttig hergebruiken in andere toepassingen. We verkennen zelf ook actief de markt naar een hoogwaardige inzet van reststromen. Dit past bij onze visie om bij te dragen aan de circulaire economie. Onze doelstelling is om alle geproduceerde reststoffen in te zetten voor hergebruik. Dit is in 2013 ook weer gerealiseerd. Alle geproduceerde reststoffen (waterijzer en kalkkorrels) zijn nuttig toegepast. Zo krijgen kalkpellets nu een tweede leven als bemestingsmiddel en wordt waterijzer gebruikt als middel bij biovergisting. Op een aantal locaties verwijderen wij humuszuren uit het grondwater. Deze humuszuren worden sinds medio 2013 ingezet als meststof/bodemverbeteraar. In 2013 is 3.004 ton aan humuszuren afgevoerd naar een afvalverbrandingsinstallatie. Dat is minder dan voorgaande jaren, want vanaf het derde kwartaal is 270 ton humuszuren (800 ton ingedikt) verkocht via onze partner Triferto, waarbij een hoogwaardige toepassing voor deze reststroom is gestart. 49 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid Hulpstoffen (bulk meest gebruikte) in ton 2013 14.239 2012 13.986 2011 12.540 Fig. 7. Natronloog (25, 33 en 50%) 2013 445 2013 400 2012 384 2012 375 2011 376 2011 0 Fig. 8. IJzerchloride Fig. 9. Keukenzout 2013 192 2013 47 2012 209 2012 38 2011 214 2011 23 Fig. 10. Zoutzuur (div. percentages) Kalkkorrels Vloeibaar waterijzer 18.099 24.744 Steekvast waterijzer 925 Fig. 11. Polyalchloride Kalkkorrels Vloeibaar waterijzer 18.567 33.315 Steekvast waterijzer 1.886 2013 Kalkkorrels 2011 Vloeibaar waterijzer 19.363 28.300 Steekvast waterijzer 1.887 2012 Fig. 12. Reststoffen in ton 50 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid Totaal 13.887 7.351** Zand, grond en groen Gevaarlijk afval Overig bedrijfsafval Restafval 59% 41% 80% 20% 83% 17% 2013 2013 Totaal 9.481 3.270 Totaal 7.423 2.575 1.987* 2.554 2012 2012 1.633 3.974 3.039 2.582 633 575 2013 2012 618 2011 Fig. 13. Afgevoerde afvalstoffen in ton 2011 Fig. 14. Hergebruik/recycling 2011 Fig. 15. Verbrand *Gevaarlijk afval bestaat grotendeels uit asbestcement-leidingen **In 2013 toename van asfalt, baksteen/puin, grond/zand en groenafval Deze verwerkingsgegevens zijn gerelateerd aan bedrijfsafval-stoffen en zijn exclusief gevaarlijk afval. Dit type afval bestaat voornamelijk uit oude leidingen (1898 ton in 2013) en wordt conform wetgeving gestort. 5.3.3.4 Afvalstoffen en afvalwater Afvalstoffen Verschillende afvalstromen komen vrij in onze processen. Bijvoorbeeld, bij werkzaamheden en renovaties van onze infrastructuur halen we leidingen uit de grond. Bij het onderhouden van onze waterwingebieden houden we veel groen afval over. De stromen worden zoveel mogelijk gescheiden voor nuttig hergebruik. In sommige gevallen is dat niet mogelijk, dan wordt het verbrand en wordt energie gegenereerd. meer afval verbrand wordt dan we dachten. Het blijkt dat een groter percentage bouw- en sloopafval niet hergebruikt kan worden. In voorgaande jaren werden deze echter wel gerekend onder hergebruik. De hogere totale hoeveelheid afvalstoffen en de verbeterde monitoring en rapportage hebben bijgedragen aan een hoger percentage dat verbrand wordt. Doelstelling voor 2013 was om het verbrandbaar restafval dat in rolcontainers wordt verzameld met minimaal 1% te reduceren ten opzichte van 2012. Na een afvalstoffenanalyse zijn in 2013 tal van maatregelen getroffen om deze doelstelling te realiseren. Hierin zijn we ruim geslaagd. De hoeveelheid restafval is in 2013 met 9,2% gereduceerd. De totale hoeveelheid afval is in 2013 echter sterk toegenomen. Oorzaak is een grote afvoer van grond/zand, asfalt, baksteen/puin en groenafval. Tevens hebben we na de afvalstoffenanalyse moeten concluderen dat er Afvalwater Tijdens het schoonspoelen van waterfilters komt ijzerhoudend afvalwater vrij. Het afvalwater wordt gezuiverd voordat het op het oppervlaktewater wordt geloosd. Het te lozen water moet voldoen aan de lozingseisen. Vitens wil geen overschrijdingen. Op een aantal locaties (Culemborg, Rodenmors, Weerseloseweg en Veenendaal) waar zich structurele overschrijdingen voordoen van de lozingsnorm zijn in overleg met het Waterschap technische aanpassingen gedaan en onderzoeken verricht om te komen tot oplossingen. In 2013 hebben zich negen lichte overschrijdingen voorgedaan door voornamelijk technische storingen. Deze zijn aan het bevoegd gezag gemeld. De storingen zijn opgelost. 51 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid 5.4 VERANTWOORD BEDRIJF Als waterbedrijf proberen we onze rol in de samenleving zo actief mogelijk in te vullen. We werken niet alleen aan verduurzaming van onze productie, maar ook aan een duurzame en verantwoorde bedrijfsvoering in brede zin. In de interne communicatie wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid. We hebben in 2013 onze medewerkers een collectiviteitskorting kunnen aanbieden om zonnepanelen (voor persoonlijk gebruik van werknemers) in te kopen. En flexibel werken is in de afgelopen jaren gewoon geworden. Ook is in 2013 een dashboard ontwikkeld dat laat zien wat de prestaties op het gebied van duurzaamheid (vooral milieu en biodiversiteit) zijn van elke productielocatie. In de loop van 2014 wordt het dashboard verder geïmplementeerd. Ook op andere aspecten van de bedrijfsvoering, zoals mobiliteit en HR, hebben we duidelijke ambities. In 2013 is een nieuwe leaseregeling van kracht gegaan en een aanbesteding voor een nieuwe leasemaatschappij uitgezet. Hierbij is nadrukkelijk gekeken naar mogelijkheden om onze mobiliteit te verduurzamen. Ons HR-beleid kenmerkt zich door aandacht voor duurzame inzetbaarheid, veiligheid, gezondheidsmanagement en een thematische aanpak om de medewerker-tevredenheid te verbeteren. Voor meer informatie hierover zie Hoofdstuk 2. We houden rekening met de verwachtingen van de buitenwereld, om te zien in hoeverre we bij Vitens verantwoord ondernemen. We onderhouden een voortdurende dialoog met onze stakeholders en omgeving en houden ons aan wet- en regelgeving. We laten ons ook voeden door innovatieve initiatieven zoals BREEAM en de circulaire economie. Zo is in 2013 de start van het duurzame productiebedrijf Vechterweerd gestart. Deze locatie wordt volgens het BREEAM-niveau ‘very good’ gebouwd en operationeel beheerd. We hebben in 2013 meegedaan aan de Sustainability Challenge, waarin honderd studenten vijf verschillende ‘echte’ duurzaamheidsuitdagingen mochten oplossen. twintig studenten hebben twee maanden lang nagedacht over onze toekomstscenario’s op het gebied van de ondergrond en biodiversiteit. Het advies dat hieruit voortkwam bevestigt dat we ambitieus en innovatief moeten blijven om onze bronnen op duurzame wijze te kunnen beschermen. len aan de internationale watersector. We hebben onze score (69) weten te handhaven, terwijl het speelveld over het algemeen competitiever werd en kritischer werd beoordeeld. 5.4.1 DUURZAAM INKOPEN Duurzaam inkopen is een essentieel onderdeel van de duurzaamheidstrategie van Vitens. In 2012 hebben we de criteria van Agentschap NL toegepast op 72,6% van de aanbestedingen. Dit is aanzienlijk gedaald ten opzichte van 2011, en haalt niet de gestelde doelstelling van 100%. Voor 21,5% van onze inkoopportefeuille bestaan criteria van Agentschap NL. Bij één grote aanbesteding waar criteria beschikbaar waren, zijn deze niet toegepast. Dit betrof de aanbesteding van het centraal magazijn in Lelystad, waarvan gedacht werd dat geen analyse tegen de Agentschap NL-criteria nodig was. We kijken daarom nu hoe we het proces beter kunnen inrichten, borgen en formaliseren. We zien de criteria van Agentschap NL als basis om ons eigen duurzaam inkoopbeleid verder te kunnen uitbreiden. Voor de overige inkoopcategorieën waar Agentschap NL geen informatie over geeft, hebben we criteria gesteld die ons helpen om een zo duurzaam mogelijk resultaat te behalen tijdens aanbestedingen. We gaan daarbij de dialoog aan met de aanbestedende partij om gezamenlijk duurzame alternatieven te verkennen. Op dit moment geldt ons aanbestedingsbeleid alleen voor eigen leveranciers en niet voor de toeleveranciers van deze leveranciers. In het geval dat een leverancier zich niet aan de criteria houdt, gaan wij eerst het gesprek aan om de situatie te herstellen. Dit is in 2013 niet voorgekomen. Onze inkopers en projectmanagers voeren voortdurend overleg met leveranciers en partners om naleving van de criteria en bereiken van duurzaamheidsdoelen te garanderen. Calamiteiten, monitoring en procedures zijn in onze projectmanagementmethode opgenomen. Hierin staan ook voorwaarden over de gedragscode van Vitens. Deze code verwacht niet alleen de handhaving van Nederlandse wet- en regelgeving maar ook handhaving van enkele belangrijke internationale afspraken gericht op mensenrechten (UN Verdrag) en tegengaan van corruptie. We hebben ons jaarverslag en onze bedrijfsvoering ook extern laten toetsen. Zo hebben we op de Transparantiebenchmark van het ministerie van Economische Zaken dit jaar de 56e plek verworven (165 punten van de 200). En we hebben weer meegedaan aan de Dow Jones Sustainability Index, om ons te kunnen spiege52 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid 5.5 VERBONDEN MET KLANT EN SAMENLEVING Als we een echt duurzame impact op de maatschappij willen hebben, dan zouden we vooral onze klanten moeten helpen om duurzaam gebruik te maken van ons water. Als grootste waterbedrijf zien we het als onze verantwoordelijkheid om bewustwording over kraanwater bij onze klanten te vergroten. En onze klanten verwachten dat ook van ons. We willen onze klanten helpen kiezen voor kraanwater en informeren hen over de manier waarop ze minder energie nodig hebben voor het verwarmen van water. In 2013 zijn de eerste concrete stappen gezet om klanten te helpen om energie te besparen bij hun gebruik van water. In 2013 hebben we ook Vitens Waterwerkers gelanceerd. Dit online platform biedt klanten tips, producten en diensten gerelateerd aan water en gericht op duurzaamheid, gezondheid en comfort. Alle producten en diensten die voldoen aan de gestelde waterwerkerseisen, krijgen van Vitens de welverdiende naam ‘waterwerkers’. Omdat ze écht voor onze klanten werken, op het gebied van duurzaamheid, gezondheid en comfort, goed zijn voor het milieu en voor de portemonnee. We hebben ons in 2013 aangesloten bij WaterSpaarders, een initiatief van Unilever, het Wereld Natuur Fonds en de Missing Chapter Foundation. Ook Eneco heeft zich aangesloten. Samen gaan we kinderen en hun ouders via scholen op een positieve manier leren over bewust gebruik van warm water. Met het bestaande digitale lesprogramma Waterkennis.nl biedt Vitens kinderen reeds informatie aan over allerlei aspecten van kraanwater, zoals waar het vandaan komt, hoe een waterzuivering werkt, wat er allemaal in water zit en hoe de watervoorziening in ontwikkelingslanden geregeld is. Met Waterspaarders gaan we nu, samen met de andere partners, dieper in op het gebruik van warm water, met als doel om gedragsverandering te kunnen bereiken bij kinderen en hun gezinnen. Klanten verwachten dat Vitens een actieve rol speelt in het stimuleren van kraanwater. Deze behoefte beantwoorden we door samen te werken met stichting Join the Pipe bij het plaatsen van openbare tappunten. Wij sluiten deze tappunten gratis aan en zijn de bewustwordingscampagne ‘Kraanwater, graag‘ gestart om zoveel mogelijk locaties te benutten voor watertappunten. In 2013 zijn met behulp van Vitens 54 tappunten geplaatst. In totaal staan nu 88 tappunten in ons verzorgingsgebied. Ook willen we ervoor zorgen dat mensen kunnen kiezen voor kraanwater in de horeca en op evenementen. Zo stonden we in 2013 op de Horecava om horecaondernemers te overtuigen dat ze kraanwater op de menukaart moeten zetten. Met ons educatieprogramma ‘Waterkennis.nl’ vertellen we alles wat er te vertellen valt over water aan basisschoolleerlingen op 540 scholen in ons verzorgingsgebied. En via onze Raad van Kinderen laten we zien dat de toekomstige generatie een belangrijke rol speelt in duurzaam gebruik van water. Kortom: door kraanwater tastbaar te maken en het verhaal erachter te vertellen werken we aan bewustwording en verbinding. We gaan regelmatig in gesprek met stakeholders om met hen van gedachten te wisselen over ons beleid. Om de discussie met de buitenwereld zo goed mogelijk te voeren, zijn we open over ons beleid en onze prestaties. Onder meer via duidelijke maatschappelijke verslaggeving volgens de normen van GRI, maar ook rekening houdend met de TransparantieBenchmark (TB) en Dow Jones Sustainability Index (DJSI). 5.5.1 DIALOOG MET STAKEHOLDERS Vitens maakt deel uit van een maatschappelijke, een economische en een politiek bestuurlijke omgeving. De belangrijkste groepen stakeholders waarmee Vitens in contact staat zijn aandeelhouders, klanten, leveranciers, overheid, provincies, gemeenten, belangengroeperingen, omwonenden en natuurlijk de eigen medewerkers. Elke dag zijn zestien omgevingsmanagers, vijf relatiemanagers (grootzakelijke klanten), circa 120 projectleiders en meer dan tweehonderd callcentermedewerkers (klanten) actief in het ondersteunen en begeleiden van onze stakeholders. Daar houdt het natuurlijk niet bij op. Elke afdeling is dagelijks actief in dialoog met leveranciers, aandeelhouders, onderzoekers en regulerende overheden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de drinkwatercontroleurs en alle projectleiders. Het selecteren van thema’s, structureren van de dialoog met stakeholders en de rapportage daarover is een proces waar we continu aan werken. Navolgend overzicht van activiteiten ten aanzien van onze stakeholders geeft op hoofdlijnen aan wat we in 2013 hebben bereikt in dialoog met onze stakeholders. Gedurende 2013 zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de verwachtingen van stakeholders. BoerCroon heeft tevens een herhaling van het reputatie- onderzoek gedaan (in 2009 en 2012 uitgevoerd) om de verschillende belangen en verwachtingen in kaart te brengen. De bevindingen van dit onderzoek zijn in 2013 uitvoerig besproken en vervolgens meegenomen in het strategisch omgevingsmanagementproces. 53 Vitens Jaarverslag 2013 Stakeholder 5. Duurzaamheid Verwachtingen Dialoog 2013 Medewerkers • Veilige werkomgeving • Aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden • Open communicatie • Ontwikkelingsmogelijkheden • Prettige werksfeer • Continu overleg tussen management en medewerkers en jaarlijkse functionering en beoordelingsgesprekken • Bijeenkomsten en interne communicatie (intranet, medewerkersmagazine BRON, interne blogs) • trainingen en opleidingen • medezeggenschap en Centrale Ondernemingsraad • Medewerkers Onderzoek (MEO) Klanten • Lage maatschappelijke prijs (tarieven) • Leveringszekerheid • Hoge kwaliteit drinkwater • Diensten en kennisdeling • Communicatie bij onderhoud en storing • Klantvriendelijke en servicegerichte support • Snelle en adequate klachtenafhandeling • Drinkwatertarieven zijn gelijk gebleven • Digitale facturatie • Communicatie via Twitter • Verbeterde communicatie over storingen via waterstoring.nl • Klantenpanel – klanttevredenheid • Relatie gesprekken zakelijke klanten • Communicatie over Stichting Water for Life - Huishoudens - Zakelijke klanten - Klanten laboratorium - Kwetsbare klanten zoals ziekenhuizen Plannen Dialoog 2014-verder • Continuering huidige dialoog • Interne consultatie over duurzaamheidstrategie en doelstellingen • Continuering huidige dialoog • Handhaven drinkwatertarieven • Verbeterde communicatie over storingen via waterstoring.nl • Consultatie over mogelijke producten en diensten 54 Vitens Jaarverslag 2013 Stakeholder Overheden 5. Duurzaamheid Verwachtingen Dialoog 2013 Plannen Dialoog 2014-verder • Continuïteit • Langetermijnzekerheid • Lage Maatschappelijke Kosten • Redelijk dividend • Lange en korte termijn return on investment (ROI) • Duurzaamheid • Transparante verslaggeving • Bijeenkomsten met aandeelhouders en Raad van Commissarissen • Jaarlijkse rapportage • Dividenduitkering • Lage maatschappelijke kosten • Continuering huidige dialoog • Voldoen aan wet- en regelgeving, leveringszekerheid • Bodembescherming • Veiligheid (brandweer) • Samenwerking in realiseren van infrastructuur • Kennisuitwisseling en actief invulling geven aan duurzame initiatieven • Regelmatig contact met bestuurders en volksverte genwoordigers op Europees, nationaal, provinciaal en lokaal niveau. Bijvoorbeeld: Fries Bestuursakkoord, Duurzame Gebiedsontwikke ling Gelderland, Zelfvoorzie ning Wadden, Commissie Burgering • Bedrijfsbezoeken, presenta ties, lokale communicatie • Contact via brancheorganisa ties zoals Vewin. Gespreksonderwerpen zijn o.a. verdroging, biodiversiteit, duurzame gebiedsontwikke ling, waterkwaliteit, duur zaam inkopen en wetgeving. • Continuering huidige dialoog Leveranciers • Samenwerkingsmogelijkhe den, winstgevendheid, business- en productontwikkeling • Open en continu overleg tussen inkoopverantwoorde- lijken en leveranciers • Toepassen van criteria Agentschap NL • Continuering huidige dialoog Belangengroepen • Voldoen aan wetgeving en milieueisen • Innovatie • Communicatie bij onderhoud infrastructuur • Uitwisseling van kennis • Samenwerking • Regelmatige afstemming en uitwisseling van ideeën voor onze projecten en dienstverlening • Continuering huidige dialoog - Aandeelhouders (provincies en gemeenten) Overheden - Regulerende overheden - Overige overheden en veiligheidsregio’s - Toezichthoudende overheden -Partners in de waterketen (nutsbedrijven, waterschappen, infrastructurele partners) 55 Vitens Jaarverslag 2013 Stakeholder Onderwijs- en kennisinstituten 5. Duurzaamheid Verwachtingen Dialoog 2013 Plannen Dialoog 2014-verder • Samenwerking • Kennisoverdracht • Onderzoek binnen de watersector • Stage- en onderzoeksmogelijkheden • Training en opleiding • Onderzoek en ontwikkeling • Scholieren enthousiasmeren • Stages en afstudeerprojecten • Traineeprogramma en Business Course • Samenwerking en onderzoek met andere waterbedrijven en KWR • Deelname aan seminars • Rondleidingen • Meedoen aan Sustainability Challenge voor hoger opgeleiden • Educatieve programma’s via Waterkennis.nl • Dialoog met scholen die aangesloten zijn bij WaterSpaarders • Continuering huidige dialoog • Thematische structuur Bedrijfstakonderzoek (KWR) • Uitbreiding Waterkennis.nl • Actieve ondersteuning van WaterSpaarders Bredere samenleving • Kennisoverdracht • Beschermen natuurgebieden • Samenwerking • Betrokkenheid bij activiteiten die bijdragen aan bedrijfsdoelstellingen • Samenwerking met Join the Pipe om kraanwater op publieke locaties aan te bieden • Samenwerking met Join the Pipe op festivals zoals De Parade, Nijmeegse 4Daagse Feesten en Intothegreatwideopen • Deelname aan activiteiten en presentaties bij gemeenten • Continuering huidige dialoog Media • Up-to-date informatie over de activiteiten van de onderneming • Geven van interviews en reportages • Nationale en internationale zakelijke media • Publicaties in vakbladen • Bijeenkomsten en rondleidin gen op locaties • Continuering huidige dialoog • Sterkere positie in debat rondom de ondergrond (schaliegas) - MBO, hogescholen en universiteiten - Lagere en middelbare scholieren - KWR - Wetsus 5.5.2 DILEMMA’S Vitens levert een actieve bijdrage aan de gezondheid en verduurzaming van de samenleving. Dit doen we in dialoog met onze stakeholders. Het maken van keuzes en afwegingen als bedrijf en maatschappelijke partner brengt soms dilemma’s met zich mee. Hierover voeren we een open gesprek. Welke dilemma’s houden ons bezig? Welke investeringen moet je doen voor een duurzame toekomst? Veel van onze investeringen (in productie en leidingen) worden gedaan voor een periode langer dan dertig jaar. We toetsen onze investeringen op een bedrijfseconomische en scherpe wijze. Vitens is voortdurend bezig om de juiste afwegingen te maken. Daarbij willen we verduurzaming maximaal faciliteren en eventuele risico’s van onze investeringen goed beheersen. Soms pakt een duurzaam initiatief niet uit zoals verwacht. Een voorbeeld hiervan is de rol van Vitens bij de warmtevoorziening in de Zutphense ecowijk De Teuge. Het systeem waarin onze WKO-installatie een rol speelt werkt niet naar behoren. We zoeken al enige jaren met alle betrokken partijen naar een oplossing die voor alle partijen acceptabel is. Hoe gaan we om met vergrijzing in een veranderende markt? De distributie van water moet 24/7 worden gewaarborgd. Tegelijkertijd werken wij aan nieuwe en innovatieve oplossingen om onze samenleving duurzamer, schoner en energiezuiniger te maken. Om deze taken uit te voeren, zijn gekwalificeerde medewerkers essentieel. Er is echter sprake van vergrijzing en een toenemende schaarste van technisch geschoold personeel. De uitdaging voor Vitens is om nu te investeren in menselijk kapitaal, zodat geen mismatch ontstaat met onze behoefte aan nieuwe instroom van vakman56 Vitens Jaarverslag 2013 5. Duurzaamheid schap in de toekomst. Daarvoor doen we onder meer aan Strategische Personeelsplanning en hebben we het programma ‘Sterk in je Werk’ opgezet. Ook heeft elke medewerker een naar eigen inzicht te besteden employability-budget om vaardigheden buiten zijn of haar functie om te ontwikkelen. Hoe kunnen we de ondergrond zo goed mogelijk gemeenschappelijk beheren? Onze grondstof is grondwater. Deze wordt gefilterd door verschillende zandlagen en bevindt zich in goed beschermde waterlagen in de ondergrond. In de laatste tien jaar is er een sterke stijging in het gebruik van dezelfde ondergrond. Vooral voor het opslaan van koude of warmte worden waterlagen aangeboord en gebruikt voor een duurzamere vorm van verwarming van gebouwen. Zolang deze WKO’s (Warmte Koude Opslag) niet in onze waterwingebieden worden geslagen zijn wij gerust. Of toch niet? Wat zijn de gevolgen van bijvoorbeeld schaliegaswinning? Wat gebeurt er als een boring toch invloed heeft op de waterpakketten? De drinkwatersector begint zich langzamerhand actiever te bewegen in deze discussie. Internationale samenwerking We zoeken constant naar samenwerkingsverbanden waarin kennis gedeeld kan worden. Dat doen we via Vitens Evides International, maar ook door samen te werken met innovatieve waterbedrijven over de hele wereld. Zo hebben we al enige jaren een vruchtbare samenwerking op het gebied van sensortechnologie met PUB, het Singaporese waterbedrijf. Onze geplande samenwerking met het Israëlisch waterbedrijf Mekorot hebben we helaas beëindigd door het inzicht dat het uiterst moeilijk wordt mogelijk toekomstige projecten in gezamenlijkheid uit te werken, aangezien deze vallen binnen de kaders van het ontmoedigingsbeleid van de Nederlandse overheid. 5.6 awards en onderscheidingen Dat Vitens continu investeert in duurzame innovatie blijft niet onopgemerkt: verschillende duurzame projecten werden in 2013 onderscheiden met internationale awards. The Water and Energy Exchange (WEX) bekroonde twee projecten van Vitens met een Global Innovation Award. WEX Global Award category: Infrastructure De Vitens Innovation Playground (VIP) in Noardburgum won in de categorie infrastructuur. In deze proeftuin doet Vitens onderzoek naar de mogelijkheden om met sensoren in het leidingnet realtime de kwaliteit van en vraag naar water te meten en zo te werken aan een intelligente watervoorziening. De schaal van de proeftuin is uniek, nergens anders ter wereld worden er in 2.000 kilometer leidingnet nieuwe technieken getest. In de Proeftuin werkt Vitens samen met kennisinstituten en andere drinkwater- en MKB-bedrijven. De VIP is tot stand gekomen mede dankzij een subsidie van de provincie Friesland en het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). WEX Global Award category: Processtechnology De ‘Champagnespoeling’, een innovatieve en duurzame manier om bio-vervuiling uit membranen te reinigen met CO2 opgelost in water, won in de categorie procestechnologie. De innovatie is internationaal gezien van groot belang omdat membraanfiltratie nodig is bij het maken van drinkwater uit rivier- of zeewater. De innovatie is mede mogelijk gemaakt dankzij een innoWATORsubsidie van Agentschap NL en kwam tot stand in samenwerking met de Universiteit Twente, RWB Waterservices en WE Consult. Vitens en WE Consult hebben gezamenlijk het patent op deze nieuwe reinigingstechniek. Aquatech Innovation Award 2013: Overall winner & winner category Water Treatment In november 2013 won Vitens de Aquatech Innovation Award voor ons HumVi-project. Vitens won eerder de categorieprijs (Water Treatment) en werd daarna gekozen als overall winnaar uit de finalisten van de vijf categorieën. Met behulp van efficiënte toepassing van ionenwisseling en verschillende bestaande membraantechnieken worden door Vitens humuszuren uit het water gehaald. Deze reststroom wordt vervolgens gesplitst in drie producten: water, zout en humuszuur. Water en zout worden volledig hergebruikt in het productieproces. Het humuszuur heeft Vitens kunnen opwaarderen tot een product dat inmiddels toegepast wordt in de agrarische sector als plant- en bodemverbeteraar. Deze heeft de naam HumVi gekregen. Hiermee bespaart Vitens niet alleen op afvoerkosten maar worden onze reststoffen duurzaam en hoogwaardig hergebruikt. Er is een volledig ‘circulair’ product ontwikkeld waarmee Vitens haar duurzaamheid kan vergroten. Door de toepassing van humuszuur wordt het gebruik van (kunst)mest en fosfaat sterk gereduceerd, wat zorgt voor een verminderde uitspoeling van meststoffen naar het grondwater. Ook de boer wordt er beter van, want humuszuren zorgen boven de grond voor hogere opbrengsten. 57 6. Internationaal in dit hoofdstuk 6.1 6.2 6.3 Kengetallen internationaal Vitens Evides International Water for Life Samen met Evides Waterbedrijf werkt Vitens aan ontwikkelingsprojecten. We dragen onze kennis over om sanitaire en drinkwatervoorzieningen te verbeteren. Dat doen we in stedelijke gebieden in Afrika, Azië en ZuidAmerika. Vitens Evides International (VEI) investeert zelf in deze projecten, maar krijgt ook steun van andere donoren, zoals de Wereldbank. Voor medewerkers van Vitens biedt VEI een kans om buiten de gebaande paden te treden. De stichting Water for Life is het klantenfonds van Vitens en Evides Waterbedrijf. 58 Vitens Jaarverslag 2013 6. Internationaal 6.1 KENGETALLEN INTERNATIONAAL 58 miljoen 36 miljoen in 2013 2013 2012 1336 689 in 2012 Fig. 1. Aantal bereikte mensen door VEI Fig. 2. Aantal werkweken personeel Vitens, Evides en WML voor VEI in het buitenland AZIË (74) Bangladesh34 India 6 Mongolië 4 Myanmar 5 Vietnam 25 AFRIKA (346) ZUID-AMERIKA (19) Bonaire Bolivia Saba Suriname 2 2 2 13 Ethiopië39 Ghana 24 Kenia64 Malawi46 Mozambique131 Rwanda9 Oeganda 10 Zambia20 Zuid-Afrika3 Fig. 3. Aantal missies in 2013 per land 59 Vitens Jaarverslag 2013 6. Internationaal 6.2 VITENS EVIDES INTERNATIONAL Samen met Evides Waterbedrijf en Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) werkt Vitens aan ontwikkelingsprojecten. We dragen onze kennis over om sanitaire en drinkwatervoorzieningen te verbeteren op plekken waar dit niet vanzelfsprekend is. Dat doen we in stedelijke gebieden in Afrika en Azië. We zien het als onze morele verplichting en de Nederlandse overheid gelukkig ook. Zo krijgen we de ruimte om bij te dragen aan het oplossen van wereldwijde drinkwaterproblematiek. Een bijkomend voordeel is dat projecten van Vitens Evides International (VEI) economische voordelen opleveren voor de Nederlandse watersector in het buitenland. VEI investeert zelf in deze projecten, maar krijgt ook steun van donoren. Voor medewerkers van Vitens biedt VEI een kans om buiten de gebaande paden te treden en korte of langere tijd in het buitenland te werken. Vitens Evides International heeft nu dertig partnerships met waterbedrijven in ontwikkelingslanden. Vitens, Evides Waterbedrijf en WML hebben hier in 2013 € 4 miljoen aan bijgedragen, waarvan € 2 miljoen door Vitens zelf. In 2012 bedroeg de bijdrage van Vitens nog € 1,75 miljoen. En VEI breidt de activiteiten verder uit. Daarbij krijgt VEI steun van ngo’s zoals de Wereldbank en Unesco-IHE. Zo realiseerde VEI met de bijdrage van de drie Nederland drinkwaterbedrijven een totaalomzet van circa € 14 miljoen in 2013. In 2013 zijn 18 nieuwe projecten gestart in onder meer Ethiopië, Vietnam, Kenia en Bangladesh. Doel van de projecten is een betere bedrijfsvoering. Zo wordt gewerkt aan het terugdringen van lekverliezen. Maar dat niet alleen. VEI geeft ook adviezen voor een betere financiële administratie. De adviezen maken de waterbedrijven efficiënter, waardoor ze gemakkelijker kredieten en investeerders kunnen aantrekken. Zo kunnen ze hun voorzieningen uitbreiden en bereiken ze meer mensen met schoon water. Het streven daarbij is dat waterbedrijven zelf verder kunnen als VEI vertrekt. VEI heeft het afgelopen jaar een flinke groei doorgemaakt: van 33 projecten in 2012 naar 45 projecten in 2013. Waar we in 2012 nog 36 miljoen mensen bereikten met onze activiteiten is dat in 2013 gegroeid naar 58 miljoen. Daar zijn we trots op. 6.2.1. SAMENWERKING WSUP Naar verwachting hebben bijna 900 miljoen mensen in stedelijk gebied in 2015 geen toegang tot schoon drinkwater en goede sanitaire voorzieningen. Om dit probleem te lijf te gaan is VEI een samenwerking aangegaan met WSUP (Water and Sanitation for the Urban Poor). Doel van de samenwerking is het verbeteren van sanitaire en drinkwatervoorzieningen voor 25 miljoen mensen. Fonds Duurzaam Water Het Fonds Duurzaam Water komt voort uit Agentschap NL en is bedoeld publiek-private samenwerkingen te stimuleren. VEI voert een aantal projecten uit met steun van het fonds, zoals in Ethiopië en Rwanda. Hierin werken we samen met partijen als Heineken en RHDHV. De gegevens in dit hoofdstuk zijn niet geverifieerd door onze externe accountant. De prestaties van VEI vallen buiten de scope van onze financiële prestaties. Vitens Evides International publiceert een eigen jaarverslag, zie www.vitensevidesinternational.com. 6.3 WATER FOR LIFE De stichting Water for Life is het klantenfonds van Vitens en Evides Waterbedrijf. Klanten van deze twee drinkwaterbedrijven kunnen geld doneren waarmee op het platteland van landen in Afrika en Azië drinkwateren sanitatieprojecten worden opgezet. Deze projecten worden uitgevoerd door medewerkers van Vitens en Evides Waterbedrijf; zij delen hun kennis en kunde met mensen in de projectlanden. In 2013 zijn verschillende nieuwe projecten gestart in bijvoorbeeld Mozambique, Ghana, Uganda, Bangladesh en Kenia. Daarmee komt het totaal aantal Water for Life-projecten op 21. Kerncijfers 2013 • 24.000 donateurs • 21 projecten • € 741.000 aan donaties en giften • Donatie via de waternota (5, 10 of 15 cent per dag) • € 847.000 aan bijdragen en giften partners Evaluatie projecten in 2013 Bijna tachtig projecten, twaalf verschillende landen, € 9,8 miljoen en 975.000 mensen. Dat zijn de cijfers van Water for Life, na tien jaar hard werken. Een goed 60 Vitens Jaarverslag 2013 6. Internationaal moment om in 2013 de balans op te maken met een speciaal Evaluatie- en Onderhoudsprogramma. Water for Life wil graag dat ook ná het vertrek van de waterexperts van de Nederlandse drinkwaterbedrijven Vitens en Evides de mensen toegang houden tot schoon water en goede sanitaire voorzieningen. Short term experts van Vitens hebben 42 projecten bezocht die tussen 2005 en 2011 zijn uitgevoerd in Mozambique, Malawi, Ghana, Vietnam, Ethiopië en Mongolië. Uit de evaluatie bleek dat 80% van de aangelegde watervoorzieningen nog steeds naar behoren werkt. De overige 20% wordt het komende jaar hersteld. Samenwerking: Football for Water Football for Water is een samenwerkingsprogramma van de KNVB, Unicef, Simavi, Vitens Evides International, Aqua for All, Akvo en het ministerie van Buitenlandse Zaken. De organisatie zet voetbal in om kinderen op Afrikaanse basisscholen te leren over water, sanitatie en hygiëne. Op de scholen die zijn geselecteerd voor het project worden drinkwatervoorzieningen en toiletten gebouwd. Ook Water for Life is hierbij betrokken bij projecten in Kenia, Ghana en Mozambique. Water for Life publiceert een eigen jaarverslag, zie www.waterforlife.nl. 61 7.Financiële Resultaten 7.1 Financiële kengetallen 7.2 Toelichting op de resultaten 2013 7.3 Geconsolideerde resultaten 7.4 Geconsolideerde Jaarrekening 7.5 Geconsolideerde winst-en- verliesrekening en totaalresultaat 7.6 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 7.7 Geconsolideerd mutatieoverzicht eigen vermogen 7.8 Toelichting op de Geconsolideerde jaarrekening 7.9 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 7.10 Grondslagen voor het kasstroomoverzicht 7.11 Toelichting op de geconsolideerde balans 7.12 Toelichting op de geconsolideerde winst-en-verliesrekening 7.13 Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht 7.14 Overige toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 7.15 Vennootschappelijke Jaarrekening 7.16 Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening 7.17 Overige gegevens 7.18 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 7.19 Overzicht uitstaande aandelen Vitens heeft als publieke onderneming een bijdrage te leveren aan het verlagen van de maatschappelijke kosten. Onze unieke positie als drinkwaterbedrijf met een natuurlijk monopolie brengt de verantwoordelijkheid met zich mee om het geld van klanten en publieke aandeelhouders op een verantwoorde wijze te besteden. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van onze financiële resultaten in 2013. 62 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.1 FINANCIËLE KENGETALLEN 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2.487 2.467 2.437 2.392 2.374 2.340 € 1,08 1,08 1,28 1,29 1,29 1,28 m3 119 119 119 119 119 120 1.402 1.406 1.431 1.486 1.485 1.487 Klanten Aantal aansluitingen per 31 december x1.000 Gemiddelde drinkwaterprijs per m3 kleinverbruik Verbruik per aansluiting kleinverbruik Personeel Aantal medewerkers in vaste dienst per 31 december Ondernemingsresultaten Totaal van de opbrengsten mln € 386,5 386,0 455,9 453,6 445,9 450,3 Netto-omzet mln € 352,4 351,8 417,0 416,8 408,0 414,8 Bedrijfsresultaat voor afschrijvingen (Ebitda) mln € 179,2 171,9 182,8 161,2 165,0 166,9 Bedrijfsresultaat (Ebit) mln € 80,4 74,1 83,8 75,1 81,5 85,7 Resultaat toe te rekenen aan aandeelhouders Vitens mln € 39,3 29,6 36,0 26,9 25,0 28,6 Winstmarge % 10,2 7,7 7,9 5,9 5,6 6,4 4,0 3,9 3,8 3,3 2,9 2,9 Rentedekking Eigen vermogen mln € 438,3 386,1 398,3 359,0 353,8 342,1 Totaal vermogen mln € 1.711,8 1.682,6 1.680,4 1.681,6 1.668,7 1.638,2 Totaal rentedragende schulden mln € 1.043,4 1.044,6 1.058,5 1.145,3 1.157,9 1.139,8 Investeringen mln € 116,1 106,2 103,3 101,7 115,5 85,6 Solvabiliteit % 25,6 22,9 23,7 21,3 21,2 20,9 € 665 664 668 680 685 674 Operationele kosten € - 74 74 83 79 83 Belastingen € - 3 29 31 31 31 Afschrijvingen € - 39 41 37 35 35 Financieringslasten € - 17 18 21 24 25 Resultaat € - 12 15 11 11 11 Vermogenskosten € - 29 33 32 35 36 Totale kosten € - 145 177 183 180 185 Materiële vaste activa per aansluiting Kosten per aansluiting[1] Niet-financieel Productie en inkoop, exclusief engros mln m3 350,0 346,7 347,5 350,3 348,8 350,0 Levering aan klanten mln m3 329,7 329,8 329,2 329,8 329,7 328,1 Niet in rekening gebracht (NIRG) % 5,8 5,9 5,7 5,9 5,5 6,2 96 96 96 96 96 96 Aantal actieve productiebedrijven [1] Berekend volgens Vewin-Benchmarkdefinities. Benchmarkgegevens over 2013 zijn in september 2014 beschikbaar. 63 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.2 Toelichting op de resultaten 2013 Vitens heeft als publieke onderneming een bijdrage te leveren aan het verlagen van de maatschappelijke kosten. Onze unieke positie als drinkwaterbedrijf met een natuurlijk monopolie brengt de verantwoordelijkheid met zich mee om het geld van klanten en publieke aandeelhouders op een verantwoorde wijze te besteden. Om op lange termijn de continuïteit van de onderneming te garanderen en te voldoen aan de wensen en eisen van de stakeholders heeft in 2012 een aanpassing van het financieel beleid plaatsgevonden, waarbij de solvabiliteitsdoelstelling (op basis van garantievermogen1) is verhoogd van 25% naar 30%. Hiermee beoogt Vitens onder andere een blijvende toegang tot de geld- en kapitaalmarkt tegen voor Vitens acceptabele condities. Vitens zal continu streven naar verdere efficiency en effectiviteit. Dit wordt versterkt door de huidige financiële crisis en druk vanuit overheden om bezuinigingen te realiseren. Vitens zal de komende jaren haar processen verder optimaliseren en klantgericht en efficiënt inrichten om de drinkwatertarieven laag te houden. In het jaarplan 2014-2016 is de ambitie uitgesproken om de drinkwatertarieven voor deze periode niet te verhogen onder voorwaarde dat aan de continuïteitsdoelstelling2 wordt voldaan. De prijs voor drinkwater voor de klant valt in 2014 evenwel hoger uit, doordat vanaf 1 januari 2014 de belasting op leidingwater is verhoogd van € 0,165 per m3 naar € 0,330 per m3 en per 1 juli 2014 zal het maximale belastbare verbruik van 300 m3 geschrapt worden. Per 1 juli 2011 is de Drinkwaterwet in werking getreden. Belangrijke financiële aspecten hierin zijn tariefbeheersing en solvabiliteit. In de Drinkwaterwet wordt een maximum gesteld aan de vermogenskosten die in rekening mogen worden gebracht door de drinkwaterbedrijven aan de klant (tariefbeheersing) en het maximaal toegestane aandeel van het eigen vermogen in het totale vermogen (solvabiliteit). De minister van Infrastructuur en Milieu stelt tweejaarlijks voor 1 november beide financiële aspecten vast voor de daaropvolgende twee kalenderjaren. Voor 2012 en 2013 is de gewogen gemiddelde kostenvoet vast-gesteld op 1 2 3 6,0% en een maximale toegestane solvabiliteit van 70%. Vitens voldoet ultimo 2013 aan beide financiële aspecten, respectievelijk 4,8% en 25,6%. In 2013 is door Vitens formeel verantwoording afgelegd over de toegestane vermogenskosten over boekjaar 2012. Daarnaast is Vitens samen met de drinkwatersector in gesprek met de ILT/ACM over het kader waarop de drinkwatertarieven (2013 en 2014) worden getoetst inzake kostendekkendheid, transparantie en nondiscriminatie. De minister heeft voor 2014 en 2015 de gewogen gemiddelde kostenvoet verlaagd naar 4,8%. De maximale toegestane solvabiliteit van 70% wordt niet aangepast. Vitens heeft in 2013 de verplichte prestatievergelijking (benchmark) 2012 aan het ministerie van Infrastructuur en Milieu opgeleverd. De operationele kosten bedragen € 74 per aansluiting en hiermee heeft Vitens de laagste operationele kosten per aansluiting in de Nederlandse drinkwatersector. In 2013 zijn de operationele kosten verder verlaagd dankzij de continue focus op procesverbeteringen. Vitens dient in 2014 een verbeterplan op te stellen. Het verbeterplan is gebaseerd op de prestatievergelijking van de drinkwatersector zoals gerapporteerd in ‘Water in Zicht 2012’3. De daarin weergegeven prestaties zijn het uitgangspunt voor de voorgenomen verbeteringen en de hieruit voortvloeiende streefcijfers 2015, het eerstvolgende moment van prestatievergelijking. Over 2013 is voor een bedrag van € 124,2 miljoen (2012: € 112,9 miljoen) aan investeringen, exclusief bijdragen derden, gerealiseerd. Belangrijke projecten die in 2013 zijn afgerond zijn onder andere duurzame inzet methaan Spannenburg en de nieuwbouw van productielocaties Kolff, Holten en Tull en ’t Waal. Belangrijke doorlopende investeringsprojecten in 2014 zijn Procesautomatisering, projecten BEEL (Beoordeling Externe Effecten Leidingen), clustering en ontharding Herikerberg Goor, Masterplan Twente, nieuwbouw productielocaties Vechterweerd, Nieuwegein en Manderveen en ICT-project FIT. Garantievermogen: eigen vermogen + achtergestelde geldleningen. Continuïteit: Vitens streeft naar een bedrijfsresultaat dat toereikend is om rente en dividend te vergoeden aan de vermogenverschaffers. Daarnaast wil Vitens een ‘buffer’ hebben (solvabiliteit) ten behoeve van onverwachte omstandigheden. De omvang van deze buffer is geformuleerd als: “een eigen vermogen minimaal gelijk aan 25% van het balanstotaal en een garantievermogen (eigen vermogen + achtergestelde leningen) minimaal gelijk aan 30% van het balanstotaal”. ‘Water in Zicht’ 2012 is een publicatie van de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland en vergelijkt onderling de prestaties van de Nederlandse waterbedrijven. 64 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Vitens verwacht voor de periode 2014-2018 eenzelfde hoog investeringsniveau van jaarlijks circa € 125 miljoen. Als gevolg van het hoge investeringsniveau van Vitens en herfinanciering van aflopende leningsovereenkomsten is de komende jaren sprake van een blijvend hoge financieringsbehoefte. Een belangrijk deel hiervan zal moeten worden ingevuld met het aantrekken van vreemd vermogen. In het huidige economisch klimaat is het aantrekken van nieuwe financieringen niet langer een vanzelfsprekendheid. Niet alleen de opslagen die banken verlangen zijn hoger en leningen met lange looptijden worden in veel mindere mate verstrekt, maar ook de continuïteit van bankinstellingen is niet langer een vanzelfsprekendheid. Voor Vitens is het van belang om de marktontwikkelingen nauwlettend te volgen en de consequenties hiervan naar de eigen onderneming te vertalen. Belangrijke aandachtsgebieden daarbij zijn het beschikbaarheids-, liquiditeits- en tegenpartijrisico en kijken naar alternatieve manieren van financiering. Voor de jaren 2014 en 2015 heeft Vitens voldoende kredietfaciliteiten om aan de verwachte financieringsbehoefte te voldoen. In 2013 heeft Vitens voor € 50 miljoen aan nieuwe leningen aangetrokken en is een bedrag van € 60 miljoen op bestaande leningen afgelost. Vitens heeft een leningportefeuille ultimo 2013 van € 902,6 miljoen (exclusief achtergestelde leningen). Bij de gewone bedrijfsuitoefening wordt gebruikgemaakt van renteswaps (financiële instrumenten) om renterisico’s door grote mutaties in de marktrente te beperken. Deze instrumenten worden niet gebruikt voor speculatieve of handelsdoeleinden. De renteswaps worden gewaardeerd tegen reële waarde. Ultimo 2013 heeft Vitens negen renteswaps met een hoofdsom van € 317,5 miljoen. De reële waarde van deze renteswaps bedraagt negatief € 57,9 miljoen. Vitens past cash flow hedge accounting toe. De negatieve waarde zal niet door Vitens worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening, omdat de hedge als effectief wordt gekwalificeerd. Vitens is sinds ultimo november 2013 voor het betalingsverkeer SEPA (Single European Payment Area) compliant. 7.3 Geconsolideerde resultaten Omzet Het waterverbruik over 2013 van huishoudens en bedrijven (329,7 miljoen m³) is nagenoeg gelijk aan 2012 (329,8 miljoen m³). Het gemiddelde verbruik per aansluiting blijft stabiel. De netto-omzet is € 0,6 miljoen hoger uitgekomen op € 352,4 miljoen (2012: € 351,8 miljoen). De afgifte aan het net over 2013 is uitgekomen op het niveau van 350,0 miljoen m³ (2012: 346,7 miljoen m³). Het ‘Niet In Rekening Gebracht’-percentage (NIRG) komt daarmee voorlopig uit op 5,8% en is licht gedaald ten opzichte van het definitieve NIRGpercentage over 2012 (5,9%). De overige opbrengsten zijn in 2013 met € 0,1 miljoen gedaald tot € 34,1 miljoen (2012: € 34,2 miljoen). Bedrijfskosten Het saldo van de bedrijfskosten is ten opzichte van 2012 gedaald met € 5,8 miljoen naar € 306,1 miljoen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door een daling van de kosten uitbesteed werk en inhuur personeel (€ 4,4 miljoen), een daling van de overige kosten in 2013 (€ 4,9 miljoen) en anderzijds een stijging van de personeelskosten (€ 2,3 miljoen). Afschrijvingen De afschrijvingen zijn in 2013 gestegen naar € 98,8 miljoen (2012: € 97,8 miljoen). Naast de reguliere afschrijvingen heeft Vitens € 5,6 miljoen aan reëlewaardemutaties en € 8,3 miljoen aan bijzondere waardeverminderingen verantwoord. De reële-waardemutaties hebben betrekking op afwaardering van kantoorgebouwen (€ 2,9 miljoen) en dienstwoningen (€ 2,7 miljoen). De bijzondere waardeverminderingen hebben enerzijds betrekking op lagere realiseerbare waarde van nog aanwezige activa (met name installaties en softwareprocesautomatisering: € 4,7 miljoen) en anderzijds op een tweetal posten waarbij Vitens, bij nader inzien, geen eigenaar meer was van de onderliggende activa voor een totaalbedrag van € 3,6 miljoen (zie voor een nadere toelichting noot 19). Bedrijfsresultaat Het bedrijfsresultaat over 2013 bedraagt € 80,4 miljoen (2012: € 74,1 miljoen). Financiële baten en lasten Het saldo financiële baten en lasten is in 2013 gedaald naar € 41,1 miljoen (2012: € 44,3 miljoen). Dit wordt veroorzaakt doordat Vitens in 2013 heeft geprofiteerd van lage kortetermijnrente en het feit dat in 2012 en 2013 minder nieuwe leningen zijn 65 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten aangetrokken (2013: € 50 miljoen) dan de feitelijke aflossingen (2013: € 60 miljoen). De renteniveaus zijn voor 77,4% (2012: 78,1%) van het vreemd vermogen gefixeerd voor meerdere jaren. Dit geeft stabiliteit in de rentekosten over de jaren en vermindert de invloed van schommelingen in de marktrente. Resultaat toe te rekenen aan aandeelhouders Het nettoresultaat toe te rekenen aan aandeelhouders van Vitens bedraagt in 2013 € 39,3 miljoen (2012: € 29,6 miljoen). Eigen Vermogen Het eigen vermogen stijgt in 2013 met € 52,2 miljoen naar een niveau van € 438,3 miljoen. De stijging van het eigen vermogen wordt veroorzaakt door toename van de afdekkingsreserve als gevolg van een verdere stijging van de waarde van derivaten (€ 28,0 miljoen), toevoeging van het resultaat 2013 (€ 39,3 miljoen), afname door het in 2013 uitgekeerd dividend over boekjaar 2012 (€ 14,9 miljoen) en daling van de herwaarderingsreserve door daling van de reële waarde van dienstwoningen (€ 0,2 miljoen). Tarieven en harmonisatie Vitens houdt in 2014 het gemiddelde drinkwatertarief (exclusief belastingen) voor haar klanten gelijk. De gemiddelde jaarnota blijft daarmee ongeveer € 123. Ook voor de jaren 2015 en 2016 is de ambitie verwoord om geen verhoging door te voeren. Voor de jaren 2014 en 2015 wordt het capaciteittarief met jaarlijks € 5 verhoogd en het variabele (drinkwater)-tarief met € 0,04 per m3 verlaagd. Hiermee sluiten de tarieven beter aan bij de kostprijs van het product water. In 2013 is de harmonisatie van de tarieven voor grootverbruik verder doorgevoerd. Uiterlijk in 2015 zal sprake zijn van een volledige harmonisatie van alle tarieven in het voorzieningsgebied. Per 1 januari 2014 wordt de belasting op leidingwater verhoogd van € 0,165 per m3 naar € 0,330 per m3 en per 1 juli 2014 is het maximale belastbare verbruik van 300 m3 geschrapt en wordt gestart met een degressieve schijvenstructuur. Voor de consument (gemiddelde klant) stijgt de jaarnota met circa € 20. De afdekkingsreserve voor ongerealiseerde aanpassingen in de reële waarde van financiële instrumenten als gevolg van toepassing van ‘cash flow hedge accounting’ stijgt in 2013 met € 28,0 miljoen naar een negatieve waarde van € 57,9 miljoen (2012: € 85,9 miljoen). De solvabiliteit (eigen vermogen) komt per 31 december 2013 uit op 25,6% (2012: 22,9%) en de solvabiliteit (garantievermogen) komt per 31 december uit op 31,5% (2012: 29,7%) en ligt volledig in lijn met het financiële beleid. Na vaststelling van het voorstel voor winstbestemming zal over 2013 € 23,6 miljoen worden toegevoegd aan de reserves en een gewoon dividend van € 15,7 miljoen worden uitgekeerd, na behandeling van het dividendbesluit in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Kasstroom/financiering De kasstroom uit operationele activiteiten € 142,0 miljoen (2012: € 134,9 miljoen) is evenals in 2012 toereikend om de investeringsactiviteiten van € 115,3 miljoen (2012: € 105,8 miljoen) te financieren. Dit heeft wederom in 2013 ertoe geleid dat Vitens heeft afgelost op de langlopende leningen. In 2013 is voor € 50 miljoen aan nieuwe leningen aangetrokken (2012: € 50 miljoen) en voor € 60 miljoen op bestaande leningen afgelost (2012: € 69,5 miljoen). De netto-investeringen bedragen in 2013 € 116,1 miljoen (2012: € 106,2 miljoen). Voor 2014 is de verwachting dat het investeringsniveau op een hoger niveau zal uitkomen (circa € 120 miljoen), wat een verhoogde financieringsbehoefte tot gevolg zal hebben. 66 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.4 Geconsolideerde Jaarrekening Geconsolideerde balans per 31 december Activa 31-12-2013 In miljoenen euro’s 31-12-2012 Vaste activa [1] Materiële vaste activa [2] Geassocieerde deelnemingen en joint ventures [3] Overige financiële activa 1.660,8 1.643,0 8,2 8,2 11,4 0,6 1.680,4 1.651,8 Vlottende activa [4] Handels- en overige vorderingen 31,4 Totaal activa 30,8 31,4 30,8 1.711,8 1.682,6 31-12-2013 31-12-2012 Passiva In miljoenen euro’s [5] Eigen vermogen Aandelenkapitaal Agioreserve Herwaarderingsreserve 5,8 5,8 147,2 147,2 0,2 0,4 Afdekkingsreserve -57,9 -85,9 Overige reserves 303,7 289,0 39,3 29,6 Resultaat boekjaar Totaal eigen vermogen 438,3 386,1 Verplichtingen Langlopende verplichtingen [6] Egalisatierekening bijdragen van derden [7] Achtergestelde geldleningen [8] Langlopende geldleningen [9] Derivaten [10] Voorzieningen personeelsbeloningen [11] Overige voorzieningen [12] Kortlopende verplichtingen 34,8 27,4 88,0 100,6 864,7 852,6 57,9 85,9 8,5 10,4 15,1 8,2 1.069,0 Handelsschulden en overige te betalen posten Belastingverplichtingen 118,6 1.085,1 137,5 9,9 9,8 Rentedragende verplichtingen 40,2 31,2 Kortetermijnpersoneelsbeloningen 23,5 21,1 Overlopende passiva 12,3 Totaal passiva 11,8 204,5 211,4 1.711,8 1.682,6 Noten in de linkermarge van tabellen verwijzen naar de toelichting op pagina 79 en verder. 67 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.5 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening en totaalresultaat 2013 In miljoenen euro’s [14] [15] Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten Overige opbrengsten 2012 352,4 351,8 34,1 34,2 Totaal bedrijfsopbrengsten uit doorlopende bedrijfsactiviteiten 386,5 386,0 Bedrijfskosten [16] Kosten uitbesteed werk en inhuur personeel Grondwaterbelastingen en -heffingen 31,8 36,2 5,0 4,8 [17] Overige kosten 89,3 94,2 [18] Personeelskosten 81,2 78,9 [19] Afschrijvingen, reële-waardemutaties en bijzondere waardevermindering van materiële vaste activa 98,8 97,8 Totaal bedrijfskosten 306,1 311,9 Bedrijfsresultaat 80,4 74,1 [20] Financiële baten 0,5 - [21] Financiële lasten -41,6 -44,3 [22] Aandeel in resultaat in geassocieerde deelnemingen en joint ventures - -0,2 -41,1 -44,5 39,3 29,6 39,3 29,6 In miljoenen euro’s 2013 2012 Resultaat voor en na belastingen 39,3 29,6 Mutatie in effectief dekkende rentederivaten 28,0 -26,2 Totaalresultaat 67,3 3,4 67,3 3,4 Resultaat voor en na belastingen Waarvan: Resultaat toe te rekenen aan aandeelhouders van Vitens Geconsolideerd overzicht van overig totaal resultaat Waarvan: Resultaat toe te rekenen aan aandeelhouders van Vitens Noten in de linkermarge van tabellen verwijzen naar de toelichting op pagina 91 en verder. Het is niet de verwachting dat de mutatie in effectief dekkende rentederivaten in de toekomst zal worden geherclassificeerd naar de winst-en-verliesrekening. 68 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.6 Geconsolideerd kasstroomoverzicht [25] In miljoenen euro’s 2013 2012 Resultaat voor en na belastingen 39,3 29,6 Aanpassingen voor: [20,21] Financiële baten en lasten 41,1 44,3 [19] Afschrijvingen, reële-waardemutaties en bijzondere waardevermindering van materiële vaste activa 98,1 96,4 -1,0 -0,7 [6] Amortisatie egalisatierekening bijdragen van derden [10,11] Dotatie/vrijval voorzieningen [3] Overige mutaties financiële vaste activa 2,1 2,9 - 0,2 140,3 143,1 Veranderingen in werkkapitaal: [4] Handels- en overige vorderingen Handelsschulden en overlopende passiva -0,6 7,6 1,2 -4,0 0,6 [6] Ontvangsten egalisatierekening bijdragen van derden [10,11] Onttrekkingen voorzieningen Kasstroom uit operationele bedrijfsactiviteiten [20] Ontvangen rente Betaalde rente [1,19] Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen 8,4 9,7 -3,8 -5,6 184,8 180,4 0,5 - -43,3 -45,5 Kasstroom uit operationele activiteiten [1,21] 3,6 -42,8 -45,5 142,0 134,9 -116,1 -105,9 0,8 Kasstroom uit investeringsactiviteiten 0,1 -115,3 -105,8 [8] Opgenomen langlopende geldleningen 50,0 50,0 [8] Aflossingen langlopende geldleningen -47,4 -57,0 [7] Aflossingen achtergestelde geldleningen -12,6 -12,5 [3] Verstrekte leningen -12,6 - [3] Ontvangen aflossingen op leningen [5] Betaald dividend [12] Mutatie rentedragende verplichtingen 1,8 - -14,9 -15,5 9,0 5,9 Kasstroom uit financieringsactiviteiten Nettokasstroom Mutatie liquide middelen Mutatie in geldmiddelen -26,7 -29,1 - - - - - Noten in de linkermarge van tabellen verwijzen naar de toelichting op pagina 79 en verder. 69 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten - - - Totaal resultaat 2012 - - Bestemming resultaat 2011 - Vrijval herwaarderingsreserve - Dividenduitkering gewone aandelen Eigen vermogen toe te rekenen aan aandeelhouders van Vitens - Overig totaal resultaat 2012 Resultaat boekjaar Resultaat boekjaar 2012 Overige reserves2 147,2 Afdekkingsreserve2 Agioreserve gewoon kapitaal 5,8 Herwaarderingsreserve1 Aandelenkapitaal 7.7 Geconsolideerd mutatieoverzicht eigen vermogen 1,9 -59,7 267,1 36,0 398,3 - - - 29,6 29,6 - -26,2 - - -26,2 - -26,2 - 29,6 3,4 - - - 36,0 -36,0 - - -1,5 - 1,5 - - - - - - -15,5 - -15,5 5,8 147,2 0,4 -85,9 289,0 29,6 386,1 Resultaat boekjaar 2013 - - - - - 39,3 39,3 Overig totaal resultaat 2013 - - - 28,0 - - 28,0 Totaal resultaat 2013 - - - 28,0 - 39,3 67,3 Bestemming resultaat 2012 - - - - 29,6 -29,6 - Vrijval herwaarderingsreserve - - -0,2 - - - -0,2 In miljoenen euro’s Per 1 januari 2012 Per 31 december 2012 Dividenduitkering gewone aandelen Per 31 december 2013 - - - - -14,9 - -14,9 5,8 147,2 0,2 -57,9 303,7 39,3 438,3 1. D e herwaarderingsreserve heeft betrekking op de herwaardering van dienstwoningen. De reserve bedraagt ultimo 2013 € 0,2 miljoen (2012: € 0,4 miljoen). 2. Het saldo van de overige reserves en de negatieve afdekkingsreserve zijn vrij uitkeerbaar. 70 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.8 Toelichting op de Geconsolideerde jaarrekening ALGEMEEN Vitens is een naamloze vennootschap die statutair gevestigd is in Utrecht en waarvan de aandelen worden gehouden door gemeenten en provincies in haar verzorgingsgebied. De belangrijkste activiteiten van Vitens zijn het oppompen van grondwater, het zuiveringsproces hiervan en de distributie van reinwater. Deze jaarrekening 2013 is op 24 maart 2014 ondertekend door de Directie en door de Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen zal de jaarrekening ter vaststelling voorleggen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 24 april 2014. IFRS De jaarrekening van Vitens is opgesteld op basis van de International Financial Reporting Standards (IFRS), zoals aanvaard door de Europese Unie (EU). IFRS omvat zowel de IFRS-standaarden als de International Accounting Standards die door de International Accounting Standards Board (IASB) zijn uitgebracht, en de interpretaties van IFRS- en IAS-standaarden, uitgebracht door het International Financial Reporting Interpretations Committee (IFRIC), respectievelijk het Standing Interpretations Committee (SIC). De belangrijkste grondslagen voor waardering en resultaatbepaling die zijn gehanteerd bij het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening worden hierna beschreven. Het historische kostenprincipe wordt gehanteerd. In afwijking hiervan geldt dat bepaalde activa en verplichtingen, met name dienstwoningen, kantoorgebouwen en derivaten, tegen reële waarde worden gewaardeerd. Tenzij anders vermeld, zijn deze waarderingsgrondslagen consistent toegepast voor alle boekjaren die in deze jaarrekening zijn opgenomen. De jaarrekening is gepresenteerd in miljoenen euro’s (functionele en presentatievaluta) en afgerond naar het dichtstbijzijnde getal. Nieuwe en/of gewijzigde IFRS-standaarden De International Accounting Standards Board (IASB) en de International Financial Reporting Interpretations Committee (IFRIC) hebben in 2013 nieuwe en/of gewijzigde standaarden en interpretaties uitgebracht, die vanaf boekjaar 2013 van toepassing zijn voor Vitens. Hieronder worden de wijzigingen nader uiteengezet: Effect van nieuwe boekhoudstandaarden De volgende standaarden en interpretaties zijn effectief per 1 januari 2013 en van toepassing voor Vitens: •Aanpassingen op IAS 1 Presentatie van elementen van niet-gerealiseerde resultaten, van kracht per 1 juli 2012. •IFRS 1 Eerste toepassing van International Financial Reporting Standards – Government loans, van kracht per 1 januari 2013. •Aanpassingen op IFRS 7, Informatieverschaffing Financiële Instrumenten, van kracht per 1 januari 2013. •IFRS 13 Waardering tegen reële waarde, van kracht per 1 januari 2013. •IAS 12 Latente belastingen – herstel van onderliggende activa, van kracht per 1 januari 2013. •IAS 19 Employee benefits, van kracht per 1 januari 2013. •Verbeteringen van de IFRSs (gepubliceerd mei 2012), van kracht per 1 januari 2013. Bovenstaande standaarden en interpretaties hebben geen materiële invloed op de geconsolideerde jaarrekening van Vitens. Vitens heeft niet gekozen voor een vervroegde invoering van nieuwe standaarden, aanpassingen van standaarden en nieuwe interpretaties waarvan toepassing verplicht is voor boekjaren die beginnen na 1 januari 2014 of latere jaren. De volgende standaarden en interpretaties zijn uitgegeven maar nog niet van kracht voor de jaarrekening 2013: •IFRS 10 Geconsolideerde jaarrekening, van kracht per 1 januari 2014. •IFRS 11 Gemeenschappelijke regelingen, van kracht per 1 januari 2014. •IFRS 12 Bekendmaking van belangen in andere entiteiten, van kracht per 1 januari 2014. •IAS 27 Enkelvoudige jaarrekening, van kracht per 1 januari 2014. •IAS 28 Geconsolideerde deelnemingen, van kracht per 1 januari 2014. •Aanpassingen op IFRS 10 Geconsolideerde jaarrekening, IFRS 12 Bekendmaking van belangen in andere entiteiten en IAS 27 Enkelvoudige jaarrekening, van kracht per 1 januari 2014. •Aanpassingen op IAS 32 Presentatie van saldering van financiële activa en financiële verplichtingen, van kracht per 1 januari 2014. •Aanpassingen op IAS 36 Bijzondere waardevermindering van activa, van kracht per 1 januari 2014. •Aanpassingen op IAS 39 Financiële instrumenten, van kracht per 1 januari 2014. •IFRIC 9 Heffingen, van kracht per 1 januari 2014. Bovenstaande standaarden en interpretaties hebben naar verwachting geen materieel effect op de geconsolideerde jaarrekening 2013. 71 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Grondslagen voor de consolidatie In de geconsolideerde jaarrekening zijn opgenomen de financiële gegevens van Vitens en haar groepsmaatschappijen waarin Vitens direct of indirect een beslissende invloed uitoefent voor wat betreft het zakelijke en financiële beleid. De activa, passiva en de resultaten van deze groepsmaatschappijen worden volledig in de consolidatie opgenomen. In het geval dat het belang in de geconsolideerde vennootschap minder dan 100% bedraagt, wordt een aandeel van derden in het eigen vermogen en in het resultaat opgenomen. De resultaten van de groepsmaatschappijen die in de loop van het boekjaar zijn verworven of afgestoten, worden in de geconsolideerde winst-en-verliesrekening opgenomen vanaf de datum van toetreding tot de groep respectievelijk tot de datum van afstoting. De grondslagen voor de balans en resultaatbepaling, alsmede het boekjaar, van de groepsmaatschaatschappijen zijn overeenkomstig aan die van Vitens Belangen in geassocieerde deelnemingen en joint ventures worden niet in de consolidatie betrokken. Intercompany-transacties, balansposten en ongerealiseerde winsten op transacties tussen groepsmaatschappijen worden geëlimineerd. 7.9 GRONDSLAGEN VOOR WAARDERING EN RESULTAATBEPALING Materiële vaste activa De post materiële vaste activa is onderverdeeld in de volgende categorieen: •Bedrijfsgebouwen en terreinen. •Kantoorgebouwen. •Dienstwoningen. •Machines en installaties. •Leidingen. •Andere vaste bedrijfsmiddelen. •Werken in uitvoering. •Grond- en hulpstoffen (voorraden). Bedrijfsgebouwen en terreinen, machines en installaties, leidingen en andere vaste bedrijfsmiddelen worden gewaardeerd tegen of verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Als eerste waardering bij toepassingen van IFRS (2006) heeft waardering tegen reële waarde plaatsgevonden. Deze reële waarde wordt verondersteld als ‘deemed cost’ waarbij afschrijvingen jaarlijks in mindering worden gebracht. Kantoorgebouwen worden gewaardeerd volgens de reële-waardemethode in overeenstemming met IAS 16.31. Correcties voor een lagere reële waarde van de kantoorgebouwen worden in eerste instantie in mindering gebracht op een positieve herwaarderingsreserve en het meerdere wordt rechtstreeks ten laste van de winst-en-verliesrekening verantwoord. Aanpassingen naar een hogere waardering van de kantoorgebouwen worden voorzover zij een aanpassing zijn op in eerdere jaren verantwoorde afwaarderingen ten gunste van de winst-en-verliesrekening verantwoord; de resterende aanpassing van de herwaardering wordt verantwoord in een herwaarderingsreserve. Taxaties van kantoorgebouwen vinden periodiek plaats. Dienstwoningen betreffen woningen die staan op waterwingebieden van Vitens en worden verhuurd tegen marktconforme huurprijzen aan (ex-)Vitenswerknemers. Vitens merkt deze woningen vanaf 2013 aan als materieel vast actief in overeenstemming met IAS 16 (2012: IAS 40), waarbij waardering plaatsvindt tegen reële waarde en mutaties in het eigen vermogen worden verantwoord (herwaarderingsreserve). De overgang naar IAS 16 is gezien de beperkte impact op het resultaat en eigen vermogen 2012 en 2013 verwerkt vanaf 1 januari 2013. De reële waarde wordt onder andere afgeleid van de WOZ-waarde. Voor de ongerealiseerde waardewijzigingen wordt een herwaarderingsreserve gevormd. Investeringen gedurende het boekjaar worden gewaardeerd tegen de aanschaffingsprijs verminderd met eventueel verkregen subsidies en overige bijdragen. Onder aanschaffingsprijs wordt verstaan de verkrijgingsprijs, hetzij de vervaardigingsprijs, hetzij waardering op reële waarde in de situatie van overgenomen vennootschappen. De kostprijs van zelfvervaardigde activa bestaat uit directe kosten van vervaardiging en toeslagen voor indirecte productiekosten. Materiële vaste activa, met uitzondering van dienstwoningen, worden afgeschreven op basis van de lineaire methode over de verwachte gebruiksduur van de verschillende componenten waaruit het betrokken actief bestaat. De afschrijving start op moment van ingebruikname van de betreffende activa. De gebruiksduren van de componenten waaruit de activacategorieën bestaan, zijn als volgt opgebouwd: •Bedrijfsgebouwen 40 jaar, terreinvoorzieningen 15 jaar en terreinen (grond) worden niet afgeschreven. •Kantoorgebouwen 40 jaar. •Productielocaties civieltechnisch 40 jaar, elektrotechnisch en werktuigbouwkundig 15 jaar. •Overige machines en installaties 15 jaar. •Leidingen: hoofdleidingen 50 jaar en aansluitleidingen 331/3 jaar. •Andere vaste bedrijfsmiddelen 3-5 jaar (waaronder ICT). •Werken in uitvoering worden niet afgeschreven. 72 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten •Grond- en hulpstoffen (voorraden) worden niet afgeschreven. De verwachte gebruiksduur, de restwaarde en afschrijvingsmethoden worden jaarlijks geëvalueerd en indien nodig aangepast. Winsten of verliezen bij afstoting worden bepaald aan de hand van de opbrengsten en de op moment van afstoting geldende boekwaarde. Toerekening van rentekosten vindt plaats in overeenstemming met IAS 23 aan projecten in aanbouw. Rentekosten worden toegerekend aan projecten welke gestart zijn na 1 januari 2009 met een verwachte looptijd langer dan 12 maanden en een verwacht investeringsbedrag groter dan € 1 miljoen. Toerekening van de rentekosten vindt plaats op basis van de gewogen gemiddelde rente over de rentedragende schulden (2013: 4%; 2012: 4,15%). Bijzondere waardeverminderingen vaste activa Indien omstandigheden hiertoe aanleiding geven wordt vastgesteld of sprake is van bijzondere waardevermindering van materiële vaste activa. Indien dergelijke aanwijzingen bestaan, wordt een schatting gemaakt van de realiseerbare waarde van deze activa. Voor de activa is de realiseerbare waarde gelijk aan de hoogste van de reële waarde minus verkoopkosten of de bedrijfswaarde. De bedrijfswaarde wordt bepaald op basis van de contante waarde van de geschatte toekomstige kasstromen. Het bedrag van de afwaardering wordt ten laste van de winst-en-verliesrekening gebracht en zichtbaar in noot [19] afschrijvingen. Nadat een verlies wegens bijzondere waardevermindering is verwerkt, wordt de jaarlijkse afschrijving aangepast aan de herziene boekwaarde verminderd met de restwaarde. Indien het bedrag van de afwaardering groter is dan de boekwaarde van het actief, moet worden bezien of een voorziening op basis van verplichtingen moet worden gevormd. In 2013 heeft het management aanwijzingen voor mogelijke bijzondere waardeverminderingen geïdentificeerd. Als gevolg hiervan heeft bijzondere waardevermindering plaatsgevonden op een aantal gronden, installaties, leidingen en procesautomatisering. Geassocieerde deelnemingen en joint ventures Geassocieerde deelnemingen zijn die entiteiten waarop Vitens, direct of indirect, invloed van betekenis uitoefent op het financiële en operationele beleid, maar waar het geen beslissende zeggenschap over heeft. Over het algemeen is hier sprake van als Vitens tussen de 20% en 50% van de stemrechten kan uitoefenen. Geassocieerde deelnemingen worden bij verwerving gewaardeerd tegen kostprijs (zijnde de reële waarde) en vanaf dat moment worden waardemutaties van de geassocieerde deelnemingen direct opgenomen in de winst-en-verliesrekening (equity-methode). Joint ventures zijn overeenkomsten waarbij Vitens, tezamen met een of meerdere partijen, activiteiten uitvoert waarbij alle partijen gezamenlijk de zeggenschap uitoefenen. Investeringen in geassocieerde deelnemingen waarop Vitens invloed van betekenis uitoefent en belangen in joint ventures worden gewaardeerd volgens de ‘equity-methode’. De boekwaarde van de geassocieerde deelneming of de joint venture omvat de goodwill die bij de overname is betaald en het aandeel van Vitens in de wijzigingen in het eigen vermogen van de geassocieerde deelneming, respectievelijk joint venture na het moment van overname. Overige financiële activa De overige financiële activa betreffen verstrekte leningen en vorderingen en zijn gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingen. Derivaten Bij de gewone bedrijfsuitoefening wordt gebruikgemaakt van derivaten (financiële instrumenten) om renterisico’s te beperken. Het doel van dit beheer is de invloed van veranderingen in rentetarieven op de resultaten te beperken. Rentederivaten worden gebruikt om de leningenportefeuille te sturen op het gewenste risicoprofiel en worden niet gebruikt voor speculatieve of handelsdoeleinden. Deze rentederivaten worden gewaardeerd tegen reële waarde vanaf het moment dat het contract is afgesloten (trade date). De reële waarde is een resultante van de ontwikkelingen van de marktrente en de vastgestelde rente van het onderliggende derivaat. De afgesloten rentederivaten worden aangemerkt als hedge-instrumenten. Vitens hanteert onderstaande waarderingshiërarchie: Niveau 1: genoteerde (niet-aangepaste) koersen op actieve markten voor identieke activa of verplichtingen. Niveau 2: overige methoden waarbij alle variabelen een significant effect op de verwerkte reële waarde hebben en direct of indirect waarneembaar zijn. Niveau 3: methoden waarbij variabelen worden gehanteerd die een significant effect op de verwerkte reële waarde hebben, doch niet zijn gebaseerd op waarneembare marktgegevens. De derivaten zijn in de waarderingshiërarchie gewaardeerd op de niveau 2-methode, waarbij variabelen die een significant effect op de verwerkte reële waarde hebben direct of indirect waarneembaar zijn. Vitens hanteert een netto contante-waardeberekening, rekening houdend met kredietrisico. Relevante variabelen die van toepassing zijn voor waardering derivaten betreffen (i) contante waarden van rentebetalingen; en (ii) geprognosticeerde rentecurves. Door toepassing van rentederivaten wordt een vaste cash outflow gerealiseerd. Vitens betaalt vast-rentend op het derivaat, terwijl de betaalde kortetermijnrente op roll-overleningen wordt betaald uit de ontvangst 73 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten van de korte rente op het derivaat. Een hedge wordt geacht effectief te zijn indien, vanaf het begin en gedurende de looptijd van de hedgerelatie, verwacht wordt dat veranderingen van de cashflows van het gehedgde item vrijwel volledig worden afgedekt door veranderingen in de cashflows van het hedge-instrument. Is dit het geval, dan worden de schommelingen in de reële waarde van de derivaten ten gunste/ten laste van de afdekkingsreserve (eigen vermogen) verantwoord (hedge accounting). Indien het derivaat zich niet langer kwalificeert als hedge-instrument worden de schommelingen in de reële waarde ten gunste/ten laste van de winst-en-verliesrekening gebracht. Bijzondere waardeverminderingen financiële vaste activa Voor financiële instrumenten beoordeelt de vennootschap op iedere balansdatum of er objectieve aanwijzingen zijn voor bijzondere waardeverminderingen van een financieel actief of een groep van financiële activa. Bij objectieve aanwijzingen voor bijzondere waardeverminderingen bepaalt de vennootschap de omvang van het verlies uit hoofde van de bijzondere waardeverminderingen, en verwerkt dit direct in de winst-en-verliesrekening. Bij financiële activa die gewaardeerd zijn tegen geamortiseerde kostprijs wordt de omvang van de bijzondere waardevermindering bepaald als het verschil tussen de boekwaarde van het actief en de best mogelijke schatting van de toekomstige kasstromen, contant gemaakt tegen de effectieve rentevoet van het financiële actief zoals die is bepaald bij de eerste verwerking van het instrument. Het waardeverminderingsverlies dat daarvoor opgenomen was, dient te worden teruggenomen indien de afname van de waardevermindering verband houdt met een objectieve gebeurtenis na afboeking. De terugname wordt beperkt tot maximaal het bedrag dat nodig is om het actief te waarderen op de geamortiseerde kostprijs op het moment van de terugname, als geen sprake geweest zou zijn van een bijzondere waardevermindering. Het teruggenomen verlies wordt in de winst-enverliesrekening verwerkt. Handels- en overige vorderingen Handels- en overige vorderingen worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs onder aftrek van een waardecorrectie in verband met mogelijke oninbaarheid. Saldering en presentatie van handels- en overige vorderingen op en ontvangen voorschotten van verbruikers vinden plaats op basis van afrekengroepen: een groeperingsmethodiek van klanten op basis van in de tijd gespreide meteropnames ter bepaling van het te factureren waterverbruik. Handels- en overige vorderingen worden niet langer opgenomen als de gelden zijn ontvangen of als oninbaarheid is vastgesteld. Liquide middelen De post liquide middelen bestaat uit banktegoeden en contanten en wordt gewaardeerd tegen reële waarde, hetgeen overeenkomt met de nominale waarde. Schulden aan bankinstellingen worden verantwoord onder de rentedragende verplichtingen. Egalisatierekening bijdragen van derden De egalisatierekening bijdragen van derden wordt overeenkomstig IFRIC 18 met ingang van 2010 gewaardeerd tegen de van derden ontvangen bijdragen in aanleg van aansluitleidingen verminderd met amortisaties. De amortisatie van de egalisatierekening vindt plaats in 331/3 jaar en is gelijkgesteld aan de afschrijvingstermijn van de investeringen in aansluitleidingen. De jaarlijkse amortisatie wordt verantwoord onder de overige opbrengsten. Rentedragende verplichtingen De rentedragende verplichtingen zijn bij opname gewaardeerd tegen reële waarde onder aftrek van transactiekosten. Vervolgens vindt waardering plaats tegen geamortiseerde kostprijs met behulp van de effectieve rentemethode. De binnen een jaar vervallende aflossingsverplichtingen van de langlopende verplichtingen worden gepresenteerd onder de kortlopende verplichtingen. Voorzieningen personeelsbeloningen De post voorzieningen personeelsbeloningen omvat: •De voorziening als gevolg van reorganisatie fusie 2002 is gevormd ter dekking van de verplichtingen uit het sociaal plan. Belangrijke onderdelen betreffen de 56+ - regeling en boventalligheid. •De voorziening als gevolg van reorganisatie fusie 2006 is gevormd naar aanleiding van de fusie tussen Vitens, N.V. Hydron Flevoland, N.V. Hydron Midden-Nederland en Coöperatie Hydron U.A. Dit ter dekking van de verplichtingen uit het sociaal plan. Het sociaal plan heeft een looptijd van drie jaar, waarna het collectief recht overgaat in een individueel recht. De kosten die uit het sociaal plan voortvloeien worden voornamelijk veroorzaakt door de kosten die gemoeid zijn met herplaatsing van boventallige medewerkers. De berekening is gebaseerd op het aantal boventalligen met daarbij totale loonkosten per werknemer, een reële benadering van het aantal dienstjaren en de (gemiddelde) leeftijd. De uitkeringstromen zijn contant gemaakt tegen een nominale rekenrente van 4% (2012: 4,15%). •Als gevolg van het integreren van de laboratoriumactiviteiten uit Utrecht in Leeuwarden is in 2008 een reorganisatievoorziening gevormd. Dit ter dekking van de verplichtingen uit het sociaal plan. Het sociaal plan heeft een looptijd van drie jaar, waarna het collectief recht overgaat in een individueel recht. De kosten die uit het sociaal plan voortvloeien worden voornamelijk veroorzaakt door de kosten die gemoeid zijn met herplaatsing van boventallige medewerkers. De berekening is gebaseerd op het aantal boventalligen met daarbij totale loonkosten per werknemer, een reële benadering van 74 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten het aantal dienstjaren en de (gemiddelde) leeftijd. De uitkeringstromen zijn contant gemaakt tegen een nominale rekenrente van 4% (2012: 4,15%). Alle gevallen van boventalligheid hebben zich in 2008 voorgedaan. •Als gevolg van de beslissing om Vitens procesgericht in te richten (kanteling van de organisatie) en het efficiënter inrichten van de onderliggende processen is in 2010 een reorganisatievoorziening gevormd. De voorziening is gevormd ter dekking van de verplichtingen uit het sociaal plan. De kosten die uit het sociaal plan voortvloeien worden voornamelijk veroorzaakt door de kosten die gemoeid zijn met herplaatsing van boventallige medewerkers. De berekening is gebaseerd op het aantal boventalligen met daarbij totale loonkosten, een reële benadering van de (gemiddelde) leeftijd en de te verwachten begeleidingsperiode. De uitkeringstromen zijn contant gemaakt tegen een nominale rekenrente van 4% (2012: 4,15%). De aard en het bedrag van ontslagvergoedingen als gevolg van een besluit van Vitens om de arbeidsrelatie met een werknemer te beëindigingen voor pensioneringsdatum of vanwege het besluit van een werknemer om op vrijwillige basis in te stemmen met beëindiging van de arbeidsrelatie zijn vastgelegd in het sociaal plan en als zodanig meegenomen in de vorming van de reorganisatievoorziening. De jubileumvoorziening is gevormd ten behoeve van toekomstige jubileumuitkeringen en is actuarieel berekend. Hierbij is rekening gehouden met de overlevingstabel 2012 voor mannen en vrouwen, toekomstig personeelsverloop en salarisstijgingen. De voorziening is contant gemaakt tegen een nominale rekenrente van 4% (2012: 4,15%). Het kortlopend deel van de voorziening personeelsbeloningen wordt verantwoord onder de kortlopende verplichtingen. Overige voorzieningen Genoemde voorzieningen worden gevormd indien: •Per balansdatum een juridisch afdwingbare en/ of feitelijke verplichting bestaat die voortvloeit uit gebeurtenissen voor de balansdatum. •Het aannemelijk is dat er een uitstroom van middelen zal plaatsvinden om de verplichting af te wikkelen. •Een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van de verplichting. De voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting nodig zijn, tenzij het effect van de tijdswaarde van geld significant is. In dat geval wordt de voorziening gewaardeerd tegen contante waarde. Het kortlopend deel van de overige voorzieningen wordt verantwoord onder de kortlopende verplichtingen. Collectieve regelingen Vitens kent een Pensioen- en Flexibele Uittredingsregeling voor huidige en voormalige werknemers. De pensioenen zijn ondergebracht bij Stichting Pensioenfonds ABP en de Flexibele Uittreding bij Stichting Flexibel Uittreden Nutsbedrijven en is daarmee indirect ondergebracht bij het Pensioenfonds ABP. Het betreffen collectieve regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten en zijn in wezen toegezegd-pensioenregelingen, waarbij de pensioenuitkering gebaseerd is op de lengte van het dienstverband en het gemiddeld salaris van de werknemer gedurende dit dienstverband. De pensioenregelingen kunnen worden aangemerkt als ‘multi-employer funds’. IAS 19 verlangt dat bepaalde informatie inzake toegezegd-pensioenregelingen wordt toegelicht in de jaarrekening. Met name het saldo van de met de regeling samenhangende activa en passiva dient in de balans opgenomen te worden als een vordering of verplichting. Beide pensioenfondsen hebben aangegeven dat zij niet in staat zijn om aan de deelnemende ondernemingen de informatie te verschaffen die noodzakelijk is inzake toegezegd-pensioenregelingen. Daarom worden beide regelingen behandeld als toegezegde-bijdragenregelingen en worden de verschuldigde pensioenpremies over het boekjaar als pensioenlasten in het resultaat verantwoord. De verwachte pensioenslasten voor 2014 bedragen € 10,8 miljoen (2013: werkelijk € 9,9 miljoen). De dekkingsgraad van het ABP bedraagt ultimo 2013 105,9% (2012: 96%). Dit is 1,7%-punt hoger dan het vereiste minimum van 104,2%. Daarom heeft het bestuur van het ABP besloten om de 0,5% waarmee het opgebouwde pensioen in 2013 is verlaagd, op 1 april 2014 weer aan het opgebouwde pensioen toe te voegen. De verlaging van vorig jaar heeft geen gevolgen voor het opgebouwde pensioen. Kortlopende verplichtingen De kortlopende verplichtingen worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs. Een kortlopende verplichting wordt in de balans opgenomen zodra Vitens contractpartij is en/of er een concrete dienst of levering van goederen heeft plaatsgevonden. Leaseovereenkomsten Door Vitens zijn operationele leaseovereenkomsten aangegaan voor een groot deel van het wagenpark. De risico’s en voordelen die verband houden met het eigendom van de betrokken activa zijn niet overgedragen aan de lessee. Als gevolg hiervan worden betalingen uit hoofde van deze leaseovereenkomsten op tijdsevenredige basis als last in het resultaat verwerkt. Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten De netto-omzet bestaat uit vastrechtvergoeding en de vergoeding voor levering van drinkwater. De verantwoording van de drinkwateropbrengsten wordt gebaseerd op het totaal aan derden geleverde hoeveelheid water. De omzetgegevens worden verkregen 75 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten uit metingen bij klanten en, voor wat betreft het nog niet afgerekend deel, uit schattingen op basis van ervaringscijfers. Over de netto-omzet geheven omzetbelasting en belasting op leidingwater worden niet in de omzet begrepen. De netto-omzet wordt genomen op het moment dat de voordelen van eigendom en het risico van waardevermindering zijn overgedragen op de koper. Overige opbrengsten Onder de overige opbrengsten worden opbrengsten verantwoord die niet direct gerelateerd zijn aan de kernactiviteiten. De overige opbrengsten bestaan onder meer uit de volgende posten: •Opbrengsten verhuizingen/nieuwe aansluitingen en incasso. Bij verhuizingen/nieuwe aansluitingen wordt door Vitens een extra bijdrage in rekening gebracht in verband met de administratieve afhandeling. •Opbrengst brandkranen. Dit betreft deels een eenmalige bijdrage en een jaarlijks terugkerende vergoeding ten behoeve van het onderhoud. •Opbrengst werk voor derden betreft diverse activiteiten die Vitens voor derden verricht. •Opbrengst huur en pacht. Betreft huuropbrengsten bedrijfswoningen, aanwezig op gronden waarop productielocaties zijn gevestigd of winning plaatsvindt. Verder betreffen het pachtopbrengsten op gronden. •Meeliftvergoedingen. Betreft vergoedingen van met name waterschappen en gemeenten voor het meeliften op de rekening van Vitens voor verontreiningingsheffingen/ingezetenenomslag en rioolheffingen. •Opbrengsten analyses en advisering. Betreft opbrengsten voor analyses vanuit het laboratorium van Vitens voor derden. •Opbrengsten vanuit dienstverlening aan Evides N.V., Vitens Evides International B.V en Stichting Aansluitingen.nl. •Amortisatie bijdragen van derden. Betreft bijdragen voor aanleg aansluitleidingen. De amortisatie van de egalisatierekening vindt plaats in 331/3 jaar. •De activiteiten uit ‘overige opbrengsten’ worden als opbrengst verantwoord voor zover levering van goederen en diensten heeft plaatsgevonden en voor zover de prestaties zijn geleverd. Kosten uitbesteed werk en inhuur personeel Dit zijn kosten die Vitens maakt ten behoeve van haar exploitatie en betreffen uitbesteed werk en inhuur personeel van derden en worden toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Grondwaterbelastingen en -heffingen Dit zijn kosten die Vitens maakt ten behoeve van haar exploitatie en betreffen belastingen die verbonden zijn aan het onttrekken van grondwater en worden toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Overige kosten Dit zijn kosten die Vitens maakt ten behoeve van zijn exploitatie en bestaan onder meer uit gronden hulpstoffen, elektra, autokosten en overige kosten. Deze kosten worden toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Personeelskosten De geactiveerde productie voor het eigen bedrijf betreft directe personeelskosten en indirecte overige kosten, en die zijn gemaakt ten dienste van de vervaardiging van materiële vaste activa welke betrekking hebben op infrastructurele werken van de onderneming. Deze geactiveerde productie wordt in mindering gebracht op de personeelskosten en de overige kosten. Financiële baten De financiële baten bestaan uit interestbaten op financiële activa, zijnde leningen, berekend op basis van de effectieve-interestmethode en worden toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Financiële lasten De interestlasten hebben betrekking op rentedragende verplichtingen, berekend op basis van de effectieveinterestmethode en worden toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. De rentedragende verplichtingen omvatten vastrentende leningen, achtergestelde leningen, roll-overleningen, rentederivaten en rekening-courant. Daarnaast bevatten ze een vrijval van het verschil tussen de reële waarde en nominale waarde van de leningenportefeuille van overgenomen partijen, oprentingskosten voorzieningen en overige kosten van financiering zoals bereidstellingsprovisies, garanties en bankkosten. Aandeel in resultaat in geassocieerde deelnemingen en joint ventures Betreft resultaat in geassocieerde deelnemingen en joint ventures en eventuele boekwinst/verlies uit verkoop van effecten. Belastingen Ingevolge artikel 2 leden 3 en 7 van de Wet op de Vennootschapsbelasting is de levering van drinkwater niet onderworpen aan de heffingen van deze wet. De vennootschapsbelasting over de resultaten van vennootschapsbelastingplichtige dochter Vitens Watermanagement B.V. wordt berekend tegen het geldende tarief over het resultaat van het boekjaar van de deelneming, waarbij rekening wordt gehouden met verschillen tussen de commerciële en fiscale winstberekening en aanwezige fiscale voorvoegingsverliezen. Niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen hebben betrekking op fiscaal compensabele verliezen en voorvoegingsverliezen. Deze zijn niet tot waardering gebracht, aangezien realisatie op korte termijn niet waarschijnlijk is. 76 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Veronderstellingen, schattingen en aannames in de jaarrekening Het opstellen van een jaarrekening brengt met zich mee dat gebruik wordt gemaakt van aannames, veronderstellingen en schattingen die zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en op factoren die naar het oordeel van het management aanvaardbaar zijn, gegeven de specifieke omstandigheden. Deze aannames, veronderstellingen en schattingen zijn van invloed op de waardering en presentatie van de gerapporteerde activa en verplichtingen alsmede op het resultaat over het boekjaar. De werkelijke uitkomsten kunnen afwijken van de gehanteerde schattingen en veronderstellingen. Hieronder gaan we in op de genoemde posten. Voorziening personeelsbeloningen De genoemde voorzieningen zijn bepaald op basis van veronderstellingen omtrent toekomstige ontwikkelingen van bijvoorbeeld salarissen, sociale wetgeving, verloop personeel en statistisch onderbouwde aannames ten aanzien van overleving. Dit complex van aannames in samenhang met de gehanteerde disconteringsvoeten leidt tot grote invloed op de waardering van de voorzieningen en de resultaten. Overige voorzieningen De overige voorzieningen hebben betrekking op een aantal juridische geschillen en lopende huurverplichtingen. De voorzieningen zijn bepaald op basis van de best mogelijke inschattingen van het management waartegen de verplichtingen kunnen worden afgewikkeld. Waardering van materiële vaste activa Bij de bepaling van de boekwaarde van materiële vaste activa wordt gebruikgemaakt van schattingen van afschrijvingstermijnen; deze zijn afgeleid van verwachtingen omtrent de technische en economische levensduur van de onderliggende activa. Als gevolg van veranderingen in de toekomst op het gebied van technologische ontwikkeling of in het gebruik van de activa kunnen veranderingen ontstaan in de levensduur van de activa en dit kan dan aanleiding geven tot bijzondere waardevermindering. Een stijging/daling van 10% op de afschrijvingen (afschrijvingspercentages) leidt tot hogere/lagere afschrijvingen van circa € 8,5 miljoen. Debiteuren Vitens beoordeelt periodiek de volwaardigheid vanvorderingen op basis van ervaringscijfers van het betaalgedrag uit het verleden. Eventuele waardeverminderingen worden in mindering gebracht op het debiteurensaldo. Vitens hanteert onderstaande voorzieningspercentages voor haar openstaande waterdebiteuren intern en extern (overgedragen aan een incassobureau): Ouderdomscategorie % debiteuren intern bij Vitens % debiteuren bij incassobureau Openstaande handelsdebiteuren 0-90 dagen 0% 0% Openstaande handelsdebiteuren 91-180 dagen 15% 30% Openstaande handelsdebiteuren 181-365 dagen 25% 50% Openstaande handelsdebiteuren > 365 dagen 60% 90% Op individuele basis kan de voorziening afwijken van bovenstaande percentages. Een verhoging/verlaging van 10% van de voorzieningspercentagens > 90 dagen leidt tot een dotatie/vrijval van de voorziening waterdebiteuren van circa € 0,2 miljoen. Reële waardebepaling financiële instrumenten Afgeleide financiële instrumenten zijn in de balans tegen reële waarde verantwoord. Voor overige financiële instrumenten, waaronder verkregen en uitgegeven leningen, is de reële waarde in de toelichting bij de jaarrekening opgenomen. Omzetverantwoording De verantwoording van de drinkwateropbrengsten wordt gebaseerd op het totaal aan derden geleverde hoeveelheid water (belasting op leidingwater behoort niet tot de omzet). Vitens hanteert een systematiek van omzetbepaling waarbij het werkelijk gemeten verbruik wordt toegerekend aan maanden/jaren conform de volgende drie stappen: 1. De werkelijk gefactureerde hoeveelheden m3/omzet. Per klant wordt het werkelijk aantal gefactureerde m3/omzet toegerekend aan de kalenderjaren. In 2013 is 42% van de levering aan klanten in 2013 gefactureerd. 2. De nog te factureren hoeveelheden m3/omzet tot en met einde van het kalenderjaar (jaarprognose).Voor de periode in het boekjaar waarover de klanten nog geen afrekening hebben ontvangen wordt een schatting gemaakt op basis van historische meterstanden in relatie tot de actuele reinwaterafgifte. Het vastgesteld verbruik wordt vervolgens gecorrigeerd voor trend- en seizoenspatroon. Een hogere/lagere inschatting van de nog af te rekenen omzet van 1% leidt tot een hogere/ lagere netto-omzet van circa € 2,1 miljoen. Onder noot [28] is een nadere toelichting opgenomen betreffende afloop balansposten omzet uit voorgaande jaren en het werkelijk vastgestelde ‘Niet In Rekening Gebracht’ (NIRG) in %. 3. Totaal verbandcontrole tussen klantgegevens SAP IS-U en reinwaterafgiftecijfers. Ter controle worden de klantgegevens gelegd naast de waterbalansen (afgiftecijfers productielocaties). Mutaties worden geanalyseerd evenals de ontwikkeling van het NIRG-verbruik. 77 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.10 GRONDSLAGEN VOOR HET KASSTROOMOVERZICHT Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode, waarbij voor de herleiding van de mutatie in geldmiddelen wordt uitgegaan van het resultaat na belastingen volgens de winst- en-verliesrekening. Het in het kasstroomoverzicht gehanteerde begrip geldmiddelen betreft de liquide middelen zoals in de balans gehanteerd. 78 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.11 toelichting OP DE geconsOLIDEERDE balans [1] Materiële vaste activa In miljoenen euro’s Bedrijfsgebouwen en terreinen Kantoorgebouwen Dienstwoningen Machines en installaties Leidingen Andere vaste middelen Werken in uitvoering Totaal 542,2 30,4 15,7 535,3 1.941,4 121,4 52,5 3.238,9 Stand per 1 januari 2012 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen, bijzondere waardeverminderingen en reële-waardemutaties Boekwaarde per 1 januari 2012 -220,8 -3,2 - -356,7 -928,6 -101,2 - -1.610,5 321,4 27,2 15,7 178,6 1.012,8 20,2 52,5 1.628,4 Mutaties 2012 Bijzondere waardevermindering Reële-waardemutaties Investeringen - - - - - - - - 0,6 -3,8 -5,1 -0,9 - - - -9,2 106,2 - 0,1 - - 61,1 - 44,9 Ingebruikname werken in uitvoering 18,5 0,1 - 16,5 5,8 6,9 -47,8 - Desinvesteringen -0,1 - - -0,3 - -0,5 - -0,9 -12,3 -0,1 - -22,7 -40,8 -10,5 - -86,4 6,7 -3,7 -5,1 -7,4 26,1 -4,1 -2,9 9,6 561,7 31,1 10,6 550,4 2.008,3 128,1 49,6 3.339,8 Afschrijvingen Totaal Stand per 31 december 2012 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen, bijzondere waardeverminderingen en reële-waardemutaties Boekwaarde per 31 december 2012 -233,6 -7,6 - -379,2 -969,4 -112,0 - -1.701,8 328,1 23,5 10,6 171,2 1.038,9 16,1 49,6 1.638,0 -8,3 Mutaties 2013 Bijzondere waardevermindering -4,0 - - -2,2 -0,6 -0,7 -0,8 Reële-waardemutaties -1,3 -1,6 -2,9 - - - - -5,8 Investeringen 2,8 -0,3 - 0,4 56,3 -0,1 57,0 116,1 Ingebruikname werken in uitvoering 5,9 0,7 - 20,7 7,1 5,9 -40,3 - Desinvesteringen Afschrijvingen Totaal -0,4 - - - - - - -0,4 -12,2 -0,3 - -22,0 -42,1 -8,0 - -84,6 -9,2 -1,5 -2,9 -3,1 20,7 -2,9 15,9 17,0 565,9 31,5 7,7 570,0 2.071,0 132,3 65,5 3.443,9 Stand per 31 december 2013 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen, bijzondere waardeverminderingen en reële-waardemutaties Boekwaarde per 31 december 2013 -247,0 -9,5 - -401,9 -1.011,4 -119,1 - -1.788,9 318,9 22,0 7,7 168,1 1.059,6 13,2 65,5 1.655,0 79 Vitens Jaarverslag 2013 In miljoenen euro’s Bedrijfsgebouwen en terreinen Kantoorgebouwen Dienstwoningen Machines en installaties Leidingen 7. Financiële Resultaten 2013 2012 318,9 328,1 22,0 23,5 7,7 10,6 168,1 171,2 1.059,6 1.038,9 Andere vaste middelen 13,2 16,1 Werken in uitvoering 65,5 49,6 1.655,0 1.638,0 Subtotaal materiële vaste activa Grond- en hulpstoffen (voorraden) Totaal materiële vaste activa 5,8 5,0 1.660,8 1.643,0 In overeenstemming met de wijziging in IAS 16 classificeert Vitens haar grond- en hulpstoffen (voorraden) vanaf 1 januari 2013 onder de materiële vaste activa. Voorheen werden de grond- en hulpstoffen (voorraden) onder de vlottende activa opgenomen. Toerekening van de rentekosten (IAS 23) vindt plaats op basis van de gewogen gemiddelde rente over de rentedragende schulden (2013: 4%; 2012: 4,15%) voor projecten welke zijn gestart na 1 januari 2009, een minimale investering van € 1 miljoen en een looptijd langer dan 12 maanden. In 2013 is € 0,8 miljoen (2012: € 0,7 miljoen) toegerekend aan projecten in aanbouw. Ultimo 2013 bedraagt het totaal van de geactiveerde rente € 2,1 miljoen (2012: € 1,3 miljoen). Vitens is bezig met een strategische heroriëntatie van haar huisvesting en heeft een deel van de kantoorgebouwen op peildatum 31 december 2013 laten taxeren door een onafhankelijke partij en opnieuw gewaardeerd. De assumpties die voor de waardering zijn gebruikt betreffen dat twee kantoorgebouwen worden aangewend voor voortgezet gebruik en twee kantoorgebouwen buiten gebruik zullen worden gesteld. Hierdoor heeft in 2013 een reële-waardemutatie plaatsgevonden van totaal € 2,9 miljoen (2012: € 4,1 miljoen) op kantoorgebouwen, terreinen en machines en installaties. Op gronden heeft in 2013 een afwaardering plaatsgevonden van € 4,0 miljoen. Hiervan heeft € 2,8 miljoen betrekking op gronden waar Vitens nog als eigenaar was aangemerkt en de boekwaarde nog niet in mindering was gebracht. Gezien de beperkte impact op eigen vermogen, materiële vaste activa en resultaat zijn deze posten in 2013 verantwoord. Daarnaast heeft een afboeking van € 1,2 miljoen plaatsgevonden als gevolg van herbestemming van gronden. Op dienstwoningen heeft in 2013 een reële-waardemutatie plaatsgevonden van totaal € 2,9 miljoen (2012: € 5,1 miljoen) als gevolg van verslechterde marktomstandigheden en herijking van de plannen voor gebruik van de dienstwoningen in de toekomst. De reële waarde van de dienstwoningen wordt onder andere afgeleid van de WOZ-waarde. Vitens heeft in 2013 een afwaardering gedaan van totaal € 2,8 miljoen als gevolg van buitengebruikstelling van een aantal installaties en leidingen. Verder heeft Vitens een afwaardering gedaan van € 1,5 miljoen als gevolg van een afboeking op procesautomatisering. 80 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [2] Geassocieerde deelnemingen en joint ventures Hieronder is een overzicht opgenomen van de groepsmaatschappijen, geassocieerde deelnemingen en joint ventures. Per 31 december 2013 Plaats Belang (in %) Groepsmaatschappijen (geconsolideerd) Vitens Watermanagement B.V. Zwolle 99,9 Vitens Industriewater B.V. Leeuwarden 100 Geassocieerde deelnemingen (niet geconsolideerd) Reststoffenunie Waterleidingbedrijven B.V. Rijswijk 36,9 KWH Water B.V. Nieuwegein 29,1 Joint ventures (niet geconsolideerd) Vitens Evides International B.V. Zwolle 50 Aquario Watermanagement B.V. Leeuwarden 50 Facturatie B.V. Utrecht 50 In 2013 heeft KWH Water B.V. 1.050 nieuwe aandelen uitgegeven. Vitens heeft niet meegedaan aan deze emissie. Het belang van Vitens na deze emissie bedraagt 29,1% (2012: 31,1%). In 2013 is Aqua Oud B.V. opgeheven en uitgeschreven bij de Kamer van Koophandel. In 2014 worden de bedrijfsactiviteiten van Aquario Watermanagement B.V. beëindigd. Vitens heeft Aquario Watermanagement B.V. in 2013 gewaardeerd tegen de equity-methode verminderd met het aandeel van kosten van beëindiging (€ 0,3 miljoen). Geassocieerde deelnemingen Joint ventures Totaal 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2,6 2,9 5,6 5,5 8,2 8,4 Aandeel in resultaat - -0,3 - 0,1 - -0,2 Totaal - -0,3 - 0,1 - -0,2 2,6 2,6 5,6 5,6 8,2 8,2 Activa Verplichtingen Omzet Winst/Verlies % Belang Aandeel in netto-activa Aquario Watermanagement B.V. 1,6 0,4 1,5 0,1 50,0% 0,6 Vitens Evides International B.V. 7,3 5,9 9,3 0,4 50,0% 0,7 Reststoffenunie Waterleidingbedrijven B.V. 1,6 1,0 3,8 0,1 36,9% 0,2 18,9 8,1 17,8 0,1 29,1% 3,1 9,3 0,1 2,7 - 50,0% 4,6 In miljoenen euro’s Boekwaarde per 1 januari Mutaties Boekwaarde per 31 december Financiële gegevens geassocieerde deelnemingen en joint ventures In miljoenen euro’s 2012 KWH Water B.V. Facturatie B.V. 81 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 2013 Van de bovengenoemde geassocieerde deelnemingen en joint ventures is geen jaarrekening 2013 beschikbaar vóór publicatie van het Vitens Jaarverslag 2013. Het verwachte resultaat 2013 van de geassocieerde deelnemingen en joint ventures is nihil. De genoemde bedragen in bovenstaande tabel hebben betrekking op het geheel van de entiteiten. [3] Overige financiële activa In miljoenen euro’s Vorderingen Boekwaarde per 1 januari 2012 0,6 Mutaties 2012 - Boekwaarde per 31 december 2012 0,6 Verstrekte leningen 12,6 Ontvangen aflossingen op leningen -1,8 Totaal mutaties 2013 10,8 Boekwaarde per 31 december 2013 11,4 Ultimo boekjaar bedragen de overige financiële activa € 11,4 miljoen (2012: € 0,6 miljoen); deze hebben betrekking op verstrekte leningen. Hiervan heeft € 10,9 miljoen betrekking op financiering van het wagenpark, waarvan € 10,3 miljoen in de vorm van een lening aan de leasemaatschappij. De looptijd van deze verstrekte lening bedraagt maximaal 5 jaar. [4] Handels- en overige vorderingen 2013 In miljoenen euro’s 2012 Handelsdebiteuren 24,2 21,9 Waardevermindering van debiteuren -1,6 -2,1 Meelifters Nettohandelsvorderingen 1,4 1,4 24,0 21,2 Belastingen en premies sociale verzekeringen 2,2 3,4 Vooruitgefactureerde bedragen 0,9 1,5 - 0,1 Overige vorderingen Overlopende activa Totaal 4,3 4,6 31,4 30,8 Het saldo van de handelsdebiteuren betreft waterdebiteuren in de zakelijke en consumentenmarkt € 19,1 miljoen (2012: € 16,3 miljoen) en overige niet-waterdebiteuren € 5,1 miljoen (2012: € 5,6 miljoen). De reële waarde van de debiteuren is gelijk aan de boekwaarde. Circa 82% van de waterdebiteuren wordt na facturatie via automatische incasso geïncasseerd. 82 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Ultimo boekjaar bedragen de waardeverminderingen van debiteuren € 1,6 miljoen (2012: € 2,1 miljoen). De last in de winst-en-verliesrekening over 2013 bedraagt € 0,8 miljoen (2012: € 0,8 miljoen). Hieronder een verloopoverzicht van de debiteurenvoorzieningen. In miljoenen euro’s Stand per 1 januari 2013 2012 2,1 2,7 Mutaties Dotaties 0,8 0,8 Onttrekkingen -1,3 -1,4 Totaal mutaties -0,5 -0,6 1,6 2,1 Stand per 31 december Hieronder een overzicht van de openstaande handelsdebiteuren naar ouderdom. Dit is inclusief de nog niet gekoppelde ontvangsten voor een bedrag van -/- € 0,2 miljoen (2012: -/- € 0,1 miljoen) en exclusief de vorderingen op meelifters voor een bedrag van € 1,4 miljoen (2012: € 1,4 miljoen), aangezien Vitens hierover geen debiteurenrisico loopt. In het saldo van handelsdebiteuren per 31 december 2013 zitten geen vorderingen welke bij oninbaarheid een materiële impact hebben op het resultaat van Vitens. Waterdebiteuren 0 - 90 dagen 91 -180 dagen 181 - 365 dagen > 365 dagen Totaal 2013 16,6 1,1 0,6 0,8 19,1 2013 (incl. waardevermindering) 16,4 0,8 0,3 0,1 17,6 2012 13,3 0,9 0,9 1,2 16,3 2012 (incl. waardevermindering) 13,3 0,6 0,5 0,2 14,6 0 - 90 dagen 91 -180 dagen 181 - 365 dagen > 365 dagen Totaal 2013 4,5 0,3 0,1 0,2 5,1 2013 (incl. waardevermindering) 4,5 0,3 - 0,2 5,0 2012 4,8 0,2 0,2 0,4 5,6 2012 (incl. waardevermindering) 4,8 0,1 0,1 0,2 5,2 In miljoenen euro’s niet-Waterdebiteuren In miljoenen euro’s [5] Eigen vermogen Maatschappelijk kapitaal Gewone aandelen Aantal aandelen Stand per 31 december 2012 Stand per 31 december 2013 Aantal uitgegeven aandelen Aandelen in portefeuille bij Vitens Totaal 5.777.247 - 5.777.247 5.777.247 - 5.777.247 Maatschappelijk kapitaal Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap bedraagt € 18.000.000, verdeeld in 18.000.000 gewone aandelen van nominaal € 1 per aandeel. 83 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Geconsolideerd mutatieoverzicht eigen vermogen Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap bedraagt € 18.000.000, verdeeld in 18.000.000 gewone aandelen van nominaal € 1 per aandeel. Hiervan zijn ultimo 2013 5.777.247 aandelen geplaatst en volgestort. De agioreserve betreft een reserve als gevolg van de oprichting van Vitens in 2001. Per geplaatst aandeel (4.475.439) bedroeg dit € 9 per aandeel (in totaal € 40,3 miljoen). In 2006 zijn als gevolg van de fusie 1.887.685 aandelen uitgegeven en per aandeel is € 52,80 aan de agioreserve toegevoegd (totaal van € 99,7 miljoen). In 2006 en 2007 zijn via een drietal tranches de aandelen van Nuon N.V. ingekocht (totaal aandelen 1.615.655). Hiervan zijn in 2006 619.223 aandelen en in 2007 175.000 aandelen ingetrokken. Per aandeel is € 9 in mindering gebracht op de agioreserve (totaal € 7,1 miljoen). In 2007 is een deel van de aandelen door Nuon N.V. verkocht aan gemeenten en provincies (totaal aandelen 274.935). In 2011 heeft Vitens 208.346 aandelen uitgegeven en per aandeel is € 69 aan de agioreserve toegevoegd (totaal van € 14,4 miljoen). De herwaarderingsreserve van € 0,2 miljoen (2012: € 0,4 miljoen) is gevormd als gevolg van reële-waardemutatie van de dienstwoningen. De waardering van dienstwoningen vindt plaats tegen reële waarde. De overige reserves betreffen een reserve als gevolg van gecumuleerde ingehouden winsten. [6] Egalisatierekening bijdragen van derden In miljoenen euro’s 2013 2012 Stand per 1 januari 27,4 18,4 Ontvangen bijdragen in aanleg 8,4 9,7 Amortisatie ten gunste van winst-en-verliesrekening -1,0 -0,7 Stand per 31 december 34,8 27,4 Vanaf 1 januari 2010 past Vitens IFRIC 18 (Transfers of assets from customers) toe voor de bijdragen die Vitens ontvangt van derden voor de aanleg van aansluitleidingen. Voorheen werden de ontvangen bijdragen in mindering gebracht op de investeringen in aansluitleidingen. De amortisatietermijn bedraagt 331/3 jaar en is gelijkgesteld aan de afschrijvingstermijn van de investeringen in aansluitleidingen. [7] Achtergestelde geldleningen 2013 In miljoenen euro’s Stand per 1 januari Aflossingsverplichting boekjaar 2012 100,6 12,6 113,1 12,6 113,2 125,7 Mutaties Aflossingen -12,6 -12,5 100,6 Aflossingsverplichting volgend boekjaar Stand per 31 december -12,6 113,2 -12,6 88,0 100,6 Aflossing vindt plaats in 15 jaarlijkse termijnen met een mogelijkheid tot opschorting indien in het boekjaar de solvabiliteit lager is dan 25%. Rente wordt vergoed over het niet-afgeloste deel van de hoofdsom. Dit percentage komt overeen met het gemiddelde rentepercentage over 10-jaars Nederlandse staatsleningen over de 5 voorafgaande kalenderjaren, vermeerderd met 100 basispunten (1%) en bedroeg over 2013 3,81% (2012: 4,38%). De geldleningen zijn achtergesteld ten opzichte van de andere schuldverplichtingen. De reële waarden van de achtergestelde geldleningen zijn opgenomen onder noot [29]. 84 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [8] Langlopende geldleningen 2013 In miljoenen euro’s Stand per 1 januari 2012 852,6 Aflossingsverplichting boekjaar 47,6 850,2 57,3 900,2 907,5 Mutaties Nieuwe leningen Aflossingen Vrijval verschil marktwaarde versus nominale waarde 50 50 -47,4 -57,0 -0,2 -0,3 902,6 Aflossingsverplichting volgend boekjaar -37,9 Stand per 31 december 900,2 -47,6 864,7 852,6 De langlopende verplichtingen hebben betrekking op onderhandse en roll-overleningen. Op een aantal onderhandse leningen is in totaal voor € 12,7 miljoen (2012: € 14,6 miljoen) aan garanties verstrekt door 48 gemeentelijke aandeelhouders. De reële waarden van de langlopende verplichtingen zijn opgenomen onder noot [29]. In 2013 zijn 2 nieuwe leningen aangetrokken voor een bedrag van € 50 miljoen (2012: € 50 miljoen). Type langlopende geldleningen Langlopend deel Kortlopend deel 2013 2012 2013 2012 Roll-overleningen 444,7 Onderhandse leningen 420,0 401,5 6,8 38,5 451,1 31,1 Totaal 864,7 9,1 852,6 37,9 47,6 De rente over de roll-overleningen wordt telkens tussen 1-maands en 12-maands Euribor gefixeerd en schommelt dus afhankelijk van de ontwikkelingen op de kapitaalmarktrente. Overige informatie met betrekking tot langlopende geldleningen: 2013 2012 4,00% 4,14% 1.003,2 1.013,4 50,5 60,2 Aflossingen > 1 jaar en < 5 jaar 266,8 246,5 Aflossingen > 5 jaar 685,9 706,7 Gemiddelde rentevoet in % Totaal per 31 december Aflossingen < 1 jaar Met betrekking tot de bovengenoemde leningenportefeuille zijn geen zekerheden (pandrecht, hypotheekrecht, zekerheidseigendom e.d.) afgegeven. 85 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [9] Derivaten Per 31 december 2013 hield Vitens de onderstaande tegen reële waarde opgenomen financiële instrumenten. In miljoenen euro’s 2013 2012 Financiële instrumenten per 1 januari 85,9 59,7 -28,0 26,2 57,9 85,9 Waardemutatie derivaten ten laste van het eigen vermogen Financiële instrumenten per 31 december De marktwaarde van de derivaten wordt gevormd door ongerealiseerde aanpassingen in de reële waarde als gevolg van wijzigingen in de rentecurves. Concreet betekent dit dat de te betalen rente op de derivaten hoger is dan de huidige marktrente, waardoor een negatieve waarde in 2013 van € 57,9 miljoen (2012: € 85,9 miljoen negatief) ontstaat. De reden voor het afsluiten van deze derivaten is het tegengaan van renterisico’s door grote mutaties in de marktrente. De betreffende negatieve waarde zal niet direct door Vitens worden verantwoord in de winst-en verliesrekening omdat de hedge als effectief wordt gekwalificeerd. Ultimo 2013 heeft Vitens 9 rentederivaten met een hoofdsom van € 317,5 miljoen lopen waarbij de variabele rente op de roll-overleningen wordt gefixeerd gedurende 1 tot 30 jaar. De reële waarde van deze rentederivaten bedraagt ultimo 2013 negatief € 57,9 miljoen (2012: negatief € 82,4 miljoen). Van de hiervoor genoemde derivaten heeft Vitens 2 rentederivaten met een resterende looptijd van 29 jaar en 30 jaar, beide met een hoofdsom van € 25 miljoen, met een breakclause (voor beide partijen) na iedere 10 jaar. In 2012 is een basisswap afgesloten met een looptijd van 2 jaar. Dit betreft een renteswap met een hoofdsom van € 20 miljoen waarbij Vitens 1-maands Euribor inclusief opslag ontvangt en 6-maands Euribor zonder opslag betaalt. De marktwaarde van deze bassiswap bedraagt ultimo 2013 nihil (2012: positief € 0,1 miljoen). Per 31 december 2013 heeft Vitens geen forward starting swap meer (2012: 1 forward starting swap met een hoofdsom van € 25 miljoen en een reële waarde van negatief € 3,6 miljoen). Met één partij heeft Vitens derivaten afgesloten, waarbij een bijstorting kan plaatsvinden boven een bepaalde negatieve marktwaarde (‘treshold’). Vitens heeft hierbij 2 derivaten afgesloten met een hoofdsom van € 45 miljoen. De negatieve marktwaarde per 31 december 2013 bedraagt € 0,8 miljoen (treshold bedraagt € 20 miljoen). Een eventuele daling van de rentecurve ten opzichte van 31 december 2013 van 100 basispunten heeft een negatief effect van € 5,8 miljoen op de waarde van het derivaat. Een eventuele stijging van de rentecurve ten opzichte van 31 december 2013 van 100 basispunten heeft een positief effect van € 4,5 miljoen op de waarde van het derivaat. 86 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [10] Voorzieningen personeelsbeloningen Verloopoverzicht inzake personeelsbeloningen In miljoenen euro’s Reorganisatie fusie 2002 Reorganisatie fusie 2006 Integratie laboratorium 2008 Reorganisatie Vitens 2.0 2010 Totaal reorganisatievoorzieningen Jubileumvoorziening Totaal 0,6 5,1 0,3 6,1 12,1 4,5 16,6 Dotatie - 0,1 - 0,8 0,9 0,2 1,1 Rentedotatie - 0,2 - 0,3 0,5 0,2 0,7 Vrijval -0,1 -0,2 - - -0,3 -0,3 -0,6 Onttrekkingen -0,3 -1,4 -0,2 -2,4 -4,3 -0,5 -4,8 0,2 3,8 0,1 4,8 8,9 4,1 13,0 Dotatie - 0,1 - 0,1 0,2 0,1 0,3 Rentedotatie - 0,2 - 0,2 0,4 0,2 0,6 Vrijval - - - - - - - -0,2 -0,8 -0,1 -1,4 -2,5 -0,4 -2,9 Stand van de verplichtingen uit hoofde van de toegezegde rechten per 31 december 2013 - 3,3 - 3,7 7,0 4,0 11,0 Kortetermijnverplichtingen personeelsbeloningen - 0,8 - 1,2 2,0 0,5 2,5 Langetermijnverplichtingen personeelsbeloningen - 2,5 - 2,5 5,0 3,5 8,5 Stand van de verplichtingen uit hoofde van de toegezegde rechten per 1 januari 2012 Stand van de verplichtingen uit hoofde van de toegezegde rechten per 31 december 2012 Onttrekkingen Langlopend deel voorzieningen personeelsbeloningen 2013 2012 Reorganisatievoorzieningen 5,0 6,7 Jubileumvoorziening 3,5 3,7 Totaal langlopend deel voorzieningen personeelsbeloningen 8,5 10,4 In miljoenen euro’s Van het langlopende deel van de voorzieningen personeelsbeloningen heeft € 6,0 miljoen (2012: € 6,6 miljoen) betrekking op verwachte uitgaven tussen 1-5 jaar en € 2,5 miljoen (2012: € 3,8 miljoen) heeft betrekking op verwachte uitgaven na 5 jaar. Het kortlopend deel van de voorzieningen personeelsbeloningen wordt verantwoord onder de kortlopende verplichtingen, zie noot [12]. Kortlopend deel personeelsbeloningen 2013 2012 Reorganisatievoorzieningen 2,0 2,2 Jubileumvoorziening 0,5 0,4 Gereserveerd vakantiegeld en niet-opgenomen verlof 9,2 9,4 Af te dragen pensioenpremie 1,4 1,2 In miljoenen euro’s Overige kortetermijnpersoneelsbeloningen 10,4 7,9 Totaal kortlopend deel personeelsbeloningen 23,5 21,1 De personeelsbeloningen en andere (uitgestelde) vergoedingen worden verantwoord overeenkomstig IAS 19. 87 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Reorganisatievoorzieningen Als gevolg van de beslissing om Vitens procesgericht in te richten (kanteling van de organisatie) en het efficiënter inrichten van de onderliggende processen is in 2010 een reorganisatievoorziening Vitens 2.0 gevormd. Deze voorziening is gevormd ter dekking van de verplichtingen uit het sociaal plan. De kosten die uit het sociaal plan voortvloeien worden voornamelijk veroorzaakt door de kosten die gemoeid zijn met herplaatsing van boventallige medewerkers. De berekening is gebaseerd op het aantal boventalligen met daarbij totale loonkosten, een reële benadering van de (gemiddelde) leeftijd en de te verwachten begeleidingsperiode. De uitkeringstromen zijn contant gemaakt tegen een nominale rekenrente van 4%. De integratieplannen die ten grondslag liggen aan het aantal boventalligen zijn in 2010 vastgesteld en goedgekeurd en als zodanig aan de betrokkenen kenbaar gemaakt. Hiervoor is in 2010 een voorziening van € 10,5 miljoen gevormd. In 2011 is vertraging opgetreden in de uitvoering en zijn bepaalde aannames met betrekking tot de uitstroom van medewerkers geactualiseerd. Het gevolg hiervan betreft een vrijval van de voorziening in 2011 van € 4,2 miljoen. In 2012 en 2013 hebben enkele werknemers gebruikgemaakt van de vertrekregeling uit het sociaal plan en hebben Vitens verlaten. De onttrekkingen aan de voorziening bedragen in 2013 € 1,4 miljoen (2012: € 2,4 miljoen) en de voorziening bedraagt ultimo 2013 € 3,7 miljoen (2012: € 4,8 miljoen). De voorziening geldt ter dekking van de verplichtingen uit de nog geldende sociale plannen. De berekening is gebaseerd op het aantal boventallige medewerkers met daarbij totale loonkosten per werknemer, een reële benadering van het aantal dienstjaren en de (gemiddelde) leeftijd. De uitkeringstromen zijn contant gemaakt tegen een rekenrente van 4% (2012: 4,15%). Er is geen rekening gehouden met sterfte. Ultimo 2013 resteert een bedrag van € 7,0 miljoen (2012: € 8,9 miljoen). Jubileumvoorziening Hieronder zijn de belangrijkste uitgangspunten weergegeven die bij de bepaling van de jubileumvoorziening zijn gebruikt: Veronderstellingen 2013 2012 overlevingstabel 2012 2000-2005 voor mannen en vrouwen Disconteringsvoet 4,00% 4,15% Verwachte salarisstijgingen 1,50% 1,50% Overlevingstabel/sterftetabel Vitens is eigenrisicodrager voor de Werkloosheidswet (WW). Indien een werknemer van Vitens werkloos wordt, dan komt de uitkering ten laste van Vitens voor een periode van 6 maanden tot maximaal 3 jaar, afhankelijk van het arbeidsverleden van de betrokken werknemer. 88 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [11] Overige voorzieningen In miljoenen euro’s 2013 2012 Stand per 1 januari 14,7 9,7 Dotatie 3,8 5,2 Rentedotatie 0,1 0,1 Vrijval -2,0 -1,2 Onttrekkingen -0,9 -0,7 Reclassificatie - 1,6 15,7 14,7 Kortlopend deel overige voorzieningen 0,6 6,5 Langlopend deel overige voorzieningen 15,1 8,2 Totaal 15,7 14,7 Mutaties Stand per 31 december De overige voorzieningen hebben betrekking op een aantal juridische geschillen en lopende huurverplichtingen die voortvloeien uit de bedrijfsvoering. Voor zover noodzakelijk geacht zijn hiervoor voorzieningen getroffen zoals vermeld in bovenstaand verloopoverzicht. [12] Kortlopende verplichtingen In miljoenen euro’s 2013 2012 Handelsschulden en overige te betalen posten 57,1 67,1 Aflossingsverplichtingen over langlopende verplichtingen 50,5 60,2 Belastingverplichtingen 9,9 9,8 Rentedragende verplichtingen (=bankinstellingen) 40,2 31,2 Kortetermijnpersoneelsbeloningen 23,5 21,1 Nog te ontvangen facturen 11,0 10,2 Overlopende passiva Totaal 12,3 11,8 204,5 211,4 Handelsschulden en overige te betalen posten, belastingverplichtingen, kortetermijnpersoneelsbeloningen, nog te ontvangen facturen en overlopende passiva zijn niet-rentedragende verplichtingen. De reële waarde van de genoemde posten is gezien de korte doorlooptijd overeenkomstig de nominale waarde. Handelsschulden en belastingverplichtingen worden in principe binnen een termijn van 30 dagen betaalbaar gesteld. De belastingverplichtingen bestaan uit af te dragen grond- en leidingwaterbelasting € 6,7 miljoen (2012: € 7,0 miljoen) en af te dragen loonbelasting en premies sociale verzekeringen € 3,2 miljoen (2012: € 2,8 miljoen). De kortlopende rentedragende verplichtingen, saldo ultimo 2013 € 90,7 miljoen (2012: € 91,4 miljoen), bestaan naast het kortlopende deel van de langlopende verplichtingen uit rekening-courantschulden bij bankinstellingen. Rentedragende verplichtingen hebben betrekking op het rekening-courantkrediet. Over dit bedrag wordt een variabele rente betaald. Deze is gebaseerd op 1-maands Euribor inclusief een overeengekomen opslagpercentage. De post kortetermijnpersoneelsbeloningen bedraagt ultimo 2013 € 23,5 miljoen (2012: € 21,1 miljoen) en betreft alle verplichtingen aan het personeel zoals kortlopend deel van de reorganisatievoorzieningen en de jubileumvoorziening, af te dragen pensioenpremie, te betalen vakantiedagen/-geld en winstuitkeringen. 89 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [13] Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Leaseverplichtingen Verplichtingen uit hoofde van operational leases 2013 2012 Binnen een jaar 4,0 5,4 Tussen 1 en 5 jaar 6,6 9,7 Meer dan 5 jaar 0,2 1,3 In miljoenen euro’s Genoemde verplichtingen zijn uit hoofde van operationele leases van bedrijfsauto’s. Huurverplichtingen Verplichtingen uit hoofde van huur 2013 2012 Binnen een jaar 2,3 2,5 Tussen 1 en 5 jaar 9,5 9,8 Meer dan 5 jaar 4,7 7,7 In miljoenen euro’s Genoemde verplichtingen zijn uit hoofde van huurcontracten van kantoorgebouwen. Energieverplichtingen Verplichtingen uit hoofde van energiecontracten 2013 2012 In miljoenen euro’s Binnen een jaar 9,0 9,0 Tussen 1 en 5 jaar 8,6 14,8 - - Meer dan 5 jaar Genoemde verplichtingen zijn uit hoofde van energiecontracten voor de productielocaties. Inkoop waterverplichtingen Verplichtingen uit hoofde van inkoop water 2013 2012 3,2 3,2 Tussen 1 en 5 jaar 12,7 13,3 Meer dan 5 jaar 17,3 20,3 In miljoenen euro’s Binnen een jaar Genoemde verplichtingen zijn uit hoofde van inkoop van water voor een periode tot 20 jaar. Voorwaardelijke verplichtingen Vitens vormt samen met Vitens Watermanagement B.V. een fiscale eenheid voor de heffing van omzetbelasting; elk der vennootschappen is volgens de standaardvoorwaarden hoofdelijk aansprakelijk voor te betalen belasting van alle bij de fiscale eenheid betrokken vennootschappen. Latente belastingvorderingen Niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen hebben betrekking op fiscaal compensabele verliezen en voorvoegingsverliezen voor een bedrag van € 1,1 miljoen (2012: € 1,6 miljoen). De hierboven genoemde compensabele verliezen kunnen uiterlijk worden gecompenseerd tot 31 december 2014 € 0,4 miljoen en 31 december 2015 € 0,7 miljoen. 90 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.12 Toelichting op de geconsolideerde winst-enverliesrekening [14] Netto-omzet uit hoofde van levering van goederen en diensten 2013 2012 Levering van drinkwater 239,1 250,8 Vastrechtvergoeding 113,3 101,0 Totaal 352,4 351,8 In miljoenen euro’s Vitens heeft het capaciteittarief (vastrechtvergoeding) verhoogd in combinatie met een verlaging van het variabele tarief voor de levering van drinkwater. De jaarnota voor een gemiddelde klant is in 2013 gelijk gebleven. [15] Overige opbrengsten 2013 2012 Opbrengsten verhuizing en incasso 4,5 4,8 Opbrengsten brandkranen en sprinklers 5,8 5,9 Opbrengsten werk voor derden 2,2 2,3 Opbrengsten huur en pacht 1,3 1,1 Meeliftvergoedingen 0,4 0,8 Opbrengsten analyses en advisering 2,9 2,8 Opbrengsten dienstverlening aan derden 5,6 5,4 Amortisatie egalisatierekening 1,0 0,7 Opbrengsten aanleg bouwaansluitingen 1,5 1,8 Opbrengsten huurvergoeding standpijpen 0,7 0,7 Opbrengsten reststoffen 0,5 0,3 Overige opbrengsten 7,7 7,6 34,1 34,2 In miljoenen euro’s Totaal Voor verhuizingen (niet via Internet Self Service)/nieuwe aansluitingen wordt een vergoeding aan klanten in rekening gebracht ter dekking van extra administratieve werkzaamheden. De opbrengsten huur en pacht hebben betrekking op verpachting van gronden en huuropbrengsten van dienstwoningen. Dit zijn woningen die gesitueerd zijn op waterwingebieden. Meeliftvergoedingen zijn vergoedingen voor het leveren van facturatiediensten aan derden zoals waterschappen en gemeenten. De opbrengsten analyses en advisering hebben betrekking op verrichte analyses van het laboratorium. De opbrengsten dienstverlening aan derden betreffen verrichte front- en backofficewerkzaamheden voor andere drinkwaterbedrijven. In de overige opbrengsten zijn de opbrengsten vanuit dienstverlening aan Vitens Evides International B.V. en Stichting Aansluitingen.nl en overige incidentele opbrengsten opgenomen. 91 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [16] Kosten uitbesteed werk en inhuur personeel In miljoenen euro’s 2013 2012 Uitbesteed werk 22,0 24,6 9,8 11,6 31,8 36,2 2013 2012 Grond- en hulpstoffen 9,5 10,9 Overige personeelskosten 4,7 4,7 Water inkopen 3,5 2,9 13,6 14,8 Ingehuurd personeel van derden Totaal [17] Overige kosten In miljoenen euro’s Elektra Autokosten Automatiseringskosten Telecomkosten 8,2 8,9 14,8 13,8 3,3 3,5 18,0 17,0 Belastingen, uitkeringen en verzekeringen 5,7 5,4 Amoveringskosten 1,6 1,5 Overige kosten 10,1 14,8 Af: geactiveerde productie eigen bedrijf indirecte kosten -3,7 -4,0 Totaal 89,3 94,2 Facilitaire kosten De overige personeelskosten hebben voor een belangrijk deel betrekking op reis- en verblijfkosten en kosten gemaakt voor opleidingen. De autokosten betreffen leasekosten voor het wagenpark, brandstof en overige autokosten. De leasekosten over 2013 bedragen € 7,8 miljoen (2012: € 8,6 miljoen). De facilitaire kosten hebben voor een belangrijk deel betrekking op huurkosten kantoorgebouwen en onderhoud van installaties, kantoorgebouwen en terreinen. De huurkosten van kantoorgebouwen en machines over 2013 bedragen € 2,3 miljoen (2012: € 2,6 miljoen). Onder de geactiveerde productie voor het eigen bedrijf worden de eigen bedrijfskosten opgenomen ten dienste van de vervaardiging van materiële vaste activa welke betrekking hebben op infrastructurele werken (drinkwater productiebedrijven en leidingwerk) van de onderneming. Dit betreffen naast personeelskosten diverse overige kosten en deze bedragen over 2013 € 3,7 miljoen (2012: € 4,0 miljoen). 92 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [18] Personeelskosten In miljoenen euro’s 2013 2012 Salarissen 72,7 70,4 7,6 7,6 Sociale lasten Afgedragen premies aan collectieve regelingen die als toegezegdebijdragenregeling worden behandeld Af: geactiveerde productie eigen bedrijf personeelskosten 9,9 9,0 -9,3 -8,6 80,9 78,4 Reorganisatievoorzieningen 0,2 0,6 Jubileumvoorziening 0,1 -0,1 81,2 78,9 Totaal Onder de geactiveerde productie voor het eigen bedrijf worden de eigen bedrijfskosten opgenomen ten dienste van de vervaardiging van materiële vaste activa welke betrekking hebben op infrastructurele werken (drinkwater productiebedrijven en leidingwerk) van de onderneming. Dit betreft voornamelijk directe personeelskosten en bedraagt over 2013 € 9,3 miljoen (2012: € 8,6 miljoen). De personeelskosten inzake reorganisaties en jubileum luiden als volgt: In miljoenen euro’s Dotatie voorzieningen Vrijval voorzieningen Totaal Reorganisatievoorziening Jubileumvoorziening Totaal 2013 0,2 0,1 0,3 1,1 - - - -0,6 0,2 0,1 0,3 0,5 2013 2012 Aantal medewerkers in vaste dienst per 31 december 1.402 1.406 Aantal fte in vaste dienst per 31 december 1.319 1.319 Aantal werknemers Totaal 2012 [19] Afschrijvingen, reële-waardemutaties en bijzondere waardeverminderingen van materiële vaste activa In miljoenen euro’s 2013 2012 Afschrijvingen 84,6 86,4 0,7 1,4 -0,4 0,8 Afschrijvingskosten vanuit Facturatie B.V. Boekresultaat verkoop activa Bijzondere waardeverminderingen 8,3 - Reële-waardemutaties 5,6 9,2 98,8 97,8 Totaal In 2013 is sprake geweest van bijzondere waardeverminderingen voor een bedrag van € 4,7 miljoen, waarbij een inschatting is gemaakt van de nog aanwezige realiseerbare waarde van de onderliggende activa (met name installaties en softwareprocesautomatisering). Zie voor een nadere toelichting ‘Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling’ onderdeel Bijzondere waardeverminderingen vaste activa. Aanvullend zijn twee bijzondere 93 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten waardeverminderingen opgenomen voor een totaalbedrag van € 3,6 miljoen. De eerste heeft betrekking op de afboeking van hydrofoorinstallaties (€ 0,8 miljoen). In 2005 is door Vitens begonnen om deze drukverhogers te vervangen in appartementencomplexen, dit heeft in 2013 tot afronding geleid. Vanuit juridisch perspectief is Vitens geen eigenaar van deze installaties. De tweede post betreft een afboeking van gronden (€ 2,8 miljoen) waar Vitens nog als eigenaar was aangemerkt en de boekwaarde nog niet in mindering was gebracht. Gezien de beperkte impact op eigen vermogen, materiële vaste activa en resultaat zijn deze posten in 2013 verantwoord. [20] Financiële baten 2013 2012 Overige financiële baten 0,5 - Totaal 0,5 - In miljoenen euro’s In 2013 heeft Vitens € 0,4 miljoen aan rentevergoeding ontvangen na een rechterlijke uitspraak over een juridisch geschil. [21] Financiële lasten In miljoenen euro’s 2013 2012 Rentekosten bullet en lineaire geldleningen 22,0 22,8 Rentekosten derivaten 11,9 10,9 Rentekosten roll-over geldleningen 1,9 3,4 Rentekosten achtergestelde geldleningen 4,1 5,3 Rentekosten rekening-courant 0,1 0,1 Rentedotatie voorzieningen 0,7 0,8 Overige financiële lasten 1,7 1,7 Rentekosten doorbelast aan investeringsprojecten (IAS 23) -0,8 -0,7 Totaal 41,6 44,3 [22] Aandeel in resultaat in geassocieerde deelnemingen en joint ventures In miljoenen euro’s Resultaat geassocieerde deelnemingen en joint ventures 2013 2012 - -0,2 Belastingen Over de betaalde dividenduitkering wordt door Vitens dividendbelasting ingehouden en afgedragen. Vanwege het feit dat de aandeelhouders overheidslichamen betreffen en niet belastingplichtig zijn voor de vennootschapsbelasting zijn ze in staat om de afgedragen dividendbelasting terug te vragen. Per saldo wordt dus geen dividendbelasting betaald. 94 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Bezoldiging Directie en Commissarissen Bij de samenstelling van onderstaande verantwoording (noot 23 en 24) uit hoofde van de WNT zijn de Beleidsregels toepassing WNT d.d. 27 februari 2014 van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties als uitgangspunt gehanteerd. Vitens herkent de door de minister van BZK in zijn kamerbrief d.d. 27 februari 2014 onderkende uitvoeringsproblemen met betrekking tot externe niet-topfunctionarissen, en heeft deze categorie in lijn met de door de minister voorgestelde gedragslijn niet in de WNT-verantwoording betrokken. [23] Bezoldiging Directie De managementverantwoordelijkheid van Vitens ligt bij de Directie. De Raad van Commissarissen draagt verantwoordelijkheid voor de bezoldigingsstructuur van de Directie. De bezoldiging bestaat uit een basissalaris, pensioen, sociale lasten en overige onkostenvergoedingen en voldoet aan de vereisten van de Wet Normering Topinkomens (WNT). De opsplitsing is hieronder vermeld: Bezoldiging topfunctionarissen en gewezen topfunctionarissen - met dienstbetrekking (in euro’s) Beloning (WNT) Belastbare vaste en variabele onkostenvergoedingen (WNT) Voorzieningen ten behoeve van beloningen betaalbaar op termijn (WNT) L.C.A. Declercq1 185.283 7.997 drs. W.H.J. Odding2 170.135 Naam prof. dr. ir. W.G.J. van der Meer3 Totaal Totale bezoldiging 2012 Duur van het dienstverband in het jaar (in dagen) Omvang van het dienstverband in het jaar (fte) 233.169 73.535 365 fulltime 216.009 216.810 365 fulltime - 16.816 31 fulltime 449.178 307.161 Totale bezoldiging 2013 WNT Overige bezoldigingscomponenten (geen onderdeel WNT) Totale bezoldiging 2013 32.403 225.683 7.486 9.537 29.232 208.904 7.105 - - - 355.418 17.534 61.635 434.587 14.591 1. Voorzitter Directie. Per 1 september 2012 is L.C.A. Declercq MSc in dienst getreden als voorzitter van de Directie van Vitens. 2. Directielid. 3. Directielid tot 1 februari 2012. Per 1 februari 2012 is prof. dr. ir. W.G.J. van der Meer uit dienst getreden als Directielid van Vitens. Bezoldigingsbeleid Directie De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft ter vergadering van 14 juni 2012 ingestemd met het vernieuwde ‘bezoldigingsbeleid Directie’. Dit bezoldigingsbeleid is in lijn met de bepalingen uit de Wet Normering Bezoldiging Topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (de WNT). Aan de Directieleden zijn geen leningen, voorschotten en garanties verstrekt. 95 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [24] Bezoldiging commissarissen De bezoldiging van de leden van de Raad van Commissarissen bestaat uit vacatiegeld, een onkostenvergoeding en bijdrage ZVW. Bezoldiging topfunctionarissen en gewezen topfunctionarissen - zonder dienstbetrekking (in euro’s) Vacatiegeld Onkostenvergoeding Totale bezoldiging 2013 WNT 17.887 1.121 6.733 ir. A. van der Velden3 11.063 ir. A. van der Velden4 - Naam drs. M.L. van Kleef1 mr. B. Staal2 Bijdrage ZVW Totale bezoldiging 2013 Totale bezoldiging 2012 In functie (in dagen) 19.008 1.386 20.394 26.684 365 733 7.466 - 7.466 - 245 2.144 13.207 937 14.144 26.385 135 - - 159.088 ir. T.A. de Man5 21.118 1.159 22.277 1.637 23.914 23.429 365 ir. T. Menssen MBA5 21.116 1.159 22.275 - 22.275 21.500 365 drs. M.C.J. Poulussen MSM5 21.118 1.159 22.277 1.637 23.914 23.429 365 99.035 7.475 106.510 5.597 112.107 280.515 Totaal 1. lid RvC, voorzitter RvC vanaf 24 november 2011 tot 1 oktober 2012 en vanaf 1 mei 2013 tot 31 december 2013. 2. lid RvC, voorzitter RvC vanaf 1 januari 2014. 3. voorzitter RvC tot 24 november 2011 en vanaf 1 oktober 2012 tot 30 april 2013. 4. gedelegeerd commissaris. 5. lid RvC. Per 24 november 2011 heeft ir. A. van der Velden als gedelegeerd commissaris een aantal taken van de teruggetreden voorzitter van de Directie waargenomen. De vergoeding hiervoor bedraagt € 1.250 per dag (exclusief overige kosten). Als gevolg hiervan heeft drs. M.L. van Kleef tijdelijk het voorzitterschap van de Raad van Commissarissen waargenomen. In 2012 is aan ir. A. van der Velden € 149.063 (2012: 105,25 dagen; 2011: 14 dagen) uitgekeerd ter vergoeding voor zijn werkzaamheden en € 10.025 voor gemaakte overige kosten als gedelegeerd commissaris. Per 1 oktober 2012 is ir. A. van der Velden teruggetreden als gedelegeerd commissaris. In de aandeelhoudersvergadering van mei 2013 is mr. B. Staal toegetreden tot de Raad van Commissarissen. Per 1 januari 2014 zal mr. B. Staal het voorzitterschap overnemen van drs. M.L. van Kleef. Het bezoldigingsbeleid Raad van Commissarissen is aangepast aan de per 1 januari 2013 in werking getreden ‘Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector’ (WNT). De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft ter vergadering van 16 mei 2013 ingestemd met een voor Vitens geldende maximale bezoldiging. Toelichting bij overschrijdingen van de van toepassing zijnde WNT-normen Bij de volgende personen/functionarissen bedraagt de totale bezoldiging méér dan de van toepassing zijnde WNTnorm, waarbij de WNT-norm zo nodig is herrekend op basis van een dienstverband korter dan een vol jaar en/of een dienstverband lager dan een voltijdsdienstverband. 96 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Topfunctionarissen en gewezen topfunctionarissen - bezoldiging (in euro’s) Functie(s) In functie (in dagen) Totale bezoldiging 2013 WNT-norm toelichting drs. M.L. van Kleef lid RvC 120 7.367 3.758 1 drs. M.L. van Kleef voorzitter RvC 245 11.641 11.508 2 ir. A. van der Velden voorzitter RvC 120 13.207 5.637 3 ir. T.A. de Man lid RvC 365 22.277 11.430 3 ir. T. Menssen MBA lid RvC 365 22.275 11.430 3 drs. M.C.J. Poulussen MSM lid RvC 365 22.277 11.430 3 Naam 1. Dit deel van bezoldiging 2013 valt onder het oude bezoldigingsbeleid en betreft een afspraak van voor 6 december 2011 en waarbij tussen 6 december 2011 en 31 december 2012 geen aanpassingen hebben plaatsgevonden. Derhalve valt dit onder het algemeen overgangsrecht. 2.In de aandeelhoudersvergadering van 16 mei 2013 heeft herbenoeming plaatsgevonden. De totale bezoldiging over 2013 is hoger dan de WNT-norm. Per 1 juni 2013 is de bezoldiging aangepast en is deze in overeenstemming met de WNT. 3. De totale bezoldiging 2013 valt onder het oude bezoldigingsbeleid en betreft een afspraak van voor 6 december 2011 en waarbij tussen 6 december 2011 en 31 december 2012 geen aanpassingen hebben plaatsgevonden. Derhalve valt dit onder het algemeen overgangsrecht. Bij een herbenoeming in 2014 zal het nieuwe bezoldigingsbeleid van toepassing zijn en dit is in overeenstemming met de WNT. 97 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.13 Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht [25] Kasstroom uit operationele activiteiten De kasstroom uit operationele activiteiten € 142,0 miljoen (2012: € 134,9 miljoen) is evenals 2012 ruim toereikend om de investeringsactiviteiten van € 115,3 miljoen (2012: € 105,8 miljoen) te financieren. De kasstroom uit operationele activiteiten is € 7,1 miljoen hoger dan in 2012. [25] Kasstroom uit financieringsactiviteiten Het surplus aan kasstroom uit operationele activiteiten (2013: € 26,7 miljoen; 2012: € 29,1 miljoen) is voornamelijk ingezet voor het uitkeren van dividend (€ 14,9 miljoen) en het terugbrengen van de omvang van de langlopende leningen (nieuwe leningen € 50 miljoen; aflossingen € 60 miljoen). In 2012 is voor een bedrag van € 69,5 miljoen op de langlopende leningen afgelost. 7.14 Overige toelichting op de geconsolideerde jaarrekening [26] Dividend In 2013 heeft de aandeelhoudersvergadering ingestemd met de voorgestelde winstbestemming over het resultaat 2012. Als gevolg hiervan heeft in juni 2013 betaling van het dividend plaatsgevonden en is het restant toegevoegd aan de overige reserves. 2013 2012 Dividend boekjaar 2011 - 15,5 Dividend boekjaar 2012 14,9 - 5.777.247 5.777.247 2,57 2,68 in miljoenen euro’s Aantal gerechtigde aandelen Dividend per aandeel (in euro’s) De Directie stelt de aandeelhouders voor om dividend 2013 op gewone aandelen ad € 15,7 miljoen uit te betalen in 2014 (goedgekeurd door de Raad van Commissarissen op 20 maart 2014). Op een totaal van 5.777.247 gerechtigde aandelen betekent dit een dividend van € 2,72 per aandeel. [27] Verbonden partijen De aandelen van Vitens worden gehouden door 111 aandeelhouders uit de publieke sector (provincies en gemeenten). Vitens heeft belangen in geassocieerde deelnemingen en joint ventures, waarin het ofwel invloed van betekenis heeft, maar geen beslissende zeggenschap, ofwel gezamelijke zeggenschap uitoefent in bedrijfsvoering en financieel beleid. Transacties met deze partijen worden uitgevoerd op arm’s lenght-basis. Vitens Evides International B.V. In 2013 is door de aandeelhouders Vitens (50%) en Evides N.V. (50%) gezamenlijk een bedrag van € 4,0 miljoen (2012: € 3,5 miljoen) gestort als bijdrage in de ontwikkelingsactiviteiten van Vitens Evides International B.V. Daarnaast is door Vitens in 2013, voor uren van Vitens-medewerkers die hebben deelgenomen aan projecten van Vitens Evides International B.V., een bedrag van € 0,7 miljoen (2012: € 0,4 miljoen) gefactureerd. 98 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Facturatie B.V. Jaarlijks worden door Facturatie B.V. de afschrijvingskosten doorbelast aan de aandeelhouders Vitens (50%) en Evides N.V. (50%). De afschrijvingskosten voor Vitens bedragen in 2013 € 0,7 miljoen (2012 € 1,4 miljoen). Ultimo 2013 staat bij Vitens nog een bedrag van € 1,8 miljoen (2012: 2,1 miljoen) op de balans voor door te belasten afschrijvingskosten. Als verbonden partijen zijn verder aan te merken: Verbonden partij Aquario Watermanagement B.V. Reststoffenunie Waterleidingbedrijven B.V. KWH Water B.V. Vestigingsplaats Belang (in %) Leeuwarden 50,0 Rijswijk 36,9 Nieuwegein 29,1 Ultimo boekjaar bedragen de vorderingen en schulden van verbonden partijen: 2013 2012 Vorderingen op verbonden partijen 0,3 0,2 Schulden aan verbonden partijen 2,0 2,3 In miljoenen euro’s [28] Waterbalans Waterbalans (in miljoenen m3) Totaal te bewerken water Productieverliezen Totaal geproduceerd reinwater Inkoop reinwater Productie en inkoop Verkoop reinwater buiten voorzieningsgebied Afgeleverd in voorzieningsgebied 2013 2012 353,2 350,0 -8,9 -8,9 344,3 341,1 5,7 5,6 350,0 346,7 - - 350,0 346,7 Distributieverliezen en meetverschillen -20,3 -16,9 Levering aan klanten 329,7 329,8 5,8% 4,9% ‘Niet In Rekening Gebracht’ (NIRG) in % Het werkelijk NIRG over 2012 (na facturering van 99,7% van levering aan klanten) is hoger uitgekomen dan gerapporteerd in de jaarrekening 2012 (5,9% vs. 4,9%). Het totaal ingeschatte waterverbruik per ultimo 2012 dat in 2013 zou worden gefactureerd is 1,0% (1,9 miljoen m3 op een totaal van 188,4 miljoen m3) te hoog geweest ten opzichte van de werkelijke facturatie. Het NIRG over 2013 (42,0% van de levering aan klanten is gefactureerd) is berekend op 5,8%. Resultaat op afloop balansposten en effect NIRG Resultaat op afloop balansposten omzet voorgaande jaren (in miljoenen euro’s) Gerapporteerd NIRG in jaarrekening Werkelijk NIRG 2013 2012 2011 -2,6 -1,2 0,2 5,8% 4,9% 5,3% 5,9% 5,7% 99 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [29] Financieel risicomanagement Beheersing van kapitaal In het financieel beleid van Vitens, aangepast in 2012, is als doelstelling ten aanzien van de solvabiliteit het volgende geformuleerd: ‘een eigen vermogen minimaal gelijk aan 25% van het balanstotaal en een garantievermogen (eigen vermogen + achtergestelde leningen) minimaal gelijk aan 30% van het balanstotaal’. Deze primaire doelstelling staat centraal bij de beheersing van de financiële risico’s. Ultimo 2013 bedraagt de solvabiliteit 25,6% (2012: 22,9%) en het garantievermogen 31,5% (2012: 29,7%). Vitens heeft in haar treasurystatuut opgenomen dat het renterisico niet groter mag zijn dan 25% van de totale vreemdvermogenpositie. Het renterisico is de som van de renteherzieningen (incl. rente-instrumenten) en hetgeen aan nieuwe financiering nodig is (schuldvernieuwing) in enig jaar. Vitens heeft met diverse kredietgevers kredietarrangementen afgesloten. In deze kredietarrangementen worden door de kredietgevers voorwaarden (financiële ratio’s) gesteld waaraan Vitens moet voldoen. In de Drinkwaterwet wordt een maximum gesteld aan de vergoeding over het gemiddeld ter beschikking gestelde vermogen (2012-2013: 6%) en een maximum aan de toegestane solvabiliteit (2012-2013: 70%). Vitens heeft in 2013 voldaan aan de financiële ratio’s van haar kredietgevers en de verplichtingen vanuit de Drinkwaterwet. Financiële ratio's Streefwaarden* 2013 2012 2011 2010 2009 Solvabiliteit (eigen vermogen / totaal vermogen) > 20% 25,6 22,9 23,7 21,3 21,2 Solvabiliteit (garantievermogen / totaal vermogen) > 25% 31,5 29,7 31,2 29,6 30,2 Leverage ratio > 4% 13,6 13,0 13,8 11,1 9,5 Interest Coverage ratio (EBIT/ (rentelasten en -baten + uitbetaald dividend huidig boekjaar)) > 1,1 1,44 1,24 1,35 1,22 1,14 Debt ratio (Rentedragende verplichtingen (exclusief de achtergestelde leningen)/ EBITDA) < 7,0 5,3 5,4 5,1 6,2 6,1 < 6% 4,8% 4,5% 5,0% Weighted Average Cost of Capital (WACC) ** * De streefwaarden betreffen de door de kredietgevers gestelde voorwaarden voor de diverse kredietarrangementen. ** De streefwaarde wordt 1 keer per 2 jaar vastgesteld, en is voor de jaren jaren 2012 en 2013 vastgesteld op 6,0%. Voor 2014 en 2015 is deze streefwaarde vastgesteld op 4,8%. Berekeningswijze financiële ratio’s en gebruikte afkortingen Solvabiliteit (eigen vermogen): eigen vermogen x 100% gedeeld door het balanstotaal Solvabiliteit (garantievermogen): (eigen vermogen + achtergestelde leningen) x 100% gedeeld door het balanstotaal Leverage: netto operationele kasstroom gedeeld door rentedragende schulden (inclusief de achtergestelde leningen) EBIT: bedrijfsresultaat plus resultaat joint ventures en geassocieerde deelnemingen EBITDA: EBIT plus afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen WACC: bedrijfsresultaat plus bijdrage buitenlandse activiteiten t.b.v. bevordering van een goede drinkwatervoorziening gedeeld door het gemiddeld balanstotaal 100 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Financiële risico’s worden binnen Vitens beheerst door de treasurycommissie, die onder toezicht staat van de Directie. Belangrijke doelstellingen uit het treasurybeleid zijn het waarborgen van een blijvende toegang tot de kapitaalmarkt, het beheersen van financiële risico’s, het realiseren van zo laag mogelijke kosten en het zeker stellen van voldoende liquiditeit. In 2012 is, rekening houdend met de ontwikkelingen op de rente- en kapitaalmarkt, het Treasurystatuut aangepast en goedgekeurd door Directie en Auditcommissie. De belangrijkste aanpassingen zijn rondom het gebruik van derivaten (tegenpartij- en liquiditeitsrisico). De Teammanager Concerncontrol & Reporting geeft uitvoering aan de besluiten. Vitens is onderhevig aan de volgende financiële risico’s, die hieronder nader worden toegelicht: •Prijsrisico. •Valutarisico. •Kredietrisico. •Liquiditeitsrisico. •Interestrisico. Prijsrisico Onder prijsrisico wordt verstaan: het risico van waardemutaties als gevolg van veranderingen in marktprijzen. Reële waarde van financiële activa en verplichtingen Boekwaarde Reële waarde 2013 2012 2013 2012 Handels- en overige vorderingen 30,5 29,3 30,5 29,3 Langlopende financiële activa 11,4 0,6 10,8 0,6 0,9 1,5 0,9 1,5 Achtergestelde geldleningen 100,6 113,2 103,6 116,9 Langlopende geldleningen In miljoenen euro’s Activa Vooruitgefactureerde bedragen Verplichtingen 902,6 900,2 1.111,1 1.031,1 Handelsschulden en overige te betalen posten 57,1 67,1 57,1 67,1 Nog te ontvangen facturen 11,0 10,2 11,0 10,2 Rentedragende verplichtingen 40,2 31,2 40,2 31,2 Kortlopende overige financiële verplichtingen 45,7 42,7 45,7 42,7 In bovenstaande tabel zijn de reële waarden van de financiële activa en verplichtingen opgenomen. De derivaten zijn hierin niet vermeld, aangezien deze tegen reële waarde op de balans worden verantwoord. De reële waarde van de financiële activa en verplichtingen is als volgt bepaald: •Handels- en overige vorderingen en vooruitgefactureerde bedragen: gezien de korte doorlooptijd van deze vorderingen is de reële waarde overeenkomstig de boekwaarde. •Langlopende financiële activa: deze post betreft een verstrekte lening ten behoeve van financiering van het wagenpark en hypothecaire leningen aan (oud-)werknemers. De reële waarden hiervan zijn bepaald door het contant maken van de toekomstige kasstromen. •Achtergestelde en langlopende geldleningen: de reële waarden hiervan zijn bepaald door het contant maken van de toekomstige kasstromen tegen de voor Vitens van toepassing zijnde yield rentecurve per 31 december. •Handelsschulden en overige te betalen posten, nog te ontvangen facturen, rentedragende verplichtingen en kortlopende overige financiële verplichtingen: de reële waarde van de genoemde posten is gezien de korte doorlooptijd overeenkomstig de boekwaarde. •Rentedragende verplichtingen: de reële waarde van de rentedragende verplichtingen is overeenkomstig de boekwaarde. Valutarisico Dit is het risico dat de waarde van een financieel instrument verandert als gevolg van fluctuaties van valutakoersen. Vitens Evides International B.V. is een joint venture van Vitens en Evides N.V. en voert projecten uit in ontwikkelingslanden met als doel verbetering van de watervoorziening. Vitens Evides International B.V. alsook haar dochtermaatschappijen/deelnemingen hanteren de euro als functionele valuta. Eventuele koersverschillen worden 101 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten per transactie berekend en ten gunste/ten laste gebracht van de winst-en-verliesrekening. Vitens loopt zelf geen valutarisico over haar activiteiten om reden dat alle bedrijfsactiviteiten binnen Nederland plaatsvinden. Kredietrisico Vitens is onderhevig aan debiteurenrisico’s in het geval dat klanten niet kunnen voldoen aan hun verplichtingen. Ultimo 2013 bedraagt het debiteurensaldo waarover dit risico wordt gelopen € 24,4 miljoen (2012: € 21,9 miljoen), zie noot [7]. Circa 82% van de waterdebiteuren wordt na facturatie via automatische incasso geïncasseerd. De overige kortlopende vorderingen € 9,4 miljoen (2012: € 9,5 miljoen) bestaan uit vorderingen op meelifters € 1,4 miljoen (2012: € 1,4 miljoen), belastingen en premies sociale verzekeringen € 2,2 miljoen (2012: € 3,4 miljoen) en vooruitbetaalde kosten en nog te ontvangen opbrengsten € 4,3 miljoen (2012: € 4,7 miljoen). Op de vorderingen van meelifters en van de belastingen en sociale premies loopt Vitens geen kredietrisico. Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico bestaat uit het risico dat Vitens niet of niet tijdig aan financiële middelen kan komen om aan haar verplichtingen te voldoen. Om dit risico te minimaliseren beoordeelt Vitens regelmatig de verwachte en potentiële kasstromen over een tijdshorizon van meerdere jaren. Tevens wordt er jaarlijks een gedetailleerde liquiditeitsprognose opgesteld om eventuele schommelingen in de liquiditeitsbehoefte tijdig te kunnen onderkennen en eventueel gepaste actie te ondernemen. Per 31 december 2013 beschikt Vitens over een rekening-courantfaciliteit tot een bedrag van € 65 miljoen, een kasgeldfaciliteit tot een bedrag van € 30 miljoen en een langlopende kredietfaciliteit van € 115 miljoen (faciliteit van € 300 miljoen, waarvan € 185 miljoen is afgeroepen in de periode 2006-2013). De contractueel overeengekomen (niet-gedisconteerde) betalingen op financiële verplichtingen worden weergegeven in de onderstaande tabel: Liquiditeitsrisico < 1 jaar > 1 < 5 jaar > 5 jaar In miljoenen euro’s Langlopende financiële verplichtingen Achtergestelde geldleningen 16,0 58,8 39,7 Bullet en lineaire geldleningen 52,7 204,9 394,5 9,3 103,3 384,3 11,5 37,0 50,4 Roll-overleningen Derivaten Langlopende overige financiële verplichtingen 18,5 37,4 22,2 108,0 441,4 891,1 Handelsschulden en overige te betalen posten 57,1 - - Nog te ontvangen facturen 11,0 - - Rentedragende verplichtingen 40,2 - - Kortlopende overige financiële verplichtingen 45,7 - - Totaal kortlopende financiële verplichtingen 154,0 - - Totaal langlopende en kortlopende financiële verplichtingen 262,0 441,4 891,1 Totaal langlopende financiële verplichtingen Kortlopende financiële verplichtingen Vitens loopt ook liquiditeitsrisico inzake bijstortingsverplichtingen uit hoofde van negatieve marktwaarde van derivaten. Per 31 december 2013 heeft Vitens geen bijstortingen hoeven te verrichten. Met één partij heeft Vitens een derivaat afgesloten, waarbij een bijstorting kan plaatsvinden boven een bepaalde negatieve marktwaarde (‘treshold’). Vitens heeft hierbij 2 derivaten afgesloten met een waarde van € 45 miljoen. De negatieve marktwaarde per 31 december 2013 bedraagt € 0,8 miljoen (treshold bedraagt € 20 miljoen). Een eventuele daling van de rentecurve ten opzichte van 31 december 2013 van 100 basispunten heeft een negatief effect van € 5,8 miljoen op de waarde van het derivaat. Een eventuele stijging van de rentecurve ten opzichte van 31 december 2013 van 100 basispunten heeft een positief effect van € 4,5 miljoen op de waarde van het derivaat. 102 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Interestrisico In het kader van de normale bedrijfsuitoefening maakt Vitens gebruik van derivaten (interest rate swaps) om renterisico’s te beperken. Het doel van dit beheer is de invloed van veranderingen in rentetarieven op de resultaten te beperken. Derivaten worden gebruikt om de leningenportefeuille te sturen op het gewenste risicoprofiel. Deze instrumenten worden niet gebruikt voor speculatieve of handelsdoeleinden. Vitens heeft in het treasurystatuut opgenomen dat maximaal over 25% van het totaal vreemd vermogen (excl. achtergestelde geldleningen) renterisico mag worden gelopen. Ultimo 2013 kwam het aldus berekende renterisico uit op 22,6% (2012: 21,9%). Hiermee is voldaan aan de gestelde norm. Dit betekent dat slechts een klein deel van de leningenportefeuille onderhevig is aan renteschommelingen en dat de invloed op de rentelasten beperkt is. De bovengenoemde benadering past bij de wens om de beschikbaarheid van de opgenomen financiering zoveel mogelijk overeen te laten komen met de relatief lange levensduur van de activa. Een eventuele stijging/daling van de kortetermijnrente (driemaands Euribor) van 100 basispunten betekent voor Vitens een stijging/daling van de rentekosten van € 1,3 miljoen op jaarbasis (2012: € 1,6 miljoen). De stijging/ daling heeft betrekking op de roll-overleningen welke niet zijn afgedekt door middel van derivaten. Een eventuele daling van de rentecurve ten opzichte van 31 december 2013 van 100 basispunten heeft een negatief effect van € 39,4 miljoen op de waarde van de derivaten. Een eventuele stijging van de rentecurve ten opzichte van 31 december 2013 van 100 basispunten heeft een positief effect van € 36,4 miljoen op de waarde van de derivaten. Een negatief of positief effect op de waarde van de derivaten resulteert in mutaties in het eigen vermogen. De rentederivaten zijn gerelateerd aan roll-overleningen die op termijn aflopen. Voor een hoofdsom van € 267,5 miljoen is de looptijd (tot 2027) van de rentederivaten gelijk aan de looptijd van de roll-overleningen. Voor een hoofdsom van € 50 miljoen is de looptijd (€ 25 miljoen tot 2042 en € 25 miljoen tot 2043) niet gelijk aan de roll-overlening. Gezien de aard van de bedrijfsactiviteiten acht Vitens het waarschijnlijk dat ook voor de periode na het aflopen van de huidige roll-overleningen een financieringsbehoefte zal bestaan en ingevuld zal worden die minimaal gelijk is aan de hoofdsom en looptijd van de gerelateerde rentederivaten. Onderstaande tabel toont de vervaldatum of, indien eerder, de contractuele renteherzieningsdatum van de leningenportefeuille op 31 december 2013. Dit geeft inzicht in de mate waarin Vitens wordt blootgesteld aan wijzigingen in de hoogte van rentepercentages voor financiële verplichtingen. Interestrisico In miljoenen euro’s Effectief rentepercentage <6 maanden > 6 < 12 maanden 1-5 jaar >5 jaar Totaal Per 31 december 2012 Achtergestelde geldleningen 4,44% - 12,6 50,3 50,3 113,2 Bullet en lineaire geldleningen 4,89% 3,1 5,9 106,8 344,2 460,0 Roll-overgeldleningen (gekoppeld met 'interest rate swaps', waardoor vastrentende leningen ontstaan) 4,11% 9,0 4,5 27,0 270,0 310,5 0,82% 25,0 - 62,0 42,5 129,5 eenmaands Euribor 31,2 - - - 31,2 68,3 23,0 246,1 707,0 1.044,4 Roll-overgeldleningen Banken (rekening-courant) Totaal aan financiële verplichtingen Per 31 december 2013 Achtergestelde geldleningen 3,86% - 12,6 50,3 37,7 100,6 Bullet en lineaire geldleningen 4,87% 1,2 29,9 130,4 289,6 451,1 Roll-overgeldleningen (gekoppeld met 'interest rate swaps', waardoor vastrentende leningen ontstaan) 4,13% - 4,5 22,5 295,0 322,0 Roll-overgeldleningen 0,52% - 2,3 63,6 63,6 129,5 eenmaands Euribor 40,2 - - - 40,2 41,4 49,3 266,8 685,9 1.043,4 Banken (rekening-courant) Totaal aan financiële verplichtingen 103 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [30] Saldering van financiële activa en financiële verplichtingen Ultimo 2012 en 2013 heeft Vitens geen financiële activa en financiële verplichtingen gesaldeerd in de balans opgenomen. Eveneens is geen sprake van voorwaardelijke rechten tot saldering die zouden kunnen leiden tot gesaldeerde afwikkeling van financiële activa en financiële verplichtingen. 7.15 Vennootschappelijke Jaarrekening Vennootschappelijke balans per 31 december Activa 31-12-2013 In miljoenen euro’s 31-12-2012 Vaste activa Materiële vaste activa 1.660,8 1.643,0 [31] Investeringen in dochterondernemingen 1,1 1,1 [31] Investeringen in geassocieerde deelnemingen en joint ventures 8,2 8,2 Overige financiële vaste activa 11,4 0,6 1.681,5 1.652,9 Vlottende activa [32] Handels- en overige vorderingen 31,5 Totaal activa 30,9 31,5 30,9 1.713,0 1.683,8 31-12-2013 31-12-2012 Passiva In miljoenen euro’s [33] Eigen vermogen 5,8 5,8 Agioreserve Aandelenkapitaal 147,2 147,2 Herwaarderingsreserve derivaten -57,9 -85,9 Herwaarderingsreserve dienstwoningen Herwaarderingsreserve IFRS-transitie Overige reserves Resultaat boekjaar 0,2 0,4 35,8 42,8 267,9 246,2 39,3 29,6 438,3 386,1 Verplichtingen Voorzieningen [34] Voorzieningen personeelsbeloningen Overige voorzieningen 8,5 10,4 15,1 8,2 23,6 18,6 Langlopende verplichtingen Egalisatierekening bijdragen van derden Rentedragende verplichtingen Derivaten [35] Kortlopende verplichtingen Totaal Passiva 34,8 27,4 952,7 953,2 57,9 85,9 1.045,4 1.066,5 205,7 212,6 1.713,0 1.683,8 104 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Enkelvoudige winst-en-verliesrekening 2013 2012 39,3 29,4 In miljoenen euro’s Eigen resultaat (excl. deelnemingen) na belastingen Resultaat deelnemingen na belastingen Nettoresultaat - 0,2 39,3 29,6 Noten in de linkermarge van tabellen verwijzen naar de toelichtingen op pagina 105 en verder. 7.16 Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening Waarderingsgrondslagen voor de vennootschappelijke jaarrekening De vennootschappelijke jaarrekening van Vitens is opgesteld volgens de bepalingen Titel 9 Boek 2 BW met uitzondering van de grondslagen van waardering en resultaatbepaling zoals onderstaand toegelicht. De gebruikte waarderingsgrondslagen zijn grotendeels dezelfde als die gebruikt worden voor de geconsolideerde jaarrekening volgens de bepalingen van artikel 362 lid 8 Titel 9 Boek 2 BW, waarbij investeringen in dochtermaatschappijen worden verantwoord tegen de nettovermogenswaarde van de activa volgens de equity-methode. De vennootschappelijke winst-en-verliesrekening van Vitens is op grond van artikel 402 Titel 9 Boek 2 BW op vereenvoudige wijze opgesteld. Vitens hanteert als grondslagen voor waardering en resultaatbepaling de International Financial Reporting Standards (IFRS) zoals aanvaard binnen de Europese Unie. Voor de grondslagen wordt verwezen naar de ‘Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling van de geconsolideerde jaarrekening’. De balansposten kantoorgebouwen, dienstwoningen en derivaten worden gewaardeerd tegen reële waarde. Als gevolg van de toepassing van Titel 9 Boek 2 BW wordt voor het effect van reële-waardemutaties op het vermogen een herwaarderingsreserve gevormd. Voor de overige toelichtingen wordt verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening. [31] Investeringen in deelnemingen In miljoenen euro’s Boekwaarde per 1 januari 2012 Investeringen in dochtermaatschappijen Investeringen in geassocieerde deelnemingen en joint ventures Totaal 0,9 8,3 9,2 Mutaties 2012 Aandeel in resultaat - -0,1 -0,1 Resultaat boekjaar 0,2 - 0,2 Totaal 0,2 -0,1 0,1 Boekwaarde per 31 december 2012 1,1 8,2 9,3 - - - 1,1 8,2 9,3 Mutaties 2013 Boekwaarde per 31 december 2013 Deelnemingen in dochtermaatschappijen worden gewaardeerd tegen netto-vermogenswaarde, die is bepaald op basis van IFRS-grondslagen zoals toegepast in de geconsolideerde jaarrekening. 105 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [32] Handels- en overige vorderingen 2013 In miljoenen euro’s 2012 Handelsdebiteuren 24,2 21,9 Waardevermindering van debiteuren -1,6 -2,1 Meelifters 1,4 Nettohandelsvorderingen 1,4 24,0 21,2 Belastingen en premies sociale verzekeringen 2,2 3,4 Vooruitgefactureerde bedragen 0,9 1,5 Overige vorderingen - 0,1 Vorderingen op groepsmaatschappijen 0,1 0,1 Overlopende activa 4,3 4,6 31,5 30,9 Totaal [33] Eigen vermogen In miljoenen euro’s Eigen vermogen Stand per 31 december 2012 386,1 Resultaat 2013 39,3 Mutatie herwaarderingsreserve derivaten 28,0 Vrijval herwaarderingsreserve dienstwoningen -0,2 Mutatie herwaarderingsreserve IFRS-transitie -7,0 Mutatie algemene reserve 7,0 Dividenduitkering gewone aandelen -14,9 Stand per 31 december 2013 438,3 De herwaarderingsreserve derivaten betreft de negatieve marktwaarde derivaten van € 57,9 miljoen (2012: € 85,9 miljoen), zie noot [9], en de herwaardering van dienstwoningen van € 0,2 miljoen (2012: € 0,4 miljoen). In 2013 en de vergelijkende cijfers 2012 is een herwaarderingsreserve IFRS-transitie opgenomen. Deze herwaarderingsreserve is met name gevormd voor de waardevermeerdering in 2006 op de transport- en hoofdleidingen. Hierbij is uitgegaan van een gewogen gemiddelde ouderdom (of investeringsjaar) van 1977, waardoor de herwaardering op de transport- en hoofdleidingen in de komende 13 jaar zal aflopen naar nihil. De volledige herwaarderingsreserve zal over 22 jaar nihil zijn. Voor een overige toelichting op het eigen vermogen wordt verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening. [34] Voorzieningen personeelsbeloningen Voor het mutatieoverzicht van de voorzieningen wordt verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening, zie noot [10]. [35] Kortlopende verplichtingen In miljoenen euro’s 2013 2012 Handelsschulden en overige te betalen posten 57,0 67,1 Aflossingsverplichtingen over langlopende verplichtingen 50,5 60,2 Belastingverplichtingen 9,9 9,8 Rentedragende verplichtingen 41,4 32,5 Kortetermijnpersoneelsbeloningen 23,5 21,1 Nog te ontvangen facturen 11,0 10,2 Overlopende passiva 12,4 11,7 205,7 212,6 Totaal 106 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten [36] Accountantskosten Overeenkomstig artikel 2:382a BW wordt in deze noot een toelichting gegeven op de accountantskosten die betrekking hebben op de ontvangen diensten van de accountantsorganisatie in 2013. Deze bestaan uit de controle van de jaarrekening € 0,15 miljoen (2012: € 0,2 miljoen) en voor andere niet-controlediensten (advies- en auditkosten) € 0,05 miljoen (2012: € 0,1 miljoen). Utrecht, 24 maart 2014 Raad van Commissarissen mr. B. Staal (voorzitter) drs. M.L. van Kleef (vicevoorzitter) ir. T.A. de Man ir. T. Menssen MBA drs. M.C.J. Poulussen MSM Directie L.C.A. Declercq MSc drs. W.H.J. Odding Secretaris van de vennootschap ing. G. van Beek MBA 7.17 Overige gegevens Winstbestemming De statutaire bepalingen ten aanzien van de winstbestemming luiden als volgt: De gebruikte waarderingsgrondslagen zijn grotendeels dezelfde als die gebruikt worden voor de geconsolideerde jaarrekening volgens de bepalingen van artikel 362 lid 8 Titel 9 Boek 2 BW, waarbij investeringen in dochtermaatschappijen worden verantwoord tegen de nettovermogenswaarde van de activa volgens de equity-methode. De vennootschappelijke winst-en-verliesrekening van Vitens is op grond van artikel 402 Titel 9 Boek 2 BW op vereenvoudige wijze opgesteld. 34.1 Het dividendbeleid wordt vastgesteld, en kan worden gewijzigd, bij besluit van de Directie dat is goedgekeurd door de Raad van Commissarissen en de algemene vergadering. Met inachtneming van het aldus goedgekeurde dividendbeleid wordt jaarlijks door de Directie, onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen, vastgesteld welk deel van de winst wordt gereserveerd en welk deel wordt uitgekeerd. 34.2 Uitkering van winst geschiedt na de vaststelling van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is. 34.3 De algemene vergadering kan op voorstel van de Directie dat is goedgekeurd door de Raad van Commissarissen besluiten tot uitkering van interim-dividend en tot uitkeringen ten laste van een reserve van de vennootschap. 34.4 Uitkeringen op aandelen kunnen slechts plaatshebben tot ten hoogste het bedrag van het uitkeerbare eigen vermogen en, indien het een tussentijdse uitkering betreft, aan dit vereiste is voldaan blijkens een tussentijdse vermogensopstelling als bedoeld in artikel 2:105 lid 4 van het Burgerlijk Wetboek. De vennootschap legt de vermogensopstelling ten kantore van het Handelsregister neer binnen acht dagen na de dag waarop het besluit tot uitkering wordt bekendgemaakt. 34.5 De vordering van een aandeelhouder tot een uitkering op aandelen verjaart door een tijdsverloop van vijf jaren. De Directie stelt de aandeelhouders voor het resultaat na belastingen als volgt te bestemmen (goedgekeurd door de Raad van Commissarissen op 20 maart 2014): betaling van dividend op gewone aandelen ad € 15,7 miljoen en het restant ad € 23,6 miljoen toevoegen aan de overige reserves. Dit is conform het dividendbeleid. 107 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.18 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de algemene vergadering van aandeelhouders van Vitens N.V. Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit rapport op pagina 62 tot en met 107 opgenomen jaarrekening 2013 van Vitens N.V. te Utrecht gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening. De geconsolideerde jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde balans per 31 december 2013, de geconsolideerde winsten-verliesrekening, het geconsolideerde overzicht van gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten, mutatieoverzicht eigen vermogen en kasstroomoverzicht over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de belangrijke grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. De enkelvoudige jaarrekening bestaat uit de enkelvoudige balans per 31 december 2013 en de enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met International Financial Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) en de Beleidsregels toepassing Wet normering bezoldiging topfunctionarissen (semi)publieke sector (‘WNT’), alsmede voor het opstellen van het jaarverslag in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Bij de toepassing van de WNT heeft de directie gekozen voor de mogelijkheid in de beleidsregels om zich over 2013 niet te verantwoorden over de ‘externe niet top-functionarissen’1. De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als de directie noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante wet- en regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden en de ‘Beleidsregels toepassing WNT’, inclusief het Controleprotocol WNT2. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan alsmede in het kader van de financiële rechtmatigheid voor de naleving van die relevante wet- en regelgeving, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Daarbij neemt de accountant tevens in aanmerking de rechtmatige naleving van de overige bepalingen van de WNT. Dit betreft het door de entiteit instellen van terugvorderingen van betalingen van topfunctionarissen, gewezen topfunctionarissen en toezichthoudende organen die op grond van de WNT als onverschuldigd zijn aan te merken en, indien noodzakelijk, het opnemen en afzonderlijk toelichten in de jaarrekening van een vordering vanwege onverschuldigde betalingen. In overeenstemming met de aanvullende beleidsregels van 12 maart 2014, hebben wij geen controlewerkzaamheden verricht voor de functionarissen zoals genoemd in art. 4.2 lid 2 letter c WNT (‘externe niet top-functionarissen)’. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de vennootschap. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de directie van de vennootschap gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. in overeenstemming met de brief van Minister Plasterk van BZK aan de Tweede en Eerste Kamer van 27 februari 2014 inzake de Aanpassingswet WNT, onder 2. Uitvoeringsproblematiek van externe niet-topfunctionarissen. 2 ‘Beleidsregels toepassing WNT’ van 26 februari 2014. 1 108 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten Oordeel betreffende de geconsolideerde jaarrekening Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Vitens N.V. per 31 december 2013 en van het resultaat en de kasstromen over 2013 in overeenstemming met International Financial Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel 9 Boek 2 BW en de ‘Beleidsregels toepassing WNT’. Oordeel betreffende de enkelvoudige jaarrekening Naar ons oordeel geeft de enkelvoudige jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Vitens N.V. per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Groningen, 24 maart 2014 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. A.L. Koops-Aukes RA 109 Vitens Jaarverslag 2013 7. Financiële Resultaten 7.19 OVERZICHT UITSTAANDE AANDELEN Nr. Aandeelhouder gewone aandelen % Nr. Aandeelhouder gewone aandelen 1 Provincie Friesland 755.043 13,069% 57 % Gemeente Duiven 26.705 0,462% 2 Provincie Gelderland 387.231 6,703% 58 Gemeente Westerveld 25.944 0,449% 3 Provincie Overijssel 370.632 6,415% 59 Gemeente Leusden 25.902 0,448% 4 Gemeente Almere 366.175 6,338% 60 Gemeente Borne 25.480 0,441% 5 Provincie Utrecht 285.896 4,949% 61 Gemeente Losser 25.480 0,441% 6 Gemeente Utrecht 285.896 4,949% 62 Gemeente Baarn 24.207 0,419% 7 Gemeente Amersfoort 131.691 2,279% 63 Gemeente Beuningen 24.035 0,416% 8 Gemeente Dronten 98.457 1,704% 64 Gemeente Buren 24.035 0,416% 0,416% 9 Gemeente Lelystad 98.457 1,704% 65 Gemeente Ermelo 24.035 10 Gemeente Zeewolde 98.457 1,704% 66 Gemeente Geldermalsen 24.035 0,416% 11 Gemeente Hilversum 89.569 1,550% 67 Gemeente Haaksbergen 24.035 0,416% 12 Gemeente Hof van Twente 66.713 1,155% 68 Gemeente Nunspeet 24.035 0,416% 13 Gemeente Hardenberg 63.007 1,091% 69 Gemeente Zaltbommel 24.035 0,416% 14 Gemeente Nieuwegein 61.246 1,060% 70 Gemeente Berkelland 24.034 0,416% 15 Gemeente Steenwijkerland 60.227 1,042% 71 Gemeente Ommen 23.164 0,401% 16 Gemeente Zeist 60.035 1,039% 72 Gemeente Wierden 23.164 0,401% 17 Gemeente Doetinchem 58.752 1,017% 73 Gemeente Brummen 21.364 0,370% 0,370% 18 Gemeente Stichtse Vecht 58.097 1,006% 74 Gemeente Maasdriel 21.364 19 Gemeente Veenendaal 56.404 0,976% 75 Gemeente Voorst 21.364 0,370% 20 Gemeente Kampen 50.961 0,882% 76 Gemeente Bronckhorst 21.362 0,370% 21 Gemeente Zutphen 50.739 0,878% 77 Gemeente Tubbergen 20.848 0,361% 22 Gemeente Enschede 46.329 0,802% 78 Gemeente Wijk bij Duurstede 20.818 0,360% 23 Gemeente Hengelo (Ov) 46.329 0,802% 79 Gemeente Aalten 18.693 0,324% 24 Gemeente Zwolle 46.329 0,802% 80 Gemeente Elburg 18.693 0,324% 25 Gemeente Woerden 45.042 0,780% 81 Gemeente Oost Gelre 18.693 0,324% 26 Gemeente Soest 44.542 0,771% 82 Gemeente Oldebroek 18.693 0,324% 0,324% 27 Gemeente Dinkelland 43.085 0,746% 83 Gemeente Putten 18.693 28 Gemeente Tiel 42.728 0,740% 84 Gemeente West Maas en Waal 18.693 0,324% 29 Gemeente De Bilt 41.879 0,725% 85 Gemeente Staphorst 18.531 0,321% 30 Gemeente Almelo 41.696 0,722% 86 Gemeente Rhenen 16.461 0,285% 31 Gemeente Raalte 41.696 0,722% 87 Gemeente Bunschoten 16.219 0,281% 32 Gemeente Rijssen-Holten 41.696 0,722% 88 Gemeente Urk 16.215 0,281% 33 Gemeente De Ronde Venen 40.426 0,700% 89 Gemeente Druten 16.023 0,277% 34 Gemeente Wijchen 40.058 0,693% 90 Gemeente Heerde 16.023 0,277% 35 Gemeente Oude IJsselstreek 40.057 0,693% 91 Gemeente Heumen 16.023 0,277% 36 Gemeente Twenterand 39.379 0,682% 92 Gemeente Neder-Betuwe 16.023 0,277% 37 Gemeente Houten 38.490 0,666% 93 Gemeente Westervoort 16.023 0,277% 38 Gemeente Zwartewaterland 38.453 0,666% 94 Gemeente Bunnik 13.314 0,230% 39 Gemeente Meppel 37.526 0,650% 95 Gemeente Montfoort 11.861 0,205% 40 Gemeente Lingewaard 37.387 0,647% 96 Gemeente Lopik 11.619 0,201% 41 Gemeente Utrechtse Heuvelrug 36.554 0,633% 97 Gemeente Doesburg 10.682 0,185% 42 Gemeente Dalfsen 34.746 0,601% 98 Gemeente Hattem 10.682 0,185% 43 Gemeente Epe 34.717 0,601% 99 Gemeente Lingewaal 10.682 0,185% 44 Gemeente Nijkerk 34.717 0,601% 100 Gemeente Woudenberg 9.683 0,168% 45 Gemeente Overbetuwe 34.717 0,601% 101 Gemeente Oudewater 9.199 0,159% 46 Gemeente Zevenaar 34.717 0,601% 102 Gemeente Wijdemeren 8.956 0,155% 0,139% 47 Gemeente Montferland 34.716 0,601% 103 Gemeente Ubbergen 8.011 48 Gemeente Noordoostpolder 32.430 0,561% 104 Gemeente Eemnes 7.988 0,138% 49 Gemeente Winterswijk 32.046 0,555% 105 Gemeente Scherpenzeel 7.746 0,134% 50 Gemeente Lochem 32.045 0,555% 106 Gemeente Millingen aan de Rijn 5.341 0,092% 51 Gemeente IJsselstein 31.228 0,541% 107 Gemeente Renswoude 4.389 0,076% 52 Gemeente Hellendoorn 30.113 0,521% 108 Provincie Flevoland 4.316 0,075% 53 Gemeente Oldenzaal 30.113 0,521% 109 Gemeente Sudwest Fryslan 1.000 0,017% 200 0,003% 54 Gemeente Deventer 28.260 0,489% 110 Gemeente Tytsjerksteradiel 55 Gemeente Olst-Wijhe 27.797 0,481% 111 Gemeente Apeldoorn 56 Gemeente Culemborg 26.705 0,462% Totaal 1 0,000% 5.777.247 100,00% 110 Colofon Uitgave Vitens Postbus 1205 8001 BE Zwolle www.vitens.nl Concept & realisatie MENG Custom Content www.meng.nl Ontwerp Uncoated www.uncoated.nl DTP HouwersBartels www.houwersbartels.nl 111
© Copyright 2024 ExpyDoc
