puur muziek - De Bijloke

de
puur mu
de
puur muziek
de
27.09.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Orchestre des
Champs-Élysées
Muziekcentrum
Gent
Mahler: Kindertotenlieder, Brahms: Vierde Symfonie
Programma
Uitvoerders
Richard Wagner (1813-1883)
Die Meistersinger von Nürnberg
Prelude tot het derde bedrijf
Orchestre des Champs-Élysées
Philippe Herreweghe | muzikale leiding
Ann Hallenberg | mezzosopraan
Gustav Mahler (1860-1911)
Kindertotenlieder (tekst: Friedrich Rückert)
1. Nun will die Sonn’ so Hell aufgeh’n
2. Nun seh’ ich wohl, warum so dunkle Flammen
3. Wenn dein Mütterlein
4. Oft denk’ ich, sie sind nur ausgegangen
5. In diesem Wetter
Pauze
Johannes Brahms (1833-1897)
Symfonie nr. 4 in e, opus 98
1. Allegro non troppo
2. Andante moderato
3. Allegro giocoso
4. Allegro energico e passionato
24 uur voor en na het concert
Vind snel meer achtergrondinfo.
Bereken je route naar De Bijloke.
Deel je mening over dit concert.
debijloke.be/nu
2
Orchestre des Champs-Élysées
ROMANTIEK DIE AAN DE RIBBEN PLAKT
Mahler: Kindertotenlieder
Omstreeks de eeuwwisseling van 1900
beleefde het ‘orkestlied’ – een compositie
voor zangstem en symfonieorkest – een
bloeiperiode, vooral in Duitsland en Oostenrijk. Gustav Mahler componeerde
enkele georkestreerde liederencycli op
teksten van hemzelf en van andere dichters. Met name in die orkestliederen toont
hij aan dat hij zeer subtiel en verfijnd kon
componeren.
schreef toen de schrijnende woorden: “Ik
verplaatste me in de situatie dat mijn eigen
kind gestorven was. Toen ik mijn dochter
daadwerkelijk verloor, was ik niet meer in
staat dergelijke liederen te componeren.”
Dit onthutsende toeval leidt vaak de aandacht af van het feit dat de Kindertotenlieder compositorisch een keerpunt in
Mahlers werk markeren. De volkse toon
van de vroegere liederen maakt hier plaats
voor een vrij sobere, soms zelfs ascetische
stijl. In chromatisch opzicht hebben ze een
expressiever gehalte, worden er duisterder,
psychologisch complexer gevoelens aangesproken. Binnen het oeuvre van de componist zijn de liederen in enkele opzichten
uniek. Nergens is een natuurevocatie te
vinden. Het is puur introspectie. De orkestratie is zeer bescheiden. In andere liedcycli moduleert Mahler vlot van de ene naar
de andere toonsoort. In deze cyclus zijn er
weinig veranderingen van toonsoort.
Om uitdrukking te geven aan zijn peilloze verdriet, schreef de dichter Friedrich
Rückert in 1833-1834 een stroom van 425
Kindertotenlieder. Twee van zijn kinderen
waren in een tussentijd van slechts zestien
dagen overleden. De gedichtencyclus werd
postuum uitgegeven in 1872.
Mahler was een groot bewonderaar van
Rückert. Hij koos uit de verzameling vijf
gedichten over het thema ‘licht’ en zette
die tussen 1901 en 1904 op muziek. De
keuze van deze gedichten stelde heel
wat Mahler-biografen voor een raadsel.
Waarom koos de componist, die op dat
moment vader van twee gezonde dochters was, uitgerekend zo’n donkere teksten
rond zo’n tragische thematiek? De Kindertotenlieder kregen enkele jaren later
een nog aangrijpender gevoelswaarde,
omdat Mahlers vierjarig dochtertje Maria
Anna aan difterie overleed. De componist
Het eerste lied bijvoorbeeld, Nun will die
Sonn so hell aufgeh’n, lijkt met zijn desolate klacht in de hobo reeds te anticiperen
op de afscheidsmuziek van Das Lied von
der Erde. Hier is geen plaats meer voor folklore. De sfeer is afwisselend ontroostbaar,
bitter, jammerend, troostend, stormachtig-revolterend en quasi-nihilistisch. Ook
binnen één lied duiken soms tegenstrijdige gevoelens op.
3
De verhaallijn start in het eerste lied niet
toevallig met een zonsopgang, die echter
niet in staat blijkt de leegte en het gemis
te doen vergeten. Het tweede lied, Nun
seh’ ich wohl, warum so dunkle Flammen,
concentreert zich op de symboliek van de
ogen, waarvan de glans in sterren overgaat. Daarna, in Wenn dein Mutterlein,
duiken herinneringen op aan kleinere,
dagdagelijkse handelingen die een golf
van weemoed veroorzaken. In het vierde
lied, Oft denk ich, sie sind nur ausgegangen,
evoceert Mahler een typisch visioen van
de ‘andere wereld’. Het is geen bucolisch
tafereel zoals in de Vierde Symfonie, maar
een gespleten combinatie van ijle onbereikbaarheid en belofte tot weerzien. De
storm van het vijfde lied, In diesem Wetter,
lijkt deze hoop aanvankelijk te versplinteren, maar de laatste regels evoceren een
vredige geborgenheid, waarin geen plaats
meer is voor angst.
ter. Aan mijn muziek willen mensen niet
zoveel veranderen als aan mij. Maar deze
symfonie is treurig. En als u mij vraagt
waar ik de ideeën gehaald heb, dan zeg
ik: Ik kan er zelf niets aan doen, ik zit er
voor niets tussen. Ze komen voort uit een
hogere inspiratie.”
Brahms’ vier symfonieën ontstonden pas
op rijpere leeftijd. In zijn jongere jaren
werd hij bijna steeds verlamd door een
vergelijking met Beethoven. Hij noteerde
bijvoorbeeld: “Je hebt geen idee hoe moeilijk het componeren is wanneer je steeds
de voetstappen van die reus achter je
hoort”. Vandaar dat de Eerste Symfonie
pas in 1876 klaar was. Maar toen werden
binnen een decennium de overige drie
geschreven.
Vandaag wordt de vierde Brahms’ meest
ingenieuze symfonie genoemd. Het werk
ontstond tijdens een vakantie in 1885 in
een landstreek waar volgens de componist “de kersen niet zoet werden” maar de
Vierde Symfonie wel enorm kon rijpen.
Brahms’ symfonie werd een bijzonder
werk, vol gedegen vakmanschap. Uiterlijk
klassiek en misschien zelfs wat conservatief, maar in zijn structuur en componeerstijl bijzonder inventief. Het eerste deel
bijvoorbeeld staat geboekstaafd als het
hoogtepunt in het vermogen van Brahms
om grote structuren af te leiden van kleine
motieven. De finale is een compositorisch
meesterwerk op zich. De bebaarde meester
gebruikt opzettelijk een archaïsche vorm een barokke passacaglia (letterlijk gehaald
uit de cantate Nach dir Herr verlang mich
Brahms: Vierde symfonie
Iedereen maakt fouten. Maar sommige
zijn monumentaler dan andere. Het oordeel van Hugo Wolf bijvoorbeeld dat “in
één bekkenslag van Liszt meer muziek
schuilt dan in de vier symfonieën van
Brahms samen”. Of de uitspraak van
Tsjaikovski, die Johannes Brahms bestempelde als “een talentloze rotvent”. Vergeleken daarmee is de vaststelling van anderen over de finale van Brahms’ Vierde
Symfonie “dat hem blijkbaar niets beters
in viel” nogal gematigd. In een brief van
Brahms over die Vierde Symfonie aan een
vriendin klonk het zo: “In het algemeen is
mijn muziek aangenamer dan mijn karak-
4
van Bach), waarbij eenzelfde basthema
quasi ongewijzigd de basis vormt van een
indrukwekkende reeks variaties – om een
grootse en dramatische finale te bouwen.
Brahms zorgt er bovendien voor dat de
ene variatie heel organisch uit de andere
ontstaat. Het derde deel is dan weer een
van de meest uitbundige stukken die
Brahms geschreven heeft.
meesterwerken: niet alleen Bach, ook
Händels Messiah en de Hammerklaviersonate van Beethoven, en ook nog linken
naar zijn eigen liederen.
Brahms’ vierde is niet autobiografisch,
heeft geen ondertitel en gaat niet over
“iets”. Het is zuivere muziek met de traditionele vier delen, de eerste drie min of
meer in sonatevorm; het werk is ook georkestreerd voor het klassieke orkest. De
trombones manifesteren zich alleen in de
finale en de triangel zorgt even voor enige
extra glans in het scherzo.
Wellicht wou Brahms muzikanten en
publiek verrassen, tegen hun verwachtingen ingaan en die overstijgen. Specialisten
beweren dat Brahms zijn symfonie volgestopt heeft met verwijzingen naar andere
Liedteksten
1. Nun will die Sonn’ so hell aufgeh’n
2. Nun seh’ ich wohl, warum so dunkle Flammen
Nun will die Sonn’ so hell aufgeh’n,
Als sei kein Unglück, die Nacht gescheh’n!
Das Unglück geschah nur mir allein!
Die Sonne, sie scheinet allgemein!
Du mußt nicht die Nacht in dir
verschränken,
Mußt sie ins ew’ge Licht versenken!
Ein Lämplein verlosch in meinem Zelt!
Heil sei dem Freudenlicht der Welt!
Nun seh’ ich wohl, warum so dunkle Flammen
Ihr sprühet mir in manchem Augenblicke.
O Augen! Gleichsam, um voll in einem Blicke
Zu drängen eure ganze Macht zusammen.
Doch ahnt’ ich nicht, weil Nebel mich
umschwammen,
Gewoben vom verblendenden Geschicke,
Daß sich der Strahl bereits zur Heimkehr
schicke,
Dorthin, von wannen alle Strahlen stammen.
Ihr wolltet mir mit eurem Leuchten sagen:
Wir möchten nah dir bleiben gerne,
Doch ist uns das vom Schicksal abgeschlagen.
Sieh’ uns nur an, denn bald sind wir dir ferne!
Was dir nur Augen sind in diesen Tagen:
In künft’gen Nächten sind es dir nur Sterne.
5
3. Wenn dein Mütterlein
4. Oft denk’ ich, sie sind nur ausgegangen!
Wenn dein Mütterlein tritt zur Tür herein,
Und den Kopf ich drehe ihr entgegen sehe,
Fällt auf ihr Gesicht erst der Blick mir nicht,
Sondern auf die Stelle, näher nach der
Schwelle,
Dort, wo würde dein lieb Gesichtchen sein,
Wenn du freudenhelle trätest mit herein,
Wie sonst mein Töchterlein!
Wenn dein Mütterlein tritt zur Tür herein
Mit der Kerze Schimmer, ist es mir, als
immer
Kämst du mit herein, huschtest hinterdrein,
Als wie sonst ins Zimmer!
O du, des Vaters Zelle,
Ach, zu schnell erloschner Freudenschein!
Oft denk’ ich, sie sind nur ausgegangen!
Bald werden sie wieder nach Hause
gelangen!
Der Tag ist schön! O sei nicht bang!
Sie machen nur einen weiten Gang.
Ja wohl, sie sind nur ausgegangen
Und werden jetzt nach Hause gelangen!
O, sei nicht bang, der Tag ist schön!
Sie machen nur den Gang zu jenen Höh’n!
Sie sind uns nur vorausgegangen
Und werden nicht wieder nach Haus
verlangen!
Wir holen sie ein auf jenen Höh’n
Im Sonnenschein!
Der Tag ist schön auf jenen Höh’n!
5. In diesem Wetter
In diesem Wetter, in diesem Braus,
Nie hätt’ ich gesendet die Kinder hinaus,
Man hat sie getragen hinaus
Ich durfte nichts dazu sagen.
In diesem Wetter, in diesem Saus,
Nie hätt’ ich gelassen die Kinder hinaus,
Ich fürchtete, sie erkranken:
Das sind nun eitle Gedanken.
In diesem Wetter, in diesem Graus,
Nie hätt’ ich gelassen die Kinder hinaus.
Ich sorgte, sie stürben morgen,
Das ist nun nicht zu besorgen.
In diesem Wetter, in diesem Graus!
Nie hätt’ ich gesendet die Kinder hinaus.
Man hat sie hinaus getragen,
Ich durfte nichts dazu sagen!
In diesem Wetter, in diesem Saus,
In diesem Braus,
Sie ruh’n als wie in der Mutter Haus,
Von keinem Sturm erschrecket,
Von Gottes Hand bedecket,
Sie ruh’n wie in der Mutter Haus!
6
Bio
Orchestre des Champs-Élysées
Het Orchestre des Champs-élysées werd
opgericht in 1991 door Alain Durel, de
directeur van het Théâtre des ChampsÉlysées en door Philippe Herreweghe.
Momenteel is het orkest gevestigd in Poitou-Charentes en is het geassocieerd met
het theater van Poitiers. Het orkest speelt
werken uit de late negentiende eeuw, zoals
de symfonieën van Robert Schumann en
Bruckner.
anderen Bach, Vivaldi, Mozart, Haydn en
Gluck. Haar solo-cd met werk van Rossini, Arias for Marietta Marcolini (2012),
ontlokte aan het operamagazine Place de
l’Opéra de kreet “Zet deze dame voor een
toporkest!”. Hallenbergs concertrepertoire
reikt van vroeg-17de-eeuws werk (Monteverdi, Cavalli) tot hedendaagse composities.
Philippe Herreweghe
Philippe Herreweghe is hoofddirigent van
deFilharmonie (Royal Flemish Philharmonic). In 1970 startte Herreweghe het
Collegium Vocale Gent en in 1977 richtte
hij in Parijs het ensemble La Chapelle
Royale op.
De opnamen werden goed ontvangen door
de critici, met name de zevende symfonie
die een choc ontving van Monde de la
musique, een fortissimo van het blad Télérama, en het cijfer 4 van de Bayerischer
Rundfunk. Deze symfonie werd opgenomen in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg. Later kreeg ook de opname van
de vierde symfonie een tweede fortissimo
van Télérama.
Van 1982 tot 2002 was Philippe Herreweghe artistiek directeur van de Académies Musicales de Saintes. In 2008
werd hij vaste gastdirigent van de Radio
Kamer Filharmonie in Nederland. Verder
is hij een veel gevraagd gastdirigent van
orkesten zoals het Concertgebouworkest
Amsterdam, het Gewandhausorchester
Leipzig of het Mahler Chamber Orchestra.
Het ensemble speelt op authentieke instrumenten werken van Haydn tot Mahler.
Ann Hallenberg
Sinds ze haar studie in Stockholm afsloot
in 1994, is het hard gegaan met Ann Hallenberg. De Zweedse mezzosopraan staat
met grote regelmaat op operapodia als de
Scala in Milaan, Teatro Real in Madrid,
Theater an der Wien in Wenen, en in de
operahuizen van Zürich, Paris, Lyon,
München en Dresden. Ann Hallenberg
nam cd’s en dvd’s op met werk van onder
Herreweghe ontving al verschillende
onderscheidingen, waaronder de titel van
Officier des Arts et Lettres (1993), Doctor
honoris causa aan de K.U.Leuven (1997) en
Chevalier de la Légion d’Honneur (2003).
In 2010 ontving hij de Bach-Medaille van
de stad Leipzig voor zijn grote verdienste
als Bachuitvoerder.
7
binnenkort
DO | 02.10.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Noors Solistenkoor, Grete Pedersen
(muzikale leiding)
Schütz, Purcell/Sandström, Messiaen, Thoresen
WO | 15.10.14 | 14:00 | KRAAKHUIS
Jan Vermeulen (pianoforte), Christine Busch
(viool)
Schubert, Schumann
ZA | 04.10.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Symfonieorkest Vlaanderen, Dirk Brossé
(muzikale leiding), Hanne Roos (sopraan)
Filmmuziek: Devreese, Brossé, Williams
DO | 16.10.14 | 20:00 | MIRYZAAL (Hoogpoort 64)
Schumann Quartett
Haydn, Bartók, Puccini, Verdi
WO | 08.10.14 | 20:00 | KRAAKHUIS | UITVERKOCHT
Bobo Stenson Trio
Nordic Jazz
DO | 09.10.14 | 20:00 | MIRYZAAL (Hoogpoort 64)
Mengal Ensemble
Du Bois, Ryelandt, Mengal, Proust
VR | 10.10.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
deFilharmonie, Collegium Vocale Gent, Philippe
Herreweghe (muzikale leiding)
Bach, Stravinski
ZA | 11.10.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Il Fondamento, Jos Verbist (regie)
Muziektheater: Selecties uit Didone abbandonata
VR | 17.10.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Ensemble Garage
Tsangaris, Muntendorf, Beil, Christou, Steen-Andersen
ZA | 18.10.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Brussels Philharmonic
Beethoven, Britten, Brahms
DI | 04.11.14 | 20:15 | HANDELSBEURS
Kelemen Quartet
Brahms, Bartók
WO | 05.11.14 | 20:00 | CONCERTZAAL
Mikhail Rudy
Multimediaprojecten met Moessorgski & Janácˇek
Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent
Colofon
J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent
Tekst programmaboekje | Frank Pauwels
Ma - vr 10:00 - 17:00
v.u. | Daan Bauwens
09 269 92 92 | [email protected] | www.debijloke.be
© Muziekcentrum De Bijloke Gent
Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)

Download Report