klik hier - Fair Only

Dordtzaam
Transitieagenda
1
Jouw Dordt?
19 mei 2014
Beste Dordtenaar,
Het document dat voor je ligt is het resultaat van een visievormingsproces gericht op de
verduurzaming van Dordrecht.
Het afgelopen jaar is hier, door een tiental Dordtenaren, hard en met veel plezier aan gewerkt.
Dit document is jouw persoonlijk exemplaar.
Wij hopen dat het verhaal je interesseert en dat het je uitdaagt om mee te denken en vooral mee
te doen.
Alvast bedankt namens ons allemaal,
Anneke van Veen
[email protected]
Elio Barone [email protected]
Gerrit Jan van der Kolm
[email protected]
Ifor Schrauwen
[email protected]
Jan de Keizer
[email protected]
Marleen van de Kamp
[email protected]
Paul [email protected]
Rinald van der [email protected]
Roosmarijn Sweers
[email protected]
Thirza Monster
[email protected]
Ton [email protected]
Inhoud
Deel I De noodzaak tot verandering
1 Ontwikkelingen op het Eiland van Dordrecht
2 Duurzame kapitalen | Dordrecht heeft alles… onderbenut
3 Urgentie en Uitdaging | Dordrecht heeft de tijd mee...
Deel II Toekomstperspectief voor Dordrecht: Wij doen het Dordtzaam
1 De toekomstbeelden
•
Waterkracht
•
Dordts Design
•
DordrECHTse energie
2 Projecten die de toekomst bepalen
•
Drechtse Stromen
•
Leefwerf De Biesbosch
•
Groeituinen Dordrecht
•
Cirkellab
•
Watermerken
•
De Twintigers
•
Uren voor Dordt App
•
De Zorgplantage
•
De Groene Oliefabriek
3 Wensen
Colofon
3
‘De Dordtenaar heeft een
oerverbondenheid met de grond
en is nuchter. Maar het hart van
de stad ligt in de rivier en is
verdronken. Waar is het fysiek
kloppende hart waar ik graag
andere mensen ontmoet?’
4
Inleiding
Het best bewaarde geheim van Nederland. Zo
wordt Dordrecht gekscherend wel genoemd.
Zij, die van buiten de stad komen, verbazen zich
keer op keer over wat Dordrecht te bieden heeft.
Maar hoe zit dat met de Dordtenaar zelf? Zijn
wij bewust van wat we in huis hebben? Of is het
voor ons ook een geheim?
‘Dordtzaam’ laat zien wat we denken te weten
en wat voor de toekomst zou kunnen.
De afgelopen jaren hebben er zich bijzondere
ontwikkelingen voor gedaan, die smaken naar
meer.
Naar meer aandacht voor initiatieven die
specifiek passen bij de aard en de uitdagingen
waar Dordrecht nu voor staat.
En oog hebben voor de betrokkenheid en
de zeggenschap die Dordtenaren zelf willen
hebben bij de inrichting van hun stad.
Dordrecht kiest en doet dat op eigen wijze, die
opvalt in een tijdperk waarin alles steeds meer
op elkaar begint te lijken.
aan een hervormingsagenda voor een
toekomstig Dordrecht. Samen plaatsten
zij de ontwikkelingen in een historisch
perspectief en analyseerden zij het duurzame
kapitaal van Dordrecht (Deel I). Vanuit een
gemeenschappelijk gevoel voor urgentie
kwamen zij tot een drietal toekomstbeelden en
9 projecten die de toekomst kunnen bepalen
van Dordrecht (Deel II).
Dordrecht weet al een flinke tijd wat het niet
(meer) wil. Het is tijd dat we gaan uitvinden wat
we wel willen!
In een interactief arenaproces onderzochten
een tiental bijzonder betrokken Dordtenaren
samen met het Urgendateam, hoe
Dordrecht handen en voeten kan geven
5
DEEL I
Noodzaak
tot
verandering
6
1. Ontwikkelingen op het Eiland van Dordrecht
Van de grote broek die Dordrecht ooit aan kon
trekken, is Dordrecht gaanderweg beland in
een situatie waarin de broek knelt.
Terwijl de betekenis van de grote
producerende industrieën van weleer
(scheepsbouw, maritiem transport, houten metaalindustrie) voor de Dordtenaren
zelf de afgelopen decennia is afgenomen, is
onduidelijk geworden wat voor Dordrecht
de voornaamste bron van dynamiek is. Het
toerisme is groeiende en er is veel emplooi in
de zorg, maar zijn dit de nieuwe dragers voor
het eiland? En zo niet, wat dan wel? Waar
leven de Dordtenaren van in 2033? Wat zijn
de andere ontwikkelingen die de toekomst
van het eiland gaan bepalen?
De grote broek
Als het net wat anders was gelopen had
Dordrecht in 1220 als ‘eerste stad van
het graafschap Holland’ de hoofdstad van
Nederland kunnen worden. Ondanks deze
gemiste kans wist de stad zijn strategische
logistieke ligging een verdere boost te geven
toen het in 1299 het zogenaamde stapelrecht
verkreeg van de Hollandse graaf. Een
levendige handel in met name wijn, hout en
graan leverde groot aanzien en grote rijkdom.
De stad was volledig zelfvoorzienend en
beleefde zijn Gouden Eeuw al vroeg, in de 14e
eeuw. Met de landbouw in de Grote Waard
en de visserij was ook de voedselstroom
gegarandeerd. De belangrijkheid van de stad
destijds weerspiegelt zich onder andere in
de vestiging van de Munt (1376), de bouw
van de nieuwe Lakenhal (1383) en de aanleg
van de Nieuwe Haven (1410). Tot de SintElisabethsvloed van 1421 grote delen van de
Grote Waard onder water zette en vervolgens
de rivier de Merwede vrij spel kreeg, verloor
het achterland zijn verdienmodel. Schepen
stuurden in een grote bocht om Dordrecht
heen en omzeilden daarmee de verplichtingen
die het stapelrecht met zich meebracht. Het
duurde tot 1603 voordat de eerste polder
in de vroegere Grote Waard weer werd
drooggelegd.
In ander vaarwater
Het momentum was niet meteen voorbij,
getuige de Eerste Vrije Statenvergadering die
in 1572 in Dordrecht bijeenkwam, waarbij de
eerste fundamenten van Nederland werden
gelegd. En de Dordtse synode in 1618, waar
het besluit viel tot de Bijbelvertaling die in
1637 de Statenbijbel zou opleveren. Maar
de belangrijkste en meest vernieuwende
ontwikkelingen vonden in dat tijdperk elders
plaats; in Leiden (oprichting van de eerste
universiteit), Middelburg (oprichting VOC) en
Amsterdam.
Lag Dordrecht te riskant aan de rand van
het gebied dat in opstand kwam tegen
de Spanjaarden en zag het daarom alle
kansen aan zijn neus voorbijgaan? Na de
tachtigjarige oorlog komt de stad definitief
in ander vaarwater. Terwijl Dordrecht als
gebied bleef groeien door de eeuwenlange
afzetting van zand en slib - in wat inmiddels
bekend staat als de Biesbsoch - neemt het
belang van het vervoer over water geleidelijk
af en komt het in de schaduw te staan van
(de zeehvanes van) Rotterdam. De stedelijke
ontwikkeling verspreidde zich vanaf het in
1872 aangelegde station landinwaarts en de
trotse voorkant werd de achterkant. Mede
door de twee wereldoorlogen was de urgentie
op andere plekken in het land vaak hoger,
waardoor noemenswaardige ontwikkelingen
met bovenregionale betekenis de afgelopen
decennia niet in Dordrecht zijn beland.
7
Om de bijzondere stad op het eiland te blijven
(en weer te worden) is het noodzakelijk om
keuzes te gaan maken. Wat niet en wat wel!
Ook zal Dordrecht zich, gezien zijn positie in
de delta, meer dan andere plaatsen in moeten
stellen op de effecten van klimaatverandering.
Dit vraagt om nieuwe omgangsvormen met
water en energie en een duurzamer denken
en doen op het gebied van wonen, eten en
voortbewegen. Maar wat als Dordrecht niet
kiest?
Doemscenario 2033:
Dordrecht Eenheidsworst
Dordrecht lijkt niet meer op de stad, die het
ooit was. En ook de Dordtenaren zijn verhuisd
en weggetrokken. Teleurgesteld door alle
ontwikkelingen, die de stad en zijn inwoners
meer slecht dan goed hebben gedaan. Na
het aantrekken van de woningmarkt in
2015 is Dordrecht een speelbal geworden
van ontwikkelaars, waardoor in rap tempo
de Stadswerven zijn volgebouwd gericht
op de nieuwe stedeling van buitenaf.
Dordrecht is opgeslokt door grote ketens
die, handig gebruik makend van de lage
8
prijzen, grote anonieme ‘dozen’ hebben
neergezet aan de randen van de stad. Nog
meer vervuilende vervoersbewegingen die
niets met Dordrecht te maken hebben en
bovendien de overgangen naar het prachtige
groengebied daarachter op een lelijke
manier dwarsbomen. Initiatieven op het
sociaal-culturele vlak voor de Dordtenaren
zijn achtergebleven en de stad is er niet in
geslaagd zijn aantrekkelijkheid te vergroten
voor de volgende generatie. FC Dordrecht
is failliet, de wijken zijn totaal vergrijsd
en veel van de dagelijkse voorzieningen
hebben, zelfs in de binnenstad, hun deuren
voorgoed moeten sluiten. Het oude centrum
is een dood museum geworden. Interessant
voor toeristen, maar zonder betekenis voor
de Dordtenaren. Dordrecht is een weinig
zeggend slaapstadje geworden, die de
bijzondere kwaliteiten van Dordrecht en haar
burgers niet uit de verf laten komen. Het best
bewaarde geheim van Nederland, waarvan
alleen de geschiedenis over is gebleven en wat
niemand meer echt wil ontdekken.
2 DUURZAME KAPITALEN |
DORDRECHT HEEFT ALLES…. ONDERBENUT
Het water is de kurk waar het Eiland van
Dordrecht op drijft. Wat zijn de andere
kapitalen die bijdragen aan de duurzame
ontwikkeling van het eiland? Hoe
ontwikkelen die kapitalen zich? Wat zijn de
onderliggende verbanden en hoe kunnen
deze ontwikkelingen bijdragen aan het
‘drijfvermogen’ van het eiland?
Na een reeks van interviews met koplopers
in Dordrecht en een aantal arenasessies, is
een analyse van de ontwikkelingen en het
duurzame kapitaal van het eiland gemaakt.
In deze duurzaamheidanalyse worden de
ontwikkelingen op een vijftal strategische
duurzaamheiddomeinen voor Dordrecht
onderzocht, getypeerd en geanalyseerd, nl.:
water en
klimaat
cultuur en
Identiteit
werken en
leren
landschap en
natuur
wonen en
leven
•Water en klimaat
•Landschap en natuur
•Wonen en leven
•Werken en leren
•Cultuur en identiteit
9
Water en klimaat |
Dordrecht is een eiland
Dordrecht is aan het water geboren en er mee
opgegroeid. En heeft haar groei te danken aan
het controleren van de waterwegen
Maar de stad kent ook als geen ander de
gevaarlijke kant van het water. Naar schatting
verloren minimaal 2 duizend Dordtenaren
hun leven tijdens de Sint-Elisabethsvloed van
1421. Toch ging de stad onverdroten door
met het investeren in watergerelateerde
werkzaamheden. En breidde door de eeuwen
heen ook zijn kades uit om maar steeds meer
ruimte te kunnen bieden aan de scheepvaart.
Maar daarmee verdween wel langzaam maar
zeker het dagelijkse leven aan de waterkant.
Zou de stad aan een post-traumatisch stress
syndroom zijn gaan leiden na de stormvloed
en daarom zijn rug naar het water hebben
gekeerd? Ging men liever wonen in de polders
achter de veilige dijken, uit angst voor nieuwe
overstromingen?
Dordrecht vervreemdt van het water
Vele eeuwen later zorgde de aanleg van het
spoor, met het station aan de landkant van
de stad, ervoor dat de ontwikkelingen steeds
meer landinwaarts plaats vonden. Logisch
ook, hier lag de onontgonnen ruimte, waar de
industriële revolutie naar zocht. Als plek voor
10
vestiging en productie en als afzetmarkt voor
vastgoedontwikkeling.
De Nieuwe Waterweg kwam, waardoor
Dordrecht nog meer gebypassed kon worden
dan het al was overkomen na 1421. En
er kwamen bruggen en tunnels, over en
onder de Oude Maas en de Merwede, die
hun aanlandingsplekken ver van het water
kregen. Verscholen in de nieuwste delen
van Dordrecht, waardoor het imposante
drie-rivierenpunt alleen nog maar zichtbaar
is van ver en de gemiddelde voorbijganger
Dordrecht al voorbij is voordat het goed en
wel beseft wat de stad allemaal te bieden
heeft. De dijkring maakte Dordrecht veilig,
maar ontrekt het water aan het zicht en de
verantwoordelijkheid van de eilandbewoners.
Dordrecht keert terug naar het water
Maar er zit verandering in.
Aan de ene kant omdat de stad het welletjes
vond met het verder uitrollen van nieuwe
woonwijken in het poldergebied.
En er, net als in andere Nederlandse steden,
ideeën ontstonden om in de verouderde
industriegebieden op zoek te gaan naar
transformatiekansen voor woningbouw.
De Stadswerven zal op termijn van kleur
verschieten en daar ter plekke het leven
aan het water terugbrengen. Aan de andere
kant omdat we, mede onder invloed van
het besef van klimaatverandering, meer
aandacht hebben ontwikkeld voor de vraag
of onze steden en dorpen wel voldoende
klimaatbestendig zijn. Dat Dordrecht
kwetsbaarder is dan andere plekken – het
gevaar komt hier zowel van de zee als de
rivieren - maakt het vraagstuk alleen maar
urgenter. Dordrecht heeft zijn eigen dijkring
en kan dus relatief autonoom na gaan denken
hoe deze opgave te lijf te gaan en het water
tegen te houden. Tegelijkertijd dus eigenlijk
een uitgelezen kans om de onlosmakelijke
verbondenheid van Dordrecht aan het
water weer nieuw leven in te blazen en een
voorbeeldfunctie te gaan vervullen in de
Hollandse Delta. Niet meer een louter civieltechnisch mega-project, uitgevoerd door
de daarvoor verantwoordelijke publieke
organen, met als taak om het water ver
weg en onzichtbaar te houden. Maar een
uitdaging die breed kan worden uitgevent en
iedereen betrekt bij het creëren van ruimte
voor en zichtbaarheid van het water op het
Zelfredzame Eiland van Dordrecht.
“Hoe dichter bij Dordt,
hoe rotter het wordt!”
Een gevleugeld gezegde, maar
niet zo positief natuurlijk. Maar
iedereen lijkt te zijn vergeten waar
het gezegde echt vandaan komt.
De meest logische verklaring wijst
naar de lastige omstandigheden
voor de scheepvaart in de 18e en
19e eeuw, die maakte dat het bij
Dordt altijd mis was. Of men liep
vast in één van de vaarwegen rond
het Eiland van Dordrecht of de
brede Zeeuwse (tegen)stromen
zorgde voor onheil of vertraging.
En dan was er ook nog de in 1869
gebouwde brug vlak voor de
Kalkhaven waardoor elk schip zijn
mast moest strijken. En wat nu als
we het gezegde weer hernieuwd
met het water in verband brengen?
Op een positieve manier!
Hoe dichter bij Dordt, hoe blauwer
het wordt!
11
‘De Biesbosch kan ook een
duurzame startmotor worden.
Als de achtertuin voor de
Dordtenaren in de vorm van hét
oerlandschap van Holland.’
12
Landschap en natuur |
Dordrecht grenst aan wildernis
Eigenlijk leggen maar weinig mensen in
Nederland het verband tussen Dordrecht
en de Biesbosch. Dit terwijl grote delen
van de Biesbosch - meer dan 35% - liggen
op Dordts grondgebied en Dordrecht meer
dan 1 miljoen bezoekers per jaar ontvangt.
Het meer bekende deel ligt aan de overkant
van de rivier de Nieuwe Merwede, waar
zich ook de provinciegrens bevindt. De
Dordtenaren pakken het veer bij De Kop van
‘t Land als ze naar de Brabantse Biesbosch
willen. Voor de anderen ligt het meer voor
de hand om het gebied via de andere kant
binnen te komen, waarbij ze Dordrecht niet
gezien en misschien ook niet snel tegen
zullen komen vanwege het ontbreken van
richtingaanwijzers die zeggen: Dordrecht?!
Die kant op!
Dordrecht herontdekt zijn achtertuin
Vaak zit het hem ook in de naam. Want
nu hard gewerkt wordt aan de Nieuwe
Dordtse Biesbosch blijkt elke nieuwe
natuurontwikkeling, waar ook ruimte is voor
recreatie, een voltreffer. Niet in de laatste
plaats door de aanleg en opwaardering
van veel wandel- en fietspaden. Je zou
kunnen zeggen dat de ontwikkelingen
in het zuid-oostelijke deel van het eiland
ineens zichtbaar maakt wat er al die jaren
al was. Gelukkig nog maar weer eens, dat
de polders niet allemaal woonwijken zijn
geworden en dat er een buitengebied van
betekenis is overgebleven. Waar we nu de
vruchten van kunnen gaan plukken door
lokale landbouwinitiatieven de ruimte
geven om duurzaam en ecologisch voedsel
te produceren op en voor het Eiland van
Dordrecht. Want een stad van 120 duizend
inwoners met zo’n kloeke achtertuin bestaat
bijna niet in Nederland. En het mooie is dat
het nog verre van platgetreden is, neem
bijvoorbeeld het hele stuk Biesbosch vanaf
de Baanhoekweg richting het noordoosten
van het eiland.
Op een paar plekken (Kop van ‘t Land,
de Viersprong) kan je even stoppen
voor een versnapering, maar verder is
er eigenlijk nog weinig. De vraag is hoe
we het meer zichtbaar en aantrekkelijk
bereikbaar kunnen maken en ook duidelijk
kunnen maken dat dit is wat Dordrecht
speciaal maakt zonder het in één keer
in de uitverkoop te doen. En er zo’n
aangeharkt gebied van te maken waar we
in Nederland inmiddels in grossieren. Nee,
als we de Nieuwe Wildernis, zoals die in de
documentaire over de Oostvaardersplassen
populair is gemaakt, vanuit de Biesbosch
richting Dordrecht kunnen brengen, zou dit
geweldig zijn. Of zelfs Dordrecht in?
Dordrecht is ook in de stad al enorm groen
met al zijn parken, veldjes en bosschage.
Misschien is het wel dé manier om hier
onszelf van te doordringen door de natuur
weer de kans te geven de stad in te trekken,
met in haar kielzog de vos, de ijsvogel
en de bever, die zijn burcht al klaar heeft
naast PlanTij. Er zijn voldoende terreinen
die momenteel braak liggen en openbaar
groen dat zeer kostbaar is in zijn intensieve
onderhoud. Green strikes back!
13
Wonen en leven |
Dordrecht rijk woonmagazijn
Als we Dordrecht dwars doorsnijden en zo
zijn jaarringen blootleggen, zien we een
evenwichtige groei met kwalitatief goede
ringen. Met her en der een markante knoest
die duidt op iets bijzonders. Allesbehalve
saai. En dat allemaal op een goed verbonden
plek aan de zuidrand van de Randstad - net
buiten de files als je vanaf het oosten of
zuiden komt - met een uniek groengebied
op een steenworp afstand. Goed betaalbaar
ook voor veel verschillende doelgroepen
met veel verschillende leefstijlen, want nog
een weinig overspannen en opgeklopte
lokale woningmarkt. Niet onbelangrijk
in het huidige tijdsgewricht, waar sociale
problemen te voorzien zijn in die gebieden
waar de hypotheken snel onder water
(zijn) komen te staan. Al met al terecht
dat Dordrecht de laatste jaren bezig is met
een opvallende opmars wat betreft zijn
woonaantrekkelijkheid en nu de twintigste
positie inneemt op de toonaangevende
ranglijst van de Atlas voor Gemeenten 2013.
Dordrecht moet investeren
Ergens zuinig op zijn betekent ook investeren
in de toekomst en dus in het onderhoud. Van
de herstructureringsoperaties in vooroorlogse
14
wijken aan de binnenkant van de stadring als
Krijspijn, Wielwijk en Crabbehof kan gezegd
worden dat deze goed verlopen zijn. Wel
is de huizenvoorraad hier vanzelfsprekend
ouder en vaak in slechtere staat als gekeken
wordt naar de energieprestaties. Op de loer
ligt een stijging van de woonlasten, die zeker
voor de huishoudens die onder modaal
zitten, problemen kunnen veroorzaken.
De nieuwere wijken daarbuiten worden
langzaam volwassen en de onmiskenbare
kwaliteit van groen en water komen steeds
beter naar voren. Wel zijn er wijken waar de
ontgroening en vergrijzing dermate hard gaat
dat het evenwicht tussen woningbehoefte
en de woningvoorraad uit zijn lood dreigt te
slaan. Met een grotere kans op leegstand en
verpaupering.
Dordrecht wil één stad zijn
Zoals in elke stad bestaan er verschillen
tussen wijken onderling en tussen de type
mensen die daar wonen. En mede afhankelijk
van de manier waarop een stad is ontworpen
en gebouwd, leidt dit er - in meer of mindere
mate - toe dat het leven zich vooral in de
wijk of buurt afspeelt. Met de als randweg
vermomde snelweg zijn wij sociaal gezien
niet goed bedeeld, want zij functioneert
onbedoeld als barrière tussen twee grote
jaarringen. Voordeel van de maat van de stad
is wel dat de wijken op zichzelf groot genoeg
zijn om voldoende draagvlak te hebben
voor de dagelijkse voorzieningen. De andere
kant laat zich ook zien in de moeizaamheid
waarmee het winkelhart in het oude centrum
probeert overeind te blijven.
Het is vrij eenvoudig, zo zeggen sommigen,
om iets te organiseren omdat mensen
elkaar kennen. Maar een stuk lastiger om
mensen naar de plekken te trekken waar die
activiteiten worden georganiseerd. Ook omdat
de twintigers, die zijn wegverhuisd om te gaan
studeren, vaak ontbreken. Wat zou er allemaal
mogelijk zijn als er iets meer volk op de been
zou komen? En zou dat net het ontbrekende
stukje vertrouwen zijn wat ondernemende
Dordtenaren nodig hebben om echt in het
leven in de stad te kunnen investeren? Villa
Augustus en het recent geopende Energiehuis
zijn in ieder geval belangrijke stappen de
goede kant op en laten ook meteen zien dat
Dordrecht echt wel warm loopt voor een
eigen vorm van stadsleven.
‘De kwaliteit van Dordrecht
ligt in de beperkte ruimte die
we hebben op het eiland’
15
Werken en leren |
Dordrecht doet en Dordrecht maakt
Dordrecht kenmerkt zich vanoudsher door
de handel over het water en vervolgens
ook door de maakindustrie van schepen
en motoren, die in de Drechtsteden overal
zijn plekken vond. Dit zette zich door tot
aan logistieke dienstverlening voor de meer
bijzondere objecten en het aanleggen en
onderhouden van waterwegen en havens.
Maar een kentering in de afgelopen eeuw
vond plaats, toen heel veel scheepswerven
dicht gingen en daarmee een hoop
specialistische werkgelegenheid verdween.
De business van de grote bedrijven van
betekenis (o.a. Boskalis, IHC) begon zich
steeds professioneler en internationaler
te ontwikkelen, waardoor ook de
arbeidskrachten niet automatisch meer uit
de Drechtsteden werden betrokken.
Dordrecht leert het nieuwe maken
Toch kunnen we stellen dat de
maakindustrie nog in het bloed van
Dordrecht stroomt en belangrijk onderdeel
is van de arbeidscultuur en –ethos. Binnen
een cirkel van 20 km2 wordt 80% van alle
scheepsmotoren in Nederland gemaakt
en geïnstalleerd op de werven. Het type
werk, dat voor een groot gedeelte uit
16
technologische assemblage en engineering
bestaat, maakt dat je gewend moet zijn
om heel flexibel te zijn en gericht op
samenwerking omdat je niet één onderdeel
aan het maken bent. Ongetwijfeld ook één
van de overwegingen die voor Cegelec, Cofely
en Heijmans een rol speelde, toen ze hier
de afgelopen jaren een kantoor openden.
Naast het feit dat Dordrecht qua locatie en
verbindingen erg aantrekkelijk is.
Nieuwe sectoren zijn inmiddels groter
geworden - er werken relatief heel veel
mensen in de zorg - en ondanks het gegeven
dat de lokale economie in Dordrecht het
de afgelopen decennia niet makkelijk
heeft gehad, kent de stad opvallend
veel zelfstandig ondernemerschap. Niet
geheel vreemd als we de grootte van
de regionale afzetmarkt bekijken en de
link met het maritieme en de logistiek
in de zeehavens. Wel als we kijken
naar de mogelijkheden om op MBO- of
HBO-niveau een opleiding te volgen die
uitnodigt tot zelfstandig ondernemen. De
ontwikkeling van het Leerpark met daarop
de Duurzaamheidsfabriek is veelbelovend
om hier verandering in aan te brengen.
En kan ook veel gaan betekenen voor het
aantrekken van meer jonge twintigers, die
nu nog in grote getalen de stad verlaten om
elders te studeren of te wonen.
Dordrecht blijft aanpoten
De (nieuwe) middenstanders intussen
blijven het proberen en hebben voldoende
vertrouwen in de aantrekkende werking
van het stadshart, dat qua kwaliteit en
diversiteit voor weinigen onder hoeft te
doen. Dit ondanks het feit dat leegstand in de
binnenstedelijke kantoor- en winkelpanden
behoorlijk is toegenomen, online shoppen
exponentieel blijft groeien en profiteren
van de regiofunctie simpelweg erg lastig is
met Rotterdam (en in mindere mate Breda)
binnen 35 kilometer afstand.
Kunnen we ons voorstellen dat de
Dordtenaren zouden kunnen profiteren van
hun doenersmentaliteit, nu de ambachtelijke
maakindustrie in Nederland weer in
populariteit groeit? En kunnen we het tij
keren door eerst aan te schaffen wat er op
het eiland zelf voor handen is en elkaar zo
steunen in deze ondernemingen?
‘Investeren in duurzame
product- en dienstontwikkeling
loont. De beste vergelijking is
met een huisarts. Hij verdient
aan zijn patienten maar zorgt
wel dat ze beter worden.’
17
‘De energie en de kracht van
mensen staat toch echt centraal
of je dit nu leuk vindt of niet.
Mensen zijn veel positiever als
het uit henzelf komt.’
18
Cultuur en identiteit |
Eens een Dordtenaar, altijd een Dordtenaar!
Dordtenaren zijn eilandbewoners.
Trots op hun stad en met het exclusieve recht
te klagen over wat er niet goed is of fout gaat.
Men zegt dat de Dordtenaar stug is en heel
direct, maar getuige het indrukwekkende
percentage aan vrijwilligerswerk dat gedaan
wordt (maar liefst 60% is op de een of
andere manier actief) in ieder geval met
een hart van goud en grote bereidheid om
elkaar te helpen en tijd te investeren in het
collectieve. Een ruwe bolster met een blanke
pit, die zichzelf bewijst nu de overheid zich
terugtrekt in ons land en verlangt dat wij
veel meer dan vroeger zelf een rol gaan
spelen in het organiseren van de collectieve
voorzieningen.
Dordrecht beleeft culturele opmars
In Dordrecht zijn de veranderingen niet snel
gegaan de afgelopen tijd, waardoor wel eens
de indruk onstaat dat Dordrecht stilstaat in
zijn ontwikkeling. Toch is de stad met een
flinke culturele opmars bezig. De heropening
van het vernieuwde Dordrechts Museum in
2010; de populaire horeca-gelegenheid Villa
Augustus; het Energiehuis met daarin het
poppodium Bibelot en ToBe Cultuurcentrum;
de unieke replica van de Ark van Noach
aan de Stadswerven; de meest duurzame
stadsboerderij van Nederland, Weizigt;
de enorme hoeveelheid evenementen,
die ertoe leidden dat Dordrecht in 2012
de titel Evenementenstad van het Jaar
verkreeg. Recent heeft Dordrecht zelfs zijn
zo gekoesterde wens in vervulling zien gaan
met de komst van bioscoop The Movies op
de Nieuwstraat. En er ligt nog veel meer in
petto.
Dordt voor Dordt
Dordrecht zet zich steeds beter op de kaart
en ziet dit ook terug in de toename van de
toeristenstroom. De uitdaging is nu om ook
de Dordtenaren zelf bewust te maken van al
deze nieuwe plekken en evenementen die
de moeite waard zijn om te bezoeken. Want
nu wordt wel gefluisterd, dat de spanning
tussen de zogenaamde hoge en lage cultuur
te veel voelbaar is, waardoor er onnodig een
geluid ontstaat alsof Dordrecht niet voor
iedereen zou zijn. Door de programmering
voor jongeren uit te breiden, ontstaan er
ook voor hen meer redenen te blijven. In
de wijken intussen gebeurt veel, waarbij de
kracht op kleine schaal de ontwikkelingen
in Dordrecht kenmerkt. Misschien nog
niet voor iedereen even zichtbaar, maar
overduidelijk de stille kracht van de stad.
Alles gebeurt met een menselijke maat en
vanuit het sociale bewustzijn van het feit dat
het voor veel Dordtenaren geen vetpot is.
19
3URGENTIE EN UITDAGING |
DORDRECHT HEEFT DE TIJD MEE…
De wereld vertraagt: het is tegenspoed
management geblazen!
Nederland zit momenteel in een periode van
stagnatie, waarin de ontwikkelingen wat
langzamer gaan dan voorheen.
Dit geldt ook voor Dordrecht en misschien
hier nog wel meer dan elders. Een perfect
moment om de tijdsruimte die is ontstaan
te gaan gebruiken om na te denken over de
vraag wat Dordrecht nodig heeft op de lange
termijn. Waarbij de vraag is of en hoe we de
duurzame kapitalen van Dordrecht kunnen
gaan inzetten om die stappen te zetten die
nodig zijn? Hiervoor zullen we op de eerste
plaats de kapitalen nog beter zichtbaar
moeten maken en heel veel anderen moeten
uitnodigen en verleiden om hieraan mee te
doen. Het is de aard van het beestje om dat
niet uit zichzelf te doen, dus moeten we dat
actief gaan vragen.
Als we het net tot nu toe ophalen, wat is dan
de conclusie van al het voorgaande? Dat er
twee verhalen zijn!
20
Eén met een negatieve teneur, waarin
Dordrecht, na een bijzonder rijke periode
met veel macht en gezag, anoniem is
opgegaan in de vaart der volkeren. Er is
niet bewust gekozen met als gevolg dat het
Dordrecht allemaal een beetje overkomt. De
uitbreidingswijken zijn gebouwd, sommige
bestaande wijken hebben zich verbeterd
anderen zijn iets achteruit gegaan. En
ondanks dat verdere uitbreiding een halt
is toegeroepen, heeft dit nog maar beperkt
kwalitatieve impulsen tot gevolg gehad
voor de woon- en leefomgeving van de
bestaande stad. En waar het wel gebeurd is
heeft Dordrecht vergeten iets speciaals te
doen om dit te benadrukken. Door dit alles
is Dordrecht steeds minder trots geworden
op zichzelf en is zich zo steeds minder
gaan onderscheiden. Alsof de geestkracht
en het vertrouwen heeft ontbroken om de
eigenheid van de stad in nieuwe praktijken
op te zoeken en vorm te geven. Alsof de
wereld buiten van anonieme adviseurs
en ontwikkelaars zonder persoonlijke
betrokkenheid, Dordrecht hebben
doorgetekend. Dit is het negatieve geluid,
waar soms te veel van is.
Maar er is ook een positief en daadkrachtig
verhaal, waarin naar voren komt water
allemaal gebeurt en die laat zien dat de
duurzame transitie van Dordrecht al vollop
bezig. De unieke waterbestendige woningen
in het Plan Tij; een goed functionerend
warmtenet wat steeds verder uitbreid;
het grootste overdekte sportcentrum van
Nederland, de Sportboulevard, die ook nog
eens 50% minder energie verbruikt dan
vergelijkbare complexen; de ontwikkeling
van de Nieuwe Dordte Biesbosch, de
honderden opgeknapte en toegankelijke
(rijks)monumenten en de vele aangename
plekken waar mensen hun vrije tijd kunnen
doorbrengen. En dan noemen we nog niet
eens alle initiatieven die mensen zelf op
zetten in hun eigen buurt, straat of netwerk.
En de kansen liggen voor het grijpen om alle
kapitalen nog veel beter te gaan benutten en
ook elkaar te gaan vertellen hoe we dit doen.
Conclusie
8
Welk beeld levert dit nu op? Als je
7 door
je oogharen kijkt naar de ontwikkelingen
binnen de duurzame kapitalen van Dordt,
wat valt dan op? Hoe zou je dat kenmerken?
6
Wij komen tot de volgende conclusies:
• Het water is in zijn aanzien gekelderd,
5
maar heeft zijn authentieke kracht nog
allerminst verloren. Dordrecht moet zich
omdraaien, het water omarmen en de
4
opgaven van de 21ste eeuw aanwenden
om de juiste wegen te vinden met het
water.
• De rivieren, de polders en de 3natuur
vormen de stille kracht van Dordrecht.
Nog vrijwel ongerept, maar steeds meer
2
ontsloten is de uitdaging om het
op eigen
wijze beleefbaar te maken, te benutten
en in te zetten voor een duurzamer
Dordrecht.
1
• Dordrecht heeft een geweldige bestaande
stad. Hierin investeren in plaats van
aslmaar doorbouwen aan een0 nieuwe,
1930
kan de woonkrachten van Dordrecht
het kompas en het roer in handen om te
bepalen waar de stad heen gaat en hoe
we daar komen.
steeds meer zichtbaar maken en niet
zo maar mensen, maar nieuwe (jonge)
Dordtenaren aantrekken.
• Het industriële ambachtswerk heeft een
sterke traditie in Dordt. Het opbouwen
van de kennis en kunden, die past bij
Dordrecht en gericht is op de toekomst,
kan direct ten gelde worden gemaakt
voor
de duurzame ontwikkeling van het
8
Eiland van Dordrecht.
• De7 Dordtenaar was, is en blijft de
drijvende kracht achter alles en heeft
Een visie en daaruit volgende acties die
poogt de duurzame kapitalen te versterken
en te verbinden met een verhaal dat past
bij Dordrecht, kan inspirerend werken en
het benodigde nieuwe élan brengen. In het
volgende deel wordt daartoe een aanzet
gegeven.
6
5
?
4
3
2
1
0
1930
1960
Water en klimaat
1990
1990
1960
Water en klimaat
Landschap en natuur
Landschap en natuur
Wonen en leven
Wonen en leven
2013
Werken en leren
Cultuur en identiteit
Werken en leren
2013
2030
Cultuur en identiteit
21
DEEL II
TOEKOMSTPERSPECTIEF
VOOR DORDRECHT:
Wij doen het Dordtzaam
22
Wij doen het Dortzaam
De Dordtenaar heeft de tijd mee; want de
stad heeft het voordeel dat al even geleden
is besloten om niet met de waan van de
dag mee te gaan. De Dordtenaar kan rustig
zijn eigen kracht weer herontdekken en
Dordrecht opbouwen op een manier die past
en volhoudbaar is.
Het kapitaal is er en hoeft alleen maar
verder te worden benut. Dordrecht neemt 20
jaar de tijd om dit te doen en doet dat op de
eigenwijze Dordtse manier.
Via ‘Wij doen het Dordtzaam’ ontleent
Dordrecht weer opnieuw zijn kracht aan het
water, creëert een eigen repair & upcycle
economie en gebruikt zijn eigen energie
om steviger in de wereld te staan. Met ‘Wij
doen het Dordtzaam’ ontwerpt Dordrecht
zijn eigen toekomst. Klimaatrobuust,
klimaatneutraal en voor de basis
onafhankelijker van de buitenwacht. Een
Zelfredzaam Eiland met hoofdletters.
In Dordrecht regelen we het op onze eigen
manier en in onze eigen stijl. Er is een
eigen waardesysteem waarin het grote
aandeel vrijwillige tijd die in elkaar wordt
gestoken in natura met elkaar kan worden
geruild. Tijd voor tijd of tijd voor producten.
Zodat het ons aan niets ontbreekt en we
gezamenlijk zelfs tijd overhouden.
Omslag
VanNaar
AnoniemPersoonlijk
DuurzaamDordtzaam
Afhankelijk Zelfredzaam
Energie van elders
Eigen energie
Ontwikkelingen binnen 5 jaar worden systematisch
overschat, terwijl ontwikkelingen op lange termijn
systematisch worden onderschat.
23
1. TOEKOMSTBEELDEN
Waterkracht
Waterkracht is de naam voor de kracht die
ontleend wordt aan het water.
Waar het water lang geleden aan de
bakermat stond van de welvaart van
Dordrecht, is het water nu als een verloren
vriend omarmd en benut om de toekomst
van Dordrecht mee te ontwerpen en vorm
te geven. De welvaart van toen is het
welzijn van nu en heeft op alle facetten
van het dagelijkse leven zijn positieve
invloed gehad.
Als je in 2033 het Eiland van Dordrecht
opkomt, dan kom je ook echt het Eiland van
Dordrecht op. Over de weg of met de trein,
op de aanlandingsplekken is het water
weer terug en zichtbaar als nooit te voren.
Het leven met water in de stad heeft door
de jaren heen vele vormen gekregen. Het
water is privétuinen ingetrokken en wordt
verneveld de lucht ingespoten om de stad
mee te verkoelen. Kinderen blijven bouwen
aan het Waterland, een semi-drijvend
huttendorp dat nooit af is. Overal in de stad
zijn waterspeeltuinen, waar de volwassenen
stiekum meespelen met het bouwen van
dammetjes en verleggen van waterlopen. Al
in 2014 is een prijsvraag uitgeschreven om de
24
markante plekken aan en langs het water in
Dordrecht weer in ere te herstellen. Groepen
Dordtenaren hebben plekken geadopteerd
aan de Buiten Kalkhaven, de Lange
Wantijkade, bij de bruggen over de Spuihaven
en verder de stad in langs de Nassauweg en
aan de Oostkil. Wat vroeger goed was en
werkte is weer terug, maar dan in een nieuwe
jas. Stad- en wijkstrandjes zijn er bijgekomen
en de plekken, klein begonnen, hebben zich
in de loop van de jaren uitgebreid en zijn dé
plekken waar mensen als vanzelf naar toe
trekken.
Omslag
VanNaar
WerkwaterLeefwater
Afkeren
Omarmen
Beschermen tegen
Gebruiken van
De vijand
De vriend
OnzichtbaarZichtbaar
AchterkantVoorkant
Zorg van een ander
Koesteren door een ieder
koesteren
door een
Zichtbaar ieder voorkant
omarmen
gebruiken
van
leefwater
De vriend
2030:
Zorg voor
een ander
onzichtbaar
achterkant
werkwater
Beschermen
tegen
2025:
De vijand
2020:
2010:
2010
2020
2030
2040
In de Waterkrachtcentrale, die in 2018
officieel zijn deuren opende, zijn de innovaties
uitgevonden die nodig waren om Dordrecht
met het water te laten leven. Want uiteindelijk
is besloten om niet alles op het aanpassen van
de dijken te gooien, maar te leren leven met het
water. De stad kan zich zelf prima redden bij
extreme watersituaties en zelfs calamiteiten
kunnen worden beheerst. Een vluchtvloot
gebouwd van ex-binnenvaartschepen, die
zo als het cultureel erfgoed voor Dordrecht
een nieuwe bestemming hebben gevonden
als woon en/of werkruimte, ligt klaar als het
nodig is. Opwekken van zonne-energie in
Dordrecht is ongeëvenaard, want met behulp
van het water wordt hier overal de perfecte
omgevingstemperatuur gecreëerd. En in de
winter wanneer de zon niet sterk genoeg meer
is, neemt de zonnewarmte die ligt opgeslagen
in het water, het over en voorziet je van de
warmte die je nodig hebt.
In Dordrecht is het nadeel, een voordeel
geworden. Verouderde industriegebieden en
vergeten stukjes stad aan het water, die in alle
andere steden volledig zijn opgesoupeerd om
grootschalige en dichtbevolkte woongebieden
van te maken, liggen in Dordrecht nog
helemaal open. De droom van de echte
drijvende stad wordt voor het eerst in 2016
zichtbaar in de Biesboschhaven en krijgt op
vele plekken navolging. En het water is zowel
de bron van energie als het meest ideale
opslagvat tegelijkertijd. Dordrecht heeft
zich weer omgedraaid en de rivieren weer
opgezocht. En als kroon op het werk wordt
in 2028 bij het Groothoofd, met pontons de
plek nog veel groter gemaakt tot het immens
groot waterbalkon en het belangrijkste
evenementenplein van de stad.
25
Dordts Design
Het zelf doen, maken en bouwen is
niet de uitzondering, maar de regel.
En Dordrecht loopt voorop, want heeft
maximaal geprofiteerd van zijn kennis
en ervaring om de handen uit de mouwen
te steken en iets van niets te maken.
Wat lang is gezien als laagwaardige
arbeid, staat nu in het midden van onze
samenleving en speelt een belangrijke
rol in het leven van alledag. Deze
metamorphose heeft ook de Dordtse
identiteit versterkt. Waar Amsterdam
vroeger bekent was om haar rosse buurt
is Dordt bekent om zijn Reparatie &
Upcycling Economie.
Omslag
Van
Dordtse rotzooi Lineair
Outlet en leegstand
Anonieme economie Pre-fab Recycle
26
Naar
Dordts Design
Circulair
Winkelwerkplaats
Persoonlijke economie
Do it yourself
Upcycle
De Dordtse recycle mugjes uit de jaren
‘10 zijn uitgegroeid tot een volwaardige
dierentuin. In 2033 vloeit een grote en
constante stroom afgedankt materiaal
richting Dordrecht, dat daar wordt
getransformeerd tot functionele en mooie
nieuwe producten. Dordts Design valt in
de smaak bij de nieuwe middenstand van
de vormalige BRIC landen. De Dordtse
Repair & Upcycle Economie bestaat uit
240 winkelwerkplaatsen, 60 deel-, ruil- en
reparatie punten verspreid over de stad,
waarvan ¼ drijvend op het water. Er zijn 10
verschillende nieuwe ambachtscholen, een
Dordtse designacademie en 5 maakhotels
(hotels waar je tijdens je verblijf iets zelf of
samen kan maken).
Om die omslag te maken had Dordrecht
nodig: ondernemers, creatieven, ruimte en
betaalbare werkkracht. De laatste twee
waren anno 2013 geen probleem. Het eerste
kwam tot stand in een coach & mentor
project. Jonge potentiële ondernemers
worden op sleeptouw genomen door ervaren
Dordtse entrepreneurs. De nieuwe Dordtse
maakindustrie valt meteen in de smaak ten
upcycle
Dordts
Design
circulair
winkel
werkplaats
Do it
yourself
persoonlijke
economie
2030:
recycle
Dordtse
rotzooi
lineair
2025:
outlet en
leegstand
pre-fab
2020:
anonieme
economie
2010:
2010
2020
2030
2040
tijde van de crisis. De Dordtse nijverheid
wordt omarmd door allerlei bewegingen.
Het wordt gezien als een nieuwe vorm
van economie waar financiële transacties
weer plaatsvinden tussen mensen met een
verhaal in plaats van anoniem met een plat
product. Waar geld weer één van de vele
vormen van ruilen is geworden. Waar de
consument en producent bij elkaar worden
gebracht. Dordrecht wordt vroeg ontdekt
door het snel groeiende internationale
makersnetwerk (200.000 leden in 2013).
Dordrecht gaat verder dan geïsoleerde
fablabs die dan overal ontstaan en doet het
op zijn eigen wijze. Niet meehobbelend met
een voorbijgaande trend, maar vanuit een
gewortelde eigenheid die bedoeld is om te
blijven.
In 2015 start de metamorphose van de
Voorstraat-Noord. De eerste 30 winkels die
werken volgens het product retail principe
zijn open. Waar je als consument het
productieproces niet alleen kan zien, maar
ook kan meedoen. Door zelf grondstoffen
aan te leveren, mee te ontwerpen, mee
te produceren en te ruilen. De realisatie
van het 100% DordtsDesignHouse is het
begin van een nieuwe specialisatie in
duurzaam slopen en de Dordtse bouwsector
is marktleider. De Dordtse Reparatie Tour
is een toeristische hit geworden en staat
bovenaan de hitlijst van de makerfaire.
com. De tour begint bij hoofdsponsor HVC
en gaat via de Upcycling-fabrieken op de
Staart en in Sterrenburg naar het 100%
DordtsDesignHouse en trekt los van de vele
bezoekers ook heel veel Dordtse deelnemers.
‘De vraag is spannend om te gaan bekijken wat Dordrecht
nodig heeft om zelfvoorzienend te zijn en wat we daarvoer
moeten doen.’
27
Dordrechtse energie
Dordrecht wordt wél energieneutraal
in 2033. Het bijzondere is dat we het op
geheel eigen wijze hebben gedaan. De
energie is niet alleen letterlijk genomen
maar ook figuurlijk. Door zoveel mogelijk
zelf te doen, voor en door Dordrecht, heeft
Dordrecht onnodige kosten bespaard en
heel veel eigen werk gecreëerd.
Vanaf 2013 krijgt windenergie een vlucht en
de eerste collectieve windmolen op de Kil
zorgt voor een stroomversnelling. Heel veel
mensen zien ineens de potentie om dit ook
voor zichzelf en samen met elkaar te doen
en beginnen hun huizen energieneutraal te
maken en zo nog meer energie en geld te
besparen. En ook klimaatrobuust omdat we
weten dat we op een best kwetsbare plek in
28
Nederland liggen. In Dordrecht kunnen we
het heel goed zelf en zijn we zelfredzaam
in geval van nood. Dat betekent ook dat we
houden van de dingen die van het Eiland zelf
komen. Omdat we weten hoe belangrijk het
is om dit juist dan voorradig te hebben. Maar
ook omdat als we samen zelf voedsel kweken,
energie opwekken, water zuiveren en de lucht
schoon houden, we weten dat het goedkoper
is. En gewoon beter.
Stadslandbouw is in veel gebieden in
Nederland een voorbijgaande trend geweest,
maar in Dordrecht is het door de jaren ‘20
heen uitgegroeid tot een serieus en veel
socialer alternatief, die ideaal is gebleken
om veel andere dagelijkse behoeften aan te
koppelen. (Op)groeiplantages – de eerste
startte al in 2016 - op de Zuidpunt, net voor
Omslag
de Tongplaat, langs de Zeedijk en bij de
VanNaar
Viersprong zijn de plekken waar veel voedsel
Energie van elders
Eigen energie
wordt gekweekt door senioren die daar te
FossielDuurzaam
midden van de natuur wonen en hun oude
AfnemenOndernemen
dag doorbrengen. De Dordtenaren hebben
OntspannenOpladen het handig geregeld, want veel kinderen gaan
RecreërenBenutten
niet meer naar de kinderopvang, maar naar
Afhankelijk Zelfstandig
de (op)groeiplantage waar ze van de opa’s
Zelfstandig
eigen
energie
ondernemen
Duurzaam
opladen
Benutten
2030:
energie
van elders
afnemen
Fossiel
2025:
ontspannen
recreëren
2020:
2010:
2010
2020
2030
2040
en oma’s van het eiland leren voor zichzelf
te zorgen en te bouwen met de natuur. En op
de terugweg nemen we de groenten en het
fruit mee van het land en verdelen we het
onder onze buren. Nadat in 2020 de Nieuwe
Dordtse Biesbosch is voltooid, gaan we nog
een stap verder. Onder het mom ‘ Green
Strikes Back’ hebben we veel braakliggende
en vrijkomende terreinen teruggeven aan
de natuur. Of we zijn ze gaan gebruiken om
voedsel of biobrandstoffen op te laten groeien.
Dordrecht is niet zomaar voor iedereen
weggelegd, want er wordt immers wel
verwacht dat je Uren voor Dordt over hebt. Een
aandeel in de toekomst, want wie voor Dordt
zorgt, zorgt voor zijn eigen kroost. De kinderen
geven trouwens het beste voorbeeld want
nemen de praktische ‘duurzaamheids’lessen
van school en stadsboerderij mee naar huis en
motiveren hun ouders om er ook wat mee te
gaan doen. De Uren voor Dordt zijn ook voor je
buren of voor hen die het zelf moeilijk redden.
Van jong geleerd, naar oud gedaan: er is ook
gekeken waar Dordrecht vanoudsher goed
in is en vanaf 2014 is men serieus aan de
slag gegaan om in de regio van Dordrecht de
bedrijven te verzamelen in de lange keten
van aandrijftechnieken, motoren, biobased
brandstoffen, machinekamers, automatisering,
dataverkeer en metingen etc. Dit cluster, wat
onder de naam Dordt Stuwt Voort in 2017 is
gestart in een markant leegstaand gebouw, laat
in 2021 al zien dat het er in geslaagd is om een
bijzondere groep aan innovatieve bedrijven
bij elkaar te formeren. Letterlijk en figuurlijk
tussen de academische innovatie aan de TU
Delft en de TU Eindhoven heeft het cluster een
aantal stollingspunten weten te ontwikkelen,
waaronder de kennis- en productieontwikkeling
van synthetische brandstoffen. Nieuw
ondernemerschap kruisbestuift met de al
aanwezige knowhow in Dordrecht en gaat hele
eigen verbindingen aan, die we nu nog niet eens
voor mogelijk houden. In 2023 rolt in Dordrecht
de eerste kinetische fiets van de band.
Dordrecht wordt in 2017 ook ineens ontdekt
door de twintigers in Nederland, die zoeken
naar een no-nonsense plek waar alle ruimte
is voor experimenteel ondernemen op het
snijvlak van do-it-yourself, techniek, kunst
en commercie. Ruimte is praktisch gratis
en de ruim een kwart miljoen mensen in de
Drechtsteden maken de ideale markt om
de nieuwe producten en diensten op uit te
proberen.
Mensen bewonderen Dordrecht omdat het
zichzelf is gebleven, heeft geweigerd om in de
vaart der volkeren mee te gaan, maar in plaats
daarvan heeft gekozen om zich te ontwikkelen
vanuit het echte eigen DNA van de Dordtenaren.
En natuurlijk ook omdat Dordrecht in 2033 een
van de weinige klimaatbestendige steden van de
wereld is en dat vooral heeft weten te bereiken
door iedereen daar een rol in te geven.
29
8
DE DUURZAME KAPITALEN NA 2013?
In 2033 heeft Dordrecht een duidelijk profiel
7
ontwikkeld waarmee Dordtenaren
zich
kunnen identificeren.
6 Dordrecht
Als waterstad avant la lettre heeft
zich als geen ander laten zien. Met als
gevolg heel veel interesse en een overvolle
agenda voor iedereen die hier onderdeel
van
5
uitmaakt. De unieke ontwikkeling heeft veel
nieuwe kansen blootgelegd en innovatieve
bedrijvigheid aangetrokken voor
4 de hele regio
Drechtsteden. De unieke combinatie met het
achterland heeft Dordrecht perfect benut om
zelfredzamer te worden en voor een groot
3
deel te kunnen leven van en in balans met het
Eiland.
2
Door de transitieagenda is het bewustzijn
over de duurzame kapitalen enorm vergroot.
De positieve aandacht voor de aanwezige
1
krachten heeft er zowel in de samenleving
als bij het bestuur voor gezorgd dat er een
gedeelde focus ontstond. Door de omslagen
0 de omgang
die plaatsvonden ten aanzien van
1930
met water, klimaat, energie en voedsel
heeft het zelforganiserend vermogen zich
30
sterk ontwikkeld en hebben de bewoners,
het bestuur en de bedrijven een natuurlijk
samenwerkingsmodel gevonden.
Het tij is definitief gekeerd. Hoe dichter bij
Dordt, hoe beter het wordt!
8
7
6
5
4
3
2
1
0
1930
1960
Water en klimaat
1990
1990
1960
Water en klimaat
Landschap en natuur
Landschap en natuur
Wonen en leven
Wonen en leven
2013
2013
Werken en leren
Cultuur en identiteit
Werken en leren
Cultuur en identiteit
2030
20
2. PROJECTEN DIE DE TOEKOMST BEPALEN
De kunst is om groot te denken en klein te
doen. De voorgaande delen geven (hopelijk)
een uitdagende visie voor Dordrecht en meteen ook een aantal paden waarlangs dit kan
worden bereikt. In deze paragraaf worden
9 projecten beschreven die op korte termijn
kunnen worden opgezet en uitgevoerd om
de kracht van de 3 toekomstbeelden te verkennen. Het zijn zowel concrete bestaande
als denkbeeldige, soms kleinschalige, experimenten, die de potentie hebben om
opgeschaald te worden zodat ze economisch
en/of maatschappelijk renderen. Zij zijn de
eerste stenen in het water, waarvan we kunnen leren hoe het moet. Zodat daarmee de
toekomstbeelden dichterbij gebracht kunnen
worden.
Status project:
= loopt
© = concept
31
Drechtse Stromen
De Stichting Drechtse Stromen wil een bijdrage leveren aan
energiebesparing en het lokaal opwekken van energie met
als toekomstperspectief een zelfvoorzienend eiland. Het is
een zelforganisatie die open staat voor samenwerking met
andere organisaties. Zo kunnen we samen zorgen voor een
grotere bestedingsruimte bij particulieren, het investeren in de
regionale economie en de reductie van CO2, in die volgorde.
Veel huishoudens betalen een maandsalaris per jaar aan hun fossiele
energieleveranciers. Met zijn allen stoten we veel te veel CO2 uit.
Tijd om als burgers de mouwen op te stropen en te werken aan
energiereductie met als stip op de horizon een woning zonder
energierekening. En als dat niet haalbaar is, kunnen we de rest
verzorgen met het collectief opwekken van lokale duurzame energie.
Dat kan en dat kunnen we gezamenlijk oppakken.
Veel gemeenten hebben plannen om CO2 reductie te realiseren, maar
hebben daar zelf maar zeer beperkt invloed op. De overheid vraagt
om burgerparticipatie en de burgers (en bedrijven) zijn op hun
beurt op zoek naar manieren om zelf invloed te kunnen uitoefenen.
Daarom zien we overal burgerinitiatieven ontstaan, zoals Drechtse
Stromen, waarbij burgers hun krachten bundelen in een coöperatieve
vereniging met als kernwaarden een open lidmaatschap,
democratische controle, autonomie en onafhankelijkheid.
Leefwerf De Biesbosch
Dordrecht bijt de spits af met het duurzaam herbestemmen van
varend erfgoed. Dordrecht combineert hierbij haar krachten: een
sterk maritiem verleden, een handige bevolking en een hekel aan
verspilling. Een collectief aan eigenaars gaat samen aan de slag
met het renoveren van in onbruik geraakte binnenvaartschepen,
als Spitsen en Kempenaars, tot energieneutrale woon- en
werkplekken. De bedoeling is om daarbij zoveel als mogelijk
gebruikte bouw- en andere materialen te gebruiken uit vastgoed
in Dordrecht dat op de nominatie staat gesloopt of verbouwd te
worden.
De schepen vormen een self-sustaining-community en dienen ook als
vluchthaven bij hoog water. Leefwerf De Biesbosch is bij uitstek een
plek waar het maritieme industriele ambacht verbonden wordt met
de toekomst: er wordt samengewerkt met het Da Vinci-college en vele
Dordtse bedrijven zijn actief betrokken bij de scholings trajecten. Een
centraal schip heeft de functie van ontvangst- en ontmoetingsruimte
en herbergt het Nationaal Kenniscentrum Duurzaam Herbestemmen
Varend Erfgoed. Zo vervult de stad de behoefte aan vernieuwende
woon-werkvormen en geeft het uiting aan de ambitie om zich te
ontwikkelen als het voorbeeld voor klimaatbestendige stedenbouw.
Groeituinen Dordrecht
De Groeituinen is een tijdelijke, gemeenschappelijke moestuin
voor en door iedereen in de wijk Oud-Krispijn. Een braakliggend
terrein ter grootte van een flink voetbalveld is door de gemeente
in bruikleen gegeven voor stadslandbouw. Op dit stuk grond verbouwen wijkbewoners samen groente, fruit en kruiden.
Natuurlijk is het bijzonder om te zien hoe we samen in de wijk voedsel voor zoveel mensen kunnen verbouwen en hoe iedereen zich
bewust wordt van waar ons voedsel vandaan komt en hoe het groeit.
En het project biedt nog zoveel meer dan bewustwording over voedselproductie. Voor de wijkbewoners is De Groeituinen aan het uit
groeien tot een prachtige ontmoetingsplek. Hier komen mensen met
al hun eigen talenten, inzichten en ideeën samen. Zien dat al deze
individuele inzet (van tot voor kort onbekende buren) samen tot iets
moois kan groeien inspireert iedereen die meedoet, die langs loopt of
er over hoort. Het gevoel je eigen boontjes te kunnen doppen, (weer)
zelfredzaam te zijn, is heel veel waard. Op dit moment is de tuin in
aanleg - een periode van intensieve samenwerking - en langzaam
gaan we over naar het daadwerkelijk tuinieren. We werken allemaal hard om een economisch rendement te halen, zodat we de tuin
draaiende kunnen houden en ook volgend jaar weer kunnen zaaien.
Cirkellab
Cirkellab is dé regionale broedplaats die de circulaire economie
versnelt, versterkt en verbindt. De missie van Cirkellab is
om in 10 jaar 100 cirkels ofwel circulaire innovaties met
een waardevolle businesscase te creëren binnen de regio
Drechtsteden en daarmee 1.000 banen, leer- of sociale (werk)
plekken te scheppen.
Cirkellab is er om een toekomstbestendige economie te realiseren
voor een ieder in deze regio. Waarbij er geen grondstoffen worden
verspild en er ruimte is voor ruilen, delen en leasen van producten
en diensten. Een economie die veel meer ingaat op beleving,
samenwerking en in verbinding staat met de eindgebruiker.
Met Cirkellab wordt een leegstaand gebouw gerevitaliseerd en
worden ter plekke maar ook via de samenwerkingspartners jaarlijks
gemiddeld 100 banen, leer- of sociale (werk)plekken gerealiseerd. Het
is de plek waar innovaties tot stand komen en (oude) ambachten uit
de maakindustrie weer tot leven komen. Het pand trekt wekelijks een
paar honderd bezoekers en (flex)werkers die daar energie brengen en
geld uitgeven en zo de lokale, circulaire economie stimuleren.
Cirkellab begint met een aantal uiteenlopende pilotprojecten;
de ontwikkeling van een biomimicry huis door een regionaal
bouwbedrijf, een T-shirtlijn gebaseerd op upcycling & design in
samenwerking met een kringloopbedrijf en het omvormen van
snijafval van verpakkingsmateriaal van een regionaal foodbedrijf tot
hoogwaardig producten. Vanuit deze pilotprojecten wordt groeit het
Cirkellab door.
©
©
WATERMERKEN
Elke Dordtenaar weet weer waar het over
moet gaan: hoe belangrijk en leuk water is
en dat we echt leven op een eiland in een
delta.
Via een open prijsvraag komen fantastische
ideeën over Dordrecht als waterstad
naar voren. Vergeten waterkanten
worden waterterrassen en oude
binnenhavens krijgen een nieuw leven.
Het klimaatbestendig maken van de stad
wordt een collectief streven. Waterbewust
handelen is het credo: de vergroening van
verharde oppervlaktes (tegels eruit, groen
erin!), de regenpijp van het riool afkoppelen
waar het kan en steeds meer groenblauwe
daken. De Dordtenaar omarmt het water
weer als vanouds.
36
DE TWINTIGERS
De twintigers gaan niet meer weg uit
Dordrecht, maar vestigen zich er. De eerste
succesvol aangeboden studentenwoningen
aan het Geldelozepad bewijst dat er een
kentering gaande is. Omdat de ruimte
en kansen voor sociaal en duurzaam
ondernemerschap in Dordrecht uitzonderlijk
zijn, neemt de belangstelling toe. Gratis
m2, een grote afzetmarkt met veel ruimte
voor nieuwe ideeën en een (virtuele)
incubator, die je net dat zetje kan geven.
In de ‘Wisselwinkels’ kan je een half jaar
lang je product testen, markt maken en de
eerste stap zetten richting een volwassen
onderneming.
©
UREN VOOR DORDT APP
Iedereen in de wijk kan zien wat hij of zij
kan betekenen voor de buurt of voor de
stad. Zonnepanelen installeren voor de
buurvrouw, workshop permacultuur voor de
buurtkinderen. Tot aan het ontwerpen van
het nieuwe waterplein en het runnen van de
openluchtbioscoop op duurzame energie in
de zomeravonden. Alles gericht op samen
Dordtzaam!
©
DE ZORGPLANTAGE
Nieuwe burgersamenwerkingsmodellen
zien het licht, waarin verschillende groepen
mensen ineens met elkaar samenwerken.
Op de ‘Zorgplantage’ wonen ouderen die
graag duurzaam dichtbij voedsel kweken,
maar ook andere gewassen interessant
vinden. Kinderen en volwassen kunnen mee
komen leren en de productie wordt verkocht
of weer gebruikt om nieuwe dingen mee te
maken.
Uw eigen initiatief....
©
©
DE GROENE OLIEFABRIEK
Dordrecht heeft samen met het bedrijfsleven
een lab opgezet voor onderzoek en proutcie
van onder andere synthetische brandstof
als verantwoord alternatief voor huidige
biobrandstoffen, die vaak ten koste gaan
van landbouwgrond en voedsel. Microorganismen maken biodiesel of ethanol,
nadat ze zich gevoed hebben met CO2,
vuil water en zonlicht. De innovatieve
productiefaciliteiten zijn ook toegankelijk
voor het publiek en worden als attractie
ingezet.
37
3. Wensen
Wij vinden het van groot belang dat deze
hervormingsagenda actief wordt gedeeld
met en door zo veel mogelijk Dordtenaren
en ook met het Dordtse bestuur. Vooral de
realisatie van een aantal toekomstbepalende
doorbraakprojecten is cruciaal. Deze
kunnen gaan fungeren als de iconen van een
duurzame Dordtse samenleving.
Er wordt al hard gewerkt aan meerdere
projecten en om ook nieuwe initiatieven
los te trekken, willen wij starten met
de Mobiele Werkplaats Dordtzaam:
een periodiek terugkerend moment op
wisselende plekken in Dordrecht. Waar
duurzame burgerinitiatiefbouwers elkaar
ontmoeten en elkaar helpen hun initiatieven
te ontwikkelen en te versterken.
Om dit te bereiken is het nodig dat in
Dordrecht een klimaat ontstaat, dat het
nemen van (burger)initiatief aanwakkert en
beloont.
Richting de gemeente hebben wij daarom
een aantal concrete wensen:
38
Accounthouder
Er is per initiatief behoefte aan één
contactpersoon binnen de gemeente
als aanspreekpunt. Een gemeentelijke
tegenvoeter, die met een open blik en in
een gelijkwaardige relatie mee kan denken
in mogelijkheden. Iemand waarmee
inhoudelijk te sparren is, maar ook iemand
die partijen met elkaar weet te verbinden
en bureaucratische tegenwind kan slechten.
Iemand die actief projecten inhoudelijk
kan begeleiden en ze door de ambtelijke
organisatie kan loodsen. Dat kost uren,
maar daar krijg je uiteindelijk projecten in
optimale cocreatie terug!
Bestuurlijk dossier
Binnen het college neemt één van
de wethouders de portefeuille
Burgerinitiatieven op zich. Levensvatbare
initiatieven zijn gebaat bij een uitgesproken
bestuurlijk commitment. Dat wil niet
zeggen dat alle initiatieven direct voor
100% worden ondersteund, maar wel
dat bij bestuurlijk enthousiasme een
serieuze doorwerking wordt gesteund.
Zowel bestuurlijk als ambtelijk draagvlak
is onmisbaar, in een onderling optimaal
samenspel. Dit is absoluut nodig omdat er
sprake is van een totaal nieuwe werkwijze,
die buiten de bestaande systemen omgaat.
Duidelijkheid
De burgerinitiatieven die onder de vlag van
Dordtzaam meewerken aan de transitie
voor en door Dordrecht vragen van de
gemeente een duidelijk standpunt over het
initiatief. Daarvoor moeten we met elkaar
in gesprek gaan, elkaars taal spreken en
ook duidelijkheid willen scheppen. Geen
lange ambtelijke teksten met mitsen en
voorbehouden, maar een concrete uitspraak
doen over de verwachte levensvatbaarheid
en hoe het initiatief verder kan worden
gebracht. Niet: ja maar, maar ja en hoe gaan
we het realiseren!
Door gemeentelijk vertrouwen uit te
spreken in het belang van deze projecten
voor de stad, wordt het voor de initiatieven
makkelijker om andere mensen en partijen
bij hun initiatief te betrekken.
Financieel
Initiatiefnemers met het stempel Dordtzaam
komen niet om subsidie vragen. Wel is
er het bewustzijn dat het opbouwen van
waardevolle initiatieven ook geld en tijd
kost en dat dat niet altijd uit eigen zak
betaald kan worden. Uiteindelijk loopt elk
initiatief aan tegen een moment dat moet
worden voorgeïnvesteerd om verder te
komen. Met de juiste duwtjes in de rug op
de juiste momenten kunnen de woorden
in Dordtzaam worden omgezet in daden.
Een co-creatiefonds ter ondersteuning
van de opstartfase van initiatieven kan de
beslissende schakel zijn om de projecten
voor de stad daadwerkelijk tot uitvoering te
brengen.
39
Colofon
Deze visie en agenda is gemaakt door een
groep betrokken mensen uit Dordrecht. Zij
willen Dordrecht graag sneller duurzaam
maken en dat doen op een manier die
past bij de toekomst van Dordrecht. De
transitieagenda dient ter inspiratie van velen
en is een aanzet tot actie. Met als doel de vele
ideeën daadwerkelijk te realiseren.
Het proces om tot deze agenda te komen is
gebaseerd op de methodiek van transitie
management.
Daarin worden koplopers geselecteerd, die
mee willen denken en doen in zo’n proces.
Deze mensen komen uit verschillende
domeinen en hebben verschillende
achtergronden. Samen vormen zij een
complementaire groep, die aan de slag gaat,
zich samen achter de door hen gemaakte
visie schaart en deze uitdraagt naar steeds
grotere groepen mensen.
40
Namens het Transitieteam Dordrecht,
danken wij het Urgenda team dat ons heeft
begeleidt bij de totstandkoming.
Het Urgenda team bestaat uit:
Marjan Minnesma,
directeur Stichting Urgenda
Wigger Verschoor,
Arenaleider Stichting Urgenda
Pepik Henneman,
Arenabegeleiding, directeur Meneer de
Leeuw
Cindy Coltman,
Onderzoek en analyse
Naard Hermans
Ontwerp, Eigenaardig ontwerp