jaarverslag 2013-2014

Jaarverslag
2013-2014
Etienne Sabbelaan 51 - 8500 Kortrijk - Belgium
T +32 56 28 28 50 - F +32 56 28 28 05
E-mail [email protected]
www.flandersinshape.be
Project
Jaarverslag
2013-2014
index
voorwoord
Voorwoord_05
Wat kan Flanders Inshape
voor je doen?_06
Service Design_08
Advies & Coaching_10
Kennistransfer_17
Projecten_25
Team_32
Slotwoord_34
Raad van Bestuur_35
Foto ©Chak Lopez
Stille kampioenen zorgen voor groei
Champion zijn is plezant, ook hidden champion. Volgens Professor Hermann Simon zijn de
hidden champions essentieel voor de economie. Het zijn sterke ondernemingen, Europees
marktleider of wereldwijd top-drie speler in hun nichemarkt, vaak middelgrote bedrijven met
een lokaal aandeelhouderschap. Hoewel geen twee hidden champions hetzelfde zijn, vertonen de
bedrijven opvallend gelijkaardige kenmerken: leiderschap, mondialisering, voortdurend innoveren,
gemotiveerd personeel, sterk inzetten op technologie, jobs creëren… Zij zullen voor groei zorgen,
niet de grote concerns.
Uit een onderzoek van Voka in samenwerking met Simon-Kucher & Partners blijkt dat ook
onze regio een groep hidden champions rijk is. Ondermeer DesleeClama, Van de Wiele,
Christeyns, Melexis, Atos Engineering, Devan Chemicals en Vlassenroot behoren tot de lijst
van gedetecteerde stille kampioenen. Ook LVD Group is zo’n hidden champion. Met
productievestigingen in België, Frankrijk, de VS, Slovakije en China maken wij high-end
mechatronicaproducten voor de wereldmarkt. Net als bij de andere stille kampioenen gaat het
echter niet alleen over de producten op zich. Wij realiseren vooral toegevoegde waarde via onze
service. We leiden het personeel van onze klanten op en proberen het gebruik van onze complexe
machines zo eenvoudig en gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. Wij slagen erin om technologie
en gebruikerscomfort perfect te combineren, dat is echt user centred design.
Colofon
Redactiecoördinatie: Marianne Verkest en
Maka De Lameillieure
Lay-out: Inge Cornelis, [email protected]
De basis van onze innovatiestrategie is het contact met de klant, de inschatting van zijn
behoeften op korte, middellange en lange termijn om de productiviteit en flexibiliteit te verhogen.
Ons technologisch leiderschap vloeit ondermeer voort uit het feit dat wij onze eigen sturingen
ontwikkelen en daarnaast parameters van de klanten gebruiken bij onze ontwikkeling. Wij werken
regelmatig samen met universiteiten in binnen- en buitenland. Ons aantal werknemers neemt toe
en bovendien zijn het mensen met hogere kwalificaties.
Drukwerk: Drukta
Fotografie: Marc Wallican
De doelstelling is om technologisch leiderschap op termijn om te zetten in duurzaam
marktleiderschap. Dat lijkt intussen aardig te lukken. Wij hopen dat ook andere Vlaamse
ondernemingen deze doelstelling in hun marktsegment kunnen waarmaken en bijdragen tot de
groei van onze economie. Flanders Inshape kan hen in elk geval op weg helpen met ondermeer
service design en een user centred aanpak. Wij weten dat het werkt.
maakt werk van West-Vlaanderen
Carl Dewulf, President & Managing Director LVD Company n.v.
Voorzitter Flanders Inshape
04_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_05
Wat kan Flanders
Inshape voor je
doen?
Flanders Inshape initieert (onderzoeks)projecten op vraag
van Vlaamse ondernemingen en in het kader van Design
Platform Vlaanderen. Het doel van deze projecten is om
industrieel relevante kennis en tools te ontwikkelen en
deze naar de ruimst mogelijke doelgroep te verspreiden.
Flanders Inshape organiseert langlopende
opleidingen (cross-company of inhouse) en
sector- en bedrijfsoverschrijdende netwerken:
workshops, studiedagen, conferenties, inspiratie- en
informatiemomenten.
Flanders Inshape biedt advies en coaching op het vlak
van product- en serviceontwikkeling, designtools en
designmanagement:
•Product- en serviceontwikkeling: productontwikkelingsaudit,
service design scan, lean productontwikkeling…
•Designtools: User Centred Designtools voor product- en serviceontwikkeling
voor B2B en B2C, lead users, user innovation, technology to product,
ideeëngeneratie, business model generation voor B2C en B2B…
•Designmanagement: designproces, designresearch, designbriefing voor
interne en externe opdrachten, service design, design thinking…
06_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_07
Service Design
De Service Design scan van Flanders Inshape
Wat is Service Design?
Service Design is een ontwerpdiscipline die de
designmethodiek inzet om nieuwe, waardevolle diensten
te ontwerpen en bestaande diensten te verbeteren.
Service Design gaat over het ontwikkelen van een
dienstverlening met meerwaarde voor je klanten en
gebruikers. Deze meerwaarde vertaalt zich in een hogere
omzet en tevreden klanten.
Service Design is het
proces om ervaringen
te verbeteren tijdens
verschillende
interactiepunten
op verschillende
tijdstippen. Dankzij
Service Design kun je
hogere marges halen
en je klantenervaring
verbeteren door naar alle
interacties tussen klant
en organisatie te kijken en
na te gaan waar, wanneer
en hoe diensten waardevoller kunnen worden gemaakt
voor je klanten en gebruikers.
Bedrijven die een buitengewone dienstverlening
aanbieden of hun klanten een bijzondere ervaring laten
beleven, weten heel goed wat de value proposition van
de dienstverlening is. Ze weten precies welke ervaring
ze de klant willen bieden. De visie op dienstverlening
is het kloppend hart van de onderneming. Het hebben
van een unieke, inspirerende en ambitieuze visie op
dienstverlening is cruciaal voor het ontwerpen van de
verschillende interactiemomenten met de klant en om
tijdens het ontwerpproces moeilijke keuzes te maken en
knopen door te hakken.
08_JAARVERSLAG 2013 - 2014
Met een Service Design scan wil Flanders Inshape je
een beeld geven van hoe je vandaag scoort op het gebied
van Service Design. Op basis van een vragenlijst krijg je
inzichten op het vlak van: betrokkenheid van klanten of
gebruikers, cocreatie, gebruikersgerichtheid, aandacht
voor de omgeving waar diensten geleverd worden, de
verschillende interacties met de klant, het verhaal dat je
als bedrijf vertelt, de middelen die je ervoor inzet, enz.
Naast de principes uit het boek This is Service Design
Thinking van Marc Stickdorn, heeft Flanders Inshape
twee bijkomende assen gedefinieerd die ook bepalend
zijn voor het succesvol toepassen van Service Design.
Zowel een visie op dienstverlening, als voldoende tijd
en middelen investeren om deze visie te realiseren zijn
cruciaal.
Na het gesprek met de expert van Flanders Inshape
ben je heel wat wijzer over hoe je op vandaag diensten
ontwikkelt voor jouw klant.
De figuur geeft een beeld van de mate waarin een organisatie de principes, tools en methodes op
het vlak van service design toepast.
Service Design opleidingen
In samenwerking met partners zoals Voka,
Innovatiecentra en Unizo lopen er een aantal
Service Design opleidingen, opgesplitst in verschillende
sessies over een aantal maanden.
Dit geeft de deelnemers de kans en de nodige tijd om
tijdens de opleidingsperiode al een aantal tools toe te
passen om hun dienstverlening te optimaliseren.
Zie ook pag. 21 en pag. 26.
Service Design Network
Om je nog meer te motiveren en te inspireren om
Service Design toe te passen hebben we naar buitenlands
voorbeeld het Service Design Network opgericht voor
Vlaamse bedrijven en organisaties.
Lidmaatschap is gratis en biedt heel wat voordelen
zoals korting op de deelnameprijs voor events en
toegang tot kennis en tools die jou anders heel wat tijd
kosten om zelf uit te zoeken.
Ga naar www.servicedesignnetwork.be en word
gratis lid.
JAARVERSLAG 2013 - 2014_09
INNOVATIETRAJECTEN
ADVIES & COACHING
ADVIES, BEGELEIDING &
COACHING OP MAAT VOOR
INNOVATIETRAJECTEN
ONDERNEMINGEN EN
ORGANISATIES IN DIVERSE
SECTOREN
VOOR KMO’S, STARTENDE
ONDERNEMERS, GROTE
BEDRIJVEN EN ORGANISATIES
OPBOUW VAN INTERNE
KENNIS IN BEDRIJVEN
ZELF LEREN TOEPASSEN VAN
DESIGNTOOLS EN –METHODES
2013:
75
BEDRIJVEN kregen
individueel advies
95%
van deze bedrijven
waren KMO’s
37
bedrijven doorliepen
een lang innovatietraject
81%
van deze trajecten
werd uitgevoerd in samenwerking
met dienstverleners
30
nieuwe producten, diensten
en processen zijn ontwikkeld als
resultaat van de adviesverlening
90%
van de ondernemers
was tevreden tot zeer tevreden
over de begeleiding door Flanders
InShape en de externe experten
LEO PAPER PRODUCTS - ECO CHIQUE PACKAGING
Edmire, Leo Luxe en Flanders Inshape werkten samen om
ecologische verpakkingsconcepten te ontwikkelen die Leo Luxe
helpen om hun positionering als innovatieve verpakkingsproducent
te versterken.
Er werd een traject uitgeschreven
“Na enkele meetings hadden
we al concrete prototypes
om enerzijds te achterhalen welke
waardoor er zeer snel samples
karakteristieken gebruikers als ecologisch
geproduceerd konden worden
percipiëren, en anderzijds hoe deze
voor de beurs in Amsterdam. De
karakteristieken versterkt kunnen worden.
commentaren waren bijzonder
Na tal van interviews en observaties met
lovend en vermoedelijk zal dit in
interne en externe stakeholders en een
een concreet order resulteren.”
uitgebreid materiaalonderzoek werd een
aantal concepten ontwikkeld. Door middel
van rapid prototyping konden de concepten
Jan Van Gijsel, Managing Director Leo Paper Products Europe
getoetst worden met de stakeholders en
vervolgens is het ontwerp geoptimaliseerd.
Het project resulteerde in een collectie van verpakkingsconcepten
die Leo Luxe in staat stellen om bestaande klanten te inspireren
en nieuwe klanten te overtuigen van de mogelijkheden van
papier. Het project kwam in slechts 4 maanden tot stand, wat een
interessante return on investment met zich meebrengt.
www.leoluxepackaging.com
www.edmire.be
010_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_011
INNOVATIETRAJECTEN
DURLET BRENGT DE NODEN VAN DEALERS EN
EINDKLANTEN IN KAART
Als het op sterke merken en solide bedrijven in de
Vlaamse meubelsector aankomt, kom je al snel bij het
Izegemse meubelbedrijf Durlet terecht waar sinds 1966
de derde generatie de lijnen uitzet. Durlet is van oudsher
een designgedreven onderneming.
“Het is echter niet omdat je al jaren ‘goed bezig bent’, en
een bewezen track record in de markt kunt voorleggen,
dat je op je lauweren mag rusten”, en dus zoekt
zaakvoerder Anton Vanzieleghem bewust het klankbord
van buitenaf. Dat gebeurt ondermeer door een intensief
contact met het dealernetwerk, via nauwe relaties met
de ontwerpwereld, bijvoorbeeld als bestuurder binnen
de Stichting Interieur, en als bezoeker aan evenementen
van o.a. Flanders Inshape.
Het meubelbedrijf heeft – en dit is vrij algemeen
voor de meubelsector – een waardeketen, waarin
de geproduceerde meubelen via een dealer bij de
eindgebruiker terecht komen. Het contact met de
eindklant verloopt dus meestal via de dealer. Gelukkig
hebben Durlet en de dealers een gedeeld doel:
succesvolle producten leveren aan tevreden klanten.
012_JAARVERSLAG 2012 - 2013
Tegelijk is er de paradox om met behulp van de input
van externe designers producten te ontwikkelen die
niet louter marktgedreven zijn maar ook eigen aan
de identiteit van Durlet. De uitdaging voor het bedrijf
bestaat erin deze werelden met elkaar te verzoenen.
Samen met Flanders Inshape stelde Durlet een
begeleid traject op om via interne workshops binnen de
verkooporganisatie en externe workshops hun zicht op
de noden van zowel dealer als eindklant te versterken.
Waarom deed Durlet voor dit traject een beroep op
Flanders Inshape? Als je in een sector zoveel ervaring
hebt als Durlet, is objectiviteit bewaren om jezelf en je
producten te beoordelen een uitdaging; de bedrijfsbril
is nooit ver weg. Een beroep doen op ondersteuning
voor dergelijke processen is alleen al om die reden een
verrijking. “De samenwerking met Flanders Inshape
was waardevol, omdat het heeft geholpen een aantal
zaken betreffende hoe Durlet met ontwerpen omgaat
scherper te stellen, meer focus te geven”, zegt Anton
Vanzieleghem, die momenteel bezig is de inzichten
te verwerken in briefings voor de volgende generatie
producten.
www.durlet.com
JAARVERSLAG 2012 - 2013_013
INNOVATIETRAJECTEN
OBSERVATIE BIJ
BEAULIEU TECHNICAL TEXTILES
TECHNOLOGIEVERKENNING: BETONNEN EET- EN
DRINKBAKKEN VOOR PAARDEN
Beaulieu International Group is een
gerenommeerde groep met hoofdkantoor
in België en bestaat uit drie business units:
‘Flooring Solutions’, ‘Granules’ en ‘Engineered
Products’, waar Technical Textiles deel van
uit maakt. De Beaulieu International Group
voert innovatie hoog in het vaandel en is vast
besloten te blijven investeren in kennis en
competenties. In de vestiging te Kruishoutem
klopt het R&D-hart van de groep.
Cheval Fatal wilde de mallen voor het gieten van betonnen
eet- en drinkbakken voor paarden optimaliseren. Omdat ze
nog niet beschikten over de juiste productietechniek voor het
afgieten van de bakken met een juiste en gewaarborgde kwaliteit
en er nog vragen waren over bijzondere aspecten van het
productieproces liet Cheval Fatal in 2013 via Flanders Inshape
een KMO-portefeuille technologieverkenningsstudie uitvoeren
i.s.m. Moebius Design.
Een van de productcategorieën die Beaulieu
Technical Textiles (BTT) aanbiedt, is het
biologisch afbreekbare agrotextiel Ökolys.
BTT is wereldwijd marktleider in de
productcategorie anti-onkruiddoeken, in de
volksmond ook wel bekend als ‘worteldoeken’. Uniek aan de
biologisch afbreekbare variant is dat hij door een slim samenspel
van chemie en ecologie als het ware verdwijnt in de natuur. Het
gronddoek helpt de aanplantingen een vliegende start te geven
door het gevecht tegen onkruid te winnen, en verdwijnt eens deze
functie volbracht is.
Blijven innoveren vergt inzicht, en een van de plaatsen waar het
inzicht in het geval van gronddoeken letterlijk voor het oprapen ligt
is ‘op de werf’. Gebruiksonderzoek bij (eind)klanten en belangrijke
actoren in de waardeketen is een waardevolle bron van inzicht die
kan leiden tot verdere productinnovaties en nog meer waarde en
onderscheidend vermogen.
Beaulieu Technical Textiles betrok Flanders Inshape in een
leertraject waarin deelnemers uit diverse divisies van de
organisatie op echte werven, van private tuinaanleg tot meer
uitgebreide projecten in openbare aanbestedingen, letterlijk
met de laarzen aan in de klei gingen kijken hoe en door wie hun
producten gebruikt worden, en waar hier problemen en kansen
liggen. Na deze observaties werden enkele honderden bekomen
inzichten in affiniteitsdiagrammen verwerkt.
Belangrijke aandachtspunten waren onder
andere: het vermijden van luchtinsluitsels, goede
oppervlaktekwaliteit, voldoende sterkte rondom inserts
en een homogene inkleuring.
Ook vragen rond de noodzaak van ontluchters/
opkomers, de opdeling van de mal voor een vlotte
ontkisting met een minimum aan zichtbare naden en
andere technische aspecten kwamen aan bod. Daarom
was het noodzakelijk om een proces-FMEA uit te voeren
voor het volledige giet- en fabricageproces. Daarnaast
is een grondige analyse doorgevoerd om zicht te krijgen
op het optimale aantal mallen: investeringskost t.o.v.
batchgrootte.
Verder is er ook onderzocht welke additieven geschikt
zijn om de gietbaarheid te verhogen, de uitharding
te versnellen, de kleuring homogeen te maken en de
noodzaak van trillen of zelfverdichtend beton.
Het einddoel van de studie is een stabiel gietproces met
maximale output, minimale uitval, optimale cyclustijd en
constante kwaliteit.
www.chevalfatal.com
www.moebiusdesign.be
De resultaten? Op korte termijn werd vooral ingezet op verbeterde
communicatie over de producten naar de verschillende
marktsegmenten. Een doe-het-zelver heeft immers een ander
type informatie nodig dan een grote tuinaannemer. Op langere
termijn zullen de inzichten meegenomen worden in de briefings
voor het ontwikkelen van nieuwe producten.
www.beaulieutechnicaltextiles.com
014_JAARVERSLAG 2012 - 2013
JAARVERSLAG 2012 - 2013_015
KENNISTRANSFER
KENNIS OVER PRODUCT- EN
DIENSTONTWIKKELING EN
DESIGN VERSPREIDEN NAAR
DOELGROEPEN
SAMENWERKING MET
DIVERSE PARTNERS
SEMINARIES, CONFERENTIE,
WORKSHOPS, THEMADAGEN,
DESIGN SUMMIT, LERENDE
NETWERKEN, LEZINGEN,
EVENTS,
INSPIRATIEMOMENTEN
INHOUSE OPLEIDINGEN VOOR
BEDRIJVEN EN ORGANISATIES
016_JAARVERSLAG 2012 - 2013
2013:
1300
CA. 70%van de deelnemers
waren KMO’s
DEELNEMERS OP
CA.
DIVERSE EVENTS EN OPLEIDINGEN
VOOR DEZE OPLEIDINGEN
EN EVENTS WERKTE
FLANDERS INSHAPE SAMEN MET
63VERSCHILLENDE ORGANISATIES
JAARVERSLAG 2012 - 2013_017
CONFERENTIE
'WHAT IF YOU REALLY KNEW YOUR CUSTOMER?'
Negen straffe madammen uit binnen- en buitenland
kwamen op 7 november naar de Vooruit in Gent om
te laten zien hoe je meerwaarde voor je klanten kunt
creëren. Meerwaardecreatie is een strategische keuze.
Innovatieve bedrijven hanteren een gebruikersgerichte
aanpak in hun productontwikkeling, in hun HR
management, in hun team, kortom in de hele
bedrijfsvoering. En dat werpt vruchten af.
De internationale keynotesprekers Annemie Ress en
Iréne Stewart Claesson deelden hun expertise met het
voltallige publiek. Tijdens parallelle inspiratiesessies
lieten de deelnemers zich inspireren door de experts
die een gebruikersgerichte
aanpak vanuit diverse
“Don’t force innovation. Instead
perspectieven belichtten.
create an environment that
De straffe man die alles
gives it the best chance of
en iedereen aan elkaar
flourishing. Communicate,
kon linken was Jo Libeer,
communicate, communicate...
Gedelegeerd Bestuurder
and yes, do so frequently and
van Voka.
with care. Communication
De kleurrijke muzikanten
van Orchestre International is the key to innovation.
Innovation should be a habit,
du Vetex zorgden voor
an ongoing process to drive
vrolijke zaalwissels en de
value creation across
deelnemers kregen volop
the business.”
kans om van gedachten te
wisselen tijdens de diverse
netwerkmomenten.
Annemie Ress, PurpleBeach.
“The industry is in transition.
What does it ask for? Start
in a user context, not with
the product. Invest more in
the pre-development phases
and include humanistic
competence.
Design is not just a result.
It’s a method for human
centered innovation.”
Iréne Stewart Claesson, LOTS design.
“Ik denk dat daarin precies de grootste
uitdaging voor leiderschap zal liggen:
hoe zullen we erin slagen om mensen
als gebruikers of als deelnemers in
een industrieel proces in de dingen die
ze doen en gebruiken een zingeving
te geven die hen rijker maakt en
die veel verder gaat dan de pure
nutsredenering?”
Jo Libeer, Gedelegeerd Bestuurder Voka.
Op www.flandersinshape.be
vind je een compilatiefilmpje van het event en kun je de
presentaties van de straffe madammen downloaden.
018_JAARVERSLAG 2012 - 2013
JAARVERSLAG 2013 - 2014_019
Kennistransfer in het onderwijs
KENNISTRANSFER MET VOKA
Dat kennis verspreiden een belangrijk deel van de missie van
Flanders Inshape is, wist je al. Hoewel we hiervoor de meeste
pijlen richten op de Vlaamse bedrijven, hebben we ook sinds
de oprichting van Flanders Inshape een nauwe band met het
onderwijs, zoals in het project Link, een project dat via service
design de band tussen onderwijs en bedrijfsleven wil versterken.
Met onze kennis willen we zo veel mogelijk ondernemers
bereiken om hen te ondersteunen in de moeilijke zoektocht naar
meerwaarde in product en dienst. We zijn dan ook continu op zoek
naar podia waar we, in samenwerking met verschillende partners,
de bij Flanders Inshape aanwezige kennis kunnen verspreiden.
Eén van de belangrijkste en meest succesvolle partnerschappen is
de samenwerking met Voka. Al jaren hebben we bijvoorbeeld een
succesvolle samenwerking met Voka West-Vlaanderen, ondermeer
voor Lerende Netwerken. Naast de Businessclub Innovatie, waar
we samen met Deloitte en Voka onze schouders onder zetten,
bleek vooral ook het Service Design Lab een schot in de roos.
We geven echter ook les. Meer nog: doceren binnen het
(ontwerp)onderwijs in Vlaanderen is een belangrijke activiteit
voor Flanders Inshape. Je zou misschien verwachten dat
we uitsluitend les zouden geven binnen de gevestigde
ontwerpopleidingen. Wij vinden het echter zeer belangrijk om
in niet-ontwerpopleidingen aanwezig te zijn. Op deze wijze kunnen
we design thinking en designmanagement skills integreren in
bestaande opleidingen van bijvoorbeeld de ingenieurs van de
Master Kunststofverwerking bij KU Leuven – Kulab Campus
Oostende, of bij de gastcolleges in de Vlerick-opleidingen
Masters in Marketing Management in Gent & fulltime
MBA in Leuven.
Misschien zit hier nog wel de grootste hefboom voor verandering
in Vlaanderen: niet iedereen hoeft per se een ontwerper te zijn. Als
maar genoeg mensen in bedrijven begrijpen wat de mogelijkheden
van het vakgebied zijn en hier de juiste omstandigheden voor
helpen creëren, zijn we ervan overtuigd dat de toekomst van
ontwerpend Vlaanderen verzekerd is.
Na meerdere succesvolle edities van deze opleiding Service Design
bij Voka West-Vlaanderen in 2012 en 2013, werd dit traject nu
opgenomen in de Innovatieacademies en in 2014 uitgerold over
heel Vlaanderen. Zo zijn we momenteel ook aan de slag bij Voka
Limburg en staan Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant op de
planning. Het Voka-netwerk van gedreven ondernemers is een
dankbare en uitdagende omgeving om (voor) te werken. Wij kijken
dan ook uit naar nog meer fijne projecten in de toekomst en
houden eraan specifiek de fans van het eerste uur bij Voka
West-Vlaanderen te danken voor het vertrouwen.
De Innovatieacademies zijn een initiatief van Flanders DC en het
innovatiecentrum.
Daarnaast trachten wij de inzichten uit onze onderzoeksprojecten
ook door te geven aan ontwerpopleidingen zoals Universiteit
Antwerpen, opleiding productontwikkeling, aan de UGent bij de
masters PO in Kortrijk, en als volwaardig gastdocent aan Howest,
waar we samen met de docenten een twaalfweekse cyclus Human
centred design hebben opgezet in de richting ‘product en gebruik’.
Bovendien is ons boek Cecilia’s keuze, ontwerpen met meerwaarde
op basis van gebruikersinzichten een veelgebruikt handboek in
opleidingen aan bijvoorbeeld de TU Delft en de postacademische
vorming van de KU Leuven, waar zowel Flanders Inshape als de
coauteurs een inhoudelijke bijdrage leveren aan het postgraduaat
‘Mens-Machine-Interactie’.
020_JAARVERSLAG 2013 - 2014
Innovatieacademie ‘Scoren met Service’
Voka West-Vlaanderen
JAARVERSLAG 2013 - 2014_021
EVENTS IN HET KADER VAN DESIGN PLATFORM VLAANDEREN
SHAPING MATTER
Shaping Matter was een nieuw initiatief van Design Platform Vlaanderen
ter gelegenheid van de Week van het Ontwerpen eind juni 2013. De
tentoonstelling rond innovatieve materialen en verbindingstechnieken
toegepast in producten toonde regionale innovaties, afgewisseld met
inspirerende voorbeelden uit omringende landen.
Chris Lefteri, een internationale referentie inzake materialen en ontwerp en
auteur van diverse inspirerende boeken, opende de expo met een boeiende
keynote. Alweer een perfecte gelegenheid om inspiratie op te doen en om
bedrijven en ontwerpers te ontmoeten.
PROTOTYPING EVENT PUBLIC DAY
Prototyping Event, een initiatief van Howest Industrial
Design Center, bracht tijdens de Week van het
Ontwerpen spelers uit de industrie, ontwerpers en
geïnteresseerden samen rond prototyping in het
ontwerpproces, additive manufacturing, 3D printing,
nieuwe materialen, innovatieve verbindingen en virtuele
tools. Design Platform Vlaanderen maakte het voor
een breed publiek van ontwerpers, ondernemingen,
studenten en geïnteresseerden mogelijk om innovatieve
verbindingstechnieken van materialen en entiteiten
te ervaren in een aantal hands-on workshops en
inspirerende lezingen.
Ook Flanders Inshape verzorgde een workshop op dit
event in de Budafabriek in Kortrijk.
DESIGN FUSION 2013
14.12.2013 Design Fusion © Thomas Vandewal-10
022_JAARVERSLAG 2013 - 2014
Wat is de maatschappelijke relevantie van design? Welke
rol kunnen ontwerpers spelen in onze samenleving?
Wat zijn ‘nieuwe’ vormen of benaderingen van design
zoals human centred design, social design of
cocreatie design?
Sprekers John Thackara, Jane Chen, Liz Sanders en
Michel Bauwens brachten hun visie over deze thema's
op Design Fusion, de jaarlijkse designhoogmis van
Design Platform Vlaanderen, op 14 december in C-mine
in Genk. Het was een unieke kans om internationaal
toonaangevende sprekers uit de designwereld live te
ontmoeten in het kader van de designtriënnale Conflict
& Design.
PROJECTEN
Flanders Inshape initieert zelf (onderzoeks)projecten en is ook
partner in andere projecten. In 2013 werden verschillende types
projecten opgestart, verdergezet of afgesloten:
Eigen projecten in samenwerking met partners
Onderzoeksprojecten:
•User Centred Design in Business-to-Business context
•Cadans: Een CAD platform voor 3D Statistisch-Antropometrisch
Ontwerpen
•Lean Product Development
•Ontwerpen voor kleine series
•SIMON: Simultane ontwikkeling van product en business model
•SM4UI: Social Media for User Innovators
Peterschapsproject:
•Unizo: Klantgericht ondernemen
Design Platform Vlaanderen
Flanders Inshape is een van de oprichtende partners in
Design Platform Vlaanderen. We engageren ons in deze projecten:
•Langlopende opleiding GROW Designmanagement Cross-Company
& Cross-Agency
•Mobilotoop
•OpenCareLab
PROJECT VOOR STARTERS
•Creatieve Link
JAARVERSLAG 2013 - 2014_023
PROJECTEN
Eigen onderzoeksprojecten
in samenwerking met partners
In de onderzoeksprojecten van Flanders Inshape worden designgedreven
innovatieprincipes, methodieken en tools ontwikkeld. Op deze manier
dragen wij bij tot de Europese en Vlaamse ambitie om de competenties
(kennis, vaardigheden en attitude/bewustwording) met betrekking tot
designgedreven innovatie te verbeteren zowel bij ondernemingen, als
bij kennisinstellingen, dienstverleners, sectorfederaties en andere
intermediairen.
USER CENTRED DESIGN IN EEN BUSINESS-TO-BUSINESS CONTEXT IS
EIGENLIJK ‘STAKEHOLDER CENTRED''
De meerwaarde van User Centred Design (UCD) in een Business to Consumer
(B2C) context is al vaak aangetoond. Maar hoe zit het met ondernemingen in
een Business to Business (B2B) omgeving?
Het onderzoeksproject 'UCD in B2B’ focust op ondernemingen die in een
Business to Business omgeving actief zijn. Tussen de marktbenaderingen
B2C en B2B bestaan heel wat verschillen. Zo bereikt B2B bijvoorbeeld
vaak niet rechtstreeks de eindklant, maar een ander type klanten die deel
uitmaken van de waardeketen. In een B2B omgeving is het moeilijker uit te
maken met wie te spreken om de klantenervaring, de customer experience
te begrijpen: anders dan bij B2C zit de gebruiker niet in 1 persoon vervat
(gebruiker, beslissingsnemer, aankoper, onderhoud …).
Het project is begin 2013 gestart en loopt over anderhalf jaar. Het
onderzoeksproject heeft uiteraard een User Centred-aanpak, waarbij
verscheidene ondernemingen uit textiel-, metaal- en andere sectoren
worden betrokken. Zo zijn explorerende interviews uitgevoerd met bedrijven
en experten en zijn er een aantal concepten getest om organisaties meer te
oriënteren op User Centred Design. Hieruit zijn heel wat inzichten ontstaan
over UCD in het B2B landschap. Er bestaan verschillende manieren om UCD
toe te passen omdat er net zoveel stakeholders zijn in de hele waardeketen,
en omdat de focus kan liggen op zowel het ontwerpen van het product als de
bijhorende dienst.
In het project werden op verschillende tijdstippen kennisevenementen
georganiseerd en daarnaast volgen medio 2014 nog een aantal scenario’s
en een stappenplan als output van dit onderzoek. De verschillende
scenario’s beschrijven hoe User Centred Design in een B2B context kan
worden toegepast. Het stappenplan zal ondersteuning bieden om met een
aantal werknemers uit het bedrijf, en eventueel een externe ontwerper, te
beslissen waar de scope voor UCD in het volgende ontwerptraject ligt. Dit
stappenplan wordt in de laatste fase van het project tijdens workshops nog
uitvoerig getest met bedrijven.
Nieuwe onderzoeksprojecten
In 2013 zijn volgende projecten goedgekeurd die in 2014 zullen uitgevoerd worden binnen de eigen
onderzoeksmiddelen:
•Cadans: Een CAD platform
voor 3D StatistischAntropometrisch
Ontwerpen
Het project heeft tot doel om
statistische vormmodellen te
implementeren in een
CAD-omgeving zodanig dat
heel wat ondernemingen en
dienstverleners lichaamsnabije
producten (brillen,
handschoenen, helmen,
schoenen, gehoorsystemen,
hoofdtelefoons,…) kunnen
ontwikkelen op basis van grote
databases met informatie over
dat specifieke lichaamsdeel.
Projecttype Tetra-project
Het project wordt uitgevoerd aan de
Universiteit Antwerpen, met name
de vakgroepen Productontwikkeling
en Visielab.
•Lean Product Development
In het project onderzoeken
we op welke manier de Lean
verbetermethode en bijhorende
tools kunnen worden ingezet om
het productontwikkelingsproces
te vereenvoudigen, verbeteren,
goedkoper en voorspelbaarder te
maken, enz.
Projecttype VIS-project
Het project wordt uitgevoerd
door Sirris en Flanders Inshape vzw.
Hebt u als ondernemer,
onderzoeker,
dienstverlener…
interesse om in één of
meerdere projecten
actief deel te nemen,
neem dan contact op:
[email protected]
0498 12 22 78
•Ontwerpen voor kleine
series
In het project willen de
uitvoerders een ontwerpmethode
(met ondersteunende tools) voor
kleine series ontwikkelen. Dit
doen ze op basis van een beter
inzicht en kennis van de meest
up-to-date productietechnieken
voor kleine series, de
toeleveranciers die deze
technieken kunnen aanbieden,
de impact die deze technieken
hebben op het ontwerp, enz.
Projecttype Tetra-project
Het project wordt uitgevoerd
door Universiteit Gent
(Industrial Design Center)
en Sirris.
• SIMON: Simultane
ontwikkeling van product
en business model
In het project willen we
onderzoeken op welke manier
een onderneming tijdens het
ontwikkelen van een product
simultaan het bijhorende business
model (distributiekanalen,
kost, verdienmodellen,… ) kan
ontwikkelen.
Projecttype VIS-project
Het project wordt uitgevoerd
door Optimo vzw,
Vlerick Business School en
Flanders Inshape vzw.
•SM4UI: Social Media for
User innovators
In het SM4UI ontwikkelen de
uitvoerders een handleiding
en ondersteunende tools
met betrekking tot zowel het
inzetten van user innovators in
het ontwikkelen van nieuwe
producten, als tot het opsporen
van user innovators via sociale
media.
Projecttype VIS-project
Het project wordt uitgevoerd
door de KU Leuven en
Flanders Inshape vzw.
Projectpartners: Agoria, Centexbel en HoGent
024_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_025
PROJECTEN
PROJECTEN IN HET KADER VAN DESIGN PLATFORM VLAANDEREN
Flanders Inshape is een van de vijf oprichtende partners in Design Platform
Vlaanderen. De partners initiëren projecten om design in te zetten als essentieel
middel voor de transformatie van Vlaanderen tot een creatieve, competitieve,
polyvalente en menselijke kenniseconomie.
GROW OPLEIDING DESIGNMANAGEMENT
Cross-Company
PETERSCHAPSPROJECT
Unizo organiseert peterschapsprojecten sinds
1997. Bijna 10.000 ondernemers namen reeds
deel aan het peterschapsnetwerk over heel
Vlaanderen verspreid.
Voor een nieuwe reeks rond Service Design
in de toeristische sector en de horeca ging
Flanders Inshape in zee met Unizo
West-Vlaanderen. Doorheen gans de
provincie gingen enthousiaste ondernemers
van start voor een reeks rond 'klantgericht
ondernemen'. In een verbetertraject
van 8 sessies ontrafelen we samen met
ondernemers uit verschillende sectoren
en de peter van de groep, een expert
uit de praktijk, de optimalisatie van het
dienstverleningsproces.
In 2014 starten 4 nieuwe groepen, dus bij
interesse kan je ons altijd contacteren:
[email protected]
Design Platform Vlaanderen heeft in 2013 de allereerste
langlopende opleiding designmanagement in Vlaanderen
georganiseerd.
Senior designers en designmanagers van 10 Vlaamse
bedrijven legden een intensief traject af en werden in
groep en individueel begeleid door docenten van het
gerenommeerde Park. Het traject liep over 40 weken en
omvatte tweedaagse live sessies in groep, afgewisseld
met individuele opdrachten. De deelnemers kregen
tussentijdse online coaching en de opdrachten werden
telkens geëvalueerd in de volgende sessie. Een finale
evaluatiesessie sloot de reeks af.
De opleiding vroeg een sterk engagement van de
deelnemers en daar kregen ze heel wat voor terug. Ze
werden echt ondergedompeld in designmanagement en
leerden ontzettend veel bij.
De docenten van Park hebben de inhoud van de opleiding
samen met Flanders Inshape en Howest afgestemd op
de Vlaamse bedrijfscontext.
Tot juni 2014 loopt ook de opleiding GROW DESIGNMANAGEMENT
cross-agency, specifiek voor designbureaus.
www.designplatformvlaanderen.be
026_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_027
PROJECTEN
Mobilotoop: open mobiliteit voor een
stedelijke omgeving
Mobilotoop beoogt
een open
mobiliteitscultuur
waarin ...
elke rit een ontmoeting is,
elke deelnemer een ondernemer,
elke uitwisseling waarde creëert,
elk voertuig een dienst levert,
elk onderdeel een modulaire
bouwsteen is,
elk stukje informatie nieuwe
oplossingen mogelijk maakt,
elk slot een verbinding opent,
elk contactpunt een
energiebron is,
elke postbus een ophaal- en
afleverpunt,
elk gebouw een hulpmiddel,
elke straat een piazza,
elke buurt een thuis,
elke stad een ecosysteem
028_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_029
PROJECTEN
Hoe zouden we ons in de stad van morgen kunnen verplaatsen, met behulp
van welke voertuigen, diensten en infrastructuur? Hoe kunnen we verder
bouwen op wat reeds aanwezig is? Hoe creëren we meerwaarde voor mens
en omgeving, voor burger, ondernemer en publieke instanties? Hoe draagt
dit bij tot een stad en omgeving waarin iedereen graag zou willen wonen?
Rond deze maatschappelijke vragen werd bij het project Mobilotoop, dat
liep van september 2012 tot december 2013, nagedacht. Het is dan ook van
belang om te kijken hoe de bewoner van de stad in de toekomst zal willen
leven, eerder dan welke technologieën er dan wel zullen zijn om ons leven
beter te maken.
Het was een proces bestaande uit diverse stappen, waarbij zgn. 'open
design' de centrale filosofie vormde. Hierbij delen mensen en organisaties
openlijk en vrij ideeën en ontwerpconcepten zonder ze zich toe te eigenen
of af te schermen. Eenieder mag ze gebruiken, aanpassen en/of verbeteren.
Vanuit dit perspectief schetst Mobilotoop een beeld van stadsbewoners die
zelf de tools in handen nemen om eigen oplossingen te creëren en door te
ontwikkelen. Deze werkwijze opent een wereld aan mogelijkheden, zowel
voor ontwerpers, de industrie alsook de publieke sector.
De voedingsbodem werd gelegd tijdens interviews met experten en
workshops met experten en ontwerpers uit diverse hoek (o.a. sociologen,
ingenieurs, ontwerpers, architecten, kunstenaars, …). Een select gezelschap
van geïnteresseerden ging naderhand vanuit deze inzichten in drie
tweedaagse werksessies aan de slag om vorm te geven aan een nieuwe
mobiliteitscultuur. De kernwaarden waarrond de conceptontwikkeling zich
ontvouwde zijn: open, transparant, slim, sociaal, gebaseerd op wederzijdse
verantwoordelijkheid en vertrouwen, etc.
De resultaten dienen als inspiratiebron in een tentoonstelling op C-mine in
Genk en in een mooie Mobilotoop publicatie. mobilotoop.net
OpenCareLab
Na het succesvolle project Mobilotoop, zijn we
gestart met het tweede cross-overproject van Design
Platform Vlaanderen. Deze keer wagen we ons aan
het formuleren van open design toekomstscenario’s
voor de gezondheidszorg. Door kennisuitwisseling
tussen zorgindustrie, experts op diverse domeinen,
designers, kenniscentra, scholen en het brede
publiek streven we naar tastbare concepten en
prototypes. Niet voor morgen, wel richting 2040.
Projectpartners: Design Platform Vlaanderen,
Flanders Care, POM West-Vlaanderen,
Provincie Limburg en Voka Health Community
AO PROJECT VOOR STARTERS
CREATIEVE LINK
Flanders Inshape is partner in het nieuwe project voor starters in creatieve sectoren.
Creatieve starters zijn vooral gedreven door hun passie, en in mindere mate
door ondernemerszin. We willen daarom extra inzetten op het aanscherpen van
ondernemerscompetenties. Daarnaast blijkt dat er een hogere slaagkans is om vanuit
een netwerk aan de slag te gaan dan te werken op individuele basis.
Deze specifieke kritische succesfactoren willen we stimuleren tijdens dit uniek
project waar we enerzijds werken aan de ontwikkeling van een businessmodel
voor samenwerkingsverbanden tussen starters in creatieve sectoren, en anderzijds
dit businessmodel permanent aftoetsen aan nieuw te creëren creatieve linken die
verregaand samenwerken en gezamenlijke opdrachten uitvoeren onder begeleiding
van een mentor en ondersteund door een expertenpool.
Projectpartners: Ondernemerscentra West-Vlaanderen, POM West-Vlaanderen,
Toegepast Vormingscentrum en Flanders Inshape vzw
Mobilotoop is het eerste cross-overproject van
Design Platform Vlaanderen, gerealiseerd door een
samenwerkingsverband van Flanders Inshape, IDE,
het Vlaams Instituut voor Mobiliteit (VIM),
Intrastructures & Pantopicon.
Dit project is mogelijk gemaakt door Design Platform
Vlaanderen, Agentschap Ondernemen en VIA 2020
030_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_031
HET
FLANDERS
INSHAPE
TEAM
Na een terugblik op
een succesvol 2013,
kijkt het team van
Flanders Inshape vooruit
naar 2014. Iedereen heeft
een persoonlijk 'woord
Maka De Lameillieure
Algemeen Directeur
[email protected]
T +32 56 28 28 40 – M +32 498 91 94 99
Remco Lenstra
Programmamanager Kennisverspreiding
[email protected]
T +32 56 28 28 42 – M +32 498 91 94 97
Marianne Verkest
Coördinator Communicatie en Events
[email protected]
T +32 56 28 28 40 – M +32 498 91 94 93
Ann De Keersmaecker
Design Researcher
[email protected]
T +32 56 28 28 43
Brian Legein
Programmamanager Kennisontwikkeling
[email protected]
T +32 56 28 28 43 - M +32 498 12 22 78
Mijn woord en mijn voornemen voor
2014 is een ‘klagenloos’ jaar. Ik heb een
prachtige job, leer elke dag bij, geniet,
laat (soms) los, relativeer en ga voor de
essentie.
Mijn woord is ‘landen’. Landen
geografisch: de wereld verder
ontdekken. Landen in de zin van 'de
voeten op de grond' -zonder te vergeten
te dromen - toch streven naar concreet
en relevant zijn.
Landen met communicatie: niet pseudointellectueel lullen, maar boodschappen
doen landen in de leefwereld van je
'publiek' of het nu bedrijfsleiders,
collega’s of je eigen kinderen betreft.
Plezier is mijn woord voor 2014. Het
leven, professioneel en privé, is een stuk
mooier als er plezier aan te beleven is en
dat vind je soms in heel kleine dingen.
Mijn woord voor dit jaar is ‘een beeld’.
Een beeld zegt meer dan duizend
woorden. En dat merk je aan de
kracht van ontwerptools als persona’s,
observaties, braindrawings, …
Ik wens iedereen een beeldend mooi
jaar, waarin er woorden zijn om met
elkaar te spreken over briljante visies
gevormd door zulke tools.
‘Ja, en…’
Hopelijk horen we in 2014 dikwijls de
woorden 'ja, en'. Het veel vaker te horen
alternatief - 'ja, maar…' - doodt immers
elke vorm van ondernemerschap.
van het jaar' gekozen.
Wat is jouw woord
van het jaar?
Marie De Clerck
Project Architect
[email protected]
T +32 56 28 28 43 - M +32 475 49 65 53
Kim Soenen
Office Manager Administratie
[email protected]
T +32 56 28 28 50 - M +32 498 91 94 95
Voor 2014 stel ik voor om meer te
lachen! Meer van het leven genieten en
ontspannen, meer mindfulness en eens
vaker neen zeggen. Dus meer plezier
thuis en op het werk.
Philippe Martens
Designmanagement Coach
[email protected]
T +32 56 28 28 44 – M +32 498 91 94 94
Mijn woord voor 2014 is ... ‘spitant’:
voor iedereen een gezond, levendig
jaar zonder zorgen (en uren in de
wachtkamers).
032_JAARVERSLAG 2013 - 2014
Goesting is mijn woord van het jaar.
Goesting om te ondernemen, te houden
van, te groeien, te luisteren en te leren.
Met goesting is alles mooier en gaat
alles beter.
Roel Derijck
User Experience Design Coach
[email protected]
T +32 56 28 28 50 - M +32 477 57 58 31
Sarah Gillis
Projectcoördinator
[email protected]
M +32 473 20 16 23
2014 zal voor mij het jaar worden van
‘nu’. Nu zal ik de mensen om wie ik
geef koesteren, nu zal ik plezier beleven
in mijn werk, nu wil ik iets betekenen
d.m.v. eenvoudige dingen, …
Een kort maar kordaat woordje, eentje
waardoor je geen enkel excuus meer
hebt om zaken uit te stellen.
‘De leerling’
‘Vergeet de leerling niet’, of 'kijk ook
naar de mening van de leerling',
twee bezorgdheden die ik begin 2014
geregeld hoor terugkomen bij de eerste
voorbesprekingen van het project
LINK. En ze hebben gelijk dat ze hun
bezorgdheid ventileren. Ik deel namelijk
dezelfde mening. Maar omdat je nooit
zeker genoeg kan zijn roep ik ‘de
leerling’ toch maar uit tot mijn woord
van het jaar 2014.
JAARVERSLAG 2013 - 2014_033
slotwoord
Designgedreven innovatie ontstaat
op de raakvlakken
Hoe legt men aan de tantes en nonkels kort en duidelijk uit wat men
beroepsmatig eigenlijk aan het doen is? Op dergelijke momenten zou ik een
arts of apotheker of, gezien de omstandigheden, zelfs een notaris willen zijn.
Maar hoe vat ik in één woord samen wat wij bij Flanders Inshape zoal doen?
Ten eerste werken wij crosssectoraal. Er zijn maar weinig sectoren waarvoor
wij tot nu toe niet hebben gewerkt; ruimtevaart is zo één, maar never say
never. Dankzij de medewerking van onze partners kunnen wij deze aanpak
met succes hanteren. Wij sporen ondernemingen aan om verder te gaan dan
klantentevredenheid. Door de gebruiker, zijn/haar leefwereld en noden te
leren begrijpen, zetten wij de bedrijven aan om klantenbeleving te creëren.
Wij werken voor en met productiebedrijven en steeds meer met dienstverlenende bedrijven. Wij werken
voor en met de bedrijven, maar zonder een sterke samenwerking met de product- en service designbureaus
kunnen wij in het veld weinig bereiken. In de systematisch werkende technische en/of economische
omgevingen lanceren wij designgedreven denken en handelen. Niet op het niveau van sensibiliseren of
best cases, maar diepgaand, ‘voor echt’. Wij voeren onderzoek om wetenschappelijke geloofwaardigheid
en systematiek in het designveld in te brengen. Kenniscentra, universiteiten, hogescholen in binnen- en
buitenland leveren hiervoor zeer belangrijke input.
En last but not least, wij zijn het kenniscentrum productontwikkeling en industrieel design. Wij
ontwikkelen geen producten, maar technieken om product- en dienstontwerp sneller, efficiënter en
leaner te doen verlopen.
Wij kiezen geen platgetreden paden maar werken on the edge. Het gevaar van het werken 'op de rand'
van verschillende sectoren / disciplines / aanpakken is dat men tussen de edges kan vallen. Als het
moeilijk gaat, plooit men snel terug naar oude gewoontes en patronen. De afstand tussen de sectoren en
disciplines wordt dan groter. Wij zijn er echter van overtuigd dat innovatie juist ontstaat op de raakvlakken
van meerdere kennisgebieden en sectoren, op de raakvlakken tussen visies, technologieën en menselijke
behoeften. Innovatie ontstaat daar waar mensen met verschillende ervaringen, expertise of achtergrond
samen komen. Daarom bestuderen wij de processen in verschillende sectoren en disciplines en zijn
kruisbestuiving en cross-over dagelijkse praktijk bij Flanders Inshape, geen loze woorden.
RAAD VAN
BESTUUR
VOORZITTER_CARL DEWULF / LVD GROUP
SECRETARIS_HERMAN DERACHE / SIRRIS
EREVOORZITTER_PHILIPPE VLERICK / UCO TEXTILES
LEDEN
ALAIN DENIS / VVIO
CHRIS DE ROOCK / FEDUSTRIA
FRANS DIERYCK / ESSENSCIA
JOS PINTE / AGORIA
Jan Laperre / CENTEXBEL
Christian Lecluyse / RESOC
KOEN VERHAERT / VVIO
JAN VAN HECKE / BOONE INTERNATIONAL
LUC MEIRLAEN / NIKO
Frank Goethijn / Universiteit Antwerpen
KOEN DE CLERCQ / TUPPERWARE
WAARNEMERS
BERNARD DE POTTER / AGENTSCHAP ONDERNEMEN
CORIEN STRUIJK / IWT
Dankzij deze aanpak was 2013 voor Flanders Inshape een bijzonder succesvol jaar. De vele projecten,
opleidingen, bedrijfstrajecten opgenomen in dit jaarverslag en de bijzonder positieve en motiverende
feedback van jullie, bedrijven, ontwerpbureaus, universiteiten en kenniscentra, getuigen van dit
interessante jaar. Wij zien duidelijk dat de aanpak werkt. Maar er is nog veel te doen.
En mochten jullie, beste lezers, een oplossing hebben voor een duidelijke, korte beroepsomschrijving
voor Flanders Inshape, dan hoor ik het graag.
Maka De Lameillieure
[email protected]
034_JAARVERSLAG 2013 - 2014
JAARVERSLAG 2013 - 2014_035