© Copyright 2013 Dagblad De Limburger / Limburgs Dagblad. Het auteursrecht, ook ten aanzien van artikel 15 AW, wordt uitdrukkelijk voorbehouden. Donderdag, 30 januari 2014 PAPIER wint van digitaal We lezen steeds meer vanaf computerschermen en steeds minder vanaf gedrukt papier. Maar welke kwaliteit heeft dat moderne leesgedrag eigenlijk? Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat lezen vanaf papier beter, sneller en effectiever is. Enquêtes laten ook zien dat de lezer een papieren blad nog steeds ruim verkiest boven een digitaal medium. En tóch gaan veel bladen failliet. Wat is er aan de hand? door Ralf Vandebergh D e manier waarop wij in de toekomst lezen lijkt te zijn bepaald door media als het internet of het e-book. Kranten en tijdschriften hebben het moeilijk of verdwijnen simpel van de markt. Uitgevers als Sanoma zijn gedwongen om afscheid te nemen van gerenommeerde bladen die jarenlang in de schappen lagen te pronken. De razendsnelle verspreiding van informatie en dito, wereldwijde communicatie zijn kenmerken van het internettijdperk en we begeven ons blindelings op deze digitale snelwegen. Omdat we erin mee worden gezogen, zijn we geneigd te denken dat de digitale informatievoorziening net zo goed, zo niet beter functioneert dan de ouderwetse media. Maar dat is nog maar de vraag. Anne Mangen van het leescentrum van de universiteit van Stavanger in Noorwegen legde 72 scholieren verdeeld in twee groepen - teksten Onderzoeken geven aan dat mensen nog steeds het liefst vanaf papier lezen. De tekst dringt dan ook beter tot je door. voor. De ene groep moest de teksten in pdf-formaat lezen vanaf het scherm van de computer en de andere groep vanaf papier. Daarna moesten de leerlingen vragen beantwoorden. De onderzoekers wilden te weten komen in welke mate studenten beïnvloed worden als ze geografie-, wetenschap- en geschiedenisteksten lezen vanaf het scherm of vanaf papier. Duidelijk bleek dat de groep die vanaf het scherm had gelezen aanzienlijk minder van de teksten had begrepen dan de groep die hetzelfde vanaf papier tot zich had genomen. Dit is slechts één voorbeeld van de talloze studies die op dit gebied zijn verricht. mogelijk te maken creëert het menselijk brein een circuit waarbij het gebruik maakt van andere gebieden in de hersenen die toegepast worden voor gesproken taal, het zien en motorische coördinatie. Dit nieuwe circuit maakt veel gebruik van het herkennen van vormen, daarom kunnen we letters zo goed van elkaar onderscheiden. Er zijn volgens de onderzoekers verschillende zaken die dit verschil in leeskwaliteit veroorzaken. Eén deel kan waarschijnlijk verklaard worden door technische factoren. Zo kunnen we bijvoorbeeld afgeleid worden omdat we met de cursor door een tekst heen moeten scrollen. Het bladeren door een geprint boek gaat veel meer op de automa- tische piloot. Het lezen vanaf papier is ook veel rustgevender omdat het papier zelf geen licht uitstraalt zoals een beeldscherm, maar slechts licht reflecteert. Zo zijn er meer punten te bedenken die van invloed kunnen zijn op het concentratievermogen. Alle handelingen die nodig zijn om iets vanaf een scherm te lezen zorgen voor verminderde concentratie. Een recente ondervraging bij kinderen door het Jeugdjournaal wees uit dat ook jonge kinderen - die nota bene opgroeien met de smartphone en de iPad - liever vanaf papier lezen dan ‘altijd maar die computer op schoot te moeten hebben’. De belangrijkste reden waarom lezen vanaf een papieren document te prefereren is heeft volgens wetenschappers een evolutionair verband. Maryanne Wolf van de Tufts University in Boston is specialist op dat gebied. Ze schrijft dat het schrift pas heel laat in de evolutie van de mens opdook, zo rond 3500 voor Christus. Hierdoor is lezen nog niet echt in ons lichamelijk systeem geïntegreerd. Om lezen tóch Maar het gaat nog een stukje verder. De wetenschap is het erover eens dat onze hersenen een boek of blad zien als een soort landschap, iets dat we dus gewend zijn sinds het prille begin van de menselijke evolutie. Dat wil zeggen dat als we een boek, tijdschrift of krant lezen, we ons vrij makkelijk in het verhaal kunnen oriënteren omdat we goed kunnen bepalen waar in een verhaal we ongeveer zitten. De vorm van het document helpt ons hierbij, bijvoorbeeld de hoeken van een opengeslagen boek. Ons lichaam is snel in staat om op deze ‘gevoelens’ die we van het boek krijgen te reageren. Daarom bladeren we zonder na te denken vrij snel naar de juiste pagina, bijvoorbeeld om een bepaalde passage terug te vinden. Lezen is dus meer een wisselwerking tussen brein en lichaam dan we geneigd zijn te denken. De overgang naar een digitaal medium - het lezen vanaf een scherm van een computer of het lezen van een e-book - brengt dit natuurlijke coördinatiesysteem in de war. We kunnen niet meer ‘voelen’ waar we zijn omdat we het blad of het boek niet in de handen vasthouden en daarom niet kunnen bepalen hoe dik het is of hoe ver we gevorderd zijn. In plaats daarvan hebben we een scherm voor ons waar we ons op een heel andere manier op moeten oriënteren - door middel van knopjes en schuifjes dus. Nu worden er door de softwarefabrikanten verschillende trucjes bedacht om de digitale documenten zoveel mogelijk op echte boeken te laten lijken - bijvoorbeeld met bladzijden die je met de cursor kunt omslaan als een echt boek. Maar dat zijn lapmiddelen die niet hetzelfde lichamelijke gevoel geven als wanneer we een echt boek in de hand ne- archieffoto Hollandse Hoogte 70% Nog bijna 70 procent bleek liever de papieren krant te lezen dan de digitale vorm. Bij kortere nieuwsberichtjes of mailtjes bleek de voorkeur voor papier of pixel een stuk minder relevant. men; de handelingen blijven immers nog steeds digitaal. Niet alleen ons concentratievermogen neemt af bij lezen vanaf een scherm, ook de leessnelheid wordt minder. Een onderzoek gedaan door de industrie- en productiefaculteit van de Wayne State universiteit in Detroit wijst uit dat online-lezen 10 tot 30 procent trager gaat dan lezen vanaf papier. De onderzoekers constateerden verder dat lezers van papieren bladen meer gebruikmaken van lichamelij- ke hulpjes zoals vingers om aan te wijzen waar ze in de tekst zijn gebleven. Dit bewijst opnieuw het (onderschatte) lichamelijke aandeel bij het lezen. Onbewust werken al deze voordelen van het lezen van traditioneel papier in op onze voorkeur. Het blijkt dat de behoefte om online te lezen afneemt naarmate de tekst meer rust vergt om te lezen. Achtergrondartikelen zijn daarom minder geschikt om vanaf een scherm te lezen dan snelle nieuwsberichten. Dat zie je ook terug in de cijfers; het managementbedrijf Smartlead onderzocht het verschil tussen de voorkeuren voor online lezen ten opzichte van lezen vanaf papier. Ruim 90 procent gaf aan liever papieren boeken te lezen dan elektronische. Voor tijdschriften lag dat percentage nog op 85 procent. Nog bijna 70 procent bleek liever de papieren krant te lezen dan de digitale vorm. Bij kortere nieuwsberichtjes of mailtjes bleek de voorkeur voor papier of pixel een stuk minder relevant.