De zucht naar goed bestuur in de stad Lessen uit een weerbarstige werkelijkheid Frank Hendriks (Tilburg University) Presentatie Verdus Congres Rotterdam, 16 juni 2014 Prof. dr. Jouke de Vries, hoogleraar bestuurskunde en decaan van de faculteit Campus Den Haag/Universiteit Leiden Het ontsluiten van de kracht in de stad is dé kernopgave voor het hedendaagse stadsbestuur. Zoiets gaat met vallen en opstaan. Boeken die het mogelijk maken hierop te reflecteren én gebruikt kunnen worden als handboek en naslagwerk zijn zeer nodig maar helaas dun gezaaid. U heeft nu zo’n zeldzaam boek in handen. drs Rodney Weterings, directievoorzitter KEI, NICIS-institute, NIROV en SEV en voormalig wethouder gemeente ‘s-Hertogenbosch Frank Hendriks & Gerard Drosterij (Red.) Met het vervagen van de natiestaat zijn steden belangrijker dan ooit. Veel steden zoeken naar nieuwe manieren van besturen. Meer horizontaal (“governance”) dan verticaal (“government”). Voor deze zoektocht is dit voortreffelijke boek onmisbaar. De zucht naar goed bestuur in de stad In het stadhuis van Siena zijn de wereldberoemde fresco’s van Ambrogio Lorenzetti te bewonderen die het ‘goede stadsbestuur’ tegen het slechte afzetten. In het Bredase stadhuis worden klassieke waarden van goed bestuur in prachtig glas-in-lood gevangen. Welke waarden zijn thans cruciaal voor het zoeken naar goed bestuur in een verstedelijkte samenleving? Welke lessen zijn te trekken uit de vele pogingen die steden ondernemen om tot beter bestuur te komen? Op deze vragen geeft dit boek een antwoord, kijkend naar verschillende steden – Almere, Amsterdam, Breda, Den Haag, Dordrecht, Eindhoven, Tilburg, Zwolle – reflecterend op het debat over good governance in de bestuurskunde. Stedelijke regimes, markten, platforms en polders vormen praktische aanknopingspunten voor de zucht naar goed bestuur in de stad. En bestuurlijke effectiviteit, responsiviteit, behoorlijkheid, veerkracht en tegenwicht zijn daarbij van fundamentele waarde. De zucht naar goed bestuur in de stad Lessen uit een weerbarstige werkelijkheid ISBN 978-90-5931-677-5 Frank Hendriks Gerard Drosterij 9 789059 316775 redactie Overzicht presentatie 1)  Consortium: steden en vragen 2)  Good governance: wat is ‘goed bestuur’ in de stad? 3)  Urban governance: welke bewegingen zien we? 4)  Bevindingen en lessen: naar ‘beter bestuur’ ad 1) Consortium: partners •  Onderzoeksgroepen –  Universiteit van Tilburg (scientific lead) –  Universiteit Leiden, Campus Den Haag •  Stedelijke/bestuurlijke consortium partners –  –  –  –  –  Dordrecht (urban lead) Amsterdam, Den Haag, Almere Eindhoven, Breda, Tilburg, Zwolle Ministerie BZK Nicis Ad 1) cases: zoeken naar beter bestuur: •  •  •  •  •  •  •  •  Amsterdam: Systeem in beeld Den Haag: Mariahoeve Eindhoven: Brainport Zwolle: Samen maken we de stad Dordrecht: Burger aan zet Tilburg: Digidebat shopping mall Almere: Politieke markt e.o. Breda: Wijktafels K+,//' L .+*-( **) ,'#>+%96* 1!!'%(*$$+), 1#) -* 1*'%96+$$*)-* 1*$-*) 1#) /+(-#,+)4 ,*) *) -* %&'*+-+), 1#) -* !)-*'5!96(* 9#%*% !1*' -*5* 1*$-*)2 ?+( +% (*1*)% 6*( !'-*)+),%"#-*' 1!!' -* 1*'%96+$$*)-* 6!!>-%(/""*) +) -+( .!*"2 !"#$$% & '()*(+ ,-+ $".*-#"+#(+/ 012"."(2 ,-+ 2.(*()"34( 5-2(2 A. Goed bestuur in wijk en buurt D B T DH Z C. Goed bestuur in het publieke domein Al A E B. Goed bestuur in stedelijke programma’s en projecten M*,*)-#N 9#%/OP%(+*" A7%(*'-#7 Q A8 A$7*'* Q A$8 @'*-# Q @8 ?!'-'*96( Q ?8 D+)-6!1*) Q D8 ?*) H##, Q ?H8 F+$./', Q F8 J0!$$* Q J Ad 1) Consortium: vragen •  Wat is essentieel voor het ontwikkelen van‘good governance’ in uw stad/casus? •  Wat wordt ondernomen om hier dichter bij in de buurt te komen? •  Wat kan hiervan worden geleerd met het oog op nieuwe pogingen om bestuurskracht, kwaliteit van bestuur e.d. te versterken? => Mochten we een hedendaagse ‘Allegoria del Buon Governo’ schilderen, wat zouden we dan moeten afbeelden? Ad 2) ‘Good governance’…niks nieuws! ‘Allegoria del Buon Governo’ (Ambrogio Lorenzetti, Siena, 14e eeuw) ‘Allegoria del Cattivo Governo’ (Lorenzetti) Ad 2) Moderne ‘codes’ voor goed bestuur ⇒  BZK: Openheid & integriteit; Goede dienstverlening; Participatie; Doelgerichtheid en doelmatigheid; Rechtmatigheid en rechtvaardigheid; Zelfreinigend vermogen en lerend vermogen; verantwoording. ⇒  Raad van Europa: Fair Conduct of elections, representation and participation; Responsiveness; Efficiency and Effectiveness; Openness and transparancy; Rule of law; Ethical conduct; Competence and capacity; Innovation and openness to change; Sustainibility and long-term orientation; Sound financial management; Human rights; cultural diversity and social cohesion; Accountability ⇒  UNDP: Participation, Strategic vision, Rule of law, Transparancy, Responsiveness, Consensus orientation, Equity building, Accountability, Effectiveness and efficiency Ad 2) Onze synthese: de waardencatalogus Inputwaarden Democratie Rechtstaat Outputwaarden Systemwaarden “rule by the people” “for the people… “of the people” Centraal: Responsiviteit Centraal: Effectiviteit Centraal: Veerkracht “due process” “countervailing powers” Centraal: Behoorlijkheid Centraal: Tegenwicht Ad 2) gerelateerde kwaliteitsnormen Inputwaarden Outputwaarden Systemwaarden Democratie Responsiviteit Representatie, ‘rapport’, participatie, toegang, openheid Effectiviteit Productiviteit, efficiency, slagvaardigheid, toegevoegde waarde Veerkracht zelfregulerend vermogen, weerbaarheid, adaptiviteit, ‘samenredzaamheid’ Rechtstaat Behoorlijkheid Zorgvuldigheid, transparantie en navolgbaarheid, rekenschap, integriteit en betrouwbaarheid, fatsoenlijke, gelijke en onpartijdige behandeling, proportionaliteit en ‘fair play’ Tegenwicht countervailing powers, checks & balances, macht én tegenmacht, bestuur én toezicht Ad 2) Observaties mbt waarden •  Veel nadruk op outputwaarden of inputwaarden •  Enige aandacht voor systeemwaarden •  Relatief weinig aandacht voor‘behoorlijk bestuur’ => Duidelijke accenten in een meervoudige zoektocht naar beter bestuur 61'- ,' 8'(-677'+&'), 1$+ ,' 82-%'- D ,)-'0( 6/ )+,)-'0( 1)$ ,' #63)()'7 D = ,$+ (60& 166-$3 $3" '-7'++)+% 1$+ ''+ -'3$()'/ 5@$7 6+(@)77'3, $"#'0(9 !"#$$% &' ())%*+,)-)./#$0 12+%3/%-+ 2+%0"+4 +5 ),,+5-+5 "5 0-+*+."63+ ,)0+0 Inputwaarden (de ‘voorkant’ van het proces) Outputwaarden (de ‘achterkant’ van het proces) Systeemwaarden (de ‘constitutie’ van het systeem) Responsiviteit (en gerelateerde inputwaarden) Effectiviteit Veerkracht (en gerelateerde outputwaarden) (en gerelateerde systeemwaarden) D, B, T, Al, Z E, DH, A, Al, D Z, D, Al Behoorlijkheid (en gerelateerde proceswaarden) Tegenwicht (en gerelateerde systeemwaarden) B Al E'%'+,$F 0$"2GH"()'7 I="('-,$= J I. I3='-' J I3. B-',$ J B. K6-,-'0&( J K. C)+,&61'+ J C. K'+ ;$$% J K;. L)382-% J L. M@633' J M NB I00'+(2'-)+% )+ "(','3)47' 0$"2" @''-%'%'1'+ ,66- $00'+(2'-)+% 1$+ 3'(('-06,'" O6#36#'+, 1$+ !%'@66+*. +$ !1'(%',-27(*. +$$- !1'(%',-27(* 'P+ !6+,'-"(-''#(*9 Ad 3) Shifts in urban governance •  Eenduidig van ‘A naar B’ - “from government to governance” ? •  Welke bewegingen zien we feitelijk in een breed palet van cases? *2 .$ 9I$&*%$ )('I$'!: 4% )(('" $% &45+ =QG7 T H' &*'." ,$$' %#.'(+ I$-$I. *2 90*%0(''$%"4$: #-! !$-$0"4$,$01#%4!,$ = 5(4!" *2 90*,,(%40#"4$: #-! 0**W'.4%#"4$/*', =8G7 !"#$$% & '()*+*#", -./ !"#$% &'()"%$%*) A. Echte beslissers Stedelijk regime Stedelijke polder C. Concurrentie D. Communicatie Stedelijke markt Stedelijk platform B. Gewone burgers K2"4$ U; ,$$' ##%.#01" /**' .$ $01"$ )$!-4!!$'!; 4! 4%I$I$/$% .**' .$ I$.#01 #-! ,$% &$'+$-45+ 4$"! &4- )$'$4+$% 4% 1$" !"$.$-45+ .*,$4% ,$% .$ $-4"$! $% !- Ad 3) Observaties mbt verschuivingen •  Veel woorden voor ‘governance’ (zie Lexicon) •  Veel varianten op bekende thema’s: (nog meer) communicatie via polders/platforms •  Stedelijke markten/regimes komen er relatief bekaaid af •  Bijna overal bewegingen richting burgers •  Veelal overheids-geïnitieerd (weinig‘derde generatie’) #$% *$-,($(./$0 4!$'2.)* 3560$< /'% :,6# '0/B& ," $$" )'% '>-$:)'+%$ 1.*( ('",= >$&%$$*%C !"#$$% &' ()*+,+#"- ./0 !"#$% &'()"%$%*) -0 *+1"2"+0-%"0# ./0 12-3-,"45- 6/1-1 A. Echte beslissers Stedelijk regime E Z, Al, DH C. Concurrentie Stedelijke polder DH, A, Z, B, E, Al D D, Z DH D, B, T, Al Stedelijke markt D. Communicatie Stedelijk platform B. Gewone burgers E$-$"/'F 6'&BGH&%,$+ I(&%$*/'( J I< I0($*$ J I0< 2*$/' J 2< K.*/*$6#% J K< 4,"/#.1$" J 4< K$" A''- J KA< @,07B*- J @< L).00$ J L M2 I66$"%B$*,"- ," &%$/$0,9+$ 6'&$& )$$*-$-$1$" /..* '66$"%B$*,"- 1'" 0$%%$*6./$& N.30.3$"/ 1'" 5-$).."8< "''* 51$%-$/*B+%8< "''* 51$%-$/*B+%8 $O" 5."/$*&%*$$3%8C => Observaties individuele steden •  •  •  •  •  •  •  •  Dordrecht: stedelijk platform met marktelementen bijgemengd; focus op responsiviteit (input) en responsabilisering (systeem: veerkracht) Breda: stedelijk platform met polderelementen; focus op rapport (input) en interactiviteit (proces) Tilburg: digitaal informatieplatform; accent op verzamelen & doorgeven geluiden (input) Almere: nadruk (variërend van sterk naar licht) op stedelijk platform, polder en regime; focus op inputlegitimiteit (inbreng stedelingen) naast outputlegitimiteit (bouwen aan de toekomst) Zwolle: stedelijke polder met trekjes van stedelijk regime en een beetje stedelijke markt; focus op veerkrachtig, samenwerkend systeem + responsiviteit via ideeënmakelaar Eindhoven: stedelijk regime met polderkenmerken; focus op outputlegitimiteit (kenniseconomie versterken) Den Haag: stedelijke polder, soms versmallend/verbredend (elite/bewoners); focus op reconstructie Mariahoeve (outputwaarden) Amsterdam: government én governance: gemeentelijke regie op netwerksamenwerking; betere outcomes (producten die beter bij vraag aansluiten) door beter systeem (systeem in beeld en opgeklaard) door CoPs (ad 4) Algemene stellingen •  ‘Shifts in governance vaak varianten op bekende thema’s •  ‘Government’ behoudt belangrijke rol binnen ‘governance’ •  Zucht naar goed bestuur vaak gefocust op input/outputschema •  Belang van behoorlijk bestuur, maatschappelijke veerkracht en geïnstitutionaliseerde tegenmacht onderschat Uitdaging, ‘opdracht’ •  Zoek ‘kwaliteit’ niet in één hoek •  Verdeel aandacht wijs •  Zoek ‘beter bestuur’ niet alleen via de bekende weg •  Experimenteer ook aan de linkerkant en de onderkant van de governance typologie: –  Gezonde competitie & verstandige aggregatie –  Maatschappelijk initiatief & samenredzaamheid Naar beter stadsbestuur met beter burgerschap (zie boek) 1.  (Mee) regeren is (mee) vooruitzien; electronische voorspellingsmarkten; “toekomstdiscussie 2.0” 2.  Verder leren met aggregeren: statistische groepen; kennis/ inschattingspeilingen; “stadsmonitor 2.0” 3.  Beter inspelen op de stemmingendemocratie: competitieve stemmingen, jurybeoordelingen; “internetspiegel 2.0” 4.  ‘Wiki governance’; electronic crowdsourcing, match-making; collaborative editing, designing, problem solving; “prosumer 2.0” 5.  Collaborative governance regimes en vitale coalities; durf afwisselend te verbreden én te versmallen; “coproductie 2.0”