Magazine
eHealth-monitor 2014:
Nederland scoort goed
Nieuwe jeugdhulp
vraagt om
innovatieve
oplossingen
en actie
Magazine over innovatie en ICT in de zorg Proefproject levert
snel uitslagen en
gevalideerde data
Flexibele capaciteit
voor Erasmus MC
Jaargang 1 • Nr. 3 • www.digitalezorg.nl
APP VOOR DE THUISZORG:
Voorwoord
KEY2ZORGPROFESSIONAL
Het MKB als innovatiemotor
Afgelopen maand sloot onze ‘open call’ voor voorstellen
van ons Europese acceleratieprogramma FICHe, Future
Internet CHallenge eHealth. Wij riepen startups en MKB-
ondernemingen uit Europa op om innovatieve ideeën in te
dienen, waarmee zij denken succesvol te kunnen zijn op
de markt. De beste ideeën kunnen tot e 217.000 aan fi-
nanciering ontvangen. Er zijn ruim 300 ideeën ingestuurd,
uit heel Europa en dat was boven verwachting.
Nu zijn er meer dan voldoende awards, prijzen en competities voor deze doelgroep. Waarom dan ook indienen bij
FICHe?
Navraag bij een aantal van de deelnemers leert dat het
niet om het geld gaat. Natuurlijk speelt dat ook mee,
hebbenden is tijdrovend, kostbaar en lastig voor elkaar
Nederland, Spanje en Finland die wij in het project te bie-
niet altijd.
maar belangrijker is de interactie met de ecosystemen in
den hebben. De bedrijven worden als onderdeel van het
acceleratieprogramma in contact gebracht met gebruikers,
kopers en financiers van hun nieuw te ontwikkelen dienst
of product. Vanaf het begin, dus van ontwikkeling tot het
business model. Echte co-creatie dus.
Dat is volgens mij ook cruciaal voor het succes van in-
novatie in de zorg. Nog steeds zie ik te vaak ‘technologypush’ voorbij komen en komen de gebruikers pas aan het
eind van het proces, als die al in beeld zijn. Voor het MKB
is dat best een uitdaging. Het includeren van alle belang-
U wilt dat uw thuiszorgmedewerkers op elk moment en op elke locatie
toegang hebben tot realtime cliëntgegevens en meer tijd overhouden voor
het verlenen van zorg. Dit is mogelijk met de app Key2Zorgprofessional.
SOFTWARE SOLUTIONS | IT OUTSOURCING | BPO | STAFFING SERVICES
www.centric.eu/zorg
Om die reden is FICHe gestart. Om een helpende hand te
bieden aan die MKB-ondernemers die een goed idee hebben. Zodat de kans op succes wordt vergroot.
FICHe zal niet ons laatste project zijn op dit gebied en wij
blijven dit soort initiatieven ook ondersteunen. Wilt u ook
een bijdrage leveren aan de innovatiekracht van het MKB
in de zorg? Mail mij dan op [email protected].
Paul Pelsmaeker
Hoofdredacteur en voorzitter Stichting Digitalezorg.nl
Digitalezorg.nl Magazine
verschijnt 5 maal per jaar
in een oplage van 3.000 ex. Het magazine biedt
interviews, praktijkverhalen en achtergronden
over ICT in de zorg en zorg-innovatie in de
breedste zin van het woord. Speciaal geschreven voor bestuurders en zorgprofessionals in
het algemeen en ICT-professionals binnen het
zorgdomein in het bijzonder.
Uitgever
Jos Raaphorst
06 - 34 73 54 24
[email protected]
Redactie
Robbert Hoeffnagel
06 51 28 20 40
[email protected]
Hoofdredacteur
Paul Pelsmaeker
06 - 10 60 96 69
[email protected]
Eindredactie/traffic
Ab Muilwijk
[email protected]
Toezending van Digitalezorg.nl Magazine vindt
plaats op basis van abonnementen en controlled
circulation. Vraag uw abonnement aan via
[email protected].
Advertentie-exploitatie
Mike de Jong
06 - 10 82 59 93
[email protected]
Colofon
Deze app geeft thuiszorgmedewerkers op locatie toegang tot alle benodigde
cliëntgegevens, zoals adresgegevens en contactpersonen en de planning van
de uit te voeren zorg. Daarnaast is handmatige of automatische registratie
mogelijk van onder andere de duur van de geleverde zorg, reistijden,
reiskosten, vakanties, scholing en vergaderingen.
te krijgen. Zelfs de grote bedrijven kunnen (of willen) het
Vormgeving
Studio Kees-Jan Smit BNO
Druk
Grafia Media Groep
Digitalezorg.nl Magazine is
een uitgave van
Stichting Digitalezorg.nl
Postbus 376
3400 AJ IJsselstein
FenceWorks
Beatrixstraat 2
2712 CK Zoetermeer
Het kopiëren of overnemen van artikelen,
geheel of gedeeltelijk, is uitsluitend toe-
gestaan na schriftelijke toestemming van
de uitgever. © Copyright 2014 Stichting
Digitalezorg.nl en Uitgeverij FenceWorks
nr. 3 / 2014 3
Inhoud
Inhoud
6
Facts & figures over eHealth: Nederland scoort goed
41 Platform verbindt kraamzorg, verloskundigen en ziekenhuizen
Vrijwel iedere huisarts in Nederland houdt zijn dossier voor-
De verloskundige zorg in Nederland beleeft dit najaar een
bovendien een vorm van telemonitoring. Circa twaalf procent
platform tussen een ziekenhuis en een aantal verloskundigen-
primeur met een proef van een verloskundig samenwerkings-
namelijk of uitsluitend elektronisch bij. Driekwart gebruikt
praktijken. De proef wordt mogelijk door een initiatief van BMA
biedt daarnaast inzage in medicatie. Van de zorggebruikers
uit Houten, specialist in ICT-oplossingen voor verloskunde in de
gebruikt zo’n tien procent een apparaat of een app die de
tweedelijnszorg. Het door BMA ontwikkelde platform verbindt
lichamelijke activiteit bijhoudt. Drie procent houdt dokters-
de verschillende informatiesystemen van de betrokken partijen
bezoeken bij en acht procent houdt zelf gegevens bij over
met elkaar. Een webgebaseerde viewer biedt verloskundigen en
voeding of dieet. Dat blijkt uit de eHealth-monitor 2014.
14
zekerheid over de budgetten voor komend jaar, ook al omdat
En verder
de helft van de gemeenten de deadline van 1 november niet
10 Officiële studiereis naar HIMSS15 in Chicago
nog lang niet overal duidelijk hoe de transformatie van de jeugd-
17 Innovatie in de zorg kan sneller
gehaald heeft om jeugdzorgcontracten te sluiten. Maar ook is
hulp exact vorm moet krijgen. Hoe richten jeugdhulporganisaties
en gemeenten de zorgverlening en ondersteunende processen
zo in dat kind en opvoeder daadwerkelijk centraal staan en dat
eigen kracht versterkt wordt?
23
dossier van de patiënten.
Nieuwe jeugdhulp vraagt om innovatieve oplossingen en actie
Het zijn spannende tijden voor de jeugdzorg. Er is nog on-
gynaecologen, ongeacht hun locatie, inzicht in het medisch
Vraag naar PGD’s groeit
Er is veel belangstelling voor Persoonlijke Gezondheidsdossiers.
Een PGD levert een wezenlijke bijdrage aan preventie en zelf-
management. Het geeft de cliënt het instrument in handen om
11 20 30 32 34 36 39 40 44 Slimmer omgaan met zorgdata
Verpleegkundige overdracht via standaard scheelt tijd
Slinkend budget en data-explosie vragen om flexibele capaciteit
Onderzoek: de zorgsector heeft flink wat in te halen
Epson toont nieuwe technologie voor de zorg
Promedico garandeert vertrouwelijkheid van medische dossiers
‘Gestolen medische gegevens leveren $ 6,40 per persoon op’
Virtual reality-toepassing voor onderzoek anorexia nervosa
Zorgsector belangrijk doelwit van cybercriminelen
Agenda
gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische informatie
te verzamelen van zichzelf en zijn dierbaren.
Datum
Evenement
Plaats
Website
11/12/14
E-health: Grand challenges
Rotterdam
www.erasmusobservatoryonhealthlaw.nl/
05/02/15
Innovation for Health
Amsterdam
www.innovationforhealth.eu
18-20/03/15 Zorg & ICT / Zorg Totaal 2015
Utrecht
www.zorg-en-ict.nl
Leveranciers van consumenten ICT, zoals Samsung en Apple
12-16/04/15 HIMSS ‘15 Chicago
Chicago
http://www.himss.eu/secure-place-chicago
markt voor zorgverlening. Meer self-service kan de zorg goed-
22/04/15
Luxemburg
www.medetel.eu
wacht. Bij zelfdiagnose op grote schaal is de kans groot dat
11-12/05/15 eHealthWeek 2015
Riga
www.worldofhealthit.org
niet-gevalideerde data. Certe uit Groningen streeft met POCT-
11-12/05/15 mHealth Summit
Riga
http://www.mhealthsummit.eu/
uitslag als naar betrouwbare gevalideerde data.
22/05/15
Enschede
www.utwente.nl/supporting-ehealth/
26Proefproject met e-diagnostiek levert gevalideerde data
en tevens snel uitslagen
(Apple Watch) gaan zich met hun smart devices richten op de
koper maken. Of de kwaliteit beter wordt, moet worden afge-
zorgvuldig opgebouwde medische dossiers worden vervuild door
analyseapparatuur bij huisartsen naar zowel een razendsnelle
4 Digitalezorg.nl Magazine
and Legal Concerns
Med-e-Tel 2015
Supporting Health by Technology VI
2014E-healthRotterdam
nr. 3 / 2014 5
e-Health-monitor 2014
Nederland scoort in vergelijkende internationale onder-
app. Andere vormen van het zelf bijhouden van informa-
zoeken goed met eHealth. Elektronische dossiervoering en
tie worden minder toegepast. Denk bijvoorbeeld aan zelf
informatie-uitwisseling door zorgverleners doen het vooral
gegevens bijhouden over doktersbezoeken of behandeling
goed. Volgens de eHealth-monitor 2014 houdt in Neder-
(drie procent), of zelf gegevens bijhouden over voeding of
land inmiddels 98 procent van de huisartsen zijn dossier
dieet (acht procent).
voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij. We vinden
elektronische dossiervoering inmiddels zo gewoon dat we
Communicatie met zorgverlener
het nauwelijks nog ‘eHealth’ noemen.
Een belangrijke categorie van eHealth-toepassingen is gericht op het contact tussen zorgverlener en zorggebruiker.
Containerbegrip
Bij deze toepassingen bestaat een duidelijk verschil tussen
eHealth is een breed containerbegrip. Toepassingen als
de door artsen geboden mogelijkheden en het gebruik
e-consult, online behandeling of telemonitoring zijn het
daarvan door zorggebruikers.
meest bekend en worden het meest toegepast. Driekwart
Zo zegt zes op de tien huisartsen via internet herhaalre-
van de huisartsen gebruikt bijvoorbeeld teledermatologie.
cepten aan te bieden en bijna de helft zegt de mogelijkheid
Toch is het gebruik van eHealth-toepassingen over de hele
aan te bieden om een vraag te stellen via e-mail of website.
linie van de gezondheidszorg niet zo gunstig als bij dos-
Ongeveer eenderde van de medisch specialisten biedt de
siervoering, zo blijkt uit de monitor.
mogelijkheid om online vragen te stellen en ruim eenvijfde
In oktober 2014 brachten Nictiz en het NIVEL voor de
biedt de mogelijkheid van online afspraken.
tweede keer de eHealth-monitor uit. De eHealth-monitor
Wat opvalt is dat ruim de helft van de zorggebruikers
is een nationaal onderzoek, waarin Nictiz en het NIVEL
niet blijkt te weten of hun huisarts of medisch specialist
jaarlijks de stand van zaken in ons land in kaart brengen.
dergelijke mogelijkheden aanbiedt. Het gebruik ervan blijft
Welke eHealth-toepassingen zijn beschikbaar voor zorg-
dan ook achter bij het aanbod dat artsen melden. De meest
gebruikers, artsen, verpleegkundigen, verzorgenden en
gebruikte mogelijkheden zijn elektronische herinneringen
praktijkondersteuners en waar maken zij gebruik van?
via sms of e-mail bij de tandarts (27 procent van de zorggebruikers) en herhaalrecept bij de huisarts (18 procent
Onderwerpen
van de zorggebruikers). Overige mogelijkheden worden
In het onderzoek wordt een brede opvatting van eHealth
door minder dan een op de tien zorggebruikers toegepast.
gehanteerd. Allereerst gaat het volgens de monitor om
Wel zegt zo’n twee op de vijf zorggebruikers dat wel te
online-mogelijkheden voor de zorggebruiker, bijvoor-
willen.
beeld het via internet zoeken naar informatie over ge-
Facts & figures over eHealth:
Nederland scoort goed
zondheid, zorg en zelfzorg. Daarnaast wordt gekeken naar
Online inzage
de contactmogelijkheden tussen zorggebruiker en zorg-
Als het gaat om inzage van patiënten in het dossier van
professional, zoals het online aanvragen van een herhaal-
hun zorgverlener, dan zijn de mogelijkheden nog zeer
recept bij de huisarts, en vormen van online-behandeling,
beperkt. Met uitzondering van inzage in medicatie bij de
bijvoorbeeld bij fysiotherapeut of psychiater. Verder
huisarts (twaalf procent van de huisartsen) zegt minder
wordt gekeken naar de langdurige zorg, zoals gebruik
dan een op de tien artsen online inzagemogelijkheden
van toezichthoudende technieken en beeldbellen. Ten-
te bieden. Tweederde van de zorggebruikers weet niet of
slotte wordt elektronische dossiervoering door zorgpro-
inzage mogelijk is bij hun huisarts, maar ongeveer de helft
fessionals meegenomen, evenals elektronische informatie-
van de zorggebruikers zou dit wel willen. Op het gebied
uitwisseling tussen zorgprofessionals onderling.
van online dossierinzage is dus nog een wereld te winnen.
Zoeken en bijhouden
Online behandeling
Voor de zorggebruiker thuis bestaan veel eHealth-mogelijk-
Sommige eHealth-toepassingen ondersteunen vormen van
heden. Daarvan wordt volgens zorggebruikers het zoeken
online behandeling. Een voorbeeld daarvan is telemoni-
naar informatie op internet het meest gebruikt. Ongeveer
toring. Zowel artsen als verpleegkundigen zetten dit in
tweederde van de zorggebruikers zoekt zelf informatie
om de gezondheid van chronisch zieken op afstand in de
over zijn of haar ziekte of behandeling.
gaten te houden op basis van door de patiënt gemeten
gezondheidswaarden. Huisartsen zetten telemonitoring
Vrijwel iedere huisarts in Nederland houdt zijn dossier voornamelijk of uitsluitend
elektronisch bij. Driekwart gebruikt bovendien een vorm van telemonitoring. Circa
twaalf procent biedt daarnaast inzage in medicatie. Van de zorggebruikers gebruikt
zo’n tien procent een apparaat of een app die de lichamelijke activiteit bijhoudt.
Drie procent houdt doktersbezoeken bij en acht procent houdt zelf gegevens bij
over voeding of dieet. Dat blijkt uit de eHealth-monitor 2014.
6 Digitalezorg.nl Magazine
Mensen kunnen ook zelf gezondheidsinformatie verza-
vooral in bij patiënten met diabetes (vijftien procent doet
melen en bijhouden via mobiele apps of op een website.
dit) en in mindere mate bij patiënten met hartfalen of
Ongeveer eentiende van de zorggebruikers gebruikt een
COPD. Ook onder medisch specialisten komt telemoni-
apparaat of mobiele app die de lichamelijke activiteit
toring het meest voor bij patiënten met diabetes. Van de
bijhoudt, zoals een stappenteller. Eenzelfde percentage
verpleegkundigen zegt eenvijfde dat telemonitoring door
heeft zelf gezondheidswaarden gemeten (zoals gewicht
henzelf of binnen hun instelling wordt toegepast.
of bloeddruk) en die bijgehouden via een website of een
In de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) komen diverse
nr. 3 / 2014 7
vormen van online behandeling voor. Bij twee vijfde van de
informatie-uitwisseling met huisartsenpraktijken of
psychiaters is het mogelijk via internet een vraag te stel-
laboratoria. Toch kan ook op dit gebied nog meer bereikt
len over psychische problemen. Daarnaast zegt ruim een
worden. Opmerkelijk is dat slechts een tiende van de me-
vijfde dat patiënten een psychologische zelftest kunnen
disch specialisten zegt elektronisch informatie te kunnen
doen of een behandeling in combinatie met offline face-
uitwisselen met andere ziekenhuizen. Terwijl drievijfde
to-face contacten. Andere mogelijkheden, zoals behande-
van de medisch specialisten elektronische informatie-
ling zonder combinatie met offline face-to-face contacten,
uitwisseling met andere ziekenhuizen wenselijk vindt.
worden door minder psychiaters geboden.
Uitwisselingsmogelijkheden tussen cure en care zijn ook
beperkt. Minder dan eentiende van de artsen gebruikt
Psychologische zelftest
een systeem voor informatie-uitwisseling met thuiszor-
Van de zorggebruikers heeft iets minder dan eentiende
ginstellingen of verpleeghuizen.
een psychologische zelftest gedaan en een procent via een
website (anoniem) een behandeling gevolgd voor psycho-
Wat verder opvalt bij informatie-uitwisseling tussen zorgver-
logische problemen. Daarbij moet wel worden aangetekend
leners is dat artsen met name medicatie-overzichten minder
dat in het onderzoek is gekeken naar een groep zorg-
kunnen uitwisselen dan gewenst. Slechts eenderde van de
gebruikers die een doorsnee vormt van de Nederlandse
huisartsen zegt ontslagmedicatie van een ziekenhuis elek-
bevolking. Van de zorggebruikers in het onderzoek ervoer
tronisch te kunnen ontvangen. Nog geen twintig procent van
een procent een slechte psychische gezondheid en zes
de specialisten kan een actueel medicatie-overzicht ontvan-
procent een matige psychische gezondheid.
gen van een openbare apotheek, terwijl in beide gevallen de
Online behandeling bij fysiotherapie is nog onbekend bij
meerderheid van de artsen dit wel wenselijk vindt.
zes van de tien zorggebruikers die een fysiotherapeut
bezochten. Het werd gebruikt door een procent van de
Teledermatologie
zorggebruikers die een fysiotherapeut bezochten.
Een andere vorm van contact tussen zorgverleners die
breed verspreid is, is teledermatologie. De huisarts maakt
Begeleiding op afstand
hierbij een foto van een deel van de huid van de patiënt.
en moet informatie worden overgetypt omdat systemen
voor degene die hiervoor een inspanning moet leveren. Het
Met name in de langdurige zorg zijn diverse mogelijk-
Op basis van die foto geeft de dermatoloog vervolgens
onderling geen informatie kunnen uitwisselen. Ook werken
blijkt moeilijk om te zorgen dat iedere eHealth-toepassing
heden bekend om cliënten op afstand te begeleiden.
langs elektronische weg een advies. Driekwart van de huis-
computersystemen soms traag of kampen met storingen. In
waar vanuit beleidsperspectief misschien veel van ver-
Het meest wordt gebruikgemaakt van toezichthoudende
artsen past deze aanpak toe.
andere gevallen wordt de bediening als omslachtig erva-
wacht wordt ook automatisch aan die voorwaarde voldoet.
technieken, zoals bewegingsmelders of valdetectie. Vooral
Beeldconsult tussen artsen onderling is nog geen gemeen-
ren. Voldoende aandacht voor de introductie van eHealth-
De praktijk is nu vaak dat een eHealth-toepassing aanvan-
in de care wordt dit ingezet Toezichthoudende technieken
goed. Dit is bij eenvijfde van de medisch specialisten
oplossing en goede technische ondersteuning blijven dus
kelijk extra geld of inspanning kost en (nog) onvoldoende
worden dan gebruikt in de instelling van ruim de helft van
mogelijk bij contact tussen specialisten in verschillende
belangrijk.
meerwaarde biedt voor degene die erin investeert. Of voor
de verpleegkundigen en verzorgenden. Andere technieken,
zorginstellingen.
zoals beeldbellen en de inzet van medicijndispensers, zijn
de beoogde gebruikers. Soms ook komen de voordelen niet
Procesinnovatie moeilijk
terecht bij diegene die de investering moet doen.
in gebruik bij een op de tien verpleegkundigen en verzor-
Wat kan beter?
genden in de instelling waar zij werken.
Zoals blijkt uit de cijfers, is het beeld van eHealth in
ringen in het proces van zorgverlening blijken lastig in te
Meer dan geld alleen
Nederland gemengd. Terwijl sommige zaken al heel hard
voeren. Juist waar het werkproces verandert met de invoe-
Meerwaarde hoeft zeker niet alleen financieel te zijn. Als
Elektronische dossiervoering
gaan, zoals teledermatologie, komen andere mogelijkheden
ring van eHealth, doemen voor zorgverleners in de praktijk
positieve effecten van het inzetten van eHealth noemen
Zoals gezegd is de elektronische dossiervoering onder
minder snel tot grootschalige toepassing. Denk aan het zelf
lastige vragen op die niet altijd makkelijk van te voren te be-
artsen bijvoorbeeld ook toegenomen gemak voor patiënten
artsen in Nederland vergevorderd. Van de huisartsen houdt
online bijhouden van gegevens over doktersbezoeken en
antwoorden zijn. Bijvoorbeeld: wat als e-consult leidt tot een
(‘verbeteren van de toegankelijkheid van mijn praktijk’,
98 procent en van de medisch specialisten 75 procent het
behandeling of online behandeling bij de fysiotherapeut.
toename van e-mail die in de avond moet worden afgehan-
‘patiënten vinden het prettig’). Of bescheiden efficiency-
patiëntendossier voornamelijk of uitsluitend elektronisch
Op basis van vragenlijsten en groepsgesprekken met
deld? Is goede triage nog wel mogelijk bij online afspraken?
winst of een verbeterd imago (‘het laat zien dat we met
bij. Verpleegkundigen in de care hebben hierbij een ach-
huisartsen, verpleegkundigen en zorggebruikers hebben
Ondanks dergelijke uitdagingen blijken zorgprofessionals
onze tijd meegaan’). Ook gemak in het werk is bij zorgver-
terstand. In de care houdt slechts 31 procent het dossier
de onderzoekers van de eHealth-monitor enkele verbeter-
zeker niet afwijzend te staan tegenover eHealth. Het besef
leners een drijfveer. Zorggebruikers blijken tevens toepas-
voornamelijk of uitsluitend elektronisch bij.
punten naar voren gebracht die als aanbevelingen in de
leeft dat eHealth eraan komt en dat je ermee aan de slag
singen te waarderen die direct gemak opleveren, zoals het
monitor staan.
moet. Zorgprofessionals worstelen echter met veel prakti-
maken van afspraken via internet en het online aanvragen
sche vragen over de gevolgen voor hun werkprocessen. Ze
van herhaalrecepten.
Contact tussen zorgverleners
Vooral eHealth-toepassingen die samengaan met verande-
Ook op het gebied van elektronische informatie-uitwis-
Niet ‘plug en play’
kunnen daarbij vooral veel aan elkaar hebben. Het is daarom
seling tussen zorgverleners is al veel mogelijk, waarbij
De verwachtingen van eHealth zijn bij beleidsmakers en
belangrijk om onderlinge kennisuitwisseling tussen vakge-
Voor een werkelijk grootschalige toepassing van eHealth
huisartsen voorop lopen. Vrijwel alle huisartsen zeggen
bestuurders vaak hoog en de technische mogelijkheden
noten te blijven bevorderen, vooral op het punt van prakti-
is een goede balans nodig tussen de investering (geld en
gebruik te maken van een systeem voor elektronische
lijken onbegrensd. De praktijk op de werkvloer is echter
sche ervaringen, tips en best practices.
tijdsinspanning) en de ervaren meerwaarde (betere zorg,
informatie-uitwisseling met apotheken, huisartsenpos-
weerbarstig. Daar merken verpleegkundigen bijvoorbeeld
ten, laboratoria en ziekenhuizen (84 tot 93 procent).
dat nieuwe toepassingen geïntroduceerd worden zonder
Onvoldoende meerwaarde
Medisch specialisten rapporteren iets minder mogelijk-
voldoende technische ondersteuning en training.
De succesverhalen laten zien dat een voorwaarde voor het
heden tot informatie-uitwisseling. Van hen zegt onge-
Ook zijn er problemen met de techniek zelf. Zo blijken
gebruik is dat een eHealth-toepassing in een duidelijke be-
Johan Krijgsman is manager Monitoring & TrendITion bij
veer de helft gebruik te maken voor een systeem voor
draadloze netwerkverbindingen niet overal beschikbaar
hoefte voorziet. Een innovatie moet voldoende opleveren
NICTIZ
8 Digitalezorg.nl Magazine
gemak en financiële vergoeding). Het is belangrijk om dat
voortdurend in het oog te houden.
nr. 3 / 2014 9
Studiereis
Informatiemanagement
Het op 12 september 2014 georganiseerde
seminar ‘Medical Intelligence’ vond plaats
bij het UMC Utrecht en werd bezocht
door ruim 150 mensen
Meld u nu aan voor de
officiële studiereis naar
HIMSS15 in Chicago
De HIMSS Dutch eHealth Exchange biedt een exclusieve
studiereis aan voor de Nederlandse delegatie naar
HIMSS15 in Chicago van 12 tot 16 april 2015.
bezoekers. Onderwerpen tijdens het symposium op zondag
zijn onder andere Patiënt participatie, Zorg op afstand en
Big data.
HIMSS, Nictiz, VMBI en Stichting Digitalezorg.nl organiseren
Netwerk van partners
mee en ervaar een week vol met VIP-sprekers, inhoudelijke
gesloten bij de HIMSS Dutch eHealth Exchange studiereis
de officiële studiereis voor de Nederlandse delegatie. Doe
Inmiddels hebben zich ook een aantal ziekenhuizen aan-
presentaties en vele netwerkmomenten.
waaronder Amphia, Elkerliek, Flevo Ziekenhuis, IKNL, NCA
De studiereis van de Dutch eHealth Exchange biedt een
Gemini, Slingeland en het UMC Utrecht.
totaalpakket voor een gereduceerd tarief met de volgende
Meer informatie en registratie
• Registratie
op http://www.himss.eu/secure-place-chicago
elementen:
• Hotel (4 of 5 nachten)
Voor meer informatie en de voorregistratie kunt u terecht
• Symposium HIMSS Dutch eHealth Exchange
Over de HIMSS Dutch eHealth Exchange
• Tours over de beursvloer
voornamelijk richt op Nederlandse professionals die in
• Studiebezoek aan ziekenhuis
De Dutch eHealth Exchange is een community die zich
• Volop netwerkmomenten: ontbijt, lunch (met speciale
de zorg en ICT werken voor zowel de publieke als de
VIP-gastsprekers), diners en recepties
private sector.
Het programma, de lunches en alle netwerkmomenten vin-
De Dutch eHealth Exchange is een samenwerking tussen
Conference plaatsvindt).
Digitalezorg.nl zich aangesloten bij deze community. HIMSS
den plaats in het McCormick Center (waar de HIMSS Annual
Mis niet de kans om deel te nemen aan één van de groot-
ste Health IT-conferenties ter wereld met meer dan 38.000
Seminar Medical Intelligence:
Slimmer omgaan met zorgdata
HIMSS Europe en Nictiz. Tevens hebben de VMBI en Stichting
Europe lanceerde de Dutch eHealth Exchange tijdens de
‘World of Health IT’ in Nice in April 2014.
Op 12 september 2014 vond het seminar ‘Medical Intelligence’ plaats bij het
UMC Utrecht. Tijdens het door ruim 150 mensen bezochte seminar werd duidelijk hoe actueel het belang van datamanagement en governance is. De deelnemers zochten naar mogelijkheden om de informatiehuishouding te structureren
en zodoende de kwaliteit van zorg te kunnen meten. Niet in de laatste plaats
omdat ziekenhuizen jaarlijks meer dan 160 gegevensvragen van externe instanties moeten beantwoorden.
De behoefte aan inzicht en transparantie bij de uitvoering
onderzoek kan directer bijdragen aan het verhogen van de
van zorg speelt bij steeds meer partijen een rol. Uiteinde-
kwaliteit van de geleverde zorg.
lijk hebben ze allemaal hetzelfde doel: het verder optima-
10 Digitalezorg.nl Magazine
liseren van de Nederlandse gezondheidszorg. Het kwan-
Met medical intelligence is het mogelijk om structuur aan
tificeren van het zorgproces geeft objectief inzicht in de
te brengen in de informatiehuishouding. Een gestructu-
mogelijkheden tot kwaliteitsverbetering. Specialistenver-
reerd formaat maakt sneller feedback mogelijk op het
enigingen kunnen zo de eigen protocollen aanscherpen op
klinisch proces. Anders gezegd: medical intelligence is
basis van gemeten uitkomsten. De overheid, bijvoorbeeld
een vereiste om op termijn short loop feedback en clinical
in de vorm van het Kwaliteitsinstituut, kan worden voor-
decision support op meerdere niveaus te introduceren in
zien van correcte en gevalideerde cijfers. Wetenschappelijk
de zorg.
nr. 3 / 2014 11
Intensivering
structureren van de informatiehuishouding binnen het
De conclusie van het seminar bij het UMC Utrecht was
De vraag naar in de zorg geregistreerde data stijgt door de
eigen zorgproces. Daarnaast zullen zij bij de inrichting
duidelijk. Behandel datamanagement en governance
vele toepassingsmogelijkheden exponentieel. Dit leidt bij
ook rekening moeten houden met informatiebehoeften als
als een integraal thema binnen de organisatie.
de zorginstellingen tot grote hoeveelheden aanvragen voor
externe verantwoording, kwaliteitsindicatoren, stuurinfor-
Medical intelligence is een minimale vereiste om een
registratie en extractie, waarbij het resultaat niet altijd
matie, onderzoeken waarin zij participeren, financiering
lange termijn-strategie te kunnen ondersteunen. Het
zichtbaar terugvloeit in het zorgproces. Het meerwerk
en ketenintegratie. Hiervoor zijn tegenwoordig beproefde
levert een herleidbare en reproduceerbare kwaliteits-
voor de zorg-professionals zonder dat ze er direct baat bij
methoden op de markt. De standaardisatieprocessen en de
impuls op en het is de voorbereiding op de overstap
hebben, zorgt voor frustratie. Vooral als de volgende, vaak
referentiearchitectuur van het Medical Intelligence Initia-
naar intelligente informatiesystemen.
verplichte, aanvraag zonder overleg wordt opgelegd. Iede-
tief zijn hiervan voorbeelden.
Bijkomend voordeel is dat medical intelligence een ‘near
re aanvraag lijkt op een bestaande gegevensvraag, maar is
net weer anders. Een bezoeker van het seminar verzuchtte:
Het MI-initiatief is een samenwerkingsverband tussen
real-time’ aanlevering van gegevens mogelijk maakt. Hier-
“Het lijkt wel of de instanties nog nooit een ziekenhuis van
UMC Utrecht, LUMC en Furore (zie kader). De twee UMC’s
door neemt de druk op de zorgverleners af om zelf op een
binnen hebben gezien.”
hebben een grote stap gezet in het harmoniseren, model-
bepaalde datum informatie aan te leveren. Bovendien krij-
leren en ontsluiten van dataregistraties in het zieken-
gen bestuurders met near real-time data de kans om eerder
huis.
te kunnen ingrijpen in het zorgproces.
Om uniformiteit in de registraties te bereiken, is bij het
Rob Mulders is directeur van Furore, Patrique Haidar is
MI-initiatief eerst gekeken naar welke behoefte aan in-
projectleider Medical Intelligence bij Furore
Eén van de eerste stappen om de gegevensaanleveringen te
versimpelen, zou het aanbrengen van structuur in de informatiebehoefte moeten zijn.
Uniformiteit
formatie er precies is. De informatiebehoeften worden
Om het hergebruik van gegevens mogelijk te maken voor
vraaggestuurd in kaart gebracht. Op deze wijze zijn de
meerdere doeleinden, is het uniformeren van gegevens
meest actuele behoeften met de hoogste prioriteit aange-
noodzakelijk. Ziekenhuizen richten zich vooral op het
pakt. Voorwaarde is dat de gefaseerde aanpak langdurig
Medical Intelligence-initiatief
gedragen wordt vanuit het management en de zorgprofes-
Twee academische ziekenhuizen namen samen met Furore
uit Amsterdam het initiatief om datamanagement en go-
sionals.
vernance gestructureerd op te zetten. Het UMC Utrecht en
Integratie en historie
het Leids UMC werken samen met zorg-ICT’ers van Furore
Ziekenhuizen werken met vaak zeer verschillende systemen van tientallen leveranciers, die in de loop der jaren
Patrique Haidar, projectleider Medical Intelligence: Door
een versnipperde informatiearchitectuur hebben opgele-
de diverse bronsystemen te ontsluiten naar een zogeheten
verd. Daardoor zit de data verspreid en verborgen in de
staging-laag, worden de gegevens leveranciersonafhanke-
organisatie. Een bijkomend probleem is dat talloze regi-
lijk gemaakt en geïntegreerd tot één coherent geheel
aan het uniformeren, harmoniseren en ontsluiten van dataregistraties in het ziekenhuis.
Een van de uitgangspunten van het MI-initiatief is het
‘open’ maken van de bronsystemen van diverse leveranciers. Alle ziekenhuizen kunnen profiteren van het initi-
stratiesystemen rechtstreeks gekoppeld zijn aan meerdere
externe databanken. Dit zijn de zogeheten punt-tot-puntoplossingen. Afhankelijk van de vraag welk bronsysteem
Om de gegevens te kunnen uitwisselen met andere
gebruikt wordt voor het verzamelen van gegevens, kan
partijen, zoals onderzoekers en andere ziekenhuizen,
één vraag tot meerdere afwijkende antwoorden leiden. Het
is eenheid van taal noodzakelijk. Hiervoor moeten de
doorgronden en ‘schoon’ modelleren van de context van
gegevens getransformeerd worden naar (inter)nationale
de gegevens is noodzakelijk. Dit is noodzakelijk voor de
codestelsels, standaarden en terminologieën. Tevens
‘single version of the truth’ en een juiste aanlevering aan
wordt de data geanonimiseerd of gepseudonimiseerd
externe gegevensvragers.
(afhankelijk van de situatie) om de privacy van de patiënt
atief. De kennis en software worden verspreid op basis
van een shared source aanpak binnen de ziekenhuizen.
Het initiatief vraagt geen licentieprijzen, wel een jaarlijkse
beheervergoeding.
Meer informatie vindt u op www.medicalintelligence.info
te waarborgen.
Door de diverse bronsystemen te ontsluiten naar een
zogeheten staging-laag, worden de gegevens leveranciers-
Continu proces
onafhankelijk gemaakt en geïntegreerd tot één coherent
De informatiebehoefte verandert continu. De gegevens-
geheel.
vragen van Stichting DICA, DHD en andere partijen
worden regelmatig aangepast. Kwaliteitsindicatoren
Bij verdere integratie van de staging-data worden op
komen en gaan. Gegevens voor sturing en financiering
basis van bron- en procesanalyses keuzes gemaakt.
worden steeds belangrijker en omvangrijker. Aan het
Hierdoor kan redundantie en ambiguïteit van data wor-
begin van de keten, bij de registratie van gegevens,
den aangepakt. Het modelleren levert een eenduidige
vinden ook voortdurend veranderingen plaats, omdat
betekenis van data op, inclusief historische verankering.
het onderliggende zorgproces actief verbeterd wordt.
Het voorzien in een historische context is nodig omdat
Dit betekent dat het bekende zandlopermodel - waarbij
Rob Mulders van Furore: De vraag naar in de zorg geregis-
bronsystemen gegevens bij wijziging regelmatig over-
data centraal verzameld, gemodelleerd en uitgegeven
treerde data stijgt door de vele toepassingsmogelijkheden
schrijven, waardoor waardevolle informatie over het
wordt - houvast biedt in de versnipperde situatie in
exponentieel
zorgproces verloren gaat.
ziekenhuizen.
12 Digitalezorg.nl Magazine
nr. 3 / 2014 13
Mobiele app
Wordt 2015 een overgangsjaar of een verloren jaar?
eerder dit jaar zei hij: “Het gaat om cultuurveranderin-
Dat vraagt om een goede en open samenwerking tussen
gen, over veranderingen die tijd nodig hebben en die niet
professionals, jeugdhulporganisaties en gemeenten.
per 1 januari 2015 een feit zijn. De transformatie heeft
Nieuwe jeugdhulp vraagt om
innovatieve oplossingen en actie
Het zijn spannende tijden voor de jeugdzorg. Er is nog onzekerheid over de budgetten voor
komend jaar, ook al omdat de helft van de gemeenten de deadline van 1 november niet
gehaald heeft om jeugdzorgcontracten te sluiten. Maar ook is nog lang niet overal duidelijk
hoe de transformatie van de jeugdhulp exact vorm moet krijgen. Hoe richten jeugdhulporganisaties en gemeenten de zorgverlening en ondersteunende processen zo in dat kind
en opvoeder daadwerkelijk centraal staan en dat eigen kracht versterkt wordt?
geen duidelijke start- en einddatum.” Toch is het tijd
Nieuw registratiesysteem: koppelbaar en
dat gemeenten en instellingen stappen gaan zetten om
transparant
invulling te geven aan de nieuwe taken en werkwijzen.
Zeven jeugdhulpinstellingen hebben samen met ICT-
De decentralisatie is een mooie aanleiding om de jeugd-
dienstverlener Winvision daarom WinCare ontwikkeld.
hulp daadwerkelijk te vernieuwen, nog even afgezien van
WinCare geeft een nieuwe dimensie aan het cliëntvolg- en
de wettelijke plicht. Om de eigen kracht van kinderen,
-registratiesysteem: het maakt het mogelijk dat cliënten,
opvoeders en hun omgeving te vergroten en de regie
hulpverleners en betrokkenen direct met elkaar commu-
van de zorg bij het gezin neer te leggen, is het nodig om
niceren, dat iedereen altijd met dezelfde actuele gege-
processen anders in te richten. Er zullen ook middelen
vens samenwerkt aan het gezinsplan en dat privacy van
en methoden gevonden moeten worden die het mogelijk
cliënten gewaarborgd is. Vanuit het systeem zijn er kop-
maken dat professionals en overheden met cliënten en
pelingen naar andere systemen die veel in de jeugdhulp
betrokkenen op een efficiënte, veilige en doeltreffende
gebruikt worden, zoals BergOp, diverse HRM-systemen en
manier samenwerken aan de gezinsplannen.
de VerwijsIndex. WinCare ondersteunt daarbij hulpverleners in de wijk- en gebiedsteams met een eigen tablet-app
Een samenhangend en goed gecoördineerd
waarmee zij onderweg en bij gezinnen thuis op een veilige
geheel
manier alle relevante informatie uit het systeem kunnen
Centraal in de administratie, registratie en organisatie van
raadplegen en notities, documenten of verslagen kunnen
de jeugdhulp staat het cliëntregistratie- en -volgsysteem.
toevoegen, zelfs zonder internetverbinding. Voor jeugd-
Uit recent onderzoek van brancheorganisaties voor de
decentralisatie? Het is begrijpelijk dat veel instellingen
Veel systemen die momenteel in gebruik zijn bij jeugdzorg-
hulporganisaties en opdrachtgevers (gemeenten) helpt
jeugdzorg blijkt dat meer dan de helft van de jeugdhulp-
en gemeenten nog niet zijn toegekomen aan de precieze
instellingen, zijn erg ‘naar binnen gericht’; gesloten omge-
WinCare om uitvoering en uitgaven van de ingekochte
instellingen in 2015 over 10 tot 30 procent minder budget
uitwerking van de transformatie.
vingen voor uitsluitend eigen cliënten en dienstverlening.
zorg volledig transparant en op elk moment inzichtelijk
In het nieuwe jeugdzorgstelsel is het juist van belang dat
te maken.
verwachten te kunnen beschikken. Dit jaar hebben veel
instellingen al bezuinigingen doorgevoerd om de organi-
Nieuwe taken en werkwijzen invullen
systemen, netwerken en ketens koppelbaar zijn en dat er
satie voor te bereiden op de nieuwe situatie. De onrust die
Volgens staatssecretaris Van Rijn van VWS is dat niet zo’n
transparantie is voor cliënten, ketenpartners en opdracht-
“WinCare is specifiek ontwikkeld om jeugdhulporganisaties
dat heeft teweeggebracht is nog niet weg. En daar komen
ramp. Hij beschouwt de transformatie van het jeugdstelsel
gevers, uiteraard met alle privacywaarborgen van dien. De
en gemeenten te ondersteunen in het nieuwe jeugdzorg-
ook de zorgen voor de uitvoering van de jeugdhulp vanaf
als ‘de stip aan de horizon’. Bij het in ontvangst nemen van
hulp aan jongeren en gezinnen moet een samenhangend
stelsel”, zegt commercieel directeur Marcel Lucker van
1 januari bij: vallen er geen gaten in de zorg door de
het rapport van de Denktank Transformatie Jeugdstelsel
en goed gecoördineerd geheel zijn: één gezin, één plan.
Winvision. “Het afgelopen jaar hebben we met de zeven
14 Digitalezorg.nl Magazine
nr. 3 / 2014 15
betrokken instellingen nauw samengewerkt om deze inno-
Het is belangrijk om nu stappen te zetten
vatieve oplossing te ontwikkelen. Niet alleen als antwoord
Veel instellingen en gemeenten beschouwen 2015 als een
op de nieuwe verhoudingen en rollen, maar met name om
overgangsjaar voor de jeugdhulp. In dat jaar moet dan
de zorgverlening voor cliënten, jeugdhulpmedewerkers en
vooral duidelijk worden welke impact de decentralisatie en
-organisaties prettiger, (kosten)efficiënter, effectiever en in-
bezuinigingen hebben. Maar het zou zonde zijn als 2015
zichtelijker te maken. Het was een intensief proces en dat
achteraf een verloren jaar blijkt te zijn voor de transforma-
is het eigenlijk nog: de jeugdhulpinstellingen die WinCare
tie van de zorg. Het is belangrijk om nu stappen te zetten
nu gebruiken helpen ons nog steeds om de mogelijkheden
om de nieuwe taken en werkwijzen vorm te geven. Jeugd-
en het gebruiksgemak verder te verbeteren. Het systeem
hulporganisatie Parlan is met WinCare al klaar voor 2015
blijft zich ontwikkelen, maar op wat er nu gerealiseerd is,
en daarna en kan zich nu voornamelijk richten op waar ze
zijn we allemaal erg trots.”
goed in is: het vergroten van de eigen kracht van kinderen,
Technologie
Met behulp van 3D-simulaties
Innovatie in de zorg kan sneller
jongeren en hun gezinnen.
Cliënten krijgen daadwerkelijk de regie
Parlan, de organisatie voor Jeugd & Opvoedhulp in
Frank de Smit is journalist
Noord-Holland noord, was de eerste jeugdhulporganisatie die WinCare volledig omarmd heeft. “WinCare
Mobiele app WinCare en demo-omgeving
maakt het mogelijk dat cliënten daadwerkelijk de regie
Medewerkers van jeugdhulporganisaties waar WinCare in
over hun eigen hulp hebben”, zegt woordvoerder Hugo
Koeman van Parlan. “Daarbij ondersteunt het systeem
ook alle vormen van samenwerken; van Parlan met het
gezin; van gezin met omgeving; van Parlan met gemeenten; en van ketenpartners onderling. Dankzij de
tablet-app kunnen onze medewerkers mobiel werken,
bijvoorbeeld als ze onderweg zijn of met een gezin aan
tafel zitten. Voor ons betekent het enerzijds een belangrijke efficiencyslag en kostenbesparing. Maar belangrijker nog, dankzij WinCare kunnen cliënten, het gezin
en mensen in hun directe omgeving met ons en andere
hulpverleners samenwerken.”
gebruik is, kunnen de mobiele WinCare-app downloaden
in de Windows Store. Met de mobiele tablet-app kunnen
zij onderweg en bij gezinnen thuis op een veilige manier
alle relevante informatie uit het systeem raadplegen, cliëntgegevens en -dossiers inzien, verslagen maken, afspraken
plannen en documenten uploaden. Winvision heeft ook een
demo-omgeving ingericht die een goed beeld geeft van de
WinCare-app in de praktijk. Geïnteresseerden kunnen bij
Winvision inloggegevens aanvragen en in die omgeving met
demogegevens het gebruik van de app ervaren. Mail voor
toegang tot de demo-omgeving naar [email protected].
In het Living Heart-project heeft een multidisciplinair team van medisch specialisten
en ingenieurs een levensecht 3D-simulatiemodel voor hartonderzoek ontwikkeld
16 Digitalezorg.nl Magazine
Innovatie in de zorg duurt vaak lang. Vernieuwen
is vaak ook complex door alle regelgeving, de
mogelijke risico’s voor patiënten en het managen
en beheren van alle informatie die daarbij wordt
geproduceerd. Anderzijds kan het sneller beschikbaar komen van nieuwe apparatuur, behandelingen
of medicijnen veel levens redden. Volgens softwareleverancier Dassault Systèmes is de innovatie
in de zorg nog aanzienlijk te versnellen met
3DEXPERIENCES.
nr. 3 / 2014 17
Eén van de redenen waarom innovatie in de zorg lang
Na jarenlang onderzoek en productontwikkeling is Sapiens
De 3D-printoplossing en service van Mobelife zijn niet
duurt, is het feit dat wetenschappers en medici eerst
erin geslaagd een implanteerbare puls generator te ont-
voor iedereen geschikt, vanwege de (nog) hoge kosten. Per
nieuwe behandelingen en medicijnen moeten ontdekken en
wikkelen die veel nauwkeuriger elektrische stroompjes
jaar helpt het bedrijf momenteel echter al zo’n 150 men-
deze vervolgens langdurig moeten testen. Deels op dieren,
op de juiste locatie kan doseren dan met de tot nu toe
sen, die anders waarschijnlijk in een rolstoel belanden om
maar in een bepaald stadium van de ontwikkeling ook op
beschikbare alternatieven mogelijk was. “Wij hebben de
mobiel te blijven.
mensen. De Franse softwareleverancier Dassault Systèmes
simulatiesoftware van Dassault Systèmes gebruikt om het
heeft met name in de auto- en vliegtuigindustrie gedurende
doseer- en buiggedrag van onze lead met elektrodes beter
Andere medische toepassingen
ruim dertig jaar ervaren dat veel fysieke testen te vervan-
te begrijpen en op basis daarvan te optimaliseren. Maar
Ter afsluiting van de persmeeting presenteerde Dassault
gen zijn door virtuele. Denk bijvoorbeeld aan de bekende
ook voor het verbeteren van onderdelen en accessoires
Systèmes nog een aantal andere medische toepassingen,
botsproeven.
van onze oplossing op basis van impactsimulaties. Dus
onder andere voor opleidings- en instructiedoeleinden. In
door virtueel te testen of botsingen van het hoofd invloed
samenwerking met het medische opleidingslaboratorium
Maxi-Cosi
Het Belgische FEops
hebben op het functioneren en de levensduur van ons
iLUMENS in Parijs heeft men Staying Alive en Born2BeAlive
Wanneer je als fabrikant een deel van die testen in een
gebruikt 3D-software
product. Daarbij hebben technici van Dassault Systèmes
ontwikkeld. Staying Alive is een 3D-experience waarin
virtuele 3D-omgeving kunt simuleren, bespaart dat zowel
voor het voorbereiden van
meegeholpen om de geometrie en materialen van onze
iedereen op het ritme van de bekende wereldhit in een
tijd als geld. Maar ook het testen van een Maxi-Cosi kinder-
hartoperaties
oplossing te verbeteren.”
virtuele 3D-omgeving op speelse wijze kan leren reanime-
De mensen van Sapiens zijn in 2006 binnen Philips gestart
ren door een defibrillator te gebruiken. BornToBeAlive is
stoeltje kun je beter virtueel dan in het echt doen. Natuur-
met hun eerste project voor diepe breinstimulatie. Dat zij
een vergelijkbare 3D-toepassing waar vrouwen vanaf het
maar 3D-simulaties zijn tegenwoordig zo nauwkeurig en
BIOVIA is een bedrijfsbreed toepasbare innovatieoplossing,
nu een waardevolle medische innovatie hebben ontwik-
moment dat ze zwanger zijn, kunnen zien hoe hun kindje
betrouwbaar, dat daarmee steeds meer ‘real life’ testen te
gebaseerd op een systematische samenwerkingsaanpak en
keld, blijkt wel uit het feit dat Medtronic het bedrijf een
zich ontwikkelt tot en met de geboorte. Dit soort educa-
vervangen zijn.
functionaliteit voor zowel modelleren en simuleren in 3D,
week voor de persmeeting
tieve medische toepassing
Daaronder vallen tot op bepaalde hoogte ook testen van
als laboratorium- en kwaliteitsmanagement. “Met BIOVIA
voor 150 miljoen euro
ontwikkelt Dassault Systè-
medicijnen op dieren en mensen. Ter illustratie daarvan de-
bieden wij een nieuwe generatie applicaties, services en
heeft overgenomen.
mes om het grote publiek
monstreerde Dassault Systèmes onlangs het zogenaamde
content om de wetenschappelijke innovatiecyclus in life
‘Living Heart Project’. “In dit project heeft een multidisci-
sciences te versnellen en de hele biosfeer te kunnen mo-
lijk zijn niet alle fysieke testen te vervangen door virtuele,
de toegevoegde waarde van
3D-geprinte orthope-
3DEXPERIENCES te laten
plinair team van medisch specialisten en ingenieurs een
delleren”, resumeert Verbruggen. ”Vanaf een wetenschap-
dische prothesen
levensecht 3D-simulatiemodel voor hartonderzoek ontwik-
pelijke ontdekking of eerste productidee, tot en met de
Als tweede klant presen-
keld”, zegt Theo Verbruggen, Benelux-manager van Dassault
marktintroductie van een nieuw medicijn of apparaat.”
teerde Peter van den Berghe
Twee andere bedrijven die
van het Leuvense bedrijf
na het officiële gedeelte
Systèmes. “Het bijzondere hiervan is het feit dat door toe-
zien.
voeging van informatie over een patiënt, afkomstig van een
De nieuwe productlijn vereenvoudigt het hergebruik van
Mobelife hoe zij onder an-
nog ter sprake kwamen,
hartfilmpje, MRI- en CT-scan, dit model volledig te persona-
alle beschikbare informatie, de communicatie en het delen
dere met deze 3D-software
zijn het Belgische IBA en
liseren is. Daarmee kunnen medisch specialisten beter en in
van informatie binnen multidisciplinaire teams, online
orthopedische prothesen
FEops. Ion Beam Applica-
kortere tijd het gedrag van het hart van hun patiënten ana-
samenwerken en projectmanagement. Wereldwijd werken
ontwikkelen en 3D-printen.
tions is een ontwikkelaar
lyseren en simuleren, zonder dat daarvoor een belastende
er ruim 2000 bedrijven met software en content die deel
Als iemand voor de tweede
van medische apparatuur
ingreep nodig is. Omdat hart- en vaatziektes de belangrijkste
uitmaakt van het BIOVIA-merk, waaronder Fortune 500 on-
of derde keer een kunst-
voor kankerbehandeling
doodsoorzaak in onze Westerse wereld zijn, kan het Living
dernemingen als AstraZeneca, BASF, Du Pont, GSK, L’Oréal,
heup of -knie nodig heeft,
Heart Project veel levens redden. Of operaties minder ingrij-
P&G, Pfizer, Sanofi en Unilever.
komt het regelmatig voor dat het bot waaraan de prothese
Medical Device-oplossing van Dassault Systèmes gebruikt.
moet worden bevestigd teveel is beschadigd en daardoor
Daarmee geven zij wereldwijd samenwerkende teams
Diepe breinstimulaties
niet langer sterk genoeg is. Dezelfde situatie komt voor bij
een centrale en uniforme toegang tot de meest actuele
pend maken voor patiënten. Het model is namelijk ook voor
opleidings- en voorbereidingsdoeleinden te gebruiken.”
die de Licensed to Cure for
Dassault Systèmes is niet de eerste leverancier die met in-
complexe breuken en reconstructieoperaties. Dan kan Mo-
ontwerpen en alle benodigde informatie over regelgeving
Informatiemanagement
novaties voor de zorgsector komt, dus hoe zit het met de
belife mogelijk uitkomst bieden met een volledig op maat
en kwaliteit, om te kunnen voldoen aan de compliancy
Dat Dassault Systèmes serieuze plannen heeft voor het
praktische toepasbaarheid van hun software? Tijdens een
gemaakte heup, knie of ander kunstbot, dat binnen een
richtlijnen. Dat bespaart de medewerkers van het bedrijf
verder ontwikkelen van de zorgmarkt, blijkt onder andere
persbriefing in Domus Medica vertelde Karo Sedighiani
maand na het eerste contact uit de 3D-printer rolt. Mobelife
veel zoektijd. IBA heeft met genoemde oplossing ook het
uit een nieuw merk BIOVIA dat het Franse concern onlangs
van Sapiens Steering Brain Stimulation uit Eindhoven zijn
maakt deel uit van de Materialise Group, die al bijna 30 jaar
informatiegebruik binnen de onderneming volledig tra-
introduceerde. Bij R&D- en productontwikkelingsprojecten
ervaringen.
gespecialiseerd is in 3D-printing. Mobelife heeft zich gespe-
ceerbaar gemaakt, om de intellectuele eigendommen beter
cialiseerd in het langer mobiel houden van mensen door
te kunnen beschermen.
wordt veel nieuwe informatie geproduceerd, die in een
later stadium weer nodig is voor het aanvragen van medi-
Sedighiani is senior mechanical engineer bij een bedrijf
het aanbieden van volledig op maat gemaakte orthopedi-
cijn- of apparatuurregistraties, patenten en alle vereiste
dat is gespecialiseerd in het ontwikkelen van een nieuwe
sche prothesen. “Wij maken op basis van een CT-scan eerst
Tenslotte kwam het eveneens Belgische bedrijf FEops nog
productdocumentatie. Het beheer en hergebruik van al die
methode voor diepe hersenstimulatie. Dat kan door via
het ontwerp voor een patiëntspecifieke prothese, inclusief
ter sprake, dat de 3D-software van Dassault Systemes
verplichte informatie kan bij veel bedrijven nog aanzien-
een ingrijpende operatie een apparaatje met een elektrode
de beste fixatiemogelijkheid op het omliggende bot”, vertelt
zowel gebruikt voor productontwikkeling, als het voor-
lijk efficiënter worden georganiseerd. Daarom levert Das-
in te brengen dat op bepaalde plaatsen in de hersenen
Van den Berghe. “Met behulp van 3D-simulaties en visuali-
bereiden van hartoperaties. FEops heeft een oplossing
sault Systèmes oplossingen voor informatiemanagement.
elektrische pulsjes afgeeft. Doel van deze behandeling is
saties kunnen wij daarbij precies zien waar het echte bot
ontwikkeld om bij cardiologische patiënten met minimale
Om de functionaliteit daarvan uit te breiden heeft men
om de gevolgen van ziektes als Parkinson of bijvoorbeeld
nog sterk genoeg is om bijvoorbeeld onze kunstheup met
belasting via een katheter een nieuwe hartklep aan te
begin dit jaar Accelrys overgenomen en de life sciences-
epilepsie tegen te gaan. Het is geen genezende oplossing,
schroeven op te fixeren. Op basis daarvan leveren wij bij
brengen.
software van beide bedrijven onder de nieuwe merknaam
maar een middel om de nadelige gevolgen voor de patiënt
elke prothese ook geleiders om de orthopedische arts te
BIOVIA geïntegreerd en gebundeld.
zoveel en zolang mogelijk te verminderen.
helpen precies op de juiste plekken te boren.”
18 Digitalezorg.nl Magazine
Jos Raaphorst is uitgever van Digitalezorg.nl magazine
nr. 3 / 2014 19
Onderzoek
Nictiz en V&VN hebben hiervoor een online enquête uit-
overdracht vaak informatie te bevatten die niet eenduidig
gezet onder (transfer)verpleegkundigen, verzorgenden en
is of verouderd. Daarnaast zeggen de respondenten dat
andere betrokkenen bij de verpleegkundige overdracht die
ze de informatie uit een overdracht vaak moeten over-
werkzaam zijn in alle sectoren binnen de gezondheidszorg.
typen, wat onnodig veel tijd kost. Een ander knelpunt dat
is genoemd, is dat de patiënt en/of diens naaste niet of
Met verpleegkundige overdracht wordt de verpleegkundige
nog onvoldoende wordt betrokken bij de verpleegkundige
patiëntinformatie bedoeld die verpleegkundigen overdra-
overdracht.
gen aan een volgende instelling waar een patiënt naartoe
gaat. In de overdracht staan gegevens als medicijngebruik,
gebruik van medische hulpmiddelen, hulpbehoefte zoals
hulp bij het wassen en kleden, voedingsadvies en wondverzorging. Die informatie is nodig om de patiënt de juiste
zorg te bieden.
Verpleegkundige overdrachten
Verpleegkundigen dragen gemiddeld naar vijf soorten zorginstellingen patiëntgegevens over (zie figuur 1). Dit zijn
bijvoorbeeld thuiszorgorganisaties, verzorgingstehuizen
en algemene ziekenhuizen, hospices of revalidatiecentra.
Dit gemiddelde zegt nog niets over het totaal aantal overdrachten van een verpleegkundige. In de praktijk wordt in
de meeste gevallen bijvoorbeeld niet alleen naar één verpleeghuis in de regio overgedragen, maar naar meerdere
Figuur 2- Ervaren knelpunten bij de verpleegkundige over-
verpleeghuizen die zich in dezelfde regio bevinden. Dit
dracht (n= 673).
pleit voor een goede inrichting van de overdracht zodat de
juiste volledige informatie wordt overgedragen.
Papier
Een ruime meerderheid van de ondervraagde verpleegkundigen verstuurt en ontvangt een verpleegkundige overdracht nog steeds op papier. De verpleegkundige moet een
ontvangen overdracht vaak zelf nog overtypen of -schrijven in het patiëntendossier.
Bij de meerderheid van de verpleegkundigen is het niet
mogelijk een overdracht digitaal te verzenden of te ontvangen. Ongeveer een kwart van de respondenten verstuurt en ontvangt de verpleegkundige overdracht inmiddels digitaal.
Rapport NICTIZ en V&VN:
eOverdracht
Doel van het onderzoek was te peilen wat de status is in
Verpleegkundige overdracht
via standaard scheelt tijd
Zeventig procent van de verpleegkundigen in Nederland ervaart knelpunten bij het overdragen van patiëntgegevens tussen instellingen. Dit blijkt uit het onderzoek ‘De verpleegkundige overdracht, een geoliede
machine?’ van Nictiz en Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN). Bijna een kwart van de ruim
800 ondervraagde verpleegkundigen geeft aan dat er soms helemaal geen overdracht is. Als de verpleegkundige overdracht via de standaard eOverdrachtsbericht verloopt, scheelt hen dat tijd.
20 Digitalezorg.nl Magazine
2014 in vergelijking met 2010. Toen heeft Nictiz samen
Figuur 1- Aantal verschillende soorten zorginstellingen
met ActiZ, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN)
waarmee respondent verpleegkundige overdracht doet
en V&VN in een onderzoek al problemen gedetecteerd met
(n= 725).
de overdacht.
Op basis hiervan heeft Nictiz in samenwerking met ActiZ,
Knelpunten
V&VN en verpleegkundige experts uit de Geestelijke
De verpleegkundige overdracht blijkt in de praktijk nogal
Gezondheidszorg (GGZ), ziekenhuizen, revalidatiecentra,
tegen te vallen. Van de respondenten geeft bijna 70 pro-
een Universitair Medisch Centrum en VVT-instellingen
cent aan knelpunten te ondervinden in het verpleegkun-
een landelijke standaard opgesteld voor de verpleegkun-
dige overdrachtsproces. 61 procent van de ondervraagde
dige overdracht in de keten. Ook is op basis hiervan een
verpleegkundigen ontvangt onvolledige documenten en
verpleegkundig overdrachtsbericht (eOverdrachtsbericht)
23 procent krijgt helemaal geen gegevens. Daarnaast
ontwikkeld.
moeten verpleegkundigen regelmatig terugbellen naar de
zorginstelling die de overdracht heeft verstuurd om extra
Beroepsstandaard
informatie op te vragen of ontvangt de verpleegkundige de
Met deze standaard wordt bepaald welke informatie bij
overdracht te laat (figuur 2). Ook blijkt de verpleegkundige
de verpleegkundige overdracht uitgewisseld moet wornr. 3 / 2014 21
den. Aan de hand van de dataset is een verpleegkundig
gebruik wordt gemaakt van een standaard, kan de data ook
overdrachtsbericht (eOverdrachtsbericht) ontwikkeld.
veilig worden verstuurd. Voor verpleegkundigen die eerder
Door deze standaard te gebruiken kunnen de bestaande
geen overdacht ontvingen is dit een verademing.
Patiëntinformatie
problemen bij de verpleegkundige overdracht door de keten worden aangepakt. Het gebruik van het eOverdrachts-
Tijdwinst
bericht draagt bij aan het verminderen van de kans op
Er wordt met name door de instellingen die de verpleeg-
fouten bij overdracht van gegevens, omdat de gegevens
kundige overdracht ontvangen aangegeven dat ze veel
digitaal zijn en niet steeds overgetypt of -geschreven
tijdswinst boeken, omdat de informatie veel vollediger is
hoeven te worden. Tevens worden de administratieve
en men bijna niet meer hoeft terug te bellen naar de zorg-
lasten daardoor verlaagd. De zendende partij hoeft niet
instelling die de verpleegkundige overdracht verstuurt,
op zoek naar informatie om dit vervolgens over te typen.
iets dat voorheen vaak het geval was. Daarnaast kunnen
En de ontvangende partij krijgt de juiste en volledige
deze zorginstellingen de komst van de patiënt beter voor-
informatie aangeleverd.
bereiden omdat nu op voorhand duidelijk is welke zorg er
Daarnaast ontstaat er eenduidig taalgebruik tussen zorg-
nodig is.
organisaties en beroepsgroepen. Door het gebruik van
een door de sector opgestelde standaard zijn er afspra-
Nog niet elke instelling die eOverdracht gebruikt geeft aan
ken over de inhoud van de overdracht. Dit zorgt voor
tijdswinst te boeken. Men geeft aan dat dit met name komt
meer duidelijkheid en de overdracht is vollediger, toe-
doordat de informatie in de overdracht niet gekoppeld is
gankelijker en beter leesbaar. Dit levert ook meerwaarde
aan het elektronisch patiëntendossier. Verpleegkundigen
op voor de patiënt; er worden minder fouten gemaakt,
moeten de informatie dus alsnog overtypen van het dos-
het is voor de patiënt of diens naasten niet meer nodig
sier in de eOverdracht of vanuit de eOverdracht naar het
om vragen herhaaldelijk te beantwoorden en alle rele-
dossier. Het kan veelal nog niet automatisch geëxporteerd
vante zorginhoudelijke informatie staat al vermeld in de
of geïmporteerd worden vanuit de systemen.
overdracht, zo is het duidelijk welke zorg geleverd moet
worden.
Irene Duijvendijk is adviseur Zorg ICT & Innovatie bij
NICTIZ
Regio’s
Zes regio’s in Nederland gebruiken de eOverdracht; Schiedam, Gouda, Amsterdam, Twente, Leiden en Den Haag. De
eerste ervaringen zijn positief. Door het gebruik van de
Transferverpleegkundige Vlietland ziekenhuis:
standaard wordt er een kwaliteitsslag gemaakt; de gebrui-
“Het zou het mooiste zijn als je ervoor zorgt
kers geven aan dat er voorheen heel vaak geen overdracht
dat alle informatie uit het verpleegkundig elek-
was, en dat dat nu wel het geval is. Daarnaast is de informatie uitgebreid en veel vollediger, eenduidiger, actueler,
tronisch dossier gekoppeld is aan eOverdracht,
eerder beschikbaar, niet meer handgeschreven en kan de
zodat de informatie niet meer overgetypt moet
overdracht veiliger worden verstuurd. Desgevraagd zeggen verpleegkundigen dat ze met eOverdracht tijdwinst
Wat kunnen we met Persoonlijke Gezondheidsdossiers in de zorg?
Vraag naar PGD’s groeit
worden.”
boeken. Dat kan oplopen tot een tijdsbesparing van 25
minuten per overdracht. Ook kunnen verpleegkundigen in
de instelling waarnaar de patiënt wordt overgedragen de
komst van een patiënt beter voorbereiden omdat ze weten
Meer informatie:
welke zorg nodig is. Voorwaarde is wel dat de eOverdracht
• rapport De verpleegkundige overdracht, een
is gekoppeld aan het elektronisch patiëntendossier.
In vier van deze regio’s is gesproken met gebruikers over
hun ervaringen met het gebruik van eOverdracht. De eerste ervaringen zijn positief. Geconcludeerd kan worden dat
een kwaliteitsslag wordt gemaakt als de standaard wordt
gebruikt.
Vollediger
De gebruikers geven aan dat de informatie uit de eOverdracht nu veel uitgebreider, vollediger actueler, eerder beschikbaar is door het gebruik van eOverdracht. Het digitaal
aangeleverde formulier is daarbij beter leesbaar. Omdat
22 Digitalezorg.nl Magazine
geoliede machine?, http://www.nictiz.nl/page/
Publicaties?mod[Nictiz_FileCabinet_Module][i]=1101
• whitepaper ‘Tips voor een efficiënte overdracht van
verpleegkundige patiëntgegevens’.
• whitepaper ‘eOverdracht in de praktijk, ervaringen en
Er is veel belangstelling voor Persoonlijke Gezondheidsdossiers. Een PGD levert een wezenlijke
bijdrage aan preventie en zelfmanagement.
Het geeft de cliënt het instrument in handen om
gedurende zijn hele leven gezondheids- en
medische informatie te verzamelen van zichzelf
en zijn dierbaren.
Wat is een PGD?
Wanneer het gaat om elektronische patiënten- of cliëntendossiers in de zorg, is er veel begripsverwarring. We
hanteren de volgende hoofdindeling:
• Portals van zorginstellingen - Een ziekenhuis of zorginstelling deelt de gegevens met haar patiënten of cliënten.
Vaak biedt een dergelijke portal mogelijkheden om het
eigen dossier in te zien. Dit dossier is onderdeel van het
tips’.
Door het gebruik hiervan te integreren met de eigen
Elektronisch Patiënten of Cliënten Dossier (EPD/ECD)
dienstverlening, kunnen zorginstellingen de kwaliteit van
dat binnen de instelling gebruikt wordt. Dat systeem is
u contact opnemen met Irene van Duijvendijk (duijven-
de zorg verbeteren, de kosten verlagen en voldoen aan de
eigendom van de zorginstelling(en), terwijl deze orga-
wensen van de moderne zorgconsument. Bovendien wor-
nisatie ook de regie heeft over de informatie die via het
den vele complexe koppelingen in de zorgketen overbodig
portaal beschikbaar wordt gesteld.
• Heeft u vragen of opmerkingen over dit artikel, dan kunt
[email protected] / www.twitter.com/IreneV_D).
U vindt de whitepapers via http://www.nictiz.nl/page/
Publicaties/Whitepapers
door de informatievoorziening rondom de cliënt te orga-
• Landelijk EPD - Over dit begrip is veel verwarring. Een
niseren. Er zijn echter nog veel vragen over de toepassing
betere term is het Landelijk Schakel Punt (LSP). Het gaat
van PGD’s.
immers om een infrastructuur waarbij op gestandaarnr. 3 / 2014 23
diseerde wijze patiënteninformatie wordt uitgewisseld
het verzamelen van medische informatie, het managen van
wordt de (persoonlijke) medische informatie als essentieel
Blue Button
tussen zorgverleners onderling. De recente status is dat
persoonlijke gegevens ten aanzien van zelfzorg, het raad-
gezien, zoals blijkt uit de volgende doelstelling: ‘Binnen 5
In dit kader is het ook belangrijk om Blue Button te noe-
het toegepast wordt voor patiënten die daar expliciet
plegen van het Elektronische Patiëntendossier (EPD) en de
jaar heeft 80% van de chronisch zieken direct toegang tot
men. Dit initiatief is in 2010 in de Verenigde Staten gestart
toestemming voor hebben gegeven. De toepassing be-
communicatie met familie, omgeving en professionals. Dit
bepaalde medische gegevens, waaronder medicatie-infor-
in het kader van het Meaningful Use-programma van de
treft vooral medicatiegegevens die worden uitgewisseld
is dus geen vervanging van bovenstaande toepassingen,
matie, vitale functies en testuitslagen, en kan deze desge-
regering-Obama. Via Blue Button kunnen alle oorlogsvete-
tussen huisartsen en apotheken.
maar een aanvulling daarop. In onze visie is dit een zeer
wenst gebruiken in mobiele apps of internetapplicaties.
ranen hun persoonlijke gezondheidsinformatie downloa-
belangrijke ontwikkeling. Een PGD kan immers niet alleen
Van de overige Nederlanders betreft dit 40%. Dit heeft tot
den. Vervolgens is dit initiatief ook breder ingezet.
door zorgaanbieders beheerde EPD’s, is ook een variant
ingezet worden in het zorgproces, maar ook voor preven-
effect dat mensen bewuster zijn van hun eigen gezondheid
Ook de informatie-uitwisseling vanuit de patiënt naar de
beschikbaar waarbij de patiënt zelf online zijn gegevens
tie van gezondheidsproblemen.
en dat fouten in dossiers bij zorgverleners sneller gedetec-
zorgverlener zal steeds belangrijker worden. De toekomst
teerd kunnen worden’.
is immers dat een patiënt een zorgverlener inzage geeft in
• Persoonlijke Gezondheidsdossiers (PGD’s) - Naast de
beheert in een zogenaamd Persoonlijk Gezondheidsdossier (PGD). Het PGD is een elektronisch medisch dos-
Documenten
sier dat gedurende het hele leven van de patiënt wordt
In juli 2014 zijn op dit gebied twee zeer belangrijke docu-
Het belang van PGD’s wordt dus algemeen onderkend.
beeld aan het doorsturen van een document of het digitaal
opgebouwd en als bron voor gezondheidsinformatie
menten verschenen:
De Nederlandse overheid, de zorgverzekeraars en andere
beschikbaar stellen van meetwaardes. Om dit soort scena-
wordt gebruikt. Het ondersteunt mensen bij het nemen
De eerste is ‘Patiënteninformatie, informatievoorziening
belanghebbenden zullen het gebruik ervan in de komen-
rio’s te ondersteunen, is het belangrijk om tot een (gestan-
van beslissingen over hun gezondheid. De persoon is
rondom de patiënt’ door de Raad voor Volksgezondheid en
de periode dan ook nadrukkelijk en actief gaan onder-
daardiseerde) informatie-uitwisseling te komen tussen de
zelf eigenaar en beheerder van het PGD en de daarin
Zorg (RVZ). In dit advies aan de minister van VWS wordt
steunen.
systemen van de zorgaanbieder en PGD-toepassingen. De
opgeslagen informatie. De informatie is afkomstig van de
het belang van de inzet van PGD’s voor alle burgers, ver-
zorgverlener én van de persoon zelf. Bovendien wordt er
zekerden en patiënten benadrukt en wordt ingegaan op de
Sterke groei
bruikt. Voor de zorgaanbieders wordt het dus belangrijk de
streng gelet op beveiliging en privacy.
problemen in de zorgsector die hiermee opgelost worden.
De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)
grotere initiatieven standaard te ondersteunen.
de relevante gedeeltes van zijn of haar PGD. Denk bijvoor-
(zorg)consument bepaalt immers zelf welk PGD hij ge-
verwacht een sterke stijging van de adoptie van PGD’s. Dit
Aan de hand van deze omschrijving van een PGD - die
Het tweede document is ‘E-health en zorgverbetering’. Dit
heeft te maken met algemeen maatschappelijke ontwikke-
Informatie op maat
overigens is getoetst door experts in het veld - is een
is een brief van het ministerie van VWS aan de Tweede
lingen, zoals het toenemend gebruik van (mobiel) internet.
Een andere belangrijke toepassing van PGD’s is het aan-
inventarisatie en categorisatie gemaakt van bestaande Ne-
Kamer. In dit document wordt ingegaan op de strategische
Ook onder ouderen is dit overigens het geval. Het is een
bieden van informatie op maat aan specifieke doelgroe-
derlandse en internationale PGD’s. Hoofdcategorieën zijn
rol van ICT bij de transformatie in de zorgsector. Hierbij
wijdverbreid misverstand dat ouderen liever niet met com-
pen. Dit wordt gedaan middels mobiele apps en portals.
puters werken. Zo blijkt uit onderzoek van het CBS (2013)
Daarmee kunnen patiënten eenvoudig en laagdrempelig
dat meer dan vijftig procent van de ouderen tussen 65 en
informatie aangereikt krijgen of vastleggen. De informatie
75 jaar dagelijks op Internet zit. Na e-mailen en Internet-
wordt opgeslagen in het persoonlijke gezondheids-
bankieren staat ‘Informatie zoeken over de gezondheid’
dossier en kan op basis daarvan eenvoudig gedeeld
op de derde plaats met een score van meer dan veertig
worden met de zorgverlener. Deze aanpak zorgt boven-
procent.
dien voor ‘eenheid van taal’. Een goed voorbeeld hiervan
De vergelijking met internetbankieren wordt overigens wel
is Zodos (http://www.finalsite.nl/zodos/). Deze op basis
vaker gemaakt. Het wordt door ons allemaal heel normaal
van Microsoft HealthVault ontwikkelde toepassing is
gevonden dat we via Internet bankieren. De verwachting is
in eerste instantie gericht op diabetici in de provincie
dat een digitaal kluisje voor persoonlijke gezondheidsge-
Groningen. Via een portal kunnen zij eenvoudig gegevens
gevens net zo gewoon wordt.
bijhouden en doorsturen naar de huisarts of een specialist
in het ziekenhuis.
Scenario’s
Deze toepassing wordt ook gevolgd en begeleid door Zelf-
Er zijn vele scenario’s in de praktijk waarbij een PGD ge-
zorg Ondersteund. Deze coöperatie realiseert ondersteun-
bruikt kan worden. Gedurende een mensenleven bestaan
de zelfzorg door krachtenbundeling van vertegenwoordi-
meerdere momenten waarop de toegevoegde waarde van
gers van patiënten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.
een PGD groter wordt. Dit kan zijn de geboorte van een
Ondersteunde zelfzorg betekent dat patiënten samen met
kind of bij een chronische ziekte. In die gevallen worden
hun zorgverleners werken aan hun gezondheid dankzij
vaak meerdere zorgverleners bezocht. Zonder toepassing
ICT, hulpmiddelen en hun omgeving.
van een PGD ontstaan problemen in de afstemming en
informatie-uitwisseling. Via de NPCF zijn vele goede voor-
Een persoonlijk gezondheidsdossier (PGD) levert hierbij
beelden te vinden hoe een PGD hierin een zinvolle bijdrage
een wezenlijke bijdrage. Het geeft de cliënt een instrument
kan leveren. Voorbeelden hiervan zijn te vinden via
om gedurende zijn hele leven gezondheids- en medische
http://bit.ly/PGD-onderzoeken).
informatie te verzamelen van zichzelf en zijn dierba-
Bij praktijkscenario’s en oplossingen is het van groot
ren. Door het gebruik hiervan te integreren met de eigen
belang om in te gaan op de wijze waarop er samenge-
dienstverlening, kunnen zorginstellingen de kwaliteit van
werkt kan worden tussen zorginstellingen en gebruikers
de zorg verbeteren en voldoen aan de wensen van de mo-
van een PGD. De vraag aan een arts of hij ons dossier kan
derne zorgconsument.
uploaden naar ons PGD zal heel normaal worden. Daar-
24 Digitalezorg.nl Magazine
mee wordt een PGD voor zorgaanbieders dus relevant om
Drs. Kristian de Lange is directeur van Thysia Information
mogelijk te maken.
Management
nr. 3 / 2014 25
”Voorheen dachten we te groeien door een toename
Onderzoek
van het aantal verrichtingen. Zo werkt dat niet meer”,
aldus Henk Bleker, software architect bij Certe
Certe ontwikkelt eigen middelware voor POCT analyse apparatuur bij huisartsen
Proefproject met e-diagnostiek
levert gevalideerde data en
tevens snel uitslagen
26 Digitalezorg.nl Magazine
Leveranciers van consumenten ICT, zoals Samsung
en Apple (Apple Watch) gaan zich met hun smart
devices richten op de markt voor zorgverlening.
Meer self-service kan de zorg goedkoper maken. Of
de kwaliteit beter wordt, moet worden afgewacht.
Bij zelfdiagnose op grote schaal is de kans groot dat
zorgvuldig opgebouwde medische dossiers worden vervuild door niet-gevalideerde data. Certe uit
Groningen streeft met POCT-analyseapparatuur bij
huisartsen naar zowel een razendsnelle uitslag als
naar betrouwbare gevalideerde data.
zelf hun medische dossiers invullen. Natuurlijk, de zorg
snakt naar innovaties nu zorgverzekeraars met hun door
de politiek verleende macht de vergoedingen voor verrichtingen nog verder willen verlagen. Toch is het curieus dat
juist in de zorg met alle privacy-voorschriften initiatieven
ontstaan die het niet zo nauw nemen met de integriteit van
medische data. Niet-gevalideerde data in het elektronisch
patiëntendossier helpt immers niet bij het verbeteren van
de kwaliteit van de zorg.
Het testen op ziektebeelden en het beoordelen van de
resultaten is werk voor professionals. Zij kunnen mogelijke
De self-service zorgdiensten schieten straks als padden-
afwijkingen op juiste wijze inschatten en vaststellen of
stoelen uit de grond, wanneer de eHealth-ontwikkelingen
data aan het medische dossier van een persoon kan worden
door het grote publiek worden omarmd. Gewoon je smart-
toegevoegd. Dat een patiënt snel de uitslag wil horen van
phone of wearable uitlezen en je weet wat je mankeert. De
een test, valt te begrijpen. Bij Certe, het grootste medische
revolutie van het ‘Internet of Care’ laat zorgconsumenten
laboratorium in Noord-Nederland, loopt een proefproject
nr. 3 / 2014 27
in het kader van de zogeheten ‘Point of Care Test’ (POCT).
besloten tot de ontwikkeling van eigen software die zij in-
Consolidatie van laboratoria
Deze test bestaat uit een laboratoriumonderzoek, uitge-
stalleerden op een ’open’ Raspberry Pi-computer. Uitgerust
voerd op analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk. De
met seriële poorten fungeert deze computer als gateway
Certe is ontstaan na de fusie in 2012 van LabNoord en
testuitslag volgt binnen een aantal minuten en laat zich di-
voor de POCT-analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk.
rect meenemen bij de besluitvorming over de behandeling.
Aan de andere kant van de internetverbinding staat een zelf
ontwikkelde POCT-server die via de zogeheten Ensemble ESB
Aanvraagformulieren
(ESB staat voor Enterprise Service Bus) communiceert met
”Voorheen dachten we te groeien door een toename van
het Laboratorium Informatie Systeem (LIS). Een aanvraag
het aantal verrichtingen. Zo werkt dat niet meer”, aldus
voor een diagnosetest komt nu geheel digitaal van het Huis-
Henk Bleker, software architect bij Certe. ”Zorgverzekeraars
arts Informatiesysteem (HIS) via ZorgDomein en de Ensem-
verwachten van onze klinisch chemici en microbiologen dat
ble ESB terecht in het orderbestand van het LIS bij Certe.
zij huisartsen adviseren om niet meer dan de strikt nood-
Alle noodzakelijk informatie over de huisarts, patiënt en
zakelijke laboratoriumonderzoeken af te nemen. In samen-
soort test is in de vorm van een gecodeerd standaardbericht
spraak met de NHG zijn de aanvraagformulieren daarom
voorhanden. De gegevens over de aanvraag worden bij de
huisarts op een loopbriefje met barcode (uniek ZorgDomein-
probleem-georiënteerd opgesteld. Dus een arts kruist slechts
Laboratorium voor Infectieziekten. Het verzorgingsge-
bied telt ongeveer 1,2 miljoen patiënten, verdeeld over de
provincies Groningen, Drenthe en Friesland. Tot de orga-
nisatie behoren een huisartsenlaboratorium, een trombo-
sedienst, klinisch chemische en medisch microbiologische
laboratoria. Met 850 medewerkers levert de organisatie
integrale medische diagnostiek voor klinische chemie en
medische microbiologie en hiervan afgeleide producten
en diensten voor zorgverleners en hun patiënten. Per jaar
worden ruim een miljoen bloedafnames verricht. Daarvoor
zijn 176 spreekuurlocaties beschikbaar en een wagenpark
van honderd auto’s, waarmee de medewerkers van de
trombosedienst circa 80.000 huisbezoeken per jaar in het
verzorgingsgebied afleggen. De ondersteunende IT komt
een minimaal onderzoek voor een gedefinieerd ziektebeeld
den. Daar werd deze informatie - eveneens handmatig - in
nummer) uitgeprint. Daarmee gaat de patiënt naar de
aan. Omdat de behoeften van patiënten en zorgverleners
het Laboratorium Informatie Systeem (LIS) van het bedrijf
dienstdoende doktersassistent voor de test. Die gebruikt een
wijzigen, creëren we aanvullende diensten die aansluiten op
in Groningen opgenomen. Een bron van ergernis voor de
barcodescanner, gekoppeld aan de POCT-analyser, voor het
deze wensen. Die diensten moeten tevens bijdragen aan een
daar werkzame ICT-professionals. Zij ontwierpen een tech-
invoeren van het ZorgDomeinnummer van het loopbriefje.
verdere verlaging van de kosten voor diagnostiek.”
nische infrastructuur voor digitale gegevensoverdracht.
De meetwaarden gaan vervolgens als gecodeerd bericht via
De goede ervaring met integratiesoftware en koppelingen
Die laten ze zoveel mogelijk gebruik maken van in de
de internetverbinding naar het LIS en daarna als Edifact-
via standaard protocollen bracht de software architect van
zorgsector breed geaccepteerde methoden, zoals order-
bericht naar het HIS van de huisarts. Binnen een tijdsbestek
richtingen afgedekt door het ordernummer uit ZorgDomein
Certe op het idee van e-diagnostiek. Al in een veel eerder
aanvraag via ZorgDomein en rapportage van resultaten via
van vijf minuten is een betrouwbare testuitslag beschikbaar.
met identificatie van de patiënt en de medewerker van de
stadium was de organisatie begonnen met het plaatsen
Zorgmail (Edifact-berichtenverkeer).
van Porta Vita, een SaaS-oplossing specifiek voor trombosediensten, die via Ensemble met HL7-berichten communiceert met het LIS van Certe in Groningen.
huisartsenpraktijk. Wanneer een ziekenhuis, zorgverzekeBleker van Certe: ”Met de volledig digitale resultaatverwer-
raar of accountant achteraf de juistheid van onze aan-
diverse huisartsen in het verzorgingsgebied, waaronder
Raspberry Pi
king van de point of care-testen besparen we veel tijd en
vraagregistraties wil verifiëren, dan kan ik via de Message
CRP-meters (C-Reactief Proteïne), urinestriplezers en me-
De POCT-analyseapparatuur in de huisartsenpraktijk is
menskracht. Het is simpel qua uitvoering, we krijgen ge-
Bank-functie van Ensemble met zijn talloze zoekmogelijk-
ters voor het vastleggen van afwijkende stollingswaarden
voorzien van een RS-232C interface, maar niet altijd met
valideerde gegevens binnen van de patiënt en degene die
heden, de gevraagde gegevens met een simpele druk op de
(D-Dimeer). De in de huisartsenpraktijk gemeten waarden
een gestandaardiseerde IP-connectie voor koppeling aan
de test heeft uitgevoerd. Het gaat hierbij om gecodeerde
knop tevoorschijn halen.”
werden in het verleden handmatig vastgelegd en werden
internet. In principe zijn de apparaten niet gemaakt om
berichtgeving over veilige verbindingen. We leveren een
vervolgens per fax naar het centrale laboratorium verzon-
aan te sluiten op externe systemen. De Certe-medewerkers
snelle rapportage aan de huisarts. Juridisch zijn de ver-
van analyse-apparaten voor point of care-testen bij de
Geen koudwatervrees voor experimenteren
De ICT-specialisten van Certe tonen geen koudwatervrees
als het gaat om experimenteren met elektronica en bijbe-
horende programmatuur voor interfaces waarmee uiteenlo-
pende apparaten aan de backoffice van het laboratoriumbedrijf zijn te koppelen. De kern van de informatievoorziening
bestaat uit een LIS (Laboratorium Informatie Systeem). Door
hierdoor geen aparte database-beheerder nodig. Daardoor kan een organisatie volstaan met een betrekkelijk
kleine IT-staf en zich focussen op nieuwe projecten zoals
het integreren van data uit afzonderlijke systemen in het
applicatielandschap. Daarvoor gebruikt Certe een ander
product uit de Intersystems-stal.
diverse fusies beheert de ICT-afdeling straks drie verschil-
Hoewel Ensemble als Enterprise Service Bus (ESB) universeel
betreft dat Molis van Vision4Health en GLIMS (Cyberlab en
pelingen (HL7) gericht op de zorgsector. Op die manier
lende LIS-omgevingen. Naast Labosys van Philips Healthcare
Cybertrack) van de firma MIPS. De laatste twee gebruiken
Oracle als onderliggende database, terwijl Labosys stoelt op
Caché van Intersystems. Via het ASTM-protocol interacteert
een LIS met de diverse apparaten in het laboratorium.
De afdeling Informatievoorziening en Ontwikkeling bij de
Noordelijke laboranten heeft veel kennis en ervaring met
de ontwikkeling van applicaties rond de Caché-database.
De database kenmerkt zich door hoge prestaties, schaalbaarheid en een gering beslag op de systeembronnen.
Daarnaast vergt de database weinig onderhoud. Er is
28 Digitalezorg.nl Magazine
Frans van der Geest is journalist
inzetbaar is, zijn de meeste voorhanden standaard kop-
laat zich een stekkerdoos samenstellen voor elke gewenste
backoffice-omgeving en front-end toepassing, waaronder
portalen of apparaten ten behoeve van procesverbetering.
Certe laat het bouwen van slimme adapters over aan de
Ensemble-specialisten van de firma PK. Bij deze netwerk-
beheerder en hosting-organisatie met vestigingen in Assen
en Eindhoven gebruiken ze de Intersystems software in hun
CU-BOX platform voor de spoedeisende zorg. Daarmee
wordt de data uit het berichtenverkeer op de huisartsen-
posten en in de spoedauto gebundeld, waardoor hulpverleners sneller en effectiever kunnen werken.
Certe maakt gebruik van de
populaire Rasperry Pi-computer
nr. 3 / 2014 29
het uitprinten van recepten met multi function printers
Strategie
(MFP’s), maar ook computersystemen om patiëntgegevens of onderzoeksresultaten in te voeren. Een
extreem hoge uptime is hierbij noodzakelijk, aangezien artsen en verpleegkundigen te allen tijde hun werk
moeten kunnen uitvoeren. IT-voorzieningen zijn hiervoor
noodzakelijk.
De IT-afdeling van het Erasmus MC is belast met de taak
deze hoge uptime te realiseren. Geen eenvoudige taak,
aangezien de afdeling zowel artsen als onderzoekers tevreden moet houden. De belangen van beide partijen komen
niet altijd overeen. Zo hebben artsen behoefte aan stabiliteit en een extreem hoge uptime, terwijl onderzoekers
voor hun werk de beschikking willen hebben over de laat-
De enorme data-explosie in ziekenhuizen wordt onder
ste technologieën. De IT-afdeling van het Erasmus MC zal
andere veroorzaakt door nieuwe ontwikkelingen als RNA
dus de nieuwste technologieën zo snel mogelijk moeten
expressie, Genomics Data en DNA sequencing
implementeren, zonder de stabiliteit van de IT-omgeving
in gevaar te brengen.
gevraagd mee te denken over een oplossing waarmee ef-
Data-explosie
ficiënt kan worden ingespeeld op de onzekere vraag naar
De afdeling staat echter voor meer uitdagingen. Zo heeft
opslagcapaciteit in de komende jaren. De partijen zijn
het Erasmus MC te maken met een enorme toename aan
gezamenlijk gekomen tot de zogeheten ‘Flexible Capacity
data. Het oude ziekenhuisinformatiesysteem heeft in 36
Services’ (FCS). Dit is een aanpak waarmee het Erasmus MC
Dankzij een ‘Flexible Capacity Services’ of FCS
jaar tijd slechts 600 gigabyte aan data geproduceerd.
de beschikking krijgt over flexibel schaalbare storage- en
geheten aanpak krijgt het Erasmus MC de beschikking
In 2001 is een nieuw systeem geïmplementeerd, dat tot
compute-capaciteit. Het ziekenhuis realiseert een flinke
over flexibel schaalbare storage- en compute-capaciteit
nu toe al zo’n 1,3 petabyte aan data heeft gegenereerd.
kostenbesparing doordat alleen wordt betaald voor capaci-
Het nieuwe systeem heeft dus in 13 jaar tijd maar liefst
teit die ook daadwerkelijk wordt gebruikt.
2200 keer meer data gecreëerd dan het oude systeem in
Nico Drost van Erasmus MC tijdens HP Healthcare 2020:
Slinkend budget en data-explosie
vragen om flexibele capaciteit
bijna vier decennia wist te produceren. De hoeveelheid
Erasmus MC neemt de benodigde capaciteit af bij HP. Het
data die moet worden opgeslagen, neemt dan ook drama-
ziekenhuis heeft hierdoor nooit te veel, maar ook nooit te
tisch toe.
weinig capaciteit beschikbaar. Zodra de bestaande capaciteit vol dreigt te raken, wordt deze automatisch uitgebreid
Deze razendsnelle groei wordt onder andere veroorzaakt
door het IT-bedrijf. De IT-afdeling van het ziekenhuis is
door nieuwe ontwikkelingen in de zorg, zoals RNA expres-
dus altijd gegarandeerd van voldoende opslagruimte. De
sie, Genomics Data en DNA sequencing. Bij DNA sequen-
afdeling houdt hierbij overigens wel zelf de controle over
cing wordt bijvoorbeeld bloed afgenomen, waarna met be-
de storage-capaciteit via een storage management-laag.
hulp van een microscoop van dit bloed miljoenen opnames
worden gemaakt. Hierdoor ontstaat een totaalbeeld van
Wouter Hoeffnagel is journalist
een DNA-profiel. Dit soort technieken genereren gigantische hoeveelheden data. Zo levert een run met één van
De budgetten in de zorg staan onder druk. De zorg
moet steeds meer doen met steeds minder geld.
Dit geldt ook voor de IT-afdeling, die te maken
heeft met slinkende budgetten in combinatie met
een ware data-explosie. Nico Drost, manager
IT Operations Service Organisation bij Erasmus
MC, gaf op het HP Healthcare 2020-evenement
een interessante presentatie over de wijze waarop
het Erasmus MC met deze lastige combinatie
omgaat. Het ziekenhuis blijkt bijvoorbeeld een
manier te hebben gevonden om flexibel in te
spelen op de explosief stijgende vraag naar
storage- en compute-capaciteit.
30 Digitalezorg.nl Magazine
deze technieken al snel een terabyte aan informatie op,
Delen met andere zorginstellingen
terwijl een onderzoek al snel 4 petabyte in beslag neemt.
Erasmus MC is uiteraard niet de enige zorgverlener die
Met 13.000 medewerkers is het Erasmus MC het grootste
academische ziekenhuis van ons land. Jaarlijks doet het zie-
Onnodige kosten voorkomen
kenhuis zo’n 90.000 opnames en krijgt maar liefst 550.000
Inspelen op deze ontwikkeling is niet eenvoudig. Storage-
poliklinische bezoeken. Het ziekenhuis biedt niet alleen
oplossingen ontwikkelen zich razendsnel, waardoor
patiëntenzorg, maar is ook actief in onderzoek en onderwijs.
capaciteit snel goedkoper wordt. Tegelijkertijd kan data
Het ziekenhuis is opgebouwd uit verschillende locaties: het
steeds efficiënter en gecomprimeerd worden opgeslagen.
Sophia Kinderziekenhuis, het Havenziekenhuis, de Daniel
De hoeveelheid data die het Erasmus MC de komende jaren
den Hoed kankerkliniek, de centrumlocatie aan ’s-Graven-
zal moeten opslaan, is hierdoor moeilijk in te schatten. Te
dijkwal in Rotterdam en een faculteit voor geneeskunde.
veel storage-capaciteit aanschaffen, jaagt de organisatie op
onnodig hoge kosten. Onvoldoende capaciteit beschikbaar
Zorg en IT zijn in elkaar verweven
hebben is echter ook geen optie.
IT is niet meer weg te denken uit de gezondheidszorg.
Erasmus MC heeft daarom HP, de vaste partner van het
Voor allerlei taken wordt IT ingezet. Denk hierbij aan
ziekenhuis op het gebied van storage en rekenkracht,
tegen de data-explosie aanloopt. Het academisch zieken-
huis wil deze flexibele storage-oplossing ook beschikbaar
maken voor andere zorginstellingen. Het ziekenhuis heeft
in samenwerking met HP en cloud provider Vancis een
FCS-omgeving opgezet waar andere zorgverleners zich op
kunnen aansluiten. Het ziekenhuis ziet allerlei voordelen
in een samenwerking op het gebied van storage. Zo hoopt
het Erasmus MC de ICT-kosten te kunnen verlagen, extra
continuïteitsgaranties te krijgen en meer inzicht te krijgen
in databeheer. Ook moet samenwerking leiden tot stan-
daardisatie, waardoor de ICT-dienstverlening verder kan
worden geprofessionaliseerd.
nr. 3 / 2014 31
Marktonderzoek
steeds grotere schade zorgen. En hoewel de prioriteit op
waakhond zijn, maar de partij zijn die veilig en verant-
privacy absoluut noodzakelijk is voor de zorg, lijkt er on-
woord gebruik mogelijk maakt. Hoe vroeger in de cyclus,
voldoende besef wat een geavanceerde gerichte aanval kan
hoe beter!
doen met bijvoorbeeld een ziekenhuis.
Kennis vaak onvoldoende in eigen huis
IT-security is voor iedere organisatie een ingewikkeld onderwerp waarbij het vrijwel onmogelijk is om alle benodigde kennis in eigen huis te hebben. Met de veranderende
dreigingen en ook nog eens de opkomst van nieuwe technologieën zoals mobiel en cloud, is de uitdaging om bij te
Nationale IT-Security Monitor 2014:
De zorgsector
heeft flink wat in te halen
blijven enorm. Niet voor niets staan trainingen in vrijwel
iedere sector, ook in de zorg, hoog op de agenda. Wat de
zorg echter kenmerkt, is dat de respondenten in bijzonder
sterke mate aangeven dat er onvoldoende in training wordt
geïnvesteerd.
Figuur 3: Security op het laatst toegevoegd?
Ook valt op dat veel respondenten aangeven dat men
Q8r3: Bij het ontwikkelen van nieuwe software komt security
steeds meer IT-securitytaken uitbesteedt. Het wordt steeds
moeilijker om de kennis zelf goed te organiseren en men
kiest er vaak voor om dan maar meer aan derden over te
laten. De combinatie van te weinig investeren in kennis
De zorgsector heeft de afgelopen jaren veel geld
geïnvesteerd in ICT. Beveiliging van alle medische
en bedrijfsmatige gegevens staat hierbij hoog
op de agenda, maar uit de Nationale IT-Security
Monitor 2014 blijkt dat op dit gebied nog veel
werk te verzetten valt.
pas bij het eind van het proces in beeld - Ben u het eerder
eens of oneens met de volgende stellingen met betrekking tot
de organisatie en beleid van informatiebeveiliging?
en dan maar meer uitbesteden heeft wel enige consequen-
Wat dat betreft, heeft de zorg nog wel een weg te gaan.
ties. Het is belangrijk te beseffen dat de verantwoordelijk-
Veel meer dan in andere sectoren, geven respondenten uit
heid voor IT-beveiliging, vooral voor de data die beveiligd
de zorg aan dat security pas aan het eind in beeld komt bij
schat
wordt, uiteindelijk niet uitbesteed kan worden. Er dient
de ontwikkeling van nieuwe software. Het ‘toevoegen’ van
Meer dan in iedere andere sector wordt de security agenda
minimaal voldoende kennis aanwezig te blijven om se-
security op het laatst, leidt vaak tot onnodig hoge kosten
van zorginstellingen bepaald, zelfs gedomineerd, door
curity goed aan te kunnen sturen. Wat wordt er eigenlijk
en een groot risico dat de toepassing eenvoudigweg niet
privacy. Het staat met recht met afstand bovenaan op
beveiligd? De systemen van vandaag of de systemen van
veilig in gebruik kan worden genomen.
de prioriteitenlijst. Ook in de specifieke investeringen in
morgen?
Samenvattend zien we dat er binnen de zorg veel aandacht
Privacy overheerst, cybercrime vaak onder-
technologie, is de focus op privacy zichtbaar: de investe-
voor IT-security is. Als we naar het formuleren en uitvoe-
De zorg is mensenwerk. Dat zal waarschijnlijk altijd wel
ringen groeien vooral op het gebied van identiteitsbeheer
ren van beleid kijken, doet de zorg niet meer onder voor
zo blijven. En hoewel ook in deze sector decennia geleden
en databeveiliging/encryptie, terwijl weinig investeringen
andere sectoren. De nadruk ligt dermate veel op privacy,
informatietechnologie zijn intrede heeft gedaan, wordt
gaan naar bijvoorbeeld het beveiligen van het snel groei-
dat andere belangrijke vraagstukken hier en daar onder-
het vaak als een soort noodzakelijk kwaad beschouwd.
ende leger van mobiele apparaten.
gesneeuwd raken. Een belangrijk aandachtspunt is dat
Toch zijn technologiebedrijven massaal aan het inzetten
IT-security minder een poortwachter en meer een partner
op deze sector en worden er miljarden gespendeerd in
moet worden die nieuwe technologische oplossingen veilig
R&D die zich specifiek op de gezondheidszorg richt. De
de organisatie binnenloodst. Kijken we naar de technologie
zorgvraag neemt de komende decennia sterk verder toe,
die de komende decennia op de zorgmarkt beschikbaar
zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin, terwijl zor-
gaat komen, is dit bepaald geen luxe.
ginstellingen te arbeidsintensief zijn om die vraag met de
beschikbare beroepsbevolking en op een betaalbare wijze
Peter Vermeulen is directeur van onderzoeksbureau Pb7
Figuur 2: Stellingen met betrekking tot IT-security kennis
op te vangen.
Research
in de zorg
Q23. Bent u het eerder eens of oneens met de volgende stel-
Ook zonder de aanstormende technologiegolf, is de
zorgsector inmiddels sterk afhankelijk geworden van ICT.
Kenmerkend voor de zorgsector is dat er met een enorme
lingen?
In juni heeft Pb7 Research het veldwerk afgerond van de
op het gebied van IT-security bij organisaties met 50 of
hoeveelheid privacygevoelige informatie wordt gewerkt
Figuur 1: Top 10 securitythema’s in de zorg
Het is veelzeggend dat de helft van de respondenten aan-
die bovendien op het juiste moment snel en eenvoudig
Q14: Welke van de volgende thema’s zijn voor u de komende
geeft, en dit geldt trouwens ook voor andere sectoren, over
12 maanden het belangrijkst op het gebied van IT-security?
onvoldoende kennis te beschikken om mobiele toegang
Hoewel beveiliging goed op het netvlies van de meeste
In de andere sectoren is er ook veel aandacht voor privacy,
lossingen te garanderen. Voor de zorg komen we dan ook
zorginstellingen blijkt te staan, laat de Nationale IT-Secu-
meestal minder dan in de zorg, maar ligt de hoogste prio-
tot dezelfde aanbeveling als voor andere sectoren: versterk
rity Monitor ook zien, dat de zorg op een aantal punten
riteit bij cybercrime. Cybercrime neemt snel toe in omvang
de positie van security daar waar technologie de organisa-
nog een inhaalslag heeft te maken ten opzichte van andere
en complexiteit en kan door de toenemende afhankelijk-
tie binnenkomt. Zorg ervoor dat nieuwe technologie veilig
sectoren.
heid van digitale middelen voor primaire processen voor
kan worden geïntroduceerd. Security moet hierbij geen
toegankelijk moet worden gemaakt. Om dat zorgvuldig te
doen, dient IT-beveiliging dan ook een topprioriteit te zijn.
32 Digitalezorg.nl Magazine
Over de Nationale IT-Security Monitor
adequaat te beveiligen of een veilig gebruik van cloudop-
Nationale IT-Security Monitor. Meer dan 200 beslissers
meer medewerkers hebben de moeite genomen om zich
door een lange lijst te worstelen met vragen omtrent het
gebruik en de uitdagingen van IT-security in Nederland.
Daaronder waren meer dan 30 respondenten uit de zorg.
Daarmee zijn de resultaten beperkt representatief voor de
zorgsector, maar wordt desalniettemin een duidelijk beeld
geschapen van de stand van zaken in de sector.
nr. 3 / 2014 33
Technologie
Over 3D-brillen en diagnostiek
Epson toont nieuwe
technologie voor de zorg
De Epson
EH-TW9200
Displays en projectoren die beelden in 3D weergeven, kunnen nuttige toepassingen
hebben in de gezondheidszorg. Met name voor diagnostische en educatieve doeleinden
kan de extra dimensie voor meer begrip, inzicht en duidelijkheid zorgen.
3D-projector
met een stereomicroscoop
Onze perceptie van diepte is mogelijk omdat onze beide
dat toen de CT- en MRI-technologieën werden ontwik-
Dat dit soort technologie nog niet standaard is in de
Smart glasses kunnen hier een uitkomst bieden. Ze bieden
ogen verschillende beelden ontvangen van wat we zien.
keld, de ontwikkeling van hoogwaardige stereoscopische
gezondheidszorg blijkt uit het feit dat er een lange zoek-
een stereoscopische weergave en kunnen de behandelende
Onze hersenen maken er vervolgens één beeld van met
displays achterliep op die van hoogwaardige 2D-displays
tocht nodig was voor de juiste projector werd gevonden.
arts in staat stellen om in real-time te zien wat er gebeurt
drie dimensies. Dit driedimensionale beeld zorgt ervoor
en de technologie voor het maken van medische beelden
“We hebben veel verschillende tv’s en projectoren uitge-
terwijl er geopereerd wordt. We zien nu al toepassingen
dat we ingewikkelde ruimtelijke eigenschappen en rela-
dus gebaseerd is op het gebruik van 2D-beeldtechnologie.
probeerd, maar geen van alle gaven ze het juiste 3D-beeld
die gebruikmaken van de 3D-mogelijkheden van smart
ties beter kunnen begrijpen en afstanden goed in kunnen
De diepteverschillen worden nu vaak weergegeven door
voor deze toepassing”, stelt Timmermans. “We wilden
glasses. Evena Medical, een producent van hoogwaardige
schatten. Het ligt voor de hand dat het voordeel van waar-
diepte-aanwijzingen als perspectief, occlusie, textuur,
de mogelijkheid om naast de live-operaties ook opgeno-
medische apparatuur, lanceerde onlangs het Eyes-On Glas-
nemen in 3D ons ook van pas kan komen in de gezond-
schaduw, kleur en beweging. Wanneer we deze beelden op
men beelden te laten zien aan de studenten. We nemen
ses System, een elektronische bril waarmee verplegend
heidszorg, waar het juist interpreteren van beeld in veel
een stereoscopische display zouden weergeven, dan wordt
de beelden op met 50 frames per seconde en dat moet
personeel door de huid van patiënten ‘heen kan kijken’ en
gevallen het verschil tussen leven en dood kan betekenen.
de 3D-structuur natuurlijk op een veel duidelijker manier
weer opnieuw berekend worden in de projector om er een
zo eenvoudig de aderen kan lokaliseren. Het Eyes-On sys-
onthult.
3D-beeld van te maken. Met de Epson-projector werkte
teem gebruikt de technologie van Epson’s Moverio smart
dat feilloos, omdat we hier de optie hadden om de twee
glasses en maakt gebruik van multi-spectrale 3D-technolo-
beelden op elkaar te leggen.”
gie. Het is het eerste apparaat dat het detecteren van ade-
Met de uitvinding van de röntgenstraal in 1895 konden
medische specialisten ineens in het lichaam kijken, zonder
Educatieve voordelen
het te openen en zo een diagnose stellen. De beeldkwaliteit
Een goed voorbeeld van effectief gebruik van stereoscopi-
was toen nog erg laag en de beelden waren niet eenvoudig
sche beelden in de gezondheidszorg wordt geleverd door
Wearables
mogelijk maakt in een dergelijk eenvoudig en draagbaar
te interpreteren. Dankzij nieuwere technologieën zoals
Breukhoven B.V., een bedrijf dat gespecialiseerd is in het
Voor diagnostische doeleinden ligt het gebruik van een
systeem. Het is bovendien één van de eerste toepassingen
computer tomography (CT) en magnetic resonance imaging
produceren en ontwikkelen van educatieve apparatuur.
projector misschien wat minder voor de hand, maar lijkt
van wereldwijd verkrijgbare smart glasses in de gezond-
(MRI) werd het mogelijk om te ‘scrollen’ door verschillende
Voor tandartsen in opleiding combineerden zij een
het waarschijnlijk dat we steeds vaker wearables zoals
heidszorg. Er zullen er nog veel volgen.
lagen van een opname, met veel hogere beeldkwaliteit.
Epson EH-TW9200 3D-projector met een stereomicroscoop,
smart glasses zullen gaan gebruiken. Laparoscopie, ook
Een nadeel van deze methode was dat de radioloog de
waardoor de studenten in 3D mee kunnen kijken met de
wel minimaal-invasieve chirurgie genoemd, is de inspec-
verschillende ‘plakjes’ van de opname in zijn hoofd moest
professor. “Voorheen werd er gewerkt met meekijktubes in
tie van de buikholte op een minimaal-invasieve methode.
reconstrueren tot een driedimensionaal beeld. Vandaag de
de oculair van de microscoop en dat gaf alleen een tweedi-
Via een kleine inkeping worden camera’s en medische
dag kunnen we zonder al te veel moeite met geavanceerde
mensionaal beeld”, vertelt Bob Timmermans, de directeur
instrumenten bij de patiënt ingebracht. De methode heeft
algoritmen een 3D-model construeren, dat we interactief
van Breukhoven BV. “Wilde je een goed beeld krijgen van
het voordeel dat de patiënt sneller herstelt, minder pijn
kunnen manipuleren. Deze 3D-modellen worden echter
de diepte van de kies waar in werd geboord, dan moest
ervaart en kleinere littekens aan de operatie overhoudt.
nog altijd op 2D-displays weergegeven (dus niet stereo-
je naast de behandelende tandarts gaan staan. En er kan
Omdat de camera’s en de displays die bij Laparoscopie
scopisch) en hier kan de gezondheidszorg nog een grote
maar één persoon tegelijk meekijken. Met de oplossing die
worden gebruikt alleen maar beelden in 2D weergeven,
kwalitatieve stap maken.
we nu bedacht hebben, kunnen 40 mensen tegelijkertijd
ontstaat het risico van het verkeerd inschatten van ana-
ren met duidelijke, anatomisch correcte, real-time beelden
meekijken, met allemaal hetzelfde 3D-beeld.” Om dit voor
tomische structuren door de chirurg en een verminderde
Logisch vervolg
elkaar te krijgen koppelde men de lichtwegen van een
efficiëntie van de operatie. In robotsystemen, zoals het Da
De stap van 2D-displays naar stereoscopische displays,
stereomicroscoop aan twee optische beamsplitters. Ver-
Vinci chirurgische systeem, is stereoscopische weergave
lijkt voor de hand te liggen, maar wordt nog relatief
volgens synchroniseren beeldgeneratoren de resulterende
al een standaardoptie, maar in de reguliere chirurgie is 2D
weinig gemaakt. Dit kan verklaard worden door het feit
beeldenstroom en sturen het naar de Epson 3D-projector.
nog altijd de standaard.
34 Digitalezorg.nl Magazine
Hans Vandam is journalist
Evena Medical’s Eyes-On Glasses System
nr. 3 / 2014 35
Het veiligheidsbeleid ten aanzien van Promedico ASP
Praktijk
bestaat uit drie stappen: authenticatie, onweerlegbaarheid en vertrouwelijkheid
Via volledig gehoste ASP-dienst
Promedico garandeert
vertrouwelijkheid
van medische
dossiers
Succesfactoren
Omdat de medische dossiers via een open internetverbinding toegankelijk zijn voor huisartsen en ander medisch
personeel moeten de veiligheidsnormen voldoende hoog
zijn. Promedico nam geen risico’s om de beveiliging en
vertrouwelijkheid van de gegevens te waarborgen. Informatie is enkel toegankelijk via een VPN-verbinding of met
behulp van een zogeheten Digipass-token. Niet-geautoriseerde personen kunnen hierdoor de informatie niet
opvragen of inkijken.
“Ons veiligheidsbeleid ten aanzien van Promedico ASP is
heel streng”, zegt Robert Verhagen, operations manager bij
het bedrijf. “Het bestaat uit drie stappen: authenticatie, onweerlegbaarheid en vertrouwelijkheid. Om te voldoen aan
alle drie stappen, ontwikkelde Promedico een nauwgezette
administratieve procedure.”
De Digipass 300 van Vasco
Authenticatie is het proces waarbij men nagaat of iemand
daadwerkelijk is wie hij of zij verklaart te zijn. Promedico
Steeds meer huisartsen leggen een elektronisch medisch dossier aan over hun
patiënten. Het delen van deze informatie met andere artsen en medewerkers
in de gezondheidszorg, blijkt echter niet vanzelfsprekend. Veiligheid en
vertrouwelijkheid zijn cruciaal bij het delen van medische patiëntendossiers.
Promedico ICT introduceerde hiervoor Promedico ASP, een manier van werken
die huisartsen de mogelijkheid biedt om op een veilige manier medische
informatie te delen en uit te wisselen.
authenticeert huisartsen in persoon en via het BIG-register,
Digipass 300 is een authenticatie-toestel dat beveiligd is
de Nederlandse databank waarin erkende gezondheids-
met een pincode. Pin en Digipass worden afzonderlijk gele-
zorgmedewerkers worden geregistreerd. De huisarts is
verd. Na het eerste gebruik wordt de huisarts automatisch
verplicht zich te identificeren met een wettelijk en geldig
gevraagd om zijn pincode te wijzigen. Om in te loggen op
legitimatiebewijs.
de applicatie moet de huisarts zijn pincode ingeven op het
toetsenbord van de Digipass. Het toestel zal vervolgens een
Onweerlegbaarheid is een manier om te garanderen dat de
elektronische handtekening berekenen die door de huisarts
afzender van een bericht later niet kan ontkennen dat hij
wordt ingegeven in de applicatie. Is de handtekening geve-
het bericht stuurde. Dit wil tevens zeggen dat de ontvan-
rifieerd door de authenticatiesoftware - Vacman Controller
ger niet kan ontkennen het bericht ontvangen te hebben.
geheten - kan de huisarts de medische gegevens van zijn
Onweerlegbaarheid kan worden bereikt door het gebruik
patiënten raadplegen. Elektronische handtekeningen die
van digitale handtekeningen die functioneren als een uniek
gegenereerd worden door Digipass blijven slechts twee
Promedico ASP is een online softwareapplicatie die huis-
Andere artsen dan de huisarts hebben nu ook toegang tot
identificatienummer voor een individu. Om de gegevens in
minuten geldig. Huisartsen worden hierdoor als het ware
artsen en andere gezondheidsmedewerkers toelaat om
cruciale en potentieel levensreddende informatie over
Promedico ASP te raadplegen en aan te passen, heeft het
‘gedwongen’ om zich online te identificeren in real-time.
medische gegevens van hun patiënten te delen en uit te
mogelijke allergieën, medicijngebruik, vaccinaties en
bedrijf een beroep gedaan op de Digipass-technologie van
wisselen. De toepassing ondersteunt huisartsen om zo het
recente ziektes, waardoor ze een nauwkeurigere diagnose
security-specialist Vasco.
behandelingsproces van de patiënt optimaal te beheren,
kunnen stellen en de best mogelijke behandeling kunnen
zelfs al is die patiënt in behandeling bij een andere arts.
voorschrijven.
ASP-server
Promedico ASP biedt huisartsen tevens een agenda, een
Alle medische dossiers worden hiertoe bewaard op een
boekhoudpakket, rapporterings- en observatiemogelijk-
centrale ASP-server. Ze zijn online toegankelijk voor
heden en een correspondentiemodule met een geïnte-
Waterdicht
komen. De huisarts kan via de ASP-toepassing wel extra
iedereen die hiertoe gemachtigd is door de huisarts van
greerde scanoplossing. Dit concept kan de huisarts heel
De toegang tot Promedico ASP wordt beschermd door
Digipass-toestellen bestellen voor zijn personeel. Alleen
de patiënt. Centralisering van de medische informatie laat
wat tijd besparen en kan een aanzienlijke verlichting
Digipass 300. Huisartsen die gebruik willen maken van
een erkende zorgverlener kan een extra Digipass bestellen.
huisartsen en andere gezondheidsmedewerkers toe om op
van de belasting opleveren. Bovendien worden de server,
Promedico ASP in hun praktijk, kunnen een Digipass aan-
een makkelijke manier informatie uit te wisselen en op die
infrastructuur en applicatie beheerd door een derde partij,
kopen voor een forfaitaire vergoeding. De eerste Digipass
Banking level security
manier de kwaliteit van de medische zorg te verbeteren
waardoor huisartsen niet langer zelf back-ups behoeven te
wordt altijd persoonlijk afgeleverd aan de huisarts die een
“Voor Promedico is de veiligheid van de gegevens van onze
daar de complete medische geschiedenis van de patiënt
maken of updates en bijkomende software moeten instal-
juridisch en geldig legitimatiebewijs dient te overleggen
klanten van het allergrootste belang”, aldus Verhagen. “We
altijd beschikbaar is.
leren.
bij ontvangst.
kozen voor Vasco vanwege de kwaliteit van hun oplossin-
36 Digitalezorg.nl Magazine
Met de implementatie van deze authenticatie-toestellen
voegt Promedico een extra beveiligingsmaatregel in.
Vertrouwelijkheid wordt gegarandeerd door het versleutelen
Alleen de huisarts kan het toestel na het ingeven van
van een bericht (encryptie). Zelfs als de informatie wordt
zijn persoonlijke pincode gebruiken. Medewerkers of der-
onderschept door derden, blijft de inhoud dus onleesbaar.
den kunnen dus geen gebruik maken van Digipass zodat
onrechtmatig toegang tot medische dossiers wordt voor-
nr. 3 / 2014 37
gen, met een beveiligingsniveau dat is goedgekeurd door
Voorkeur boven VPN
de banksector en op grote schaal gebruikt wordt in Neder-
Toen Promedico net begon met het aanbieden van de ASP-
land. Door huisartsen een volledige gehoste en beveiligde
toepassing, konden huisartsen kiezen om via VPN (een
ASP-dienst aan te bieden, verlichten we hun dagelijkse
virtual private network) of via Digipass toegang te krijgen
administratieve taken waardoor ze zich volledig kunnen
tot de applicatie. De meeste huisartsen waren geneigd te
concentreren op het medische verzorgingsproces van de
kiezen voor de VPN-oplossing, omdat ze dachten dat het
patiënt. Het systeem wordt voortdurend bijgewerkt en
gebruik van een apart authenticatie-toestel te omslachtig
huisartsen hoeven zich niet langer zorgen te maken over
zou zijn. Toen Promedico problemen ondervond met de
de infrastructuur, de server, de beveiliging en het beheer
VPN-verbinding was de toepassing echter gedurende meer-
van de applicatie.”
dere weken onbereikbaar. Promedico deelde als noodoplossing Digipass-toestellen uit, zodat huisartsen toch nog
“Dankzij Digipass kunnen huisartsen de medische ge-
hun medische dossiers konden raadplegen. Zodra het
gevens van hun patiënten overal en altijd raadplegen.
probleem was opgelost, verkozen 19 van de twintig klan-
Digipass maakte van Promedico ASP een echte mobiele
ten om Digipass te blijven gebruiken in plaats van terug te
oplossing, omdat het gebruik van dit authenticatie-toestel
keren naar VPN.
Nieuws
Uit onderzoek van security-blog blijkt:
‘Gestolen medische gegevens
leveren $ 6,40 per persoon op’
niet afhankelijk is van een derde partij en de oplossing dus
vrijwel overal ter wereld gebruikt kan worden.”
Hans Vandam is journalist
Om in te loggen op de Promedico ASP moet de huisarts
zijn pincode ingeven op het toetsenbord van de Digipass
Medische gegevens staan bekend als gewild doelwit van cybercriminelen. Toch valt de opbrengst per
medisch dossier tegen. Onderzoek van de in ITbeveiliging gespecialiseerde blog Krebs On Security
laat zien dat in bulk verkochte gestolen medische
gegevens soms maar een bedrag van 6,40 dollar per
persoon opleveren.
Krebs On Security is een belangrijke blog voor iedereen
met een meer dan gemiddelde interesse in IT-beveiliging.
De Amerikaanse journalist Brian Krebs duikt vaak zeer
diep in een underground-wereld van cybercriminelen.
Daarbij probeert hij niet alleen cybercriminelen te ontmaskeren, maar ook de zeer geavanceerde manier van werken
lingsprocedure doorlopen te worden dan we bij reguliere
van deze technisch vaak zeer goed onderlegde personen
webshops gewend zijn. Krebs ontdekte dat sommige - zeg
aan het licht te brengen. Ook doet hij onderzoek naar wat
maar - ‘handelaren’ medische gegevens aanboden voor
we misschien maar het beste de ‘underground economy’
prijzen die vaak verrassend laag zijn. Bij de goedkoop-
van cybercriminelen kunnen noemen.
ste aanbiedingen ging het om 6,40 dollar per persoon. In
andere gevallen liepen de prijzen op tot 40 dollar of meer
Undergroud marketplaces
per persoon.
Naar aanleiding van een grote inbraak bij een verzekeringsmaatschappij in Texas ging Krebs op zoek naar de
Gevolgen diefstal
vraag waar de gestolen medische gegevens te koop zouden
Wat duidelijk opviel, is dat er ironisch genoeg een duide-
worden aangeboden. En wat de kosten zijn als iemand
lijke relatie bestaat tussen prijs en kwaliteit. Hoe uitge-
gestolen medische dossiers zou willen kopen. Krebs kwam
breider het gestolen patiëntdossier hoe hoger de prijs.
in zijn onderzoek onder andere terecht op een onder-
Ook zijn er verschillen naar geografische regio’s en wordt
grondse marktplaats genaamd ‘Evolution Market’. Dit bleek
geadverteerd met de beschikbaarheid van aanvullende
een soort online bazar te zijn waar alle mogelijke soorten
persoonsgegevens. De gevolgen van een diefstal van pri-
gestolen gegevens te koop worden aangeboden. Deze site
vacygevoelige gegevens als patiëntdossiers bestaan in veel
is overigens uitsluitend bereikbaar via het anonieme Tor-
gevallen uit identiteitsdiefstal. Cybercriminelen proberen
netwerk.
dan op basis van de gestolen gegevens de identiteit van
deze persoon te gebruiken om bijvoorbeeld een rekening
Lage kosten
bij een bank te openen of een lening af te sluiten. Uit on-
Ook op dit soort marktplaatsen plaatsen mensen adverten-
derzoek van het Amerikaanse Ponemon Institute blijkt dat
ties waarin zij de beschikbaarheid van bepaalde goederen
in 2013 maar liefst 1,8 miljoen Amerikanen het slachtoffer
of info bekend maken, compleet met een inhoudelijke
zijn geworden van identiteitsdiefstal op basis van gestolen
beschrijving daarvan en een prijs. Opvallend is overigens
medische dossiers.
wel hoe goed dit soort sites zijn beveiligd. Bij een eventuele aankooptransactie dient een veel uitgebreidere beta38 Digitalezorg.nl Magazine
Robbert Hoeffnagel is journalist
nr. 3 / 2014 39
Nieuws
Praktijk
Ordina, Universiteit Utrecht en Altrecht Eetstoornissen Rintveld
Virtual reality-toepassing voor onderzoek
anorexia nervosa
BMA initiatief laat verloskunde via standaard berichten beter communiceren
Platform verbindt kraamzorg,
verloskundigen en ziekenhuizen
De verloskundige zorg in Nederland beleeft dit najaar een primeur met een proef van
een verloskundig samenwerkingsplatform tussen een ziekenhuis en een aantal verloskundigenpraktijken. De proef wordt mogelijk door een initiatief van BMA uit Houten,
specialist in ICT-oplossingen voor verloskunde in de tweedelijnszorg. Het door BMA
ontwikkelde platform verbindt de verschillende informatiesystemen van de betrokken
partijen met elkaar. Een webgebaseerde viewer biedt verloskundigen en gynaecologen,
ongeacht hun locatie, inzicht in het medisch dossier van de patiënten.
Onderzoekster Anouk Keizer van de Universiteit
Utrecht gaat samen met softwarebedrijf Ordina
en de Altrecht Eetstoornissen Rintveld een virtual
reality-toepassing op basis van Oculus Rift inzetten voor onderzoek naar de lichaamsbeleving van
mensen met anorexia nervosa.
bijdrage gaat leveren aan de behandeling van patiënten met
Het onderzoek is een vervolg op een eerder onderzoek
toepassing terechtgekomen bij de afdeling SMART
van dr. Anouk Keizer. Zij is post-doctoraal onderzoeker en
verbonden aan de faculteit Sociale Wetenschappen, afde-
ling Experimentele Psychologie van de Universiteit Utrecht.
Keizer is gespecialiseerd op het gebied van anoxeria.
Beleven
In het nieuwe onderzoek staat de vraag centraal hoe mensen met anorexia nervosa hun eigen lichaamsafmeting en
lichaamsvorm beleven. Tijdens het onderzoek krijgen de
proefpersonen een Oculus Rift op. Met behulp van deze
virtuele bril zien ze niet hun eigen lichaam, maar een driedimensionaal model met een gezond gewicht. Vervolgens
wordt het lichaam van de proefpersoon fysiek aangeraakt.
Deze aanraking ziet de proefpersoon op dezelfde plek via
de virtuele bril. Het idee is dat de hersenen de fysieke en
anorexia. Daarnaast kan het onderzoek voor aanknopings-
punten zorgen voor de behandeling van andere eetstoornissen met behulp van moderne technologie.
SMART
Anouk Keizer is voor de realisatie van de virtual realityTechnologies van Ordina. Die is in staat om op slimme
wijze nieuwe technologieën toepasbaar te maken in het
dagelijks leven. Volgens Stépan Breedveld, CEO Ordina, is
de virtual reality-toepassing een mooi voorbeeld van in-
novatie in de zorg. “Met behulp van toegepaste technologie,
zoals met deze Oculus Rift, probeert Ordina haar klanten te
ondersteunen in onder meer gezondheid, werk en veilig-
”Een EPD voor de verloskundige zorg is juist door de
verschillende plekken informatie vastgelegd over dezelfde
heid. De mens staat daarbij centraal. Dit doen we vanuit
moeder-kind relatie lastiger samen te stellen in verge-
zwangerschap.”
onze missie Samen Duurzaam Innoveren, omdat we geloven
lijking tot patiëntendossiers in andere zorgdisciplines”,
dat dit de manier is om ervoor te zorgen dat ICT weer vóór
aldus Coenraad van Houten-Hettinga, programmamanager
Het afgelopen jaar zijn, als onderdeel van een landelijk
mensen gaat werken.”
bij BMA. ”Normaal verandert de status na een geboorte.
initiatief, pilots gestart bij het Groene Hart ziekenhuis
Maar soms verloopt die niet succesvol. En dan bestaat er
in Gouda en het Nij Smellinghe ziekenhuis in Drachten
Van de redactie
ook nog een kans op een tweeling of drieling. Daarnaast
met het verzenden van spoedberichten waarmee in acute
laat het aanvangsmoment van het geboorteproces zich
situaties informatie van de verloskundige naar het zieken-
niet goed plannen; een keizersnede is in ons land toch
huis kan worden gestuurd. Nictiz heeft dit spoedbericht
virtuele aanraking tot één gebeurtenis integreren. Het ge-
Meer weten?
nog een uitzondering. De zwangerschapzorg gaat in eerste
gedefinieerd, gebaseerd op een gemeenschappelijke da-
instantie via de eerstelijnszorgverlening, maar wanneer er
taset die is opgesteld door de werkgroep PWD (Perinataal
lichaam haar eigen lichaam is.
Op het YouTube-kanaal van Ordina staat een video over
dit project. Kijk hiervoor op http://bit.ly/1tHUOzk
sprake is van hoog risico of als er iets mis is, ook tijdens
Web Dossier) waarin de overkoepelende verenigingen van
de bevalling, komt de patiënt alsnog terecht bij een instel-
respectievelijk de gynaecologen en de verloskundigen zich
ling van de tweedelijnszorg. Er wordt daardoor op veel
hebben georganiseerd.
volg kan zijn dat de patiënte het idee krijgt dat het virtuele
In de toekomst is het denkbaar dat deze toepassing een
40 Digitalezorg.nl Magazine
nr. 3 / 2014 41
BMA maakt voor het Verloskundig Samenwerkingsplat-
medische disciplines. Die werken allemaal met eigen infor-
form (VSP) dankbaar gebruik van deze ontwikkeling en
matiesystemen. ”Met het in één klap overstappen naar een
gebruikt de dataset van het spoedbericht als eerste stap
integrale oplossing voor de duizenden zorgverleners in de
voor een gemeenschappelijk virtueel dossier binnen het
verloskundige zorg, werp je te veel drempels op”, aldus
VSP. Hiermee komt een gemeenschappelijke platform voor
Van Houten-Hettinga. ”Op den duur zien we het wel die
informatie uitwisseling tussen eerstelijns- en tweedelijns-
kant opgaan. Vooralsnog denken wij met ons initiatief een
zorg tot stand. Dit platform moet de complexiteit van de
aanzet te maken tot verbetering van de onderlinge com-
overdracht van gegevens in de verloskundige zorgketen
municatie, waarbij iedereen zijn zelfstandigheid met eigen
verminderen. Ook het aansluiten van kraamzorg op het
systemen behoudt, maar men toch op elk moment een
VSP concept staat op de planning. Binnen afzienbare tijd
actueel dossier kan opvragen.”
start voor het BMA-initiatief een pilot met een ziekenhuis
en een reeks in dezelfde regio actieve verloskundigen-
In het VSP van BMA staat de informatie rondom de toestem-
praktijken, georganiseerd in een zogenaamd ’Verloskundig
ming centraal. Die wordt tijdens het onderlinge berichten-
SamenwerkingsVerband’ (VSV).
verkeer over de gehele keten vastgehouden. Dat geldt niet
voor de zorginhoudelijke informatie. De zorgprofessional
Toestemming centraal
die een dossier wil opvragen van een patiënt, waarvan de
”Essentieel voor het welslagen van het initiatief is de
gegevens zich bevinden bij een andere zorgverlener, meldt
toestemming van de zwangere vrouwen om hun elektro-
zich bij de centrale laag. Van daaruit gaat de vraag naar die
nisch vastgelegde gegevens te laten gebruiken door andere
andere, bij het VSP aangesloten zorgverlener. Na akkoord
zorgverleners”, zo vertelt Van Houten-Hettinga. ”Daarna
komt het dossier wederom via de centrale laag terecht bij de
kunnen de behandelaars starten met het invoeren van een
aanvrager. Deze structuur lijkt veel op die van het landelijk
geboorteplan en die met elkaar delen. Uiteindelijk willen
schakelpunt (LSP) voor het toen nog nationale EPD-project
we ook dat patiënten hun eigen dossier kunnen inzien.
van Nictiz. Helemaal toevallig is dat niet. CSC, het Ameri-
Zover zijn we bij de start van het project echter nog niet.
kaanse softwarebedrijf waaraan Nictiz de bouw van het
De web gebaseerde viewer is inmiddels klaar voor gebruik
LSP/EPD had uitbesteed, koos destijds voor de integratie
men. Healthshare omvat de technologie die nodig is om
elk ziekenhuis informatiesysteem. Naast het opvangen en
door de professionele zorgverleners en is beschikbaar
technologie van InterSystems om de verschillende informatie-
medische systemen en apparaten te koppelen volgens de
weergeven van CTG-signalen legt Mosos ook de metingen
voor de gangbare browsers als Firefox, Chrome, Internet
systemen van zorgverleners aan elkaar te koppelen.
gangbare standaarden. BMA stelde op basis van de Inter-
en beelden uit de echografie vast, evenals informatie van
Systems software een ’stekkerdoos’ samen, waarmee met
foetale ECG-opnamen. Verder behoort bewaking op afstand
Explorer en Safari. Ook is de viewer te gebruiken op zowel
Pc’s, tablets en smartphones. Om patiënten met de vie-
BMA sloot twee jaar geleden ook een overeenkomst met
weinig inspanning applicaties van andere softwarebouwers
met behulp van thuismonitoring tot de mogelijkheden.
wer te laten werken, zullen we de medische terminologie
InterSystems voor het gebruik van Healthshare. Deze inte-
op de eigen productlijn zijn aan te sluiten.
Andere modules hebben betrekking op het maken van
moeten verduidelijken of geheel omzetten naar voor niet-
gratiesoftware bevat specifiek voor de zorgsector ontwik-
professionals begrijpbare termen.”
kelde modules voor het landelijk, dan wel regionaal delen
Verloskundige ketenintegratie
diagnostiek, obstetrische dossierregistraties en echosco-
rapporten en statistische overzichten aangaande prenatale
van informatie. Voor de overdracht van medische informa-
Sedert de oprichting in 1985 hebben ze bij BMA de nodige
pische onderzoeken, alsmede de kwaliteitsbewaking en
De drijfveer voor een verbetering van de informatieover-
tie zijn diverse standaarden bedacht onder de naam HL7.
ervaring opgedaan met het integreren van medische ap-
registratie rondom prenatale screening.
dracht in de verloskunde is het resultaat van een onder-
Zo bestaat er bijvoorbeeld een ADT-koppeling voor het
paratuur. De wortels van het bedrijf liggen in het combi-
zoek enkele jaren geleden naar het niveau van de perina-
uitwisselen van patiëntengegevens en een ORU-koppeling
neren van Cardio Tocograaf (CTG) bewakingsmonitoren
De pioniersrol in de digitalisering van verloskundige zorg-
tologie in Europa. Nederland scoorde daarin beduidend
voor het delen van uitslagen van medische onderzoeken.
bij de verloskundige zorg. De informatie over onder meer
processen heeft BMA ook buiten de Benelux gebracht. Zo
slechter dan zijn omringende landen. De hoge sterftecij-
Overkoepelend laten de applicaties zich verbinden via
hartslag van de foetus, de contracties van de baarmoeder
zijn er activiteiten ontwikkeld in het Verenigd Koninkrijk
fers van pasgeborenen werd onder meer toegeschreven
de zogeheten IHE-standaard, waardoor werkprocessen in
en overige parameters, zoals bloeddruk en zuurstof-
(via een agent) en Frankrijk (eigen vestiging). Heel bijzon-
aan een gebrekkige communicatie tussen de verschillende
diverse zorgdisciplines beter op elkaar zijn af te stem-
opname bij moeder en kind bracht BMA samen op één
der zijn de werkzaamheden in Indonesië. Daar hebben de
scherm waardoor zich vanuit verschillende plekken op
Houtenaren naast de gebruikelijke commerciële diensten
de afdeling verloskunde van een ziekenhuis de status
rond Mosos, een dataset ontwikkeld die structuur geeft aan
bij meerdere patiënten laat waarnemen. Ook voor CTG’s
de statistische informatie waarmee ziekenhuizen inzicht
bestaat een koppelingstandaard (HP50-protocol) waardoor
krijgen in de kwaliteit van de verloskundige zorg in het
apparaten van diverse merken zijn te bundelen. BMA levert
land. De activiteiten in de gordel van smaragd komen niet
zelf in de Benelux apparatuur van Neoventa, waarvan het
helemaal uit de lucht vallen. Eén van de directieleden heeft
Stan-protocol toestaat om op de gemeten waarden ook
er zijn ’roots’ liggen. Maar ook zonder wortels overwegen
analyses van het foetaal ECG toe te passen.
de Houtenaren overzeese expansie. Brazilië komt in aan-
In de loop der jaren kwam BMA tot een complete IT-oplos-
merking, maar vooralsnog lijkt Turkije het meest interes-
sing voor de verloskundige professionals in de tweede- en
sant. Kan BMA terugvallen op kennis en expertise opge-
derdelijnszorg. Dit product aangeduid als Mosos is bij het
daan in het thuisland? “Gedeeltelijk”, zegt Coenraad van
overgrote deel van de ziekenhuizen in Nederland en België
Houten-Hettinga, ”want de regelgeving in elk land is anders
in gebruik. De software is opgedeeld in modules die het
en moeten we gegevens anders aanleveren.”
gehele palet aan registratieve en bewakingsfuncties in de
verloskunde afdekken. Het product laat zich aansluiten op
42 Digitalezorg.nl Magazine
Frans van der Geest is journalist
nr. 3 / 2014 43
Ethiek
‘Patiëntdocumenten bevatten privacygevoelige data en dat is veel geld waard’
Zorgsector belangrijk doelwit
van cybercriminelen
Zorginstellingen zetten alles op alles zodat patiënten niet onnodig gezondheidsrisico’s lopen. Echter laat de aandacht naar privacybescherming binnen deze sector
nog te wensen over. “Helaas hebben zorginstellingen veelal een verouderd of slecht
onderhouden IT-systeem. Daardoor kunnen kwaadwillende cybercriminelen gemakkelijk de systemen en netwerken kraken. De privacy van patiënten is dan niet verzekerd”, zegt Henk van der Heijden, Managing Director (a.i.) bij Comsec Consultancy
in Nederland en Partner bij TecHarbor. “Laat staan wat voor geheim kenniskapitaal
nog meer opgeslagen is en eveneens binnen handbereik van hackers komt.”
Dat de dreiging die van der Heijden noemt reëel is, blijkt
toegang biedt tot het netwerk, de verbonden apparatuur, de
wel uit een incident eerder dit jaar. Van april tot en met
applicaties, de IT-systemen, enzovoorts. In een wereld waar-
juni stalen Chinese hackers gegevens van 4,5 miljoen pa-
in steeds meer apparaten verbonden zijn met het internet
tiënten van het Amerikaanse Community Health Systems.
(bekend als Internet of Things) zijn er dus ook steeds meer
Denk aan gegevens zoals geboortedatums, telefoonnum-
poorten waardoor hackers een bedrijf - of zorginstelling -
mers, maar ook gegevens over behandelende artsen. Deze
kunnen binnendringen”, benadrukt van der Heijden.
informatie is veel waard op de zwarte markt. “De gegevens
van een persoon levert al snel een paar euro op. Dus reken
Het Internet of Things neemt een vogelvlucht; ook in de
maar uit hoeveel die 4,5 miljoen gegevens waard zijn”, legt
zorg. “Steeds meer patiënten dragen wearables voor het
van der Heijden uit.
monitoren van hun gezondheid. Zo zijn er inmiddels
schoenen met een geïntegreerd GPS-systeem voor het
Henk van der Heijden: “In een wereld waar­in steeds meer
apparaten verbonden zijn met het internet, zijn er dus ook
Maar hier het stopt niet. “Veel zorginstanties bewaren
monitoren van mensen met dementie, kleding met senso-
vanwege administratieve redenen grote hoeveelheden
ren voor het meten van de hartslag, contactlenzen die de
gegevens. Denk aan namen, leeftijden, adressen, verzeke-
bloedsuikerspiegel registreren voor diabetici en kunnen
ring- en bankgegevens. Met die gestolen informatie kunnen
artsen in de nabije toekomst patiënten van een afstand op
cybercriminelen identiteitsfraude plegen. Chantage of
allerlei lichaamsfuncties monitoren. Denk verder aan an-
afpersing is dan een mogelijk gevolg. Zwakke beveiliging
dere apparaten zoals insulinepompen of de Google Glass
van NAW-gegevens is bovendien in meer branches een
met veel privacygevoelige informatie die steeds meer
probleem. De zorg is echter een geliefd doelwit vanwege
verplegers in ziekenhuizen dragen. En welke dreiging valt
vele bedrijfsgeheimen; zoals hun kennis over innovatieve
een instantie of patiënt te wachten als een hacker toegang
medische apparatuur of informatie uit onderzoekslabora-
krijgt tot een pacemaker? Als zij niet binnenkomen via al
toria.” Met de nieuwe Europese Wetgeving in het vooruit-
die poorten, dan is er nog één voor de hand liggende toe-
zicht - waarbij organisaties een boete krijgen ter hoogte
gangspoort: de wifi-spot. Binnen enkele minuten, en soms
van vier procent van de wereldomzet in het geval er een
is het zelfs een kwestie van luttele seconden, kunnen cy-
datalek plaatsvindt - is het echt hoog tijd dat zorginstellin-
bercriminelen via wifi inbreken op elk gewenst netwerk.”
gen beter op security en privacy issues gaan letten.
Zorginstellingen zijn meestal redelijk op de hoogte van de
steeds meer poorten waardoor hackers een bedrijf - of
Informatiebeveiliging
risico’s die zij lopen en nemen dus ook bepaalde maatrege-
zorginstelling - kunnen binnendringen”
“Het is zeer lastig een bedrijfsnetwerk volledig te bescher-
len. Ze versleutelen bijvoorbeeld de informatie zodat alleen
men. De beveiliging is zo sterk als de zwakste poort die
diegene met de sleutel de informatie begrijpt. Andere veel
44 Digitalezorg.nl Magazine
nr. 3 / 2014 45
gebruikte technische oplossingen zijn het inzetten van firewalls en intrusie detective systemen (IDS). Daarnaast nemen
ze organisatorische maatregelen. Zo is het gebruikelijk dat
instanties de uitgifte en inname van toegangscodes registreren en controleren. Of letten ze extra op de authenticatie
van het personeel door het inzetten van Identity & Access
Management (IAM)-oplossingen. Sommige zorginstellingen
geven zelfs trainingen over social engineering aan medewerkers. Social engineering is een fenomeen waarbij hackers
op allerlei manieren informatie proberen te ontfutselen bij
anderen. Ze gebruiken geen code om een bedrijfsnetwerk
in te komen, maar sturen bijvoorbeeld e-mails waarmee ze
persoonlijke logingegevens kunnen bemachtigen of bellen
eerste stap en zeker niet onmisbaar, mits het continu up-to-
medewerkers en vragen hen informatie.
date en complementair is aan andere security-strategieën.
“Inmiddels bestaan er grote netwerken waar cybercrimi-
“In de praktijk blijken al deze verdedigingstechnieken lang
nelen bijeenkomen voor het opdoen van ideeën, nieuwe
niet afdoende. Veel zorginstanties realiseren zich dit niet.
soorten aanvallen bedenken en delen, ‘wapens’ (tools)
Daarom zijn juist zorginstellingen een gemakkelijk doelwit.
verhandelen en jonge geïnteresseerden als het ware oplei-
De realiteit is dat cybercriminelen vaak een tijdlang privé-
den. Hierdoor kan een middelmatige hacker een sterke cy-
➔ Oog voor het milieu
systemen kunnen hacken zonder dat iemand ook maar iets
beraanval uitvoeren. Ethical hackers zijn op de hoogte van
doorheeft. Dan kan het gaan om weken of zelfs maanden”,
die discussies en ze weten wat er op de markt in omloop
aldus Van der Heijden. “Wie echt wil weten hoe goed de
is. Dat komt doordat ze dit continu monitoren. Dat maakt
organisatie bestand is tegen cybercriminelen kan dit alleen
ethical hackers zo effectief en dus is het een ideaal middel
toetsen via een aanval op de huidige IT-omgeving. Dan pas
voor het optimaliseren van de informatiebeveiliging.”
Milieu is een belangrijk onderwerp ook voor wat betreft uw computerruimte. Het besparen van energie
staat hoog op de agenda van organisaties. Voor All IT
Rooms is energiebesparing een belangrijk uitgangspunt in de ontwerpen die wij maken voor uw computerruimte of datacenter. Ook hierbij kijken wij naar
de toekomst. Wij onderzoeken de mogelijke energiebesparingen. Hiervoor brengen wij de kosten en
natuurlijk ook de opbrengsten in beeld, zodat er een
zorgvuldige afweging gemaakt kan worden.
All IT Rooms weet welke subsidies er voor u zijn op
het gebied van energiebesparende maatregelen en
kan deze subsidie aanvragen voor u afhandelen.
zien zowel bedrijven als instellingen en overheden in waar
de zwakke punten van hun beveiliging zitten.”
Security in de zorg
De digitalisering van de zorg rukt steeds verder op. Dat
Legale hackers
maakt het probleem van een goede security alleen nog
Een effectieve methode hiervoor is ethical hacking. “Feite-
maar groter. De beveiliging dient hier dan ook op aange-
lijk zijn dit hackers in loondienst. Oftewel: het zijn experts
past te worden. Zorginstellingen kunnen al nadenken over
in aanvalstechnieken en doen dit op legale wijze. Ethical
security-aspecten als zij praten over de ontwikkelingen
staat in de term voor het op ethische wijze hacken; het
rondom eHealth, mHealth en andere trends die door het
gebeurt immers in opdracht van het management. Het doel
Internet of Things steeds vaker worden gehanteerd.
is om zwakke punten in de bescherming van systemen,
netwerken, applicaties, procedures en dergelijke te ontdek-
“Alle ontwikkelingen leiden tot meer connectiviteit van
ken. Vervolgens kunnen organisaties gericht hun bescher-
applicaties en deze zijn dus per direct vatbaar voor hacks.
ming verbeteren.”
Zeer vertrouwelijke informatie over ziekenhuizen, artsen
Veel IT-managers zijn goed op de hoogte van allerlei ont-
en patiënten kunnen zo makkelijk op straat komen te
wikkelingen op het gebied van innovatieve verdedigings-
liggen. Een goede verdediging is de beste aanval, lezen
maatregelen. Maar cybercriminelen hebben het voordeel
we weleens. Zo moeten we ook naar de security kijken
dat zij altijd de nieuwste aanvalstechnieken hanteren.
in relatie tot cybercrime. Want de enige manier om echt
“Legale hackers kennen en volgen de cybercrime-wereld
weerstand te bieden tegen hackers, is door hen telkens een
op de voet. Hierdoor kunnen zij denken en doen als een
stap voor te zijn. Het continu up-to-date houden van de
cybercrimineel van deze tijd. Dit is zeer belangrijk, want
systemen en deze verbeteren, is daarbij een eerste middel.
we willen de systemen op dezelfde wijze aanvallen, zoals
De huidige IT-omgeving telkens opnieuw laten testen door
het ook ‘in het echt’ zou gebeuren. Dan pas test je de be-
ethical hackers een essentiële tweede. Zorginstanties zul-
veiliging echt optimaal.”
len nu met zowel interne als externe partijen om de tafel
moeten gaan zitten en actie ondernemen. Als ze dit niet al
De gemeenschap van cybercriminelen is veel uitgebreider
doen. De informatie ligt momenteel namelijk voor het opra-
en complexer dan veel mensen denken. Er is sprake van
pen. Willen zij hun patiënten, maar ook klanten, partners,
een enorme professionalisering en specialisering, waarbij
aandeelhouders en investeerders, een veilige omgeving
men elkaars expertise inhuurt voor specifieke aanvallen.
kunnen garanderen, dan is een zeer uitgebreide security-
Maatregelen als het inzetten van firewalls en encryptie
aanpak echt noodzakelijk”, besluit Van der Heijden.
Computerruimtes / datacenters / serverruimten
· Advies en ontwerp
· Nieuwbouw en verbouw
· Service en onderhoud
· Beheer en monitoring
ONTDEK DE KRACHT
VAN ALL IT ROOMS
ALL IT Rooms B.V. | Lange Kleiweg 50B | 2288 GK Rijswijk | T +31(070)31 98 999 | E [email protected]
is dan onvoldoende voor het buiten de deur houden van
deze gewiekste hackers, vindt Van der Heijden. Het is een
46 Digitalezorg.nl Magazine
Hans Vandam is journalist
WWW.ALLITROOMS.COM
Ontwikkeld voor de zorg,
ontwikkeld door de zorg
Verpleegkundigen zijn de helden van de gezondheidszorg. Met het hart op de goede plek.
Dat is de reden waarom we de Ascom Myco hebben ontwikkeld. Een smartphone die
de informatie naar zorgverleners toe brengt en niet andersom.
Via een 3,5 inch display heb je in één oogopslag de juiste informatie van alle
patiënten. Zorgverleners hoeven daardoor minder meters te maken en kunnen
dus efficiënter werken. Hierdoor wordt ook de kwaliteit van de zorg verbeterd.
De Ascom Myco is volledig betrouwbaar als het gaat om alarmen. Als er een
alarm is, geeft de Ascom Myco de zekerheid dat het geen loos alarm is. En hij is
speciaal ontwikkeld voor de zorg, wat betekent dat hij tegen een stootje kan.
Bovendien is hij voorzien van een handige clip, een topdisplay en heeft hij
een batterij die een dienst lang meegaat. Kijk voor meer informatie op:
www.ascommyco.com
Nieuw: de Ascom Myco.
De smartphone met hart voor de zorg

De nieuwe serie SM-cursussen gaat van start 3

Pggjdf.YM - CPS Productions

Shoppen loont ook bij o n l i n e b e l e g g i ng s a d v i e s

Kostenoverzicht PGD Nederland

Download brochure

Download tariefkaart VertrekNL

Column Roel Janssen

Straks raken we ons gas niet meer kwijt

Wat doet Europa met ons geld