BINNEN
VAART
MAGAZINE VOOR VERVOER OVER WATER | WWW.BINNENVAART.BE | OKTOBER 2014
#68
Paraat voor
het klimaat
Werken aan
vaarzekerheid
Binnenvaart stelt
campagne voor
Klaar voor
de water­­snelweg?
trimestrieel | P911147 | Afgiftekantoor: Gent x | PB nummer BC31383
Blue Line Logistics lanceert nieuw schip
Catamarans
vol palletten
Containertrafiek, Umicore en veel meer
#68.2014 BINNENVAART 01
Nieuwe campagne,
nieuw elan
D
e grote campagne die wij afgelopen maand
deling van krachten. I­ edereen die bij de binnenvaart be-
hebben afgetrapt is bijzonder, om ten m
­ inste
trokken is moet b­ ezig zijn met promotie.­Dat is een ge-
drie redenen.
meenschappelijk belang.
Op de eerste plaats omdat ze de klant voorop stelt,
Vanzelfsprekend zullen de initiatiefnemers van
en niet een organisatie, een instelling of een belan-
‘­Watersnelweg.be’ de volledige waaier van moderne
gengroep. Dat wordt uitstekend verwoord door de
communicatietechnieken bespelen, van reclame tot
overkoepelende­boodschap: Wat kunnen wij voor ú
radiospotjes over presentaties en publicaties in vak-
­verschepen? Het is de ú die centraal staat, dat betekent
tijdschriften, tot acties in algemene media, sociale me-
op de eerste plaats bedrijven en hun logistieke diensten
dia, websites, enz. Maar het unieke van deze campagne
en transportorganisatoren. Zij zijn de beslissers. Zij
wordt wel dat wij de bedrijven zelf aan het woord laten.
zijn het die de transportkeuzes bepalen. Zij zijn het die
Verantwoordelijke uitgever:
Vzw Promotie Binnenvaart
Vlaanderen, Havenstraat 44,
3500 Hasselt. | Het magazine
Binnenvaart verschijnt 5 keer
per jaar. | Voor meer info
of vragen over advertenties
of een gratis abonnement:
T 011 23 06 06,
pbv@­binnenvaart.be,
www.binnenvaart.be |
Redactie en realisatie:
Jansen & Janssen Creative
Content, www.jaja.be |
De meningen die derden in
dit magazine vertolken, vallen
buiten de verantwoordelijkheid
van PBV.
wij willen overtuigen om voor de waterweg te kiezen – of
Als belangengroepering, als beheerder van de water-
althans om de voordelen van het water­gebonden goe-
weg, of als overheid is het niet onze taak om iets te ver-
derenvervoer eens objectief af te wegen tegen de kost
kopen. Veel liever laten wij de betrokkenen zelf uitleggen
en de toenemende onzekerheden van het wegtransport.
waarom zij voor de waterweg hebben gekozen, welke
voordelen zij concreet hebben gerealiseerd door trans-
Daarnaast is de omvang van deze campagne ongewoon.
porten via de binnenwateren te laten verlopen. Het is een
De stunts waarmee de campagne verleden maand op
benadering die, opnieuw, de centrale boodschap naar
gang werd getrokken, oogden verrassend en trokken
voren brengt: onze verenigingen zijn er voor ú. Wij zijn
vanzelfsprekend de aandacht van media en publieke
servicegerichte organisaties. De transportdeskundigen­
opinie. Ja, de inhoud van onze campagne is het belang-
kunnen ook voor úw bedrijf een geïndividualiseerde­ver-
rijkste – en op dat gebied ontbreekt het ons niet aan
voersoplossing op maat uitwerken. Kortom: Wat kunnen
troeven en overtuigende argumenten. Maar zoals we
wij voor ú verschepen?
allen­weten zijn perceptie en beeldvorming minstens zo
noodzakelijk. Je krijgt nooit een tweede gelegenheid om
De campagne komt er op een moment dat op Vlaams
een goede eerste indruk te maken. Toch moet niemand
en Europees niveau – de twee relevante domeinen voor
zich vergissen: onze acties zullen veel verder reiken dan
onze sector – nieuwe verantwoordelijken aantreden.
die ene stuntmomenten. Zowel in aantal als in verschei-
De Vlaamse minister van Mobiliteit, Ben Weyts, heeft
denheid zal onze campagne in de volgende maanden
zich al achter de campagne geschaard. Ook de komst
verder uitgeplooid worden. En ze zal zich ook over de
van de nieuwe Europese commissaris voor Transport
twee volgende jaren uitstrekken, tot een eind in 2016.
Maroš Šefčovič, een Slovaaks diplomaat en reeds in
Niemand in dit land, van ondernemer tot radioluisteraar
de aftredende Commissie Europees commissaris, kan
of automobilist, zal ernaast kunnen kijken.
een nieuw elan betekenen voor onze sector. En dat is
wat Vlaanderen absoluut nodig heeft, iedere dag nog
Scan deze QR-code met
je smartphone en volg
ons online
02 BINNENVAART #68.2014
Op de derde plaats is deze campagne uniek omdat ze een
een beetje meer – te oordelen naar de verstikkende
zichtbare uiting is van de samenwerking met de water­
verkeers­problemen die stilaan de rendabiliteit en effi-
wegbeheerders en het departement van Mobiliteit­. Het
ciëntie zelf van sommige ondernemingen ondermijnt.
is de weg die Promotie Binnenvaart Vlaanderen verder
wil bewandelen. Een vervoersvorm promoten vergt niet
Patrick MOENAERT
alleen een langetermijn ­perspectief, maar ook een bun-
Voorzitter Raad van Bestuur
IN DIT NUMMER
VLOOT
09 Nieuwe palletschepen
06
Hoe Blue Line Logistics met
een nieuw type binnenschip de markt wil veroveren.
Van 3 naar 30 nieuwe catamarans?
STUNT MET BIERBAKKEN
MARKT
06Stunt met bierbakken.
Alles over de nieuwe
promotiecampagne Watersnelweg.be.
16Umicore op het water
‘Geen files, duurzamer en efficiënter.’
Waarom Umicore Hoboken voor
binnenvaartcontainers kiest.
09
18Containertrafiek in kaart
NIEUWE PALLETSCHEPEN
Hoe gedraagt de markt van
binnenvaartcontainers zich?
4 containerterminals analyseren
de markt.
BELEID
12Klimaat en waterpeilen
Het antwoord van de
waterwegbeheerders op global
warming: sleutelen aan de
vaarzekerheid van morgen.
14
CIJFEREN AAN EEN VEILIGE VAART
EN VERDER
04Actueel en nieuwstelex
‘Als je tien tot dertig
containers kort na elkaar
ontvangt, kun je sneller en
efficiënter lossen.’
14Jobspot
20Mijn schip
Johan Brusselaers,
Umicore Precious Metal Refining
06
#68.2014 BINNENVAART 03
ACTUEEL
AGENDA
OP DEZE EVENTS VIND JE PBV BINNENKORT
24-26/10 Nieuwpoort International Boat Show
Zeelucht, zand, boten en... ­
de PBV-cel Recreatie­
19-20/11 Barge-to-Business
Op deze editie in Luxemburg kun je als varend
ondernemer weer met PBV goedkoop een stand
delen. Interesse? Mail naar pbv@­binnenvaart.be
Duidelijkheid over ADN
en reefercontainers
De ontstekingsbron van reefercontainers in combinatie
met gevaarlijke stoffen in andere containers­aan boord
zorgde de afgelopen jaren voor onduidelijkheid in de
ADN-regelgeving. Het Centraal Bureau voor de Rijn- en
Binnenvaart (CBRB) en Transafe hebben daarom een
wijzigingsvoorstel geschreven dat positief onthaald is
door het ADN Safety Committee­. De wijzigingen zullen in het ADN 2017 opgenomen worden. CBRB
pleit ervoor om al vroeger­de nieuwe regelgeving
te volgen.
OP DEZE EVENTS VOND JE ONS
19-21/09 Open Scheepvaartdagen
Onze lievelingsafspraak in Hangar 29. Ook dit
jaar was het weer een bruisende editie.
5/10 Open Bedrijvendag
Onder meer langs het Albertkanaal zetten vele
watergebonden bedrijven de deuren open.
Nieuwe wetgeving
volgen?
Steunmaatregel voor
overdrukinstallatie
De laatste maanden is nogal wat binnenvaartreglementering aangepast, onder
meer met de in-werking-treding van de
zesde­staatshervorming. Hou zeker onze website www.binnenvaart.be in de gaten: op het
prikbord vind je een overzicht van de belangrijkste wijzigingen.
Varende ondernemers met een schip
dat tot 85 meter lang is, kunnen
tot 15 december een subsidie aanvragen voor hun investering in een
overdrukinstallatie­
. Waterwegen &
Zeekanaal NV en nv De Scheepvaart
betalen­tot 80 procent­van de kosten
(max 32.000 euro) terug. In ruil verklaar je je bereid om gegarandeerd
twee jaar een bepaald volume grondverzet via de binnenvaart te vervoeren.
INFO
www.wenz.be of www.descheepvaart.be
Biomassa voor Gentse centrale
Het bedrijf Belgian Eco Energy (BEE)
opent eind 2017 een nieuwe biomassacentrale op de terreinen van de
Ghent Coal Terminal. De centrale zal
jaarlijks tot 1,2 miljoen ton biomassa
verbranden en heeft een capaciteit
van 200 MW. Dat komt overeen met
twee procent van de Belgische markt.
Voor de aanvoer van de biomassa,
04 BINNENVAART #68.2014
vooral korteomloop-houtschilfers en
agro-afvalstromen, kijkt het bedrijf
naar de zee- en de binnenvaart. BEE
krijgt de eerste vijftien jaar een groenestroomcertificaat van ongeveer
70 euro per megawatt. De investering
in de centrale bedraagt 300 miljoen
euro. Sea-Invest staat in voor overslag en opslag van de biomassa.
Ben Weyts
voogdijminister
binnenvaart
Op 25 juli hebben de 9 ministers uit de
nieuwe Vlaamse regering onder leiding
van minister-president Geert Bourgeois
de eed afgelegd. De bevoegdheden
Mobiliteit­en Openbare Werken zijn toevertrouwd aan de 43-jarige Ben Weyts
(N-VA) uit Beersel. Hij is van opleiding
Licentiaat­in de politieke wetenschappen en volgde de
voorbije jaren onder meer de
Commissie Infrastructuur.
Telex
De Europese Commissie heeft een richtlijn over
de arbeidstijden in de binnenvaart uitgewerkt,
met onder meer een werkweek van 48 uur.
De lidstaten moeten die nu ­bekrachtigen.
De Nederlandse Stichting Binnenvaart
Netwerkdiensten biedt op meer en meer
Nederlandse binnenvaartlocaties onbeperkte
internettoegang aan voor 52 euro per jaar.
Meer info over de dienst voor en door de
binnenvaartsector vind je op
www.binnenvaartnet.nl
Terminaloperator Am Zehnhoff-Söns en de
Société des Ports de Moselle lanceren een
containerdienst die tweemaal per week
Metz via Bonn met Antwerpen verbindt
en omgekeerd
In Baasrode hebben alle betrokken overheden
hun fiat gegeven voor de realisatie van het
bedrijventerrein ‘Oude Briel’:
www.oudebriel.be
Het koppelverband Eiger-Nordwand is het
eerste geretrofitte binnenvaartuig met LNGmotor. Het gaat om een pilootproject binnen
het Europese ‘LNG Masterplan Rijn-Main-Donau’
W&Z heeft een document gepubliceerd met
de toegelaten afmetingen en diepgangen voor
‘haar’ waterwegen. Je vindt het via nts.flaris.be.
13.000
zoveel bezoekers bezochten van april tot juni de
drijvende tentoonstelling over 75 jaar Albert­
kanaal. Als laatste halte meerde de expo aan bij
het Bezoekerscentrum Vroenhoven.
Het afvalpark Lillo in de Haven van Antwerpen
sluit voortaan in het weekend. Je kunt op
zaterdag van 7.30 tot 11.30 uur wel terecht
in Noordkasteelpark op Rechteroever.
PBV-voorzitter aan
boord bij CITBO
Eind juni bezocht PBV-voorzitter Patrick
Moenaert de in 2013 opgerichte coöperatie van exploitanten van binnenvaarttank­
schepen CITBO. Op de foto zie je CITBOdirecteur Alain Devos (rechts) en Amedee
Somers, eigenaar van mts Elisabethstad.
De coöperatie wil de exploitatie van tank-
schepen verbeteren door gezamenlijke
diensten te organiseren voor haar leden,
zoals collectieve aankopen, verzekeringen,
publiciteit en juridische ondersteuning.
INFO
www.citbo.com
#68.2014 BINNENVAART 05
MARKT
Fiere
binnenvaartklant
Op 25 september werd de nieuwe binnenvaartcampagne
gelanceerd. Een team waaghalzen bouwde voor de
gelegenheid in Leuven een binnenschip na met echte
bierbakken. De komende maanden zullen gelijkaardige
acties bij andere binnenvaartklanten, affiches en
infosessies de binnenvaart meer visibiliteit geven
06 BINNENVAART #68.2014
Binnenvaart
on tour
10/10:
infosessie met VOKA Oost-Vlaanderen
Net voor dit magazine in de bus valt, op vrijdag
10 oktober, vond een kennismakingssessie
plaats bij petroleumhandel Gabriels in Aalst.
Alle presentaties en andere info kun je nalezen
op www.watersnelweg.be
21/10:
infosessie met VOKA Mechelen
Op woensdag 22 oktober ben je van harte
welkom op de Expert Day van VOKA Mechelen.
Verschillende sprekers geven er tussen 14 en
17 uur een korte voordracht van 35 minuten.
Daarna kun je genieten van een lekker diner en
netwerkevent.
Schrijf je in via T 011 23 06 06 of
[email protected]
Ronde van Vlaanderen
Ook met de VOKA-afdelingen van Leuven,
Limburg, West-Vlaanderen en Halle-Vilvoorde
overleggen we momenteel om de komende
maanden infosessies over de binnenvaart te
organiseren. Volg de agenda op ­
www.watersnelweg.be of neem contact op met
PBV als je zelf een sessie wilt uitwerken.
PBV-directeur Hilde Bollen, PBV-voorzitter
Patrick Moenaert, Vlaams minister van Openbare
Werken Ben Weyts, gedelegeerd bestuurder
nv De Scheepvaart Chris Danckaerts en Logistiek
Manager van AB Inbev Athur van Och
‘AB Inbev kiest voor duurzaam’
‘Bier is een product op basis van natuurlijke ingrediënten. Voor ons als
brouwer is het van essentieel belang
om het milieu te beschermen en te
vrijwaren’, zegt Arthur van Och, Logistiek Directeur Benelux & Frankrijk.
‘Begin 2013 kregen wij een van de
eerste Lean & Green Awards uitgereikt door het Vlaams Instituut voor
Logistiek (VIL). We willen de CO2uitstoot van onze logistieke activiteiten in een periode van 5 jaar met 25
procent verminderen. In dat kader
willen wij op een koste­nefficiënte manier zo veel mogelijk de binnenvaart
proberen in te zetten en helpen wij
graag mee om het vervoer over water
te ­promoten.’ #68.2014 BINNENVAART 07
Isolava bouwde
in Wielsbeke een
binnenschip met
153 ton gipsblokken.
MARKT
Bij Ebema in Zutendaal verrees
een binnenschip uit 232 ton
stapelblokken.
Gratis aandacht
en advertenties
Met de stunt in Leuven slaagden de partners achter de campagne erin om felbegeerde media-aandacht voor de binnenvaartsector op te wekken. Om de sector
in de spotlights te houden, verschijnen de
komende weken geregeld advertenties in
Trends en de VOKA-magazines.
De promotiecampagne is een gezamenlijk initiatief van Promotie Binnenvaart
Vlaanderen (PBV), nv De Scheepvaart
(DS), Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z)
en het Ministerie van Openbare Werken (MOW).
08 BINNENVAART #68.2014
VLOOT
Catamarans
Blue Line Logistics
lanceert nieuw schip
vol palletten
Heel ambitieus. Dat is het minste wat je kunt zeggen over de
plannen van zakenman Antoon Van Coillie. Nadat­zijn catamaran
Zulu 01 in augustus te water ging, wordt Zulu 02 nu al klaar­
gestoomd. Op termijn wil hij een hele vloot van die catamarans
zien rondvaren met palletten op het dek.
T
oen Antoon Van Coillie enkele jaren
geleden nog maar eens stilstond op
de Antwerpse Ring, stelde hij zich de
vraag die iedereen zich wel eens in
de file stelt: Wat staat ons te wachten als de
economie weer aanzwengelt; dan worden
onze snelwegen vroeg of laat toch één grote
parking? ‘Zeker al die vrachtwagens vol palletten, auto’s en big bags hypothekeren een
groot stuk van de mobiliteit. En niet alleen
rond ­Antwerpen’, vertelt Antoon Van Coillie.
De zakenman, die zijn sporen al in de bouw­
industrie verdiende, beet zich vast in de problematiek en kwam al snel uit op de binnenvaart. ‘Maar een klassiek binnenschip leek
me niet het juiste antwoord. Bij pallettransport komt heel veel handling kijken omdat je
de palletten in het ruim moet stouwen en er
terug uit moet halen. Bovendien is de stabiliteit van zo’n binnenschip een heikel punt,
­zeker als er onderaan het ruim een pallet een
stukje verschuift of onder het gewicht van de
bovenliggende palletten bezwijkt. Een gewone kempenaar is daar niet op voorzien.’
‘Een catamaran is daarentegen met zijn twee
rompen veel stabieler. En hij heeft geen ruim.
Net dat is het grote voordeel aan het concept: je kunt er de lading (palletten, big bags,
stukgoed, …) makkelijk op laden of van lossen met de kraan die op het dek is bevestigd
of met een vorkheftruck. De Hiab-kraan op
de Zulu 01 is op rails gemonteerd en heeft
een lange reikwijdte: gewichten tot 2 ton kan
hij tot 9 meter buiten boord brengen zonder
dat de catamaran enige stabiliteit verliest.’
Werktuig
Met een catamaran is niet alleen de handling
eenvoudiger en minder tijdrovend, ook de
personeelskost kun je significant drukken.
‘In plaats dat hij een tasje koffie drinkt terwijl anderen zijn schip laden of leegmaken,
kan de schipper de handling zelf doen met de
kraan. Net als bij een vrachtwagen heb je op
de catamaran slechts één bemanningslid nodig.
Elke schipper kan bovendien met een Zulu aan
VLOOT
de slag. Het enige wat hij nog moet leren is het
vlot bedienen van de kraan.’
Ongeveer 3 jaar nadat Antoon Van Coillie een
schets op een bierviltje kribbelde, ging de
Zulu 01 in augustus finaal het water in. ‘De
Zulu 01 is een prototype. Na enkele testvaarten moesten we nog wat verbeteringen aanbrengen, maar fundamenteel veranderde er
niks.’ Wie een blik werpt op het schip ziet weinig franjes. ‘Het is in eerste plaats een werktuig. Alles wat niet essentieel­of functioneel
is, is van de tekentafel­geschrapt. Aanvan-
‘We bouwen deze schepen
in 3 maanden.’
kelijk was ik zelfs gekant tegen­een toilet; in
een vrachtwagen heb je toch ook geen toilet?
Op aanraden van onze projectleider Robert
Bokslag heb ik er toch een laten installeren’,
lacht hij.
Waar er zeker niet op beknibbeld is, is veiligheid en degelijkheid. ‘Een krachtige buitenboordmotor en twee stevige boogschroeven
stuwen de catamaran voort. In beide rompen
zitten om de halve meter stevige schotten.
10 BINNENVAART #68.2014
De lengte hebben we begrensd op 50 meter
lang. Op die manier blijven we onder de wettelijke grens van 55 meter­zodat één bemanningslid wettelijk volstaat. De breedte hebben
we vastgelegd op 6,6 meter. Dat komt mooi
uit met de opstelling van de palletten op het
dek en het laat ook toe om op de Kempische
kanalen te varen. Door zijn kleine diepgang
is hij ook geschikt voor kleine ­waterwegen.’
Liberty
De volgende catamarans worden identieke
kopieën van de Zulu 01. ‘De Zulu 02 wordt
momenteel afgewerkt, de voorbereiding voor
de Zulu 03 is al bezig. Omdat het klonen van
elkaar worden, heb je slechts één plan nodig
en krijgen de constructeurs het ook sneller
in de vingers. De bouw van een Zulu duurt 3
maanden: anderhalve maand voor de casco
en anderhalve maand voor de uitrusting en afwerking. Omdat de Zulu’s kopieën zijn, zal het
ook eenvoudiger zijn om reparaties uit te voeren of eventuele wisselstukken te vervangen.
De motor, de stuurhut, … : alles kan er vlot
uitgehaald worden. Je kunt de bouw van de
Zulu’s een beetje vergelijken met de Libertyschepen. Dat waren eenvoudige vrachtschepen van 135 meter lang en 17,3 meter breed
die tijdens de Tweede Wereldoorlog volgens
een standaardontwerp van kiellegging tot te-
waterlating in één week (!) gebouwd ­werden.’
Een gewoon binnenschip met de afmetingen van de Zulu 01 zou normaal gezien een
laadvermogen van 500 ton hebben. De catamaran kan ‘slechts’ 300 ton aan, maar Van
Coillie ziet dit niet als een handicap. ‘Omdat­
niemand tegelijk meer dan 300 palletten
wil vervoeren. De vervoersopbrengst van
300 ton bakstenen of 300 palletten frisdrank
ligt bovendien ook een pak hoger dan pakweg
500 ton zand of tarwe.’
Toekomst
De plannen met de Zulu’s ziet hij groots. ‘Hoeveel schepen zie je hier nu momenteel varen?
Nul’, wijst hij vanop de scheepswerf in Hemiksem naar de Schelde. ‘Dit is een van onze vele
onderbenutte verkeersaders. Hier en elders
op het water zouden continu schepen te zien
moeten­ zijn!’
‘Met de Zulu’s focussen we ons voorlopig
op bouwmaterialen. Dat zijn eenvoudige
goederen­die buiten mogen staan en zich
makkelijk op palletten laten vervoeren. We
hebben nu al lange chartercontracten met
bouwmaterialengroep Wienerberger en met
Betonfabriek Coeck in Niel. Andere goederen en sectoren volgen nog: dranken, a­ uto’s,
groenten en fruit, … Momenteel lopen er
Afmetingen:
50 meter lang, 6,6 meter breed
Diepgang: Max 2,2 meter
Gewicht: 100 ton
Laadvermogen: 300 ton
Naam: Zulu. ‘We zullen er veel bouwen,
het wordt een echte stam. Zulu’s zijn ook
simpele, harde efficiente krijgers. Tot slot
heb je in de zeevaart ook het marinesignaal Bravo Zulu (well done - goed
gedaan)’, verduidelijkt Van Coillie
Kostprijs:
‘minder dan 1 miljoen euro per schip’
Rederij: Blue Line Logistics. In de rederij
is Jean-Jacques Westerlund met zo’n
50 procent de grootste geldschieter. De
rest is verdeeld over Van Coillie en de
Nederlandse zakenman Johan Overmeer.
Shipit nv is minderheidsaandeelhouder.
Ontwerplan: Studiebureau Van Pelt
Projectleider: Robert Bokslag
gesprekken­met heel wat verladers. Daarnaast willen we de Zulu’s ook inzetten voor
de stedelijke distributie­en bevoorrading.
De Zulu’s zouden bijvoorbeeld makkelijk het
Eilandje­in Antwerpen kunnen bedienen. Ik
ben ervan overtuigd dat er een markt is voor
dertig à veertig van die schepen in het vaargebied van de Benelux en Noord-Frankrijk.’
Economisch model
Terwijl de meeste binnenvaartondernemers
al jaren hun handen afhouden van nieuwe
investeringen,­doet Antoon van Coillie net het
omgekeerde. ‘Ik denk dat de Zulu’s er op het
juiste moment komen. De economie trekt weer
aan, er komen weer meer trucks de weg op en
de aandacht voor de verkeersproblematiek
zal de komende jaren evenredig meegroeien’,
voorspelt hij. ‘Eigenlijk doen we met de ­Zulu’s
niet aan binnenvaart. Wij zitten toevallig ook
op het water, dat wel. Maar wij volgen niet het
economisch model van de traditionele binnenvaart, en zeker niet van het bulksegment dat
in een moeilijke situatie zit. In de traditionele
binnenvaart bouw of koop je een schip en als
dat er is, kijk je waar er werk is. Wij doen het
anders: eerst een vervoerscontract afsluiten
met een verlader, pas nadien het schip bouwen. Met de Zulu’s houden we ons ver van de
traditionele binnenvaart.’ Wie is Antoon Van Coillie?
Aannemer,
projectontwikkelaar
(Conaco RE),
grootgebracht in de
aannemerswereld (V,
R&J Van Coillie)
Eurobond trader en
bankier (Generale Bank,
UBS Securities)
Administratief &
financieel directeur
Algemene Aannemingen
Van Laere ( AvH)
Gevaren in de zeemacht
als reserve-officier,
bemanning Tall Ships
(Sir Winston Churchill,
Malcolm Miller);
MBA, Anderson
Graduate School of
Management, UCLA
Alumnus BAEF
Handelsingenieur
(Solvay), VUB
#68.2014 BINNENVAART 11
RECREATIE
Wim Coppens en
Koen Maeghe bij de
waterkrachtcentrale­
in Ham die vaar­
zekerheid én groene
stroom levert.
Paraat voor het klimaat
Werken aan
vaarzekerheid
Welke invloed heeft een opwarmend klimaat op de waterstanden­
in Vlaanderen? Hoe voorkomen we situaties waarbij water­
tekorten een impact hebben op de vrachtprijzen? ’De klimaatopwarming plaatst ons voor nieuwe uitdagingen,’ zegt Koen
Maeghe van nv De Scheepvaart. ‘Maar we zitten goed op schema
om ons netwerk robuuster te maken.’
G
lobal warming wordt wereldwijd dé
uitdaging voor de komende jaren.
Warmer weer, drogere gronden,
een stijgend zeeniveau: een aantal­
veranderingen lijken onafwendbaar. Het is
alleen­nog niet duidelijk in welke mate zij zich
zullen doorzetten. Wetenschappers gaan
ervan­uit dat de effecten in Europa beperkt
blijven, zeker in vergelijking met wat Afrika
en Zuid-Azië te wachten staat. Toch bereiden we ons ook in Vlaanderen het best op
een aantal veranderingen voor. Een stijgende­
zeespiegel,­langere periodes van droogte
afgewisseld­met hevigere regenval, meer
stormen: je begrijpt­meteen dat de klimaatverandering ook de waterhuishouding van de
Vlaamse rivieren en kanalen beïnvloedt.
Perfect beheersbaar
De waterwegbeheerders zijn alvast niet
bij de pakken blijven zitten. De voorbije jaren namen­ze maatregelen om de groter
wordende schommelingen in het waterpeil op ons waterwegennet­op te vangen.
Koen Maeghe­van nv De Scheepvaart: ‘Eerst
wil ik meegeven­dat de Vlaamse binnenvaart
zich niet ongerust­moet maken. Ik zie ons
echt niet evolueren naar situaties zoals op de
Rijn, waar periodes van laagwater af en toe
de vrachtprijzen omhoog stuwen.­Op basis
van de huidige kennis zal het waterpeil of de
afvoer op de Vlaamse binnenwateren allicht
iets meer variëren, maar dat is nu nog perfect beheersbaar. Om ons netwerk robuuster te maken dringt zich wel al een aantal
maatregelen­­­ op.’
Kostenplaatje
Aan de vele ingrepen die de waterwegbeheerders plannen hangt uiteraard
een kostenplaatje. Hier naast zie je een
overzicht van de investeringen die volgens
het Masterplan Waterbeheersing nodig zijn
in de periode 2015-2020. Bij ongewijzigd
beleid zullen de gangbare kredieten niet
volstaan om het actieplan uit te voeren. De
waterwegbeheerders zoeken daarom nog
naar alternatieve vormen van financiering.
12 BINNENVAART #68.2014
PROJECTEN
BUITENGEWOON
ONDERHOUD
TOTAAL
2015
99,7
5,79
105,49
Geraamde kosten in miljoen euro
Buitengewoon onderhoud: bv.
2016
103,5
4,5
107,7
Projecten: Geactualiseerd
2017
102,3
4,5
106,8
2018
102
5
107
2019
95
5
100
2020
95
5
100
baggerwerken op het hele netwerk
Sigmaplan, Dender, Dijkaanleg
Blankaart, anti-corrosiebehandeling
kokers Heist, vernieuwen
sifons kanaal PlassendaleNieuwpoort, Grensmaas,
aanpak laagwaterproblematiek
Albertkanaal en Kempense Kanalen,
acties uit de opmaak zijnde
overstromingsrisicobeheerplannen
Het overstromings­
gebied in KruibekeBazel-Rupelmonde
(boven)­en de
her­aanleg van
de Scheldekaaien­
wapenen ons
tegen hogere­
­waterstanden.
Waterwegbeheerders Waterwegen & Zeekanaal
NV en nv De Scheepvaart hebben onlangs hun
gezamenlijke aanpak beschreven in een ‘Masterplan Waterbeheersing Waterwegen Vooruitblik 2020’. ‘We werken sinds jaar en dag nauw
samen met alle betrokkenen,’ zegt Wim Coppens van Waterwegen & Zeekanaal NV. ‘Waterbeheer stopt niet bij de grens van een werkingsgebied. We hanteren ook de principes van
integraal waterbeheer. Dat wil zeggen dat we
niet alleen aan de scheepvaart denken, maar
dat we onder meer overstromingen trachten te
voorkomen en drinkwatervoorraden beschermen. De waterhoeveelheid in alle waterwegen
samen is trouwens maar een deeltje van alle oppervlaktewater dat we in nauwe samenwerking
met alle waterbeheerders beheren.’
Pieken en dalen
Een groot deel van het Masterplan focust
op het beheer van wateroverlast in de verschillende stroombekkens. Het dichtbebouwde Vlaanderen is kwetsbaar voor overstromingen. Daarom worden op een aantal
plaatsen oude meanders opnieuw aangetakt op de rivier en worden heel wat overstromingsgebieden aangelegd op weides
langs waterlopen. Koen Maeghe: ‘We zetten in op 3 p’s tegen wateroverlast: preventie, protectie­en paraatheid.­Aan preventie
doen we bijvoorbeeld­door het toepassen
van de watertoets­bij stedenbouwkundige
verplichtingen; door aandacht te vragen voor
voldoende regenwateropvang. Protectie is
onder andere het beter beschermen van de
kust, het verhogen van dijken langs de rivieren of het meer ruimte geven­aan rivieren.
Onder paraatheid verstaan­we het opzetten
van waarschuwingssystemen.’
‘Ik zie ons echt niet
evolueren naar situaties
zoals de laagwaterstanden
op de Rijn.’
Binnen het luik protectie hebben de waterwegbeheerders verschillende infrastructuuraanpassingen gerealiseerd. In de regio­
Kruibeke, Bazel en Rupelmonde is een overstromingsgebied aangelegd, en heel wat
dijken zijn verhoogd binnen het geactualiseerde Sigmaplan. ‘Als het zeeniveau stijgt,
krijgen we op de getijrivieren ook een grotere getijamplitude­– hogere pieken en lagere­
dalen’,­­­zegt Wim Coppens. ‘Langs de Maas
is het onbebouwde deel van het winterbed­
op een aantal plaatsen beter ingeschakeld
voor de hoogwaterafvoer. Een ander gekend
voorbeeld­is de heraanleg van de Scheldekaaien in Antwerpen. Dat project moet
Antwerpen­beter wapenen tegen een hoger zeeniveau en moet tegelijk de kaaien
aantrekkelijker­ maken.’
Saswater of groene energie
Waar mogelijk proberen de waterwegbeheerders verschillende doelstellingen samen te
combineren. Projecten zoals de aanpassing
van de Dender tussen Aalst en Dendermonde voor schepen tot 1350 ton verminderen
het risico op overstromingen en verbeteren de vaarzekerheid. Hetzelfde geldt voor
de stuwen van Asper en Oudenaarde die op
de Boven­-Schelde vernieuwd moesten worden. Het opvallendste voorbeeld zijn allicht
de pompinstallaties in Ham en Olen – en tegen 2020 in Genk, Diepenbeek, Hasselt en
Wijnegem­– op het Albertkanaal. Die verbeteren de vaarzekerheid en leveren meteen ook
als waterkrachtcentrale groene energie.
Koen Maeghe: ‘Het Albertkanaal en de Kempense kanalen dreigden het meest kwetsbare punt in ons binnenvaartnetwerk te worden voor een watertekort. Zij zijn afhankelijk
van water uit de Maas die door regenwater
#68.2014 BINNENVAART 13
RECREATIE
wordt gevoed. Maar elke versassing vergt
een hoeveelheid­ water. Ook voor drink­
waterproductie, voor koel- en proceswater
in de industrie, voor irrigatie­van landbouw
en voor de bevloeiing van natuurgebieden
is een hoeveelheid water vereist. Aangezien
de scheepvaart en het aantal versassingen
structureel toeneemt, wat overigens positief
is voor onze mobiliteit, hebben we pompen
geïnstalleerd die het saswater kunnen terugpompen als er watertekort­dreigt. Dreigt er
geen watertekort, dan fungeren de pompen
als waterkrachtcentrale die groene stroom
produceert. Elke installatie levert ongeveer
voldoende stroom om in de behoefte van
1000 gezinnen te voorzien.’
JOB
SPOT
Minder peilafhankelijke schepen?
Een ander gevolg van de klimaatverandering
is dat waterplanten mogelijk sneller zullen
groeien. ‘In de Franse kanalen dreigen al problemen daarmee en dat is zeker een uitdaging die we mee in de gaten houden’, zegt
Wim Coppens. ‘Verder besteden we extra
aandacht aan onderhoudswerken: op bepaalde plaatsen is het nodig om de infrastructuur
te verdiepen en om sedimentruimingen uit te
voeren. De overheidsmiddelen om te baggeren en dat sediment te verwerken zijn echter
structureel beperkt. Omdat het instabielere
klimaat die sedimentinstroom nog verder
vergroot, dreigen er problemen voor de optimale diepgang. Daarom is het aangewezen
om binnen het kader van de structurele verduurzaming en innovatie van de vloot, met
alle stakeholders ook samen te werken rond
minder peilafhankelijke vrachtschepen.’
‘Daarnaast zijn we van plan om varende ondernemers via RIS nog accuratere informatie
over waterpeilen door te geven.’ Nu al kunnen
alle varende ondernemers online op de hoogte blijven van alle stremmingen en beperkingen door zich in te schrijven op de ‘berichten
aan de schipperij’ via nts.flaris.be .
INFO
www.wenz.be > Nieuws en publilcaties >
Publicaties­> Masterplan Waterbeheersing
NAAM Katrien Eloot | JOB Expert scheepshydrodynamica
ORGANISATIE Waterbouwkundig Laboratorium
Cijferen aan
een veilige vaart
‘In het Waterbouwkundig Labo voeren we onderzoek uit naar integraal
waterbeheer, naar waterbouwkundige constructies en naar de manoeuvreerbaarheid van schepen.
Mijn specialisatie is dat laatste domein. Recent heb ik bijvoorbeeld in
samenwerking met varende ondernemers een simulatie uitgewerkt
om na te gaan welke aanpassingen
aan het Afleidingskanaal van de
Leie nodig zijn om Vb duwkonvooien te laten varen. We berekenen
dan met wiskundige modellen welke krachten een schip ondervindt
in een situatie. Kan het schip wel
alle manoeuvres uitvoeren? Welke
impact hebben de manoeuvres op
een oever? Wat als we een bocht
aanpassen? Enzovoort.’
‘In het Waterbouwkundig Labo beschikken we over drie vaarsimu14 BINNENVAART #68.2014
latoren: nagebouwde stuurhutten
waarmee je via schermen en computerprogramma’s op de Vlaamse
binnenwateren of op zee kunt varen. We hebben ook een sleeptank
waarin we proeven uitvoeren met
schaalmodellen, bijvoorbeeld van
een klasse Va binnenschip of een
duwkonvooi. De tank kunnen we
aanpassen om een sluis of deel van
een waterweg na te bootsen. Op
die manier krijgen we nieuwe gegevens waarmee onze onderzoekers allerlei wiskundige modellen
opstellen. Meestal doen we dat in
opdracht van de Vlaamse overheid,
maar af en toe werken we ook voor
private rederijen of buitenlandse
overheden.’
INFO
www.ondiepwater.be
Inzameling olie- en
vethoudend afval
van de binnenvaart
SURF
NAAR
WWW.BINNENVAARTSERVICES.BE
EEN OVERZICHT VAN ONZE AFGIFTEPUNTEN:
Gent
Kanaal Gent-Oostende
Bovenschelde
Voor meer details, surf naar www.binnenvaartservices.be
Leie
Zeekanaal Brussel-Schelde
Albertkanaal
BEDRIJF MET VAART
Groene
knowhow
Omdat Umicore duurzaamheid hoog in het vaandel draagt,
­besliste de onderneming in juni het containertransport van en
naar de businessunit in Hoboken zo veel mogelijk via de binnenvaart te laten verlopen. Een beslissing die niet alleen ecologische
voordelen oplevert voor het bedrijf.
16 BINNENVAART #68.2014
Johan Brusselaers: ‘We ontvangen
de verschillende containers­ van
een klant graag snel na elkaar.’
Geen files
W
ie in de Greinerstraat in
Hoboken rijdt, kan er niet
­
naast kijken: het bijzondere
gebouw waar het hoofdkwartier van Umicore Precious Metals Refining
huist. Het architecturale hoogstandje afgewerkt met zink weerspiegelt de hoogtechnologische knowhow die het bedrijf op het vlak
van de recyclage van metalen in huis heeft.
‘Umicore Precious Metal Refining focust zich
op twee terreinen’, legt, departementshoofd
Supply Management, Production Planning &
Logistics, uit. ‘We herwinnen metaal uit bijproducten afkomstig van bedrijven als koper- of
zinkraffinaderijen. Daarnaast recycleren we
producten die aan het einde van hun levensduur zijn, zoals printplaten uit elektronische
apparaten en autokatalysatoren. Wij recupereren de metalen in die producten en bieden
ze opnieuw op de markt aan.’
Duurzaamste bedrijf ter wereld
Umicore Precious Metals Refining is een van
de vijf Belgische businessunits van Umicore,
een multinationale groep die expertise aanbiedt op het vlak van materialen. De onderneming, die groeide uit de fusie van Belgische
ondernemingen als Vieille Montagne, Société Générale Métallurgie Hoboken-Overpelt
en Union Minière, staat niet alleen bekend
om zijn gespecialiseerde competentie in de
herwinning van kostbare metalen, maar ook
om zijn inspanningen op het gebied van duurzaamheid.
Johan Brusselaers: ‘In 2012 verkoos Corporate Knights (een onderzoeksbureau uit Canada, red) Umicore tot duurzaamste bedrijf
ter wereld. We besteden dan ook veel aandacht aan de zuivering van onze procesgas-
sen en -waterstromen. We hebben zelfs ons
eigen zuiveringsstation. We liggen aan de
rand van een woongebied. Aandacht voor milieuverantwoorde processen is voor ons dan
ook een absolute prioriteit.’
Nieuwe kade
Vanuit die aandacht voor duurzaamheid bekeek het bedrijf hoe ook het containertransport - de grondstoffen van over zee komen
meestal in containers aan in de haven van
Antwerpen - milieuvriendelijker kon verlopen
dan met vrachtwagens. Johan Brusselaers:
‘Door het container­
transport via het water te
laten verlopen, sparen we
10.000 ritten op de weg uit.’
‘We hebben een trafiek van 4.000 à 6.000
containers die jaarlijks van en naar de haven
van Antwerpen moeten. Omdat we in 2012
onze kade hebben aangepast, leek het ons
een goed idee het containertransport via de
waterweg te organiseren.’
‘We kozen ervoor om samen te werken met
Van Moer Stevedoring. Die onderneming vervoert containers vanuit Antwerpen via het
Zeekanaal naar Vilvoorde per schip. Hierbij
passeren ze langs Hoboken. Het leek ons
logisch om die lijn verder te benutten. Het
transportbedrijf voert de volle containers
aan en neemt de lege ook weer mee. Door
gemiddeld 5.000 containers jaarlijks via het
water te vervoeren sparen we 10.000 ritten
op de weg uit. Een flinke verbetering voor het
wegverkeer rond Antwerpen.’
Naast de voordelen voor het milieu biedt het
nieuwe transportsysteem nog andere pluspunten. Johan Brusselaers: ‘Heel wat leveringen van klanten bestaan uit tien tot dertig containers. We ontvangen die graag kort na elkaar,
zodat we ze snel en efficiënt kunnen lossen.
Met binnenschepen lukt dat, omdat ze tot 140
TEU tegelijk kunnen aanleveren. Via de weg is
dat een stuk moeilijker door het beperktere
laadvermogen van vrachtwagens en het oponthoud in de containerterminals of op de weg.’
‘Onze eerste ervaringen met containertransport via de binnenvaart zijn in elk geval positief.
Toch zijn er een aantal verbeteringen mogelijk,
onder meer op het vlak van het demurrage- and
detention-systeem. Om maar een voorbeeld te
geven: wanneer een container op de kade van
Antwerpen geleverd wordt, dan mag die daar
een beperkt aantal dagen vrij van kosten blijven staan. Maar een binnenschip kan de containers niet op elk ogenblik ophalen. Wanneer
er een zeeschip ligt aangemeerd, moeten de
binnenschepen wachten. Op die manier lopen
de detentionkosten soms op, waardoor het
systeem onrendabel dreigt te raken. We willen graag met de rederijen en de havensector spreken om een aangepast detention- en
demurragesysteem uit te werken. Een ecologischer vervoer van containers via de binnenvaart moet toch alle kansen krijgen?’
Umicore in cijfers
Umicore stelt zo’n 14.200 mensen
tewerk in 76 sites verspreid over de
hele wereld en draaide in 2013 een
omzet van 9,8 miljard.
In België werken zo’n 3.100
werknemers, verdeeld over de
vestigingen in Brussel, Hoboken, Olen,
Vilvoorde, Heusden-Zolder, Brugge,
Angleur en Overpelt.
Jaarlijks verwerkt Umicore in
Hoboken ongeveer 350.000 ton aan
­grondstoffen.
#68.2014 BINNENVAART 17
VISIE & OPINIE
Hoe evolueert
de containertrafiek?
Kris Adams,
Beverdonk Container Terminal
‘De komende jaren verwachten wij een
voorzichtige groei. De magazijnen van
Antwerp East Port en Antwerp Express
Port groeien. Daarnaast zien wij op onze
diepzee terminal een sterke toename in
volumes, die waarschijnlijk zal doorgetrokken worden in 2015. De prijsgevoeligheid bij klanten blijft wel extreem
hoog. Het Albertkanaal als file­vrije corridor wordt onderbenut. Als in 2015
het zwaartepunt van de container­
trafiek zich rond het Deurganckdok
concentreert en er nog geen oplos­
sing bestaat voor de mobiliteit rond
Antwerpen, zal de transittijd over de
weg enkel maar toenemen. Wij hopen
dat op dat moment wegvervoerders de
weg naar het transferium vinden. In oktober 2015 start ook de Trilogiport terminal, die sinds augustus 100% in handen is van DP World. Dat kan leiden tot
een betere dienstverlening met meer
shuttle services. Het Albertkanaal is de
beste weg om op een kosten efficiënte
en betrouwbare manier de link te maken tussen het hinterland en de diepzee terminals. Alle partijen die bezig zijn
met mobiliteit hebben een gezamenlijke
verantwoordelijkheid om de waterweg
te promoten en op die manier onze havens aantrekkelijk te houden voor de
verladers en de rederijen.’
Philip Govers,
BCTN Meerhout
‘Voor het Albertkanaal gedraagt de
containertrafiek zich momenteel zeer
volatiel. Met vele pieken en dalen. Ik
verwacht dat we 2014 afsluiten met
een lichte stijging, maar dat is de optelsom van vele ups en downs. Ik zie geen
structurele evolutie. Veel van onze vaste klanten draaien minder volume. Andere realiseren net iets meer. Sommige
klanten gaan onder prijsdruk naar het
wegvervoer. Andere komen juist voor
de centen naar het water. Hoewel we
volgens mij niet dezelfde diensten aanbieden, blijft het wegtransport onze
grootste concurrent. Klanten zijn
18 BINNENVAART #68.2014
meer dan ooit gevoelig voor tarie­
ven en ze krijgen van de overheid
geen duidelijk signaal wat nu het
vervoer van de toekomst is. Het beleid stuurt de ene keer signalen uit ten
voordele van de binnenvaart. Dan is er
weer een project dat het wegvervoer
ondersteunt. Ik verwacht wel een positieve impact van de invoering van een
kilometerheffing. 2013 was een stabilisatiejaar na de terugval van 2009 tot
2012. Met 2014 denken we te eindigen op het niveau van voor 2009. Voor
2015 zijn mijn verwachtingen positief,
maar echt enthousiast ben ik nog niet.’
De containervaart blijft het snelst groeiende segment van de binnenvaart. Maar hoe ontwikkelt die
markt zich momenteel? 4 inland containerterminals
geven hun kijk op de huidige marktsituatie.
Alain Zielens,
Avelgem Container Terminal
‘Wij hebben het afgelopen jaar weer
een kleine groei gerealiseerd, die iets
kleiner is dan gehoopt. Enkele klanten zijn teruggekeerd naar het wegtransport om betrouwbaarheidsredenen. Onze binnenvaarttrafieken
ondervinden de gevolgen van de
congestie in Rotterdam en van
een gebrek aan preventief onder­
houd van de binnenvaartinfra­
structuur. Ik begrijp best dat er momenteel weinig overheidsmiddelen
zijn, maar als je wilt inzetten op de
binnenvaart, moet je duidelijke keuzes maken en het vervoer over water
ondersteunen. In Wallonië en Noord-
Frankrijk gebeurt veel meer op dat
vlak. Momenteel voelen we dat de
congestie van de Haven van Rotterdam naar Antwerpen verschuift. De
weg blijft ook met goedkope werkkrachten voor keiharde concurrentie zorgen. Voor de komende jaren
hopen we onze gestage groei verder
te kunnen zetten. Maar aangezien wij
bijna volledig voor rederijen werken
is het zeer moeilijk voorspellingen
doen. Samenwerkingsverbanden,
veranderingen van vaarschema’s en
wijzigingen van aanloophavens kunnen zowel een positief als negatief
effect hebben op onze volumes.’
Martine Hiel,
TCT Belgium
‘We verwachten om ongeveer
125.000 TEU behandeld te hebben tegen eind dit jaar. Dat is ongeveer 10 procent meer dan in 2013.
Volgend jaar komt dan de kaap van
135.000 TEU in zicht. TCT Belgium is
nu al een tijd actief onder de koepel
van European Gateway Services (EGS)
en dat biedt verschillende voordelen:
papierloos varen, extended gate locaties, ontgassen van containers, het
verminderen van leegvaart, … In de
omgeving van Willebroek komen er
nog altijd nieuwe bedrijven bij. Vaak
kiezen zij voor deze regio omwille van
onze aanwezigheid. Meer en meer
bedrijven willen hun containers
over het water vervoeren. Ook voor
transportbedrijven worden we belangrijk. Zij kunnen hier hun container
droppen of oppikken. We varen dagelijks met twee schepen naar Antwerpen en hebben een dagelijkse verbinding op Rotterdam. Toch zijn er ook
klanten weggevallen de voorbije twee
jaar. Ik denk dan aan Philips (Massive),
JVC of Preconex, maar dat zijn bedrijven die gestopt of overgenomen zijn.’
#68.2014 BINNENVAART 19
MIJN SCHIP
NAAM
MS CASCAIS
EIGENAAR
GUNTHER & CAROLA POPPE-ALBRECHT
VRACHTEN
BULK: IJZER, GRAAN, ZAND,
PAPIER, ...
AFMETINGEN84,45 × 8,20 × 2,62
CAPACITEIT
1252 TON
1
STERKE PUNTEN?
‘Wij varen sinds april met dit binnenschip. Voor ons klopte het totaalplaatje
zodra we het schip zagen: veel mogelijkheden voor allerlei vrachten, geschikt
voor een groot vaargebied en een aangename woning. We varen op de vrije
markt en kunnen alle kanten uit. Voor
de naam hebben we ons geïnspireerd
op het Portugese dorpje waar we onze
eerste vakantie samen doorbrachten.’
2
TOEKOMSTVISIE?
‘Sommigen vinden het raar dat we op dit
moment een schip kopen, maar we hebben er alle vertrouwen in dat de markt
weer zal aantrekken. Carola en ik hebben allebei familie op gelijkaardige schepen, dus we wisten wat we mochten verwachten. Tot hiertoe hebben we perfect
ingeschat wat het aanbod ongeveer zou
zijn voor deze scheepsklasse en we komen rond.’
3
PASSIE EN PLEZIER?
‘Ik heb een aantal jaar in de bunkering
gewerkt en Carola heeft sluizen bediend
voor het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen. Maar de roep van het water was
voor allebei te sterk. We genieten enorm
van onze vrijheid aan boord. Je hebt de
luxe om als koppel bijna altijd samen te
zijn. Je komt op vele plaatsen. Je bent je
eigen baas. En het gevoel van vrijheid in
de stuurhut blijft ongeëvenaard.’

artikel danser.indd

Aanvraag duplicaat diploma Binnenvaart

Eindrapportage voorzitter Transitiecomité

Download de tarievenbrochure

inzien of downloaden

Editie 09 (23-04-2014)

KS 72 - Watererfgoed

Journalistiek_files/Jan Terlouw

KSCC kerstkaart 2014

De keerzijde van AIS: openbaarheid van persoonsgegevens

overzicht met mijlpalen

Ledenlijst 2014-2015 - basisschool MOZAIEK Astene

5. Innovaties in de binnenvaart