Woningstichting Bergh realiseert energieneutrale

energiegids.nl
Energiebesparing Bouw
Energiesprong Montferland
9
Woningstichting Bergh
realiseert energieneutrale
woningen
Tender- en projectmanager Michiel Brouwer (links) van Goldewijk en ing. Marcel van Bodegraven (rechts), adviseur en partner van Aardvast: ‘Woningcorporaties hoeven in
de toekomst niet zelf een uitgebreide vraagspecificatie of bestek op te stellen, maar kunnen inkopen wat de markt te bieden heeft. De corporatie kan een keuze maken bij
verschillende aanbieders uit producten met een betere prijs-kwaliteit.’
In Montferland zijn medio en eind 2013 ruim zestig zeer energiezuinige en energieneutrale woningen
opgeleverd in het project ‘Energiesprong Montferland’. Hierin zijn duurzame materialen en de nieuwste technieken op het gebied van energie toegepast. Opdrachtgever Woningstichting Bergh is mede
hierdoor op 21 november 2013 uitgeroepen tot ‘meest vernieuwende opdrachtgever van 2013’. De
woningstichting hanteert bij de vraag aan marktpartijen prestatie-eisen in plaats van een bestek. De
marktpartijen kunnen vervolgens hun concepten in een plan aanbieden en zo ontstaat er ruimte voor
vernieuwende producten en samenwerking.
Door frank de groot
Woningstichting Bergh is een ambitieuze corporatie met circa
1.500 woningen in de gemeente Montferland. De corporatie
heeft lange tijd op klassieke wijze woningen ontwikkeld op
basis van bestekken. Daarbij ontstond gaandeweg de ambitie
om duurzamer en slimmer te gaan werken. Op basis van het
traditionele bestek werd bij (vervangende) nieuwbouw en
renovatie weliswaar voor de goedkoopste aanbieder gekozen,
maar de onderhoudskosten in de gebruiksfase bleven hoog.
Ook nam de maatschappelijke druk toe om duurzame, comfortabele en betaalbare woningen te realiseren.
10
Energiebesparing Bouw
energiegids.nl
Prestatie-eisen
’s-Heerenberg,
Plantsoensingel
Midden-Zuid. Koopwoningen, epc=0,24.
’s-Heerenberg,
Plantsoensingel
Midden-Zuid. Huurwoningen, epc=0,24.
Tijd dus voor een vernieuwende aanpak: ‘Bij duurzame
bouwprojecten is ‘goed inkopen in plaats van kapot-rekenen’
van belang om kwalitatief betere woningen voor minder geld
te realiseren. We moeten leren om samen met de aanbieders
te kijken naar de Total Cost of Ownership’, zegt ing. Marcel
van Bodegraven, adviseur en partner van Aardvast, dat ook
Woningstichting Bergh adviseert. Zijn adviesbureau levert
advies- en managementdiensten voor duurzame woningverbeteringen en energieneutrale nieuwbouwwoningen. In 2010
heeft de corporatie zich als doel gesteld om in 2014 alleen
nog maar woningen met een energiezuinig label A, B, C of D,
in bezit te hebben. Op dit moment heeft al ruim 98% van de
woningen zo’n energiezuinig label. Bovendien wil men vanaf
2014 alleen nog energieneutrale woningen bouwen. De huurders krijgen verder voorlichting over zuinig energiegebruik
en de corporatie geeft meer inzicht in de totale woonlasten.
‘Woningstichting Bergh hanteert sinds 2009 bij de vraag aan
marktpartijen prestatie-eisen in plaats van een bestek’, vertelt
Van Bodegraven. ‘Dit gebeurt met UAV-gc Design & Build
contracten. Voor het project EnergieSprong Montferland
werken we zelfs met UAV-gc Design, Build & Maintain contracten. Dit betekent dat de aanbieder niet alleen verantwoordelijk is voor de uitvoering, maar ook het ontwerp en het
onderhoud gedurende een vastgestelde gebruiksperiode. Dit
stimuleert aannemers om de onderhoudskosten te verlagen
en met innovatieve oplossingen te komen. Dat kan zelfs een
model zijn waarin de bewoner rechtstreeks contact heeft
met de aanbieder over onderhoud en klachten. Dat zal dus
nog wennen zijn voor woningcorporaties. Maar uiteindelijk
leidt de nieuwe samenwerkingsvorm tot betaalbare ambitieuze projecten, optimalisering van de ontmoeting van vraag
en aanbod en meer tevreden bewoners. Bovendien ligt de
waarde en afzetbaarheid van energiezuinig of energieneutraal
vastgoed in de toekomst hoger.’
Energiesprong
Energiesprong (zie kadertekst) deed vóór 2012 een oproep
voor echt ambitieuze projecten waarvoor eerst minimaal
dertig woningen in een consortium van partijen met 60%
energiereductie werden gerealiseerd, en aansluitend nogmaals
minimaal dertig woningen met 80% energiereductie. Van
Bodegraven: ‘De woningcorporatie wilde graag deelnemen,
maar we kwamen niet verder dan 53 woningen die voor
vervangende nieuwbouw in aanmerking kwamen. Daarvan
zijn er trouwens 44 als geprefabriceerde huizen in 1957 per
trein uit Oostenrijk hierheen vervoerd! Gelukkig bleek er in
het dorp Stokkum nog ruimte voor vier levensloopbestendige
en energieneutrale huurwoningen en vier koopwoningen op
basis van Collectief Particulier Opdrachtgeverschap, oftewel
energiegids.nl
Energiebesparing Bouw
11
Energiesprong
Innovatieprogramma Energiesprong heeft
tot doel om op grote schaal vraag en aanbod
te laten ontstaan voor gebouwen zonder
energienota: woningen, kantoren, winkels,
gebouwen van zorginstellingen. Het vertrekpunt is dat er met name een verandering
in het proces en de werkwijze in de bouw
nodig is: andere uitvraag, beter aanbod,
meer financiële mogelijkheden, aangepaste
wet- en regelgeving, én een andere kijkwijze.
Het innovatieprogramma wordt in opdracht
van het ministerie van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijksrelaties (BZK) tot eind 2014
uitgevoerd door Platform31.
Energiesprong stimuleert innovaties allereerst
door concrete projecten te zoeken (middels
een oproep), te selecteren en te ondersteunen.
Het programma biedt procesmatige ondersteuning; het ministerie biedt in een aantal
gevallen financiële ondersteuning op advies
van Energiesprong. De selectie vindt plaats aan
de hand van criteria als hoge energieambities,
omvang, herhaalbaarheid en procesvernieuwing.
Energiesprong heeft vrijwel alle projectoproepen
gedaan vóór eind 2012: gebiedsontwikkelings-,
woningbouw-, kantoren- en retailprojecten. Zo
verbindt Energiesprong een groep van koplopende partijen rond deze projecten: corporaties,
vastgoed- eigenaren, beleggers, VvE’s, particuliere eigenaars, gemeenten, huurders, ontwikkelaars, ontwerpers, aannemers en adviseurs. Bij
deze koplopers zit de nieuwe kennis en ervaring.
Energiesprong faciliteert uitwisseling en groei
van de kennis en brengt deze ook naar buiten.
Het gaat om nieuwe inzichten, successen, maar
ook leerpunten, fouten en mislukkingen: Energiesprong zorgt ervoor dat relevante informatie
beschikbaar komt voor andere partijen in het
land, via internet, media, tools, op papier of tijdens workshops en andere bijeenkomsten. Daarnaast zet Energiesprong ook in op ontwikkeling
van tools die partijen kunnen gebruiken om hun
energieambities waar te maken. Daarbij spant
Energiesprong zich in om met overleg, advies of
afspraken organisatorische belemmeringen in
de markt weg te nemen.
De uitvoerende organisatie Platform31 is een
kennis- en netwerkorganisatie voor stedelijke en
regionale ontwikkeling. Platform31 is de fusieorganisatie van KEI, Nicis Institute, Nirov en SEV.
CPO. Uiteindelijk is het project van 61 zeer energiezuinige en
energieneutrale koop- en huurwoningen door Energiesprong
geselecteerd.’
De selectie betekent niet alleen dat Energiesprong zorgt
voor kennisdeling en procesondersteuning, maar ook dat
het Ministerie van BZK subsidie verstrekt. Van Bodegraven:
‘Energieneutraal of zeer energiezuinig bouwen met daarnaast
een GPR-gebouw score van 8,5 werkt kostenverhogend. Enkele jaren geleden waren de meerkosten nog 20.000 tot 25.000
euro, nu nog 5.000 tot 10.000 euro door een prestatiegerichte
aanbesteding. Maar je zult compleet ‘lean’ moeten werken en
producten moeten door ontwikkelen om zonder meerkosten
energieneutraal en duurzaam te bouwen. Gelukkig kregen we
voor dit project ‘Energiesprong Montferland’ via Energiesprong € 400.000,- subsidie van het ministerie van BZK, €
48.000,- subsidie van de Stadsregio Arnhem Nijmegen, €
120.000,- subsidie van de Provincie Gelderland en tot slot
nog € 72.000,- subsidie van de gemeente Montferland, die dus
ook een groot belang hecht aan energiezuinig en duurzaam
bouwen.’
’s-Heerenberg,
Plantsoensingel
Noord. Huur en
koopwoningen,
epc=0.
Ketensamenwerking
Optimale samenwerking in de keten blijkt voor het behalen
van de doelstellingen een vereiste. Vanaf het begin is hier een
speciale focus op geweest. Het gaat dan niet alleen om keten-
ClickBrick van
Daas Baksteen.
12
Energiebesparing Bouw
Partners in Energiesprong
Montferland
In het consortium zijn vertegenwoordigd; vragende partijen, aanbiedende partijen, partijen op bestuurlijk niveau en ook het hoger
onderwijs. De partijen zijn:
• Consortiumpartners vraagzijde: Woningstichting Bergh, gemeente Montferland, Aardvast, W/E adviseurs en Berentsen Communicatie.
• Consortiumpartners aanbodzijde: Goldewijk met ontwerpbureau
ARX, Dusseldorp, Green M2, Staringadvies, Daas Baksteen (ClickBrick), Ordelman Dijkman (installaties), Kremer (Elektra, PV) en
Hendriksen Prefab en Henku Kozijnen.
• Consortiumpartners kennisdeling: Stadsregio Arnhem Nijmegen,
Hoge school Arnhem Nijmegen (HAN), Provincie Gelderland en
Rabobank Graafschap Zuid.
Voor meer informatie kijk op www.energiesprongmontferland.nl/
samenwerking aan de aanbodzijde, maar ook vraagzijde. Zo
werkt de Woningstichting Bergh bij de uitvraag samen met
gemeente Montferland, Aardvast, W/E adviseurs en Berentsen Communicatie. Ook is in de definitiefase de samenwerking gezocht tussen de vragende partijen en de bewoners.
Dit resulteerde in een prestatiegerichte uitvraag aan drie
consortia uit de markt. Van Bodegraven: ‘Wij geven met deze
nieuwe manier van uitvragen de markt de ruimte een product
aan te bieden en integraal het ontwerp door te ontwikkelen.’
Met een ‘design & construct aanbesteding’ zijn de marktpartijen uitgedaagd om, met een vooraf gegeven budget, een zo
kwalitatief hoogwaardig mogelijk woningproduct, respectievelijk plan aan te bieden. Daarbij is gelet op de kwaliteitscriteria: beeld-, woon-, energie, duurzaamheid-, onderhouds- en
energiegids.nl
proceskwaliteit. Vervolgens is op een transparante wijze een
selectie gemaakt. Ook konden bewoners hun mening geven
over de drie aanbiedingen tijdens de selectiefase.
Van Bodegraven: ‘Sturing en planontwikkeling gaan in de
toekomst niet meer via een uitgebreide vraagspecificatie maar
een beknopte prestatievraag. Bouwende en ontwikkelende
partijen gaan toe naar een eigen aanbod van woningen met
een uitgewerkte productspecificatie. Koplopers zijn nu al
bezig met conceptontwikkeling, een aanbod van woningconcepten waar maatwerk op mogelijk is. Een goed doordacht
‘basismodel’ waarbij de klant tal van uitvoeringsvarianten kan
krijgen. De klant, een corporatie bijvoorbeeld, hoeft niet zelf
een uitgebreide vraagspecificatie of bestek op te stellen, maar
kan kijken wat de markt te bieden heeft. De corporatie kan
een keuze maken bij verschillende aanbieders uit woningconcepten met een betere prijs-kwaliteit.’
Consortium
Uiteindelijk viel de keuze op het concept van het consortium
van bouwbedrijf Goldewijk uit Doetinchem. Consortiumpartners van Goldewijk waren ontwerpbureau ARX, Dusseldorp, Green M2, Staringadvies, Daas Baksteen (ClickBrick),
Ordelman Dijkman (installaties), Kremer (Elektra, PV) en
Hendriksen Prefab en Henku Kozijnen. Tender- en projectmanager Michiel Brouwer van Goldewijk: ‘Het traditionele
bouwproces is gefragmenteerd, er heerst een vechtcultuur en
de prijs/kwaliteit verhouding in de Total Cost of Ownership is
laag. Bovendien wordt er vaak gekozen voor het stapelen van
techniek om te innoveren. Maar een woning volproppen met
installaties biedt geen oplossing. De onderhouds- en vervangingskosten nemen dan enorm toe tijdens de gebruiksfase en
het risico op falen van installaties door technische storingen,
onoordeelkundig gebruik of gebrekkig onderhoud nemen toe.
Uiteindelijk heb je dan niet alleen hoge onderhoudskosten,
maar ook een slecht binnenklimaat. Wij gaan daarom met alle
ketenpartners vroegtijdig om tafel zitten om tot een optimaal
concept te komen. Bovendien testen we bij oplevering de
ventilatiedebieten en luchtdichtheid van de woningen.’
Door het consortium zijn rijtjeswoningen en twee-ondereen-kapwoningen ontwikkeld met een epc van 0 of 0,24.
De Rc-waarden zijn bij beide epc’s (0 en 0,24) 6 m2K/W. De
woningen zijn voorzien van drievoudige beglazing en in
beide gevallen worden ze verwarmd en gekoeld via lagetemperatuur-verwarming. De huizen hebben onder meer een
douche-wtw, PV-panelen en een systeem met natuurlijke toevoer en vraaggestuurde mechanische afvoer. Ook is gewerkt
volgens Cradle-to-cradle, Greenlabel en 100 procent FSC. De
score volgens GPR-gebouw is met 8,5 al hoog, maar op het
deelgebied energie wordt zelfs 9,8 gehaald.
Brouwer geeft aan dat het consortium ook stuurt op gebruikersgedrag: ‘Je kunt wel energieneutraal bouwen, maar de uiteindelijke energiekosten worden voor een groot deel bepaald
door gebruikersgedrag. Daarom betrekken we eigenaren en
huurders actief bij het traject. Het doel is mensen bewust
te maken van eigen positieve invloed op de daling van het
huishoudelijk energiegebruik. Dat doen we onder meer door
de uitgifte van kortingsbonnen waarmee bewoners nieuwe,
energiezuinige apparatuur (A++ label) kunnen aanschaffen.
Ook verstrekken we standby-killers, aanwezigheidsdetectie
voor verlichting in berging en technische ruimte, hotfillaan-
energiegids.nl
Energiebesparing Bouw
13
Woningstichting Bergh ‘meest vernieuwende opdrachtgever’
Woningstichting Bergh is op 21 november 2013 gekozen tot de meest vernieuwende vrager van 2013. Publiek en professionals op de woningmarkt konden stemmen op zes woningcorporaties in de strijd om de meest vernieuwende opdrachtgever en kozen voor de corporatie uit de Achterhoek.
De prijs is in het leven geroepen door
Energiesprong|Platform31 en het Netwerk
Conceptueel bouwen, met als doel de innovatie
in product en proces in de sector te stimuleren
voor een betaalbare energiesprong. Eerst vond
er een voorselectie per regio plaats. Woningstichting Bergh is een corporatie die graag de
markt uitdaagt om duurzame woningen betaalbaar aan te bieden. Daarom is de corporatie
door een aantal marktpartijen voorgedragen en
genomineerd voor de Meest Vernieuwende Vrager 2013. QuaWonen, Stadlander, HEEMwonen,
De Alliantie en Stichting Betuwe Woningbeheer
waren de concurrenten. De finale en de bekendmaking van de ‘Meest Vernieuwende Vrager
2013’ was op 21 november tijdens de nationale
Manifestatie De Voorsprong in Arnhem.
sluiting voor de wasmachine, en stimuleren we bewoners om
het gebruik van de wasdroger te vermijden. De resterende
huishoudelijke energievraag wordt grotendeels gecompenseerd met duurzame energie in de vorm van PV-panelen.
Maar duidelijk moet wel zijn dat een energieneutrale woning
niet betekent dat de energiekosten nul zijn.’
Leren samenwerken
‘De ambities voor dit project waren scherp’, erkent Van Bodegraven. Met de eerste woningen die zijn opgeleverd lijken de
ambities te worden waargemaakt. ‘Een definitieve bevestiging
daarvan kan worden gegeven wanneer meet- en onderzoeksgegevens beschikbaar zijn. Dan kan worden vastgesteld of het
comfort, binnenklimaat en energiezuinigheid op orde zijn.
Daarom gaan we alle 61 woningen met bewoners gedurende
drie jaar monitoren. Bovendien verwachten we dat de onderhoudskosten per woning dalen van € 1.000,- naar € 400,- per
jaar!’
Vooralsnog zijn alle betrokken trots op hun project zo blijkt
uit de evaluatie van dit voorjaar. De gekozen vorm van
samenwerking (ketensamenwerking of ‘Design & Build’)
bleek in deze evaluatie voor alle partners ‘nieuw, leerzaam
en tijdsintensief ’. Nieuw voor Woningstichting Bergh was
bijvoorbeeld het ‘loslaten van bemoeienis met oplossingen’.
Dat bleek een lastige opgave. De aanbodkant, vooral de
installatiebedrijven, moesten wennen aan een nieuwe rol in
het ontwerpproces. Een rol die andere competenties vraagt.
‘Actief meedenken, actuele kennis inbrengen, niet alleen maar
reageren op wat gevraagd wordt’. Duidelijk werd dat juist de
partners aan de aanbodkant zich op dit punt de afgelopen
tijd ontwikkeld hebben. Zij geven aan dat zij met en binnen
de eigen organisatie stappen hebben gezet om in te kunnen
spelen op de nieuwe marktvraag. Kernvraag waar in de evaluatie uitgebreid over is gesproken: ‘werken we in dit project nu
al in de samenwerkingsvorm van de toekomst?’
Van Bodegraven besluit: ‘We gaan onvermijdelijk naar een
markt van conceptaanbieders. Alleen dan kunnen we komen
tot duurzame bouw en renovatie, naar wonen zonder kosten
van een energierekening. Partijen die daar niet op in gaan
spelen gaan de boot missen. Dat geldt zowel voor corporaties
als voor de bouw- en installatiebranche.’
Feiten en cijfers
Aantal woningen
Zeddam, Delweg
’s-Heerenberg,
Plantsoensingel
Midden-Zuid
’s-Heerenberg,
Plantsoensingel
Noord
Stokkum, Heuvelstraat
Totaal: 61 woningen
Huur
8 (3 LLB, 5 egw), epc 0,24
14 (4 LLB, 11 egw), epc
0,24
Koop
3 egw, epc 0,24
4 egw, epc 0,24
18 (4 LLB, 14 egw), epc 0
6 egw, epc 0
4 (4 LLB), epc 0
44
4 egw, epc 0
17
LLB = levensloopbestendig, egw = eengezinswoning
De stichtingskosten van de huurwoningen variëren tussen de
€ 190.000,- en € 210.000,-, inclusief BTW. In de stichtingskosten is
€ 10.000,- tot € 20.000,- gereserveerd voor de energieambitie 60 tot
80 procent energiebesparing.

Download Report