Lees of download hier

Zaterdag 25 januari 2014 22:48:38 lfwilde
'We moeten met dieren in gesprek'
int op
eren!
MARC VAN DIJK − 23/01/14, 00:00
herstel
interview | Filosofe Eva Meijer promoveert op 'de politieke stem van
dieren'. Terwijl dierenrechten internationaal aandacht krijgen, bouwt Meijer
alvast aan de volgende stap van 'het emancipatieproject van de niet
menselijke dieren'.
aag: ho
De bel van haar Amsterdamse benedenwoning wordt beantwoord door luid
geblaf, in stereo. Vervolgens klinkt er door het geblaf heen een stem. De
honden worden stiller. Even later doet Eva Meijer open, vergezeld door één
hond. Ze excuseert zich voor de wachttijd. "Ik moest die ander even in de
kamer krijgen. Hij is er net, hij loopt nog makkelijk weg."
oting
Beide honden gedragen zich aanhankelijk tegenover het vreemde bezoek.
"Het zijn zwerfhonden geweest, de ene in Griekenland, de ander in
Roemenië", zegt Meijer. "Ze hebben geleerd om lief te doen, om van
iedereen eten los te krijgen."
knallen
Eva Meijer (1980) studeerde cum laude af in de wijsbegeerte met een
scriptie getiteld 'Politieke gesprekken met dieren'. Ze werd genomineerd
voor een academische taalprijs, de Geert Grote Pen. Eerder publiceerde ze
twee romans, waarvan één over dierenactivisme. Vervolgens verwierf ze
één van de spaarzame, felbegeerde promotieplaatsen aan de Universiteit
van Amsterdam, waar ze nu een theorie ontwikkelt over 'de politieke stem
van nietmenselijke dieren'.
ar dorp
nse
Gesprekken met dieren, is dat niet iets voor in fabels?
e
"Het gaat mij er natuurlijk niet om of dieren in staat zijn om menselijke taal
te spreken. Ik weet zelfs niet of er ooit een gedeelde taal zal bestaan die
volledig door mens en dier begrepen wordt. Maar het gaat me wel degelijk
om de vraag hoe wij mensen beter kunnen communiceren met andere
dieren. Want dieren zijn niet stil, ze uiten zich volop. Het is ook niet zo dat
we ze tot nu toe helemaal niet horen in de manieren waarop mensen
bijvoorbeeld met huisdieren en landbouwdieren wonen en werken vinden
allerlei complexe vormen van communicatie plaats. Het is alleen wel zaak
dat die communicatie beter wordt."
in, de
loof za
Wat is je filosofische vertrekpunt?
"Ik bouw in mijn onderzoek verder op twee grote ideeën, die ik wil
verbinden. Het eerste is de theorie van Donaldson en Kymlicka. In hun
boek 'Zoopolis' (2011) stellen zij voor om dieren te zien als politieke
actoren. Huisdieren kunnen zich politiek uiten in hun relaties met mensen.
Ze zoeken bijvoorbeeld bewust de grenzen op van de regels. Wilde dieren
uiten zich in politiek opzicht door aan te vallen, in wezen een verzetsdaad,
of weg te gaan stemmen met de voeten.
aam
"Zoopolis maakt duidelijk dat we begrippen als burgerschap,
soevereiniteit, rechten en plichten hoognodig opnieuw moeten doordenken
in relatie tot dieren. Tot nu toe werden dieren van elk politiek proces
uitgesloten, omdat ze nu eenmaal niet onze taal spreken. Want volgens de
filosofische traditie, van Aristoteles tot Rawls en Habermas, is één
voorwaarde noodzakelijk voor het deelnemen aan de politiek: taal."
Niet verwonderlijk: zonder taal is politiek bedrijven onmogelijk.
"En toch is er heel wat tegenin te brengen. In de praktijk wordt 'het talige'
namelijk beperkt tot het spraakvermogen. Maar taal is veel meer dan enkel
spraak. Als het gaat om zwaar lichamelijk gehandicapten, vinden velen het
evident dat we tot het uiterste moeten gaan om hen te betrekken bij
politieke beslissingen die hun leven betreffen. Ik zou niet weten waarom je
diezelfde inspanning voor dieren niet zou hoeven doen.
"Het tweede 'grote idee' dat ik gebruik is de taalfilosofie van Wittgenstein.
Zijn notie van 'taalspelen' leent zich goed voor het denken over taal en
dieren, vooral vanwege de nauwe relatie tussen taal en handelen. Een
1/4
25-1-2014
voorbeeld: als ik een praatje maak met de fietsenmaker op de hoek,
wisselen we meestal alleen standaardzinnen uit over het weer. De
betekenis van het gesprekje ligt niet in de inhoud van wat we zeggen, maar
in iets anders saamhorigheid of zoiets. Zo bezien is het heel vergelijkbaar
met een 'gesprek' tussen mij en mijn honden, waarin we geen woorden
wisselen, maar wel iets uitdrukken en samen tot een conclusie komen."
Het is voor jou evident dat de mens geen uitzonderingspositie heeft ten
opzichte van de dieren. Je spreekt in je werk consequent van 'de mens en
andere dieren'. Wat schiet je daarmee op?
"De mens is een dier. Dat is in de biologie, en eigenlijk in alle
wetenschappen, boven alle discussie verheven. Het woord animal gebruikt
niemand meer, behalve dan in het dagelijks taalgebruik. In de wetenschap
is non human animal de normale term. Dat ik die term gebruik, is niet meer
dan me aanpassen aan de mores."
Maar als je denkt over de mensdierrelatie, dan blijf je toch denken in
hetzelfde onderscheid?
"Volgens de Franse filosoof Derrida is het een daad van geweld om alle
nietmenselijke dieren 'dieren' te noemen. Een regenworm is toch een heel
ander wezen dan een olifant of een orka. Het verschil tussen een mens en
een orka is bovendien kleiner dan het verschil tussen een orka en een
regenworm, bijvoorbeeld op het gebied van sociaal gedrag en emotionele
capaciteiten.
"Derrida heeft het woord animot voorgesteld als alternatief voor animal.
Om aandacht te vestigen op de moeizame gedeelde geschiedenis, waarin
dieren functioneerden als ander tegenover wie de mens zich gepaard met
geweld vorm kon geven en kan geven. Derrida wilde benadrukken dat er
sprake is van een veelheid aan dieren, die niet in één woord te vangen
zijn."
Helpt het om er op deze manier naar te gaan kijken, of maak je er alleen
maar een groter moeras van? Als je spreekt van 'politieke gesprekken',
projecteer je toch juist een heel menselijke manier van denken op dieren?
"Ik projecteer niks. Ik focus niet op de vraag wat dieren wel of niet voelen
of denken. Ik houd me bezig met de vraag wat bepaalde begrippen
betekenen. En hoe die van toepassing kunnen zijn. Wij zijn mensen, wij
proberen dingen te duiden op een manier die voor ons begrijpelijk is. En
dat is anders dan voor andere dieren. Maar dat betekent niet dat we niet tot
een soort gezamenlijk begrip kunnen proberen te komen.
"De dierfilosofie wordt sinds de jaren zeventig, toen filosoof Peter Singer
dierenwelzijn voor het eerst op de agenda zette, bepaald door een ethisch
debat over de noodzaak van dierenrechten. Dierenrechten lijken nu
dichterbij te komen. Maar als dieren rechten krijgen, zijn we nog niet klaar.
Hoe gaan we er vervolgens voor zorgen dat hun stem gehoord wordt?
"Wat ik prettig vind aan wat er nu gebeurt in de dierfilosofie, is dat het
ethische debat een beetje opengebroken wordt. Ik denk dat het voor het
grote emancipatieproject van de andere dieren essentieel is dat wij mensen
anders gaan kijken naar de wezens met wie we deze planeet delen. Ik zoek
een pluralistische manier van betekenis geven met een concept als taal.
Dus niet één nauw concept, dat voorbehouden is aan één sociale groep.
Want nauwe concepten zijn altijd gewelddadig geweest; de groep die de
betekenis vaststelt, is ook de dominante groep. Ik zoek iets dat open is. Via
de taal probeer ik de bestaande denkbeelden een beetje los te wrikken. Ik
sta nog aan het begin."
De honden hebben tijdens het interview goddelijk liggen snurken. Als we
gaan staan, tonen ze weer interesse en kwispelend laten ze het bezoek uit.
Dierenrechten komen dichterbij
In New York loopt momenteel een rechtszaak om de 26jarige chimpansee
Tommy uit zijn kooi te bevrijden. Een aap vrij proberen te krijgen via de
rechter, op het eerste gezicht een absurd streven.
En toch: het feit dat dieren anno 2014 door de wet nog steeds als 'dingen'
worden beschouwd, een erfenis van verlichtingsfilosofen als Kant en
Descartes, zal velen tegenwoordig óók vreemd in de oren klinken. Kan een
ding pijn ervaren, lijden, jaloers zijn? Voor Eva Meijer is het evident: de
manier waarop ons politieke en juridische systeem tegen dieren aankijkt, is
al lang niet meer in overeenstemming met de wetenschappelijke inzichten
over de capaciteiten van dieren.
De rechtszaak is een initiatief van een soort dierenvariant op Amnesty
International: Nonhuman Rights Project, opgezet door de Amerikaanse
rechtsgeleerde Robert M. Wise. Als het hem lukt om chimp Tommy uit zijn
kale hok met televisie te krijgen, dan kan dat grote gevolgen hebben voor
Tommy's soortgenoten. En voor andere dieren.
In Spanje is een dergelijke wet inmiddels aangenomen, op initiatief van het
Great Ape Project van onder anderen filosoof Peter Singer, dat pleit voor
een kleine set mensenrechten voor primaten.
2/4

Download Report