2014/15
12/01
foto Johan Tempelaar
december 2014 & januari 2015 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit
Kerst en Oud&Nieuw
op Dopersduin Schoorl
FREDESHIEM
vier Oud
Nieuw
V A&K
A Nop
T Fredeshiem
IES
Kerst en Oud&Nieuw, op Dopersduin zijn dat weken vol warmte en licht
in een donkere wereld. Winterse wandeltochten, ouderwetse spelletjes,
opgekruld met een boek en een beker warme chocolademelk...goed
gezelschap, inspirerende vieringen, heerlijk eten (oliebollen!)...échte
kerstbomen, zo uit het bos. Vuurwerk kijken op het Klimduin en daarna
het nieuwe jaar spetterend beginnen met de nieuwjaarsduik in de
Noordzee! Wees welkom! 22 t/m 27 dec ‘14 | 27 dec 2014 t/m 2 jan ‘15
Minimale prijzen volpension
€ 66,- (leeftijd 4 t/m 12 jaar)
€ 90,75 (leeftijd 13-16 jaar)
€ 165,- (vanaf 17 jaar)
Neem contact op via e-mail [email protected] of per telefoon 072-5091274
week
Buitengoed
Fredeshiem:
BBeleef
e l e een
e f sfeervolle
uw SE
N I op
OR
E N VA K
ANTIE
>
bezoek
aan
IJsbeelden
en
Bakkerijmuseum
op Buitengoed Fredeshiem:
- >VZondagMatinee
e r b l i j f o pmet
v Luna
e r n Uzul
ieuwde kamers
>
incl.
avondprogramma’s
- Gastheer/-vrouw aanwezig
> gastenleiding aanwezig
- Met of zonder programma
- VErozijn
l onog
f enkele
H a l fkamers
p e nvrij
sion
- Goed verzorgd, goed geregeld!
vraag het uitgebreide programma aan!
VRAAG DE BROCHURE AAN!
Buitengoed Fredeshiem (nabij Steenwijk)
Buitengoed Fredeshiem
0521 53 51 00 | info@ fredeshiem.nl
nabij Steenwijk
(0521) 535 100
[email protected]
Donatus ver zekert
vert ro uwd
Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar
vooraf
‘Met dit nummer sluit ik mijn hoofdredakteurschap
van het Algemeen Doopsgezind Weekblad af.’ Dat waren
de openingswoorden van het ‘adw’, de voorloper van
dit blad, in december 1984. Ik was toen drie. Van doopsgezinden wist ik niks, laat staan van adw, ads en andere
stammen in het doperse afkortingenwoud. De geciteerde
woorden zijn afkomstig van een van mijn voorgangsters,
J. Woudstra-Gorter. In haar sluitstuk blikt ze terug op haar
tijd als hoofdredacteur. Een functie die ze zo ongeveer
verkreeg doordat iedereen op de vergadering naar haar
keek, nadat de functie vacant was geworden. Verder
schrijft zuster Woudstra-Gorter over het plezier om het
blad te maken in goede samenwerking met haar redactieteam. En ook over de moeite die het soms kost.
Over boze brieven, nijdige telefoontjes, waarderende
opmerkingen en aanmoedigingen. De diskussies over het
blad op broederschapsvergaderingen en elders in den
lande. Te links, te rechts, te veel op de maatschappij
betrokken of juist veel te weinig. Dan weer te gezellig,
dan weer te onrustig. Te simpel of te moeilijk. Niets
nieuws onder de doopsgezinde zon (en destijds ook nog
lam). Dat blijkt wel uit het doorbladeren van de hele
jaargang 1984. Waar men zich zoal druk om maakte?
Het teruglopend ledenaantal, de beperkte aantrekkingskracht op jongeren, het hierdoor sombere toekomstperspectief en niet te vergeten het vraagstuk of de doopsgezinden nu vredeskerk zijn of niet. Klimaatproblematiek,
komt af en toe ook even langs. Net als de bijzondere
noden in de wereld. Mag ik u Prediker aanbevelen?
bij hoort, zoals catechese-lokalen, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is
een betrokken specialist. Klein genoeg om u
persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg
om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat
wat waardevol is, behouden blijft voor onze
kinderen en hun kinderen en hun kinderen…
Al bladerend zoek ik onder het stof naar bekende
namen (verrassend veel) en artikelen die me aanspreken
(verrassend weinig). Ik weet, het adw roept bij een deel
van onze lezers nog altijd nostalgische gevoelens op.
En ik vind het heerlijk om de pagina’s verleden door mijn
vingers te laten glijden. Maar ik moet ook glimlachen
als ik me probeer voor te stellen dat we het blad nog zo
zouden maken. Net zoals de Emma’s, Melle’s en Menno’s
(altijd Menno’s) van 2044 waarschijnlijk moeten glimlachen als de doos met Doopsgezind NL jaargang 2014
van zolder komt. ‘Op papíer, verpakt in plastic. En kijk
nou: foto’s! Ze konden toen toch al swipen?’. Mijn dochter
deed dat inderdaad al voordat ze kon bladeren.
Ik wens u een hele goede decembermaand en het
allerbeste voor 2015. Dat het maar net zo’n mooi jaar
mag worden als 1985. Of als 2045 natuurlijk.
w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700
inhoud
Johan Tempelaar
Coördinator communicatie ads
[email protected]
5
14
19
28
Back to the sixties
5
In gesprek met Douwe Draaisma
De digitale werkelijkheid
14
In het licht
19
Doopsgezind in 2044
28
Het gelijk van Orwell?
Twee voorvechtsters voor vrede
Drie voorgangers stappen in de tijdmachine
en verder…
van dag tot dag9
kalenders & dagboeken
alles verandert10
interview Gabe Hoekema
WereldWerk12
alle mensen, vrede!
eeuwigheidswaarde16
retro in de bijbel
boeken & bladen22
uit de kast24
Sanne Weijers
vreemdzaam vechten27
terugblik Menno Simons-lezing 2014
kribtogram30
kort31
ik geef om jou32
expositie over naastenliefde
ingekomen
interview
Weg van de Tora
Weg van de Tora is een serie van vijf bundels over de
Tora. Daarin staan artikelen van Dodo van Uden,
die eerder in het Algemeen Doopsgezind Weekblad
verschenen zijn. De artikelen zijn bewerkt voor gebruik
in groepen, of om individueel mee aan de slag te gaan.
De publicatie is een initiatief van de ads-Commissie
inzake de verhouding Joden-Christenen. De eerste
bundel is inmiddels gepubliceerd. Tijdens de november-bv werd het eerste exemplaar uitgereikt aan de
voorzitter van de ads.
De artikelen in de bundels zijn toelichtingen op
teksten uit de Tora, de eerste vijf boeken van de
bijbel. De Tora is in de christelijke traditie vaak
gezien als ‘wet’. Men verloor de betekenis van deze
boeken als ‘onderwijzing, lering’ uit het oog: men was
‘weg’ van de Tora gegaan. In de bundels wordt
geprobeerd om met behulp van joods-rabbijnse
uitleggingen bij te dragen aan het terugvinden van de
weg naar de oorspronkelijke betekenis van de Tora: een
wegwijzer voor het leven.
Weg van de Tora is verkrijgbaar als e-book of in geprinte vorm
(print on demand) en kost € 7,– per deel. Een abonnement
op de vijf delen kost € 30,–.
Bestellen kan bij de ads: 020 6230 914 | [email protected]
columns Lidy Laurense
op internet
Rond 1990 schreef zr. Lidy Laurense-van der Meulen
voor (toen nog) het Algemeen Doopsgezind Weekblad een
serie onderhoudende columns over haar leven als doopsgezinde predikantsvrouw. Over hoe zij in 1950 ineens
‘mevrouw dominee’ werd en deze baan veertig jaar met
veel verve wist in te vullen, in Staveren, Meppel, Bolsward,
Delft, Sappemeer, Zutphen en op Fredeshiem. De boekjes
met haar belevenissen waren steeds snel uitverkocht,
maar sinds kort zijn de stukjes in wekelijkse afleveringen
opnieuw te volgen op internet.
www.predikantsvrouw.marijkelaurense.nl
Doperse Theologie 2015/17
Nieuwe cursus
Dit najaar gaat voor de zestiende keer de tweejarige
cursus Doperse Theologie van start. Al bijna 500 mensen
hebben meegedaan. Begrijpelijk, want het is de kans
om nu eens echt uit te zoeken waar je staat in de bonte
wereld van de doperse traditie. De cursus gaat uit van
het Doopsgezind Seminarium, omvat zes cursusetmalen
per jaar, en wordt gehouden in Mennorode (Elspeet).
De cursus Doperse Theologie is bedoeld voor leden,
vrienden en belangstellenden in en rond de gemeenten.
Er wordt lesgegeven door een ervaren team van enthousiaste docenten. Het cursusgeld bedraagt € 150,–
exclusief de kosten voor het verblijf op Mennorode.
Opgave en meer informatie: 020 623 09 14 | [email protected]
www.seminarium.doopsgezind.nl
proponenten
in gesprek met
Douwe Draaisma
Tijdens de in november gehouden najaarsvergadering
van de doopsgezinde geloofsgemeenschap, zijn Yvette
Krol en Truus de Boer aangenomen als proponenten.
Een proponent is een aan het doopsgezind seminarium
afgestudeerd predikant of voorganger die door de Broederschapsvergadering als zodanig is benoemd, waarmee
hij of zij kan worden aangesteld door een gemeente.
Yvette Krol is werkzaam als jeugdwerker voor de Groningse en Drentse Doopsgezinde Sociëteit en voor de doopsgezinde gemeente Noordoost Nederland.
Truus de Boer was tot voor kort werkzaam als voorganger
in de doopsgezinde gemeente Krommenie.
Leeftocht 2015
Even stilstaan in de drukte van alledag. Nieuwe paden
op oude wegen. Ook in het nieuwe jaar biedt Leeftocht
een buitengewoon aanbod aan activiteiten. Zoals een
weekend stembevrijding Zing je eigen wijze weg, een
etmaal Vrijzinnige Spiritualiteit met Gerke van Hiele of
een cursus over het bijbelboek Jona.
Kijk op de website voor het volledige aanbod en geef u op
voor de maandelijkse nieuwsbrief: www.leeftocht.nl
Back
to the
sixties?
4
5
foto Rienk van der Star
interview
Regelmatig fiets ik langs een
winkel met een bijzondere
collectie ‘retro’-lampen.
Een bonte verzameling
waarbij de kleuren geel en
paars domineren.
I
Douwe Draaisma (1953) is psycholoog en filosoof.
Hij is hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie
en bezet sinds 2010 de Heymans Leerstoel van de
Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen
van de Rijksuniversiteit Groningen.
tekst Tea G. Rienksma – foto’s Rienk van der Star
Ik vind ze lelijk. Ze roepen herinneringen op aan mijn
eigen interieur in de jaren 70. Ik ben blij ervan verlost te
zijn, maar er is een nieuwe generatie die er dol op is.
Retro is de trend. Retro-winkels rijzen als paddenstoelen
uit de grond. Ook de muziek en de kleding uit de jaren
50, 60, 70 en 80 zijn weer in trek. Waar heeft deze revival
van de tweede helft van de vorige eeuw mee te maken? Ik
ga te rade bij Douwe Draaisma, hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie, zetelend in een 'retro' gebouw
uit de jaren 70.
Reminiscentie
Douwe Draaisma: ‘De huidige belangstelling voor die
periode is goed te verklaren. Uit psychologisch onderzoek
is gebleken dat bij oudere mensen vooral herinneringen
terugkomen uit de periode tussen hun vijftiende en
pakweg vijfentwintigste levensjaar. We noemen dit de
reminiscentiehobbel. In mijn boek Waarom het leven
sneller gaat als je ouder wordt heb ik daar uitvoerig over
geschreven.1 Het is de periode in je leven waarin je van
alles voor het eerst meemaakt. En die ervaringen blijven
in het geheugen bewaard. Voor de mensen die nu ouder
zijn dan zestig waren de jaren 50 en 60 beeldbepalend. Zij
worden steeds vaker overvallen door herinneringen uit die
periode. Tegelijkertijd vormen zij de generatie die het voor
een deel te zeggen heeft in de samenleving en min of
meer cultuurbepalend is. De media spelen hier op in en
zo wordt een trend geboren. Denk aan omroep Max. Daar
6
weten ze prima commercieel in te spelen op dit verschijnsel, vandaar de vele programma's over vroeger of
over mensen die dertig tot veertig jaar geleden bekend
waren.’
Selectief geheugen
Dus het gaat niet om een verlangen naar vroeger toen
alles nog rustiger en eenvoudiger was? Hoewel in mijn
herinnering de jaren 50 vooral saai en eentonig waren.
Draaisma: ‘We hebben de neiging ons vooral de mooie en
leuke dingen uit onze jonge jaren te herinneren. Dat
maakt dat ons geheugen ons ouderen vooral een mooi
beeld van de tweede helft van de vorige eeuw voorschotelt. In haar onlangs verschenen boek Gouden jaren,
beschrijft Annegreet van Bergen de jaren 50 zoals zij die
als kind heeft meegemaakt.2 Ze wil aan de hand van de
levensverhalen van mensen uit die tijd laten zien hoe het
leven er toen uitzag. De prachtige zwart-wit foto's in het
boek zijn typische jaren 50-plaatjes. We zijn vergeten hoe
ingewikkeld het leven toen was. Hoeveel tijd het huishouden in beslag nam, hoeveel moeizamer de communicatie
was. Ons geheugen is dus selectief.’
Reminiscentie is op zich een neutraal begrip. Het brengt
positieve en mooie herinneringen aan onze jeugdjaren
naar boven, maar evengoed nare, aldus Draaisma.
Wellicht verklaart dit dat de verhalen over seksueel
misbruik in de katholieke kerk pas bij het ouder worden
van de slachtoffers verteld kunnen worden. Ook verschij-
nen nog steeds veel herinneringsverhalen van mensen die
als kind de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt.
Autobiografie
Professor Draaisma wijst op een boek van Steffie van den
Oord.3 Zij interviewde een aantal eeuwelingen. Deze
mensen konden zich de periode tot hun dertigste goed
herinneren. Daarna werden de herinneringen spaarzamer,
terwijl ze nog zeventig jaren verder leefden. Een van de
geïnterviewde vrouwen vertelde over een overstroming
die ze als kind had meegemaakt. Dat was niet de watersnoodramp van 1953, maar een overstroming uit 1916. En
uit een onderzoek in Denemarken bleek dat tachtigjarigen
vooral herinneringen hadden aan de Tweede Wereldoorlog, terwijl honderdjarigen hier nauwelijks over konden
vertellen. Zij waren jong geweest in een eerdere periode.
Draaisma: ‘In mijn boek De heimweefabriek citeer ik
Aristoteles, die al opmerkte dat ouderen meer bij herinnering leven dan bij hoop, want wat hun nog van het
leven rest is kort, en dat wat voorbij is lang – en hoop
heeft betrekking op wat komen gaat, herinnering op wat
geweest is.4 Dat mensen op latere leeftijd hun autobiografie gaan schrijven heeft evenzo te maken met het naar
boven komen van herinneringen uit hun jeugd. In mijn
boek beschrijf ik de situatie van de Engelse neuroloog
Oliver Sacks, die rond zijn zestigste levensjaar spontaan
herinneringen kreeg aan gebeurtenissen en mensen uit
zijn jonge jaren die hij ogenschijnlijk vergeten was. Dat
bracht hem er uiteindelijk toe zijn ervaringen en herinneringen op schrift te stellen. Terwijl hij er rond zijn vijftigste
geen moment aan gedacht had een autobiografie te
schrijven.’
Rotanstoeltje
Kortom, we kunnen dus gevoeglijk aannemen dat de
retro-trend op een gegeven moment weer voorbij is.
De rustige jaren 50, de rebelse jaren 60, de hippe jaren 70
en de verloren generatie van de jaren 80 zullen langzaam
plaatsmaken voor de periode rond de eeuwwisseling. Hoe
zal de generatie die in deze periode geboren is zich over
veertig à vijftig jaar – rond 2050 - hun jeugd herinneren?
Wij menen dat de ontwikkelingen in onze tijd razendsnel
gaan, en denken dat het steeds sneller zal gaan. ‘Maar dat
is een fabeltje’, zegt Draaisma. ‘Iedere generatie ervaart
haar eigen tijd als een periode waarin de ontwikkelingen
niet zijn bij te benen. Ook Charles Dickens klaagde in
‘zijn’ 19e eeuw over de razendsnelle technologische
ontwikkelingen.’
1 Douwe Draaisma, Waarom
het leven sneller gaat als je
ouder wordt, Historische
Uitgeverij, 2001.
2 Annegreet van Bergen,
Gouden jaren. Hoe ons
dagelijks leven in een halve
eeuw onvoorstelbaar is
veranderd, Uitgeverij Atlas
Contact, 2014.
3 Steffie van den Oord,
Eeuwelingen. Levensverhalen
van honderdjarigen in
Nederland, Uitgeverij
Contact, 2005.
4 Douwe Draaisma, De
heimweefabriek. Geheugen,
tijd & ouderdom, Historische
Uitgeverij, 2008.
Voorlopig kunnen we nog overal zogenaamd retrobehang met dessins uit de vorige eeuw op onze muren
plakken, en brengt het populairste woonwarenhuis mijn
oude, akelig zittende rotanstoeltje uit de 60-er jaren weer
op de markt. Misschien ga ik dan toch maar in die jurk
uit de 80-er jaren naar het kerstdiner, mits ik er nog in
kan… <<
7
kalenders & dagboeken
reisgenoot of hulpmiddel
Van dag tot dag
18-daagse
18-daagse
doopsgezinde
doopsgezinde
rondreis
rondreis
naar denaar de
18-daagse
doopsgezinde
rondreis
naar
Mennonite
Mennonite
World Conference
World Conference
2015 in2015
Pennsylvania,
in de
Pennsylvania,
USA USA
Mennonite
World
Conference
2015met
in de
Pennsylvania,
 georganiseerd
 georganiseerd
in samenwerking
in samenwerking
ADS
met de ADS USA
•
•
•
•
•
10-27 juli10-27
2015;
juli
Prijs:
2015;
€2500
Prijs:
- €2500
€2750 reisbeschrijving
- €2750
georganiseerdin samenwerking
met de
ads
De uitgebreide
vindt u
10-27 juli 2015,
prijs:
€
2500
tot
€
2750
op
www.doopsgezind.nl
of
 directe
 vlucht
directeSchiphol
vlucht Schiphol
- Philadelphia
- Philadelphia
directe vlucht Schiphol-Philadelphia
op www.mennoniteheritagetours.eu/tour3
 pervertrekgarantie
per groep
pervan
groep
8 deelnemers
van 8 deelnemers
vertrekgarantie
groepvanvertrekgarantie
8 deelnemers
New York, Philadelphia,
Amish,
Reisleiding:
AyoldMennonites,
Fanoy,
 NewOhio,
York,
New
Philadelphia,
York, Philadelphia,
Ohio,
Amish,
Ohio,
Amish,
Mennonites,
Bruderhof
Bruderhof
Mennonites, Bruderhof
doopsgezind theoloog | 023 528 60 36
De uitgebreide
De uitgebreide
reisbeschrijving
reisbeschrijving
vindt u op
vindt
www.doopsgezind.nl
u op www.doopsgezind.nl
of op www.mennoniteheritagetours.eu/tour3
of op www.mennoniteheritagetours.eu/tour3
Reisleiding:
Reisleiding:
Ayold Fanoy,
Ayolddoopsgezind
Fanoy, doopsgezind
theoloog,
theoloog,
tel. 023-5286036
tel. 023-5286036
‘Meet the
Mennonites’
Kras organiseert van 18 t/m 30 juli 2015
een groepsreis naar de Mennonite World
Conference (van 21-26 juli) in Harrisburg,
Pennsylvania, USA. Daarnaast bezoeken we
ook Washington DC, New York, Philadelphia
en ‘Amish country’.
Op de conferentiedagen zijn ook nog excursies in de
omgeving van Harrisburg, door het prachtige landschap
van ‘AMISH country’, inbegrepen. Hier bezoekt u o.a.
Doopsgezinde (Mennonite) gemeenten en organisaties,
waardoor u een prima beeld krijgt van de broeders en
zusters in Amerika.
Inclusief: vliegreis naar USA • vervoer per touringcar •
verblijf in centraal gelegen 3- en 4-sterren hotels • ontbijt
• meerdere excursies in New York en Washington incl.
entrees • 4 excursies tijdens het congres.
De reis wordt begeleid door Nico Munk, werkzaam op
de afdeling Groups & Incentives en verbonden aan de
Doopsgezinde Gemeente in Zeist.
Bent u geïnteresseerd in deze reis, stuur dan een e-mail
naar: [email protected]
U ontvangt dan uitgebreide informatie. Daarnaast de
gegevens om u te registeren voor de Conferentie.
Mennonite
World
Conference
Harrisburg/USA
21 t/m 26 juli 2015
tekst Martin Maassen
Ze zijn er weer in allerlei soorten en maten:
de kalenders en (bijbelse) dagboeken voor 2015. Van
‘reisgenoot’ en ‘kracht voor elke dag’, tot ‘hulpmiddel
om teksten te verstaan, te overwegen en te bewaren
in uw hart’. Uiteraard ontbreekt ook komend jaar
de relativerende knipoog niet.
Ochtendzon
Gereformeerde kost
Het Bijbels Dagboek van uitgeverij
Vuurbaak is vooral geschikt voor
mensen die van stevig gestampte,
gereformeerde kost houden. Een
bijbeltekst wordt gevolgd door een
exegese en een liedsuggestie in de
vorm van een psalm of een gezang
uit het Gereformeerd Kerkboek.
Bij de exegese wordt soms wel verwezen naar de actualiteit. Zo wordt
1 Korintiërs 13 gekoppeld aan het
programma Extreme Makeover, waarin
mensen een totaal nieuw huis krijgen. Bij de meeste teksten staat de
vermaning aan het einde. ‘Weet je:
dat kan alleen doordat zijn eigen
Zoon de weg naar het kruis is
gegaan. Hij betaalde voor onze
zonde. Hij effende de weg tussen
God en ons. Dank, dank nu allen
God.’
Hulpmiddel
De Bijbelse Dagkalender van uitgeverij
Boekencentrum volgt het leesrooster
van het Nederlands Bijbelgenootschap. De makers van de kalender,
protestantse dominees, willen ons
een hulpmiddel aanreiken. Tekst,
uitleg en een liedsuggestie uit het
Nieuwe Liedboek. Af en toe gelardeerd met een gedicht of stukjes
tekst die op zichzelf staan. In 2015
is er veel aandacht voor Jesaja, de
Psalmen, Handelingen en het
Marcusevangelie. ‘De climax van de
heilsgeschiedenis ligt voor ons.’
Frisdenker
Ronduit verrassend zijn de teksten
die de spraakmakende auteur
Monique Samuel ons in Uitgesproken!
(uitgeverij Ark Media) voorschotelt.
Teksten ‘voor iedereen die even stil
wil zijn, of juist niet langer wil
zwijgen’. Meditaties, gedichten en
korte verhalen. Soms poëtisch en
soms als aanklacht tegen de huidige
maatschappij: ‘God schiep alle
kleuren, maar de mens ziet slechts
zwart en wit’. De zin van de drukke
opmaak van de teksten, met vaak
dikke, zwarte woorden, ontgaat mij.
Maar de ontwapende manier van
schrijven vergoedt veel. De schrijfster
ontpopt zich als een tegendraads
frisdenker die niet schroomt haar
eigen twijfels en hulpeloosheid te
etaleren. Soms pamflettistisch, soms
inderdaad onmachtig, maar vrijwel
altijd origineel.
Tekenaar Peter van Straaten mag dan
her en der zijn medewerking aan
kranten en tijschriften staken, Peter’s
Zeurkalender 2015 (uitgeverij de
Harmonie) ligt gelukkig gewoon
weer in de boekhandel. Op tweede
kerstdag zien we een ogenschijnlijk
troosteloze vrouw. Naast zich een
bijna leeg glas wijn, op tafel een
kerstboompje in miniformaat, de
gordijnen iets opengeschoven:
‘Jakkes, het is kerstmis… was ik nou
toch maar naar Henk en Ingrid
gegaan’. Een prima ochtendzonnetje
in mening huishouden, ter relativering en vermaak.
Gedichten
Poëzie kruidt het leven. Daar moet je
dus iedere dag iets van meekrijgen.
Vandaar dat de Poëziekalender
(uitgeverij Van Oorschot) ons
365 gedichten van 219 verschillende
dichters voorschotelt. Bij vijfenzestig
gedichten staat een qr-code waarmee je een fragment van een voorlezende dichter tevoorschijn kan
toveren. Op de achterkant van het
gedicht staat de herkomst ervan.
Het ware leuk en informatief geweest
wanneer er ook wat over de schrijver
zelf had gestaan. <<
9
toekomst
Toen, nu en in de toekomst
Zolang er mensen zijn, zijn er kansen
‘Alles verandert, en ik ben ik de loop der jaren radicaal geworden.
Het hart van de gemeente is niet meer de dienst op zondag.
Het hart is daar waar mensen zich gemeenschap voelen.’
tekst Kalle Brüsewitz
We zijn nu dertig jaar verder.
Hoe staat het er voor?
‘Zoals ik al aangaf is er op het punt van vrede zeker
vooruitgang geboekt. Op de vraag of de doopsgezinden
een vredeskerk vormen, is het unanieme standpunt nu:
ja, dat zijn we. Dat is de afgelopen dertig jaar gegroeid.
In de jaren 90 heeft zich een sterkere theologische
onderbouwing van het vredesaspect ontwikkeld, wèg
van het politieke polarisatiemodel van de jaren 70 en 80.
Het was één van belangrijkste pijlers van de Vredesgroep toen ik daar begin jaren 90 in zat (tegenwoordig
onderdeel van WereldWerk). De houding die toen
ontstaan is, was dat de Vredesgroep geen losse activistische club moest zijn, maar een duidelijk onderdeel van
de gemeente.’
Gabe Hoekema in 2014
en in 1984
10
Aldus emeritus doopsgezind predikant, voormalig én
toekomstig lid van de Broederschapsraad Gabe Hoekema,
in zijn beschouwing van doopsgezind Nederland. Hoe
staat onze gemeenschap er voor, dertig jaar na het doopsgezind wereldcongres in Straatsburg in 1984? Wat is er
over van de vraagstukken van toen? Hoekema: ‘Theoloog
Ron Sider nam het belangrijkste onderwerp van 1984 voor
zijn rekening. Tijdens het wereldcongres gaf Sider duidelijk aan dat pacifisme niet alleen een leuke houding was,
maar ook wat kostte. Hij vroeg heel concreet of we bereid
waren de lasten te dragen die het pacifisme met zich
meebracht. We moesten ons realiseren dat pacifisme
maatschappelijk gezien geen populaire houding was. Tot
aan het congres was vrede een hobby van een aantal leden
van de broederschap. Maar erna is de vredesgedachte
algemeen aangenomen als wezenlijk voor de gemeente.’
U gaat opnieuw de Broederschapsraad in.
Heeft u weer nieuwe doelen?
‘Ik vond zelf dat ik wel klaar was in de broederschap.
Vorig jaar is Andries Bakker* in de Broederschapsraad
gekomen, en nu ik weer. Beide mensen van de oude
garde. Maar ik denk dat ik toch nog een bijdrage kan
leveren. In de kern wil ik wel graag nadenken over de
toekomst van de broederschap. Zeker nu we in een tijd
leven waarin ik me afvraag hoe het er over nog eens
dertig jaar zal voorstaan.’
Hoe werd dertig jaar geleden gedacht
over de toekomst van de broederschap?
‘Daar waren niet echt ideeën over. We zagen wel dat de
broederschap krimpende was, maar dat werd gezien als
* Andries Bakker is predikant van de dg DrachtenUreterp en was al eerder lid van de Broederschapsraad.
een onheil dat over ons heen kwam, waar we geen enkel
verweer tegen hadden. We waren nog niet in staat out of
the box te denken. Er werd gedacht vanuit de structuur
van de traditionele gemeente. Wel werd nagedacht over
wat voor soort gemeente je kon zijn, maar altijd uitgaande
van de klassieke gemeente. Inmiddels ben ik er wel achter
dat alles verandert, en dat die traditionele gemeente niet
meer is waar het om moet gaan.’
U bent dus van gedachten veranderd. Wat was de
reden daarvoor?
‘Voornamelijk het stuklopen op de realiteit. De wereld is
gewoon heel erg veranderd. De digitale wereld zorgt voor
een hele andere manier van samenleven. Je kunt je als
oudjes wel afvragen wat het allemaal nog voorstelt, maar
uiteindelijk gaat het om de manier waarop mensen zich
aan elkaar vasthouden. Ook al zien ze elkaar niet. Over
dat soort dingen dachten we helemaal niet na, dertig jaar
geleden.’
Er zitten op zondag steeds minder mensen
in de kerk. Hoe ziet u dat?
‘Ik vind die zondagse diensten onzin. Ik mag het graag
doen hoor, maar het is niet meer het hart van de gemeente. Daarin ben ik van gedachten veranderd. Indertijd wist
ik zeker dat het hart van de gemeente de zondagse bijeenkomst was. Maar inmiddels heb ik geleerd dat de
gemeente dáár is waar ze samenkomt, en dat is zeker niet
meer per se de zondagmorgendienst. Kijk naar het
fenomeen zusterkring. Daar zijn ook zusters bij die
zondags nooit in de kerk zitten. En dat zijn niet alleen de
jongeren - overigens zaten er ook toen al geen jongeren
in de kerk.’
Hoe zal dat in de toekomst gaan?
‘Het zal zo blijven. Overal worden gebouwen afgestoten.
Misschien gaan we toe naar huisgemeenten, terug naar
het allereerste begin. Maar we moeten er niet negatief
‘Je hebt bindende figuren nodig
die hun netwerk kunnen
enthousiasmeren en activeren’
van worden, het biedt ook een hoop kansen. In een aantal
gemeenten zijn ouderenpastors aangenomen. Ook daarin
zijn we simpelweg een afspiegeling van de maatschappij.
Ik vind dat een interessante ontwikkeling: je moet
inspelen op wat er gebeurt. Ook al kun je daar beleidsmatig niet zoveel mee. Wat je nodig hebt zijn bindende
figuren, zowel in de gemeente als binnen jongerenclubjes. Je hebt mensen nodig die hun netwerk kunnen
enthousiasmeren en activeren. Zolang die mensen er zijn,
zijn er kansen.’
Hoe ziet u dan de krimpende broederschap?
‘Dat vind ik totaal niet relevant. Het belangrijkste is dat
mensen meedoen en zich thuis voelen. Ik ben radicaler
geworden de laatste jaren. Het lidmaatschap van een
gemeente is voor mij niet meer het eerste punt. Het
belangrijkste is dat iemand meedoet, dat heb ik in de loop
der jaren wel geleerd. En of ze dan belangstellend zijn,
zijn komen aanwaaien, of lid zijn en netjes belijdenis
hebben gedaan, zal me werkelijk worst zijn. Ik weet dat
dit vloeken in de doopsgezinde kerk is, maar zo denk ik
erover. Er wordt altijd met verbazing gekeken naar de
omvang van onze organisatiestructuur. Maar die zie ik
als iets positiefs. De betrokkenheid van doopsgezinden bij
hun eigen geloof en het belijden daarvan, is gewoon
enorm. Blijkbaar gaan wij zo met ons geloof om, en dat is
iets prachtigs. Toen, nu, en in de toekomst.’ <<
Gabe Hoekema (1943) is emeritus predikant en al decennialang actief in de doopsgezinde broederschap. Hij was
vanaf de jaren 70 betrokken bij de Broederschapsraad,
de Algemene Nederlandse Doopsgezinde Predikanten
Vereniging, de Commissie (later Adviesraad) voor Geestelijke Zaken, en de Commissie ‘Pu & Pu’ (publiciteit).
Tevens was hij lid van de redactie van het Algemeen
Doopsgezind Weekblad (voorloper van Doopsgezind NL).
11
najaarsconferentie 18 & 19 oktober
Alle mensen vrede!
tekst Cocky de Graaf
foto Jan Willem Stenvers
De najaarsconferentie van Doopsgezind WereldWerk begon met
een inleiding door de man die aan de wieg stond van MasterPeace,
Ilco van der Linde.
Janneke Stegeman: ‘Geweldloze’ lezing van
teksten over geweld
Stegeman behandelde een gedeelte uit het bijbelboek
Jeremia, geschreven in oorlogstijd. Zij behandelde deze
tekst ook met een groep Palestijnse christenen en
Israëlische joden. Duidelijk merkbaar was hoeveel ergernis de tekst opriep. Dit wilde zij ons duidelijk maken.
Fieneke Tempelaar-Bakker: Vrede! Alle mensen?
De doopsgezinde jongerenorganisaties zetten zich een
jaar lang in voor MasterPeace.
Op de conferentie werd het
resultaat bekendgemaakt en
werd de bijbehorende cheque
aan Ilco van der Linde
overhandigd.
Zo konden we MasterPeace in Concert van 21 september
weer meebeleven, ook door het bekijken van filmpjes van
het evenement. Een half miljoen mensen heeft tijdens
de vredesconcerten van MasterPeace de vrede gevierd,
honderd jaar na het begin van de Grote Oorlog (wo i).
Dat deden zij in tweeënveertig landen, tijdens maar liefst
vijfenvijftig concerten. Door de inspirerende inleiding
deden we veel enthousiasme op om het werk waartoe we
geroepen zijn voort te zetten. In de aansluitende workshops verdiepten de meer dan zestig deelnemers zich
in soms moeilijke onderwerpen. Een overzicht.
Greco Idema: Polarisatie in de samenleving
vanwege interreligieuze conflicten
Wie vreedzaam wil samenleven zal deze polarisatie
moeten accepteren. Het hanteren ervan is een hele uitdaging. Die uitdaging moeten we aangaan door niet te
oordelen maar de dialoog aan te gaan, waarbij we onze
eigen religie vooral niet op een voetstuk moeten zetten.
Er werd een quiz gespeeld met tien vragen, waarmee
boeken te winnen waren.
12
waren zeer verrassend, mede door de grote leeftijdsverschillen tussen de deelnemers. We eindigden met het
bidden van het Onze Vader. Hierna ging de bar open en
werd het gezellig en laat…
Zondagmorgen
De ochtend begon met een wandeling langs de zwerfstenen ‘koe en kalf ’, waarbij we genoten van de prachtige
omgeving van Fredeshiem. Daarna werd in het kerkje
de ochtendviering gehouden onder leiding van Johan
Tempelaar. Gelezen werd Jesaja 2:1-5 over de zwaarden
die omgesmeed moeten worden tot ploegscharen, en
Mattheus 5:43-48 waarin Jezus ons oproept onze vijanden
lief te hebben. Dit is een grote opdracht waar we moeilijk
aan kunnen voldoen, maar we kunnen er wel naar streven
door niet te snel te oordelen en met elkaar in gesprek
Musicians without Borders
Tijdens deze workshop ‘reisden’ we door de wereld en
deelden onderling onze ervaringen met andere culturen.
Hoe realistisch moet je zijn met de wens van vrede voor
iedereen, en hoe bewaar je je idealisme?
Musicians without Borders zet
muziek in voor verzoening,
traumaverwerking en een cultuur
van geweldloosheid.
Arie de Bruijn: Songs of Peace
In Palestina werkt Musicians without
Borders (Muzikanten zonder Grenzen) samen met Holy Land Trust, dat
streeft naar gerechtigheid en vrede
in het Midden-Oosten, geïnspireerd
door Gandhi en Martin Luther King.
Ook wordt samengewerkt met
Sounds of Palestine, dat structureel
muziekactiviteiten in vluchtelingenkampen organiseert. De principes van
geweldloosheid worden verbonden
met de creatieve vreugde van muziek
maken, in een breed programma voor
kwetsbare kinderen, jongeren, en hun
begeleiders op de Westelijke Jordaanoever. En dat kan mede dankzij de
steun van de doopsgezinden in
Nederland.
De vierde workshop was lichter van toon. Wij zongen
liederen uit het Nieuwe Liedboek en kregen veel informatie over de teksten, de componisten, en over de oorsprong
van de liederen. Een aantal liederen wordt ook gebruikt
in andere landen.
jdvg: Het Grote Culturenspel
Wij werden in twee groepen ingedeeld. Iedere groep
moest een cultuur ‘verzinnen’ en die zonder te spreken
uitbeelden. Drie mensen uit de andere groep kwamen
vervolgens kijken, en probeerden er achter te komen
welke normen en waarden in die cultuur gehanteerd
werden. Zonder enig woord van welkom of uitleg werden
de bezoekers geacht te doen wat er van ze verwacht werd.
Bij dit alles mocht beslist niet gelachen worden. Dat
leverde hilarische taferelen op, ook al omdat de ene groep
zeer strak geleid werd, terwijl de andere groep veel regels
had maar een anarchistische indruk maakte. Interessant
was dat in de strenge groep de nieuwkomers veel sneller
het verlangde gedrag gingen vertonen.
Avondsluiting
De stoelen stonden in groepjes bijeen, en vijf of zes mensen spraken over: ‘Hoe zag je leven er tien jaar geleden
uit, en hoe ben je sindsdien veranderd?’ De uitkomsten
Projectleidster Fabienne van Eck
vertelt: ‘War divides, music connects
– dat is de slogan van Musicians
without Borders. Gedurende zeven
jaar wonen en werken in het MiddenOosten heb ik veel voorbeelden
gezien van de eerste frase: oorlog
te gaan. We luisterden naar John Lennons lied Imagine,
en zongen dat zachtjes mee.
Bij de uitgang werd gecollecteerd voor het Digger-project:
de opruiming van landmijnen in Bosnië en Herzegovina.
Daar is jaren na de oorlog een grote overstroming
geweest, waardoor modder is gaan schuiven en er weer
mijnen aan de oppervlakte zijn gekomen. Er is nu een op
afstand bestuurbare graafmachine ontworpen, ‘Digger’
genaamd, waarmee de mijnen onschadelijk gemaakt
kunnen worden, zodat de grond weer bewerkt kan worden. Voor dit project zamelen WereldWerk en zusterorganisaties in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk geld
in. De collecte-opbrengst was € 200,–. <<
tekst & foto Laura Hassler
verdeelt. Maar gelukkig ben ik ook
regelmatig getuige van de tweede
frase: muziek verbindt. Als muziekcoördinator van Musicians without
Borders in Palestina, zie ik regelmatig
hoe de kracht van muziek mensen
verbindt, zelfs bij kleine dagelijkse
conflicten.
Twee keer per week organiseren wij
instrumentale lessen voor zeventig
kinderen van de Aida- en al-Azzehvluchtelingenkampen. De kinderen
krijgen muziekles in verschillende
groepen, met twee tot dertig kinderen per groep. Zo krijgen Ruba en
Majd*, zeven jaar oud, samen celloles. Ruba heeft een moeilijke thuissituatie en moet vaak huilen tijdens
de les. Majd heeft een vertraagde
ontwikkeling, kan de andere kinderen
niet goed bijhouden, maar houdt
ontzettend veel van cellospelen. Als
Majd een van de twee cello’s oppakt
begint Ruba te schreeuwen dat dit
haar cello is. Ik probeer haar gerust te
stellen, maar Ruba huilt nog harder
en weigert op de andere cello te
spelen. Ik besluit de les gewoon te
starten. Gelukkig pakt Ruba de
andere cello en begint te spelen.
Maar Ruba blijft verdrietig kijken en
Majd is ongeconcentreerd en speelt
amper een noot.
Ik besluit de les af te ronden met een
vrolijk liedje dat we oefenen voor het
orkest. Omdat dat nog te moeilijk is
voor Majd, vraag ik hem alleen het
ritme te spelen op de A-snaar, terwijl
Ruba de melodie speelt. Ruba is
zichtbaar verrast hoe mooi de twee
stemmen samen klinken, er komt een
lachje op haar gezicht. En Majd speelt
voor het eerst tijdens deze les echt
geconcentreerd. Als het liedje klaar is
zeg ik dat het tijd is om de cello’s in
te pakken en naar huis te gaan. Maar
ze zijn niet te stoppen. Zonder mijn
inmenging spelen ze, en nog een
keer, en nog een keer. Pas wanneer
het busje komt dat ze naar huis
brengt, kan ik ze overhalen om te
stoppen.’
Jonge kinderen die in een Palestijns
vluchtelingenkamp opgroeien,
ontsnappen zo regelmatig uit de
ellende van het dagelijks leven, leren
samenwerken, en ervaren hoe muziek
opeens alles kan veranderen.
Inderdaad, muziek verbindt!
* dit zijn niet de echte namen
Musicians without Borders
Meer weten? Wij komen
graag een keer langs bij
uw dienst, vergadering of
conferentie met een
presentatie, een filmpje,
en muziek.
Bel of mail voor meer
informatie: 020 330 50 12
info@musicianswithout
borders.org
www.musicianswithout
borders.org
Giften zijn welkom op:
nl 11 ingb 000 811 48 42
13
30 jaar later
De bescherming van onze privacy
is in deze eeuw van online kapitalisme
geen overbodige luxe
-
1984 & de digitale werkelijkheid
tekst Gerke van Hiele
achtergrondfoto Depositphoto’s
Vlak na de Tweede Wereldoorlog schreef
George Orwell (1903-1950) zijn bijtende allegorie
Animal Farm over de degeneratie van de
Russische revolutie. Dit boek hoorde jarenlang
tot de verplichte stof in het middelbaar
onderwijs.
In het boek wordt in een gemeenschap van intelligente
boerderijdieren het basisbeginsel ‘alle dieren zijn gelijk’
veranderd in ‘alle dieren zijn gelijk, maar sommige zijn
gelijker dan andere’. Tegen het eind van het boek is
de commune een dictatuur geworden. Het succes van
het boek betekende George Orwells definitieve doorbraak als schrijver. Aan het eind van zijn turbulente
leven trok Orwell zich terug op het Schotse eiland Jura
in de Hebriden, en schreef daar in de wildernis zijn
beroemdste boek: 1984.
Omgekeerde utopie
Orwell schetst in deze zogeheten distopie, een omgekeerde utopie, een somber beeld van de mensheid
vijfendertig jaar later: een totalitaire maatschappij
onder de controle van het alziend oog van Big Brother,
waarin de menselijke vrijheid geheel aan banden
gelegd wordt. Het boek moest de wereld waarschuwen
voor het gevaar van het totalitarisme. Het gedrag van
de personages is volledig voorgeprogrammeerd, en
dat wordt geïllustreerd door een paar partijslogans:
oorlog is vrede (war is peace), vrijheid is slavernij
(freedom is slavery), onwetendheid is kracht (ignorance is
strength). Uit dit boek is het gevleugelde woord
afkomstig: Big Brother Is Watching You.
Deze dieren waren in Animal
Farm een beetje gelijker dan
andere.
14
Maar hoe zit het eigenlijk met ons, anno nu? Denk aan
het verlies van privacy en de noodzaak van beveiliging
in de digitale wereld van vandaag. Hoe staan we er
dertig jaar na 1984, met al onze beveiligingscamera’s
en het internet, voor? Is 1984 werkelijkheid geworden?
Een expert op dit terrein wordt aan de tand gevoeld:
prof. dr. Bart Jacobs, hoogleraar Software Security and
Correctness aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.
Het gelijk van Orwell?
We kunnen volgens Jacobs niet zomaar stellen dat
Orwell gelijk heeft gekregen met zijn grimmige
toekomstvisie. Daarvoor zouden we eerder moeten
denken aan de atmosfeer in de voormalige ddr – zo
herkenbaar verfilmd in Das Leben der Anderen – of aan
de situatie in Noord-Korea, waar iedereen blij lijkt te
zijn met de onderdrukking en de verheerlijking van de
leider. In die zin is 1984 in de Westerse democratieën
geen werkelijkheid geworden.
Bij ons speelt vooral beïnvloeding door de commercie,
met name door grote internetbedrijven als Google. Zij
kijken steeds meer naar onze persoonlijke leefwereld
en interesses. Hun bemoeienis wordt als vanzelfsprekend verkocht als ‘dienstverlening’, maar is tegelijkertijd een verdienmodel waarbij de consument een
zo uitgekiend mogelijk aanbod krijgt. Zo krijgt prof.
Jacobs echt andere zoekresultaten op zijn scherm dan
zijn bescheiden interviewer. Mogelijk krijgt hij zelfs ook
andere prijzen te zien - op zijn laatste model laptop
van een Amerikaans topmerk. Deze beïnvloeding gaat
veel verder dan de meeste mensen denken.
Verlies van objectiviteit
Wat wij op ons beeldscherm te zien krijgen wordt
gepersonaliseerd, d.w.z. aangepast aan onze vermeende behoeften, wensen en online zoekgedrag. Google
bepaalt zo mede onze visie op de wereld, en sluit ons
daar als het ware in op. Wanneer zoekgegevens op
internet worden bijgehouden, kan na verloop van tijd
in kaart gebracht worden wat iemands interesses zijn.
En vervolgens kan voorspeld worden wat de betreffende persoon waarschijnlijk wel of niet zoekt. Men
spreekt dan van een filter bubble. Via dit filter wordt
gekleurde informatie aangeleverd, waardoor beslist
niet alle objectieve zoekresultaten te zien zijn. Een
voorbeeld: iemand die online nooit interesse in de
situatie in Syrië heeft getoond, krijgt die informatie
ook nooit onder ogen. Op die manier komt iedereen
in een eigen leefwereld terecht. Daarin wordt weliswaar
inhoud op maat voorgeschoteld die waarschijnlijk
prima aansluit bij ieders wensen, behoeften en/of
interesses. Maar een meer objectieve verhouding tot
de werkelijkheid gaat verloren. Er is sprake van fragmentatie in kleine, persoonlijke leefwerelden.
het leven. Maar mediawijsheid kan prima verworven
worden, evenals kennis van de mogelijkheden om onze
privacy zoveel mogelijk te beschermen. Dat is in deze
eeuw van online kapitalisme geen overbodige luxe.
Cyberoorlog
Voor aanhangers van een historische vredeskerk is het
interessant te weten dat computers steeds meer
worden ingezet als nieuwe vorm van oorlogsvoering.
Of dat tot nog meer bezuinigingen op Defensie gaat
leiden kunnen we ons afvragen, maar het lijkt erop dat
we in de toekomst meer aan een leger nerds zullen
hebben, dan aan een dozijn tanks. Zowaar nog een
voorbeeld van vreedzaam vechten… <<
Gerke van Hiele is verbonden aan de Student Platform
& Chaplaincy (oecumenisch studentenpastoraat) van
de Wageningen Universiteit
Te weinig oog
Volgens Jacobs zijn we als samenleving in onze nopjes
met veel van de nieuwe digitale mogelijkheden. Wie
kan er nog zonder pin- of ov-pas, of zonder skypen
met een (klein)kind in het buitenland? Maar als samenleving hebben wij te weinig oog voor de risico’s van de
digitale wereld, alsook voor de mogelijkheden die we
als burgers wel degelijk hebben om grenzen te stellen.
Soms lijkt het net alsof de razendsnelle ontwikkelingen
over ons heen rollen, en we daar niets aan kunnen
doen. Niets is echter minder waar. Het is geen noodlot, maar een keuze van zowel nationale overheden
als de Europese Unie om regulerend op te treden. Zo
heeft ‘onze’ recentelijk afgezwaaide Eurocommissaris
Neelie Kroes daadwerkelijk een krachtige rol gespeeld,
door met heldere regelgeving en hoge boetes te
komen.
Jacobs geeft aan dat we ook zelf kunnen werken aan
een bewuste omgang met de digitale werkelijkheid van
de 21e eeuw. Naïviteit en argeloosheid zullen ons hierbij niet helpen, net zomin als op andere terreinen van
prof. dr. Bart Jacobs
Bart Jacobs (1963) studeerde wiskunde en filosofie in Nijmegen.
In 1991 promoveerde hij op het gebied van de theoretische informatica.
Sindsdien heeft hij meerdere invloedrijke onderzoeken gepubliceerd
over privacy en cybersecurity (internetveiligheid). Zijn onderzoeken
gaan over maatschappelijk relevante thema’s als de beveiliging van de
ov-chipkaart en het elektronisch stemmen. Ook legde hij de zwaktes
van de meest gebruikte computerchips ter wereld bloot. Hij is een graag
geziene gast in de media en ontving meerdere prijzen voor de impact
van zijn onderzoeken op het maatschappelijk debat.
Behalve hoogleraar is Jacobs lid van de Cyber Security Raad van het
Ministerie van Veiligheid en Justitie. Hij werkt met zijn team onder
meer aan de eerste toepassingen op het gebied van computerbeveiliging,
met name aan een betere manier om gegevens te versleutelen en te
beveiligen (cryptografie).
15
retro in de bijbel
Eeuwigheidswaarde
De kracht van het
oorspronkelijke,
en dan met de tijd mee
Retro. Een bijbelse term bij uitstek, want zei Prediker niet al:
‘Er is niets nieuws onder de zon?’ tekst Wieteke van der Molen – illustratie Feiko Wouda
1
Precies. Retro betekent immers niets
anders dan dat er bij een nieuw
ontwerp wordt teruggegrepen op
(succesvolle) ontwerpen uit het
verleden. Dat nieuwe ontwerp is overigens niet zomaar een kopie van het
oude ontwerp, integendeel. Het is er
weliswaar door geïnspireerd en verwijst er naar terug, maar een retroontwerp past het oude ontwerp aan
aan de eisen van de huidige tijd.
En juist daar, daar is de bijbel een
magnifiek voorbeeld van. Het is als
oude wijn in jonge zakken... 2
Door de hele bijbel heen vinden we
dit hergebruik van oude wijs- en
waarheid in een nieuw hip jasje.
Mozes bijvoorbeeld, was een absolute
retro-meester. Op de berg Nebo, het
lange ijzingwekkende verleden met
alle eerdere missers achter zich en
het Beloofde Land voor zich, het
jonge volk Israël trappelend van ongeduld om zich heen, houdt de oude
Leider ze nog één keer de waarheid
uit (vooral) Exodus voor.3 Het hele
boek Deutronomium lang. Op de
drempel van het Beloofde Land pakt
hij alle geboden uit de woestijn en
voorziet ze van een dreigend, waarschuwend nieuw laagje: als je niet
trouw bent aan God, dan verlies je
het land. En met dat land het leven
16
zelf. Retro-geboden, het goede van
het oude aangepast aan de nieuwe
situatie: het leven in het Land, met
alle gevaren en consequenties
vandien.
Zoals dat vaker gaat met grote leiders, vond Mozes’ voorbeeld brede
navolging door de hele bijbel heen.
Zijn retro-meesterwerk (het boek
Deuteronomium) vormde de basis
voor het hele Deuteronomistisch
Geschiedwerk (Deuteronomium tot
2 Koningen). Daarin vormen de
geboden zoals verwoord in Deuteronomium de kern van de geschiedenis
die verteld wordt. De waarschuwende
toon van Mozes gaat echter een heel
eigen leven leiden. In talloze (letterlijk) bloedstollende verhalen wordt
door de eeuwen heen duidelijk gemaakt wat er gebeurt als je je niet aan
die geboden houdt. Verovering na
verovering, rechter na rechter, koning
na koning vormen ongewild de achtergrond voor de retro-boodschap. Een
kwestie van leven en dood, maar dan
stylish aangepast aan de behoeften
van de toenmalige moderne tijd.
Strakker, sneller, heftiger, dodelijker.
Tot aan de ballingschap, dat grote
eindpunt, toe. Want dan is het kwaad
geschied. Het land is verloren, daar
helpt geen retro-lievemoedertje aan.
Of... of toch? Want retro laat zich
niet voor één gat vangen. Van iedere
periode, iedere stijl, is in de toekomst
wel weer wat te maken. Er is bijbels
gezien immers nooit iets nieuws
onder de zon. Met grote inventiviteit
pikt de bijbel direct na de ballingschap de retro-modus weer op.
Inventief, want niet de inhoud van de
geboden staat centraal. Nee, ditmaal
is het de vorm die belangrijk is. De
torah van Mozes. (Op)geschreven
wet van een groot leider uit een ver
verleden. Authentiek. Dan wordt
luisteren (letterlijk) naar de geboden
belangrijk. Boekrollen komen in de
mode, en preken, uitleg.4 De nieuwe
tempel vormt de achtergrond voor
deze retro-godsvrucht, en vanuit dat
perspectief wordt de hele geschiedenis herschreven. In de periode na de
ballingschap grijpt men in de bijbel
opnieuw terug op een ontwerp uit
het verleden en past het, geïnspireerd, aan aan de eigen huidige tijd.
De hele geschiedenis van 1 & 2
Samuel en 1 & 2 Koningen wordt
grandioos herschreven. De toch al
grote koning David die in de boeken
1 & 2 Samuel vooral menselijk is, met
vlekjes en trekjes en schelmenstreken,
verwordt in 1 & 2 Kronieken tot het
prototype Grote Koning. Braver, vromer, meer op de juiste vorm van
eredienst gericht. Helaas kan retro
ook dat doen: iedere speelsheid uit
het oorspronkelijke ontwerp verwijderen en alle lijnen straktrekken.5
Maar Jezus zelf – Jezus is toch wel
nieuw, fris, fruitig? Nee. Retro. Sorry.
Jezus verandert geen tittel of jota aan
de wet of de profeten, dat zegt hij zelf
ook.6 Maar al mag de basis van het
ontwerp dan vaststaan, Jezus giet het
wel in een nieuw jasje, toegespitst op
zijn eigen tijd. En wat te denken van
de manier waarop hij het grote gebod
uit Deuteronomium 6 (‘heb de heere
uw God lief ’ etc.) een eigen draai
geeft door het te combineren met
Leviticus 19:18 (‘en uw naaste als
uzelf ’)? 7 Daar is de retro-versie naar
mijn overtuiging gewoon beter dan
het oorspronkelijke ontwerp!
Bij Jezus is niet alleen de inhoud, ook
een groot deel van de vorm retro. Met
name Mattheus vormt hem aan de
hand van oudtestamentische beelden
en dromen. Zoals de oude gewoonte
om door middel van een genealogie
een brug te slaan tussen verleden en
heden,8 oude veelbelovende beelden
over de Messias bij Jesaja, en het
tragische van psalm 22, de tekst die
de blauwdruk vormt voor de kruisiging.9 De lezers van Mattheus kenden
die psalm, en herkenden zo wat er
volgens Mattheus tijdens die kruisi-
ging gebeurde. Want ook dat is retro:
door herkenning meer diepte geven
aan de huidige situatie. Zo is retro
een spel, een kunstvorm, een instrument. Jezus is nieuw en vernieuwend,
met het vertrouwde van het heel
oude. Dat maakt dat nieuwe herkenbaar. En aanvaardbaar. Overtuigend.
Dat is dan ook de werkelijke kracht
van retro: het goede van het oude
vertrouwde bewaren en dat tegelijkertijd meenemen, overdragen, naar de
nieuwe tijd. De kracht van het oorspronkelijke, en dan met de tijd mee.
Ergens heeft dat eeuwigheidswaarde.
Net als die goeie ouwe bijbel. Nu. <<
1 Prediker 1:9.
2 In een omkering van
Mattheus 9:17, Marcus 2:22
en Lucas 5:38.
3 Het volk verbleef niet voor
niets veertig jaar in de
woestijn...
4 Zie bijvoorbeeld Nehemia
8.
5 Vergelijk de oorspronkelijke Fiat 500 met de
retro-variant en u begrijpt
onmiddellijk wat ik bedoel.
Maar dan in de bijbel.
6 Mattheus 5:18, Lucas 16:17.
7 Bijvoorbeeld Mattheus
22:37-39, Marcus 12:30-31 en
Lucas 10:27.
8 Waarbij Mattheus er een
prachtige draai aan geeft
door vier vrouwen van
bepaald niet onbesproken
gedrag in zijn genealogie op
te nemen (Mattheus 1).
9 Lees psalm 22 en vergelijk
met Mattheus 27.
17
briefwisseling
te huur
De Roosebrink
te Wageningen
De Timanshof
te Bennekom
Seniorenappartementen
met een vrijzinnig religieuze uitstraling
In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er
welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het
openbaar vervoer.
Voorzieningen
De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur
per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de
gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden
vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies.
Huurprijs
De huurprijs varieert van € 459,– tot € 779,–. De servicekosten variëren van € 73,–
tot € 194,–.
In het licht
Twee voorvechtsters voor vrede en tegen onrecht in
de wereld. Beiden jong. Beiden actief in de doopsgezinde
wereld vanuit hun eigen overtuigingen. tekst Kalle Brüsewitz
Joke – in 1984 halverwege de twintig. Irene – in 2014 halverwege de twintig.
Wat leren ze van elkaar? Een gesprek in brieven over vroeger en nu. En over de toekomst, dat ook.
links Joke (tweede van links)
rechts Irene (midden)
Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak
met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging.
De Aleidahof
te Bennekom
Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom
0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected]
do the right
thing now
5%
FOR
AB
WOR ET TER
LD
Kerst en Oud & Nieuw
Vier de feestdagen in het
sfeervolle Mennorode
Prachtige ligging,
te midden van bos en hei.
Gastenpastor aanwezig.
Geen vuurwerk 31
december.
Het ideale flesje voor kraanwater
Duurzaam gemakkelijk afwassen, eindeloos gebruiken
Handig
flesje en glas ineen
Mooi
strak design van Rinke van Remortel
Goed doel de opbrengst gaat naar drinkwaterprojecten van Simavi
Goedkoop kraanwater is tot wel duizend keer goedkoper dan gebotteld water
Mobiel
met de Dopper applicatie vind je locaties om je Dopper te vullen
Info
www.dopper.com
Informeer naar de mogelijkheden.
18
Toen ik eind jaren 70 en begin jaren 80 actief was, speelde
er van alles: kernenergie, (kern)bewapening, de dictaturen
in Zuid-Amerika, de apartheid in Zuid-Afrika, en altijd het
Midden-Oosten met oorlog en conflicten. Ik ben een kind
van de Koude Oorlog. Ik droomde soms heel realistisch
van een atoomaanval. De angst daarvoor speelde bij veel
mensen een rol, en maakte dat je óf voor meer bewapening was, óf daar juist heel erg tegen. Het was zwart-wit
in die tijd en hard tegen hard. In gezinnen, in kerken, op
scholen; het speelde overal en het ging er verhit aan toe.
In die verharding ging ik volledig mee; ik verafschuwde
iedereen die anders dacht dan ik, en een echt gesprek
voeren was er dan ook niet bij.
Toen in 1983 bekend werd dat er Amerikaanse kruisraketten zouden komen op Vliegbasis Woensdrecht, was het
een makkelijk te nemen stap: de huur opzeggen en in een
caravan in het VredesAktieKamp bij de basis gaan wonen,
dag en nacht. Ik had voor mijzelf allang uitgemaakt dat
actievoeren geweldloos moest zijn naar mensen toe, maar
Tot 15% korting op onze
arrangementen!
Reserveren via [email protected] of 0577 498 111
Apeldoornseweg 185, Elspeet | www.mennorode.nl
Beste Irene,
dat het kapotmaken en bekladden van materieel dat
diende ter voorbereiding op een oorlog, geen probleem
was. De grenzen daarvan werden per actie altijd afgewogen en besproken. Ik ben een paar keer opgepakt en in
de cel beland. Daar is niks romantisch aan, ik vond het
altijd heel vervelend en eng!
Ik kan nog uren vertellen over die tijd (oma vertelt...),
maar eerst rest mij een vraag: hoe ver ga jij bij het
actievoeren? Hoe burgerlijk ongehoorzaam ben je? Ben je
bereid gearresteerd te worden? Zou je materieel vernielen? Jij hebt een duidelijke keus gemaakt: je richt je op
de situatie van de Palestijnen en bent bereid daar veel
energie en tijd in te steken. Waarom heb je die keus
gemaakt? Waarom een conflict zo ver weg? Hoe raakt dat
aan onze samenleving? Loop je gevaar? Of vermijd je dat?
Heb je daar wel eens over nagedacht tijdens je trips naar
die regionen? Ik hoor graag van je!
Groeten,
Joke
>>
Like de Dopper op facebook.com/dopperbottle
Follow de Dopper op twitter.com/De_Dopper
19
briefwisseling
Beste Irene,
Beste Joke,
Het eerste dat bij me opkomt
bij het lezen van je brief is dat de
tijden veranderd zijn, maar de
wereld weinig. We behoren duidelijk tot andere generaties: ik besteed veel van mijn tijd aan het
overtuigen van mensen dat er
zaken zijn om actie voor te voeren,
niet alleen door een ‘like’ te geven
op facebook, of een digitale petitie
te ondertekenen, maar ook door
daadwerkelijk de straat op te gaan
en je ergens voor uit te spreken.
De keuze voor de Palestijnen die ik
heb gemaakt, komt voort uit een
reis naar Israël en Palestina met de
mvs*. We bezochten Bethlehem
waar we een festival mede-organiseerden, en Hebron waar we het
team van Christian Peacemaker
Teams ontmoet hebben. Ik vond
het er verschrikkelijk. De realiteit
van het leven in een stad in bezet
gebied was zo he�ig, dat het een
tijdje duurde voordat ik enigszins
kon bevatten wat ik gezien had. De
gescheiden wegen voor Israëli’s en
Palestijnen, de wegen dwars door
de stad in gebied waar Palestijnen
niet meer mogen komen, de muur
die in de moskee was gebouwd om,
na een aantal schietpartijen over
en weer, moskee en synagoge van
elkaar te scheiden. Overal scheidingen en muren en mensen die
elkaar niet meer kunnen, willen of
durven zien.
Is het er gevaarlijk? Ja en nee. Als
de kogels om je oren vliegen ben je
op de verkeerde plaats. Er moet wel
ruimte zijn voor een begin, om iets
op te bouwen, de ruimte voor vrede
te vergroten. Waarom zo ver weg,
vraag je. Maar is dat wel zo? Ik ben
in totaal vier weken in Israël en
Palestina geweest, maar ik houd me
hier al zo’n drie jaar actief bezig
met vredeswerk. Veel van dat werk
bestaat uit het dichterbij brengen
van het conflict. Door politiek onvoorwaardelijk achter het beleid
van Israël te staan, maar ook door
je niet uit te spreken over zaken als
nederzettingenbouw en schending
van mensenrechten, blijft de huidige status quo gehandhaafd.
Zoals Desmond Tutu ooit zei:
‘To be neutral in situations of
injustice is to take the side of the
oppressor.’ (Neutraal blijven in
situaties van onrecht is aan de kant
van de onderdrukker staan, red.).
Die realiteit wil ik hier in Nederland door laten dringen.
Wanneer de politiek ervoor kiest
samen te werken met een bepaald
land kun je je daar als burger tegen
verzetten, maar dan moet je wel
goed geïnformeerd zijn. Zo koop ik
geen producten meer die in Israël
gefabriceerd zijn, maar de herkomst van die producten is niet
gemakkelijk te traceren. We zouden
echter wél die keuze moeten
hebben, daarom voer ik hier actie
voor duidelijke labeling betreffende
de herkomst van producten.
* Mennonite Voluntary Service is een jongerenorganisatie
voor vrijwillige werkvakanties in binnen- en buitenland.
20
Want wanneer de bezetting van
Palestina financieel niet meer uit
kan, zal Israël beëindiging daarvan
overwegen. En daar kan ieder
individu aan meewerken.
Mijn visie op burgerlijke ongehoorzaamheid? Die is een beetje dubbel.
Ik heb rechten gestudeerd, en voor
beroepen in die richting wordt
nogal eens om een Verklaring
Omtrent het Gedrag gevraagd.
Dat maakt het lastig om met name
in Nederland al te ernstige wetsovertredingen te begaan. Maar ik
vind het ook de plicht van een
bevolking om de eigen regering
te wijzen op onjuiste wet- en regelgeving. Tegelijkertijd ben ik tegen
alle geweld. Door geweld te bestrijden met geweld verlaag je je
naar mijn mening tot het niveau
van degene die je wilt bestrijden.
Ik ben erg benieuwd naar jouw
huidige visie op burgerlijke ongehoorzaamheid. Is die erg veranderd sinds je actietijd, of zou je het
– als je juiste zaak zich voordoet –
zo weer doen? Hoe is het gekomen
dat je op een gegeven moment een
brave burger bent geworden? Is dat
onomkeerbaar en onverenigbaar
met actievoeren?
Groeten,
Irene
Dank voor je reactie. Wat ik mooi vind is dat een persoonlijke ervaring ten grondslag ligt aan je activisme. Je
realiseert je daardoor hoe vrij je in Nederland bent én je
laat zien dat de Nederlandse politiek deel van het
probleem is – en dus ook deel van de oplossing kan zijn.
Ik herinner me nog de schokken die ik ondervond toen ik
steeds meer zicht kreeg op ‘de wereld’ en hoe alles met
elkaar in verband staat; hoe machten en krachten de
oorzaak zijn van veel ellende, en hoe belangen daarin
meespelen. Dat heeft me weleens lamgeslagen – en soms
nog steeds. Toen en nu is het een zoeken naar de zachte
tegenkrachten, die overigens muren kunnen doen omvallen en dictators van hun troon stoten. Dat klinkt bijna
als de dromen van Jesaja.
Mijn ouders hebben me de bijbelverhalen doorgegeven
en waren zeer in politiek geïnteresseerd. Dat heeft mij
gevormd. Ik realiseer me overigens hoe doodeng het kan
zijn om je geloof en politiek met elkaar te koppelen, maar
voor mij is dat toch onlosmakelijk met elkaar verweven.
Dag Joke,
Dan zijn we elkaar bijna tegengekomen! Ik stond buiten te demonstreren bij het cda-congres waar
uiteindelijk is besloten deel te
nemen aan de coalitie met de pvv.
Eigenlijk moet ik me schamen.
Ik ben net twee jaar afgestudeerd
en wil kinderen die ik kan laten
studeren – en toch sta ik op dit
moment niet op het Malieveld
tegen het leenstelsel te demonstreren. Je kunt ook niet overal aan
meedoen. Of zou ik ook een brave
burger worden? Nee toch?
Over het algemeen heb ik het gevoel meer kracht dan tijd te hebben
om dit te doen. Grote dromen die
met kleine acties beginnen inspireren mij zeer. Hoewel ik een groot
voorstander ben van nadenken
voordat je iets zegt of doet, realiseer
ik me ook dat de gevolgen van je
daden en woorden bijna nooit te
voorspellen zijn. Maar één ding
weet ik zeker; de enige voorspelbare
uitkomst is, dat wanneer je niets
En ja, natuurlijk ben ik een kind van de Verlichting!
En ja, ik ben een brave burger; dat gebeurde toen er
kinderen kwamen en er gewerkt moest worden, en ik
het kraakpand inruilde voor een huurhuis. Smoesjes
natuurlijk. Misschien was ik ook wel een beetje moe
van al dat actievoeren.
Hoe is dat met jou? Van waaruit word jij gevoed? Waar
krijg jij de kracht van om dit alles te doen? Af en toe
smeult in mij het actievoerdersvuurtje trouwens nog.
Zo ging ik een paar jaar geleden ’s ochtends spontaan
naar het Binnenhof, omdat daar op dat moment het cda
bij elkaar kwam om te beslissen over samenwerking met
de pvv. Er waren een paar andere actievoerders. Een
van hen kwam naar mij toe en zei dat ze het zo fijn vond
dat er ook oudere mensen meededen. Ik keek eens om
mij heen op zoek naar grijsaards – en realiseerde me
plots dat ze het over mij had! Het vuurtje smeult,
wakker het aan Irene!
Groeten,
Joke
doet, er ook niets zal veranderen.
In die zin denk ik dat het belangrijk
is dat activisme met haar tijd meegaat. Het is in deze tijd niet zo hip
om op een plein te staan demonstreren. Mensen uiten hun frustraties nu via facebook en petities,
en zijn er dan klaar mee. Ik vraag
me af of je mensen dat zogenaamde
‘kliktivisme’ kwalijk kan nemen.
Wanneer je je actief inzet voor een
doel, maar tegelijkertijd ook andere
doelen belangrijk vindt, kun je op
die manier in ieder geval nog iets
doen, omdat het weinig tijd en
moeite kost je uit te spreken. Ook
daar geldt: bewust actie ondernemen, of bewust een keuze maken,
is belangrijker dan de exacte vorm
waarin dat gebeurt.
Eigenlijk ben ik niet zo hip. Zo
mogelijk is, naast direct actievoeren, geloven nog meer ‘uit’ – en de
combinatie al helemaal. De meeste
actievoerders die ik ken hebben
niet echt iets met geloof, en de
gelovigen in mijn omgeving zijn
niet zo van het actievoeren.
Dat is soms lastig: de ene groep wil
wel op een plein staan, maar niet
voor ‘iets met God’, en de andere
groep wil wel inhoudelijk over het
betreffende onderwerp en over de
rol van geloof praten, maar niet
op een plein staan. Gelukkig hoeft,
zoals ik al zei, niet iedereen alles te
doen. Een demonstratie op een
plein geeft doorgaans een sterk
signaal af. Dat kan ten koste gaan
van de genuanceerde discussie. Als
die discussie echter op een andere
manier een platform krijgt, doen
deze twee niets aan elkaar af, maar
versterken zij elkaar.
Dus, beste Joke, zullen we samen
ons licht laten schijnen, zeer
bewust maar niet wetend waar
het uiteindelijk toe leidt, over de
onderwerpen die ons aan het hart
gaan? Laten we ze in het licht
zetten!
Joke van der Heide (1960)
is jongerenwerker voor de
ads en de doopsgezinde
gemeente in Amsterdam,
waar ze ook woont.
Irene van Setten (1988)
studeerde rechten in
Nijmegen en is zeer actief
voor Christian Peacemaker
Teams en in (doopsgezind)
vredeswerk. Ze werkt in
Nijmegen en woont in
Arnhem.
Groeten,
Irene
21
boeken & bladen
Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s
van de hand van Martin Maassen, [email protected]
aardverschuiving
Feest van herkenning
‘Bij ons thuis hingen er vroeger
stroperige, spiraalvormige lokstrips
aan het plafond. Op die geelbruine
slingers krioelde het van de vliegen
die een langzame marteldood stierven. Ook hadden mijn ouders een
soort slappe schoenzool aan een
steel: de vliegenmepper. Als het je
lukte daarmee een vlieg dood te
slaan, spatte die in een vieze brij
uiteen.’ O ja, nu herinner ik me het
weer: het was in de jaren zestig, en
we woonden naast een weiland met
grazende koeien.
Annegreet van Bergen vertelt in
Gouden jaren. Hoe ons dagelijks leven
in een halve eeuw onvoorstelbaar is
veranderd het verhaal van de ongekende naoorlogse groei die ons leven
op alle fronten heeft beïnvloed. De
wekelijkse teil werd een dagelijkse
douche, het papieren loonzakje een
digitale bankrekening. ‘In 1952 deelde
ik een stofzuiger met mijn schoonmoeder.’ ‘In 1965 moesten we naar de
buren om te bellen.’ Gouden jaren
staat vol herkenbare anekdotes,
onderbouwd met harde cijfers en
historische feiten. Van Bergen is er
uitstekend in geslaagd te laten zien
hoe we tegenwoordig in gemak en
22
weelde leven. Ze verslikt zich echter
in de veelheid aan feiten en weetjes.
Omdat ze alle facetten van het
dagelijks leven wil beschrijven vervalt
Van Bergen regelmatig in columnachtige hoofdstukjes die beter passen
in een vaste wekelijkse rubriek à la
Flair of Viva. Aan religieuze en spirituele aspecten – nog altijd belangrijk
voor een groot deel van de Nederlandse bevolking – schenkt Van Bergen geen aandacht. Jammer, want
ook hier heeft zich de laatste halve
eeuw een aardverschuiving voorgedaan.
poëzie die haaks stond op tijdgeest
van de jaren vijftig en zestig. Soms
plechtstatig en hoogdravend, maar
vaker betrokken, vormvast en kernachtig intens. Wie herinnert zich niet
De gestorvene:
door Jehannes Regnerus
Zeven maal over de zeeën te gaan,
schraal in de kleren, wat zou het
mij deren,
kon uit de dood ik die éne doen
keren.
Zeven maal over de zeeën te gaan –
Zeven maal, om met zijn tweeën te
staan.
Annegreet van Bergen, Gouden jaren.
Hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw
onvoorstelbaar is veranderd, uitgeverij
Atlas Contact, € 19,99
dwars
Groot dichteres
Gerrit Komrij stelde ooit een bloemlezing samen: De Nederlandse poëzie
van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en
enige gedichten. Om in de ‘dikke Komrij’ te komen moest je als dichter wat
in je mars hebben. Ida Gerhardt
(1905-1997) wist de bloemlezing maar
liefst tien keer te halen. Een eerbetoon aan een groot dichteres van
Zeven maal om de aarde te gaan,
als het zou moeten op handen
en voeten;
zeven maal, om die éne te groeten
die daar lachend te wachten zou
staan.
Zeven maal om de aarde te gaan.
Van de hand van Mieke Koenen is
er nu een boeiende en zeer leesbare
biografie van Ida Gerhardt. Via gesprekken met betrokkenen, briefwisselingen en Gerhardts gedichten,
wordt het leven van de dichteres en
(psalmen)vertaalster geschetst.
Daarbij spaart de biografe de door
haar bewonderde dichteres bepaald
niet. Ida Gerhardt komt naar voren
als een koppige, achterdochtige en
rancuneuze vrouw die haar overgevoeligheid vaak op anderen projecteert. Koenen wijdt deze overgevoeligheid aan een jeugd vol affectieve
verwaarlozing.
Interessant is de religieuze weg die
Ida Gerhardt ging. Zo was zij ondermeer betrokken bij de Remonstranten en de Arbeidersgemeenschap
der Woordbrokers, om uiteindelijk te
kiezen voor de (Vrijzinnig) Hervormde Kerk. In de oorlog raakte Gerhardt
bevriend met de Kampense doopsgezinde dominee Guus van Dijk.
Passend bij haar karakter en haar
behoefte aan afzondering, deed
Gerhardt haar belijdenis in 1967 niet
in het openbaar. Als de trouwe
levensgezellin van Ida Gerhardt,
Marie van der Zeyde, in 1990 sterft,
gaat het ook met haarzelf steil bergafwaarts. In een brief uit 1991 vat de
dichteres haar levensgevoel samen:
‘Eigenlijk heb ik, al heb ik me behoorlijk kunnen redden, al van kind af niet
geweten wat ik in die zonderlinge en
boze wereld moest doen.’
Mieke Koenen, Dwars tegen de keer.
Leven en werk van Ida Gerhardt, uitgeverij
Athenaeum–Polak & Van Gennep,
€ 39,99, e-book € 13,99
afbrokkeling
Christelijke politiek
De christelijke politiek in Nederland
is de laatste decennia onmiskenbaar
macht en invloed kwijtgeraakt. Vijftig
jaar geleden hadden de politieke
partijen die politiek bedreven op een
christelijk grondslag, meer dan de
helft van de zetels in de Tweede
Kamer. Het cda zat jarenlang in de
comfortabele positie dat het niet naar
links of naar rechts hoefde te buigen.
Het liefst werd er geregeerd met de
vvd, maar als dat niet kon, werd – zij
het niet altijd even makkelijk – met
de Partij van de Arbeid en andere partijen samengewerkt. Tegenwoordig
hebben de christelijke partijen (cda,
ChristenUnie, sgp) nog maar 21 van
de 150 zetels. De ChristenUnie en de
sgp zorgen er weliswaar samen met
d66 voor dat het huidige kabinet
‘Rutte ii’ (‘Paars met de bijbel’) kan
regeren, maar de laatste stukjes
invloed kunnen na de Statenverkiezingen van maart 2015 en de vorming van een nieuwe Eerste Kamer
wel eens tot nul zijn gereduceerd. De
christelijke politiek lijkt op sterven na
dood. Is dat erg? De historici Ewout
Klei en Remco van Mulligen schreven
er een vlot leesbaar en mooi gedocumenteerd boek over. Volgens Van
Mulligen (Rooms-katholiek en inmiddels lid van de ChristenUnie)
kunnen christenen zich onderschei-
den door ‘een alternatief voor de
onverschilligheid’ te bieden. Klei
(gereformeerd vrijgemaakt opgevoed,
nu d66) vindt dat ‘vooruitstrevende
christelijke politiek (...), niet gebonden aan een christelijke partij’ nog
steeds een toekomst verdient.
Ewout Klein en Remco van Mulligen,
Van God los, uitgeverij Nieuw Amsterdam,
€ 21,95 | e-book € 15,99
Hij, een romanschrijver, mag haar
biograaf worden, maar er is een
voorwaarde. ‘Ik wil er wel iets voor
terug. Voor wat, hoort wat. Ik wil
dood. Jij een verhaal, ik een pil.’
Ik kom terug, de nieuwe roman van
Adriaan van Dis, is eigenlijk geen
roman. Het is meer een afrekening
waarin de schrijver zich rekenschap
geeft van een deel van zijn leven. Niet
alleen zijn moeder, ook de schrijver
zelf heeft verderfelijke trekken. ‘Mijn
hoofd bokte in haar buik en daar ging
ze, krakend door het glas in lood.’
Van Dis’ nieuwste is ook een zoektocht van een zoon naar liefde en
erkenning.
Een kritische noot is te plaatsen bij
het eenzijdige perspectief: alleen het
zijne. Daarentegen boeit Van Dis’ afrekening met moeder – en zichzelf –
tot en met de laatste bladzijde, met
name ook door zijn soms verbluffend
mooie taalgebruik: ‘…alsof het
verhaal jaren in de vouwen van haar
geheugen had liggen woelen…’
door Jehannes Regnerus
Adriaan van Dis, Ik kom terug, uitgeverij
Atlas Contact, € 19,99
kraken
Harde noten
Zijn moeder ‘wilde nooit over het
kamp of over haar leven vóór mijn
vader praten. Nee, Indië zat in een
kist, die verdomde kraakkist vol
papieren en geheimen.’ Als zestienjarige probeert de ik-persoon de
sleutel van de kist te pakken te krijgen. ‘Daar blijf je helemaal met je
tengels af.’ Het wordt een gevecht,
moeder wint.
Na een lang leven van zwijgen en
buitensluiten – ‘jij hebt me besmet,
met je afwezigheid’ – begint moeder
op haar zevenennegentigste opeens
de verzwegen verhalen aan haar zoon
te vertellen: ‘Nu was het alsof haar
geheugen overliep’. Het zijn ontboezemingen over grensoverschrijdende
liefde, verraad en drie oorlogen.
De zonnetjes bij de
besproken boeken en
bladen geven de waardering
van de recensent weer.
Die kan uiteenlopen van
één zonnetje (niet best) tot
vijf (mag op uw nachtkastje
niet ontbreken).
23
uit de kast
Wat zou er in Nederland veranderen als u
minister-president werd?
Over doopsgezinden
wordt gezegd dat zij
‘stillen in den lande’
zijn. In deze rubriek
dagen we hen uit om
uit de kast te komen,
zichzelf te laten zien
en hun geloof onder
woorden te brengen.
‘Ik wil nooit minister-president zijn, maar als het dan toch
moet, dan zorg ik er in ieder geval voor dat politici niet
op onmenselijke uren hoeven te werken. Als ik op het
journaal zie dat ze tot midden in de nacht debatteren, en
’s ochtends vroeg alweer verder moeten, dan denk ik aan
al die arme gezinnen. Geen wonder dat relatief weinig
vrouwen hogerop in de politiek willen, als dat betekent
dat je zo weinig thuis kunt zijn. Daarnaast zou ik proberen
meer beleid voor de langere termijn uit te zetten. De
uitwerking van wet- en regelgeving wordt nu bepaald
door incidenten, en door stokpaardjes van ministers en
staatssecretarissen. Ik zou ontwikkelingen de tijd geven
om te landen in de praktijk.’
Waar bidt u voor?
‘Sinds ik zelf moeder ben, bid ik voor alle zwangere
vrouwen, kinderen en hun moeders, die vastzitten in
oorlogsgebieden. Ik vind het hartverscheurend om op
het journaal te zien hoe moeders met kinderen van soms
maar een paar dagen of weken oud, op de vlucht zijn.’
Van welk lied krijgt u kippenvel?
‘Alles is lucht van Stef Bos, van de cd In een ander licht.
Dat lied is gebaseerd op Prediker. Het gaat over de
verschillende kanten van het leven – “voor alles wat er
gebeurt, is er een tijd in het leven”. Het lied helpt me
te relativeren.’
Sanne Weijers
Welk boek ligt er op uw nachtkastje?
Sanne Weijers is geboren in 1984 en lid van de doopsgezinde
gemeente Utrecht. Ze is projectleider bij een onderzoeks- en
adviesbureau voor het onderwijs, en voorzitter van de Schoorlse
Vrienden*. tekst Jan Willem Stenvers – foto Lotte Weijers
heb ik het boek 15 lessen over leven, liefde en leiderschap van
Wat betekent het woord ‘doopsgezind’ voor u?
‘Bewust gedoopt worden, waarbij aan de doop een eigen,
zelf geformuleerde geloofsbelijdenis ten grondslag ligt.’
Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn?
‘Jezus. Hij is immers degene die we proberen te volgen
en van wie we proberen te leren. Hoe handig zou het dan
zijn om voor één dag Jezus te zijn, en zo een beter inzicht
te krijgen in zijn denken en handelen.’
Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet?
‘Nelson Mandela, misschien een beetje cliché. Vorig jaar
24
Mandela gelezen. Door dat boekje werd me nogmaals
duidelijk hoeveel hij heeft betekend voor de strijd tegen
de ongelijkheid in Zuid-Afrika, en voor de wereld in zijn
algemeen. Hoe hij ondanks – of misschien dankzij – wat
hij heeft meegemaakt nog zo sterk geloofde dat het
anders kon, en anders moest. Hij voorzag een andere
wereld, een wereld zonder apartheid.’
‘Ik heb geen nachtkastje en ik lees zelden een boek. Als ik
een boek lees ben ik daar ongeveer een jaar mee bezig.
Ergens in mijn huis ligt Het spel van de engel van Carlos
Ruiz Zafón, waarin ik halverwege ben blijven steken.
‘Ik bid voor alle zwangere vrouwen,
kinderen en hun moeders,
die vastzitten in oorlogsgebieden’
Op zich is het een intrigerend boek over een jonge
schrijver in Barcelona, die voor een mysterieuze uitgever
een boek moet schrijven zoals nog nooit geschreven is,
en dat de wereld zal veranderen. Dat boek lees ik echt
nog wel eens uit hoor. Het is niet zo dat het me niet
aanspreekt, of dat ik het saai vind. Maar ik neem er pas
de tijd voor als ik alle rust heb, bijvoorbeeld op vakantie.
Ik lees wel elke dag, lekker ouderwets, de papieren versie
van de Volkskrant. Bij het ontbijt probeer ik de belangrijkste stukken te lezen.’
Waar mogen we u om drie uur ’s nachts voor
wakker maken?
‘De laatste maanden word ik elke nacht wakker gemaakt
door mijn dochter van vier maanden, die ’s nachts wil
drinken. Ik zou graag weer eens een nacht doorslapen,
dus behalve door haar, wil door niemand anders wakker
gemaakt worden!’
Wat is uw favoriete vakantiebestemming?
‘Alle wintersportgebieden. De vrijheid, de uitzichten, de
lichaamsbeweging, de frisse lucht en de gezelligheid in
de hutten. Zeven dagen achter elkaar doe je precies
hetzelfde. Opstaan, ski-kleren aan, ontbijten, met de lift
naar boven, skiën, tussendoor wat eten en drinken, nog
meer skiën, rond vijf uur vermoeid terug naar het hotel
of huisje, eten en naar bed. Het heeft haast een soort
reinigende werking. Na een week ben je geestelijk
volledig uitgerust en fysiek een stuk beter in conditie.’ <<
* Vriendengroep/donateurs
van vakantie- en groepsaccommodatie Dopersduin
advertentie
Winterarrangement bij Mennorode
15 december 2014 t/m 15 maart 2015
Met het winterarrangement kunt u voordelig en in winterse sferen genieten van het prachtige
natuurschoon van de Veluwe! Slechts € 99,- p.p. inclusief 2 overnachtingen, ontbijt, 1x diner
en een warm welkomstdrankje. Kijk voor meer info en voorwaarden op www.mennorode.nl
Waarover werd u voor het laatst echt kwaad?
‘Toen een fietser zonder licht door rood reed, terwijl het
hard regende. Ik, als automobilist, kon hem door het
slechte weer, en vanwege het feit dat hij geen licht had,
niet zien. Ik reed hem bijna van zijn sokken toen ik optrok
bij mijn groene verkeerslicht.’
www.mennorode.nl
|
[email protected]
|
Apeldoornseweg 185, Elspeet
|
0577 498 111
25
Menno Simons-lezing
De kunst
van het
vreedzaam vechten
tekst Johan Tempelaar
foto Jan Willem Stenvers
De derde editie van de Menno Simons-lezing,
op 1 november in de Leeuwarder vermaning, werd
verzorgd door filosoof en voormalig Denker des
Vaderlands Hans Achterhuis.
lijke rechtspraak, een regering die
In de lezing ging Hans Achterhuis in
op het eigentijdse religieuze fenomeen van de Islamitische Staat, en op
de noodzaak van instituties teneinde
vreedzaam te kunnen vechten.
Achterhuis beoordeelde de IS aan de
hand van twee vergelijkbare fenomenen in het eigen Europese verleden:
het gewelddadige Münster van de
Wederdopers in 1534 en 1535, en het
enthousiasme en de onlusten rond
Sjabbatai Tswi, de veronderstelde
joodse Messias in 1666. Achterhuis
trok parallellen tussen de drie messianistische bewegingen, niet om te
komen tot een oplossing of strategie
voor het heden, maar om het fenomeen te kunnen duiden en begrijpen.
In het tweede deel van zijn lezing,
die met zo’n honderdzeventig deelnemers uitstekend werd bezocht,
ging Achterhuis in op het belang van
instituties. Strijd en conflicten zijn
onvermijdelijk, zo stelde Achterhuis,
maar in een moderne samenleving
zijn idealiter geen vijanden meer die
men fysiek uit moet schakelen. Wel
zijn er tegenstanders met wie men,
al dan niet via compromissen, vreedzaam verder moet. Vreedzaam leven
is, hoe verdienstelijk ook, niet meer
genoeg: er moet vreedzaam gevochten
worden. Dat dit mogelijk is, danken
wij aan onze moderne instituties.
Achterhuis: ‘Dat zijn niet alleen de
verkiezingen in een parlementaire
democratie, maar ook een onafhanke-
bereid is verantwoording af te leggen
en een markt waar in principe iedereen toegang toe heeft.’
‘Niet alleen binnen dit soort instituties, maar ook op sportvelden, in de
vrije media en in de wetenschap is
sprake van de kunst van het vreedzaam vechten. Het gaat om een
kostbare verworvenheid, waarvan het
belang te weinig wordt onderkend.
Al deze instituties hebben namelijk
onderhoud nodig, anders brokkelen
ze af en ontsporen ze, zoals met de
markt en de financiële sector nu al
het geval lijkt te zijn. Er moet daarom
niet alleen binnen deze instituties
vreedzaam worden gevochten, maar
ook ten behoeve ervan.’ <<
Zie www.doopsgezind.nl >
nieuws voor een videoopname, de uitgeschreven
lezing, een uitgebreider
verslag en foto’s.
27
toekomstmuziek
De loop der geschiedenis is onvoorspelbaar, maar dromen mag.
Drie doopsgezinde voorgangers stappen in de tijdmachine,
spreken hoop, raad en verwachting uit en vertellen ons hoe de
broederschap er in 2044 uit kan zien.
Yvette Krol (39 jaar) voorganger in Noordoost
Nederland en jeugdwerker gds
Als ik op zondagochtend een rondje loop met de hond,
kom ik zelden iemand tegen. De wereld is nog in diepe
rust. Ik noem dit, omdat ik mij soms afvraag waarom
we met de kerk zo hangen aan die tien uur op zondagochtend. Met de kern van ons geloof heeft het, voor mijn
gevoel, niet zoveel te maken, en het maakt de drempel
voor buitenstaanders er niet lager op. Ook andere zaken
die ons dierbaar zijn staan het kerk-zijn in deze tijd
misschien eerder in de weg dan dat ze er iets aan
bijdragen.
Als we vandaag voor het eerst een kerk zouden beginnen,
zouden we dingen anders doen. Bijvoorbeeld een heleboel liedjes uit het Nieuwe Liedboek nooit verzinnen en
geen groot orgel laten bouwen. We zouden een goede
internetverbinding en beamer onmisbaar vinden, en een
goede website laten maken waarop duidelijk naar voren
komt wie we zijn.
Als we vandaag voor het eerst een kerk zouden beginnen,
dan zouden we er vol van zijn. We zouden er steeds met
mensen over willen praten en vertellen hoe belangrijk
die plek voor ons is, en hen uitnodigen mee te bouwen.
We zouden ons geroepen voelen handen en voeten te
geven aan wat we geloven. Vergaderingen zouden dan
niet alleen gaan over de staat van het gebouw en hoe we
de volgende maand halen, maar vooral over wat onze
missie is, en waarom we bij elkaar komen.
Als we vandaag een kerk zouden beginnen, dan zouden
we heel hard ons best doen om een brug te slaan tussen
wat we te bieden hebben en de wereld om ons heen.
28
Een kerk die dat zou doen, heeft grote kans er over dertig
jaar nog te zijn. Sommige kerken zullen in 2044 heel
erg ‘2014’ zijn, met een beamer en het Nieuwe Liedboek.
Die kerken hebben dan waarschijnlijk moeite buitenstaanders te enthousiasmeren. Maar er zullen ook kerken zijn
die aansluiting blijven zoeken bij de wereld waarin ze
staan, en die het lukt het evangelie te vertalen naar hun
eigen tijd. Zingevingsvragen en behoefte aan spiritualiteit
en verbondenheid met anderen zijn van alle tijden,
maar moeten steeds opnieuw vorm worden gegeven.
Aan ons de taak daar ruimte voor te scheppen.’
Herman Heijn (59 jaar) voorganger in Haarlem
In 1984 was ik in wat toen Oost-Berlijn was. Met een
kerkelijke delegatie waren we uitgenodigd op de burelen
van de socialistische partij. Deze wilde ons inpeperen
dat we moesten stoppen met het vanuit Nederland aanzwengelen van de discussie over kernwapens. Ik vroeg
hoe zij het vonden dat de katholieke bisdommen nog
steeds dwars door Oost- en West-Duitsland liepen.
De aanwezige partijhistoricus zei: ‘de kerk heeft niet het
eeuwige leven, wij wel’. Niemand in die kamer dacht
dat in ’89 de Muur zou vallen…
Alles wat we zeggen over de toekomst staat tussen aanhalingstekens, maar kerken zijn ontzettend taai. Dat zijn
twee dingen die je moet beseffen. En dat heb ik wel
geleerd na die ontmoeting in Oost-Duitsland. De traditionele kerken in Nederland, waar de doopsgezinden ook
onder vallen, vergrijzen heel snel en verliezen hun grip
op de samenleving. Ze slagen er maar heel incidenteel
en lokaal in om aan de teloorgang te ontsnappen.
Kijk naar de MH17-ramp. Zonder kerk is een ritueel
georganiseerd om de stoffelijke overschotten letterlijk en
figuurlijk te laten landen. Mensen slagen er uitstekend
in om zonder kerk zin te geven aan hun leven.
Om barmhartigheid te beoefenen en afscheid te nemen
van hun dierbaren.
Het antwoord op de vraag waar wij in 2044 staan, is
volstrekt onduidelijk. Als je het statistisch bekijkt, zal de
laatste generatie doopsgezinden elkaar af en toe ontmoeten in een soort reünie-achtige sfeer. Een noemenswaardige kerk of gemeente hebben we dan niet meer.
Maar! Er zijn twee factoren waarvan wij niet weten wat ze
zullen brengen: de loop van de geschiedenis – die kent
soms rare wendingen – en dan is er nog de Heilige Geest.
Is het belangrijk dat de doopsgezinden blijven bestaan?
In de geschiedenis van het christendom doen wij pas een
kwart van de tijd mee, dus hoe belangrijk zijn wij nou?
Wel is het belangrijk dat het woord van God gestalte krijgt
in de samenleving en in mensen. Dat is wat Jezus
probeerde te bewerkstelligen. Hij was niet kerken aan het
stichten.
Doopsgezinden moeten vooral niet bezig zijn met het
voortbestaan van doopsgezinden. Maar wel dát doen waar
ze voor bestemd zijn: het verkondigen van het Woord
met woorden en daden. Moet je eens kijken in 2044, als
ze dat blijven doen… Dan kan de Heilige Geest best eens
een stevige bries in de zeilen van het scheepje blazen.
foto Raymond Rutting
Doopsgezind in 2044?
Simon van der Linden (28 jaar) voorganger in Joure,
Sneek en Bolsward
Het was nog maar een paar jaar
geleden, dat jubileum in 2036. Vijf
eeuwen nadat Menno uit de Roomskatholieke kerk was gestapt, waren
er nog maar een paar kleine doopsgezinde gemeenten over. Toch was
men al in 2035 samengekomen om te
bedenken hoe het jubileum gevierd
kon worden. Tijdens deze bijeenkomst waren mooie plannen bedacht:
een musical over Menno in Amsterdam, een expositie waar hedendaagse
kunstenaars hun visie op Menno
zouden uitbeelden in Haarlem, en
een historische tentoonstelling in
Witmarsum.
Tijdens de rondvraag stond een
zuster op. Ze had tijdens de vergadering niets gezegd, maar nu: ‘Wat
willen we nou eigenlijk? Allemaal leuk
en aardig wat we gaan doen, maar
heeft het nog wel zin?’ Ze ging weer
zitten. Het bleef even stil. Sommigen
keken haar verwijtend aan: hoe kon
ze?! Maar anderen wisten dat ze gelijk
had. Binnenkort zou er geen enkele
gemeente meer over zijn.
Toen bukte een broeder, rommelde
wat in zijn versleten leren tas en
haalde er een oud boek uit. Men
staarde hem aan en zei niks, een
enkeling keek ongeduldig op zijn
horloge. Met zijn vinger gleed de
broeder langs de regels, tot hij vond
waar hij naar op zoek was. Hij las
voor: “Want niemand kan een ander
fundament leggen dan er al ligt
– Jezus Christus zelf.” Hij keek op van
de tekst en zei: ‘Laten we het eens
hebben over Menno’s boodschap.
Hij liet alles los om de gemeente
helemaal opnieuw op te bouwen, op
dit fundament. Wat gebeurt er als wij
nu, net als hij, helemaal opnieuw
beginnen met alleen dit fundament
voor ogen?’
Na enige stilte ontstond een gesprek.
Het ging over de bijbel, Jezus, God en
geloof. Ja, waarom niet juist in 2036
gewoon helemaal opnieuw beginnen?
Geen tentoonstellingen en musicals,
maar samen de bijbel lezen en
bespreken. Dat zou pas een echt
‘Mennojaar’ worden.
Men liet alle dakgoten en kerkgebouwen, alle vergaderingen en overleggen even voor wat ze waren, en
kwam alleen samen om de bijbel te
lezen. Men las gebeden, liederen en
psalmen, en verhalen over de man
uit Nazareth die zijn leerlingen de
voeten waste.
En het enthousiasme keerde terug.
Met vallen en opstaan leerde iedereen
opnieuw wat het betekende om leerling van Jezus te zijn. Er werd weer
gebeden voor elkaar en er werd hartstochtelijk gezongen. Ook vreemdelingen waren verrast over de
nieuwe levenswijze van de doopsgezinden. Enkelen besloten zelfs eens
een kijkje te gaan nemen. En zo verspreidde zich het nieuws dat er iets
met die doopsgezinden aan de hand
was. Steeds meer mensen wilden
dat met eigen ogen zien.
Een paar werden zelfs zo geraakt,
dat ze zusters en broeders werden in
Jezus Christus. <<
29
puzzelen
doe mee
& win!
kribtogram 2014
puzzel Menno Meihuizen
Horizontaal
2 Die code lijkt op geknoei (5)
4 Dorstlesser (5) 10 Dat blaasinstrument ontbreekt weer (9) 11 Zij zingt
het hoogste lied (7) 12 Waterweg van
klinkers? (2) 13 De arbeid van vissers (7)
15 Wiskundige groente (6) 16 Arbeidsdeskundige (8) 17 Asbak? (3) 18 Bij de
chirurg is het in orde (2) 19 De storm
die je in de rug hebt (10) 21 Paul de
Leeuw junior (4) 22 Katholiek vogeltje? (4) 23 Familie van het stekelbaarsje? (7) 25 Die jongen is buiten
westen (2) 26 Naast links en rechts (6)
27 Pijnlijke opbergruimte (4) 28 Land
van granen en spaanplaat (8) 29 Reisorganisatie voor dieren? (4) 30 Dat dier
is (enorm) grappig (8) 31 De houding
van pudding en vla (8)
Verticaal
1 Haar moeder is ouder (3) 3 Wordt
aangelegd door minstens twee verpleegkundigen (20) 5 Wie het eerste
doctor is! (16) 6 Pakje met o.m pleisters
en een mitella (14) 7 In die periode
leefde een schilder (8) 8 Auto met vloerbedekking (10) 9 Daarvan wordt een
harnas gebreid (8) 11 Schijnt reclame
te zijn (6) 14 Met koek het water
opgaan (9) 20 Overdragen aan het
verlaten kippenverblijf (9) 24 Kostbare
atletiektraining (8) 25 Die jongen heeft
geen haar (9)
30
Los het kribtogram op en maak kans op een
van de volgende prijzen
>1 x bed-and-breakfast arrangement voor 2 personen
t.w.v. € 177,–
Schilderachtig mooi ligt Dopersduin, verscholen
onder de Schoorlse duinrand. Al sinds de jaren ’30
staat het open voor mensen, individueel of in groeps verband. Gasten vanuit de hele wereld verblijven
in Dopersduin voor bijvoorbeeld een vakantie,
vergadering, retraite of seminar.
Aan één van de goede inzenders van de puzzel biedt
Dopersduin het volgende arrangement aan:
3 dagen (2 nachten) weekendverblijf obv logies-ontbijt,
incl. 1 dag huurfietsen. Reserveren op basis van beschik baarheid, tussen november en mei, tot eind 2015.
>2 x Dopper Steel t.w.v. € 27,50
De Dopper Steel is een waterfles met een stoer, robuust design
en een inhoud vna 800 ml (de Dopper Original is 500 ml).
Dopper is een initiatief ter promotie van kraanwater en het
terugdringen van de berg plastic afval. De Dopper is een Nederlands ontwerp en wordt klimaatneutraal geproduceerd, is vrij van
bpa en draagt bij aan drinkwaterprojecten in Nepal.
‘Dopper. The message is the bottle’ | www.dopper.nl
in memoriam Frits Groeneveld
Op zondag 26 oktober is Frits Ph. Groeneveld overleden. Groeneveld was jarenlang werkzaam voor NRC Handelsblad, onder meer
als redacteur geestelijk leven.
Op 58-jarige leeftijd werd Groeneveld na een studie theologie
doopsgezind voorganger. Groeneveld diende achtereenvolgens
de gemeenten Baarn-Soest, Zeist en Amsterdam. Na zijn emeritaat
werd hij pastoraal consulent van de doopsgezinde gemeente Koog
en Zaandijk en Westzaan. Ook bleef
hij zijn kwaliteiten als redacteur en tekstschrijver inzetten binnen
de doopsgezinde wereld, onder meer als redactielid van het
Amsterdamse gemeenteblad In dit Amsterdam en met incidentele
bijdragen voor Doopsgezind NL.
Frits Groeneveld werd 75 jaar. Dat zijn leven en werken niet vergeten worden en zijn nagedachtenis velen tot inspiratie en zegen
mogen zijn.
volgende nummer: vriend
of vreemde?
>3 x boekenbon t.w.v. € 10,–
> merkwaardige culturen en hokjesmensen
> hoe en waarom van de ads-Commissie inzake de verhouding
U kunt uw volledig ingevulde oplossing tot uiterlijk
12 januari 2015 inzenden naar [email protected],
of per post sturen aan Doopsgezind NL (zie de gegevens
in het colofon hieronder).
Joden-Christenen
> Exodus: Gods and Kings
en nog veel meer...
colofon
via de aangegeven contactgegevens
Tea Rienksma, Marjon Slotboom, Jan
Abonnement Groot letter
in dit colofon.
Willem Stenvers
cbb 0341 56 54 99 of [email protected]
Doopsgezind NL is een uitgave van de
U kunt uw bijdrage overmaken op
Druk gbu Grafici, Urk
Het volgende nummer van Doops-
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v.
Advertenties Saskia Meerts
gezind NL verschijnt medio februari
(ads) en verschijnt tien keer per jaar.
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
Oplage 7.500
2015. Reacties voor ‘ingekomen’
Het blad wordt tegen een vrijwillige
onder vermelding van ‘dnl 2014’.
Papier G-Print Proost & Brandt,
uiterlijk 12 januari 2015 aanleveren.
bijdrage toegezonden aan alle leden
Hoofdredactie Johan Tempelaar
fsc-gecertificeerd
Brieven dienen kort en zaakgericht
van doopsgezinde gemeenten.
(coördinator communicatie)
Contact redactie & advertenties
te zijn. De redactie behoudt zich het
Vrienden en belangstellenden die
Eindredactie Marijke van Duin
Singel 454 | 1017 aw Amsterdam
recht voor om bijdragen in te korten
het blad willen ontvangen, betalen
Redactie Kalle Brüsewitz, Martin
t 020 623 09 14 | [email protected]
of niet op te nemen.
€ 40,– per jaar. U kunt zich opgeven
Maassen, Wieteke van der Molen,
www.doopsgezind.nl
© ads 2014
31
tentoonstelling
Het Catharijneconvent in
Utrecht brengt momenteel
de tentoonstelling ‘Ik geef
om jou! Naastenliefde
door de eeuwen heen.’
Heb uw naaste lief
De zeven werken van barmhartigheid
Noord-Hollandse school
(Haarlem), 1580 | eigendom van
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
Er is aardig wat loos, daar op dat Haarlemse schilderij
uit 1580. Een rijke heer geeft een munt aan een bedelaar
en de vrouw naast hem draagt kleren over haar arm.
Een ander krijgt brood toegestopt en drinken in zijn nap.
Meer op de achtergrond worden een zieke verzorgd en
een gevangene bezocht. Een reiziger krijgt onderdak.
Zulke schilderijen met werken van barmhartigheid kon
je in die dagen vinden in kerken, in openbare gebouwen,
en bij mensen thuis. Jezus heeft het over barmhartigheid,
vlak voor zijn arrestatie. Met zijn leerlingen benoemt
hij wie barmhartig is en wie niet, aan de hand van voorbeelden die helder in beeld zijn te brengen. En de
schilderkunst geeft er altijd eentje meer dan de tekst
van Mattheus 25 – zoek het zevende!
Het schilderij diende om het grootste gebod onder de
aandacht van de kijkers te brengen: goed voorbeeld doet
goed volgen, was het idee. Naastenliefde – caritas in het
Latijn – werd heel concreet weergegeven, en voor iedereen die een beetje oplet, is het in menige voorstelling
op straat te vinden. Caritas wordt bijvoorbeeld tot leven
gebracht in de persoon van een gulle dame die ronddeelt
van de overvloed die zij toevallig wel heeft.
Zo wordt naastenliefde herkenbaar bij de heilige Elisabeth
van Thüringen, een adellijke dame uit de 13e eeuw, om
wie inspirerende verhalen zijn geweven.
Het Catharijneconvent toont ons een mooi beeld van
armoede en gebrek, ziekte en ouderdom, en hoe Nederlanders daarmee omgingen. Er zijn genoeg bijbelse
inspiratiebronnen, en die hebben door de eeuwen heen
velen ertoe aangezet een deel van hun rijkdom af te staan
ten behoeve van hen die het niet getroffen hebben.
32
tekst Nelleke Kan-van Dishoeck
beeld Museum Catharijneconvent
Ziekenhuizen en zorgcentra komen voort uit de maatschappelijke betrokkenheid van gelovigen die zich lieten
aansporen door bijbelverhalen. Bijvoorbeeld de vraag van
de rijke jongeling hoe hij in de hemel komt, de verhalen
van de barmhartige Samaritaan, of het verhaal van de rijke
man en de arme Lazarus. Zo kunnen wij in onze binnensteden overal sporen vinden: hofjes, weeshuizen, oude
mannen- en vrouwenhuizen, gasthuizen. De meesten
hebben hun oorspronkelijke functie niet meer, maar hun
decoratie verhaalt nog altijd van naastenliefde in vroeger
eeuwen.
Wie is mijn naaste – is dat een vraag van lang geleden?
Nou nee, ook vandaag de dag is zorg nodig voor drugsverslaafden, zieken, vluchtelingen, ouderen, gehandicapten, werklozen, of kinderen voor wie niet goed gezorgd
wordt. In onze maatschappij discussiëren we daar zo
ongeveer dagelijks over. Wat zijn de grenzen, wat mogen
we wel en niet eisen, wat moeten we in ons land als zijnde
normaal aanbieden, en wat houdt de participatiemaatschappij eigenlijk in? Bij de tentoonstelling zijn iedere
dag mensen aanwezig die in uiteenlopende projecten op
hun eigen manier invulling geven aan het begrip
naastenliefde.
Zorgen voor een ander. Iedereen kent het diep van
binnen, en het is een vaste waarde in alle godsdiensten.
Moge het tot leven komen als wij het feest vieren dat God
de wereld zó lief had dat hij zijn enige zoon gaf.
De tentoonstelling loopt tot 1 maart 2015.
Meer informatie is te vinden op www.catharijneconvent.nl

Hoe werken doopsgezinde gemeenten aan verzoening in Guatemala?

DNU 23, december 2014 - Algemene Doopsgezinde Sociëteit

DNU BV april 2014 - Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Gemeentenieuws februari 2014 - Doopsgezinde Gemeente Arnhem

Doopsgezind DH Pinksternummer - Doopsgezinde Gemeente Den

ida juli/augustus 2014 - Verenigde Doopsgezinde Gemeente

Doopsgezind DH Paasnummer - Doopsgezinde Gemeente Den Haag

download hier

ida oktober 2014 - Verenigde Doopsgezinde Gemeente Amsterdam

Stemmen - Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Edam A. Van Overbeek-Akkerboom Voorhaven 172 postcode +

Lees meer - Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Activiteitenmatrix - Platform Zorg en Welzijn Alkmaar

Nevenfuncties Naam: mr. drs. Tj. (Tjeerd) Hoekstra Functie

lijst van deelnemers en organisaties

VLAANDEREN iN cijfERs - Introductiepagina - Home

aktiviteitenkalender - Doopsgezinde Gemeente Joure

Speellijst FF voor de web-site oktober 2014