ANORGANISCHE GRONDSTOFFEN

1
Appendix A
Overzicht strategische elementen/kritieke metalen en
hun toepassingen
De voortschrijdende ontwikkeling van mobiliteit, energieconversie, ICT en medische technologie
bracht een indrukwekkende toename mee van de diversiteit aan functionele technische elementen.
Dit wordt geïllustreerd in Figuur A-1: Waar men in de windmolens van de zeventiende eeuw, naast
hout, alleen maar ijzer en zink in de constructie vindt, hebben op vandaag, niet alleen de nieuwe
windmolens, maar daarnaast de fotovoltaïsche panelen, de informatica technologieën en de
transportsystemen haast het volledige periodieke systeem van elementen nodig.
Figuur A-1: Historische ontwikkeling van de diversiteit van de elementen in technologische
toepassingen
Als voorbeeld geeft onderstaande tabel een overzicht van de toepassing van metallieke basis- en
technische metalen in allerhande koolstofarme nieuwe energie- technologieën.
Metals used in low-carbon technologies
Technology
Wind
Solar (photovoltaic)
Device
Metals
Permanent magnets in
generators
Dysprosium, neodymium, praseodymium
Steel alloys (eg, for
offshore applications)
Copper, chromium, manganese, molybdenum,
nickel
Crystalline silicon
Silicon, silver, tin
Thin films
Cadmium, copper, indium, gallium, germanium,
selenium, tellurium
Solar (concentrating) Solar mirrors
Silver
Bio-fuels
Catalysts
Cobalt, palladium, platinum, ruthenium, rhodium
Nuclear energy
Reactor control rods
Cadmium, chromium, cobalt, copper, hafnium,
indium, lead, molybdenum, nickel, niobium, silver,
2
tin, tantalum, titanium, tungsten, vanadium,
wolfram, yttrium, zirconium
Hybrid- and electro
vehicles
Electricity storage
Motors
Copper, dysprosium, neodymium, praseodymium
Li-Ion Batteries
Cobalt, lithium, manganese, nickel
Ni-MH Batteries
Cerium, cobalt, lanthanum, manganese,
neodymium, nickel, praseodymium
Cerium, cobalt, gallium, lanthanum, manganese,
nickel, iridium, palladium platinum, rhodium,
ruthenium, vanadium, yttrium
Fuel Cells
High efficiency
lighting
LED, halogens and
fluorescent lamps
Cerium, dysprosium, europium, gallium, indium,
lanthanum, niobium, scandium, terbium, yttrium
Electricity grids
Cables
Copper, lead
Carbon capture and
storage (CCS)
Steel alloys
Cobalt, copper, chromium, manganese,
molybdenum, nickel, niobium, vanadium
Metallieke elementen, toegepast in allerhande koolstofarme nieuwe energie- technologieën.
Source: US DOE Critical Materials Strategy (2010 & 2011); JRC, Oakdene Hills & HCSS
(2011); IZT & Fraunhofer ISI (2009).
Zoals reeds in I B-3 beschreven, vonden al deze factoren hun weerslag in de wereldmarkt prijzen
voor de technische metalen en leidden in enkele gevallen, zoals bij de zeldzame aardmetalen, tot
dreigend-kritische situaties in de bevoorrading voor de industrie in onder andere de Europese Unie.
Dit resulteerde in meerdere acties wereldwijd, in het bijzonder ook bij de Europese Commissie. Er
werd onderzocht welke elementen een strategisch belang hebben voor de economie in de Europese
Unie en hoe goed verzekerd de bevoorrading in de Europese Unie nu en voor de nabije toekomst
verzekerd wordt. Een eerste evaluatie werd in 2010 afgerond en gepubliceerd . Hierbij werden 41
grondstoffen (buiten de brandstoffen) geëvalueerd en daarvan werden 14 als “kritieke grondstof
voor de economie in de Europese Unie” gecategoriseerd. Hierbij wordt een relatieve vergelijking
gebruikt : een element wordt als “kritiek” aanzien indien het risico van tekorten in zijn
bevoorrading enerzijds en zijn impact op de economie anderzijds hoger is dan voor de meerderheid
der elementen. Het risico van de bevoorrading hield rekening met de politieke en economische
stabiliteit van de landen, waar deze elementen via mijnbouw ontgind worden, evenals met de
geografische concentratie van de ontginning, met het potentieel voor substitutie, het belang van de
recyclage, de milieu-impact van de mijnbouw van deze elementen en de mogelijke consequenties
daarvan in de vorm van nieuwe maatregelen. Het resultaat van de eerste versie van deze studie is
in Figuur A-2 voorgesteld, en de actualisering ervan werd in 2013 gestart .
3
Figuur A-2: Resultaat van de eerste versie van de evaluatie van het economisch belang en het
bevoorradingsrisico voor de Europese Unie van 41 elementen en materialen (buiten
brandstoffen) (DG Enterprise an Industry - 2010) (Achzet B, Reller A. et al. 2011)
De veertien als kritisch gecategoriseerde elementen en materialen bevinden zich in het rechter
bovenkwadrant. In deze categorie vinden we terug : antimoon, beryllium, kobalt,veldspaat
(grondstof voor fluor), gallium, germanium, grafiet, indium, magnesium, niobium, de platina groep
metalen (PGM), de zeldzame aardmetalen (REE), tantaal en wolfraam.
Meerdere van deze veertien kritische elementen / materialen vinden we vandaag in de belangrijke,
moderne technologieën met wereldwijde, massa-applicatie terug, zoals in tabel 1 samengevat en
daaronder aan de hand van enkele voorbeelden geïllustreerd (ERT report 2013).
In hedendaagse mobiele telefonen / draagbare
minicomputer (“smartphones”) worden bijna
vijftig verschillende elementen, voor een groot
deel in zeer kleine concentraties, gebruikt.
Zoals in Figuur A-3 voorgesteld, worden de
kritische elementen indium, yttrium,cerium
en europium voor de LED display gebruikt;
kobalt in de heroplaadbare batterij; goud,
palladium, tantaal en gallium in de
electronische
circuits
en
de
zeldzame
aardmetalen neodymium en dysprosium in
de magneten van de microfoon en de
luidspreker.
Figuur A-3: Schematische opbouw van een moderne mobiele telefoon / draagbare minicomputer.
Voor
de
meest
energie-efficiënte
verlichtingstechniek (LED) zijn onder andere de
kritische elementen indium, gallium en
zeldzame aardmetalen in de fosforen nodig.
Figuur A-4: Schematische opbouw van een energie-efficiënte verlichting (LED).
4
In voertuigen met verbrandingsmotor vindt men de kritieke metalen der platina-groep, platina,
palladium en rhodium, naast enkele zeldzame aardmetalen in de uitlaatgaskatalysatoren (Figuur
A-5). Voor de voertuigen met hybriede aandrijving, en de toekomstige elektrische drijflijn is het
kritische element neodymium nodig voor de elektrische motor en de elementen / materialen
lanthaan, cobalt en grafiet voor de heroplaadbare batterij.
Figuur A-5 en A-6: Schematische opbouw van een voertuig met verbrandingsmotor en een
voertuig met elektrische drijflijn
Het kritische element germanium wordt onder
andere in fotovoltaïsche panelen met een zeer
hoge efficiëntie voor de conversie van het
zonlicht gebruikt. Deze technologie wordt in de
ruimtevaart toegepast (satellieten) en in
concentrator –zonnecellen.
Figuur A-7: Schematische opbouw van een concentratorzonnecel.
5
Appendix B
ECOLOGISCHE en MILIEU-IMPACT VAN MIJNEN
De impact op het milieu (en gezondheid) van mijnbouwactiviteiten wordt voor een groot deel
bepaald door het soort erts dat gewonnen wordt, en door de wijze van ontginning. In oudere
mijngebieden zien wij dat deze impact bovendien sterk is geëvolueerd doorheen de levensduur van
de mijn -die voor een ertsmijn gemiddeld meer dan 30 jaar bedraagt-. Dit houdt in dat de
technologie zowel voor de ontginning als voor de reductie van de milieu-impact zeer sterk kan (en
zal) evolueren gedurende de levensduur van de mijn.
De wijze waarop ontginningen in het verleden gebeurden, vaak met belangrijke negatieve impact
op het milieu, is niet langer representatief voor de mijnbouw en de behandeling van afvalstromen
van vandaag. Een toenemend milieubewustzijn heeft ertoe geleid dat er een uitgebreid wettelijk
kader werd geschapen, met duidelijke voorschriften en ingebouwde controle. In de nieuwste
exploitaties wordt de volledige levenscyclus van de mijn met aanvaardbare milieu-impact in kaart
gebracht, reeds vóór de mijn geopend wordt.
Echter de voor elk erts/land continu veranderende omstandigheden verklaren waarom een
algemeen overzicht van de impact van groeven en open-pit mijnen op het (leef)milieu ontbreekt.
Wel bestaan er voldoende rapporten die één of meerdere aspecten belichten maar telkens voor één
specifiek type erts.
De Europese milieuwetgeving in verband met mijnbouw is om voornoemde redenen niet specifiek.
Zij wordt in algemene termen gesteld en heeft betrekking op milieueffectrapportering en
milieuplanning, op natuurbehoud (bescherming van biodiversiteit, dierenhabitat en van
landbouwgronden), toezicht op het gebruik van chemicaliën en de waterkwaliteit, opvolging van
emissienormen en beheersing van bodemverontreiniging, afvoer van afval.
Toch kunnen er rond de mijnbouwsector in zijn geheel nog een aantal fundamentele vragen worden
gesteld.
Volgens bepaalde studies (EPA, 1987), kunnen problemen met betrekking tot mijnafval worden
beoordeeld als het tweede grootste milieurisico na de opwarming van de aarde en de aantasting
van de ozonlaag. De lozing in het milieu van mijnafval "kan leiden tot diepe, meestal
onomkeerbare vernietiging van ecosystemen". In veel gevallen kunnen de verontreinigde locaties
nooit volledig worden hersteld, omdat er zich geen beschikbare remedie aandient. Het is duidelijk
dat de milieu-effecten van de mijnbouw grenzen stellen aan de aanvaardbaarheid van de
exploitatie van minerale hulpbronnen. Er is bijvoorbeeld ca. 5 à 6 ton erts nodig om een gouden
trouwring te maken. De "onzichtbare materiaal input" voor de productie van goud uit oude
goudmijnresiduen is nog groter.
Het is duidelijk dat een erkenning van de "grenzen aan de hoeveelheid milieudruk die de
ecosystemen op aarde kunnen verwerken zonder onherstelbare schade aan deze systemen of aan
de life support processen die ze in staat stellen" (JB Opschoor, 1994) een radicale herstructurering
en heroverweging van de mijnbouwsector zouden vereisen. Deze opdracht zal es te moeilijker zijn
in ontwikkelingslanden waar nalatige praktijken en ongevallen schering en inslag zijn, en strenge
regels ontbreken.
6
In het speciale geval van goudwinning is er niet alleen de noodzaak om het landverbruik te
verminderen, maar ook de drastische behoefte aan een ambitieus programma tot het beperken of
verbieden van de niet-duurzame cyanidetechnologie.
7
Appendix C
Overzicht van Europese recyclagedoelstellingen
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de Europese recyclagedoelstellingen voor verschillende
sectoren en materiaalstromen, overkomende hoeveelheden afval voor Europa en België en de
bereikte resultaten voor recyclage in België. De cijfers zijn van 2009 tenzij anders aangeduid.
EC
richtlijn
Verpakkin
gsmateriaal
(1994/62
/EC)
(2004/12
/EC)
 2008
ELV
(voertuig
en
2000/53/
EC)
 2006
 2015
WEEE
(2002/96
/EC)
(2012/19
/EU)
 2012
 2015
Batterijen
(2006/66
/EC)
 2012
 2016
 2011
Europese doelstellingen
Hoeveelheid afval
Resultaat België
recyclage: 55% min – 80%
max; waarvan recyclage
van
50 gew% metaal,
60 gew%
glas/papier/karton,
22,5 gew%
kunststoffen,
15 gew% hout
Europa:
76,6 Mton/jr
2,75% tot. hoeveelheid afval
2009:
recyclage 79,1%; waarvan
recyclage van
95,4 gew% metaal,
88 gew% papier/karton,
100 gew% glas,
43 gew% kunststoffen,
56,8 gew% hout
Recyclage (+hergebruik):
80%
Terugwinning
(+hergebruik):
85%
Europa:
6 Mton/jr
0,2% tot. hoeveelheid afval
België (2009): 1,64 Mton/jr
België (2009): 128 kton/jr
Recyclage (+hergebruik):
85%
Terugwinning
(+hergebruik):
95%
Inzameling: 4kg/inwoner/jr
Recyclage: 50-80%
afhankelijk van WEEE
categorie
Terugwinning: 70-80%
afhankelijk van WEEE
categorie
Europa: geschat tussen
6,7 en 10,3
Mton/jr
0,2% à 0,35% tot.
hoeveelheid afval
België (2008): 89,1 kton/jr
2009:
Recyclage (+hergebruik):
88,4
%
Terugwinning
(+hergebruik):
90,6
%
2008:
Inzameling:
8,2kg/inwoner/jr
Recyclage: gemiddeld 77%
Terugwinning: gemiddeld
81%
(Inzameling: 30,2% van EEA
op de markt gebracht)
Inzameling 45% van EEA
op de markt gebracht, 65%
na 4 jaar
inzameling draagbare
batterijen: 25 %
inzameling draagbare
batterijen: 45 %
recyclage van 65 gew%
lood-batterijen; 75 gew%
Ni-Cd batterijen; 50 gew%
andere batterijen
Europa:
1,8 Mton/jr
0,04% tot. hoeveelheid afval
België (2008): 53,2 kton/jr
2009:
48,5% draagbare batterijen
ingezameld
8
Afval
kaderrich
tlijn
(2008/98
/EC)
recyclage van 50% papier,
metaal, kunststoffen en
glas in huishoudelijk afval
Terugwinning (incl.
hergebruik) van 70%
bouw- en sloopafval
Europa (2008):
huishoudelijk afval
221
Mton/jr
8,5% tot. hoeveelheid afval
2011: Recyclage totaal van
huishoudelijk afval: 36%*
2006: bouw- en sloopafval
67,5% terugwinning
Bouw- en sloopafval: 857
Mton/jr
32,8% tot. hoeveelheid afval
België (2008):
huishoudelijk afval
Mton/jr
Bouw- en sloopafval
Mton/jr
4,46
15,4
Gegevens gebaseerd op Eurostat, (De Villers et al., 2009), (BIO Intelligence Service, 2011)
*Voor de eenvoud is hier berekeningswijze 4 volgens 2011/753/EU gebruikt voor de recyclage van
huishoudelijke afvalstoffen en vergelijkbare bedrijfsafvalstoffen, wat de laagste inschatting geeft
voor de 50% doelstelling
40
WEEE, 2010
Waste collected
Waste collected from households
Kilograms per capita
35
Recovery
30
Products put on the market
25
20
Private households
collection target
= 4 kg per capita
15
10
5
Romania
Latvia
Poland
Lithuania
Spain
Cyprus
Slovakia
Greece
Hungary
Estonia
Slovenia
Portugal
Czech Republic
France
Bulgaria
Netherlands
United Kingdom
Austria
Finland
Luxembourg
Italy
Germany
Ireland
Belgium
Sweden
Denmark
Norway
0
Fig. C-1: AEEA op de markt gebracht, ingezameld en gerecycleerd/herwonnen/hergebruikt in
27 Europese landen (kg/capita), data voor 2010.
9
APPENDIX D
RECYCLAGE IN BELGIË
In vergelijking met de buurlanden scoort België bijzonder goed in recyclage en kan het zeker bij de
kopgroep gerekend worden, samen met Nederland, Duitsland, Oostenrijk en Denemarken ( Fig. II5). Net als in Europa is de recyclagesector in België een groeisector, met een toename in omzet en
werknemersaantal tussen 2000 en 2005 van 1983 M€ naar 2855 M€ en van 5350 naar 6003
werknemers, respectievelijk (sector in enge zin, cf. NACE 37.10, 37.20 en 51.57, gegevens
Statbel). Het indirecte effect van recyclage is evenwel veel groter, bijvoorbeeld in de metaalsector
waar voor een groot deel met gerecycleerd staal, aluminium, lood... wordt gewerkt.
Fig D-1: Recyclagepercentages voor verschillende types afval (ETC/SCP, 2010).
Al heel wat van de doelstellingen vooropgesteld door de huidige Europese richtlijnen worden in
België gehaald (tabel II-2) Hierbij moet evenwel de bedenking geformuleerd worden dat de
richtcijfers vooral rekening houden met de inzameling van afvalstoffen, en slechts af en toe met de
recyclage hiervan. Bovendien zijn deze cijfers op gewicht gebaseerd en zeggen ze niets over de
kwaliteit van de recyclage. Voor een aantal grote afvalstromen bestaat een aanvaardingsplicht en
zijn beheersorganisaties in het leven geroepen voor de praktische organisatie van de inzameling
(zoals Fost plus, Val-I-Pac, Febelauto, Recupel, Bebat en Recybat). In België werd in 2009 88,4%
(127972 ton) van de totale afval van voertuigen hergebruikt of gerecycleerd. Daarmee scoorde
België dat jaar het hoogst in Europa, hoewel de verschillen met de buurlanden niet groot zijn
(Nederland: 84,1%, Duitsland: 82,9%, VK 82,1%, Frankrijk 78,5%). De inzameling van
elektronisch afval (AEEA) bedroeg in België (2010) 9,3 kg/inwoner. Dit is meer dan de geldende
WEEE richtlijn vereist, maar de Scandinavische landen scoren hier duidelijk nog een stuk beter, tot
15,8 kg/inwoner in Zweden en Noorwegen (Fig. II-5) met meer dan 40% inzameling ten opzichte
van de op de markt gebrachte hoeveelheid.
10
APPENDIX E
EUROPESE INITIATIEVEN ALS REACTIE OP DE
GRONDSTOFFENPOBLEMATIEK
Europese Commissie en gerelateerde initiatieven

European Resource Efficiency Platform
http://ec.europa.eu/environment/resource_effi
ciency

Raw Materials Initiative
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/rawmaterials/

European Innovation Partnership (EIP) Raw
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-
Materials Initiative
materials/innovation-partnership/

EIT (call for KIC Raw Materials)
http://eit.europa.eu/kics/2014-call-for-kics/

European
http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-
Rare
Earths
Competency
Network
materials/erecon

ppp SPIRE
http://www.spire2030.eu/

Deutsche Rohstoffagentur (DERA) in der
http://www.bgr.bund.de/DERA/DE
BGR

ppp EMIRI
http://www.emiri.eu/

etp SMR
http://www.etpsmr.org/

etp SusChem
http://www.suschem.org/

eranet Era-Min
http://www.era-min-eu.org/

EU-US-Japan
Trilateral
Conference
Critical Materials
on
http://ec.europa.eu/research/industrial_techno
logies/index_en.cfm
Sleuteldocumenten
EC - COM - A resource-efficient Europe –
Flagship initiative under the Europe 2020
Strategy - 2011
EC - COM - Stappenplan voor efficiënt
hulpbronnengebruik in Europa - 2011
EC - Analysis associated with the
Roadmap to a Resource Efficient Europe 2011
EC - COM - The Raw Materials Initiative
'Meeting our critical needs for growth and
jobs in Europe' - 2008
Dit initiatief creëert een kader om te verzekeren dat het
beleid langetermijnstrategieën opzet die resultaten
opleveren op het vlak van grondstofefficiëntie.
Er is behoefte aan een coherente en geïntegreerde reactie,
over een groot aantal beleidsdomeinen heen, om de
verwachte tekorten aan hulpbronnen op te vangen en onze
welvaart op lange termijn in stand te houden. Dit
stappenplan is een eerste stap. De Commissie zal beleidsen regelgevingsvoorstellen opstellen om dit stappenplan ten
uitvoer te leggen.
Dit werkdocument levert de bewijsvoering achter het
Stappenplan voor efficiënt hulpbronnengebruik in Europa.
Het identificeert obstakels en doet voorstellen hoe deze te
verwijderen.
De Commissie stelt voor een Raw Materials Initiative te
lanceren, in erkenning van het groeiende belang om
betrouwbare toegang te hebben tot grondstoffen voor de
competitiviteit, groei en tewerkstelling in de EU. Deze
communicatie is een eerste stap naar een meer coherent EU
beleid hieromtrent (en focust op niet-energie mineralen).
11
De declaratie benadrukt de toekomstige nood aan een
gemeenschappelijke agenda omtrent onderzoek en hoger
The Luleå Declaration - A Response to the onderwijs gerelateerd aan duurzame voorziening van
Raw Materials Initiative - 2009
metallische en niet-metallische grondstoffen, en erkent de
toekomstige grondstofvoorziening als een maatschappelijke
uitdaging.
Voorstel tot het opzetten van een Europees
Innovatiepartnerschap rond grondstoffen (niet-energetisch,
EC - COM -Grondstoffen beschikbaar
niet-landbouw) ter bundeling van regionale, nationale en
maken voor het toekomstig welzijn van
Europese publieke en particuliere inspanningen inzake
Europa - voorstel voor een EIP inzake
innovatie en O&O en aan maatregelen aan de vraagzijde om
grondstoffen - 2012
maatschappelijke doelstellingen sneller en efficiënter te
verwezenlijken.
Korte memo omtrent het Raw Materials EIP met een
Innovation partnership to overcome
beschrijving van het kader, de doelstellingen, de methodiek
Europe's raw materials shortages - 2012
en de relevante belanghebbenden.
De succesvolle implementatie van een EIP vereist een
robuust en betrouwbaar zicht op de materiaalstromen. Het
doel van deze studie was om de huidige data omtrent
materiaalstromen (voor 21 materialen) in kaart te brengen
Study on Data Needs for a Full Raw
om de lacunes te identificeren en aanbevelingen te maken
Materials Flow Analysis - Report for DG
voor een toekomstige strategie rond dataverwerving.
Enterprise and Industry - 2012
Algemene aanbevelingen zijn: meer systematisch data te
verwerven (ipv alleenstaande éénmalige studies), meer
gestandaardiseerde data, de beschikbare
handelsstatistieken te stroomlijnen.
Strategische Innovatieagenda van het Europees Instituut
voor Technologie & Innovatie. Factsheet voor een
EC - The SIA of the EIT - the contribution Knowledge and Innovation Community rond Raw Materials,
of the EIT to a more innovative Europe waarin industrie, onderzoek en hoger onderwijs
Coreper decision 17-07-2013
samenwerken ter versterking van de Europese
innovatiecapaciteit (stimuleren van ondernemerschap, focus
op onderwijs, innovatie).
Lijst van kritieke grondstoffen op basis van een werkgroep
van experts. Getallen over reserves zijn geen betrouwbare
indicators voor de beschikbaarheid op lange termijn.
Geopolitieke en economische factoren spelen een meer
relevante rol. 41 mineralen en metalen zijn geëvalueerd met
EC - Report - Critical raw materials for
betrekking tot twee risico's: een toevoerrisico (politiekthe EU - 2010
economische stabiliteit, mogelijkheden voor substitutie en
recyclage, verspreide/geconcentreerde productie) en een
"milieu-land risico" (risico dat landen milieumaatregelen
(moeten) nemen en daardoor de grondstofvoorziening in het
gedrang brengen). De werkgroep beveelt aan deze lijst elke
5 jaar te hernieuwen.
Communicatie van de EC die reflecteert op de initiatieven
EC - COM - Tackling the Challenges in
omtrent en de ontwikkelingen binnen de grondstoffenmarkt
Commodity Markets and on Raw Materials
(globale ontwikkeling van de markt, EU beleidsmaatregelen,
- 2011
het Raw Materials Initiative: inhoud en toekomst).
De EESC dringt bij de EC aan op het monitoren van de
internationale handel in kritieke grondstoffen en een meer
Opinion of the European Economic and
actieve buitenlands beleid om grondstoffen voor de EU
Social Committee on the EC - COM industrie te verzekeren. De EESC ondersteunt recyclage en
Tackling the Challenges in Commodity
onderstreept de noodzaak om de hoogste graad van
Markets and on Raw Materials - 2011
recyclage te verzekeren waar het economisch en technisch
haalbaar is.
Materialen spelen een cruciale rol bij de ontwikkeling van
meer efficiënte en competitieve laag koolstof technologieën.
EC – Materials Roadmap Enabling Low
Dit document identificeert sleutelactiviteiten voor
Carbon Energy Technologies
materiaalonderzoek en innovatie rond energie technologie
voor de komende 10 jaar.
12
Recyclagemogelijkheden van industrieel en mijnafval moet
beschouwd worden. De verwerking voor economische
doeleinden kan gepaard gaan met een verbetering van de
leefomstandigheden in de regio's en zo voor een win-win
situatie zorgen. Zowel de EU als de lokale overheden dienen
hierin een belangrijke rol te spelen via innovatieve
beleidsmaatregelen.
De EESC uit haar bezorgdheid over het (illegaal) exporteren
van secundaire grondstoffen die vereist zijn in de Europese
Opinion of the European Economic and
industrie en alzo de tewerkstelling daar hypothekeert en de
Social Committee on the 'Access to
competitiviteit aantast. Daarnaast geven ze aan dat vele
secondary raw materials'
richtlijnen geen rekening houden met de drijvende krachten
binnen de markt. Ze doen voorstellen om meer realistische
recyclage doelen en richtlijnen op te stellen.
De belangrijkste steunpunten voor de toekomstige
voorziening in grondstoffen in Europa zijn binnenlandse
voorziening, internationale voorziening, uitbreiding van de
Opinion of the European Economic and
capaciteit en grondstof efficiëntie. Verder moedigt de EESC
Social Committee on the ‘Non-energy
de Commissie en lidstaten aan te werken aan een betere
mining industry in Europe’ - 2009
richtlijnen, meer aandacht voor de combinatie van extractie
en milieubescherming, en een versterking van de
mineralogische kennis op EU niveau.
Studie ter evaluatie van maatregelen (certificatie schema's
The Feasibility of Introducing a
en standaarden) ter demonstratie dat afval geëxporteerd
Certification Scheme/Standard for
naar niet OESO landen op een milieu-correcte wijze
Recycling Treatment Facilities - Report for behandeld wordt. Het meest geschikte certificatieschema
DG Enterprise and Industry - 2012
maakt gebruikt van een verplichte certificatie met verificatie
door een derde partij.
Studie omtrent de verschillende benaderingen ivm beleid en
Minerals Planning Policies and Supply
praktijken rond mineraalplanning in EU lidstaten.
Practices in Europe - Report by Leoben
Identificatie van verschillen, best practices en formulering
University for DG Enterprise - 2003
van aanbevelingen ter verbetering.
Studie omtrent welke maatregelen de substitutie van
kritieke grondstoffen in de EU kunnen bevorderen. De
DG Internal Policies - Substitutionability
voornaamste conclusie is dat substitutie van kritieke
of Critical Raw Materials - 2012
grondstoffen consistent en multidisciplinair onderzoek en
ontwikkeling nodig heeft, evenals bijkomende incentieven.
Om een duurzame, grondstofefficiënte en laag-koolstof
Europese economie te bereiken tegen 2020 is een
geïntegreerd beleid nodig, waarbij Sustainable Materials
Council conclusions on SMM - 2010
Management en Sustainable Consumption and Production
een belangrijke bijdrage kunnen leveren. De raad spoort de
Commissie aan om SMM en SCP een integraal onderdeel te
maken van hun strategie inzake grondstofefficiëntie.
Europees Grondstof Efficiëntie Platform: oproep tot de
transformatie naar een circulaire, duurzame economie en
maatschappij. Dit doel dient bereikt te worden door
innovatie en investeringen aan te moedigen en te
EREP - Manifesto for a Resource-Efficient
bespoedigen; slimme wetgeving; een slim gebruik van
Europe - 2012
taxaties en subsidies; betere marktcondities creëren voor
producten en diensten met een lage impact; een
geïntegreerd en coherent beleid op nationaal, Europees en
globaal niveau; duidelijke doelen en indicators.
Europees Grondstof Efficiëntie Platform: korte set
beleidsmaatregelen: doelen stellen en vooruitgang meten en
rapporteren; verbeterde informatie over milieu- en
grondstofimpact voor beslissingsmakers; uitdoven van
EREP - Action for a Resource-Efficient
milieuschadende subsidies; evolutie naar een circulaire
Europe - 2013
economie en promotie van kwaliteitsrecyclage; verhoogde
grondstofefficiëntie door industriële symbiose; een
duurzaam en coherent beleidskader; een sterkere, meer
coherente implementatie van Green Public Procurement
(GPP); de ontwikkeling van instrumenten voor KMOs.
Advies van het Europees Economisch en
Sociaal Comité over verwerking en
gebruik van industrieel
en mijnafval uit de EU voor economische
en milieudoeleinden - 2011
13
SPIRE - Sustainable Process Industry
through Resource and Energy Efficiency Spire roadmap
ETP - ETP-SMR Strategic Research
Agenda - 2009
ETP - ETP-SMR Implementation Plan 2007
ERA-MIN: Network on the Industrial
Handling of Raw Materials for European
Industries
SPIRE is een voorstel voor een Public Private Partnership
vanuit de grondstofintensieve procesindustrie. Dit
stappenplan toont de weg om grondstofverbruik los te
koppelen van vooruitgang en om de competitiviteit van deze
industrie te versterken. De hoofddoelen tegen 2030 zijn om
het verbruik van fossiele brandstoffen met 30% te
verminderen, en het verbruik van niet-hernieuwbare,
primaire grondstoffen met 20% terug te schroeven. Een
holistische levenscyclus en trans-sectorale benadering staan
hierbij centraal.
Strategische Onderzoeksagenda van het Europees
Technologieplatform voor Duurzame Minerale Grondstoffen:
veel onderzoek en doorbraken zijn vereist om de doelstelling
van het RMI te behalen.
Implementatieplan voor de meest dringende taken uit de
Strategische Onderzoeksagenda van het ETP-SMR:
innovatieve concepten en processen voor nieuwe mineraalgebaseerde producten met hoge toegevoegde waarde;
technologieën voor een toename in duurzame
zelfvoorziening van grondstoffen; nieuwe strategieën en
mineralen voor transformatie van mineral grondstoffen; een
afname van de milieu impact van het verwerken van
mineralen en metalen; procesintensificatie bij
metaalproductie.
Werken onder andere aan een roadmap voor innovatieve
technologieën en oplossingen voor duurzame voorziening
van primaire en secundaire grondstoffen en de substitutie
van kritieke materialen.
Andere Internationale initiatieven

UNEP International Resource Panel
http://www.unep.org/resourcepanel/

OECD Sustainable Materials Management
http://www.oecd.org/env/waste/smm.htm
UNEP - Metal Recycling - Opportunities,
Limits, Infrastructure - 2012
United Nations Environmental Programme: Uitgebreid
verslag over de status van en noden voor metaalrecyclage.
Sterke nadruk op recyclage vanuit een productcentrische
benadering die de hele waardeketen beschouwt. Belang van
een robuuste fysische basis als uitgangspunt bij het
opstellen van recyclageschema's. Nadruk dat het beleid
relevante recyclagedoelen moet stellen en daarbij rekening
moet houden met de beperkingen opgelegd door de fysica
en thermodynamica.
UNEP - Environmental Risks and
Challenges of Anthropogenic Metals Flows
and Cycles - 2013
United Nations Environmental Programme: Uitgebreid
verslag over de milieu impact binnen de metaallevenscyclus.
OECD - OECD global forum on
environment focusing on Sustainable
Materials Management - 2010
Samenvatting van de voorzitter van het globaal forum
(Victor Dries). De vermelde basisprincipes voor SMM zijn het
behoud van natuurlijk kapitaal, het benaderen van
materialen vanuit een levenscyclus perspectief (met veel
aandacht voor de ontwerpfase) en de belangrijke rol van de
overheid bij het opstellen van adequate beleidsmaatregelen
die alle actoren in de maatschappij actief betrekken.
OECD - Inventory of international
initiatives related to Sustainable Materials
Management - 2008
Overzicht en algemene data (korte beschrijving,
objectieven, resultaten, relevantie voor SMM…) ivm
internationale initiatieven rond SMM.
OECD Trade Policy Paper - Export
Restrictions on Strategic Raw Materials
and their Impact on Trade and Global
Supply - 2010
Studie hoe exportbeperkingen handel en voorziening van
bepaalde metalen en mineralen (geografische
geconcentreerde, technologische materialen met beperkte
substituten) beïnvloedt. Case studies illustreren dat deze
restricties niet steeds hun doel bereiken (bv.
14
milieubescherming), en dat ze bovendien een extra risico
vormen voor de industrie wat kan leiden tot een beperking
van nieuwe investeringen.
OECD Trade Policy Study - The Economic
Impact of Export Restrictions on Raw
Materials - 2010
Studie over de impact van exportbeperkingen (cf. Trade
Policy Paper).
Vlaanderen

OVAM (Overheid)
http://www.ovam.be/jahia/Jahia/pid/6

Vlaams Materialenprogramma
http://www.vlaamsmaterialenprogramma.be/

Plan C
http://www.plan-c.eu/

Steunpunt Duurzaam Materialenbeheer
http://steunpuntsumma.be/

KU Leuven MRC – onderzoekslijn SIM² en
http://set.kuleuven.be/mrc/sim2/sim2
onderzoeksafdeling Duurzaam
Materialenbeheer

VITO afdeling Duurzaam Materialenbeheer
http://www.vito.be/VITO/NL/HomepageAdmin/
Home/WetenschappelijkOnderzoek/Materiaalte
chnologie/
Vlaamse Regering - Materialendecreet Ontwerp van decreet betreffende het
duurzaam beheer van
materiaalkringlopen en afvalstoffen
VMP Actieplan - 2012
Plan C – Toekomstbeeld Duurzaam
Materialenbeheer - 2007
Decreet omtrent efficiënt afval- en grondstoffengebruik met
specifieke aandacht voor “het einde van afval”: wat zijn de
voorwaarden voor afval om te beschouwd te worden als
nieuwe grondstof/(bij)product.
Actieplan van het Vlaams Materialenprogramma met
beschrijving van de lange termijn doelstellingen, de
organisatorische structuur van het VMP en een voorstel voor
een actieplan voor duurzaam materialenbeheer in
Vlaanderen op basis van 9 hefbomen om de transitie
hiernaar te faciliteren: duurzaam design, slim
samenwerken, slim investeren, betere regelgeving,
duurzaam materialenbeheer in de bouw, duurzame chemie
en kunststoffen in een continue kringloop, biogebaseerde
economie, (kritieke) metalen in een continue kringloop en
nieuwe materialen en materiaaltechnologieën.
Toekomstvisie van Plan C, het Vlaamse Transitienetwerk
voor duurzaam materialenbeheer, gestoeld op 5 pijlers:
duurzaam materialenbeheer, ontwikkeling van slimme
materialen en duurzame grondstoffen, het publiek
wakkerschudden en doelgerichte dienstverlening.
15
APPENDIX F
LITERATUUR - REFERENTIES
Afghanistan Buries Riches – Sarah Simpson-Scientific American oct 2011
Bio Intelligence Service (2011) Study on coherence of waste legislation, Final report prepared for
the European Commission (DG ENV).
“Consensus Statement from Global Scientists on maintaining Human, Life Support Systems in
the 21st Century” – Information for Policy Makers” 22/05/2013
" The circular Model - an overview" by Ellen Macarthur Foundation, 2012
(www.ellenmacarthurfoundation.org)
Du, X. & Graedel, T. (2011) Uncovering the Global Life Cycles of the Rare Earth Elements.
Scientific Reports
"De Maakindustrie: Motor van Welvaart in Vlaanderen" KVAB-KTW rapport nr 17 - april 2013
Dubois, M., Van Acker, K., Claes, K., Putseys, L., Umans, L., De Groof, M., Wille, D., Vandeputte,
A., Dons, V. & Vander Putten, E. (2012) MIRA (2012) Milieurapport Vlaanderen,
Achtergronddocument 2012, Beheer van afvalstoffen. Mechelen: Vlaamse Milieumaatschappij
De Villers, J., Verbeke, V., Debrock, K., Bouland, C. & Meurrens, A. (2009)
Afval geproduceerd in het Brussels hoofdstedelijk Gewest -syntheserapport over de staat van het
leefmilieu 2007-2008 - Brussel: Leefmilieu Brussel
“Energy and Capital” 14/12/2012
European Environment Agency (2011) Earnings, jobs and innovation: the role of recycling in a
green economy (EEA Report No 8/2011). Copenhagen
Expert Working Group on "Raw Materials Scarcity as a Risk of Conflict and Impadiment to
Development" Berlin-Germany - sept. 2006
ERT Report by the European Round Table of Industrialists, "Raw Materials in the Industrial Value
Chain - an Overview" 2013 (www.ert.eu)
EU-US Workshop on Mineral Raw Materials - Sep 2012-Brussels - Chr. Hagelücken-Umicore "Towards bridging the Materials Loop"
Expert Working Group on Raw Materials Scarcity Development" Berlin-Germany 2006
Etc/Scp (2010) Europe as a Recycling Society, The European Recycling Map. Copenhagen:
European Topic Centre on Sustainable Consumption and Production
Curtis Stewart -III International Conference 'By-Product Metals in Non-Ferrous Metals Industry' Wroclaw- mei 2013
EPA Environmental utilisation space and reference values for performance evaluation, Weterings
R, Opschoor JB, Tijdschrift voor milieukunde 9(1994)5, p. 221-228
Geological Stocks of Metals - April- 2011 http://en.wikipedia.org/wiki/Abundance_of_elements_in_Earth's_crust
Graedel, T., Allwood, J., Birat, J. P., Reck, B. K., Sibley , S. F., Sonneman,G., Buchert, M.,&
Hagelücken, C., UNEP (2011) Recycling Rates of Metals in International Resource
Panel, .G.O.G.M.F. (ed.)
Hague Center of Strategic Studies "Scarcity of Minerals - Strategic Security Issues - January
2010
Infrastructure, A Report of the Working Group on the Global Metal Flows to the International
Resource Panel. UNEP.
"The World Copper Factbook "- International Copper Study Group - 2012"
IPCC-5th ASR : www.climatechange2013.org
Materials Research Forum 2013
www.mrf.nl/index.php?id=34/standpunten.htm
"Metalysis successfully produces titanium powder directly from ores ..."
www.enterprise.cam.ac.uk / sep 2012
MAHB (Millennium Alliance for Humanity and the Biosphere) "Maintaining Life's Support Systems
in the 21st Century" (consensus report of 500 scientists) 22 may 2013
Achzet B., Reller A.,Zepf V., (University of Augsburg) Rennie C.,(BP), Ashfield M., Simmons J.,
"Materials critical to the energy industry-an introduction" (ON Communications), 2011
(www.oncommunications.com)
16
National Academies Press - Commission on Geosciences, nvironment and Resources (CGER)
"Mineral Resources and Sustainability: Challenges for Earth Scientists" 1996
"Precious Metals Handbook" Umicore AG &Co ISBN 978-3-8343-3259-2, Vogel Business Media
GmbH&Co Wuerzburg-Germany 2012 - www.umicore.com
Reuter, M., Hudson, C., Van Schaik, A., Heiskanen, K., Meskers, C. & Hagelüken, C. (2013)
Metal Recycling: Opportunities, Limits,
Reuter, M., Hudson, C., Van Schaik, A., Heiskanen, K., Meskers, C.Hagelücken, C. (2013) Metal
Recycling: Opportunities, Limits, Infrastructure, A Report of the Working Group on the Global
Metal Flows to the International Resource Panel. UNEP
"Critical raw Materials for the EU" by the European Commission, DG Enterprise and Industry, the
Ad-hoc Working Group on defining critical raw materials, 2010
Report #A7-0288/2011 by the Committee on Industry, Research and Energy, European
Parliament, "Report on an effective raw Materials strategy for Europe" Rapporteur: Reinhard
Buetikofer 2011
Shaheen E. Technology of environmental pollution control. 2nd ed. Tulsa, Oklahoma: Penwell
Publishing Company; 1992.
By-Product Metals in Non-Ferrous Metals Industry, Curtis Stewart, Head of Economics and
Environment. ILZSG/INSG 3rd International Conference, Wroclaw May 15, 2013
Unep/Ilo/Ioe/Ituc (2008) Green jobs: Towards decent work in a sustainable low-carbon world,
UNEP/ILO/IOE/ITUC
UNEP International Panel on Sustainable Resource Management - Working Paper "Estimating
Long-Run Geological Stocks of Metals" April 2011
US DOE Critical Materials Strategy (2010 & 2011); JRC, Oakdene Hills & HCSS (2011); IZT &
Fraunhofer ISI (2009).
Verstraete W. Recycling of critical metals by biometallurgy. KULv 2012
Wouters and Bol in "Materials Scarcity"-an M2i Study - (2009).

Download Report