Passie In de liturgie n Palmzondag – Mattheus 26-27 n Dinsdag – Marcus 14-15 n Woensdag – Lucas 22-23 n Goede Vrijdag – Johannes 18-19 Vanaf de 4e eeuw n Gregoriaanse Passie ! n Psalmodiërend (voornamelijk op één toon) – Christuspartij (Vox Christi) n Gezongen door de priester n Baspartij op de toon f ! – Verteller (Evangelista of Chronista) n Gezongen door een diaken n Bariton op de toon c ’ ! – Alle andere partijen (Turbae of Synagoga) n Gezongen door een subdiaken n Tenor op de toon f ’ Middeleeuwen n Kerkgangers vonden de vorm te eenvoudig ! n Ontstaan van Passiespelen – Tegelen – Oberammergau – Filipijnen ! n ! ‘De Kerk’ vond die weer te realistisch Muzikale ontwikkelingen 1 n Dramatische Passie ! n Priesters vervangen door koren n Meerstemmige Turbae n Vrije composities Componisten in deze stijl: n Orlando di Lasso 1530-1594 (Italië) n William Byrd 1543-1623 (Engeland) n Da Vittoria 1548-1611 (Spanje) Muzikale ontwikkeling 2 n Motetpassie ! Motet: elk nieuw tekstdeel een nieuwe melodie n Evangelist 4-stemmig n Diverse partijen 2 à 3-stemmig n Turbae (volk) 5 à 6-stemmig ! n Tekst Latijn n n 1568 onder invloed van de Reformatie: eerste passie met veel vrije teksten in het Duits gecomponeerd door Joachim Burgk 1546-1610 ! Componisten in deze stijl: Jacobus Gallus (Jakob Handl) 1550-1591(Duitsland) Antonio Scandello 1517-1580 (Italië) n n Oratorium en Cantate Bekende kerkmelodieën werden toegevoegd n Mediterende en beschouwende aria’s onderbreken het verhaal n Er worden aanvullende koordelen bij gecomponeerd n Componisten in deze stijl: n n n n Heinrich Schütz 1585-1672 (Duitsland) Johann Sebastiani (1622-1683) (Duitsland) Reinhard Keiser1674-1739 (Duitsland) Johann Kuhnau 1660-1722 (Duitsland) Hoogtepunt Johann Sebastian Bach (1685-1750) ! Johannes Passion BWV 245 (1723) Matthäus Passion BWV 244 (1727/29) Markus Passion BWV 247 (1731) Lukas Passion BWV 246 (gecomponeerd door een onbekende tijdgenoot) Andere componisten n Evangelieteksten n niet gevolgd of zelfs helemaal niet gebruikt ! n Georg Philipp Telemann (1681-1767) n George Frideric Handel (1685-1759) n Johann Chr. Bach (1735-1782) n Ludwig van Beethoven (1770-1827) n Ludwig Spohr (1784-1859) n Don Lorenzo Perosi (1872-1956) Hedendaagse componisten n n n Ernst Pepping (1901-1981) Matthäus Passion ! ! ! Kurt Thomas (1904-1973) Marcus Passion ! ! Hugo Distler (1908-1942) Choralpassion ! ! ! n Krzystof Penderecki (*1933) Lucas Passion Andere Passiemuziek n Stabat Mater Dolorosa – Een compositie waarvan er al meer dan 160 bekend zijn – Bekende namen: Pergolesi, Rossini, Dvorák, Szymanowski – Ook eerder genoemde Passiecomponisten als J.S. Bach, Perosi, en Penderecki horen hier bij n Die Sieben Letzten Worte des Erlösers am Kreuze – Joseph Haydn: strijkkwartet, maar ook koorwerk Johann Sebastian Bach Matthäus Passion 1727/29 n Voorjaar 1727/1728 n Een gedeelte was klaar; uitgevoerd in de Goede Week n Goede Vrijdag 1729 n Eerste uitvoering van het complete werk n De publieke belangstelling was minimaal – Bach werd veel minder gewaardeerd dan tijdgenoten Dietrich Buxtehude en Georg Philipp Telemann 1829 n Herontdekking na 100 jaar door de 20-jarige Felix Mendelssohn Bartholdy n 11 maart 1829, Berlijn n Uitvoering in de geest van de beginnende Romantiek, met 400 uitvoerenden, daar waar Bach er in zijn tijd minder dan 50 tot zijn beschikking had. ! n Het begin van een jaarlijks terugkerende gebeurtenis, ook in Nederland n 1870 Rotterdam n 1874 Amsterdam, Johannes Verhulst n vanaf 1899 Amsterdam, Willem Mengelberg n vanaf 1922 Naarden, Anton van der Horst - Jos van Veldhoven n vanaf 1983 Leiden, Charles de Wolff - Gijs Leenaars Bezetting n 2 koren n Solisten: – Evangelist (koor 1) – Christus (koor 1) – Overige partijen, zoals Petrus, Pontius Pilatus, Judas etc., verdeeld over koor 1 en 2 ! n 2 orkesten n Geen koperblazers – te feestelijk, verboden in de Lijdenstijd – ‘het klavecimbel mysterie’ Teksten n De letterlijke Evangelieteksten uit Mattheus 26 en 27 zijn door Bach in de partituur met rode inkt geschreven ! n Er zijn ook vrije teksten (Picander): – Koralen op bekende kerkliederen: reflectie op Evangelietekst door het volk – Aria’s: reflectie door het individu – Openings- en Slotkoor Getallensymboliek n Er zijn 11 arioso’s, want: n Er zijn 11 discipelen (Judas doet niet meer mee!) – Het koorgedeelte “Herr, bin Ich’s” waar wordt ook maar 11 keer gezongen n ! Er zijn 14 koralen, want: n n n 14 is het zg. Bach-getal: 2+1+3+8=14 27 is de Drie-eenheid van God: 3x3x3 ! Er zijn 22 recitatieven gezongen door Christus: 11 in een toonsoort met kruizen, 11 met mollen Het 22ste recitatief valt op: n n – Letter X (22ste letter van het toenmalige alfabet) is het symbool van de gekruisigde Christus – Het heeft de tekst van Psalm 22: “Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?” n ! De basnoten die de 22 recitatieven begeleiden zijn er precies 365, want er staat geschreven: “Alle dagen zal ik bij U zijn…” Wie zingt wat? n ! Evangelist (verteller van het verhaal) n n Tenor ! Christus n – begeleid door zg. continuo (orgel met cello) Bas – begeleid door continuo, maar ook met strijkers, om de belangrijkheid te versterken n ! Evangelieteksten en vrije teksten n Sopraan, Alt, Tenor en Bas, de zg. ‘kleine partijen’ – begeleid door orkest n ! Volk en discipelen n gezongen door koren – begeleid door orkest Discografie ! n 1939 - Karl Erb, Willem Ravelli e.a., Toonkunstkoor Amsterdam, Concertgebouworkest o.l.v. Willem Mengelberg - PHILIPS n 1957 Erna Spoorenberg e.a., Nederlandse Bachvereniging Naarden, Residentieorkesto.l.v. Dr. Anton van der Horst - VANGUARD CLASSICS n 2003 Gabrieli Consort and Players o.l.v. Paul McCreesh - ARCHIV n 2006 Nederlandse hertaling door Jan Rot - James Doing, Residentie Bachkoor, Residentieorkest o.l.v. Jos Vermunt - DEUTSCHE GRAMMOPHON n 2009 Fadia El-Hage, Ensemble Sarband - The Arabian Passion - JARO n 2010 Thomaner Chor Leipzig, Tölzer Knabenchor etc. Gewandhausorchester Leipzig o.l.v. Ricardo Chailly - DECCA 19