met o.a. • Functioneel Erfgroen • Lekker Landschap • Feloranje

LENTE - 2014
Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland
met o.a.
• Functioneel Erfgroen
• Lekker Landschap
• Feloranje maatregelen
tegen hoofdletsel
Vrijwilligers organisaties in Zeeland
Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn
aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt,
neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie.
Weekendwerkzaamheden:
Zeeuws-Vlaanderen
Natuurbeschermingsvereniging
de Steltkluut
Lucien Calle
Tel. 06-22792100
[email protected]
www.steltkluut.nl
Inhoudsopgave
Begraafplaats Goes
Foto: Luciën Calle
Jaargang 28
LENTE - 2014
De Boom In is een uitgave van Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden
aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland,
overeenkomsthouders, relaties en medewerkers.
De Boom In wordt verstuurd in een biologisch afbreekbare folie.
Redactie:
Caroline Geluk
Sylvia Tuinder
Robert Wielemaker Foort Minnaard
Gastredacteur: Jacob Bouwman
Verder werkten aan dit nummer mee:
Fam. de Kraker
Wim Wisse
Ewoud Voogd
Theo Aernoudts
Alex Wieland
Pieter Voets Luciën Calle
Peter Boelee
Sandra Dobbelaar
Advertenties:
Ook uw advertentie in De Boom In?
Bel Ton de Koning, tel. 0113-23 09 36
voor de mogelijkheden.
Redactie- en bezoekadres:
Ravelijn de Groene Jager 5
4461 DJ Goes
Tel. 0113-23 09 36
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Abonnement
Wilt u ook De Boom In ontvangen?
Voor slechts € 10,- per jaar ontvangt u
ons kwartaalblad.
Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via
www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief
ISSN nummer 1876-5491
Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor
behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen.
Zie www.landschapsbeheerzeeland.nl voor meer informatie.
SLZ heeft getracht alle rechthebbenden van de geplaatste foto’s te achterhalen.
Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de
rechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen.
Opmaak en drukwerk:
Drukkerij Zoeteweij, Yerseke
Oplage: 2350 ex.
Foto: SLZ
Tholen
Natuurvereniging Tholen
Schouwen-Duiveland
Actief terreinbeheer
Adri Mol
Wapenvondst
Natuurbeschermingsvereniging
Henk Dalebout
Tel. 0166-604266 in varkenskot
[email protected]
en Mia de Kraker hebben een oude
boerderij gekocht in Hoek. Deze hofsteeTel.stond
al drie jaar leeg en er is
’t Duumpje
06-20745396
e-mail:
v. Daele
e-mail:
www.natutholen.nl
veel achterstallig onderhoud. Dat ze deGerard
komende
jaren wel weten wat ze met hun
vrije tijd moeten doen, staat
Tel. 0117-301835
[email protected]
dus wel vast. Zowel het erf als het [email protected]
zelf kunnen wel een opknapbeurt gebruiken.
De vorige bewoner, die er zo
www.nvsd.nl/actief_terreinbeheer.
Bevelanden
zijn
eigen
gewoontes
op
na
hield,
zorgde
nog
voor
leuke
verstopte
vondsten
uit
de Tweede Wereldoorlog! 2
www.duumpje.nl
html
Beheerswerkgroep KNNV
Johan Vermin
SLZ
heeft handen, ogen en orenWalcheren
nodig!
Heel Zeeland
Tel. 0113-639620
[email protected]
Landschapsverzorging
A Rocha
Zeeland
Ogen zijn nodig voor het opsporen enWerkgroep
het regelmatig
controleren van grenspalen
enwerkgroep
verdwenen
stenen.
www.knnv.nl/beveland
Collette
Krabbendam
Handen zijn nodig voor het herstellenThomas
van o.a.
Tiendpalen, het plaatsen van Martine
beschermende
maaipaaltjes
Tel. 0118-634916
Tel. 0118-640448
rondom grensstenen,
van
palen
en het inperken van
ongewenste kruiden en
Bomenbuurt
’s Gravenpolderhet rechtzettenNa
19.00
uurin
enhet
de veld
hele vrijdag
[email protected]
[email protected]
http://arochanederland.ning.com
Mevr.
D. demaaiKoningen hooiwerkzaamheden
diverse
op oude begraafplaatsen. Oren zijn nodig
om de achterliggende
Tel.verhalen
0113-311813
op te tekenen. Door deze elementen
te
behouden,
blijft
het
verhaal
dat
zij
vertellen over de
Kapsalon
Onderhoud wandelroutes
[email protected]
indeling
van
het
landschap
van
vroeger
bewaard.
4
Nienke
Ensing
Pieter
Voets
www.knnv.nl/beveland
06-46222419
Tel. 0113-230936
Heemtuinwerkgroep
KNNV
[email protected]
[email protected]
Feloranje
maatregelen
tegen hoofdletsel
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Diet
Louwerens
Veiligheid
voor alles! SLZ gaat mee inHout
het advies
van
de
Arbodienst
over
het
dragen
van veiligheidshelmen
& Co
Tel. 0113-342277
Karin MolNu komt dat bij ons natuurlijk nogal eens voor. Denk aan het
tijdens
het
werken
met
vallende
voorwerpen.
[email protected]
Tel. 0118-628293
knotten van wilgen of het omlieren van
bomen. Vrijwilligersgroepen die bij SLZ zijn aangesloten kunnen
www.knnv.nl/beveland
[email protected]
8
gratis voor elke deelnemer een mooie oranje helm in permanente bruikleen krijgen. Noord- en Midden Zeeland
Zeeuws-Vlaanderen
En verder
Landschapsbeheer
Landschapsbeheer
Pieter
Voets
Wisse
•Doordeweekse
Gratis activiteiten en cursussen
voor
vrijwilligers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wim
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Tel. 0113-230936
Tel. 06-12856517
•
Toekomstgerichte
aanpak
bij
inrichting
van
erven
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
[email protected]
[email protected]
werkzaamheden:
• Boomkikker en meer! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .www.landschapsbeheerzeeland.nl
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .www.landschapsbeheerzeeland.nl
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
•Boomfeestdag
15
Kerkuilenwerkgroep
Vleermuizen
• Functioneel Erfgroen in Zeeland
16
Peter Boelee
Meldingen/klachten:
•
Winterverblijven
voor vleermuizen
Oost- en Midden Zeeuws-Vlaanderen
ingericht 18
Tel. 06-25102354
Nanning-Jan Honingh,
Alle
dagen van de week:
[email protected]
Tel. 0113-230936
• GIS, het verzamelen en vastleggen
van gegevens op kaart
20
www.kerkuil.com
[email protected]
• Lekker Landschap
23
Heel Zeeland:
•
Meer weten
van Levend
erfgoed
23
Herpetologische
studiegroep
Amfibieën
De Steltkluut knotgroep
Herstellen Cultuurhistorische elementen
•
Herstel
leefgebieden en natuurbeleving
agrarisch cultuurlandschap
in Terneuzen 24
Winant
Halfwerk
Bas de Maat
Sandra Dobbelaar
Tel. erf
06-53559422
Tel. Zeeuwse
0118-217720
•
Polderparels: Versterking
flora en fauna op en rond het
28
Tel. 0113-230936
www.steltkluut.nl
[email protected]
[email protected]
•
Uilen Overleg Zeeland
30
www.landschapsbeheerzeeland.nl
•
Kort Nieuws
32 en
Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) NoordSteenuilen
werkgroep Zeeland
•
Vrijwilligersorganisaties
in Zeeland
Midden Zeeland: Nanning-Jan Honingh 33
en Zeeuws
AlexOverzicht
de Smet
Weidevogelbescherming
Vlaanderen: Luciën Calle.
Tel. 0115-695890
Nanning-Jan Honingh
•Agenda
34
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . .
De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier.
Foto omslag: Historische grenspaal Zeeuws Vlaanderen
Fotograaf: Theo Aernoudts
Met dank aan alle fotografen.
Werkgroep Oranjebosch
Werkgroep Moesbosch
Peter v.d. Vliet
Tel. 0113-230936
[email protected]
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
SLZ wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode
Loterij en Provincie Zeeland.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
[email protected]
http://www.deltabirding.nl/
links-vogelwerkgroepen.html
Jaarlijkse wintertellingen: Zoogdier Werkgroep
Tel. 0113-230936
Zeeland, Luciën Calle, 06-22792100,
[email protected]
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
1
Wapenvondst in varkenskot
Door: Jacob Bouwman, medewerker SLZ
Boerderijen die al een tijdje leeg staan, iedereen weet er wel een te staan. Je ziet het verval
langzaam intreden: het gras staat een halve
meter hoog, ruiten waarvan er elke keer meer
sneuvelen en kapotte dakpannen die niet meer
worden vervangen. Gelukkig zijn er mensen die
dat proces stoppen. Zij zijn als nieuwe eigenaar
bereid energie te steken in het erf en te investeren in herstelmaatregelen.
Wie over de N61 van Terneuzen naar Hoek rijdt,
ziet zo’n erf aan de rechterhand liggen, onderaan de stoplichten bij Hoek. In verband met
de wegverbreding is er onlangs een fietstunneltje gerealiseerd. Dat was voor Paul en Mia de
Kraker uit Hoek ook de reden om contact op te
nemen met Landschapsbeheer. “We zijn sinds
december 2013 eigenaar van dit erf aan de
Binnendijk. In verband met de werkzaamheden
aan de N61 ligt er een tijdelijke bouwweg over
het erf, is de put grotendeels gedempt en zijn
er achteraan veel bosjes verdwenen,” somt Paul
op. “De strook grond waar een windscherm
stond, is onteigend. Natuurlijk ruimt de aannemer de weg op. De bomen en struiken zijn we
echter kwijt. We zitten daardoor nogal op het
zicht. Het was een van de kraanmachinisten die
ons tipte om voor beplanting eens contact op
te nemen met SLZ.”
2
Alle foto’s: Jacob Bouwman
Via het project Wandelnetwerk Hulst-Terneuzen
was nog een bedrag beschikbaar voor zogenaamde landschapsversterking. Geld om de
omgeving van wandelroutes aantrekkelijker te
maken, met name door het aanbrengen van
bomen. De bestelling moest voor het einde
van het project (eind 2013) geplaatst worden. SLZ heeft hiervoor een advies opgesteld.
Knotbomen, Italiaanse populieren en veel struiken moeten het erf beschutting geven. Jonge
hoogstamfruitbomen vervangen de afgetakelde
exemplaren in het huisboomgaardje.
Waarom hebben jullie deze boerderij gekocht?
“We woonden in een bijzonder gebouw,” vertelt
Mia. “Namelijk de oude gereformeerde kerk in
Hoek die we hebben omgebouwd tot woonhuis.
Met zo’n 1100 m3 wooninhoud zat er best wat
werk aan, denk bijvoorbeeld alleen al aan het lappen van de ramen. Deze woning is ongeveer 300
m3. Maar het is goed, we wilden juist kleiner gaan
wonen.” Paul vult haar aan: “bovendien wilde ik
wel voldoende ruimte voor mijn hobby. Ik sleutel
graag aan oude auto’s en motoren. Zo heb ik een
oldtimer uit 1930 en een Ford Thunderbird uit
1955, daar ligt een V8 in, dus die komt wel van
zijn plek, haha! Dat materiaal stond allemaal verspreid over verschillende garageboxen, dus zo’n
boerenschuur is echt ideaal.”
De boerderij stond al zo’n 3 jaar leeg. Aan de buitenkant zien we nog veel streekeigen elementen
terug, inclusief achterstallig onderhoud. De staat
van de bebouwing is redelijk goed.
Zijn jullie nog verrassingen tegengekomen?
“We zijn erachter gekomen dat het erf oorspronkelijk een kwart groter was”, gaat Paul
verder. “In de jaren ’70 is er namelijk ook al
een keer onteigend, in verband met de aanleg
van de N61. Rond 1910 is de boerderij gesticht.
Het woonhuis is in Jugendstil neergezet. Zijn
hele leven woonde markant Hoekenaar Jan
Meertens hier. Hij leefde op zijn manier, hè. Zo
is het gas binnen nooit aangesloten geweest
en hij waste zich met water uit de welput.” Mia
vult aan: “Jan was vrijgezel, de laatste jaren
woonde hij in bejaardenhuis Vremdieke, waar
ik werkzaam ben. Gelukkig had hij tegen familie
nog gezegd waar hij wat spullen bewaarde.
Nou, daar zijn we tijdens het klussen op gestuit.
Allerlei wapentuig uit de Tweede Wereldoorlog,
verstopt in de muur en onder de vloer van het
varkenskot! Het Gdynia-museum in Axel was er
in ieder geval blij mee.”
Wat zijn jullie plannen?
Paul: “Alleen het wagenhuis was ingestort en
inmiddels opgeruimd. We zijn van plan om
een replica terug te bouwen. Maar eerst de
woning. Daar is in al die jaren weinig aan veranderd. Gelukkig is er weinig aan verpest, alleen
is er ooit een toilet in de hal bij de voordeur
gemaakt. Ik kan er zo aan de slag. Het is de
bedoeling om kozijnen en beglazing volgens
moderne eisen aan te brengen, maar dan wel
met de uitstraling van toen. De lelijke rolluikkasten verdwijnen en er komen weer originele luiken voor de ramen. En overal isoleren,
natuurlijk. Ik draai er mijn hand niet voor om,
ik ben namelijk timmerman van beroep. Ook
zit er nog een echte ronde bakoven in de oude
keuken. Dat is best uniek, want tijdens de bouw
was dat eigenlijk al achterhaald. Het zal dus een
van de laatste exemplaren zijn. We weten nog
niet precies wat we daar mee gaan doen.”
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
3
SLZ heeft
handen, ogen
en oren nodig!
Door: Sandra Dobbelaar, medewerker SLZ
Bijzondere stenen
Op diverse plaatsen in Zeeland staan historische grenspalen en -stenen: Oostenrijkse
grenspalen, Tiendpalen, ambachts- of
Arenbergpalen. Hoewel deze geen rechtskracht meer hebben, zijn het wel historisch
waardevolle elementen. Ze markeerden
ooit het grondgebied dat in eigendom was
van een rijk, ambacht of gemeente. Door
deze elementen te behouden, blijft het
verhaal dat zij vertellen over de indeling
van het landschap van vroeger bewaard.
Samen met vrijwilligers en eigenaren wil
SLZ deze grensmarkeringen graag in stand
houden. Er is gestart om alle nog aanwezige stenen en palen in kaart te brengen.
Daarbij is gebruik gemaakt van bestaande
inventarisaties. Vrijwilligers spoorden ze op
in het veld, beschreven en fotografeerden ze en verwerkten alles in een database. Hier en daar zijn al palen hersteld
of teruggeplaatst, maar er is nog veel te
doen. Grensstenen en -palen staan vaak op
ongelukkige plaatsen. Dat maakt hen erg
kwetsbaar. Ze worden beschadigd tijdens
maaiwerkzaamheden, ondergeploegd of
opgeruimd. We willen iedereen, en met
name de (grond)eigenaren, dan ook vragen
mee te werken aan het in stand houden van
deze waardevolle historische grensmarkeringen. Dat kan op verschillende manieren.
4
Hekwerk wordt opgeknapt
door vrijwilligers in Zuiddorpe
Foto: Robert Jan Goossens
Er kan hulp worden geboden bij het opsporen,
herstellen en het regelmatig controleren ervan
en het optekenen van de achterliggende verhalen. Veel handen, ogen en oren zijn nodig
om deze elementen te bewaren.
Excursie Hulst
Vanuit die gedachte willen we op donderdag
17 april samen met de Oudheidkundige Kring
Hulst een begin maken in de gemeente Hulst
met een excursie. De bedoeling is te komen
tot een gebied dekkend netwerk van mensen
die zich voor deze palen inzet. Als de formule
werkt, kunnen we het ook in andere delen
van Zeeland toepassen. De excursie zal ons
langs een aantal interessante palen voeren
met aandacht voor de geschiedenis, voor het
onderhoud en behoud. Op 8 mei gaan we aan
de slag met ieder die wil helpen. Klussen die
Herstelwerk Dijkpaal.
Foto: Jaqueline van de Graaf
Grenspaal
Foto: Sandra Dobbelaar
moeten worden opgepakt zijn o.a. het
plaatsen van beschermende maaipaaltjes, het opsporen van een verdwenen
steen en het rechtzetten van een paal in
het veld. Het blijft niet bij deze ene dag.
De volgende maanden zal er regelmatig
geklust worden. Wie mee wil, kan het
beste de website in de gaten houden voor
de exacte data en locaties.
Waardevolle plaatsen
Historische begraafplaatsen vallen ook
onder de aandachtsfeer van SLZ. Door
hun vorm en ligging zijn ze vaak van veraf
herkenbaar en mede bepalend voor het
landschap. Bovendien vindt men er een
bijzondere flora en fauna. De graftekst
en de symboliek vertellen iets over de
dodencultuur in het verleden. Oude graven verschaffen ons informatie over de
landelijke- en de plaatselijke geschiedenis. Voor de instandhouding zijn beheeren herstelwerkzaamheden noodzakelijk.
Een aantal jaren geleden is SLZ een project
gestart. Dat omvatte een inventarisatie van
alle begraafplaatsen in Zeeland en op verschillende plaatsen zijn toen werkzaamheden
uitgevoerd. Zo werd een baarhuisje en toegangshek opgeknapt evenals verschillende
bijzondere graven en beplanting. Het project
is afgelopen, maar er is nog heel veel te doen.
Gelukkig vinden veel mensen het behoud van
deze bijzondere plaatsen belangrijk. In zeven
verschillende dorpen in de gemeente Borsele
zijn groepen ontstaan. Ze zetten zich belangeloos in en zorgen dat de begraafplaatsen er
prima bij liggen. Ook de oude begraafplaats
van ’t Oudeland bij Tholen kent zo’n groep die
er maaisel afharkt en de stenen schoon houdt
en in Vrouwenpolder is een groepje van twee
mensen, dat dit ook op zich wil nemen voor de
oude begraafplaats aan de Noorddijk.
Ook in Looperskapelle en Brijdorpe
De formule van inzet van lokale vrijwilligers
met ondersteuning van SLZ en gemeente
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
5
Drukkerij Zoeteweij
Begraafplaats Looperskapelle
Foto: Sandra Dobbelaar
Molendijkseweg 2, 4401 NM Yerseke
T +31(0)113 571404
E [email protected], I www.dzy.nl
Noordhoeksewegeling 3
Kapelle-Biezelinge
0113-341170
www.bermanfruitplants.com
6
Begraafplaats Looperskapelle
Foto: SLZ
werkt. Men voelt zich betrokken en de resultaten zijn daar naar. Het zou mooi zijn als
men dit ook elders kon toepassen, zoals
in Looperskapelle en Brijdorpe. Daar liggen
twee karakteristieke historische begraafplaatsen te midden van omliggende huizen.
In 2006 is daar samen met de gemeente
de beplanting aangepakt. Het idee was de
begraafplaatsen weer een open karakter te
geven. Na de grote ingreep is het nodig
om elk groeiseizoen verschillende keren het
meest invasieve onkruid tegen te gaan. Als
de bodem meer en meer bedekt raakt, zal
onkruid minder kans maken. Op donderdag
17 april organiseren we op beide locaties een
werkdag. De nadruk zal liggen op het inperken van ongewenste kruiden. Aansluitend is
er een korte excursie met informatie over de
geschiedenis van deze interessante plaatsen
en uitleg over de verschillende herstelplannen door de jaren heen. Hopelijk ontstaat
ook hier een groep enthousiaste vrijwilligers
uit de buurt, die gedurende het voorjaar en
de zomer regelmatig eens aan de slag wil.
Hersteld baarhuisje Sas van Gent
Foto: Sandra Dobbelaar
Meehelpen?
Wie zin heeft om mee te helpen op een van
de genoemde dagen, kan zich aanmelden via
[email protected] en de website
van SLZ in de gaten houden voor de verdere
details:
www.landschapsbeheerzeeland.nl
SLZ zorgt op de genoemde werkdagen voor
begeleiding, benodigd gereedschap en handschoenen.
Handen, ogen en oren gebruiken
17 april:
excursie grenspalen in de gemeente Hulst
17 april:
werkdag begraafplaatsen Looperskapelle
(ochtend) en Brijdorpe (middag)
8 mei:
werkdag grenspalen in de omgeving van
Hulst
We zoeken ook nog vrijwilligers voor:
- onderhoudswerkzaamheden op de
oude begraafplaats in o.a. Sas van Gent,
Vrouwenpolder en Zuiddorpe;
- versterking van de Stichting Vrienden van
de Zwartenhoekse zeesluis, die kan hulp
gebruiken bij verschillende onderhoudsklusjes;
- maai- en hooiwerkzaamheden, o.a. bij de
zeesluis, bunkers Philippine en de oude
tramcoupure bij Mauritsfort.
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
7
Feloranje maatregelen
tegen hoofdletsel
Door: Jacob Bouwman, medewerker SLZ
Er wordt in het winterseizoen veel landschapsonderhoud uitgevoerd in bossen
en aan honderden knotwilgen. Het werk
wordt gedaan door verschillende groepen
vrijwilligers: weekendgroepen, bewonersgroepen, schoolklassen of groepen die
doordeweeks onder leiding van Stichting
Landschapsbeheer Zeeland (SLZ) bezig
zijn. Bij de laatste twee is SLZ medeverantwoordelijk voor het veilig uitvoeren van het
karwei. Zelfstandige vrijwilligersgroepen
-waartoe onder andere de weekendgroepen
behoren- zijn zelf verantwoordelijk voor
hun veiligheid. Landschapsbeheer voelt zich
echter wel moreel verplicht om ook hen met
raad en daad bij te staan.
Achtergronden
Door de jaren heen zijn er bij SLZ, maar ook
bij andere organisaties in het groen, meldingen geweest van (bijna-)ongevallen door
vallend hout. Dit is voor de Arbodienst reden
geweest om extra aandacht te besteden aan
het dragen van veiligheidshelmen. SLZ gaat
mee in het advies en daarom is een extra
voorraad feloranje bosbouwhelmen aangeschaft. Door schoolklassen werd al sinds 2010
gebruik gemaakt van helmen. Dankzij het
project Groen en Doen is financiering voor
de nieuwe partij gevonden. Groen en Doen
is een landelijk project dat als doel heeft
vrijwilligerswerk te bevorderen en eventuele
8
drempels weg te nemen. De introductie van
valbeveiligingssets ten behoeve van het werken op hoogte (hoogstamfruit, uilenkasten) is
op dezelfde wijze tot stand gekomen.
Voorschrift
Om hoofdletsel te voorkomen is het dragen
van helmen in situaties met vallende voorwerpen (hout) voorgeschreven. Dit geldt voor alle
aanwezigen op de werkplek. SLZ hanteert het
voorschrift in ieder geval bij boswerkzaamheden, zoals dunningen, vellingen, omlieren van
bomen enz. Voor het knotten van zwaar hout
wordt in een later stadium in overleg met de
ploegleiders een aanpak opgesteld. Het staat
ieder natuurlijk vrij om zelf al te kiezen voor
een helm bij het knotten.
Uitgifte helmen en onderhoud
Weekendgroepen kunnen via hun ploegleider veiligheidshelmen in permanente
bruikleen krijgen. Hieraan zijn geen kosten
verbonden. Vrijwilligers en medewerkers
die onder directe aansturing van SLZ met
vallend hout te maken krijgen, dragen een
persoonlijke helm. Na het verwerken van een
flinke klap dient de helm altijd vervangen te
worden. Onderhoudsadvies: de oranje schaal
niet met stift of stickers bewerken. De helm
donker bewaren, omdat ook licht het
kunststof veroudert.
Activiteiten voor vrijwilligers
Natuurwerkdag St. Maartensdijk 2013
Foto: Iman Labruyère
Meer informatie?
www.agroarbo.nl/bos-en-natuur
Geïnteresseerden kunnen zich
melden bij SLZ-Arbocoördinator
Jacob Bouwman, bereikbaar
via 0113-23 09 36 of
[email protected]
Speciaal voor onze vrijwilligers diverse
(gratis) activiteiten en cursussen!
Als waardering voor uw vrijwillige
inzet in natuur en landschap in uw
omgeving nodigen wij u uit om
(gratis) deel te nemen aan diverse
activiteiten. In onze agenda op de
website
www.landschapsbeheerzeeland.nl
vindt u diverse activiteiten, excursies,
cursussen en dergelijke waaraan u, als
vrijwilliger, gratis kunt deelnemen.
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
9
Toekomstgerichte aanpak
bij inrichting van erven
Tips voor herstel en onderhoud.
Door: Wim Wisse, medewerker SLZ
Planning
Een goede planning hoe een erf ingericht
kan worden, waarbij de mogelijkheden
aangepast worden aan de situatie ter
plaatse is een eerste vereiste. De aanplant
van een Notenboom in een besloten tuin
van 5 x 5 meter is niet aan te raden gezien
de omvang en grootte die deze boom kan
bereiken. Aanplant van fruitbomen op een
grondsoort waarop ze minder goed gedijen is vragen om een teleurstelling. Vaak
gaat het wel goed en kan er zondermeer
gesproken worden van een geslaagde aanpak. Met name door slechte voorbereiding,
achterstallig onderhoud, onwetendheid en
tijdgebrek gaan er ook zaken mis.
Voorbeelden
Een aantal praktijkvoorbeelden waar op
gelet kan worden bij de inrichting en
onderhoud van landschappelijke elementen op erven:
1. Is het plan in overeenstemming met de
wensen van de eigenaar.
Het komt voor, dat men eigenlijk toch
iets anders had gewild of dat het
eindresultaat niet is wat men ervan
verwacht had. Zo worden fruitbomen
te groot of blijven te klein en duurt
het te lang voordat er een leuke boom
gegroeid is. Die meidoornhaag moet
dan vaak toch elk jaar gesnoeid wor-
10
2. Beschadiging door bescherming bij niet tijdig
snoeien fruitboom. Het herstellen van het achterstallig
onderhoud bij deze fruitboom noopt ertoe, dat door
uitstel de ingreep veel groter is dan het geval zou zijn
geweest bij wel tijdig snoeien.
gersploeg van SLZ! Met enige regelmaat
komen we projecten tegen waar na de
eerste uitvoering soms wel 10 jaar of
meer niets gedaan is aan onderhoud.
1. Zwaar achterstallig onderhoud bij knotbomen.
Zorg voor regelmatig onderhoud, zodat deze situatie
wordt vermeden. Op deze locatie is een dergelijke
knotboom omvergewaaid en op een woonhuis
terechtgekomen met als gevolg een behoorlijke
schadepost.
3. Kan de locatie van aanplant voor problemen zorgen in de toekomst.
Zo dient er gekeken te worden naar
bestaande beplanting, huizen en bouwwerken, erfgrenzen etc. Regelmatig
komen we situaties tegen, waarbij
bomen en struiken te dicht bij elkaar
worden gezet, te dicht bij de erfgrens of
dat de aanpak planmatig niet logisch is.
den, wat weer veel afval geeft en kans
op een lekke fietsband door net die ene
doorn die achtergebleven is. Bij duidelijke
en goede informatieverstrekking vooraf
kunnen deze punten voor een groot deel
voorkomen worden.
2. Zorg dat er een plan van aanpak is voor
controle en onderhoud. Het maakt niet uit
of dat door de eigenaar zelf wordt gedaan,
of dat er anderen voor worden ingeschakeld, bijvoorbeeld uiteraard de vrijwilli-
4. Zo kan het ook. Project met ca. 70 knotbomen,
vrijstaand en in goede conditie. Er wordt gezorgd voor
voldoende ruimte tussen de afrastering en de bomen in
verband met grazende paarden.
4. Sluit de inrichting aan bij de bestaande
situatie. Het kan beter zijn een bestaande
situatie te versterken, dan er een nieuw
element aan toe te voegen, bijvoorbeeld
de aanplant van opgaande bomen in een
bestaande oude fruitboomgaard kan minder goed uitpakken voor het fruit.
5. Vraatschade door paarden. Het is de vraag of deze
bomen het nog gaan redden. Van het afgezaagde hout
is een mooie takkenril gemaakt.
3. Beschadiging door niet tijdig snoeien fruit
5. Wellicht overbodig: zorg ervoor dat de
voorbereiding en uitvoering zo goed
mogelijk gedaan worden. Boompalen die
na 2 jaar allemaal weer vervangen moeten
worden of aangebracht gaaswerk dat al
na 1 jaar moet worden aangepast zorgen
voor extra werk en kosten.
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
11
Boomkikker en meer!
Door: Theo Aernoudts, medewerker SLZ
In 1997 werd gestart met het project Herstel
amfibiebiotopen Zeeuws-Vlaanderen. In dit
project werd de aandacht naast de boomkikker
ook gericht op bedreigde soorten als kamsalamander, rugstreeppad, groene kikker en de
Alpenwatersalamander. De meer algemeen
voorkomende soorten als gewone pad, kleine
watersalamander en de bruine kikker hebben
er ook baat bij dat deze leefgebieden worden
opgeknapt.
structuur (EHS) en het gericht beheer door
natuur beherende organisaties worden de
resultaten bij boeren en particulieren nu
zichtbaar. De boomkikker was tot eind jaren
’90 nog slechts aanwezig in de omgeving van
Aardenburg, Cadzand en Retranchement.
De andere 10 leefgebieden, waar tot de jaren
’60 bekend was dat er boomkikkers zaten of
hadden gezeten, daar waren ze inmiddels
verdwenen.
Resultaten 15 jaar
Ieder jaar wordt er aandacht besteed aan
de boomkikker in West Zeeuws-Vlaanderen.
In dit artikel willen wij u laten weten welke
resultaten al die inspanningen in ruim 15 jaar
tijd hebben opgeleverd. We richten ons in
dit verhaal voornamelijk op de inrichting bij
particulieren.
Naast het aanleggen van poelen t.b.v.
de voortplanting is er ook veel aandacht
besteed aan het aanleggen van landbiotoop.
Naast het inrichten van veel natuurgebieden
in het kader van de ecologische hoofd-
Poelen
Sinds enkele jaren krijgen we meldingen van
roepende boomkikkers zelfs buiten de van
oorsprong bekende leefgebieden zoals rond
St. Anna ter Muiden. Dit is een landelijk gebied
dat voornamelijk in eigendom en beheer is
bij particulieren. SLZ heeft er in het kader
van het amfibieënproject veel van de nog
aanwezige poelen opgeschoond en enkele
nieuwe aangelegd. Nadat de boomkikkers St.
St. Anna ter Muiden hebben veroverd maken
ze een opmars naar Sluis want afgelopen jaar
zijn er vanuit diverse poelen tussen St. Anna
ter Muiden en Sluis roepende mannetjes
gehoord. Rond Sluis liggen er in het wallengebied mooie solitaire poelen die ook als voortplantingswater zouden kunnen dienen voor
boomkikkers. Er zijn dus nog wel kansen om
in de gebieden waar een relatief kleinschalig
agrarisch landschap aanwezig is maatregelen
te nemen om de natuurwaarden te verhogen.
In Aardenburg lijkt het erop dat de boomkikkers de bij ons bekende leefgebieden weer
gaan bevolken.
Zo is er vorig jaar op de Kruisdijkschans sinds
17 jaar weer één boomkikker gehoord. Nu de
Kruisdijkschans eigendom is van Het Zeeuwse
Landschap kunnen we erop vertrouwen dat
naast de kamsalamander, die er nooit is weg
geweest, ook weer ruimte is om er opnieuw
een boomkikkerbolwerk van te maken!
Kleinschalig landschap
Om het kleinschalig landschap te behouden
blijven inspanningen nodig want de schaal-
vergroting in de agrarische sector blijft zich
doorzetten. Ook de explosieve uitbreiding
in de veehouderij en regelingen van overheidswege maakt dat permanent weilanden
worden omgezet in maïsland en vervolgens
weer in tijdelijk grasland om zo de productiviteit per hectare te kunnen vergroten om
aan de voedselbehoefte van de uitbreidende
veestapel te kunnen blijven voldoen. Het
gevolg hiervan is dat de organisch gevormde
overgang tussen het agrarisch gebruik en de
gerealiseerde EHS gebieden veranderen in
harde contouren tussen landbouw en natuur.
Excursie
Jaarlijks vindt er een boomkikkerexcursie
plaats in samenwerking met diverse organisaties. Dit jaar zal de excursie plaats vinden
in de omgeving Retranchement op vrijdag
16 mei. Wilt u hieraan deelnemen? Meld u
dan aan via [email protected]
Meer informatie vindt u op onze website.
Grenadierweg 15
4338 PG Middelburg
Postbus 8021
4330 EA Middelburg
Tel. 0118-629353
Boomkikker-Hyla Arborea Foto: Johan Calle
Fax 0118-613488
12
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
13
Boomfeestdag
Door: Pieter Voets, medewerker SLZ
Boerderijrestaurant &
streekpakketwinkel
zingen. De dag is daarom verzet naar 12 maart.
Het thema was ook ‘Kiezen voor Bomen’ met
een duidelijke link naar de verkiezingen. We
hopen dat de kiezers op 19 maart ook voor
bomen hebben gekozen!
www.debaeckermat.nl
+31 (0)115 45 38 32
Aannemersbedrijf
STURM b.v.
Buurtweg 6
4696 RV Stavenisse
T: 0166 65 32 46
E: [email protected]
W: www.hagebouwadvies.nl
M: 0629 15 63 11
nBrandveiligheid
n Bouwkundig tekenwerk
nBouwadvies
n Beheer en Onderhoud
nBouwbegeleiding
n Directievoering en
nBouwkundige
Toezicht
keuringen
nKostencalculatie
n Second opinion
nVergunningen
voor al uw
NIEUWBOUW
VERBOUW
ONDERHOUD
Schellachseweg 1a
4352 AJ Gapinge
tel: 0118 591447 / fax: 593556
Misschien ken je de Boomplantdag nog wel
uit je eigen jeugd. Dat zou goed kunnen want
op 10 april 1957 werd deze landelijke dag voor
het eerst officieel georganiseerd. Later is de
naam veranderd in Boomfeestdag. Stichting
Nationale Boomfeestdag wil kinderen kennis,
inzicht en begrip voor bomen bijbrengen. Zo
heeft de stichting tot doel dat elk kind tijdens
de basisschooltijd zelf een boom plant.
12 maart
Boomfeestdag vindt jaarlijks plaats op de
derde woensdag in maart alleen zou dat dit
jaar op 19 maart zijn gevallen en dat was nou
net de datum van de gemeenteraadsverkie-
* sfeervolle locatie voor familiefeesten, bruiloften
* personeelsbijeenkomsten met outdoor activiteiten en lunch of diner
* teambuildingsdagen met trainers mogelijk
BOSBOUW, LOON-, GROND-, CULTUURTECHNISCH- & STRAATWERK
Knotten
Foto:
Eben-Haëzerschool
uit Oostkapelle
voor informatie : www . twistvliet . nl
mail : landgoed @ twistvliet . nl
Samen met de gemeente aan de slag
Organisatie
De organisatie van de Boomfeestdag ligt bij
de gemeente. SLZ kan een ondersteunende rol spelen in de uitleen van gereedschap
en het begeleiden van klassen bijvoorbeeld
bij het knotten van wilgen. Zo hebben wij
afgelopen jaar 900 enthousiaste leerlingen in
Zeeland ondersteund. Het hele winterseizoen
door en vanaf 2013 ook in het zomerseizoen
heeft SLZ leuke en educatieve landschapsbeheeractiviteiten met scholen. Voor SLZ is het
begeleiden van groepen niets nieuws maar
de Boomfeestdag is wel een mooie manier om
met gemeenten samen te werken. Vaak wordt
er op locaties van de gemeente zelf geplant
maar aangezien er niet altijd voldoende plaatsen zijn wordt ook aan SLZ om plantplekken
gevraagd. Zo begeleiden we ook dit jaar weer
op locaties die door SLZ aangedragen zijn
in de gemeenten Sluis, Hulst, Terneuzen en
Noord-Beveland.
Ook zin om te helpen begeleiden bij groepen
op Boomfeestdag of op een ander moment?
Laat het weten aan SLZ.
Mail naar [email protected]
Meer informatie over de nationale Boomfeestdag is te vinden op www.boomfeestdag.nl
N ico M esu , tel . 0118-594757
Kerkring 7 | 4444AB ‘s-Heer Abtskerke | t: 0113-311363 | f: 0113-311318 | email: [email protected]
14
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
15
Functioneel Erfgroen in Zeeland
Door: Alex Wieland, medewerker SLZ
Recent is het project ‘Functioneel Erfgroen’
gestart. Dit project wordt uitgevoerd in
samenwerking met de Zuidelijke Land- en
Tuinbouworganisatie (ZLTO). In Noord
Brabant wordt tegelijkertijd een vergelijkbaar project uitgevoerd door de ZLTO in
samenwerking met het Coördinatiepunt
Landschapsbeheer van Brabants
Landschap.
Het doel van dit project is om door middel van het aanplanten van groen en het
aanbrengen van andere voorzieningen, biodiversiteit, landschap en functionaliteit op
het landbouwbedrijf te doen toenemen.
Uit de meer dan vijfendertig aanmeldingen,
Functioneel Erfgroen Foto’s: Wico Dieleman
16
Vaak zijn er nog veel mogelijkheden om een erf
groener te maken Foto: Arjan de Hulster
zijn er tien agrarische bedrijven geselecteerd. Bij de selectie is rekening gehouden
met de spreiding van de ligging van de
bedrijven over Zeeland en de diverse agrarische bedrijfstakken. Ook is er gekeken of
er veel mogelijkheden zijn voor de aanleg
van nieuwe elementen. De bedrijven waar
de uitvoering plaats zal vinden moeten een
voorbeeldbedrijf zijn voor andere landbouwers en andere belangstellenden zoals
beleidmakers. Voor ieder bedrijf wordt in
overleg met de landbouwer een plan opgesteld waarin de mogelijkheden uitgewerkt
worden. Een deel van de mogelijkheden
richt zich op groene elementen, een ander
deel richt zich meer op voorzieningen voor
fauna.
Streekeigen
Het aanplanten van streekeigen groen
levert een bijdrage aan de landschappelijke
inpassing en verfraaiing van het erf. Het
groen voorziet daarnaast in een afname van
emissies van fijnstof, ammoniak, licht en het
breekt de sterke wind. Niet minder belangrijk is het vergroten van de maatschappelijke
De aanleg van een drinkput is niet alleen goed voor
amfibieën, ook de zwaluw profiteert hiervan!
Foto: SLZ
acceptatie en daarmee het toekomstperspectief van de agrarische sector. Door te
kiezen voor streekeigen soorten bomen
en struiken zijn deze minder snel vatbaar
voor ziektes. Ze zijn immers aangepast aan
de lokale omstandigheden. Ook komen op
deze soorten de meeste dieren voor. Door
verschillende soorten te kiezen kan er een
brede bloeiboog ontstaan wat goed is voor
het ontwikkelen van een goede populatie
van insecten. Deze insecten kunnen de
landbouwer weer helpen met de bestuiving
van gewassen en het bestrijden van plaaginsecten.
Fauna
Het aanleggen van waterpartijen levert een
belangrijke bijdrage voor amfibieën, waterplanten en libellen. Op de oevers kunnen
zwaluwen modder vinden voor de bouw van
het nest. Voor de landbouwers kunnen deze
wateren fungeren als (verplichte) waterberging en als drinkplaats voor het vee. Ook
voor erfvogels, steenuilen, kerkuilen, zwaluwen, torenvalken, bijen(hotels), egels en
vleermuizen zijn er diverse voorzieningen
mogelijk. Voor veel van deze dieren is op
moderne landbouwbedrijven met nieuwe
schuren en loodsen weinig ruimte. Er zijn
speciale panelen ontwikkeld die bij een
nieuw te bouwen schuur of loods makkelijk
in het ontwerp opgenomen kunnen worden.
In of achter deze panelen zijn mogelijkheden om faunavoorzieningen te plaatsen.
Zo kan een modern landbouwbedrijf toch
een belangrijke bijdrage leveren aan het
behoud van de typische boerenlandvogels
en is het een parel in het landschap.
Voor dit project is een financiële bijdrage
beschikbaar gesteld door de provincie
Zeeland. Vanuit de ZLTO is Wico Dieleman
in dit project werkzaam, vanuit Stichting
Landschapsbeheer Zeeland zijn dit Alex
Wieland en Arjan de Hulster.
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
17
Winterverblijven voor vleermuizen
Oost- en Midden Zeeuws-Vlaanderen ingericht
Door: Alex Wieland, medewerker SLZ
Vleermuizen gebruiken gedurende het
jaar diverse objecten als dagverblijf of
winterverblijf. Dit is mede afhankelijk van
het seizoen en de weersomstandigheden.
De eisen die aan een winterverblijf gesteld
worden zijn per soort verschillend.
Sommige soorten overwinteren bijna
uitsluitend in boomholtes, terwijl andere
soorten bijna altijd in spouwmuren van
gebouwen verblijven. Een aantal soorten
in Zeeland gebruikt bunkers,
ijskelders, duikers of elementen die hier
op lijken als winterverblijf.
Inventarisatie
Door verbeterende inventarisatiemethoden komen we meer te weten over de
levenswijze van de vleermuizen.
Er zijn ook steeds meer ervaringen hoe
we winterverblijven geschikt kunnen maken.
In Oost- en Midden Zeeuws-Vlaanderen zijn
dankzij een subsidie in het kader van het
soortenbeleid van de provincie Zeeland
zeven winterverblijven aangelegd of
geschikter gemaakt. Eerst is een verkenning
gemaakt van alle (potentiële) winterverblijven. In een deel van deze verblijven is een
luisterbox geplaatst om te bepalen of er
vleermuizen binnenvliegen. Deze luisterboxen nemen continu vleermuisgeluiden
op en middels een sonogram kan bepaald
worden om welke soorten het gaat. Soorten
die waargenomen zijn in de verblijven zijn:
Baardvleermuis, Gewone grootoorvleermuis
en Watervleermuis.
Rustige hangplek
In de winterperiode zijn de vleermuizen erg
kwetsbaar want ze zijn dan in winterrust. Ze
hangen aan het plafond of ze zijn weggekro-
Op sommige plekken is
ter bescherming van het
verblijf extra traliehek
aangebracht
Foto: Alex Wieland
18
Groepje overwinterende
watervleermuizen,
telt u even mee?
Foto: Lucien Calle
pen in een spleet en kunnen niet snel reageren. Indien ze wakker worden kost dit veel
energie wat ten koste gaat van de overlevingskansen. Rust in het winterverblijf is dan
ook erg belangrijk. Het aanbrengen van een
toegangsdeur of een hek kan voorkomen dat
mensen de vleermuizen verstoren gedurende
de winterslaap. Het klimaat (temperatuur en
luchtvochtigheid) in het verblijf moet stabiel
zijn en er moeten voldoende hangplekken
zijn. Iedere soort heeft een eigen voorkeur.
Microklimaat
In diverse verblijven zijn tussenmuurtjes
gemetseld. Ook zijn er aan het plafond drempels (hout of steen) aangebracht. Warme
luchtlagen stijgen op en blijven tussen deze
drempels hangen. De tussenmuurtjes en
drempels zorgen voor veel microklimaat in
het verblijf. Het aanbrengen van een laag van
1 meter grond aan de buitenzijde van het
verblijf zorgt voor een stabieler klimaat. Dit
is bij één verblijf aangebracht. In alle verblij-
ven zijn wegkruipstenen en vleermuiskasten
(steen en hout) aangebracht. Er zijn veel verschillende types (groot - klein, wijder-smaller
en ruwer en gladder). Door deze verspreid in
het verblijf aan te brengen hebben de vleermuizen veel keuze en kunnen er meerdere
exemplaren gebruik van maken.
Ook de omgeving is belangrijk. De vleermuizen moeten het winterverblijf kunnen
vinden. Dit lukt sneller als er geleidende elementen als bosranden of waterlopen richting
het verblijf gaan. Vleermuizen volgen deze
elementen ter oriëntatie. Indien de vleermuizen ook in de zomer in de omgeving kunnen leven ontstaat er een jaarrond geschikt
biotoop.
In een omgeving waar relatief veel jonge
bomen zijn, zijn ook in de omgeving van het
winterverblijf vleermuiskasten opgehangen.
Hier kunnen de vleermuizen overdag verblijven gedurende de zomerperiode.
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
19
Samen Groen Gezond
GIS, het verzamelen en vastleggen van gegevens op kaart
Door: Ewoud Voogd, medewerker SLZ
Vroeger was het moeilijk om veldgegevens
exact op kaart vast te leggen. Het terugvinden
van deze gegevens en het delen ervan met
mensen en organisaties die ze nodig hadden
was nog lastiger. Zo is bekend dat Franse
soldaten die ons in 1940 probeerden te verdedigen tegen de Duitsers, met Michelin-kaarten
het veld in werden gestuurd! Op vreemde
bodem probeerden ze ons te verdedigen, maar
onder andere door het gebrekkige kaartmateriaal ging dit met de Franse Slag. Zo stootten ze op een onverwachte plaats op Duitse
tegenstand, doordat een kruising niet op hun
kaart was weergegeven. De juiste kaartgegevens konden in 1940 niet op tijd gevonden en
verspreid worden.
Geografisch Informatie Systeem
Nu in de 21e-eeuw is het een stuk eenvoudiger de gegevens snel aan te leveren, mits de
gegevens juist zijn verzameld en opgeslagen.
Wandelaars die in het veld het gebied willen
20
Afbeelding 1: online-melding van een verdwenen
knooppuntpaal
bekijken waar de Franse soldaten de strijd
aangingen met de Duitsers kunnen bij het
VVV het boekje “De Franse Slag” kopen en
één van de vier wandelroutes uitkiezen.
De routes zijn in het veld gemarkeerd met
knooppuntpalen en pijlen. Knooppuntpalen
zijn geografische objecten waarvan o.a.
de locaties op het SLZ-kantoor digitaal op
kaart zijn vastgelegd. Een systeem waarin
dergelijke gegevens worden vastgelegd
heet een geografisch informatiesysteem,
meestal afgekort tot GIS. Ook de wandelroutes zelf zijn als geografische objecten
in dit systeem opgenomen. Controleurs
van de Franse Slag kunnen gebreken aan
bijvoorbeeld knooppuntpalen online doorgeven aan SLZ.
Maar ook anderen, bijvoorbeeld wandelaars
en terreinbeheerders kunnen dit telefonisch
of per e-mail doen, waarna de meldingen in
GIS worden opgenomen.
Ook overstapjes kunnen in GIS ingevoerd worden
Zo is snel bekend waar de beheervrijwilligers naartoe moeten en wat er gedaan
moet worden. Dit systeem maakt zo een
snelle en goede communicatie tussen controleurs en beheervrijwilligers mogelijk. Zo
wordt de kans verkleind dat de wandelaar
door een gebrekkige bewegwijzering een
afslag mist.
Overzicht
Nu beslaat de Franse Slag een relatief klein
gebied, grofweg de driehoek Kapelle –
Wemeldinge - Hansweert. Grote kans dat
controleurs en beheervrijwilligers elkaar
goed kennen en onder het genot van een
bakje koffie de problemen met elkaar
bespreken. De kracht van GIS is echter dat
je van alle wandelnetwerken, thema’s en
ommetjes op dezelfde manier de gegevens kunt bijhouden. Bovendien behoudt
SLZ zo het overzicht over het gehele
Wandelnetwerk Zeeland. Door alle meldingen te bewaren kan na verloop van tijd een
goed overzicht worden verkregen van punten met regelmatig terugkomende gebre-
ken en kan zo gerichter naar een oplossing
worden gezocht.
Diverse gegevens
Binnen de wandelnetwerken zijn er paden
die gemaaid en onderhouden moeten
worden. Soms door beheervrijwilligers,
soms door de eigenaar. Ook dit is in GIS
vastgelegd. Als er bij SLZ een melding binnenkomt over te hoog gras op of langs een
pad, dan kan de systeembeheerder zien wie
het pad had moeten maaien en direct actie
ondernemen. Ook kunnen de te maaien
paden snel als kaartje geprint worden en
aan vrijwilligers worden meegegeven.
In principe kunnen alle geografische gegevens worden vastgelegd, zowel tastbare
objecten als niet tastbare. Er valt hierbij te
denken aan cultuurhistorie, planten- en
diersoorten en veedrinkputten, kortom te
veel om op te noemen. GIS is een effectief
instrument en zal in de toekomst alleen
maar in kracht toenemen. Daarom is ook
SLZ met dit systeem aan de slag gegaan.
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
21
Lekker
Landschap
Door: Caroline Geluk, medewerker SLZ
De aloude Nederlandse traditie van zelfgemaakte bramenjam, zomersalades en
kastanjetaart wordt nieuw leven ingeblazen
door het project ‘Lekker Landschap’.
Dit landelijke project wil mensen verbinden met het landschap en de natuur via
voedsel. Tijdens een mooie wandeling of
fietstocht verzamelen mensen onderweg
de ingrediënten voor een regionaal recept.
Landschapsbeheer maakt de route langs
eetbare gewassen zoals fruitbomen of (on)
kruiden. Andere ingrediënten komen uit
stadstuintjes, schooltuinen, kantoortuinen,
of kunnen zelf worden gekweekt op het balkon. Overige benodigde ingrediënten komen
uit directe verkoop van boeren, buurtwinkels
of gewoon uit de supermarkt om de hoek.
Prooijenseweg 26
4332 RD Middelburg
tel: 0118-613984
fax: 0118-642038
email: [email protected]
Dit project sluit goed aan bij de activiteiten
van SLZ met betrekking tot het ontwikkelen
van wandelroutes en bij onze expertise op
het gebied van landschap en beplantingen.
Het uiteindelijke doel wat we willen realiseren is dat na afronding van het project in
2016 het concept zodanig aangeslagen is,
dat mensen zelf maaltijdroutes gaan maken
door hun landschap en zelf hun maaltijden
bij elkaar gaan sprokkelen.
Alle landschapsbeheren in Nederland werken aan dit project mee. We werken hierin
samen met stichting wAarde. Door het hele
land wordt een netwerk opgezet van vele
tientallen maaltijdwandelroutes en maaltijdfietsroutes, die aansluiten bij de kwaliteit van
het landschap. Daarbij organiseren wij een
aantal wandel- en fietstochten met picknick
waaraan recepten gekoppeld worden. Hierbij
proberen we zoveel mogelijk samen te werken met winkels, boerenbedrijven, scholen
en gemeenten. Op www.foodwalks.nl vindt
u alle ingrediënten voor een ‘foodwalk’:
recepten, routebeschrijvingen, pluklocaties
en adressen van winkels waar u aanvullende
ingrediënten kunt kopen.
Samen met het NME-centrum SchouwenDuiveland ontwikkelen wij een Foodwalk
tijdens de Dag van het veelzijdige landschap
op zaterdag 19 april 2014 op het terrein van
Molenberg te
Burgh-Haamstede.
Wandel en Eet smakelijk!
22
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
23
Levend erfgoed
Door: Theo Aernoudts, medewerker SLZ
Bij erfgoed gaat de gedachte als eerste naar
gebouwen, maar iemand die er wat langer
over na denkt komt al snel op de gedachte dat
er ook andere bouwwerken zijn zoals bruggen,
sluisjes en coupures. Bij levend erfgoed moet
je voorstellingsvermogen toch al iets verder
gaan. Hier kun je o.a. denken aan groenelementen zoals parken, dijken met hun beplanting, bomen, grenslinden, oude landbouwgewassen en tuinplanten. Huisdieren kunnen
Zeeuws trekpaard
Zeeuws trekpaard
Het Zeeuws werkpaard is eigenlijk voortgekomen uit het Belgisch werkpaard of trekpaard.
Tijdens de eerste wereldoorlog van 1914-1918
zijn er veel paarden de grens met Nederland
over ‘gelopen’ vanuit België. Vervolgens zijn
Nederlandse paardenfokkers met dit Belgisch
paardenras verder gaan kruisen en fokken met
de gebruikelijke Nederlandse trekpaarden. Een
aantal Zeeuwse paardenfokkers waren hier zeer
succesvol mee en zo is het Zeeuws trekpaard
ontstaan. Oorspronkelijk waren trekpaarden in
gebruik als krachtbron in de landbouw. Echter
sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw is het
trekpaard steeds meer verdwenen uit het beeld
24
we hier ook toe rekenen. Als wij ons willen
beperken tot specifiek Zeeuwse rassen dan is
het aantal zeer klein. Je komt dan uit bij het
Zeeuws trekpaard en het Zeeuws melkschaap.
Het enige runderras dat nog een beetje in de
buurt van een typisch Zeeuws ras komt is de
Witrik. Op landelijk niveau zijn er nog heel veel
diersoorten en rassen te vermelden als erfgoed
en als zeldzaam ras, van geiten tot hoenders
van runderen tot aan konijnen toe.
als werkkracht en vervangen door tractoren en
gemotoriseerde machines. De ontwikkelingen
op het gebied van motorisatie, mechanisatie en
later ook de automatisering zijn zo snel gegaan
dat voor de meeste bedrijven de paardentractie
niet meer van betekenis is. Dit betekent niet
dat door de komst van machines de liefde voor
het paard is verdwenen. Men wilde de trouwe
viervoeters niet missen en ging zoeken naar
mogelijkheden om ze toch te kunnen blijven
gebruiken. Die mogelijkheden bleken er te
zijn. Trekpaarden worden nog voor de fokkerij
of showdoeleinden gebruikt. Enkele (biologische) boeren in Zeeland zoals Leo de Visser uit
Ritthem en Rene Dingemanse uit Biggekerke,
doen met trekpaarden nog diverse werkzaamheden, zoals ploegen, wieden en oogsten. Voor
alle vormen van tractie is het dier bij uitstek
geschikt, heeft geen speciale leiding nodig en
is daarbij een voorbeeld van dienstbaarheid.
Onder alle omstandigheden kan een beroep
worden gedaan op zijn grote trekkracht, het
langdurig uithoudingsvermogen, de betrouwbaarheid en het opgewekte karakter.
In Zeeland is de Stichting Het Werkend
Trekpaard nog actief met het organiseren van
activiteiten waarmee het Zeeuwsch trekpaard
levend wordt gehouden en onder de aandacht
Witrik
bij het bredere publiek wordt gebracht. Ook
bij activiteiten als ringrijden op Walcheren en
stroârijden op de kop van Schouwen wordt
het Zeeuws trekpaard nog gebruikt naast de
rijpaarden en andere paardenrassen.
Het Zeeuws Melkschaap
Dit ras is voortgekomen door kruisingen van
andere rassen en door veredeling. Zoals de
naam al aangeeft is de melkproductie een
belangrijke kwaliteit van dit ras. Het is een
makkelijk ras dat geen hoogwaardige eisen
stelt aan voeding en vandaar ook geschikt
is om in een schaapskudde schorren, dijken
en bermen te begrazen. Het is ook een ras
waarvan de ooien moeiteloos lammeren.
Gemiddeld worden er 2 lammetjes per worp
geboren.
Een schaapskudde die van oudsher in stand is
gebleven hebben we in Zeeland niet. De aanwezige schaapskuddes in onze provincie zijn
vanaf de jaren ’70 weer in het leven geroepen
door natuurorganisaties. In Zeeland is er nog
een enkele schaapskudde trouw gebleven aan
het Zeeuwse ras. De andere kuddes zijn via het
Drentse heideschaap meer op schapenrassen
of kruisingen over gegaan die ook voor de
vleesproductie interessant zijn. Voor de bereiding van schapenkaas is het melkschaap nog
altijd favoriet. In Zeeland zijn er nog enkele
bedrijven actief die het Zeeuws melkschaap
houden en de melk verwerken tot schapenkaas
die aan huis of op markten verkocht wordt.
Witrik
Dit runderras moeten we wel delen met de provincie Friesland waar het ook veel voorkwam.
Tot de jaren ’70 kwam dit ras vrij algemeen voor
als een rund dat zowel voor de melkproductie
als de vleesproductie geschikt was. In de jaren
’70 is men zich meer gaan toeleggen op rassen
die specifiek voor de melkproductie geschikt
waren of juist rassen die meer voldeden aan de
wensen om een goed stuk vlees op tafel te krijgen en dus rassen voor de vleesproductie.
Andere rassen als Blaarkoppen en Lakenvelders
zie je soms ook nog wel. Zij behoren tot de zeldzame huisdierrassen in Nederland en krijgen
ook de aandacht via verschillende verenigingen.
In onze multiculturele samenleving zijn we
inmiddels vertrouwd met de vele dierenrassen
die onze weilanden nog begrazen maar die hun
oorsprong hebben van over de Nederlandse
grens!
Uit cultuurhistorisch oogpunt is het interessant
en lovenswaardig dat verschillende organisaties
en particulieren zich willen inzetten voor het
behoud van deze Zeeuwse rassen en dat deze
aanwezig blijven in onze genenbank. Toch vermoed ik dat er mensen zijn die meer weten over
soorten huisdieren die in Zeeland veel voorkwamen op boerderijen zoals konijnen, kippen,
honden, varkens en geiten enz.
Graag horen wij dit van u. U kunt dit mailen
naar [email protected]
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
25
Herstel leefgebieden en natuurbeleving
agrarisch cultuurlandschap in Terneuzen
Door: Alex Wieland, medewerker SLZ
De beoogde soortgroepen en maatregelen
zijn onderverdeeld in:
• Oude Zeeuwse (graan)gewassen en fruitrassen
• Vogels van erven en andere bebouwing
• Vogels van agrarisch gebied
• Biodiversiteit op begraafplaatsen en kerkterreinen
Geplante knotwilgen op erf van fam. Verschueren
Alle foto’s zijn gemaakt door: Elène Capelle
Soorten van het agrarisch cultuurlandschap en bebouwing staan sterk onder
druk. Onder invloed van schaalvergroting,
het verdwijnen van landschapselementen
en oude gebouwen zijn de leefgebieden
minder geschikt geraakt. Een belangrijke
reden hiervoor is dat het landschap intensiever gebruikt wordt. Dit is niet alleen van
invloed op de biodiversiteit, maar ook de
beleving van de omgeving van de mens
wordt hier nadelig door beïnvloed.
Door het treffen van kleinschalige maatregelen wordt de biotoop opnieuw geschikt
en kunnen deze soorten zich handhaven.
In de gemeente Terneuzen spelen vele
economische (industriële) ontwikkelingen in de Kanaalzone. In het kader van
het Plattelandsontwikkeling Programma
(POP) en het landschapsuitvoeringsplan
(LUP) van de gemeente Terneuzen en de
provincie Zeeland worden maatregelen
uitgevoerd om het landschap en de leefbaarheid te herstellen en te versterken.
De uit te voeren maatregelen liggen in de
gemeente Terneuzen.
26
Oude Zeeuwse (graan)gewassen en fruitrassen
Tot voor kort waren collecties van oude granen alleen nog beschikbaar in de genenbank
in Wageningen. Hier worden enkele honderden zaadjes van ieder (beschikbaar) ras
geconserveerd. Door deze zaden te vermeerderen en weer te gebruiken in de streek waar
ze oorspronkelijk groeiden wordt dit agrarisch
erfgoed beleefbaar.
Verspreid over de gemeente Terneuzen zijn
nog restanten van oude boomgaarden te
vinden. In deze boomgaarden bevinden
zich oude rassen die niet meer in de handel
verkrijgbaar zijn. Steeds meer van deze boomgaarden verdwijnen doordat ze zich in de
aftakelingsfase bevinden. Indien deze bomen
verdwenen zijn dan is dit agrarisch erfgoed
voorgoed verdwenen uit onze streek.
Vogels van erven en andere bebouwing
Erven, woningen, schuren en bebouwing worden steeds efficiënter aangelegd en ingericht.
Hierdoor is er minder gelegenheid voor vogels
om te broeden en te foerageren. De gemeente
Terneuzen voert al enige jaren een project uit
voor vogels in stad en dorp. Door nieuwbouw
en renovatie is er steeds minder ruimte voor
nestgelegenheden voor deze vogels. Het gaat
hierbij om vogelsoorten die specifiek op men-
Collectieboomgaard Schapenbout
selijke bebouwing zijn aangewezen.
In het buitengebied kan aanplanten en
aanleggen van kleinschalige landschapselementen bijdragen aan realisatie van goede
leefgebieden. Maatregelen die uitgevoerd
kunnen worden zijn o.a.: aanplant hoogstamfruit, aanleg/herstelbeheer drinkput,
aanplant knotbomen, hagen etc. Voor ieder
aan te leggen/herstellen biotoop wordt
een plan gemaakt. Totdat deze elementen
kunnen fungeren als broedbiotoop worden
nestkasten opgehangen die kunnen fungeren als tijdelijk broedbiotoop.
Vogels van agrarisch gebied
Vogels van het agrarisch gebied staan sterk
onder druk. Vanwege het steeds efficiënter
uitvoeren van de landbouwkundige bedrijfsvoering is de overleving van deze vogels
steeds lager. Scholeksters broeden op akkers
in agrarisch gebied. De populatie is de laatste decennia met 75% afgenomen omdat
er te weinig jongen groot komen. Intussen
broedt een steeds groter deel van de populatie op platte daken in industriegebieden
(buitengebied).
In het buitengebied van de gemeente
Terneuzen komt de Patrijs nog in relatief
hoge dichtheden voor. Graanvelden vormen
een steeds belangrijkere broedlocatie voor
kiekendieven. Helaas verdwijnen er regelmatig nesten met jongen in de combine tijdens
de oogstwerkzaamheden. In het kader van
dit project richten we ons op roofvogels
en uilen, scholeksters en patrijzen. Voor de
Langs deze schuur van de fam. van Ooijen
is er plaats voor huiszwaluwkasten.
genoemde soorten kunnen maatregelen uitgevoerd worden.
Biodiversiteit op begraafplaatsen en kerkterreinen
Begraafplaatsen en kerkterreinen (inclusief
kerk) vormen vanwege de rust en de landschappelijke omstandigheden een uniek
biotoop. Doordat de beheerders onbekend
zijn met deze objecten, zijn de hier aanwezige natuurwaarden niet altijd veilig. Met het
uitvoeren van kleine maatregelen en het verstrekken van voorlichting kan deze biotoop
duurzaam behouden worden.
Kerkzolders worden onderzocht op aanwezigheid van en geschiktheid voor vleermuizen.
Op de kerkzolder en in de directe omgeving
kunnen kleinschalige maatregelen uitgevoerd
worden om de biotoop voor de vleermuizen
te herstellen en verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan het ophangen van nestvoorzieningen, aanleg van schuilplaatsen en inventarisatie van de huidige waarden.
Heeft u een erf of terrein waar mogelijkheden
zijn voor erfvogels of vogels in het agrarisch gebied? Of wilt u meehelpen met het
beschermen van nesten en het uitvoeren van
onderzoek naar de patrijs, scholekster, roofvogels en uilen? Neem dan contact op met SLZ:
[email protected]
In april starten er cursussen met betrekking
tot onderzoek en het beschermen van deze
vogels. Houd onze website in de gaten!
www.landschapsbeheerzeeland.nl/agenda
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
27
Zeeuwse Polderparels: Versterking flora en fauna op en rond het erf
Door: Sylvia Tuinder, medewerker SLZ
Het jaar van de biodiversiteit heeft meerdere mensen een beetje wakker geschud.
Biodiversiteit hebben we hard nodig, maar
dreigt snel minder te worden. Het besef dat
er iets moet gebeuren en dat we er wat aan
kunnen doen, begint langzaam zichtbaar te
worden. Steeds meer activiteiten in Zeeland
richten zich op biodiversiteit.
Er starten acties om meer groen op het erf
te krijgen. Europees is er ook aandacht voor;
een voorbeeld is het Gemeenschappelijk
Landbouw Beleid waarin ook biodiversiteit
een item is. Biodiversiteit is sowieso boeiend
om naar te kijken, goed voor de flora en ook
voor mens en dier.
Veldsymposium Polderparels
Dat het leeft is duidelijk geworden tijdens
het symposium Tijd voor biodiversiteit wat
in oktober 2012 in het Scheldetheater in
Terneuzen is gehouden. De grote opkomst
was een signaal dat velen het belang van
biodiversiteit in Zeeland zien. Om te tonen
wat er gedaan wordt op erven van boeren
en burgers in het buitengebied hebben
de Boerderijenstichting Zeeland (BSZ), de
Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie
(ZLTO) en Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ) de handen ineen geslagen
voor een vervolg hierop. We willen de
huidige inzet laten zien en ook heel praktisch tonen wat ieder nog kan doen om
biodiversiteit te bevorderen. Het resultaat
is een Veldsymposium waarbij we laten
zien welke projecten er zijn of welke actie
gewenst is. Agrariërs, erfbewoners van het
buitengebied, beleidsmakers en betrokkenen nodigen we daarom uit op locatie voor
het Veldsymposium Polderparels. Op 14 mei
2014 organiseren we dit Veldsymposium
op een Zeeuwse boerderij, waar we op en
rondom het erf van dichtbij kunnen laten
zien waar het om gaat.
Praktische voorbeelden en mogelijkheden voor biodiversiteit komen aan bod in
een programma met korte presentaties en
rondleidingen. Thematische infostands zijn
tussen de programma onderdelen door te
bezoeken.
28
Functioneel Erfgroen
Het Veldsymposium geeft speciale aandacht
aan het project “Functioneel Erfgroen”.
Nadruk ligt op de praktische aanpak en op
het zichtbaar maken van biodiversiteit.
We hebben kennis en ervaring naast elkaar
gelegd met als doel het makkelijker te
maken om ermee aan de slag te gaan.
Een handige ideeënwaaier is het resultaat.
De praktische aspecten worden hierin
gepresenteerd en maken in één blik duidelijk wat er nog kan gebeuren. Het geeft
een overzicht van de mogelijkheden om
de natuurwaarde en biodiversiteit op het
(voormalig) agrarisch erf te vergroten. Deze
ideeënwaaier vol tips en foto’s op en rond
het erf hebben we ontwikkeld zodat ieder
direct aan de slag kan om natuurwaarden en
biodiversiteit op het erf te vergroten.
Locatie en Programma
De locatie is het erf Zwaluwenoord van de
familie Rijk-Vermue, in Wolphaartsdijk. Deze
hoeve vol waardevolle cultuurhistorie heeft
een oude schuur van begin 19e eeuw waar
we de bezoekers mogen ontvangen. Bij de
excursies en rondleidingen is er aandacht
voor de biodiversiteit op en rond het erf en
voor de cultuurhistorie. Een voorbeeld van
beleefbare biodiversiteit is het overwinteringsgraan op de akkers waar vogels en
andere dieren van profiteren. De naam van
het erf spreekt boekdelen. Zichtbaar is er
een biotoop voor zwaluwen maar ook uilen
worden er gesignaleerd. Dit Veldsymposium
is boeiend voor bewoners van het buitengebied, betrokkenen en beleidsmakers.
Het programma vindt plaats tussen 17.30
en 21.30 uur en omvat korte presentaties
waarin het doel van de bijeenkomst wordt
toegelicht door de dagvoorzitter Johanna
Boogerd van de Boerderijenstichting
Zeeland.
Verder wordt het Jaar van de Boerderij afgesloten en zijn er presentaties van biodiversiteitsprojecten en van geslaagde bouwstijlen
vanuit de BSZ, Bijenproject en Functioneel
Erfgroen vanuit de ZLTO en meer over de
Patrijzencafés en de Erftrofee door SLZ.
Rond een uur of zeven is er een carrousel van rondleidingen met voorbeelden
van biodiversiteit in de gebouwen en op
het erf rond erfgroen, historische schuur
en moderne schuur. Aan deze excursies
worden bijdragen geleverd door Gerard
Smallegange, Kees de Jonge en Luciën
Calle.
Natuurlijk willen we de presentatie van de
waaier niet ongemerkt voorbij laten gaan
en hebben we een officiële overhandiging
aan gedeputeerde Carla Schönknecht
ingepland. De dag wordt afgesloten met
een facultatieve excursie: Struinen door
de Zeeuwse Polder met voorbeelden van
biodiversiteit door Alex Wieland.
Uitnodigingen worden binnenkort verzonden, maar wilt u zich alvast aanmelden of
wilt u meer informatie dan kunt u bij SLZ
terecht of bij een van de andere organisatoren: BSZ of ZLTO. Het Veldsymposium
wordt georganiseerd door:
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
29
ten zal worden voortgezet. Hiervoor worden
vaak hoogwerkers ingezet, belangeloos
beschikbaar gesteld door het bedrijfsleven.
Op de foto wordt in Zeeuws-Vlaanderen een
hele hoge kast rechts met een hoogwerker
van firma Arentis uit Terneuzen verplaatst
naar een vanaf het zoldertje veilig bereikbare plek, links op de foto.
Uilen Overleg Zeeland
Door: Peter Boelee, coördinator Uilen Overleg
Zeeland
De winter van 2012-2013 gaat de boeken in als
een van de langste winters ooit. Daar kwam
bij, dat de muizenstand na deze winter totaal
instortte, waarschijnlijk doordat ze in de herfst
niet in staat zijn geweest voldoende voedselvoorraden aan te leggen. Hierdoor hebben
uilen en roofvogels in 2013 een heel slecht
broedseizoen gehad.
In april waren er niet alleen te weinig muizen,
maar het was ook nog steeds veel te koud,
waarschijnlijk zijn die twee ingrediënten er
de oorzaak van dat de meeste kerkuilen in
Zeeland het broedseizoen hebben overgeslagen. Er kwamen wel veel meldingen binnen
van aanwezigheid van volwassen kerkuilen
maar die lieten zich niet horen en zijn dus bijna
niet tot broeden gekomen. Hopelijk zal het in
2014 beter gaan. Op dit moment lijkt het wel
30
Kast verplaatst naar goed bereikbare plek
Foto: Peter Boelee
alsof er geen winter meer komt, prima voor
uilen en roofvogels, maar waardeloos voor
schaatsliefhebbers.
Kerkuilkastcontroleurs voor Tholen gezocht
Er is veel gebeurd in 2013, in de Zeeuwse
regio’s zijn alle kerkuilkasten (368 kasten)
gecontroleerd. Op Tholen waar nog steeds
maar twee kerkuilkast controleurs actief zijn,
is opnieuw hulp verleend door de Bevelandse
ploeg en zijn alle kasten toch nagekeken.
Heeft u interesse om op Tholen te helpen
met de controle van kerk- en steenuilkasten
dan kunt u contact opnemen met SLZ.
Te hoog
Opnieuw zijn kerkuilkasten, die nog steeds
te hoog hingen, verplaatst en kapotte kasten zijn vervangen. Het verplaatsen van kas-
Timmerdagen
Aan elke nieuwe eigenaar van een kerkuilkast wordt € 30,- bijdrage gevraagd, dat is
tot nu toe nooit een probleem geweest en
hierdoor is het mogelijk dat er voor elke
geplaatste kast, hout voor een nieuwe kast
kan worden aangekocht en vinden er regelmatig “timmerdagen” plaats, waar vrijwilligers gezamenlijk kasten komen timmeren.
Niet alleen goed voor de uilen, maar ook
goed voor de onderlinge contacten tussen
de vrijwilligers.
Nieuwe naam
Omdat we vorig jaar op de Zeeuwse
Kerkuilenvergadering hebben besloten
om álle Zeeuwse uilensoorten in onze
werkgroep op te nemen, is de naam
“Kerkuilenwerkgroep Zeeland” omgezet in:
“Uilen Overleg Zeeland”.
Overzicht van uilen als broedvogel in
Zeeland
Schouwen-Duiveland
Kerkuil
X
Tholen
X
Walcheren
X
Noord Beveland
X
Zuid Beveland
X
Kerkuil
Foto: André Eijkenaar
De cijfers van het uilenbroedseizoen
2013 in Zeeland:
Kerkuilen: totaal van alle 6 regio’s: 89 uitgevlogen jongen
Steenuilen: Zuid Beveland: in 40 kasten
zijn 68 jongen geringd, op Walcheren is
een nieuw territorium bijgekomen, 3 jonge
steenuilen zijn geringd
Bosuilen: In Oost Zeeuws Vlaanderen zijn
6 jonge bosuilen geringd
Ransuilen: in Zeeland zijn, na een oproep
in de krant, 19 ransuil-roestplaatsen bekend
geworden. Weet u een roestplaats dan kunt
u de plaats gegevens hiervan aan SLZ doorgeven, (NB de vindplaats wordt niet openbaar gemaakt)
Velduilen komen hier alleen in de winter
voor.
Steenuil
Bosuil
X
Ransuil
X
X
Weinig
X
X
X
X
West Zeeuws-Vlaanderen
X
X
Oost Zeeuws-Vlaanderen
X
X
De Boom In • LENTE 2014 • Stichting Landschapsbeheer Zeeland
X
X
X
31
Kort nieuws
Vrijwilligers organisaties in Zeeland
Onderstaande organisaties zetten zich vrijwillig in voor het landschapsbeheer in Zeeland en zijn
aangesloten bij SLZ. Zou je in je vrije tijd eens mee willen werken in het landschap bij jou in de buurt,
neem dan contact op met een van onderstaande contactpersonen voor meer informatie.
Foto: Luciën Calle
Goed Geld Gala
Folder De kamsalamander
in Zeeuws-Vlaanderen
Kamsalamanders komen in Zeeland alleen voor
in Zeeuws-Vlaanderen. Het zijn kieskeurige amfibieën. SLZ heeft een nieuwe folder gemaakt over
waarom en wat u op uw erf voor kamsalamanders kunt doen.
Jaargang 28
Wat krijgt u er voor terug? In het voorjaar een
LENTE - 2014
boeiend schouwspel onder de waterspiegel of in
de zomer een verassende ontdekking onder een
Degrote
Boom steen
In is eenvan
uitgave
Stichting
Landschapsbeheer
eenvan
van
de mooiste
amfibieën
Zeeland (SLZ) en wordt vier keer per jaar verzonden
in Nederland! De folder is binnenkort gratis te
aan vrijwilligers in het landschapsbeheer in Zeeland,
downloaden in de
webwinkel
op onze website
overeenkomsthouders,
relaties
en medewerkers.
of
bel
naar
SLZ:
0113-23
09
36.
De Boom In wordt verstuurd in een biologisch afbreekbare folie.
Redactie:
Boek ‘Natuur aan huis’
Caroline Geluk
Sylvia Tuinder
Luciën Calle
‘Natuur aan huis’, mooi
Robert Wielemaker Foort Minnaard
Gastredacteur: Jacob Bouwman
boek over erven en haar
bewoners van 200 pagina’s.
Verder werkten aan dit nummer mee:
Wie voorintekent
op het
Fam. de Kraker
Wim Wisse
Peter Boelee
kijken
ideeënboek
over
Ewoud Voogd
Theo Aernoudts Sandra Dobbelaar
Alex Wieland
Pieter natuurvriendelijke
Voets erven in
Nederland en Vlaanderen,
Advertenties:
ontvangt zo’n 15% korting
Ook uw advertentie in De Boom In?
op
de
aanschafprijs.
Bij
kost het
Bel Ton de Koning, tel. 0113-23voorintekening
09 36
voor
de mogelijkheden.
24,95
euro, de winkelprijs zal 29,95 euro worden.
Voorintekenen kan tot 15 juli 2014. ‘Natuur aan
Foto omslag: Historische grenspaal Zeeuws Vlaanderen
huis’ staat
boordevol
Fotograaf:
Theo
Aernoudts tips en inspiratie over hoe
u
erven
nog
en natuurvriendelijker kunt
Met dank aan allevogelfotografen.
SLZinrichten.
heeft getracht alle
rechthebbenden
de geplaatste
foto’stegelijkertijd
te achterhalen.
Wie
het boekvankoopt,
helpt
Degenen die desondanks menen aanspraken te kunnen doen gelden op de
financieel
bij
de
bescherming
van
onze
erfvorechten van gebruikte foto’s worden verzocht contact met ons op te nemen.
gels. Digitaal
te bestellen via
Opmaak
en drukwerk:
www.vogelbescherming.nl/natuuraanhuis
Drukkerij
Zoeteweij, Yerseke
Oplage: 2350 ex.
32
Goed Geld Gala
De Postcode Loterij maakte tijdens het Goed
Geld Gala bekend dat zij dit jaar een recordbedrag van ruim 302 miljoen euro doneert.
Als vaste beneficient kreeg Landschapsbeheer
Nederland 2.250.000 euro. Dat is goed nieuws
voor het landschap en alle mensen
die van
ons
Begraafplaats
Goes
landschap genieten en zich ervoor
inzetten!
Foto: Luciën Calle
Zeeuwseankers.nl van start
Redactiebezoekadres:
Ontdekenhet
erfgoed van Zeeland via
Ravelijn de Groene Jager 5
www.zeeuwseankers.nl, het digitale platform
4461 DJ Goes
van
Zeeuwse
Tel.
0113-23
09 36 Ankers. Zeeuwse Ankers is de uitwerking van de culturele biografie van Zeeland.
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Vrouwenpolder 700 jaar;
Abonnement
van
Bedevaartsoord
tot Badplaats
Wilt
u ook
De Boom In ontvangen?
Voor
slechts
€
10,per
jaar
ontvangt
u 700 jaar. Het
Dit jaar bestaat Vrouwenpolder
ons
kwartaalblad.
was
het enige pelgrimsoord op Walcheren.
Bel naar 0113-23 09 36 of meld u direct aan via
De rijke geschiedenis en het cultureel erfgoed
www.landschapsbeheerzeeland.nl/nieuwsbrief
worden van mei tot en met september in de
ISSN
nummer 1876-5491
schijnwerpers
gezet.
De organisatie van Vrouwenpolder 700 jaar
Stichting Landschapsbeheer Zeeland zet zich in voor
organiseert een lezingencyclus en ontwikkelt
behoud, beheer en aanleg van kleine landschapselementen.
met SLZ een pelgrim-ommetje
Ziesamen
www.landschapsbeheerzeeland.nl
voor meer door
informatie.
Vrouwenpolder.
Meer informatie is te vinden op de website:
www.denederlandseruimte.nl
SLZ
wordt financieel gesteund door de Nationale Postcode
Weekendwerkzaamheden:
Tholen
Natuurvereniging Tholen
Adri Mol
Tel. 0166-604266
e-mail: [email protected]
www.natutholen.nl
Bevelanden
Beheerswerkgroep KNNV
Johan Vermin
Tel. 0113-639620
[email protected]
www.knnv.nl/beveland
Bomenbuurt ’s Gravenpolder
Mevr. D. de Koning
Tel. 0113-311813
[email protected]
www.knnv.nl/beveland
Heemtuinwerkgroep KNNV
Diet Louwerens
Tel. 0113-342277
[email protected]
www.knnv.nl/beveland
Doordeweekse
werkzaamheden:
Alle dagen van de week:
De Boom In is gedrukt op FSC-gecertificeerd papier.
Loterij en Provincie Zeeland.
Reacties op artikelen
Wilt u reageren op een artikel, dat kan. Mail de
schrijver of mail naar het algemene email adres
van slz: [email protected]
Heel Zeeland:
Herpetologische studiegroep Amfibieën
Winant Halfwerk
Tel. 0118-217720
[email protected]
Steenuilen werkgroep Zeeland
Alex de Smet
Tel. 0115-695890
[email protected]
http://www.deltabirding.nl/
links-vogelwerkgroepen.html
Zeeuws-Vlaanderen
Natuurbeschermingsvereniging
de Steltkluut
Lucien Calle
Tel. 06-22792100
[email protected]
www.steltkluut.nl
Werkgroep Oranjebosch
Werkgroep Moesbosch
Peter v.d. Vliet
Tel. 0113-230936
[email protected]
Natuurbeschermingsvereniging
’t Duumpje
Gerard v. Daele
Tel. 0117-301835
[email protected]
www.duumpje.nl
Schouwen-Duiveland
Actief terreinbeheer
Henk Dalebout
Tel. 06-20745396
e-mail:
[email protected]
www.nvsd.nl/actief_terreinbeheer.
html
Walcheren
Werkgroep Landschapsverzorging
Thomas Collette
Tel. 0118-634916
Na 19.00 uur en de hele vrijdag
[email protected]
Heel Zeeland
A Rocha werkgroep Zeeland
Martine Krabbendam
Tel. 0118-640448
[email protected]
http://arochanederland.ning.com
Kapsalon
Nienke Ensing
06-46222419
[email protected]
Onderhoud wandelroutes
Pieter Voets
Tel. 0113-230936
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Hout & Co
Karin Mol
Tel. 0118-628293
[email protected]
Noord- en Midden Zeeland
Landschapsbeheer
Pieter Voets
Tel. 0113-230936
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Zeeuws-Vlaanderen
Landschapsbeheer
Wim Wisse
Tel. 06-12856517
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Kerkuilenwerkgroep
Peter Boelee
Tel. 06-25102354
[email protected]
www.kerkuil.com
Vleermuizen
Meldingen/klachten:
Nanning-Jan Honingh,
Tel. 0113-230936
[email protected]
Herstellen Cultuurhistorische elementen
Sandra Dobbelaar
Tel. 0113-230936
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
De Steltkluut knotgroep
Bas de Maat
Tel. 06-53559422
www.steltkluut.nl
Weidevogelbescherming
Nanning-Jan Honingh
Tel. 0113-230936
[email protected]
www.landschapsbeheerzeeland.nl
Jaarlijkse zomertellingen (kerkzolders) Noord- en
Midden Zeeland: Nanning-Jan Honingh en Zeeuws
Vlaanderen: Luciën Calle.
Jaarlijkse wintertellingen: Zoogdier Werkgroep
Zeeland, Luciën Calle, 06-22792100,
[email protected]
Agenda
04 april
Informatie
avond ove
05 april
r uilen voo
EHBL (Eers
r iedereen
te Hulp Bij
10 april
L
andschapsb
Zuid-Bevela
Opening w
eheer)
nd
andelnetw
12 april
e
rk Hulst Te
Middelburg
Instructie
rn
e
u
ze
“V
n
eilig werke
15 april
Zeeuws Vla
n op hoog
Maai instru
anderen
te” ctie vrijwil
17 april
ligers wan
Cultuurhis
d
Nisse
e
ln
etwerk OV
torie open
17 april
L
werkdag b
Excursie g
K
o
e
e
w
g
acht
raafplaats
renspalen
22 april
enSchouw
en-Duivelan
Kiekendie
d
f avond
23 april
Studiedag
H
u
ls
t
Hoogstam
23 april
fruit Terneuzen
Startbijee
nkomst be
24 - 26 apr.
heer wand
Middelburg
Amfibieë
elnetwerk
n cursus
OZVL
8 mei
Open werk
Spui
dag grensp
13 mei
alen Openbare
Th
o
len
a
mfibieën e
14 mei
xpeditie
Zeeuwse P
H
u
lst
olderparels
15 mei
symposium
Omgeving
Cursus Zee
H
u
lst
uwse Boerd
16 mei
erijen, tev
Wolphaartsd
Boomkikk
ens 22 en
ijk
erexcursie
17 mei 24 mei
Walcheren
Franse Sla
g Mars 21 mei
Zeeuws-Vla
GPS cursu
anderen
s
24 mei
Excursie W
Kapelle
ederopbou
24&25 me
w / lekker
i Fête de Na
Tholen
la
n
dschap
ture 18 juni
Ritthem e.o
Op de Gre
.
ns van lan
9 aug.
d en water
Wandeleve
d
sy
iv
e
m
rs
p
e
o
si
nt 2014
um Scho
12 sept.
uwen-Duiv
H
eland
13 sept. oogstamfruitdag
Schouwen
Duiveland
Erfgoedda
g
17 sept.
Zeeuws-Vla
Cursus Basi
anderen
c Life Supp
1 okt.
o
rt (ook 24
Z
u
id
EHBL - (Ee
-B
eveland
sept.)
rste Hulp B
9 okt.
Zeeuws-Vla
ij Landsch
Basiscursu
anderen
apsbeheer)
s Hoogstam
10&11 okt.
fruitbome
Zuid-Bevela
Hoogsta
n
te
nd
v
m
ens 16,18
fruitdagen
okt.
+ zaterdag
s extra act
Axel
iviteiten Natuurwerk
dag 2014
Walcheren
en/of Beve
land
Tevens zulle
Heel Zeelan
n er in ieder
d
e regio excu
Kijk voor de
rsies worden
meest actuel
g
eorganiseerd
e agenda o
.
p www.land
schapsbehee
rzeeland.nl/
agenda
1 nov.
LENTE - 2014
Kwartaalblad van Stichting Landschapsbeheer Zeeland
met o.a.
• Functioneel Erfgroen
• Lekker Landschap
• Feloranje maatregelen
tegen hoofdletsel