7/05/2014 Niet weten wat je nog niet weet: experimenteren met duurzaamheidscontroverses als pedagogische praktijk Workshop studiedag Technologie, educatie en duurzaamheid 29 april 2014 Mathias Decuypere – Gert Goeminne – Katrien Van Poeck Deze workshop… • Waarom? – Kwesties op het raakvlak van technologie, duurzaamheid en samenleving: vaak ‘lastig’ voor educatieve praktijken – Ingeburgerde lespraktijken botsen hier en daar op grenzen: grenzen aan de scheiding tussen wetenschap & technologie vs. samenleving & politiek, grenzen aan competentiegericht onderwijs,… – ≠ klassieke benaderingen over boord gooien – Veeleer = de blik verruimen: Wat wordt mogelijk als we gaan experimenteren? Wat laten deze experimenten zien? 1 7/05/2014 Deze workshop… • Wat? – ≠ kant-en-klaar toepasbaar kader/methodiek – # concrete werkvormen, mogelijkheden tonen los van diversiteit aan doelgroepen, disciplines, praktische organisatievormen… – Stilstaan bij wat dit betekent als pedagogische praktijk, voor leerkrachten/docenten • Wie? – KU Leuven (Laboratorium voor Educatie en Samenleving) en UGent (Centrum voor Duurzame Ontwikkeling) – Pedagogiek – Science & Technology Studies – Behalve in universitaire context, geen praktische ervaring met deze concrete praktijken: poging om te inspireren + uitnodiging om te experimenteren I. Duurzaamheidskwesties op het raakvlak tussen wetenschap en maatschappij 2 7/05/2014 Het lineaire model “Ik zeg dat niet, het zijn de feiten” “Laat ons het kernenergiedebat rationeel voeren, zonder emotie, op basis van de feiten” “Laat ons het debat over ggo’s duidelijk gescheiden houden: enerzijds het wetenschappelijke debat over de technologie, anderzijds het ideologische debat over het maatschappijmodel” “Met het klimaat valt niet te onderhandelen” Het lineaire model Abstractie Zekerheid Objectiviteit Eensgezindheid Afstandelijkheid Feiten … Complexiteit Onzekerheid Subjectiviteit Onenigheid Betrokkenheid Waarden … Tweerichtingsverkeer: -Wetenschap als neutrale scherprechter (RBV) -Wetenschap als neutrale spiegel: experiment 3 7/05/2014 Het wetenschappelijke experiment http://www.youtube.com/watch?v=AV-qyDnZx0A Het wetenschappelijke experiment • • • • • Toepassen van een neutrale procedure De feiten spreken voor zich Geen verrassingen Mislukt nooit Weten wat we (leerlingen) nog niet weten 4 7/05/2014 Quid duurzaamheidskwesties? • Naast polarisering, ook verbreding van de argumentatie • Kan je deze kwesties in het labo brengen? Duurzaamheidskwesties & controverse Ofwel (lineaire model): controverse als symptoom van onvoldoende feiten & expertise • Weten wat we nog niet weten Ofwel: controverse als symptoom dat feiten alleen niet volstaan om maatschappelijke respons vorm te geven. • Open staan voor andersoortige kennis (slachtoffers, gebruikers,…), socio-technische toekomstbeelden,… • Niet weten wat we nog niet weten 5 7/05/2014 Wat als? • We het verhaal van deze kwesties niet alleen vertellen adhv de feiten, maar ook aan de hand van de veelsoortige perspectieven, claims, toekomstbeelden, bekommernissen, etc. die aan de oppervlakte komen? • We niet weten wat we nog niet weten? • We open staan voor verrassing, iets nieuws? We gaan experimenteren met duurzaamheidscontroverses? Experiment • Niet weten wat we niet weten doelbewust settings/praktijken/… opzetten die verrassingen (kunnen)voortbrengen “Real world experiments explore new domains, generate learning through surprise, and in so doing help empower citizens to challenge accepted views” (Gross) 6 7/05/2014 Trouwens… • Het wetenschappelijke experiment is nét dat! http://www.youtube.com/watch?v=MgmFnjW4tBY II. Collectief experimenteren met duurzaamheidskwesties 7 7/05/2014 Collectief experiment • Collectief experiment – Steeds (deels) gesitueerd in de maatschappelijke sfeer => Collectieve experimenten zijn overal, bevinden zich in het brandpunt van het samenleven en vaak recht onder onze neus Collectief experiment • Smartphones – Relatief recente uitvinding – Desondanks: prevalentie reeds ontzettend groot – Huidig (media-) discours: vaak gericht op feitelijke mogelijkheden/kansen die nieuwe technologie ons biedt 8 7/05/2014 • Maar: – Privacy? – Productie/Arbeidsomstandigheden? – Levenscyclus? – Gebruikte materialen? => Smartphone niet enkel als feitelijkheid, maar ook als controverse/matter of concern Privacy? 9 7/05/2014 Productie/Arbeidsomstandigheden? Levenscyclus? 10 7/05/2014 Materialen? Collectief experiment 11 7/05/2014 Experiment? • Niet weten wat je niet weet/uitproberen van iets nieuws: – “Fairphone is a social enterprise that started with the goal of opening up the supply chain, understanding how products are made and creating a better connection between people and the things they own. Our hope was to create greater transparency and start serious discussions – we didn’t actually envision ourselves as consumer electronics producers when we began!” 12 7/05/2014 Collectief? • Collectieve activiteit – So just who is this community? It’s our founding team. It was the people who initially subscribed for a phone last year and gave us the confidence there is a market for our smartphones. It’s the thousands more who have actually bought and will continue to buy the phone and vote with their wallets, not just their voices. It’s the partners, contributors and collaborators we’ve met along the way, from miners in the Democratic Republic of Congo (DRC) to major telecoms in Europe. • Collectieve zaak/kwestie • Collectieve actie • Collectieve zaak/kwestie 13 7/05/2014 • Collectieve actie – Fundraising van 10,000 exemplaren (3,250,000€) zonder enige garantie op effectieve productie Collectieve experimenten in educatieve praktijken • Collectief experimenteren – Het opzetten en uitvoeren van een collectief experiment – Onze interesse: niet (enkel) verwijzend naar ‘wat maatschappelijk aan de gang is’, maar integendeel (ook) naar het opzetten van een specifieke educatieve praktijk => Hoe collectief experimenteren vorm geven in educatieve praktijken? 14 7/05/2014 Collectief experiment: Minimale begin-/ randvoorwaarden • • Experiment: in (minstens) twee betekenissen: – Niet weten wat je (nog) niet weet (Ahrens) – Uitproberen van iets nieuws (Gross) Collectief: in (minstens) drie betekenissen: – Collectieve activiteit • = gezamenlijk, of nog, individuele bijdragen worden geïntegreerd in groter geheel • Niet louter individueel werk… • …Maar ook niet louter groepswerk – Collectieve zaak of kwestie (een matter of concern) • = velen aanbelangend, heeft maatschappelijke relevantie • Nooit een ‘oefening omwille van de oefening’; fundamenteel is dat het over iets gaat en dus ook dat naar een (vooraf onbekend) resultaat wordt toegewerkt – Collectieve actie • = publiek maken van de resultaten • Enorm veel opties vandaag de dag – en publiek hoeft niet noodzakelijk grootschalig begrepen te worden: vb. website, gang van een school, … Collectief experimenteren: Opzetten van educatieve praktijken waarin men niet weet wat men niet weet Universitaire context: Laboratorium voor Educatie en Samenleving Twee kleinschalige collectieve experimenten: 2. In stelling brengen van de 1. Wat maakt de school tot school? boeken die niemand leest maar iedereen naar verwijst (‘klassiekers) tegenover ‘geijkte’ opinies in afstudeerrichting 15 7/05/2014 Collectief experimenteren in educatieve praktijken • Centrale doelstellingen van activiteiten van collectief experimenteren op school (en in lijn met het voorgaande): – Het onderzoeken van de verwevenheid tussen het sociale en het materiële/technische – Het blootleggen van de verwevenheid tussen feiten en waarden – Voorbij het ‘exploreren’, en dus: een steeds onzekere uitkomst • Duurzaamheidskwesties zijn hierbij een uitstekend vertrekpunt Blootleggen van socio-technische duurzaamheidskwesties • Vereisten voor collectief experiment (M. Simons & M. Decuypere) – Houding: Onderzoekend (‘speuren’, ‘detectivewerk’) – Aanwenden van diverse vaardigheden: • Observeren, traceren, interpreteren, presenteren, publiek maken – Noodzaak van een protocol en van eenduidige procedures: • Afbakenen: naar welke componenten wordt ‘gespeurd’? – bv. (enkel) Herkomst – productie – gebruiksrelaties (volgende slide) – Netwerk van 20 actoren, uniforme naamgeving, … • Collectieve actie vereist uniformiteit en dus formats – bv. webpagina: samenvatting, citaten, stellingen, concepten,… • Werkwijze: voorbij collectief werk en individueel werk – Individuele opdrachten – Maar: resultaten worden steeds geïntegreerd in een geheel » Voorbeeld 16 7/05/2014 Blootleggen van socio-technische duurzaamheidskwesties Startpunt: een veelheid aan mogelijkheden, bijvoorbeeld: Gebeurtenis: van matter of fact naar matter of concern Diersoort ‘Ding’: een dagelijks gebruiksvoorwerp Stedelijke problematiek Atypische verschijnselen 17 7/05/2014 Blootleggen van socio-technische duurzaamheidskwesties • Startpunt: nog meer mogelijkheden Latour (‘Cogitamus’): ook bijvoorbeeld een panne, innovatie, verplaatsing in tijd of ruimte (bv. archeologie),… III. Collectief experimenteren met duurzaamheidskwesties: Controversy mapping als methode/praktijk 18 7/05/2014 Collectief experimenteren: Methode Controversy Mapping (T. Venturini) • Interessante werkvorm • Welke controverses? Enkele richtlijnen: – Vermijd ‘koude’ controverses: ‘hot’, debat/conflict nog volop gaande, actie… – Vermijd voorbije controverses: nog geen oplossing of overeenstemming – Vermijd onbegrensde controverses: realistische focus, in overeenstemming met tijd en middelen – Vermijd ‘underground’ controverses: observeerbaar, toegankelijk, publiek debat Controversy mapping • Spanning complexiteit >< vereenvoudigen/leesbaarheid 19 7/05/2014 Controversy mapping • ‘Controversy atlases’ – Goed evenwicht ≠ mogelijk – Zoveel mogelijk heen-en-weer bewegen tussen complexiteit en vereenvoudiging, van perspectief wisselen – ≠ 1 kaart maar atlas met verschillende kaarten 1. 2. 3. 4. 5. WAT? Van statements naar debatten WIE? Van debatten naar actoren HOE? Van actoren naar netwerken WAAR? Van netwerken naar kosmos WANNEER? Van kosmos naar kosmopolitiek Controversy mapping als educatieve praktijk Hoe zouden we hieraan kunnen beginnen? 20 7/05/2014 1. Van statements naar debatten • Controverse = netwerk van rivaliserende statements die kunnen worden in kaart gebracht • Bijvoorbeeld: treinramp Wetteren 1. Elke leerling/student verzamelt 3 beweringen: – Op basis van beschikbare berichtgeving (kranten, radio, TV, internet, sociale media…) – Bepaal format, bv.: • • • • bewering (≠ louter informaƟeve berichtgeving) bron (wie beweert dit?) referentie (waar vond je die bewering) topic (waarover gaat het? 1 kernwoord) – Bv. verzamelen via online platform om ‘dubbels’ te vermijden 21 7/05/2014 1. Van statements naar debatten 2. Samenleggen van deze statements: – Welke topics komen aan bod? • inventariseren o.b.v. individueel verzamelde statements • overleg: bv. i.f.v. uniforme naamgeving – Welke netwerken van beweringen vormen zich rond deze topics? • ontrafelen van het debat over ‘de’ treinramp • in kaart brengen via bv. mindmap 22 7/05/2014 2. Van debatten naar actoren • Actor = “iets dat iets doet”: mensen én dingen, gaat een interactie aan met andere elementen • Praktische test: maakt de aan/afwezigheid ervan een verschil? • Bijvoorbeeld: treinramp Wetteren – Per topic: welke actoren zijn hierin betrokken? – Traceer alle actoren die genoemd worden in de berichtgeving waar het statement gemaakt werd. – Mindmap kan worden aangevuld/aangepast 23 7/05/2014 24 7/05/2014 3. Van actoren naar netwerken • Er bestaan geen geïsoleerde actoren: steeds inter-actie, elke actor is onderdeel van een netwerk én zelf opgebouwd uit een netwerk van actoren • Bijvoorbeeld: treinramp – Acrylnitril = actor binnen debat over ‘volksgezondheid’ – Tal van interacties waardoor acrylnitril verstrengeld zit in een netwerk van menselijke en niet-menselijke actoren • Netwerk van actoren/interacties/connecties in kaart brengen • Verschillende soorten interacties: materieel, weblinks, juridisch, chemisch, institutioneel… • Vertrekpunt bv. ‘risicodocument FAVV’ 25 7/05/2014 26 7/05/2014 4. Van netwerken naar kosmos • Actoren/groepen streven naar een soort stabiliteit (geen chaos om de chaos) – ≠ beschrijving van de wereld zoals die is (chaotisch, labiel…) – Visie op de wereld zoals men wil dat die zou zijn (geregeld, ordentelijk, harmonieus…) – ‘ideologie’, ‘kosmos’: vaak meer invloed dan realistische voorspellingen – Observatie niet beperken tot statements, actoren, netwerken ook de betekenissen die hieraan worden toegeschreven – Zwerven van ‘kosmos’ naar ‘kosmos’ om controverse in zijn volle omvang te percipiëren • Voorbeeld treinramp: waar (in welke sferen, ‘arena’s’) wordt de controverse beslecht? – Klasgesprek/debat/rollenspel – In kaart brengen ≠ kosmos, arena’s, ideologieën 27 7/05/2014 Juridische kosmos: verantwoordelijkheid Economische kosmos: schade 28 7/05/2014 Ecologische kosmos: voorzorgprincipe 5. Van kosmos naar kosmopolitiek • Overeenstemming bereiken vraagt inspanningen: – Nooit zonder discussie: ‘Take any philosophical, religious, artistic, scientific or technical truth and you will find a controversy.’ (Venturini) – ≠ eindelijk inzicht in objecƟeve realiteit (achter de ideologie, controverse) zoals die (er altijd al) is en ‘ontdekt’ moet worden – Overeenstemming, als die er al komt, moet collectief worden opgebouwd • Voorbeeld treinramp: verschillende mogelijkheden: – Tijdslijn met debatten, actoren, (tegengestelde) statements… – ‘Live’ mapping van (mediaberichtgeving over) rechtszaak, van infovergadering voor inwoners/handelaars,… – (Foto)tentoonstelling op school 29 7/05/2014 Wat laten dergelijke experimenten zien? • Matters of concern – en de complexe verstrengeling van feiten en waarden, van wetenschap en maatschappij, van menselijke en niet-menselijke actoren • Grenzen van de Moderne constitutie: ontdekking van objectieve matters-of-fact?! 30 7/05/2014 Wat laten dergelijke experimenten zien? • Roept interessante vragen op: – Monopolie voor wetenschappers-als-experten? – Hoe publieke zeggenschap vormgeven? – Hoe ‘duurzame technologie’ ontwikkelen vanuit de erkenning dat laboratoria als afgesloten expertisecentra niet (meer) bestaan? – Waarop baseer je je mening, oordeel als burger wanneer objectieve, transparante feiten steeds zeldzamer worden? Collectief experiment als pedagogische praktijk • Kwestie diepgaand bestuderen = uitnodiging tot respons – Als matter-of-concern met sterke verstrengeling van uiteenlopende (conflicterende) claims, waarden, belangen, engagementen, bekommernissen,… – Volgehouden aandacht vragen voor die kwestie en alle mensen en dingen die erin betrokken zijn – Uitnodiging om erin geïnteresseerd te raken, zich erin te verdiepen en ertoe te verhouden zonder vooraf vast te leggen hoe die respons eruit moet zien (publiek maken) – In experiment kunnen zich nieuwe handelingsperspectieven openen 31 7/05/2014 Collectief experiment als pedagogische praktijk • Voorbij onderscheid tussen ‘instrumentele’ educatie en ‘pluralistische’ educatie: – Instrumenteel: overbrengen van onbetwiste kennis, vaardigheden, gedragsvoorschriften,… als matters-of-fact naïef objectivisme – Pluralistisch: open einde, vrijblijvend aan bod laten komen van diversiteit aan meningen, waarden, voorkeuren,… als mattersof-value naïef subjectivisme – Collectieve experimenten (bv. controversy mapping) kunnen ruimte creëren voor matters of concern in educatieve praktijken • ‘Publieke pedagogiek’ ‘Far from eluding commitments, the cartography of controversies takes the strongest political stand: not just changing the world, but giving others the chance to do so.’ (Venturini) Collectief experiment als pedagogische praktijk • Wat betekent het voor de leerkracht/docent om het uitgangspunt dat ‘we niet weten wat we niet weten’ serieus te nemen? – Kwetsbare opstelling: vertrekken vanuit een gedeeld niet-weten i.p.v. wetende expert-positie – Gelijkheid als uitgangspunt, geloven in mogelijkheid dat iedereen geïnteresseerd kan raken in iets, kan (be)studeren, kan oefenen, enz. – Houvast loslaten: uitproberen i.p.v. vertrekken van ‘wat werkt’ 32 7/05/2014 Discussie • Hoe gaan jullie in de eigen lespraktijk om met dergelijke kwesties? • Ervaringen met collectieve experimenten? Wat bracht dit teweeg? Wat werd hierdoor mogelijk? Waren er drempels of moeilijkheden? • Kunnen jullie iets met ‘controversy mapping’ in je eigen (les)praktijk? Wat vind je inspirerend? Hoe zou je dat aanpakken? Zie je ook drempels/moeilijkheden? • Vraagje van LNE – DMVE: ‘Welke ondersteuning vind je zinvol om versterkt in te zetten op duiding van de relatie tussen technologie en samenleving?’ 33