1
Nuurka Quluubta
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
Iyo
Qayskiisa Kariimiinta ah
Juzka shanaad/waana lix juz
Waxaa dhigay
Dr. Xasanwali Sheekh Xuseen Cismaan, DVM
2
Nuurka Quluubta
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
Iyo
Qayskiisa Kariimiinta ah
Juzka shanaad/waana lix juz
Waxaa dhigay
Dr. Xasanwali Sheekh Xuseen Cismaan, DVM
3
Tusmada Juzka Shanaad
Kitaabka
Bogga
1.Duullaanka Badar, juzka koowaad
4
2. Duullaanka Badar, juzka labaad
160
3. Duullaanka Uxud
264
4. Duullaanka Al Khandaq/Al Axzaab
388
4
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
(Labaatan)
Nabi Muxammad
Rasuulka Ilaahay
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Duullaanka Badar
Juzka koowaad
غزوة بددر الكبرى
الجزء األول
Waxaa dhigay
Dr. Xasanweli Sheekh Xuseen Cismaan
Waxaa daabacday
Daaru Al Seerah
P.O. Box 200984 – Boston, MA 02120 – USA
5
Tusmada Kitaabka
Mawduuca
Boogga
1. Tusmada Kitaabka
2. Aarrata dhigaha kitaabka
3. Wafdiga Krishtaanka Najraan
4. Makaanka Abuu Xaarithah uu Roomaanka ee krishtaanka ah
5. Sababta islaamidda Kurz bin Calqamah
6. Boqorrada Najraan iyo islaamidda wiilka midkood
7. Krishtaanka oo qorrax kasoo bax u tukaday
8. Magacda wafdiga, caqiidadooda, la doddidda Nabiga, SCW
9. Warqadda Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wa sallam ee krishtaanka Najraan: Al Bayhaqii
10. Aftida Al Usqufu
11. Al Usqufu
12. Wafdiga Najraan ee Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam
13. Soo degidda Suuradda Aali Cimraana
14. Wafdiga Najraan oo habaartanka diiday
15. Xukunka Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam ee reer Najraan
16. Gaddoonka Wafdiga Najraan
17. Is lacnidda iyo wax aka dhasha
18. Quraanka kasoo degay wafdiga Najraan
19. Ilaah kale ma jiro aan Ilaahay ahayn
20. Ilaahay agtiisa Diinta runta ahi waa islaamka
21. Quraanka kasoo degay waxay hindiseen
22. Quraanka kasoo degay inaan kuwaas ka digtoonaanno
23. Quraanka kasoo degay abuurista Ciise
24. Quraanka kasoo degay Zakkariyyaa iyo Maryama
25. Kafaalo qaadka Maryama
26. Ugu bishaareynta Maryama wiil
27. Quraanka kasoo degay aayaadka Ciise la siiyey
28. Samo u qaadidda Ciise
29. Diididda wafdiga Najraan ee la habaartanka
30. Abuu Cubaydah ayaa amarkooda loo dhiibay
31. Najraan
32. Labada munaafaq ibnu Ubayya iyo ibnu Sayfii
33. Islaamidda ibnu Ubayya munaafaqnimo
34. Ibnu Sayfii gaalnimadiisuu ku adkaystay
35. Wuxuu ibnu Sayfii ka dheefay diidmadiisa Nabiga, SCW
36. Xukunka Qaysar ee daxalka ibnu Sayfii
37. Tolkiis oo ibnu Ubayya ku kacay
38. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo hadalka ibnu Ubayya ka carooday
39. Asxaabta oo Al Madiinah ku bukootay
40. Ducada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, ee Al Madiinah
41. Siday muslimiintu qandhada ugu dhibtoodeen
42. Bilaabashada la dagaallanka gaalada
43. Duullaanka Waddaan/Al Abwaa'
5
9
10
10
10
11
11
12
18
20
21
21
23
24
26
28
30
30
33
34
36
38
38
39
40
40
41
42
44
44
44
44
45
45
45
47
47
48
49
50
51
52
52
6
44. Duullaanka Cubaydah bin Al Xaarith
53
45. Duullaanka Xamzah ee Siifi Al Baxri
54
46. Al Ciisu
54
47. Duullaanka Buwaadh
55
48. Buwaadh
55
49. Duullaanka Al Cushayrah
55
50. Thuu Al Cushayrah
56
51. U bixinta Calii Abaa Turaab
57
52. Heshiiska Banuu Damrah
59
53. Duullaanka Scad bin Abii Waqqaas
60
54. Al Kharraar
60
55. Duullaanka Badarta koowaad
60
56. Duullaanka Cabdu Allaahi bin Jaxsh
61
57. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo dagaal bisha xurmada leh kahday
64
58. Quraanka kasoo degay falka ibnu Jaxsh
64
59. Duwidda Qiblada
67
60. Fardi yeelidda Ramadaan
67
61. Fardi yeelidda zakada soonfur
67
62. Duullaanka Badar ee Wayn
69
63. Safarka ganacsi ee Abuu Sufyaan
69
64. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo muslimiinta safarkaas ugu yeeray
70
65. Digtoonaanta Abuu Sufyaan
70
66. Riyada Caatikah bintu Cabdu Al Mudh-dhalib
71
67. Faafidda riyada Caatikah iyo Al Cabbaas iyo Abuu Jahal
72
68. Quraysh oo bixidda isku diyaarisay
74
69. Bixidda Umayyah bin Khalaf
75
70. Waxa dhex maray Quraysh ee qabiilka Kinaanah
75
71. Beenta Ibliis
77
72. Soo bixidda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam.
77
73. Saddex calan
78
74. Al Buqcu
78
75. Masjidu Al Suqyaa
79
76. Qisada Masjidu Al Suqyaa
80
77. Siday Cumar iyo Cuthmaan Al Cabbaasu u waynayn jireen
80
78. Roobdoonka Al Cabbaasu iyo Cumar
80
79. Bartay Al Cabbaasu iyo Cumar ku roobdooneen: Masjidu Al Suqyaa
83
80. Ducada Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam inuu Ilaahay Al Madiinah Xaram ka dhigo85
81. Ducadiisa Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam ee Al Madiinah Al Munawwarah
86
82. Xadiithka Al Waaqidii ee Al Suqyaa
86
83. Gaadiidka muslimiinta
89
84. Gaadiidka gaalada
90
85. Dariiqa Badar
90
86. Hadalka Abuu Bakar, Cumar iyo Al Miqdaadu
93
87. Birku Al Ghamaadii
94
88. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo Ansaarta la tashaday
94
89. Raadinta warka Quraysh
95
7
90. Basbas iyo Cadiyy
91. Badbaadidda Abuu Sufyaan
92. Riyada Juhaym
93. Abuu Sufyaan dagaal ma doonayn
94. Noqoshada Banuu Zuhrah
95. Degmada gaalada
96. Degmada muslimiinta iyo talo gelinta Al Xubaabu
97. Dhismaha cariishka
98. Guuridda Quraysh
99. Hiilka Kufaaf ee Quraysh
100.Gaalada barkadda soo waraabtay
101. Tirada labada ciidan
102. Talada Xakiim bin Xizaam
103. Taariikhda Maalinta Badar
104. Dilidda Al Aswadu Al Makhzuumii
105. Cutbah oo muslimiinta isu soo bixid weydiistay
106. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, iyo ibnu Ghaziyyah
107. Kulanka labada ciidan
108. Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam oo Ilaahay guusha ka baryay
109. Ninka ugu horreeya oo muslimiinta laga dilo
110. Ku boorrinta muslimiinta dagaalka
111. Siduu Abuu Jahal isku habaaray
112. Tuuridda cantoobo quruurux ah
113. Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo magaacabay rag aan la dilayn
114. Dilidda Umayyah bin Khalaf
115. Ka qayb gelidda malaa'igta Badar
116. Calaamada malaa'igta Maalinta Badar
117. Halhayska Maalinta Badar
118. Dilidda Abuu Jahal
119. Cumar oo abtigiis dilay
120. Xadiithka Cukaashah bin Mixsan
121. Abuu Bakar iyo wiilkiisa Cabdu Al Rraxmaanu
122. Gaalada oo ceel guray lagu guray
123. Cathaabta qabriga ee Abuu Jahal
124. Abuu Xuthayfah bin Cutbah
125. Kuwa naftooda dulmiyey oo Badar lagu dilay
126. Fayga Badar
127. Labada ergay oo Al Madiinah loo diray inay u bishaareeyaan
128. Kasoo gaddoonkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, Badar
129. Dilidda Al Nadru iyo Cuqbah
130. Qafaalka Badar
131. Warka jabka gaalada oo Makkah gaaray
132. Dhimashada Abuu Lahb
133 . Tegiddeyda qabriga Abuu Lahab
134. Riyada Al Cabbaasu bin Cabdu Al Mudh-dhalib ee Abuu Lahab
135. Baroorta Quraysh ee ragga laga dilay
99
99
10 0
100
101
101
102
103
103
104
105
105
105
107
107
108
109
110
111
112
112
113
114
115
117
119
120
120
120
123
124
126
127
129
130
131
132
133
133
134
135
137
139
140
416
148
8
136. Qafaalidda iyo madax furashada Al Cabbaas
137. Quraanka Al Cabbaas kasoo degay
138. Madax furashada Suhayl bin Camr
139. Qafaalka Camr bin Abii Sufyaan
149
150
153
154
9
بسم هللا الرحمن الرحيم
Araarta dhigaha kitaabka
الحمد هلل رب العالمين والثناء هلل وصلى هللا على سيدنا وموالنا محمد وعلى أله الطيبين الطاهرين وسلم تسيلما
أما بعد،كثيرا كلما ذكره الذاكرون وغفل عن ذكره الغافلون
Kitaabkaan Nabi Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi WasallamAl
Madiinah, kana kooban boqol sagaal iyo soddon qaybood, waa kan labaatanaad ee
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallallaahu Calayhi Wasallam.
Maraajicda dib loogu noqon karana waa kutubbada Tafsiirka Quraanka, gaar ahaan
Tafaasiirka Al Baghawii\البغوي, Al Qurdhubii\القرطبي, iyo kutubbada Xadiithka oo lagu
kalsoon yahay sida Bukhaarii\البخاري, Muslim\ مسلمiyo Axmad\ أحمدiyo Sunanka;
Kutubbada Siirada sida Ibnu Hishaam\( سيرة إبن هشامoo dhintay labo boqol iyo saddex iyo
toban sanadka Hijriga), Al Rawdu Al Unuf\ الروض األنفee Al Suhaylii\( السهيليoo dhintay
shan boqol iyo kow iyo sideetan ee sanadka Hijriga), Sharxu Al Callaamah Al Zarqaanii
(dhintayna kun iyo boqol iyo labo iyo labaatan Hijriga) calaa Al Mawaahibu Al
Laduniyyah bi Al Minaxi Al Muxammadiyyah شرح العالمة الزرقاني على المواهب اللدنية بالمنح
\ المحمديةee Al Qasdhalaanii\( القسطالنيoo la oofsaday sanadka sagaal boqol iyo saddex iyo
labaatanka Hijriga) iyo Siyaru Aclaami Al Nubalaa’i\ سير أعالم النبالءay xaashiyadiisana uu
ku daabacan yahay kitaabka kale ee la yiraahdo Ixkaamu Al Rijaali min Miizaani Al
Ictidaali Fii Naqdi Al Rijaali\ احكام الرجال من ميزان اإلعتدال في نقد الرجالoo labadoodaba uu
allifay ee Imaam Al Thahabii\اإلمام الذهبي, oo la oofsaday sanadka toddoba boqol iyo
sideed iyo afartan Hijriga ayna daabacday Daaru Al Fikri\ دار الفكرee Bayruut arliga
Lubnaan, iyo Usudu Al Ghaabah\ أسد الغابةuuna allifay Ibnu Al Athiir\إبن األثير, oo la
oofsaday sanadka lix boqol iyo soddon ee Hijrada, iyo Adhlasu Al Siirati Al
Nabawiyyati\ أطلس السيرة النبويةee Dr. Shawqii abuu Khaliil\د\شوقي أبوخليل, Tafsiirka af
Soomaaligana waxaan in badan ka qaatay Kitaabka uu tarjumay Sheekh Maxmuud
Maxamad Cabdi Allaha dambigiisa dhaafee.
Waxaanna Ilaahay ka baryayaa inuu iga aqbalo, qofka akhristana uu ku anfaco,
ajarkiisana uu aniga iyo labadii i dhashay nasiiyo.
Kitaabkaani waa nicmuu Ilaahay igu galladeystay, waxa qalad ah oo ku jirana waxay ka
yimaadeen aniga iyo shaydhaan.
Waxaa dhigay midka naxariista iyo dambi dhaafka Ilaahiis faqiirka u ah,
Dr. Xasanwali Sheekh Xuseen Cismaan
Makkah Al Mukarramah
Maalin sabti ah, ee sideed iyo toban bisha Rajab\ رجبee sanadka kun iyo afar boqol iyo
lix iyo labaatanka Hijriga, una dhigantah laba iyo tobanka Agoosto laba kun iyo lix
Miilaadiga.
10
Wafdiga krishtaanka Najraan\نجران
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa u yimid wafdiga
krishtaanka gobolka Najraan\ نجرانdega, oo ka kooban lixdan nin oo daabdau saaran.
Lixdankaas waxaa ka mid ahaa afar iyo toban nin oo madaxdooda ka mid ah. Afar iyo
tobankaasna waxaa ka mid ah saddex amarkooda agaasima, oo kala ah: (Kow) Al
Caaqibu\ العاقبoo ah amiirkooda taladooda haya iyo la taliyohooda guud, ayanna go'aan
ku gaarin waxaan taladiisa ahayn. Al Caaqibu\العاقب
magaciisuna waa Cabdu Al
Masiixu\عبد المسيح. (Labo) Al Sayyidu\ السيدoo maareeyohooda ah, una xil saaran
gaadiidka iyo danaha guud. Al Sayyidu\السيد
magaciisuna waa Al Ayhamu\األيهم.
(Saddex) Abuu Xaarithah bin Calqamah\أبو حارثة, oo u dhashay qabiilka Banuu Bakr bin
Waa'il\بنوبكر بن وائل, ahna wadaadkooda iyo caalinkooda iyo imaamkooda maamula
dugsiyadooda.
Makaanka Abuu Xaarithah\ أبو حارثةee boqoorada Roomaanka
Abuu Xaarithah\ أبو حارثةwuxuu dhexdooda ku lahaa madaxtinnimo, wuxuuna bartay
kutubbadooda, waa krishtaankee, ilaa heer uu diintooda aqoon fiican uga yeesho.
Markaasey boqorrada roomaanka oo krishtaanka ahi sharfeen oo ay madax ka dhigeen,
ayna maal iyo dad u adeegaba siiyeen. Waxayna u dhiseen kaniisado, ayna u badiyeen
karaamaynta ay u fidiyeen, una deeqtoonaadeen, markay ogaadeen cilmigiisa iyo siduu
diintooda ugu dadaalayo.
Sababta islaamidda Kurz bin Calqamah\كرز بن علقمة
Markay raggaasu kasoo bexeen dalkooda Najraan\ نجرانsi ay ula kulmaan Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayuu Abuu Xaarithah أبو حارثةku fariistay
baqashiisa isagoo xagga Al Madiinah\ المدينةusoo socda. Dhiniciisana waxaa jooga
markaas walaalkiis la yiraahdo Kuuz bin Calqamah\( كوز بن علقمةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri waa Kurz\)كرز. .Markaasey baqasha Abuu Xaarithah أبو حارثةturaanturrootay.
Markaasuu Kuuz\ كوزwuxuu yiri:
"Hebel ha kufo" oo wuu lacnaday, uuna ka wado Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam.
Markaasuu Abuu Xaarithah أبو حارثةwuxuu ku yiri:
"Isaga ma ahee bal adigu kuf!"
Markaasuu Kuuz\ كوزwuxuu yiri:
"Maxaana jira walaalow?"
Wuxuu yiri:
"Waxaa jira inuu isagu wa Allaahi\ وهللاyahay Rasuulkaan sugaynnay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam."
Markaasuu Kuuz\ كوزwuxuu yiri:
11
"Haddaad taas ogtahay maxaa kuu diiday inaad rumaysid oo raacdid?"
Wuxuu yiri:
"Waxaa iga hortaagan waxay roomaanku noo galeen, oo waxay naga dhigeen madax oo
na sharfeen, maalna ay na siiyeen. Aayaguna si xoog leh ayay isaga, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, uga soo horjeedaan. Markaas haaddaan anigu isaga, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, raaco way nagala noqonayaan waxaan aad u jeeddo oo idil."
Markaasuu walaalkiis Kuuz bin Calqamah\ كوز بن علقمةwarkaas walaalkiis u sheegay
qalbigiisa ku weeleeyey ilaa uu ka islaamay markaas dabadeed.
Isaagana Xadiithkaan wariyay, sida isoo gaartay."
Boqorrada Najraan\ نجرانiyo islaamidda wiilka midkood
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa isoo gaartay inay boqorrada Najraan\ نجرانkutubbo ay haysteen ay iska dhaxli
jireen. Markaasuu markuu nin madaxdooda ahiba dhinto oo ay madaxtinnimadu nin kale
u wareegto ayuu wuxuu kutubbadaas ku dhuftaa oo ku xiraa khaatim\ خاتمku dheeri ah
khaatimmadii isaga hortiis ku yiillay oo aan la jebin. Markaasey markay ahayd ninka
boqorka noqday zamanka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayuu
isagoo lugaynaya turaanturrooday. Markaasaa wiilkiisu wuxuu yiri:
"Hebel ha kufo!", uuna ka wado Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu aabihiis wuxuu ku yiri:
"Sidaas ha oran, maxaa yeelay isagu waa Nabi, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
magaciisuna kutubbada ayuu ku dhigan yahay."
Markaasuu markuu dhintay ayuusan wiilkiisu lahayn dan kalee ee aan ahayn inuu
kutubbada akhriyo, markaasuu wuxuu jebiyay khaatimmada kutubbada ku xirnaa.
Markaasuu wuxuu kutubbda ka helay arrinka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu islaamay, islaannimadiisuna ay fiicnaatay, uuna Xajka soo gutay.
Krishtaanka oo qorrax kasoo bax u tukaday
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay krishtaanka Najraan\ نجرانRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
Al Madiinah\ المدينةugu yimaadeen, waxay ugu soo galeen masjidkiisa kaddib markuu
tukaday oo kasoo jeestay salaadda casar, ayagoo labbisan dharka qurqurxoon ee reer
Yaman\ يمنiyo khamiisyo iyo jookhyo, lehna xarragada reer Banuu Al Xaarithah bin
Kacb\بنو الحارث بن كعب.
Qaar ka mid ah asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calyhi Wasallam, oo arkay
maalintaas waxay yiraahdeen:
"Wafdi la mid ah ma aanan arag."
Markaasaa waxaa soo galay waqtiga salaaddooda. Markaasey keceeen oo Masjidka
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, salaaddooda u istaageen oo ay
12
tukadeen. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaau Calayhi Wasallam, wuxuu
asxaabtiisa ku yiri:
"."دعوهم
"Dacuuhum", oo macneheedu yahay: "Daaya."
Markaase xagga qorrax kasoo bax u tukadeen."
Magacda wafdiga Najraan\ نجرانiyo caqiidadooda iyo siday Nabiga, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ula murmeen
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Magacda afar iyo toban nin oo u talisa waxaa weeye: (Kow) Al Caaqibu \العاقب,
magaciisuna yahay Cabdu Al Masiixu\عبد المسيح. (Labo) Al Sayyidu\السيد, magaciisuna
yahay Al Ayhamu\األيهم. (Saddex) Abuu Xaarithah bin Calqamah\ أبو حارثة بن علقمةoo u
dhashay Banuu Bakr bin Waa'il\بنوبكر بن وائل. (Afar) Aws\أوس. (Shan) Al Xaarithu\الحارث.
(Lix) Zayd\زيد. (Toddoba) Qays\قيس. (Sideed) Yaziid\يزيد. (Sagaal) Nubayh\نبيه. (Toban)
Khuwaylid\خويلد. (Kow iyo toban) Camr\عمرو. (Labo iyo toban) Khaalid\خالد. (Saddex iyo
toban) Cabdu Allaahi\عبد هللا. (Afar iyo toban) Yuxannas\يحنس.
Afar ito tobankaas nini waxay madax u ahaayeen wafdi lixdan nin ka kooban. Raggaas
waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kala hadlay saddex nin oo
kala ah: (Kow) Abuu Xaarithah bin Calqamah\أبو حارثة بن علقمة, (Labo) Al Caaqibu Cabdu
Al Masiixu\العاقب عبد المسيح, iyo (Saddex) Al Ayhamu\األيهم, Al Sayyidu\السيد.
Saddexdaas caqiidadoodu waxay ahayd krishtaanka Al Maalikiyyah \ المالكيةoo ah tan
boqorka Rooma.
Isla markaasna waxay isku khilaafsan yihiin qodobbo diinta ka mid ah, oo qaar waxay
yiraahdeen Ciise\ عيسىwaa Ilaahay. Qaarna waxay yiraahdeen Ciise\ عيسىwaa wiilka
Ilaahay. Qaar saddexaadna waxay yiraahdeen Ciise\ عيسى\ عيسىwaa mid saddex ilaah
ka mid ah.
Sidaas ayayna krishtaanku yiraahdaan oo diintooda ah.
Hadalkooda ah "Ciise\ عيسىwaa Ilaahay" waxay xujjo uga dhiganayaan "inuu maydka
soo nooleeyey, bukaankana uu bogsiiyey, ghaybka maqanna uu ka warramay, uuna
dhoobo shimbir ka sameeyey oo uu markaas intuu afuufay ay shimbir duuleysa
noqoneyso."
Intaasoo idilna waxay ku ahaadeen amarka Ilaahay Tabaaraka wa Tacaalaa هللا تبارك
\ وتعالىoo Aayadda kow iyo labaatanaad ee Suuratu Maryama\ سورة مريمku yiri:
ِ وِل َن ْج َعلَهُ آ ََي ًة ِل َّلن
اس
َ
13
"Wa li najcalahu Aayatan lilnnaasi"
oo maneheedu yahay:
"Iyo inaan dadka aayad uga dhigno."
Hadalkooda ahna (Ciise عيسىwaa wiilka Ilaahay" waxay xujjo uga dhiganayaan ayagoo
oranaya inuusan aabe la yaqaanno lahayn, isagoo markuu dhashayna hadlay, taasoo
uusan jirin qof banii Aadan\ آدمah oo isaga hortiis yeelay.
Hadalkoodana ah "Ciise عيسىwaa mid saddex ilaah ka mid ah", waxay xujjo uga
dhiganayaan inuu Ilaahay yiri:
"Waan sameynnay", "Waan amarnay", "Waan abuurnay", "Waan xukunnay". Markaasey
waxay yiraahdeen:
"Hadduu Ilaahay Mid keli ah ahaan lahaa ma uusan yiraahdeen waxaan ahayn: "Waa
sameeyey", "Waan xukumay", "Waan amray", "Waan abuuray". Laakiin waa isaga
Ilaahay ah iyo Ciise ina Maryama\ عيسى إبن مريم.
Hdalkoodaasna waxaa kasoo degay Quraan. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, markay labadooda caalin la hadleen ayuu wuxuu labadooda ku yiri:
"!"أسلما
"Aslamaa!"
oo macnihiisu yahay:
"Labadiinnu islaama!"
Waxay labadoodu yiraahdeen:
"Hore ayaan u islaannay."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". فأسلموا."إنكما لم تسلما
"Innakumaa lam tuslimaa. Fa aslimuu."
Oo macnihiisu yahay:
"Labadiinnu ma aydnaan islaamine, islaama!"
Waxay yiraahdeen:
"Bal haa oo adiga hortaa ayaan islaannay."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". وأكلكما الخنزير، وعبادتكما الصليب،"كذبتما! يمنعكما من اإلسالم دعاؤكما هلل ولدا
14
"Kath-thabtumaa! Yamnaccakumaa mina al islaami ducaa'ukumaa liAllaahi
waladan, wa cibaadatukumaa al saliiba, wa aklukumaa al khinziira."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Labadiinnuba been ayaad sheegteen. Waxaana islaamka idinka hortaagan inaad Ilaahay
wiil u nisbeyseen, iyo inaad krishtada caabuddaan iyo inaad doofaarka cuntaan."
Waxay yiraahdeen:
"Hadaba Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ciise\ عيسىaabihiis
waa kee?"
Markaasey dhammaan Ciise عيسىkala murmeen, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, aamusay oo uusan u
jawaabin."
Al Baghawii\ البغويwuxuu wariyay:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
""ألستم تعلمون أنه ال يكون ولد إال وهو يشبه أباه؟
"Alastum taclamuuna annahu laa yakuunu waladun illaa wa huwa yashbahu
abaahu?" oo macnihiisu yahay:
"Soo ma ogidin inuusan jirini wiilu ee waa kan illaa aabihiis u eg?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""ألستم تعلمون أن ربنا حي ال يموت وأن عيسى يأتي عليه الفناء؟
"Alastum taclamuuna anna Rabbanaa Xayyuun laa yamuutu wa anna Ciisaa ya'tii
calayhi al fanaa'u?"
oo macnihiisu yahay:
"Soo ma ogodin inuu Rabbigeen nool yahay uusanna weligiis dhimanayn iyo inuu Ciise
dhiman doono?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa".
Wuxuu Sallaahu Calayhi Wasallam yiri:
""ألستم تعلمون أن ربنا قيم على كل شيئ يحفظه ويرزقه؟
"Alastum taclamuuna anna Rabbanaa Qayyimun calaa kulli shay'in yaxfathahu wa
yarzuqahu?"
oo macnihiisy yahay:
15
"Miyeednaan ogayn inuu Rabbigeen u taagan yahay oo u qumo wax walba, uuna dhawro
uuna rizqi siiyo?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"فهل يملك عيسى من ذلك شيئا؟
"Fahal yamliku Ciisaa min thaalika shay'an?"
oo macnihiisu yahay:
"Ciise عيسىintaas wax ma ka leeyahay oo ka karaa?"
Waxay yiraahdeen:
"Maya."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""ألستم تعلمون أن هللا ال يخفى عليه شيئ في األرض و ال في السماء؟
"Alastum taclamuuna anna Allaaha la yakhfaa calayhi shay'un fii al ardi wa laa fii
Al Samaa'i?"
oo macnihiisu yahay:
"Soo ma ogidin inayan jirin wax Ilaahay ka qarsoon oo arliga dhexdiisa ku jira iyo waxaa
Samaawaadka dhexdooda ku jiraba?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""فهل يعلم عيسى من ذلك إال ما علم؟
"Fa hal yaclamu Ciisaa min thaalika illaa maa calima?"
oo macnihiisu yahay:
"Ciise عيسىwax waxaas ka mid ah ma ogyahay oo aan ahayn wuxuu ogyahay?"
Waxay yiraahdeen:
"Maya."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". وربنا ال يأكل وال يشرب،"فإن ربنا صور عيسى في الرحم كيف شاء
"Fa inna Rabbanaa sawwara Ciisaa fii al rraximi kayfa shaa'a, wa Rabbunaa la
ya'kulu wa laa yashrabu!"
16
oo macnihiisu yahay:
"Miyeydnaan ogayn inuu Rabbigeen Ciise عيسىugu masiwwiray, waa ku abuuraye,
ilmo galeenka hooyadiis siduu doonay, iyo Rabbigeen inuusan cunno cunin, sharaabna
uusan cabin?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
ثم غذي، ثم وضعته كما تضع المرأة ولدها،"ألستم تعلمون أن عيسى حملته أمه كما تحمل المرأة
" ثم كان يطعم ويشرب ويحدث؟،كما يغذا الصبي
"Alastum taclamuuna anna Ciisaa xamalathu ummuhu kamaa taxmilu al mar'atu,
thumma wadacthu kamaa tadacu al mar'atu waladahaa, thumma ghuthiya kamaa
yughthaa al sabiyyu, thumma kaana yadhcimu wa yashrabu wa yaxdithu?"
oo macnihiisu yahay:
"Soo ma ogidin inay Ciise عيسىhooyadiis siday haweenku uurka ugu qaadaan oo kale,
una dhashay siday haweentu cunuggeeda u dhasho oo kale, iyo in cunno loo siiyey sida
sida wiilasha yaryar cunnada loo siiyo oo kale, kaddibna uu cunno cunay, waxna cabbay,
uuna musqusha galay? (oo uu xaar iyo kaadi dhigay)?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""فكيف يكون هذا كما زعمتم؟
"Fa kayfa yakuunu haathaa kamaa zacamtun?"
oo macnihiisu yahay:
"Hadaba sideebay ku ahaan kartaa sidaad adinku leedihiin?"
Markaasey aamuseen oo ayan u jawaabin Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Markaasuu
Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىkasoo dejiyay ilaa dhawr iyo sideetanka Aayadood ee Suuratu
Aali Cimraana\ سورة آل عمرانugu horreeysa.
Markay Aayaadkaan soo degeen ayuu Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, uu raggaas u yeeray oo uu dushooda ku akhriyay.
Kaddibna markay krishtaanku diideen, ayuu Ilaahay Tacaalaa\هللا تعالى
wuxuu
Rasuulkiisa amray inuu wafdigaas la habaartamo, wuxuuna Aayadda kow iyo lixdanaad
ee Suuratu Aali Cimraana\ سورة آل عمرانku yiri:
17
ِ
ِ ِ ِ َ فَمن حاج
ِِ ِ
اء ُك ْم َوأ َْنفُ َس َنا
َ َْ
َ اء َنا َونِ َس
َ اء ُك ْم َونِ َس
َ اء َنا َوأ َْب َن
َ اء َك م َن اْلعْلم فَ ُق ْل تَ َعالَ ْوا َن ْدعُ أ َْب َن
َ َّك فيه م ْن َب ْعد َما َج
ِ
ِ َّ
)14( ين
َ َِوأ َْنفُ َس ُك ْم ثَُّم َن ْبتَ ِه ْل فََن ْج َع ْل لَ ْع َنةَ الله َعلَى اْل َكاذب
"Faman xaajjaka fiihi min bacdi maa jaa'aka mina al cilmi faqul tacaalaw nadcu
abnaa'anaa wa abnaa'akum wa nisaa'anaa wa nisaa'akum wa anfusanaa wa
anfusakum thumma nabtahil fanajcal llacnata Allaahi calaa al kaathibiina.(61)"
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Qofkii kugula murma amarka Ciise\ عيسىiyo runta, kaddib markuu kuu yimid cilmiga
ah inuu Ciise yahay addoonka Ilaahay iyo Rasuulkiisa, waxaad ku tiraahdaa:
"Kaalaya aan u yeerno caruurteenna iyo adinka caruurtiinaba, iyo haweenkeenna iyo
adinka haweenkiinnaba, iyo nafafkeenna iyo nafafkiinna. Markaas aan ducada ku
fogaanno oo aan Ilaahay isku jejebinno oo aan habaartanno oo aan lacnadda Ilaahay
yeelno dusha kuweenna beenlowyaalka ah."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu soo watay Al
Xasan\ الحسنiyo Al Xusayn\ الحسينiyo hooyadood gabadhiisa Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam Faadumo\ فاطمةiyo Calii\علي, oo Carabtu waxay ina adeerka ku magacawdaa
"Naftayda\"نفسي, oo ilmo adeerradiisa ayaa daafaca oo cadawga ka celiya oo naftiisa
ilaaliya."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku yiri inay ku habaartamaan inuu Ilaahay
lacnado labadooda kii been sheegaya, uuna Aayadda dushooda ku akhriyay.
Markaasey krishtaanku la habaartanka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam ka
cabsadeen, ayna ku yiraahdeen:
"Abaa Al Qaasimow\أبا القاسم, waan so tashaneynnaa, kaddibna aan go'aankeenna kuula
imaaneynnaa."
Markaasey ka tageen Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayna Al Caaqibu \ العاقبla
tashadeen, kaasoo la taliyohooda koowaad ahaa, ayna taladiisa weydiiyeen waxay la
habaartankaas ka yeeli lahaayeen. Al Caaqibu\ العاقبwuxuu ku yiri:
"Krishtaanow, adinku si fiican ayaad u ogtihiin inuu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, Nabi iyo Rasuulka Ilahay yahay, wuxuuna idiin keenay caddayn
kama dambays ah ee ku saabsan ninkaan aad caabuddaan ee ah Ciise ina Maryama عيسى
\إبن مريم. Waxaadna ogaataan inuusan jirin dad Nabi la habaartamay ee waa illaa kuwa
odayadooduna ay dhintaan, caruurtooduna ayan korin oo ay la'daan. Haddaad la
habaartantaanna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xididdadaa la idiin siibayaa. Marka,
haddaad ku adkeysataan inaad diintiinna ku taagnaataan oo aad Ciise عيسىcaabuddaan
hadaba ninkaan, Sallaa Allaau Calayhi Wasallam, isaga taga oo dalkiinna ku laabta."
Markaasey Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimaadeen una
sheegeen inay go'aansadeen inayan la habaartamin, ayna isaga tagaan isaga, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam iyo Diintiisa, ayna guryohooda dib ugu laabtaan. Waxayna
18
oggolaaadeen inay jizyo bixiyaan. Waxayna jeclaan lahaayeen, ayay yiraahdeen, inuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku daro nin uu aaminsan yahay oo
ayaga dhexdooda ku kala xukuma umuuraha maaliyadda oo ay isku khilaafaan.
Muxammad bin Jacfar\ محمد بن جعفرwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
".ائتوني العشية أبعث معكم القوي األمين
"I'ituunii al cashiyyata abcath macakum al qawiyya al amiina",
oo macnihiisu yahay:
"Galabta ii imaada waxaan idinku darayaa nin karti leh oo aamin ah."
Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب, Allaha raalli ka noqdee, wuxuu yiri:
"Waligay ma doonin xil la ii dhiibo oo aan kaas ka jeclahay, waxaanna rajaynayey in la ii
dhiibo (si uu uga helo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, inuu yahay
nin karti leh oo aamin ah). Markaasaan salaadda duhur tegey waqtigoo kulul, oo markuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kasoo jeestay ayuu wuxuu fiiriyey
xagga midigtiisa iyo xagga bidixdiisa. Markaasaan aniguna ku istaagay dhererkeyga oo
idil si uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ii arko. Nabiguse, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, indhihiisuu ku raadiyay ilaa uu ka arko Abuu Cubaydah bin Al Jarraax أبو
\ عبيدة بن الجراحoo uu u yeeray, kuna yiri:
". فاقض بينهم بالحق فيما اختلفوا فيه."اخرج معهم
"Ukhruj macahum. Fa aqdi baynahum bi al xaqqi fiimaa ikhtalafuu fiihi",
oo macnihiisu yahay:
"Raac oo si caddaaladi ku dheehan tahayna u kala xukun waxay isku khilaafaan."
Cumar عمرwuxuu yiri: "Abuu Cubaydah أبو عبيدةayaa raacay oo sidaas kartidii iyo
aaminnimadiiba la tegey."
Warqadda Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
ee krishtaanka Najraan\ نجرانee dalka Yaman\يمن
Riwaayada Al Bayhaqii\البيهقي
Al Bayhaqii\ البيهقيwaa al imaamu al xaafithu al callaamah, shiikhu Khurasaan, al
faqiihu al jaliilu, wa al usuulii al nnixriiru al zzahidu, al qaanitu al waracu, saaxibu al
tasaaniifi al qaa’imu bi nusrati al math-habi usuulan wa furuucan اإلمام الحافظ العالمة شيخ
صاحب النصانيف القائم بنصرة المذهب أصوال، القانت الورع، واألصولي النحرير الزاهد، الفقيه الجليل،خرسان
\وفروعا, waana Abuu Bakr Axmad bin Al Xusayn Al Bayhaqii Al Niisaabuurii أبو بكر أحمد
بن الحسين البيهقي النيسابوري, wuxuuna dhashay sanadka saddex boqol afar iyo sideetan.
19
Wuxuuna ku dhashay Khasruu Jarad\خسرو جرد, oo ka mid ah tuulooyinka Bayhaq\ بيهقoo
ka tirsan magaalada Niisaabuur\نيسابور, wuxuuna ku koray waxna ku bartay Bayhaq\بيهق
iyo dalal kaloo badan. Wuxuuna allifay kutubbo fara badan oo ay ka mid yihiin Dalaa’ilu
Al Nubuwwati\دالئل النبوة, oo toddoba mujallad ah iyo Axkaamu Al Quraani\ أحكام القرآنoo
uu kusoo aruuriyay wuxuu imaam Al Shaaficii\ األمام الشافعيaxkaamta Quraanka ka yiri,
Manaaqibu Al Shaaficii\مناقب الشافعي, Al Sunanu Al Kubraa\ السنن الكبرىiyo dhwr iyo
labaatan kutub oo kale oo la wada daabacay.
Al Bayhaqii\ البيهقيwuxuu kitaabkiisa Dalaa’ilu Al Nubuwwah دالئل النبوةmujalladka
shanaad bogga saddex boqol iyo sideetan uga wariyey Yuunus bin Bukayr \ يونس بن بكيرoo
ka wariyay Salamah bin Cabdi Yashuuc\ سلمة بن عبد يشوعoo ka wariyay aabihiis oo ka
wariyay awoowihiis oo krishtaan ahaan jiray kaddibna islaamay inuu yiri:
”Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, wuxuu warqad u
dhigay dadka dega gobolka Najraan ka hor intayan ku soo degan “Dhaasiin
Sulaymaan\ ( ”طس سليمانoo ah Aayadda koowaad ee Suuratu Al Namli\)سورة النمل,
nsukhadda qoraalkaasuna waa sidatan:
– صلى هللا عليه وعلى آله وسلم- "بسم اله إبراهيم وإسحاق ويعقوب من محمد النبي رسول هللا
أما، إن أسلمتم فإني أحمد إليكم هللا إله إبراهيم و إسحاق ويعقوب: وأهل نجران،إلى أسقف نجران
فإن أبيتم، فإني أدعوكم إلى عبادة هللا من عبادة العباد وادعوكم إلى والية هللا من والية العباد:بعد
". فإن أبيتم فقد آذنتكم بحرب األسالم،فالجزية
Bismi Ilaahi Ibraahiima wa Isxaaqa wa Yacquuba min Muxammadin Al Nnabiyyi
Rasuula Allaahi Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ilaa Usquf
Najraan, wa ahla Najraan: in aslamtum fa inni axmadu ilaykumu Allaaha Ilaaha
Ibraahiima wa Isxaaqa wa Yacquuba, ammaa bacdu: fa innii adcuukum ilaa
cibaadati Allaahi min cibaadati al cibaadi wa adcuukum ilaa walaayati Allaahi min
walaayati al cibaadi, fa in abaytum fa al jizyatu, fa in abaytum fa qad aathantukum
bi xarbi al islaami.”
Warqadda macneheedu waxaa weeye:
“Waxaan ku bilaabayaa Magaca Ilaaha Ibraahiimإبراهيم
iyo Isxaaq سحاقiyo
Yacquubيعقوب. Waxay ka socotaa Nabi Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam,, una socotaa usqufka (waana ninka u sarreeya
wadaadada diinta krishtaanka ee dalkaas, ama dal kasta oo krishtaan ah, waana waxa afka
ingiriiska lagu yiraahdo Bishop) Najraan: haddaad islaantaan anigu Ilaahay ayaan
daraadiin ugu xamdiyayaa, Ilaaha Ibraahiim إبراهيمiyo Isxaaq إسحاقiyo Yacquubيعقوب.
Intaas dabadeedna: anigu waxaan idiinku yeerayaa inaad Ilaahay caabuddaan oo aad
caabudidda addoommadiisa ka hartaan, waxaanna idiinku yeerayaa inaad Ilaahay Wali ka
dhigataan iyo gargaare intaad wali iyo gargaare ka dhigan lahaydeen addoommadiisa.
Haddaad diiddaanna waxaad bixinaysaan jizyo. Haddaad diidaanna waxaan idiin
caddeynayaa inuu islaamku idinla dagaallami doono.”
20
Aftida Al Usqufu\األسقف
Markii Al Asqufu\ األسقفwarqadda loo keenay oo uu akhristay wuu ka naxay oo ay la
waynaatay, kana cabsaday cabsi xoog badan.
Markaasuu wuxuu u ciddiray nin ragga Najraan\ نجرانka mid ah oo la yiraahdo
Shuraxbiil bin Wadaacah\شرحبيل بن وداعة, una dhashay qabiilka Hamdaan\همدان, kaasoo
markay wax wayni dhacaan aan hortiis nin kale loo yeeri jirin., oo Al Ayhamu \ األيهمama
Al Ssayyidu\ السيدama Al Caaqibu\ العاقبlooma yeeri jirin.
Markuu u yimid ayuu Al Asqafu\ األسقفwarqadda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam u dhiibay Shuraxbiilشرحبيل. Markaasuu isaguna
warqadda akhriyay oo kaddibna oo Al Asqafu األسقفku yiri:
“Maryama\ مريمaabeheedow! Maxay kula tahay?”
Markaasuu Shuraxbiil شرحبيلwuxuu ku yiri:
“waxaan ogahay wuxuu Ilaahay Ibraahiim\ إبراهيمka ballan qaaday inuu ubadka
Ismaaciil\ إسماعيلnabi kasoo saaro, waxaana dhici karta inuu ninkaanu isagii yahay.
Aniguna arrinka nabinnimada ra’yi kama lihi. Hadduu arrinkaanu arrin ka mid ah
arrimaha adduunka talo ayaan kaa siin lahaa, waanna kuu dadaali lahaa.”
Markaasuu wadaadku wuxuu ku yiri:
“dhinac u fariiso”.
Markaasuu Shuraxbiiشرحبيلl meeshaas ka durkay oo uu dhinac fariistay.
Markaasuu Al Asqafu\ األسقفwuxuu u ciddiray nin reer Najraan\ نجرانka mid ah oo la
yiraahdo Cabdu Allaahi bin Shuraxbiil\عبد هللا بن شرحبيل, una dhashay qabiilka Asbax\أصبح
oo Ximyar\ حميرka tirsan, markaasuu warqadda u dhiibay oo uu kanna akhriyay.
Markaasu aragtidiisa waydiiyay iyo wuxuu warqaddaas ka qabo. Markaasuu wuxuu ugu
jawaabay wax la mid ah wuxuu Shuraxbiil ku yiri oo kale.
Markaasuu wadaadku wuxuu isagana ku yiri:
“dhinac u fariiso”. Markaasuu Shuraxbiil meeshaas ka durkay oo uu dhinac fariistay.
Markaasuu Al Asqafu األسقفwuxuu u ciddiray nin reer Najraan\ نجرانah oo la yiraahdo
Jabbaaru bin Fayd\ جبار بن فيضuna dhashay qabiilka Banii Al Xaarith bin Kacb بني حارث بن
\ كعبkana sii ah Banii Al Xamaasi\بني الحماس. Markaasuu warqadda u dhiibay oo uu
kanina akhriyay.
Markaasu aragtidiisa waydiiyay iyo wuxuu warqaddaas ka qabo. Markaasuu wuxuu ugu
jawaabay wax la mid ah wuxuu Shuraxbiil شرحبيلku yiri oo kale.
Markaasuu wadaadku wuxuu ku yiri:
“dhinac u fariiso”.
Markaasuu Shuraxbiil شرحبيلmeeshaas ka durkay oo uu dhinac fariistay.
Markaasu aragtidiisa waydiiyay iyo wuxuu warqaddaas ka qabo. Markaasuu wuxuu ugu
jawaabay wax la mid ah waxay Shuraxbiil شرحبيلiyo Cabdu Allaahi عبد هللاku yiraahdeen
oo kale.
21
Markaasuu wadaadku wuxuu ku yiri:
“dhinac u fariiso”. Markaasuu Shuraxbiilشرحبيل
fariistay.
meeshaas ka durkay oo uu dhinac
Al Usqufu\ األسقفoo dadkiisa la tashaday
Markay jawaabta saddexdooda sidaas wada noqotay oo ay isku raaceen ayuu al asqufu
wuxuu amar ku baxshay in jaraska kaniisadda la garaaco iyo in maryo khashin ah oo
adag (waana waxa la yiraahdo al musuuxu, ahna dharka adadag oo ay wadaadada
krishtaanku xirtaan) oo sidaasay yeeli jireen markay maalinnimada cabsadaan. Hadday
habeennimada cabsadaanna jaraskana way garaaci jireen dabna waxay ka shidi jireen
sawaamicadooda oo ah gurigay deggan yihiin.
Markaasay markii jaraskana la garaacay musuuxnada kaniisadda la suray (sida
calammada oo kale) ayay dadka waadiga deggani, dhankiisa kore iyo dhankiisa hooseba
wada yimaadeen. Waadiga dhererkiisuna waa intuu nin daabad dheereysa saarani maalin
ku gooyo, waxaana ku dhex yaalla saddex iyo toddobaatan tuulo, iyo boqol iyo labaatan
kun oo dagaal yahan.
Markay isku yimaadeen ayuu al asqufu\ األسقفwuxuu ku dul akhriyay warqadda Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, kaddibna uu taladooda
waydiiyay.
Markaasay talada dadka waadiyada deggani waxay ku go’day in Shuraxbiil bin
Wadaacah Al Hamdaanii\ شرحبيل بن وداعة الهمدانيiyo Cabdu Allaahi bin Shuraxbiil Al
Asbaxii\ عبد هللا بن شرحبيل األصبحيiyo Jabbaar bin Fayd Al Xaarithii\ جبار بن فيض الحارثيla
diro oo intay u tagaan Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa
Sallam, ay kaddibna ay warkiisa ayaga u keenaan.
Wafdiga Najraan\ نجرانee Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aalihi Wa Sallam
Markaasuu wafdigaasu dhaqaaqay oo ay markay Al Madiinah\ المدينةyimaadeen ay
dharkay kusoo safreen iska dhigeen, ayna xirteen ninkiiba laba go’ oo isku eg (oo la
yiraahdo afka Carabiga xullah\ )حلةoo laga sameeyey dharka xabarah\ حبرةoo ay dhulka
ku jiidayaan dhererkooda, waxayna labbisteen fara gashiyo dahab ah, kaddibna ay soo
bexeen oo ay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, u
yimaadeen, oo ay salaameen, isaguna Calayhissalaamu uusan u jawaabin oo uusan
isaguna salaamin.
Markaasay maalin dhan oo dheer sugayeen inuu la hadlo ayagoo weli dharkaas iyo fara
gashiyadaas dahabka ah xiran.
Kaddib waxay u tageen Cuthmaan bin Caffaan\ عثمان بن عفانiyo Cabdu Al Rraxmaan
bin Cawf\ عبد الرحمن بن عوف, oo ay hore u yiqiinneen kuwaanoo zamanka jaahiliyada
22
ganacsi u tegi jiray gobolka Najraan\ نجرانoo kasoo gadan jiray dhar iyo miro iyo
badarba.
Markaasay waxay la kulmeen ayagoo la jooga rag Muhaajiriinta\ المهاجرينiyo
Ansaarta\ األنصارka mid ah oo meel wada fadhiya. Markaasay waxay yiraahdeen:
“Cuthmaan عثمانiyo Cabdu Al Rraxmaanow ! عبد الرحمنNabigiinu annaga warqad ayuu
noo soo dhigay, markaasaan aqbalnay oo aan u nimid, markaasaan u nimid oo aan
salaannay isaguna uu salaanta noo soo celin waayay, waxaanna sugaynnay inuu nala
hadlo maalin dheer wuuna nala hadli waayey, ee maxaad nagula talinaysaan? Ma ku
laabannaa mase waa ka tagnaa oo dalkeennaan ku noqonnaa?”
Markaasay labadoodaasi waxay Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبoo ragga
majliska ka mid ahaa ku yiraahdeen:
“Al Xasan\ الحسنaabihisow maxaad raggaan arrinkooda ka leedahay?”
Markaasuu Caliyyu عليwuxuu Cuthmaan عثمانiyo Cabdu Al Rraxmaan عبد الرحمن,
Allaha raalli ka wada noqdee, ku yiri:
". ثم يعودوا إليه،"أرى أن يضعوا حللهم هذه وخواتيمهم ويلبسوا ثياب سفرهم
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Waxaan u arkaa inay dharkaan ay hadda labbisan yihiin iska dhigaan iyo fara gashiyada
ugu jiriba, ayna labbistaan dharkay safarka xirnaayeen, kaddibna ay ku noqdaan.”
Markaasuu wafdiga Najraan\ نجرانsidaas yeelay, oo ay dharkii iska dhigeen iyo fara
gashiyadaba, kaddibna ay ku noqdeen Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa
Calaa aalihi Wa Sallam, oo ay salaameen, isaguna uu salaamay oo salaantooda usoo
celiyay, kaddibna uu yiri:
".والذي بعثني بالحق لقد أتوني المرة األولى وأن إبليس لمعهم
“wa Allathii bacathanii bi Al Xaqqi la qad atawnii al marrata al uulaa wa inna
Ibliisa la macahum.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“waxaan ku dhaartay Midka Xaqqa igu soo diray markii hore waxay ii yimaadeen ayagoo
uu Ibliis la socdo.”
Markaas kaddib ayuu isaguna Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ayaga
waraystay ayaguna ay isaga waraysteen, ugu dambaystii waxay ku yiraahdeen:
“maxaad Ciise inay Maryama\ عيسى إبن مريمka leedahay? Annaguna waxaan dadkeenna
dib ugu noqonaynnaa annago krishtaan ah, waana ku farxaynnaa in haddaad Nabi tahay
aan ogaanno waxaad isaga ka leedahay.”
23
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam,
wuxuu yiri:
". فأقيموا حتى أخبركما بما يقال في عيسى،"ما عندي فيه شيئ يومي هذا
“maa cindii fiihi shay’un yawmii haathaa, fa aqiimuu xattaa akhbarakumaa bimaa
yuqaalu fii Ciisaa”
oo macnihiisu yahay:
“wax isaga ku saabsan maantadaan aan joogo ma hayo, marka jooga ilaa aan idiinka
sheego waxa Ciise laga yiraahdo.”
Soo degidda Suuratu Aali Cimraana\سورة آل عمران
Markaasuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam waabariistay
isagoo ay kusoo degatay Aayadaha sagaal iyo konton ilaa kow iyo lixdan ee Suuratu Al
Aali Cimraana.
Markaasuu subixii dambe waabariistay ayadoo uu Ilaahay Cazza wa Jalla\هللا عز وجل
kusoo dejiyay Aayadaha sagaal iyo konton ilaa kow iyo lixdan ee uuratu Aali
Cimraanaسورة آل عمران:
فَ ََل تَ ُك ْن
اء ُك ْم
َ َوأ َْب َن
ِ َّ ِ
ِ
ِ
ٍ َدم َخلَقَهُ ِم ْن تُر
ُّ ) اْل َح95( ون
ِّك
َ ق ِم ْن َرب
ُ اب ثَُّم قَا َل لَهُ ُك ْن فََي ُك
َ إِ َّن َمثَ َل ع
َ
َ َ يسى ع ْن َد الله َك َمثَل آ
ِ
ِ
ِ ِ ِ َ ) فَمن حاج16( ِمن اْلممتَِرين
ِِ
اء َنا
َ َْ
َ ُْ َ
َ اء َك م َن اْلعْلم فَ ُق ْل تَ َعالَ ْوا َن ْدعُ أ َْب َن
َ َّك فيه م ْن َب ْعد َما َج
ِ
ِ َّ
)14( ين
َ ِاء ُك ْم َوأ َْنفُ َس َنا َوأ َْنفُ َس ُك ْم ثَُّم َن ْبتَ ِه ْل فََن ْج َع ْل لَ ْع َنةَ الله َعلَى اْل َكاذب
َ اء َنا َونِ َس
َ َونِ َس
"Inna mathala Ciisaa cinda Allaahi kamathali Aadama khalaqahu min turaabin
thumma qaala lahu kun fa yakuunu(59)Al Xaqqu min Rabbika falaa takun mmina
al mumtariina(60)Faman jaa'aka fiihi min bacdi maa jaa'aka mina al cilmi faqul
tacaalaw nadcu abnaa'anaa wa abnaa'akum wa nisaa'anaa wa nisaa'akum wa
anfusanaa wa anfusakum thumma nabtahil fa najcal llacnata Allaahi calaa al
kaathibiina(61)." Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Gaalada reer Banii Israa'iil\ بني إسرائيلwaxay qorsheysteen dhagar iyo makri falid ah inay
Nabi Ciise\ عيسىdilaan, Ilaahayna wuxuu xukumay abaal marintooda, oo ninkii
doonayay inuu Ciise عيسىdilo ayuu Ciise عيسىmuqqalkiisa siiyey oo u ekeysiiyey oo
isagaasaa markaas la dilay meeshay Ciise عيسىrabeen inay ka dilaan.
Ilaahay ayaana ah Midka ugu wanaagsan oo wax abaal mariya.
Sidaaseyan waxba ugu jirin caqiidada krishtaanka oo oranaysa in Ciise عيسىla dilay oo
krishto lagu waray oo uu dunuubtooda ayaga u dhintay oo uu uga dhaqay
dhimashadiisaas. Been badanaa!(54)Xus markuu Ilaahay yiri:
24
"Ciisowعيسى, waan ku qabanayaa oo aan xaggayga kor kuugu soo qaadayaa, waxaanna
ka daahirinayaa kuwa gaaloobay. Kuwa ku raacayna waxaan ka dhigayaa kuwa ka
korreeya kuwa gaaloobay tan iyo maalinta qiyaame: Al Baghawii\ البغويwuxuu yiri:
"Waa krishtaanka reer Ruum\ الرومoo ah kuwaan maanta reer yurub niraahno ha
degganaadaan qaaradday doonaane yurub ama ameerika ama australiya. Waxaana la yiri
waa krishtaanka, kuwaanoo ka korreeya yuhuudda ilaa maalinta qiyaame, ayadoo ay
yuhuuddu boqortooyadoodu tagtay, boqortooyada krishtaankuna ay jireyso ilaa maalinta
qiyaame.
Marka kuwa Ciise عيسىraacsan waxaa laga wadaa kuwa sheeganaya inay Ciise عيسى
raacsan yihiin oo jecel yihiin, mana aha inay Diintiisa islaamka ah ku raac san yihiin."
Waa intaas warka Al Baghawii\البغوي.
Markaas kaddibna noqodkiinnu waa Aniga xaggayga, markaasaan idinku kala
xukumayaa waxaad ahaydeen kuwa isku khilaafay."(55).."Tusaalaha Ciise عيسىIlaahay
agtiisa waxaa weeye mid la mid ah tusaalaha Aadan\ آدمoo uu ka abuuray dhoobo
kaddibna uu ku yiri: "Ahow!" markaasuu ahaaday(59)Runtu waxay ka timid xagga
Rabbigaa, marka ha ka mid noqon kuwa shakiya(60)"Qofkii kugula murma amarka
Ciise عيسىiyo runta, kaddib markuu kuu yimid cilmiga ah inuu Ciise عيسىyahay
addoonka Ilaahay iyo Rasuulkiisa, waxaad ku tiraahdaa:
"Kaalaya aan u yeerno caruurteenna iyo adinka caruurtiinaba, iyo haweenkeenna iyo
adinka haweenkiinnaba, iyo nafafkeenna iyo nafafkiinna. Markaas aan ducada ku
fogaanno oo aan Ilaahay isku jejebinno oo aan habaartanno oo aan lacnadda Ilaahay
yeelno dusha kuweenna beenlowyaalka ah."(61)."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam markuu subaxa dambe
waabariistay Aayadahaas ku dul akhriyay, wayse diideen inay sidaas qiraan.
Wafdiga Najraan\ نجرانoo habaartanka diiday
Markuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam subaxa dambe waabariistay
kaddib markuu ogaysiiyay ayuu u yeeray inay lacnatamaan oo habaartamaan wuxuuna
yimid isagoo ay la socdaan uuna go’ wada huwiyay Al Xasanu \ الحسنiyo Al
Xusaynu\ الحسينFaadhimahna\ فاطمةay gadashiisa socoto, isagoo markaasna ay tiro
haween ah u dhaxaan.
Markaasuu Shuraxbiil\ شرحبيلwuxuu labadiisa saaxiib kju yiri:
“Cabdu Al Rraxmaan bin Shuraxbiilow\ عبد الرحمن بن شرحبيلiyo Jabbaar bin Faydow جبار
\بن فيلض, waxaad ogsoontihiin inay dadka waadiga deggan dhankiisa kore iyo dhankiisa
hooseba ayan qaadan kuna dhaqmin talo aan tayda ahayn, aniguna waxaan u jeeda Wa
Allaahi\ وهللاamar soo socda oo hadduu ninkaanu boqor yahay la soo diray aanna diidno
waxaan noqonaynnaa kuwa ugu horreeya oo Carabta ka mid ah oo ishiisa muda oo
amarkiisana diida, markaasuusa xumaantuu laabta noogu qaado gashana laabta tolkiisa
ayan tegeyn jeer ay dhibaato wayn noo geystaan, annagaana Carabta ugu taag daran.
Haduuse ninkaanu Nabi Mursal ah yahay oo aan markaas la lacnatanno annaga noogama
hari doono arliga wajigiisa tin iyo ciddi toona ee waa nala wada halaagayaa.”
25
Markaasay labadiisa saaxiib waxay ku yiraahdeen:
“Maryama\ مريمaabeheedow, hadaba maxay taladu tahay adigo arrinkiiba soo gaabiyay?
Taladaada sheeg!”
Wuxuu yiri:
“taladaydu waxaa weeye inaan ninkaan xukunkiisa yeelno oo isagu ma aha nin been wax
ku xukuma weligiis, annaguna aan diinteenna haysanno.”
Waxay yiraahdeen:
“adigay ku jirtaa.”
Markaasuu Shuraxbiil\ شرحبيلu yimid Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa
Calaa Aalihi Wa Sallam, uuna ku yiri:
“anigu waxaan is tusay talo ka khayr badan inaan kula lacnatanno.”
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam yiri:
""وما هو؟
“wa maa huwa?” oo ah: “waana maxay?”
Wuxuu yiri: “waa inaan annaguna diinteenna haysanno xukunkaagana aan oggolaanno
iyo waxaad nagu xukuntid.”
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam,
wuxuu yiri:
"."لعل وراءك أحد يثرب عليك
“lacalla waraa’aka axadun yutharribu calayka”
oo macnihiisu yahay:
“ama waxaa kaa dambeeyaa oo tolkaa ku jiraa axad go’aankaan aad gaartay diidaya oo
kugu eedeynaya?”
Markaasuu Shuraxbiil\ شرحبيلwuxuu yiri:
“ma jirto oo labadayda saaxiib waydii.”
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam weydiiyay ayna
labadooduba ku yiraahdeen:
“dadka waadiga deggani kuma dhaqmaan oo ma qaataan talo aan tan Shuraxbiilشرحبيل
ahayn.”
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam,
wuxuu yiri:
"."كافر – أو قال – جاحد موفق
“kaafirun aw qaala jaaxidun muwaffaqun”
26
oo macnihiisu yahay:
“waa gaal la waafaqay, ama la waafajiyay.”
Xukunka Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ee reer
Najraan\نجران
Markaasuu Rasuulka Ilaahay mar kale usoo noqday inuu la lacnatamo ayna ka diideen,
oo ay subixii kaas ku xigay u yimaadeen markaasuu waqaddaan u dhigay:
هذا كتاب محمد النبي رسول هللا صلى هللا عله وسلم لنجران اذ كان."بسم هللا الرحمن الرحيم
وترك ذلك كله، وأفضل عليهم،عليهم حكمه في كل ثمرة وكل صفراء وبيضاء وسوداء ورقيق
ومع كل حلة أوقية، وفي كل صفر ألف حلة،على ألفي حلة من حلل األواقي في كل رجب ألف حلة
وما قضوا من دروع أو خيل أو،من الفضة فما زادت على الخراج أو نقصت عن األواقي فبالحساب
، ومتعتهم ما بين عشرين يوما فدونه، وعلى نجران مؤنة رسلي،ركاب أو عروض أخذ بالحساب
وعليهم عارية ثالثين درعا وثالثين فرسا وثالثين بعيرا إذا كان كيد،وال تحبس رسلي فوق شهر
وما هلك مما اعاروا رسلي من دروع أو خيل أو ركاب فهو ضمان على رسلي حتى يؤدوه،ومعرة
ولنجران وحاشيتها جوار هللا وذمة محمد النبي على أنفسهم وملتهم وأرضيهم وأموالهم،اليهم
وغائبهم وشاهدهم وعشيرتهم وبيعهم وأن ال يغيروا مما كانوا عليه وال يغير حق من حقوقهم وال
وكلما تحت، وال واقها من واقيهاه، وال يغيروا أسقف عن أسقفيته وال راهب من رهبانيته،ملتهم
وليس عليهم دنية وال دم جاهلية وال يحشرون وال يعشرون وال يطأ،أيديهم من قليل أو كثير
ومن أكل ربا، ومن سأل فيهم حقا فبينهم النصف غير ظالمين وال مظلومين بنجران،أرضهم جيش
وعلى ما في هذه الصحيفة جوار هللا، وال يؤخذ منهم رجل بظلم آخر،من ذي قبل فذمتي منه بريئة
ما نصحوا وأصلحوا فيما،عز وجل وذمة رسول هللا صلى هللا عليه وسلم أبدا حتى يأتي هللا بأمره
.عليهم غير مثقلين بظلم
واألقرع بن حابس، ومالك بن عوف من بني نصر، وغيالن بن عمرو،شهد أبو سفيان بن حرب
". والمغيرة وكتب،الحنظلي
“Bismi Allaahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi. Haathaa maa kataba Muxammadun Al
Nnabiyyu Rasuula Allaahi li Najraana ith kaana calayhimu xukmuhu fii kulli
thamaratin wa kulli safraa’a wa baydaa’a wa sawdaa’a wa raqiiqin, wa afdala
calayhim, wa turika thaalika kulluhu calaa alfayy xullatin min xulali al awaaqii fii
kulli Rajaba alfu xullatin, wa fii kulli Safarin alfu xullatin, wa maca kulli xullatin
awqiyatun mina al fiddati famaa zaadat calaa al kharaaji aw naqasat cani al
awaaqii fa bi al xisaabi, wa maa qadaw min duruucin aw khaylin aw rikaabin aw
curuudin ukhitha minhum bi al xisaabi, wa calaa Najraana mu’natu rusulii wa
matcatihim ma bayna cishriina yawman fa duunahu, wa laa tuxbasu rusulii fawqa
shahrin, wa calayhim caariyyatu thalaathiina dircan wa thalaathiina farasan wa
thalaathiina baciiran ithaa kaana kaydun wa macarratun, wa maa halaka mimmaa
acaaruu rusulii min duruucin aw khaylin aw rikaabin fa huwa damaanun calaa
rusulii xattaa yu’adduuhu ilayhim, wa li Najraana wa xaashiyatihaa jiwaaru
Allaahi wa thimmatu Muxammadin Al Nnabiyyi calaa anfusihim wa millatihim wa
ardiihim wa amwaalihim wa ghaa’ibihim wa shaahidihim wa cashiiratihim wa
bayacihim wa an laa yughayyiruu mimmaa kaanu calayhi wa laa yughayyiru
xaqqan min xuquuqihim wa laa millatihim, wa laa yughayyaruu asqufun can
27
asqufufatihi wa laa raahibun can ruhbaaniyatihi, wa laa waaqihan min waqiihaahu,
wa kullamaa taxta aydiihim min qaliilin aw kathiirin, wa laysa calayhim daniyyatu
wa laa dama jaahiliyatin wa la yuxsharuuna wa la yucsharuuna wa laa yadha’u
arduhum jayshun, wa man sa’ala fiihim xaqqan fa baynahumu al nnasfu ghayra
thaalimiina wa laa mathluumiina bi Najraana, wa man akala riban min thii qabalin
fa thimmatii minhu barii’atun, wa laa yu’khathu minhum rajulun bi thulmi
aakhara, wa calaa maa fii haathihi al saxiifati jawaaru Allaahi wa thimmatu
Muxammadin Rasuula Allaahi, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa
Sallam, abadan xattaa ya’tiya Allaahu bi amrihi, maa nasaxuu wa aslaxuu fiimaa
calayhim ghayra muthqiliina bi thulmin.
Shahida Abuu Sufyaan bin Xarbin, wa Ghaylaanu bin Camr, wa Maalik bin Cawf min
Banii Nasr, wa Al Aqracu bin Xaabis Al Xanthaliyyu wa Al Mughiirah wa kataba.”
Xadiithkaan, waa warqaddaane, macnihiisu waxaa weeye:
“Bismi Allaahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi\بسم هللا الرحمن الرحيم. Midkaanu waa qoraalkuu u
dhigay Nabi Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa
Sallam, dadka Najraan\ نجرانdega, ayadoo uu xukunkiisu korkooda yahay: miro kasta iyo
mid hurdi ah (dahabka) iyo mid cad (qalinka) iyo mid madowba (dadka) iyo
addoommadaba, wuuna u roonaaday, oo intaasoo idil waa loo daayay waxaana lagu
xukumay inay bixiyaan laba kun oo xullo\( حلةwaa laba go’ oo isku eg oo midna la
guntadu midna la garba saarto: waa go’ iyo gunto waxay soomaalidu tiraahdo) oo ka mid
ah dharka la yiraahdo al awaaqii\األواقي.
Bil kastoo Rajab\ رجبah waxay bixinayaa kun xullo, bil kastoo Safar\ صفرahna waxay
bixinayaan kun xullo.
Xullo حلةkastana waxaa la socda oo lagu soo darayaa wiqiyado qalin ah. Waxa
kharaajka\( الخراجoo kharaaj\ الخراجwaxaa la yiraahdaa wuxuu dalkaas xukunkiisa Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam soo hoos galay sanad walba dawladda
islaamka siinayo, oo markaan ah labadaas kun oo xullyo \ حلةiyo inta la socotaba oo lagu
waajibiyay inay bixiyaan) zaa’id ka noqda ama ka naaqusa waa lagu xisaabtamayaa.
Waxa kharaajkaas\ الخراجka mid ah oo ay ku bixiyaan gaashaammo iyo cambuurro
bireed ama fardo ama awr ama badeecad waxaa looga qaadanayaa ayadoo lagu
xisaabtamo. Reer Najraan\ نجرانwaxaa korkooda ah inay bixiyaan waxa ku baxa
rusushayda, ahna ragguu ayagaas u diray lana yiraahdo oo kale ergo, iyo dejintooda iyo
cunnadooda in la mid ah labaatan maalmood ama ka yarba.
Rusushaydana lama hayn karo ayagoo hawshay u yimaadeen dhawraya in bil ka badan.
Reer Najraan\ نجرانwaxaa kaloo korkooda ah inay caariyeeyaan (waana inay u
amaahiyaan inay ku dhaqmaan kaddibna u celiyaan taasoo caariya la yiraahdo,
soomaalida qaarkeedna ayba tabalcaaro u taqaanno) soddon cambuur bireed ama
gaashaan iyo soddon faras iyo soddon rati hadduu dagaal ama dareen yimaado.
Waxa ka baaba’a waxa rusushayda la caariyeeyey oo ka mid ah cambuurro bireedka ama
gaashaammada ama fardaha ama rakuubka awrta waxaa dammaano qaadaya rusushayda
ayagaana lagu leeyahay ilaa ay ka gudaan oo ay gacanta ka saaraan.
28
Najraan\ نجرانiyo intay wadato oo la jirtaba waxay leeyihiin ilaalinta Ilaahay iyo ilaalinta
Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, xagga naftooda
iyo diintooda iyo arligooda iyo xoolohooda iyo kuwooda maqan iyo kuwooda jooga iyo
cashiiradooda iyo kaniisadohooda.
Ayagana waxay kaloo leeyihiin inaan la beddelin waxay dusheeda ahaayeen, aanna la
beddelin xaq ka mid ayaga xuquuqdooda aanna la beddelin diintooda, iyo inaaan
asquf\ أسقفasquf\( أسقفwaa wadaadadoodee) laga beddelin meeshuu hawshaas ka hayay
iyo dadkuu wadaadka u ahaa, aanna la beddelin oo laga celin raahib \( راهبwaana kuwa
aan guursan oo yiraahda waxaan u go’nay cibaadada Ilaahay, kuna xusan Aayadda
toddoba iyo labaatanaad ee Suuratu Al Xadiidi\ )سورة الحديدruhbaaniyadiisa, iyo inaan loo
diidin midka dhaxalka xukunka leh xaqqiisa inuu xukunka dhaxlo.
Waxayna ilaalinataas u leeyihiin waxay leeyihiin oo idil ha yaraadaan ama ha bataane.
Korkoodana ma ah oo laguma laha loona sheegan mayo wax yar ha ahaado ama dhiig
ahaaday zamanka jaahiliyada, dalkoodana laga musaafirin mayo (oo al xashru waa
musaafirinta dalka la iska musaafiriyo), canshuurna laga qaadi mayo oo lagu soo rogi
mayo, arligoodana ciidan ku duuli mayo.
Qofka ayaga xaq ku sheegta labadooda si cadaalad ku fadhida ayaa loogu kala gar
sooraya dhulka Najraan\نجران.
Qofka ribo hore u jirtay cuna ilaalintayda waa ka barii oo iguma laha. Ninna loo qaban
mayo dulmi uu nin kale falay.
Inta qoraalkaan ku qoran waxay leedahay ilaalinta Ilaahay Cazza wa Jalla \هللا عز وجل
iyo ilaalinta Muxammad Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa
Sallam, oo abad ah ilaa uu amarka Ilaahay ka yimaado intay naseexeynayaan ayna waxa
lagu leeyahay suubinayaan ayagoo aan dulmi lagu culaysiin.”
Waxaa ka marag ah Abuu Sufyaan bin Xarbin أبو سفيان بن حربiyo Ghaylaan bin
Camr\ غيالن بن عمروiyo Maalik bin Cawf\ مالك بن عوفoo u dhashay Banii Nasr بني نصرiyo
Al Aqracu bin Xaabis\ األقرع بن حابسAl Xanthaliyyu\ الحنظليiyo Al Mughiirah\( المغيرةbin
Shucbah\ )بن شعبةoo qoraalkaan dhigay.
Gaddoonka wafdiga Najraanنجران
Wafdigu marka qoraalka loo qoray ay gacanta loo geliyay waxay u gaddoomeen xagga
Najraanنجران.
Markaasaa waxaa meel habeen socod u jirta Najraan نجرانuga horyimid al asqufu\األسقف
iyo madaxdii dadka Najraanنجران.
Wadaadkana waxaa la socday nin ay xagga hooyada ka walaalo yihiin ina adeerkiisna ah
(dumaal ayuu ku dhashay weeye) xagga nasabka lana yiraahdo Bishru bin Mucaawiyah
\بشر بن معاوية, kuniyadiisuna ay tahay Abuu Calqamah\أبو علقمة.
29
Markaasuu wafdigu wuxuu qoraalka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aalihi Wa Sallam, u dhiibay wadadka.
Markaasuu intuu akhrinayay Abuu Calqamahna أبو علقمةuu la socdo ayna wada socdaan
ayay hasha Bishr\ بشرla turaanturrootay.
Markaasuu habaaray, isagoo aan magacaabin Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa Aalihi Wa Sallam.
Markaasuu wadadku wuxuu ku yiri:
“waxaad habaartay Nabi Mursal ah.”
Markaasuu Bishr\بشر, markuu afka walaalkiisa wadaadka ah ka ogaaday inuu Nabi
Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, Nabi Mursal ah yahay,
wuxuu yiri:
“iska daa oo wa Allaahi\ وهللاinaanan xarig ka furayn jeer aan u tago (waana Nabiga
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam). Markaasuu wajiga hashiisa xagga
Al Madiinah\ المدينةu jeediyay.
Markaasaa waxaa ka daba tegay wadaadka oo ku yiri:
“hadalkayga garo oo waxaan sidaas u iri inay Carabtu warkaas iga gaarsiiyaan (waana
Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam) anigoo ka baqaya inay
Carabtu u arkaan inaan xaqqiisa qaadannay ama aan u gargaarkiisa doonaynno, ama aan
ninkaan u dullownay oo uu na qahray noogana adkaaday wuxuusan Carabta inteeda kale
uga adkaan, annagaana dad ahaan ugu cizzi iyo xoog badan uguna midaysan.”
Markaasuu Bishr\ بشرwuxuu ku yiri:
“maya oo wa Allaahi وهللاinaan aqbalayn wax madaxaaga kasoo baxay ebedkey.”
Markaasuu ratigiisa ushiisa ku dhuftay oo uu xagga Al Madiinah\ المدينةaaday. Markaasuu
Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, u yimid oo uu islaamay,
kaddibna Abuu Calqamah\ أبو علقمةshahiidnimo loo dilay.
Markaasuu wafdigu Najraan\ نجرانsoo galay markaasuu wuxzuu u yimid raahibka Layth
bin Abii Shimrin Al Zzabaydiyya\ ليث بن أبي شمر الزبيديisagoo sawmacaddiisa oo buur
dusheeda ku taalla ku jira wuxuuna ku yiri:
“gobolka Tihaamah\( تهامةoy Makkah Al Mukarramah\ مكة المكرمةiyo Al Madiinah Al
Munawwarah\ المدينة المنورةiyo Yamanba\ يمنku wada yaallaan) ayaa waxaa laga soo
saaray Nabi, wuxuuna qoraal usoo dhigay al asqufu\األسقف, markaasay talada dadka
waadiga deggani waxay ku go’day in loo diro Shuraxbiil bin Wadaacah \شرحبيل بن وداعة
iyo Cabdu Allaahi bin Shuraxbiil\ عبد هللا بن شرحبيلiyo Jabbaar bin Fayd\ جبار بن فيضoo ay
markaas khabarkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, u keenaan
(waxay wafdigaan dambena la kulmeen waxaan ku sheegaynnaa riwaayadda ibnu
Isxaaq\)إبن إسحاق.
Intaasaan uga baxaynnaa intaan kasoo qaadannay Al Bayhaqii \ البيهقيAllaha u
naxariistee.
30
Is lacnidda iyo waxa ka dhasha
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu mujalladka shanaad bogga boqol kow iyo sagaashan ku yiri:
“ibnu Sacad\ إبن سعدwuxuu wariyay inay Al Ssayyidu\ السيدiyo Al Caaqibu\العاقب, kaddib
markay dalkooda Najraan\ نجرانku noqdeen, ay durbadiiba Al Madiinah\ المدينةusoo
laabteen, ayna labadooduba islaameen, siduu isaguna Fatxu Al Baarii\ فتح الباريu wariyay
iyo Al Isaabah-ba\اإلصابة. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aalihi Wa Sallam, wuxuu dejiyay daarta Abuu Ayyuub Al Ansaarii\أبو أيوب األنصاري.
Taas weeyana sharciga ka yaalla in lala lacnadtamo qofka xaqqa waa runtee diida oo
khilaafa kaddib markay xujjada lagu soo oogo oo uu baadilnimada kusii adkaysto
(ficilkaasoo la yiraahdo “Al mubaahalah\)”المباهلة. Sidaas ayaana ka sugnaatay oo ay
yeeleen culummo ka mid ah kuwii hore iyo kuwa dambeba.
Fatxu Al Baarii فتح الباريwuxuu intaas ku daray oo yiri:
“ibnu Cabbaas\ إبن عباسayaa sidaas yeelay, kaddibna Al Awzaacii\األوزاعي.
Waxaana la jirrabay oo la arkay in qofka sidaas u lacnatama isagoo baadil ku taagan,
inuusan hal sano noolaanayn oo uu gudeheeda ku dhimanayo laga bilaabo maalintuu isla
lacnidda u istaagay.
Al Xaafith ibnu Xajar\ الحافظ إبن حجرwuxuu kaloo yiri:
“aniga laftayda taasu igu dhacday iyo nin daafacayay kuwa mulxidiinta\ الملحدينka mid
ah. Markaasuusan maalintaas kaddib uusan noolaan waxaan laba bilood ahayn.”
Waa intaas intaan kazoo qaadannay Al Qasdhalaanii\ القسطالنيiyo Al Zarqaanii\الزرقاني.
Quraanka kasoo degay wafdiga Najraan\نجران
Ilaahay Tacaalaa wuxuu hadalkooda iyo siduu dhammaantiis amarkoodu isku khilaafay
kasoo dejiyay inta hore ee Suuratu Aali Cimraana\ سورة آل عمرانilaa dhawr iyo sideetan
Aayadood, wuxuuna Jalla wa Cazza\ جل وعزyiri:
ِ
َّ
َّ ِ ِ
ِّ اب بِاْل َح
ص ِّد ًقا ِل َما
َ َ) َن َّز َل َعَل ْي َك اْلكت2( ُّوم
َ ق ُم
ُ ) اللهُ ََل إَل َه إَل ُه َو اْل َح ُّي اْل َقي4( الم.بسم اهلل الرحمن الرحيم
ِ اس وأ َْن َز َل اْلفُرَقان ِإ َّن الَِّذين َكفَروا بِآَي
ِ
ِْ َب ْي َن َي َد ْي ِه وأ َْن َز َل التَّوَراةَ و
ِ ِ
ات اللَّ ِه لَهُ ْم
َ اْل ْن ِج
َ
َ ْ
ُ َ
َ ) م ْن قَْب ُل ُه ًدى ل َّلن3( يل
َ ْ
َ
ِ ض وََل ِفي السَّم
ِ
ِ
َّ ِ
ٍ ِ
ِ
) ُه َو9( اء
ٌ اب َشِد
ٌ يد َواللَّهُ َع ِز
ٌ َع َذ
َ
َ ) إ َّن الل َه ََل َي ْخفَى َعلَ ْيه َش ْي ٌء في ْاْل َْر1( يز ُذو ْانتقَام
ِ َ) ُهو الَِّذي أ َْن َز َل عَل ْي َك اْل ِكت1( يز اْلح ِكيم
َِّ
َّ ِ ِ
َ ص ِّوُرُك ْم ِفي ْاْل َْر َح ِام َك ْي
ُاب م ْنه
َ
َ
ُ ف َي َش
َ الذي ُي
ُ َ ُ اء ََل إَل َه إَل ُه َو اْل َع ِز
َ
ِ
ِ
ِ َما الَِّذ
ِ َات ُه َّن أ ُُّم اْل ِكت
اء
َّ ات فَأ
ٌ َُخ ُر ُمتَ َشابِه
َ اب َوأ
ٌ ات ُم ْح َك َم
ٌ آ ََي
َ ين في ُقلُوبِ ِه ْم َزْيغٌ فََيتَّبِ ُع
َ
َ ون َما تَ َش َابهَ م ْنهُ ْابت َغ
ِ اس ُخ
ِ الر
ِ ِ ِ
ِِ
َمَّنا بِ ِه ُك مل ِم ْن ِع ْنِد َرب َِّنا َو َما
َّ اء تَأ ِْو ِيل ِه َو َما َي ْعَل ُم تَأ ِْويَلهُ ِإ ََّل اللَّهُ َو
َ ُون في اْلعْلم َيقُول
َ
َ اْلفتَْنة َو ْابت َغ
َ ون آ
ِ َي َّذ َّكر ِإ ََّل أُولُو ْاْلَْل َب
)8( اب
ْ ) َرب ََّنا ََل تُِز7( اب
َ ك َر ْح َمةً ِإَّن
َ ب لَ َنا ِم ْن لَ ُد ْن
َ ك أ َْن
ْ وب َنا َب ْع َد ِإ ْذ َه َد ْيتََنا َو َه
ُ ت اْل َو َّه
َ ُغ ُقل
ُ
"Bismi Allaahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi. Aliflaammiim(1)Allaahu laa ilaaha illaa
Huwa Al Xayyu Al Qayyuumu(2)Nazzala calayka Al Kitaaba bi al xaqqi
musaddiqan llimaa bayna yadayhi wa anzala Al Ttawraata wa Al Injiila(3)Min
31
qablu hudan llilnnaasi wa anzala Al Furqaana inna allathiina kafaruu bi Aayaati
Allaahi lahum cathaabun shadiidun wa Allaahu Caziizun Thuu intiqaamin(4)Inna
Allaaha laa yakhfaa calayhi shay'un fii al ardi wa laa fii Al Ssamaa'i(5)Huwa
Allathii yusawwirukum fii al arxaami kayfa yashaa'u laa ilaaha illaa Huwa Al
Caziizu Al Xakiimu(6)Huwa Allathii anzala calayka Al Kitaaba minhu Aayaatun
Mmuxkamaatun hunna ummu Al Kitaabi wa ukharu mutashaabihaatun fa ammaa
allathiina fii quluubihim zayghun fa yattabicuuna maa tashaabaha minhu
ibtighaa'a al fitnati wa ibtighaa'a ta'wiilihi wa maa yaclamu ta'wiilahu illaa Allaahu
wa al rraasikhuuna fii al cilmi yaquuluuna aamannaa bihi kullun mmin cindi
Rabbinaa wa maa yath-thakkaru illaa uuluu al albaabi(7)Rabbanaa laa tuzigh
quluubanaa bacda ith hadaytanaa wa hab lanaa min lladunka raxmatan Innaka
Anta Al Wahaabu(8)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Bismi
Allaahi
Al
Rraxmaani
Al
Rraxiimi\الرحيم
الرحمن
هللا
بسم.
Aliflaammiim\(الم1)Allaahu, mana jiro ilaah aan Isaga ahayn. Waana Midka nool oo
khalqiga maamula, oo waa tilmaan uu leeyahay(2)Adiga korkaaguu kusoo dejiyay
Kitaabka Quraanka ah si run ah, Quraankoo rumaynaya kutubbadii isaga ka horreeyey,
oo sidoodii oo kale xambaarsan tawxiidka iyo warka Nabinnimada iyo akhbaar iyo
shareeco. Isagaana soo dejiyay Tawraadda iyo Injiilkaba(3)Hore ayuuna labadoodaas
usoo dejiyay. Tawraadda\ التوراةiyo Injiilka\ اإلنجيلiyo Furqaankana\الفرقان, oo ah
Quraanka, waxay dadka u yihiin hanuun ay ku hanuunaan. Wuxuuna soo dejiyay Al
Furqaanuالفرقان, oo ah kan runta iyo beenta baadhilka ah kala saara, ahna Quraanka.
Kuwa Aayaadka Ilaahay ku gaaloobayna waxaa u sugnaaday cathaab xoog leh. Ilaahayna
waa Caziiz lagama adkaade ah, aargoosina u saaxiib ah(4)Ilaahay kama qarsoona shay'na
ku sugan arliga dhexdiisa iyo Samada dhexdeedaba(5)Ilaahay waa Midka idinku abuura
ilmo galeenka dhexdeediisa siduu doono. Ma jiro ilaaha aan Isaga ahayn, waana
Caziiz\ عزيزXikmo miiran\ حكيمah(6)Ilaahay waa Midka adiga korkaaga ku soo dejiyay
Kitaabka. Kitaabkana waxaa ka mid ah Aayado ujeedadoodu cadcadyihiin oo tifaftiran
yihiin, oo ayan bannaanayn inuu dadku siday doonaan u qaataan, maadaama ayan
fasiraad u baahnayn. Aaayaadkas sidaas u cadcadi waa asalka Kitaabka, ayna ka mid
yihiin xalaasha iyo xaaraanta, Aayaadka kuwo kale nasakhay, xuduudda iyo faraa'idka
iyo kuwa lagu dhaqmo, kuwa la rumeeyo oo lagu camal falo. Waxaa kaloo Kitaabka ka
mid ah Aayado isu egeg, oo uusan macnohoodu caddayn, sida Aayadaha la nasakhay,
kuwa horreeyey iyo kuwa dambeeyey, tilmaamihiisa, qaybihiisa, kuwa la rumeeyo aanse
lagu camal falin. Sidaas ayaa ibnu Cabbaas\ إبن عباسlaga wariyay. Markaasey kuwa
quluubtooda ay shaki iyo runta ka iilashadeeda, waa ka leexadkeedee, ku jirto waxay
raacayaan kuwa isu egeg oo Kitaabka ka midka ah. Caa'ishah waxay tiri: "Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaa Aayaddaan akhriyay ك
َ ُه َو الَِّذي أ َْن َز َل َعلَ ْي
ِ َما الَِّذ
ِ
ِ َات ُه َّن أ ُُّم اْل ِكت
َّ ات فَأ
ٌ َُخ ُر ُمتَ َشابِه
َ اب َوأ
ٌ ات ُم ْح َك َم
ٌ اب ِم ْنهُ آ ََي
َون َما تَ َش َابه
َ َاْلكت
َ ين في ُقلُوبِ ِه ْم َزْيغٌ فَ َيتَّبِ ُع
َ
ِ الر
ِ ِ ِ ِم ْنه ْابتِ َغ
ِ ِ ِ اس ُخ
َمَّنا بِ ِه ُك مل ِم ْن ِع ْنِد
َّ اء تَأ ِْويلِ ِه َو َما َي ْعَل ُم تَأ ِْويَلهُ ِإ ََّل اللَّهُ َو
ُ
َ ُون في اْلعْلم َيقُول
َ
َ اء اْلفتَْنة َو ْابت َغ
َ
َ ون آ
ِ رب َِّنا وما َي َّذ َّكر ِإ ََّل أُولُو ْاْلَْل َب, markaasuu wuxuu yiri:
)7( اب
ُ
ََ َ
32
"."فإذا رأيت الذين يتبعون ما تشابه منه فؤالئك الذين سما هللا فاحذرهم
"Fa ithaa ra'ayta allathiina yattabicuuna maa tashaabaha minhu fa uulaa'ika
allathiina sammaa Allaahu fa axtharuuhum."
Xadithka macnihiisu waxaa weeye:
"Marka, markaad aragto kuwa kitaabka ka raacaya Aayaadka isu egeg, ogow kuwaasu
waa kuwuu Ilaahay magacaabay, ee ka digtoonaada oo iska jira."
Kuwaasu waxay Aayaadka isu egeg u raacayaan doonid ay fitno, oo ah gaalnimo ay
doonayaan daraadeed, iyo doonid ay doonayaan inay Aayadahaas fasiraan oo cilmigoda
ogaadaan. Tafsiirka Aayadahaan isu egegna ma uusa oga Ilaahay mooye. Waxaa kaloo og
kuwa cilmiga qoto dheer u leh, oo waxaa ibnu Cabbaas\ إبن عباسlaga wariyay inuu yiri:
"."أنا من الراسخين في العلم
"Anigu waxaan ka mid ahay kuwa cilmiga raasikhiinta ku ah oo sida qotada dheer u
yaqaanna." Culummada badankooduna waxay yiraahdeen, ayuu Al Baghawii\ البغويyiri,
wawgu الواوwaa waw\ وxiriirin oo macnuhu waxaa weeye:
"Tafsirka Aayadahaasna ma oga axad aan Ilaahay ahayn, kuwa cilmiga raasikhiinta ku
ahna waxay yiraadaan:
"Waan aaminnay, kulligoodna waxay ka yimaadeen xagga Rabbigeen", oo sidaasaa laga
wariyay Ubayya bin Kacb\ أبي بن كعبiyo Caa'ishah\ عائشةiyo Curwah ibnu Al Zubayr عروة
\بن الزبير, iyo ibnu Cabbaas\ إبن عباسiyo Al Xasan\ الحسنiyo Taabiciinta intooda badan.
Kumana waano qaato Quraanka inta caqliga leh mooyee(7)Kuwaas cilmiga raasikhiinta
ku ahi waxay yiraahdaan:
"Rabbigeenow, quluubteenna ha ka leexin runta iyo hanuunka, sidaad uga iishay kuwa uu
quluubtooda iilasho ku jirto iyo shaki, kaddib markaad na hanuunisay oo Diintaada na
waafajisay iyo rumaynta Aayaadka cadcad iyo kuwa isu egegba. Xaggaagana naga sii
hibo ahaan raxmad, waa naxariise, oo ah inaad iimaanka iyo hanuunka nagu sugtid, oo
Adigaa ah Midka wax hibeeyee."
Al Baghawii\ البغويwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
إذا شاء أن يقيمه أقامه وان شاء أن يزيغه، ما من قلب إال وهو بين أصبعين من أصابع الرحمن
"أزاغه
"Maa min qalbin illaa wa huwa bayna asbacayni min asaabici Al Rraxmaani. Ithaa
shaa'a an yuqiimahu aqaamahu wa in shaa’a an yaziighahu azaaghahu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ma uu jiro qalbi ee waa illaa kan ku dhex jira laba farood oo faraha Al Rraxmaanu ka
mid ah. Markaasuu hadduu doono inuu toosiyo wuu toosiyaa hadduu doonana inuu
leexiyo wuu leexiyaa,."
33
Wuxuu kaloo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi Wasalam, yiri:
".“اللهم يا مقلب القلوب ثبت قلوبنا على دينك
"Allaahumma yaa muqalliba al quluubi thabbit quluubanaa calaa Diinika."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow, Midka quluubta gadgaddiyow, quluubteenna Diintaada korkeeda ku
sug."(8)."
Ilaah kale ma jiro aan Ilaahay ahayn\هللا
الإله إال
Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu Aayadaha sideed iyo toban ilaa labaatan ee
Suuratu Aali Cimrana\ سورة آل عمرانku yiri:
ِ
ِ
َّ ِ
َّ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ
َّ ِ ِ
) إِ َّن48( يم
ُ َشه َد اللهُ أََّنهُ ََل إلَهَ إَل ُه َو َواْل َم ََلئ َكةُ َوأُولُو اْلعْلم قَائ ًما باْلق ْسط ََل إلَهَ إَل ُه َو اْل َع ِز ُيز اْل َحك
ِ
ِ َّ
ِ
َِّ َ َاختَل
ِْ ين ِع ْن َد اللَّ ِه
ِّ
اء ُه ُم اْل ِعْل ُم َب ْغًيا َب ْي َنهُ ْم َو َم ْن
ْ اْل ْس ََل ُم َو َما
َ َين أُوتُوا اْلكت
َ ف الذ
َ الد
َ اب إَِل م ْن َب ْعد َما َج
ِ ي ْكفُر بِآَي
ِ ات اللَّ ِه فَِإ َّن اللَّهَ َس ِريع اْل ِح َس
ت َو ْج ِه َي ِللَّ ِه َو َم ِن اتََّب َع ِن َوُق ْل
َ ) َفِإ ْن َحاج45( اب
ُ َسَل ْم
َ ْ َ
ْ ُّوك فَ ُق ْل أ
ُ
ِ َّ
َّ
ِ
َِِّ
ير بِاْل ِع َب ِاد
ِّ اب َو ْاْل
ْ َسلَ ُموا فَقَِد
َ َين أُوتُوا اْلكت
َ ُمي
َ للذ
ْ َسلَ ْمتُ ْم فَِإ ْن أ
ْ ِّين أَأ
ٌ اهتَ َد ْوا َوِا ْن تَ َول ْوا فَِإَّن َما َعلَ ْي َك اْل َب ََلغُ َواللهُ َبص
)26(
"Shahida Allaahu annahu laa ilaaha illaa Huwa wa al malaa'ikatu wa uuluu al cilmi
qaa'iman bi al qisdhi laa ilaaha illaa Huwa Al Caziizu Al Xakiimu(18)Inna Al
Ddiina cinda Allaahi al islaamu wa maa ikhtalafa allathiina uutuu Al Kitaaba illaa
min bacdi maa jaa'ahum al cilmu baghyaa baynahum wa man yakfur bi Aayaati
Allaahi fa inna Allaaha sariicu al xisaabi(19)Fa in xaajjuuka faqul aslamtu wajhiya
Lillaahi wa mani ittabacani wa qul llillathiina uutuu Al Kitaaba wa al ummiyyiina
a'aslamtum fa in aslamuu fa qadi ihtadaw wa in tawallaw fa innamaa calayka al
balaaghu wa Allaahu Basiirun bi al cibaadi(20)."
Aayadda macneheedu waaxaa weeye:
"Ilaahay wuxuu marag ka yahay inuusan jirin ilaah aan Isaga ahayn."
Al Baghawii\ البغويwuxuu yiri:
"Aayaddaani waxay kusoo degatay Wafdiga Najraan\نجران. Al Kalbiyyu\ الكلبيwuxuu yiri:
"Laba xabar oo culummada Shaam\ الشامka mid ah ayaa Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, u yimid. Markaasay markay Al Madiinah\ المدينةarkeen ayuu wuxuu midkood
saaxiibkiis ku yiri: "Magaaladaani waxay u egtahay oo ay leedahay sifooyinka magaalada
uu kasoo bixi doono Nabiga aakhiru zamanka."
Markaasey markay Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, usoo galeen ayay
sifooyinkiisa ay haysteen ku aqoodeen. Markaase waxay ku yiraahdeen:
"Adigu ma Muxammad\ محمدayaad tahay?"
34
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."نعم
"Nacam" oo ah "Haa."
Waxay hadana labadoodu ku yiraahdeen:
"Adigu Axmadna\ أحمدma tahay?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."أنا محمد و أحمد
"Anaa Muxammad wa Axmad",
oo macnihiisu yahay:
"Anigu waxaana ahay Muxammad محمدiyo Axmad أحمد."
Waxay ku yiraahdeen:
"Annagu waxbaan ku weydiineynnaa, oo haddaad no sheegtid waan ku aaminaynnaa
kuna rumayneynnaa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."نعم
"Nacam" oo ah "Haa."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Hadaba noo sheeg maragga ugu weyn oo Kitaabka Ilaahay Cazza wa Jalla\وجل
ku jira."
هللا عز
Markaasuu Ilaahay Cazza wa Jalla\هللا عز وجل
Aayddaan soo dejiyay. Aayadda
macneheeduna waa sidatan:
"Ilaahay wuu caddeeyey, oo markhaati kaco waa caddayn wax la caddeeyo, inuusan jirin
ilaah aan Isaga ahayn. Malaa'igtuna sidaas ayay marag ka yihiin oo ay qirayaan. Kuwa
cilmiga u saaxiibka ahna, oo ah Anbiyada, waxay ayaguna qirayaan inuusan jirin ilaah
aan Ilaahay ahayn. Ilaahay wuxuu u taagan yahay maamulidda khalqigiisa. Ma jiro ilaah
aan Isaga ahayn, waana Al Caziizu\ العزيزAl Xakiimu\("الحكيم18)."
Ilaahay agtiisa Diinta runta ahi waa islaamka
Ilaahay wuxuu Aayadda sagaal iyo tobnaad ee Suuratu Aali Cimraana\ سورة آل عمرانku
yiri:
ِ
ِ َّ
ِ
َِّ َ َاختَل
ِْ ين ِع ْن َد اللَّ ِه
ِّ إِ َّن
اء ُه ُم اْل ِعْل ُم َب ْغًيا َب ْي َنهُ ْم َو َم ْن
ْ اْل ْس ََل ُم َو َما
َ َين أُوتُوا اْلكت
َ ف الذ
َ الد
َ اب إَِل م ْن َب ْعد َما َج
ِ ي ْكفُر بِآَي
ِ ات اللَّ ِه فَِإ َّن اللَّهَ َس ِريع اْل ِح َس
)45( اب
َ ْ َ
ُ
35
"Inna Al Ddiina cinda Allaahi al islaamu wa maa ikhtalafa allathiina uutuu Al
Kitaaba illaa min bacdi maa jaa'ahum al cilmu baghyaa baynahum wa man yakfur
bi Aayaati Allaahi fa inna Allaaha sariicu al xisaabi(19)
Aayadda macneheedu yahay:
“Diinta uu Ilaahay raalliga ka yahay oo saxda ah Ilaahay agtiisa waa Diinta Islaamka”.
Taas ayuu Ilaahay marag ka yahay.
Al Baghawii\ البغويwuxuu wariyay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, yiri:
، "إن لعبدي هذا عندي عهدا وأنا أحق من وفى بالعهد:"يجاء بصاحبها يوم القيامة فيقول له
".أدخلوا عبدي الجنة
"Yujaa'u bi saaxibihaa yawma al qiyaamati fa yaquulu Allaahu: "Inna li cabdii
haathaa cindii cahdan wa anaa axaqqu man waffaa bi al cahdi, adkhiluu cabdii Al
jannata." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Qofka yiri oo rumaysan laa ilaaha illaa Allaahu\ ال اله إال هللاayaa maalinta qiyaame la
keenayaa, markaasu Ilaahay wuxuu lwwyahay:
"Addoonkeygu wuxuu agteyda ku leeyahay heshiis, Anigaana axad walba uga xaq badan
inuu heshiiskiisa oofiyo. Addoonkeyga jannada geliya."
Iskumana ayan khilaafin Nabinnimada Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, kuwa Kitaaba la siiyey kaddib markay kutubtooda ugu yimaadeen
sifooyinkiisa mooyee. Waxayna sidaas u yeeleen doonid ay doonayaa inay boqorro
noqdaan iyo madaxweynayaal. Qofkana ku gaalooba Aayaadka Ilaahay, ha ogaado inay
Ilaahay xisaabtiisu, waa ciqaabtiise, ay degdeg badan tahay(19)Marka hadday kugula
murmaan Diinta Muxammadow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaad tiraahdaa:
"Waxaan isku dhiibay Ilaahay keligiis xagga qalbigayga iyo carrabkayga iyo jirkaygaba,
oo wajigu waa xubinta qofka ugu karaamo badan oo cidduu isku dhiibo ayuu jirkoo idil
isku dhiibay. Qofka i raacana wuxuu u islaamay sidaan anigu u islaamay oo kale. Kuwa
kitaabka la siiyeyna waxaad ku tiraahdaa iyo Carabtaba: "Ma islaamteen oo aad is
dhiibteen? Islaama!" Markaas hadday islaamaan way hanuuneen. Haddayse jeestaan
adiga xilkaagu waa gaarsiinta Risaalada, oo korkaaga ma aha inay hanuunaan. Ilaahayna
wuu u jeedaa addoommadiisa, kuwa rumeeyey iyo kuwaan rumayn.
Al Baghawii\ البغويwuxuu wariyay:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ehelu kitaabka
Aayaddaan ku dul akhriyay. Markaasey waxay yiraahdeen:
"Waan islaannay."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yuhuudda ku yiri:
""أتشهدون أن عزيرا عبده ورسوله؟
"A tash-haduuna anna Cuzayran cabduhu wa Rasuuluhu?"
oo macnihiisu yahay:
36
"Marag ma ka tihiin inuu Cuzayr\ عزيرaddoonkiisa iyo Rasuulkiisa yahay?"
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Ilaahay ayaan ka magan galnay inuu Cuzayr عزيرCalayhissalaamu addoon yahay."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu krishtaanka ku yiri:
""أتشهدون أن عيسى كلمة هللا وعبده ورسوله؟
"A tash-haduuna anna Ciisaa kalimatu Allaahi wa cabduhu wa Rasuuluhu?"
oo macnihiisu yahay:
"Marag ma ka tihiin inuu Ciiseعيسى
Rasuulkiisa?"
Markaasey waxay yiraahdeen:
yahay kalimada Ilaahay iyo addoonkiisa iyo
"Ilaahay ayaan ka magan galnay inuu Ciise عيسىaddoon yahay."(20)."
Quraanka kasoo degay waxay yuhuudda iyo krishtaanku hindiseen
Markaasuu Ilaahay labada qolo ee ehelu kitaabka ahba isku daray, uuna xusay waxay
faleen oo dambi ah ayna hindiseen yuhuudda iyo krishtaanku, wuxuuna Aayadaha kow
iyo labaatan ilaa lix iyo labaatan ee Suuratu Aali Cimraana\ سورة آل عمرانku yiri:
َِّ
ِ َّ ِ
َِّ
ِ الن
ٍّ ِّين بِ َغ ْي ِر َح
َّ ون بِاْل ِق ْس ِط ِم َن
اس
َ ْم ُر
َ ُق َوَي ْقتُل
َ ون النَّبِي
َ ُون بِآ ََيات الله َوَي ْقتُل
َ ين َي ْكفُُر
َ إِ َّن الذ
ُ ون الذي َن َيأ
ِ
ِ
ِ
َِّ ِ
ٍ ِ ٍ فَب ِّشرُهم بِع َذ
ُّ َع َمالُهُ ْم ِفي
)22( ين
ْ َين َحبِط
ْت أ
َ الد ْن َيا َو ْاْلَخ َ ِرة َو َما لَهُ ْم م ْن َناص ِر
َ ) أُولَئ َك الذ24( اب أَليم
َ ْ ْ َ
ِ أَلَم تَر إِلَى الَِّذين أُوتُوا َن
ِ َاب ُي ْد َعو َن إِلَى ِكت
ِ َص ًيبا ِم َن اْل ِكت
يق ِم ْنهُ ْم َو ُه ْم
ٌ اب اللَّ ِه لِ َي ْح ُك َم َب ْي َنهُ ْم ثَُّم َيتََولَّى فَ ِر
َ
َ ْ
ْ
ِِ ِ
ٍ َ ) َذلِ َك بِأََّنهم قَالُوا لَن تَمس ََّنا النَّار إِ ََّل أَيَّاما مع ُد23( مع ِرضون
ون
َ ودات َو َغ َّرُه ْم في دين ِه ْم َما َك ُانوا َي ْفتَُر
َ ُ ُْ
َْ ً
ُ
ُْ
َ ْ
ِ ف إِ َذا جمع َناهم لِيوٍم ََل رْيب ِف
ٍ ت ُك ُّل َن ْف
) ُق ِل اللَّهُ َّم29( ون
ْ ت َو ُه ْم ََل ُي
ْ س َما َك َس َب
ْ يه َوُوفَِّي
َ ) فَ َك ْي21(
َ َ
َ ظلَ ُم
َْ ُْ ْ َ َ
ِ
ِ
ِ
ِ
ُّ ِ
اء بَِيِد َك اْل َخ ْي ُر
ُ اء َوتُذل َم ْن تَ َش
ُ اء َوتُع ُّز َم ْن تَ َش
ُ اء َوتَْن ِزعُ اْل ُمْل َك م َّم ْن تَ َش
ُ َمال َك اْل ُمْلك تُ ْؤتِي اْل ُمْل َك َم ْن تَ َش
)21( إَِّن َك َعلَى ُك ِّل َش ْي ٍء قَِد ٌير
"Inna allathiina yakfuruuna bi Aayaati Allaahi wa yaqtuluuna Al Nnabiyyiina bi
ghayri xaqqin wa yaqtuluuna allathiina ya'muruuna bi al qasdhi mina al nnaasi fa
bash-shirhum bi cathaabin aliimin(21)Uulaa'ika allathiina xabidhat acmaaluhum fii
al ddunyaa wa al aakhirati wa maa lahum mmin nnaasiriina(22)Alam tara ilaa
allathiina uutuu nasiiban mina Al Kitaabi yudcawna ilaa Kitaabi Allaahi li
yaxkuma baynahum thumma yatawallaa fariiqun minhum wa hum
mucriduuna(23)Thaalika bi annahum qaaluu lan tamassanaa al nnaaru illaa
ayyaaman macduudaatin wa gharrahum fii diinihim mmaa kaanuu
yaftaruuna(24)Fa kayfa ithaa jamacnaahum li yawmin llaa rayba fiihi wa wuffiyat
37
kullu nafsin mmaa kasabat wa hum laa yuthlamuuna(25)Quli Allaahumma Maalika
Al Mulki tu'tii al mulka man tashaa'u wa tanzicu al mulka mimman tashaa'u wa
tucizzu man tashaa'u wa tuthillu man tashaa'u bi yadika al khayru Innaka calaa
kulli shay'in qadirun(26)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Kuwa ku gaaloobay Aayaatka Ilaahay, oo Quraanka ah, Anbiyadana xaq darro ku dilaya
siday yuhuuddu Anbiyada badan u dileen (Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasalla, uu yiri:
فقام مئاة وإثنى،"يا أبا عبيدة قتلت بنو إسرائيل ثالثة وأربعين نبيا في أول النهار في ساعة واحدة
فقتلوهم جميعا،عشر رجال من عباد بني إسرائيل فامروا من قتلهم بالمعروف ونهاهم عن المنكر
".في آخر النهار في ذلك اليوم
"Yaa Abaa Cubaydah qatalat Banuu Israa'iila thalaathatan wa arbaciina Nabiyyan
fii awwali al nnahaari fii saacatin waaxidatin, fa qaama mi'atun wa ithnaa cashara
rajulan min cubbaadi Banii Israa'iila fa amaruu man qataluuhum bi al macruufi
wa nahuuhum cani al munkari, fa qataluuhum jamiican fii aakhiri al nnahaari fii
thaalika al yawmi"
oo macnihiisu yahay:
"Abaa Cubaydow أبا عبيدة, Banuu Israa'iil\ بني إسرائيلwaxay dishay saddex iyo afartan
Nabi maalinta gelinkeeda hore ayna ku dishay hal saac dhexdeeda. Markaasaa waxaa
kacay ragga suusuuban oo cibaadada ku dheer ee reer Banii Israa'iil markaasey kuwa
dilay wax san fareen xumaantana ka reebeen. Markaasey dhammantood dileen maalinta
gelinkeeda dambe ee isla maalintaas"), dilayana kuwa caddaaladda faraya oo dadka ka
mid ah siday yuhuuddu fashay, kuwaas waxaad ugu bishaareysaa cathaab xanuun
badan(21)Kuwaasu waa kuwa uu camalkoodu buray oo burburay oo aan ajar laga
siineyn, adduun iyo aakhiraba. Mana ayan laha cid u gargaari karta(22)Bal arag kuwa
Kitaabka nasib laga siiyey, oo ah yuhuudda, oo loogu yeerayo Kitaabka Ilaahay in
dhexdooda lagu xukumo oo ay qayb ka mid ahi markaas kaddib ka jeesanayso ayagoo
diidan(23)Waxayna sidaas u yeelayaan ayagoo yiri:
"Naartu na taaban mayso intaan ahayn ayyaamu la tiriyey" waxaana diintooda ka dagay
beentay abuuranayeen, ayagoo damcay waxaan waxba ka ahaaneyn(24)Hadaba sideebuu
xaalkoodu ahaanayaa ama maxay sameynayaan maalin aan imaatinkeeda shaki ku jirin,
oo ah Maalinta Qiyaame, oo markaas naf walba la siiyo abaalka waxay adduunkaan ku
kasbatay oo khayr ama shar ah, ayagoo aan la dulminayn oo aan xasanaadkoodana wax
laga naaqusayn, dambiyadoodana aan wax loogu darayn(25)Waxaad tiraahdaa:
"Ilaahayow Adigaa leh oo hantay addoommada iyo waxay leeyihiinba, waxaadna
Nabinnimada siisaa ciddaad doontid, oo ah Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, mulkigana waxaad ka siibtaa ciddaad doontid, sida looga siibay Abuu
Jahl\ أبوجهلiyo gaaladii Quraysheed\ قريشmadaxdooda, waxaadna Cizzi siisaa ciddaad
doontid, waxaadna dulleysa ciddaad doontid. Khayr oo dhanna wuxuu ku jiraa
gacantaada, iyo sharba, Adiguna wax walba waad kartaa(26)."
38
Quranka kasoo degay inay mu'miniintu kuwaas ka digtoonaadaan
Kaddibna Ilaahay wuxuu wuxuu wacdiyay oo uu digtoonaada yiri mu'miniinta, wuxuuna
Aayadaha kow iyo soddon iyo laba iyo soddon ee Suuratu Aali Cimraana\سورة آل عمران
ku yiri:
ِ ْ َس ما ع ِمل
َّ ت ِم ْن ُسوٍء تََوُّد لَ ْو أ
يدا
ً َم ًدا َب ِع
ْ َض ًار َو َما َع ِمل
َ ت م ْن َخ ْي ٍر ُم ْح
َ َ ٍ َي ْوَم تَ ِج ُد ُك ُّل َن ْف
َ َن َب ْي َنهَا َوَب ْي َنهُ أ
ِ
ِ ِ ٌ ويح ِّذرُكم اللَّه َن ْفسه واللَّه رء
ُّون اللَّهَ فَاتَّبِ ُعونِي ُي ْحبِْب ُك ُم اللَّهُ َوَي ْغ ِف ْر لَ ُك ْم
َ ) ُق ْل إِ ْن ُك ْنتُ ْم تُحب36( وف بِاْلع َباد
ُ َ ُ َ ُ َ ُ ُ ُ َ َُ
ِ
َّ
)34( يم
َ ُذُن
ٌ ُوب ُك ْم َواللهُ َغف
ٌ ور َرح
"Qul in kuntum tuxibbuuna Allaaha fa ittabicuunii yuxbibkumu Allaahu wa
yaghfir lakum thunuubakum wa Allaahu Ghafuurun Raxiimun(31)Qul adhiicuu
Allaaha wa Al Rrasuula fa in tawallaw fa inna Allaaha la yuxibbu al
kaafiriina(32)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Waxaad tiraahdaa:
"Haddaad tihiin kuwo Ilaahay jecel aniga i raaca, markaasuu Ilaahay adinkana idin
jeclaanayaaye, dambiyadiinnana dhaafayaaye. Ilaahayna waa Ghafuurun oo dambi dhaaf
miiran ah, Raxiimun oo naxariis miiran ah(31)Waxaad tiraahdaa Ilaahay adeeca iyo
Rasuulka, hadday jeestaanna oo diidaan Ilaahay ma jecla gaalada(32)."
Quraanka kasoo degay abuurista Ciise\عيسى
Markaasuu Ilaahay wuxuu u sheegay amarka Ciiseعيسى, Calayhissalaamu, iyo siduu ku
bilawday wuxuu Ilaahay la doonay, wuxuuna Aayadaha saddex iyo soddon ilaa toddoba
iyo soddon ee Aali Cimraana\ سورة آل عمرانku yiri:
ِ ِ َ َدم وُنوحا وآ
َّ ٍ ) ُذِّرَّيةً بعضها ِم ْن بع33( َل ِعمران علَى اْلعالَ ِمين
َّ
ُض َوالله
َ َ َ ْ َ يم َوآ
َ َ
َْ
ْ َإِ َّن الله
َ ُ َْ
َ َل إ ْب َراه
َ ً َ َ َ اصطَفَى آ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِّ ان َر
ت
ْ ت لَ َك َما ِفي َب
ْ طنِي ُم َح َّرًار فَتَقَب
َ َّل ِمِّني إَِّن َك أ َْن
ُ ب إِِّني َن َذ ْر
َ ام َأرَةُ ع ْم َر
ْ ) إِ ْذ قَالَت31( يم
ٌ َسميعٌ َعل
ِ
ِ
َّ ت ولَ ْيس
ِّ ت َر
الذ َك ُر
ْ َض َعتْهَا قَال
ْ ض ْعتُهَا أ ُْنثَى َواللَّهُ أ
َ َعلَ ُم بِ َما َو
َ ب إِِّني َو
َ ) َفلَ َّما َو39( يم
َ َ ْ ض َع
ُ السَّميعُ اْل َعل
ِ َك ْاْل ُْنثَى وِاِّني س َّم ْيتُها مريم وِاِّني أ
ٍ ) فَتَقََّبلَها ربُّها بِقَُب31( الرِج ِيم
َّ ُعي ُذ َها بِ َك وُذِّريَّتَها ِم َن
ِط
ول
َّ ان
َ الش ْي
َ َ َ
َ َ
َ ََ َْ َ َ
َ
ِ
ِ
َّ
ال َيا َم ْرَي ُم
َ َاب َو َج َد ع ْن َد َها ِرْزقًا ق
َ َح َس ٍن َوأ َْن َبتَهَا َن َباتًا َح َسًنا َو َكفَّلَهَا َزَك ِريَّا ُكل َما َد َخ َل َعلَ ْيهَا َزَك ِريَّا اْلم ْح َر
ٍ اء بِ َغ ْي ِر ِح َس
)37( اب
ُ ت ُه َو ِم ْن ِع ْنِد اللَّ ِه إِ َّن اللَّهَ َي ْرُز
ْ َأََّنى لَ ِك َه َذا قَال
ُ ق َم ْن َي َش
"Inna Allaaha isdhafaa Aadama wa Nuuxan wa Aala Ibraahiima wa Aala
Cimraana calaa al caalamiina(33)Thurriyyata bacduhaa min bacdin wa Allaahu
samiicun caliimun(34)Ith qaalat imra'atu Cimraana Rabbi innii nathartu laka maa
fii badhnii muxarraran fataqabbal minnii Innaka Anta Al Ssamicu Al
39
Caliimu(35)Falammaa wadacathaa qaalat Rabbi inni wadactuhaa unthaa wa
Allaahu aclamu bimaa wadacat wa laysa al th-thakaru ka al unthaa wa innii
sammaytuhaa Maryama wa innii uciithuhaa Bika wa thurriyyatahaa mina al shshaydhaani al rrajiimi(36)Fataqabbalahaa Rabbuhaa biqabuulin xasanin wa
anbatahaa nabaatan xasanan wa kaffalahaa Zakariyyaa kullamaa dakhala calayhaa
Zakariyyaa al mixraaba wajada cindahaa rizqan qaala yaa Maryamu annaa laki
haathaa qaalat huwa min cindi Allaahi inna Allaaha yarzuqu man yashaa'u
bighayri xisaabin(37)." Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Ilaahay wuxuu ka doortay Aadan\آدم, Nuux\نوح, ehelka Ibraahiim\ إبراهيمiyo ehelka
Cimraan\ أل عمرانcaalamiinta(33)Waana farac qaarkood qaar ka yimid, Ilaahayna waa
Midka wax walba maqla, wax walbana ogsoon(34)Xusuuso markay tiri haweeneydii
Cimraan\عمران:
"Rabbiyow, waxaan kuu nadray waxa uurkeyga ku jira inuu xor u ahaado (cibaadadaada)
ee iga aqbal, Adiga unbaa wax walba maqla oo wax walbana oge(35)Markaase markay
gabar dhashay ayay waxay tiri:
"Rabbiyow, waxaan dhalay dheddig", Rabbina waa waa ogyahay waxay dhashay, labna
la mid aha dhaddig, "waxaanna u bixiyey Maryama\مريم, waxaanna kaa magan geliyay
ayada iyo fareceedaba shaydaanka la dhagaxyeeyey oo la fogeeyey(36)Wuxuuna ka
aqbalay Rabbigeed aqbal fiican, wuxuuna koriyay korin fiican. Waxaana kafaalo qaaday
Zakariyyaa\زكريا, oo mar kastoo uu ugu galana qolkay deggan tahay oo masjidka
dhexdiisa ku yaalla, wuxuu ka helaa oo uu ku arkaa agteeda rizqi, waa cunnee.
Markaasuu wuxuu ku yiraahdaa:
"Xaggee buu rizqigaani kaaga yimid Maryamoy\ "?مريمWaxay tiri:
"Wuxuu ka yimid Ilaahay agtiisa, Ilaahayna wuu u arzuqaa cidduu doono xisaab
la'aan(37)."
Quraanka kasoo degay Zakariyyaa زكرياiyo Maryama\مريم
Markaasuu Ilaahay xusay agoonnimada Maryama\ مريم, kaddibna u sheegay ayada
warkeeda iyo khabarka Zakariyyaa زكرياiyo wuxuu ka baryay iyo wuxuu siiyey, iasagoo
Yaxye\ يحيىu hibeeyey. Kaddibna wuxuu Ilaahay xusay hadalka malaa'igtu ay
Maryama\ مريمku tiri inuu Ilaahay daahiriyey oo uu doortay, wuxuuna Aayadaha labo iyo
saddex iyo afar iyo afartan ee Aali Cimraana\ سورة آل عمرانku yiri:
ِ
) َيا َم ْرَي ُم12( ين
َ اْل َعالَم
ت لَ َد ْي ِه ْم إِ ْذ
َ إِلَْي َك َو َما ُك ْن
ِ اك علَى نِس
ِ َ طهَّرِك واص
ِ
ِ
ِ
َّ
اء
َ َطف
ْ َ َ َ اصطَفَاك َو
ْ ََوِا ْذ قَالَت اْل َم ََلئ َكةُ َيا َم ْرَي ُم إِ َّن الله
َ
ِ وح
ِ اء اْل َغ ْي ِب ُن
ِ ) َذلِ َك ِمن أ َْنب13( اك ِعين
ِ َّ ِّك واسجِدي وارَك ِعي مع
ِ ِ ِ
يه
َ ْ
َ الر
ْ َ ُ ْ َ ا ْقُنتي ل َرب
ََ
ِ
)11( ون
َ ون أَ ْق ََل َمهُ ْم أَيُّهُ ْم َي ْك ُف ُل َم ْرَي َم َو َما ُك ْن
َ ت لَ َد ْي ِه ْم إِ ْذ َي ْختَص ُم
َ ُُيْلق
"Wa ith qaalati al malaa'ikatu yaa Maryamu inna Allaaha isdhafaaki wa
dhahharaki wa isdhafaaki calaa nisaa'i al caalamiina(42)Yaa Maryamu uqnutii li
Rabbiki wa usjidii wa irkacii maca al rrakiciina(43)Thaalika min anbaa'i al ghaybi
nuuxiihi ilayka wa maa kunta ladayhim ith yulqawna aqlaamahum ayyuhum
yakfulu Maryama wa maa kunta ladayhim ith yakhtasimuuna(44)."
40
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Xussuso markay tiri malaa'igtu: "Maryamow\مريم, Ilaahay wuu ku doortay, waana ku
daahir yeelay, wuxuuna kaa doortay haweenka caalamiinta (waana jinniga iyo insiga
waqtigaas ay jirtay noolaa, oo ma aha waqti iyo zaman kasta)(42)Maryamowمريم
Rabbigaa adeec oo sujuud oo la rukuuc oo la tuko kuwa rukuucaya oo
tukanaya(43)Kaasu wuxuu ka mid yahay warka kaa maqan oo ghaybka ah oo aan kuu
waxyooneynno. Adiguna lama aadan joogin markay u tuuranayeen qalimmadooda kooda
kafaalo qaadi lahaa Maryamaمريم, mana aadan la joogin markay doodayeen(44)."
Kafaalo qaadka Maryamaمريم
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaana markaas, waa Zakariyyaa\ زكرياdabadiise, kafaalo qaaday Jurayj Al
Raahib\جريج الراهب, nin reer Banii Israa'iil\ بني إسرائيلu dhashay oo najjaar ah, uuna qorigu
isaga kusoo baxay, marka loo qori tuurtay. Markaasuu qaaday. Isaga hortiis waxaa
Maryama مريمkafaalo qaaday Nabi Zakariyyaa\ زكريا, markaasaa waxaa Banuu Israa'iil بنو
إسرائيلhaleeshay abaar xun, oo uu markaas Zakariyyaa زكرياxilkeeda kari waayey.
Markasey u qori tuurteen ninka kafaalo qaadaya. Markaasuu qorigu kusoo baxay Jurayj
Al Raahib\ جريج الراهب, oo markaas kafaalo qaaday."
Sidaasuu Ilaahay wuxuu Aayadda afar iyo afartanaad ee Aali Cimraana \سورة آل عمران
noogu sheegay:
ِ
)11( ون
َ َو َما ُك ْن
َ ت لَ َد ْي ِه ْم إِ ْذ َي ْختَص ُم
" Wa maa kunta ladayhim ith yakhtasimuuna(44)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
" Mana aadan la joogin markay doodayeen(44)."
Ugu bishaareynta Maryama\ مريمwiil
Kaddibna malaa'igta ayaa waxay Maryama uga keentay xagga Ilaahay inuu ugu
bishaareeyey inay wiil dhali doonto, magaciisu yahay Al Masiixu Ciisaa ibnu
Maryama\المسيح عيسى إبن مريم. Wuxuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىAayadaha shan iyo
afartan iyo lix iyo afartan iyo toddoba iyo afartan ee Suuartu Aali Cimraana\سورة آل عمران
ku yiri:
ِ إِ ْذ قَالَ ِت اْلم ََلئِ َكةُ يا مريم إِ َّن اللَّه يب ِّشرِك بِ َكلِم ٍة ِم ْنه اسمه اْلم ِس
ُّ يسى ْاب ُن َم ْرَيم و ِجيهًا ِفي
الد ْن َيا
ُ َ ُُْ ُ
َ يح ع
ُ َُ َ
َ
َ
َُ ْ َ َ
َ َ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
َّ ) َوُي َكلِّ ُم19( ين
ِّ ت َر
ون
ْ َ) قَال11( ين
ُ ب أََّنى َي ُك
َ اس في اْل َم ْهد َو َك ْه ًَل َو ِم َن الصَّالح
َ َِو ْاْلَخ َ ِرة َو ِم َن اْل ُمقََّرب
َ الن
)17( ون
َ َلِي َولَ ٌد َولَ ْم َي ْم َس ْسنِي َب َشٌر ق
ُ ُال َك َذلِ ِك اللَّهُ َي ْخل
َ َاء إِ َذا ق
ُ ضى أ َْم ًار فَِإَّن َما َيقُو ُل لَهُ ُك ْن فََي ُك
ُ ق َما َي َش
41
"Ith qaalati al malaa'ikatu yaa Maryamu inna Allaaha yubash-shiruki bi kalimatin
mminhu ismuhu Al Masiixu Ciisaa ibnu Maryama wajiihan fii al ddunyaa wa al
aakhirati wa mina al muqarrabiina(45)Wa yukallimu al nnaasa fii al mahdi wa
kahlan wa mina al ssalixiina(46)Qaalat Rabbi innaa yakuunu lii waladun wa lam
yamsasnii basharun qaala kathaalika Allaahu yakhluqu maa yashaa'u ithaa qadaa
amran fa innamaa yaquulu lahu kun fa yakuunu(47)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Xus markay malaa'igtu tiri: "Maryamow\مريم, Ilaahay wuxuu kuugu bishaareynayaa
kalimad xaggiisa ka timid, ahna wiil lagu abuuray kalimada "Kun\ "كنoo ah "ahaow" oo
uu sidaas ku ahaanayo. Wiilkaas magaciisuna waxaa weeye Al Masiixu Ciisaa ibnu
Maryamaالمسيح عيسى إبن مريم, ahna wiil madax sarreeya ah addun iyo aakhiraba, kana
mid ah kuwa Ilaahay soo dhoweeyey agtiisa(45)Isagoo cunug ah dadka la hadlaya iyo
isagoo nin ahba. Wuxuuna ka mid yahay kuwa suusuuban(46)Maryama\ مريمwaxay tiri:
"Rabbiyow, sideebuu wiil iigu ahaanayaa ayadoona uusa nin i taaban?"
Wuxuu yiri:
"Sidaasuu Ilaahay u abuuraa wuxuu doono! Hadduu doono arrinna wuxuu un ku
yiraahdaa: "Ahaow!" Markaasuu ahaanayaa."(47)."
Quraanka kasoo degay aayaadka Ciise عيسىla siiyey
Kaddibna Ilaahay tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu Maryama\ مريمu sheegay wuxuu wiilkeeda
Ciise عيسىku fali doono wuxuuna Aayaadka afar iyo sideetan ilaa saddex iyo konton ee
Suurati Aali Cimraana\ سورة آلل عمرانku yiri:
ِ
ِّ
ِْ اب واْل ِح ْكمةَ والتَّوراةَ و
يل أَِّني قَ ْد ِج ْئتُ ُك ْم بِآ ََي ٍة ِم ْن َرِّب ُك ْم
َ ِ) َوَر ُسوًَل إِلَى َبنِي إِ ْس َرائ18( يل
َ اْل ْن ِج
َ َ ْ َ َ َ َ ََوُي َعل ُمهُ اْلكت
َّ ِ
ِ َّ
ِِ
ِ ِّق لَ ُك ْم ِم َن الط
ُحيِي
َ ون
ْ أَِّني أ
ُ َُخل
ْ َ َوأ
ُ ين َكهَْي َئة الط ْي ِر فَأ َْنفُ ُخ فيه فََي ُك
َ ط ْي ًار بِِإ ْذ ِن الله َوأ ُْب ِرئُ ْاْلَ ْك َمهَ َو ْاْل َْب َر
ِ
ِ ِ
ِ اْلموتَى بِِإ ْذ ِن اللَّ ِه وأ َُنبُِّئ ُكم بِما تَْأ ُكلُون وما تَ َّد ِخر
ين
َ ون في ُبُيوتِ ُك ْم إِ َّن في َذل َك َْلََيةً لَ ُك ْم إِ ْن ُك ْنتُ ْم ُم ْؤ ِمن
َ ُ
ََ َ
َ ْ َ
َْ
ِ ِ
ِ َّ ) ومص ِّدقًا لِما ب ْين ي َد15(
ض الَِّذي ُحِّرَم َعلَ ْي ُك ْم َو ِج ْئتُ ُك ْم بِآ ََي ٍة ِم ْن َرِّب ُك ْم فَاتَّقُوا
َ ي م َن التَّْوَراة َوِْلُح َّل لَ ُك ْم َب ْع
َ َ َ َ
َ َُ
ِ
ِ
ِ
ِ
َّ
ِ يع
يسى ِم ْنهُ ُم
ْ َ) إِ َّن اللَّهَ َربِّي َوَرُّب ُك ْم ف96( ون
َ ) َفلَ َّما أ94( يم
َ َح َّس ع
ُ اللهَ َوأَط
ٌ اعُب ُدوهُ َه َذا ص َارطٌ ُم ْستَق
ِ
ِ َّ
ِ َّ
)92( ون
َ َص ِاري إِلَى اللَّ ِه ق
َ َاْل ُك ْف َر ق
َ َمَّنا بِالله َوا ْشهَ ْد بِأََّنا ُم ْسل ُم
َ ال اْل َح َو ِاري
َ ُّون َن ْح ُن أ َْن
َ ال َم ْن أ َْن
َ ص ُار الله آ
ِ ِ َّ ول فَا ْكتُْب َنا مع
)93( ين
َّ ت َواتََّب ْع َنا
َ الر ُس
َ َمَّنا بِ َما أ َْن َزْل
َ الشاهد
ََ
َ َرب ََّنا آ
"Wa yucallimuhu Al Kitaaba wa al xikmata wa Al Ttawraata wa Al Injiila(48)Wa
Rasuulan ilaa Banii Israa'iila annii qad ji'tukum bi aayatain mmin Rabbikum annii
akhluqu lakum mmina al dh-dhiini ka hay'ati al dh-djayri fa anfukhu fiihi fa
yakuunu dhayraa bi ithni Allaahi wa ubri'u al akmaha wa al abrasa wa uxyii al
mawtaa bi thni Allaahi wa unabbi'ukum bimaa ta'kuluuna wa maa taddakhiruuna
fii buyuutikum inna fii thaalika la aayatan llakum in kuntum mu'miniina(49)Wa
musaddiqan llimaa bayna yadayya mina Al Ttawraati wa li uxilla lakum bacda
allathii xurrima calaykum wa ji'tukum bi aayatin mmin Rabbikum fa ittaquu
42
Allaaha wa adhiicuuni(50)Inna Allaaha Rabbii wa Rabbukum fa acbuduuhu
haathaa siraadhun mmustaqiimun(51)Falammaa axassa Ciisaa minhumu al kufra
qaala man ansaarii ilaa Allaahi qaala al xawwariyyuuna naxnu ansaaru Allaahi
aamannaa bi Allaahi wa ash-had bi annaa muslimuuna(52)Rabbanaa aamannaa
bimaa anzalta wa ittabacnaa Al Rrasuula fa aktubnaa maca al sh-shaahidiina(53)."
Aayaadka macnohoodu waxaa weeye:
"Wuxuuna barayaa isagoo yar oo aan hadlidba gaarin sida wax loo dhigo iyo xikmada oo
ah cilmiga iyo fiqiga iyo Tawraadda\ التوراةiyo Injiilkaba\اإلنجيل, waxaanna ka dhigeynnaa
Rasuul loo diray Banii Israa'iil\بني إسرائيل. Rususha Banii Israa'iil\ بني إسرائيل. waxaa ugu
horreeyey Yuusuf\ يوسفwaxaana ugu dambeeyey Ciise\عيسى.
Markaasuu marka lasoo diray Ciise عيسىwuxuu ku yiri:
"Waxaan idiinla imid calaamad ka timid xagga Rabbigiin oo hadalkayga rumayneysaa oo
daliil u ah in waxaan idiin sheegayo ay run yihiin."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Waana maxay aayaddaadu?"
Wuxuu yiri:
"Waxaan idiinka abuuraya xagga dhoobada oo aan dhoobada ka sameynayaa masawirka
shimbir, markaasaan ku afuufayaa, oo uu markaas shinbir noqonayaa idinka Ilaahay,
waxaanna bogsiinayaa kuwa indha la'aanta ku dhashay iyo midka baraska qaba.
Waxaanna soo nooleynayaa maydka idinka Ilaahay. Waxaanna idiinka warramayaa
waxaad guryihiina dhexdooda ku cunaysaan oo aanan anigu u jeedin iyo waxaad
guryihiinna dhexdooda ku kaydsanaysaan si aad mar dambe u cuntaan. Taasina waxay
idiin tahay calaamad haddaad tihiin kuwa runta rumeynaya(49)Waxaanna ahay mid
rumaynaya kitaabka iga horreeyey ee Tawraadda ah. Waxaanna idiin xalaaleynayaa qaar
ka mid ah kuwa korkiinna lagu xaaraantimeeyey, oo ay ka mid yihiin hilbaha iyo xayrta
iyo baruurta. Waxaanna idiinla imid aayad xagga Rabbigiin ka timid ee Ilaahay ka
dhawrsada oo anigana i adeeca(50)Ilaahayna waa aniga Rabbigay iyo adinka Rabbigiin
ee Isaga caabuda: kaasaa ah dariiqa toosa(51)Markaasuu Ciise عيسىmarkuu gaalnimo ka
arkay ayuu wuxuu yiri:
"Yaa iigu gargaaraya Ilaahay daraadiis?"
Markaasay xawaariyiintu\ الحواريونwaxay yiraahdeen:
"Annagaa ah kuwa Diinta Ilahay u gargaaraya, oo waa rumaynna Ilaahay, adiguna
markhaati ka ahaw inaan muslimiin nahay!"(52)Waxayna yiraahdeen:
"Rabbigeenow, waan rumaynnay waxaad soo dejisay oo Kitaabkaaga ah, waana raacnay
Rasuulkaaga Ciiseعيسى, marka noo dhig inaan ka mid nahay kuwa ka marag kacay inay
Rusushu runta sheegeen."(53)."
Samo u qaadidda Ciiseعيسى
Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu xusay inuu Ciise عيسىSamada kor ugu
qaaday kaddib markay goosteen inay dilaan, wuxuuna Aayadaha afar iyo konton iyo shan
iyo konton, kaddibna sagaal iyo konton ilaa kow iyo lixdan ee Suuradda Aali
Cimraana\ سورة آل عمرانku yiri:
43
ِ يك ورِافع َك إِلَ َّي ومطَهِّر َك ِمن الَِّذين َكفَروا وج
ِ
َّ َ َإِ ْذ ق
ق
َ اع ُل الَِّذي َن اتََّب ُع
َ وك فَ ْو
ََ ُ َ
َ
ُ َ َ َ ِّيسى إِِّني ُمتَ َوف
َ ال اللهُ َيا ع
ُ َُ
ِ
ِ ِِ
ِ
ِ ِ
َِّ
ِ
يسى
ْ ام ِة ثَُّم إِلَ َّي َم ْرِج ُع ُك ْم فَأ
َ ُيما ُك ْنتُ ْم فيه تَ ْختَلف
َ الذ
َ ) إِ َّن َمثَ َل ع99( ون
َ َح ُك ُم َب ْي َن ُك ْم ف
َ ين َكفَُروا إلَى َي ْوم اْلق َي
ِ َّ
ِ
ِ
ٍ َدم َخلَقَهُ ِم ْن تُر
ُّ اْل َح...)95( ون
ِّك فَ ََل تَ ُك ْن ِم َن
َ ق ِم ْن َرب
َ َاب ثَُّم ق
ُ ال لَهُ ُك ْن فََي ُك
َ
َ َ ع ْن َد الله َك َمثَل آ
ِ
ِ ِ ِ َ ) فَمن حاج16( اْلممتَِرين
ِِ ِ
اء َنا
َ َْ
َ ُْ
َ اء ُك ْم َونِ َس
َ اء َنا َوأ َْب َن
َ اء َك م َن اْلعْلم فَ ُق ْل تَ َعالَ ْوا َن ْدعُ أ َْب َن
َ َّك فيه م ْن َب ْعد َما َج
ِ
ِ َّ
)14( ين
َ ِاء ُك ْم َوأ َْنفُ َس َنا َوأ َْنفُ َس ُك ْم ثَُّم َن ْبتَ ِه ْل فََن ْج َع ْل لَ ْع َنةَ الله َعلَى اْل َكاذب
َ َونِ َس
"Wa makaruu wa makara Allaahu wa Allaahu khayru al maakiriina(54)Ith qaala
Allaahu yaa Ciisaa Innii mutawaffika wa raaficuka Ilayya wa mudhahhiruka mina
allathiina kafaruu wa jaacilu allathiina ittabacuuka fawqa allathiina kafaruu ilaa
yawmi al qiyaamati thumma ilayya marjicukum fa axkumu baynakum fiimaa
kuntum fiihi takhtalifuuna(55).."Inna mathala Ciisaa cinda Allaahi kamathali
Aadama khalaqahu min turaabin thumma qaala lahu kun fa yakuunu(59)Al Xaqqu
min Rabbika falaa takun mmina al mumtariina(60)Faman jaa'aka fiihi min bacdi
maa jaa'aka mina al cilmi faqul tacaalaw nadcu abnaa'anaa wa abnaa'akum wa
nisaa'anaa wa nisaa'akum wa anfusanaa wa anfusakum thumma nabtahil fa najcal
llacnata Allaahi calaa al kaathibiina(61)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Gaalada reer BaniiIsraa'iil\ بني إسرائيلwaxay qorsheysteen dhagar iyo makri falid ah inay
Nabi Ciise\ عيسىdilaan, Ilaahayna wuxuu xukumay abaal marintooda, oo ninkii
doonayay inuu Ciise عيسىdilo ayuu Ciise عيسىmuqqalkiisa siiyey oo u ekeysiiyey oo
isagaasaa markaas la dilay meeshay Ciise عيسىrabeen inay ka dilaan. Ilaahay ayaana ah
Midka ugu wanaagsan oo wax abaal mariya. Sidaaseyan waxba ugu jirin caqiidada
krishtaanka oo oranaysa in Ciise عيسىla dilay oo krishto lagu waray oo uu dunuubtooda
ayaga u dhintay oo uu uga dhaqay dhimashadiisaas. Been badanaa!(54)Xus markuu
Ilaahay yiri:
"Ciisowعيسى, waan ku qabanayaa oo aan xaggayga kor kuugu soo qaadayaa, waxaanna
ka daahirinayaa kuwa gaaloobay. Kuwa ku raacayna waxaan ka dhigayaa kuwa ka
korreeya kuwa gaaloobay tan iyo maalinta qiyaame: Al Baghawii \ البغويwuxuu yiri:
"Waa krishtaanka reer Ruum\ الرومoo ah kuwaan maanta reer yurub niraahno ha
degganaadaan qaaradday doonaane yurub ama ameerika ama australiya. Waxaana la yiri
waa krishtaanka, kuwaanoo ka korreeya yuhuudda ilaa maalinta qiyaame, ayadoo ay
yuhuuddu boqortooyadoodu tagtay, boqortooyada krishtaankuna ay jireyso ilaa maalinta
qiyaame. Marka kuwa Ciise عيسىraacsan waxaa laga wadaa kuwa sheeganaya inay Ciise
عيسىraacsan yihiin oo jecel yihiin, mana aha inay Diintiisa islaamka ah ku raac san
yihiin." Waa intaas warka Al Baghawii\البغوي.
Markaas kaddibna noqodkiinnu waa Aniga xaggayga, markaasaan idinku kala
xukumayaa waxaad ahaydeen kuwa isku khilaafay."(55).."Tusaalaha Ciise عيسىIlaahay
agtiisa waxaa weeye mid la mid ah tusaalaha Aadan \ آدمoo uu ka abuuray dhoobo
kaddibna uu ku yiri: "Ahow!" markaasuu ahaaday(59)Runtu waxay ka timid xagga
Rabbigaa, marka ha ka mid noqon kuwa shakiya(60)"Qofkii kugula murma amarka Ciise
44
عيسىiyo runta, kaddib markuu kuu yimid cilmiga ah inuu Ciise عيسىyahay addoonka
Ilaahay iyo Rasuulkiisa, waxaad ku tiraahdaa:
"Kaalaya aan u yeerno caruurteenna iyo adinka caruurtiinaba, iyo haweenkeenna iyo
adinka haweenkiinnaba, iyo nafafkeenna iyo nafafkiinna. Markaas aan ducada ku
fogaanno oo aan Ilaahay isku jejebinno oo aan habaartanno oo aan lacnadda Ilaahay
yeelno dusha kuweenna beenlowyaalka ah."(61)."
Diididda wafdiga Najraan la habaartanka
Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, khabarku xagga Ilaahay
uga yimid, dhexdoodana si cad loo kala xukumay, lana amray inuu la habaatamo, ayuu
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ugu yeeray inay la habaartamaan. Markaasey diideen.
Qisadana hore ayaan uga soo warrannay, wa al xamdu liAllaahi, mana jiro Ilaah aan
Isaga ahayn.
Abuu Cubaydah\ أبو عبيدةayaa amarkooda loo dhiibay
Markuu wafdiga Najraan ku adkaystay gaalnimadiisa iyo inay jizyo bixiyaan, ayna
weydiisteen inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, nin aamin ah oo
karti leh ku daro, ayuu wuxuu ku daray oo uu amarkooda u xilsaaray Abuu Cubaydah
Caamir bin Al Jarraax\أبو عبيدة عامر بن الجراح, sidaa usoo aragnay.
Najraan\نجران
Al Suhaylii السهيلييwuxuu yiri:
"Gobolka Najraan\ نجرانwaxaa loogu magac daray ninka la yiraahdo Najraan bin Zayd
bin Yashjub bin Yacruba bin Qaxdhaan\ نجران بن زيد بن يشجب بن يعرب بن قحطانoo degay.
Dadka gobolkaas degana waxay u dhasheen reer Banuu Al Xaarith bin Kacb بنو الحارث بن
\ كعبoo qabiilka Mathxij\ مذحجka tirsan."
Labada munaafaq ibnu Ubayya\ إبن أبيiyo ibnu Sayfii\إبن ألصيفي
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Al Madiinah\ المدينةyimid
ayadoo uu madax ka yahay Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul Al Cawfii عبد هللا بن أبي
\بن سلول العوفي, kana sii ah Banii Al Xublaa\بني الحبلى, oo ayan madaxtinnimadiisa labo
isku khilaafsanayn, oo ayan hortiis iyo dabadiisba Al Aws\ األوسiyo Al Khazraj\ الخزرجku
heshiin inuu madax u noqdo nin labadaas qabiil ka dhashay, ilaa uu islaamku ka yimaado.
Al Awsna\ األوسwaxaa kala jiray nin tolkiisa dhexdiisa madax la deeco ah, ahna Abuu
Caamir Cabdu Camr bin Sayfiyyi bin Al Nucmaanu\أبو عامر عبد عمرو بن الصيفي بن النعمان,
una dhashay Banii Dubaycah bin Zayd\بني ضبيعة بن زيد, ahna aabaha dhalay
Xanthalah\ حنظلةmidkay malaa'igtu Maalinta Uxud\ يوم أحدdhaqday.
Ibnu Sayfii\ إبن الصيفيwuxuu noqday jaahiliyada raahib\راهب, oo ah wadaad krishtaan ah
dharkooda ayuuna labbistay, waxaana la oran jiray "Al raahibu \"الراهب, oo ah "wadaadka
45
suufiga ah." Markaasey labadooduba madaxtinnimadaas ku halaagmeen oo ay jacaylka
ay madaxtinnimada u qabaani dhibaato u geysatay."
Islaamidda ibnu Ubayya\ إبن أبيmunaafaqnimo
Imaatinka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ee Al Madiinah\المدينة
waxy kusoo beegan tay ayadoo Cabdu Allaahi bin Ubayya عبد هللا بن أبيay dadkiisu u
diyaariyeen taajkay madaxa u saari lahaayeen, si ay u caleemo saaraan inuu boqorkooda
u noqdo.
Markaasuu Ilaahay wuxuu keenay Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayadoo
ay xaladdoodu sidaas tahay. Markaasey tolkiis intay isaga ka tageen ay islaamka galeen.
Markaasuu islaamka nacayb u qaaday, uuna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, u arkay inuu boqornimadiisa ka xoogay.
Markaasuu markuu arkay inay dadkiisu diideen waxaan ahayn inay islaamka galaan,
ayuu isaguna khasab ku galay, isagoo kusii taagan munaafaqnimo. Saluul\ سلولwaa
Cabdu Allaahi bin Ubayya عبد هللا بن أبيhooyadiis, waxayna u dhalatay Khuzaacah\خزاعة.
Ibnu Sayfii \إبن صيفيgaalnimadiisuu ku adkaystay
Markuu ibnu Ubayya\ إبن إبيsidaas munaafaqnimo u islaamay ayuu ibnu Sayfii Abuu
Caamir\ إبن صيفي أبو عامرdiiday waxaan ahayn inuu gaalnimada ku joogo mooyee iyo
inuu tolkiisa ka leexdo markay ayagu islaamka wada galeen.
Markaasuu kaba dhex baxay tolkiis oo uu Makkah\ مكةaaday, isagoo ay la socdaan dhawr
iyo toban nin, isagoo ka guuray islaamka iyo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam.
Markaasuu Rasuulka Ilaaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, siduu Muxammad bin
Abii Umaamah\ محمد بن أبي أمامةqof qoyska Xaarithah bin Abii Caamir\ حارثة بن أبي عامرka
mid ah iiga wariyay, wuxuu yiri:
"."ال تقولوا الراهب ولكن قولوا الفاسق
"Laa taquuluu al raahiba wa laakin quuluu al faasiqa",
oo macnihiisu yahay:
"Ha orannina wadaadka ee waxaad tiraahdaan faasiqa."
Wuxuu ibnu Sayfii\ إبن صيفيka dheefay diidmadiisa Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
46
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu Al Madiinah\ المدينةyimid
waxaa u yimid Abuu Caamir Al Faasiq\ أبو عامر الفاسقka hor intuusan Makkah\ مكةu
guurin, wuxuuna yiri: "Maxay tahay diintaan aad la timid?"
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
"."كئت بالحنفية دين إبراهيم
"Ji'tu bi al xanafiyyati Diina Ibraahiima",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaan la imid Al Xanafiyyah\ الحنفيةoo ah Diinta Ibraahiim\إبراهيم."
Wuxuu yiri:
"Taas aniga ku taagan.
" Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu ku yiri:
"."إنك لست عليها
"Innaka lasta calayhaa",
oo macnihiisu yahay:
"Adigu kuma taagnid."
Wuxuu yiri:
"Haa oo waan ku taagnahay, adiguse Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, waxaad soo dhex gelisay Al Xanafiyyah\ الحنفيةwaxaan ka mid ahayn."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". ولكني جئت بها بيضاء نقية،"ما فعلت
"Maa facaltu, walaakinnii ji'tu bihaa baydaa'a naqiyyatan",
oo macnihiisu yahay:
"Sidaas ma yeeline waxaan la imid ayadoo cad oo saafi ah."
Markaasuu Abuu Caamir\ أبو عامرwuxuu yiri:
"Keenna been shegayaa Allaha dilo isagoo la eryay oo cararaya, hana ku dilo beled uu
qariib ku yahay isagoo keligiis ah", isagoo ka wada inuu Rasuulka Ilaahay sidaas oo kale
la yimid oo ay xaaladdiisuba ay sidaas oo kale tahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". فمن كذب فعل هللا تعالى ذلك به،"أجل
"Ajal, fa man kathaba facala Allaahu Tacaalaa thaalika bihi",
47
oo macnihiisu yahay:
" taas ha ku falo.هللا تعالى"Waa yahay oo kan beenlowga ah Ilaahay Tacaalaa
, cadawga Ilaahay, ayuuna Ilaahay taas ku falay, ooأبو عامر الفاسق\Abuu Caamir Al Faasiq
ayuu u cararay. Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahuمكة\Makkah
u cararay. Markaasuuالطائف\ furtay, ayuu Al Dhaa'ifمكة\Calayhi Wasallam, Makkah
u cararay, halkaasoo uu kuالشام\ islaameen, ayuu Shaamالطائف\markay dadka Al Dhaa'if
dhintay isagoo cararaya oo qariib ku ah oo keligiis ah.
إبن صيفي\ ee dhaxalka ibnu Sayfiiقيصر\Xukunka Qaysar
u raacay Calqamah binالشام\ Shaamأبو عامر الفاسق\Waxaa Abuu Caamir Al Faasiq
علقمة بن عالثة بن عوف بن األحوص بن Culaathah bin Cawf bin Al Axwas bin Jacfar bin Kilaab
كنانة بن , iyo Kinaanah bin Cabdi Yaa Layl bin Camr bin Cumayr Al Thaqafii.جعفر بن كالب\
عبد ياليل بن عمرو بن عمير الثقفي\.
boqorkaقيصر\Markaasey markuu dhintay dhaxalkiisa isula dacwoodeen Qaysar
wuxuu yiri:قيصر\roomaanka. Markaasuu Qaysar
"Dadka magaalooyinka deggan waxaa dhaxla dadka magaalooyinka dega, reer miyigana
"waxaa dhaxla rerr miyiga.
ooكنانة بن عبد يالي Sidaasuu dhaxalkiisa wuxuu u xukumay Kinaanah bin Cabdi Yaa Layl
.علقمة\magaalo dega, kana xukumay Calqamah
ku kacayإبن إبي\Tolkiis oo ibnu Ubayya
Usaamah bin Zayd bin Xaarithah "Midkuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
, ayaaأسامة بن زيد بن حارثة "حب رسول هللا صلى هللا عليه وسلم""Wasallam, jecel yahay
wuxuu yiri:
"ركب رسول هللا صلى هللا عليه وسلم إلى سعد بن عبادة يعوده من شكو أصابه على حمار عليه
إكاف ،فوقه قطيفة فدكية مختطمة بحبل من ليف ،وأردفني رسول هللا صلى هللا عليه وسلم خلفه،
قال" :فمر بعبد هللا بن أبي ،وهو (في) ظل مزاحم أطمه .وحوله رجال من قومه .فلما رآه رسول هللا
صلى هللا عليه وسلم تذمم من أن يجاوزه حتى ينزل فنزل فسلم ثم جلس قليال فتال القرآن ودعا إلى
هللا عز وجل ،وذكر باهلل وحذر ،وبشر وأنذر قال :وهو زام اليتكلم ،حتى إذا فرغ رسول هللا صلى هللا
عليه وسلم من مقالته ،قال" :يا هذا ،إنه ال أحسن من حديثك هذا إن كان حقا فاجلس في بيتك فمن
جاءك له فحدثه إياه( ،و) من لم يأتك فال تغته به ،وال تأته في مجلسه بما يكره منه ،قال :فقال عبد
هللا بن رواحة في رجال كانوا عنده من المسلمين" ،بلى ،فاغشنا به ،وائتنا في مجالسنا ودورنا
وبيتنا ،فهو وهللا مما نحب ومما أكرمنا هللا به وهدانا له ".فقال عبد هللا بن أبي حين رأى من
خالف قومه ما رأى:
متى ما يكن موالك خصمك التزل\تذل ويصرعك الذين تصارع
وهل ينهض البازي بغير جناحه\وإن جذ يوما ريشه فهو واقع.
48
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaa dameer soo fuulay isagoo soo
booqanaya Sacd bin Cubaadah\ سعد بن عبدةoo buka. Dameerkana waxaa saaran rakuub ay
dameerka ka xigto kadiifad Fadak\ فدكlagu sameeyey, hoggaankiisuna uu yahay xarig liif
ka samaysan.
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu dameerka iga fariisiyay
xaggiisa dambe.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam soo ag maray Cabdu Allaahi bin Ubayya عبد
\ هللا بن أبيoo fadhiya harka gurigiisa la yiraahdo Muzaaxim\مزاحم, ayadoo ay
hareerihiisana fadhiyaan rag tolkiis ah.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu arkay ayuu ka
xishooday inuu dhaafo. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam dameerka kasoo
degay oo uu salaamay in yarna la fariistay, Quraanna uu ku akhriyay, Ilaahayna Cazza wa
Jalla\ هللا عز وجلuu ugu yeeray, cathaabta Ilaahayna uu uga digay xusuusiyayna, una
bishaareeyey. Intaasoo idilna ibnu Ubayya\ إبن أبيerayna ma uusan oran, sankana uu kor u
taagayaa.
Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uu hadalkiisa dhammaystay
oo kasoo jeestay ayuu wuxuu ibnu Ubayya إبن أبيyiri:
"Midkaagaanow, (Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam), hadalkaaga wax ka fiican ma jiro
hadduu run yahay. Marka gurigaaga fadhi, oo markaas qofka kuugu yimaada u sheeg.
Qofkaanse kuugu imaan ha ku dhibin, hana ula imaanin majliska qof kahanaya."
Markaasuu Cabdu Allaahi bin Rawaaxah\ عبد هللا بن رواحةoo ay la jiraan rag muslimiin ahi
wuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, bal noo imow oo
majlisyadeenna noogu imow iyo xaafadeheenna iyo guryeheenna, oo wa Allaahi \وهللا
hadalkaagu waa waxaan jecel nahay, uuna Ilaahay nagu karaameeyey, naguna
hanuuniyay."
Markaasuu Cabdu Allaahi bin Ubayya\ عبد هللا بن أبيmarkuu arkay siday ragga tolkiisu u
khilaafeen ayuu wuxuu yiri laba tixood oo gabay ah, uuna ku sheegayo siday u
khilaafeen, gorgorkuna uusan ugaarsan karin haddii balaasha laga rifo.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo ka carooday hadalka ibnu
Ubayya \إبن أبي
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Usaamah\ أسامةwuxuu yiri:
وفي وجهه ما قال عدو هللا إبن، فدخل على سعد بن عبادة،"وقام رسول هللا صلى هللا عليه وسلم
" "أجل: قال، لكأنك سمعت شيئا تكرهه، "وهللا يا رسول هللا إني ألرى في وجهك شيئا: فقال،أبي
فوهللا لقد جاءنا هللا بك وإنا لننظم له، ارفق به، "يا رسول هللا: فقال سعد،ثم أخبره بما قال إبن أبي
". فوهللا إنه ليرى أن قد سلبته ملكا،الخرز لنتوجه
49
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, fadhiga ka sara kacay
oo uu u tegey, gurigiisana ugu galay Sacd bin Cubaadah \سعد بن عبادة, ayadoo ay wajigiisa,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka muuqato wuxuu cadawga Ilaahay ibnu Ubayya إبن
\ أبيyiri.
Markaasuu Sacd\ سعدwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاRasuulka Ilahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wajigaaga
waxbaan ku arkaa, sida adigoo maqashay oo kale waxaad kahato."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri: "\أجلAjal" oo ah "Haa", kaddibna uu u
sheegay wuxuu ibnu Ubayya\ إبن أبيyiri.
Markaasuu Sacd\ سعدwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u tur oo waAllaahi Ilaahay
wuxuu noo kaa keenay annagoo u diyaarinnay taajkaan madaxa u saari lahayn, oo
sidaasuu wa Allaahi وهللاwuxuu u arkaa inaad boqornimadiisa xoog uga qaadatay."
Asxaabta oo Al Madiinah\ المدينةku bukootay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Caa'ishah\ عائشةwaxay tiri:
فأصاب، قدمها وهي أوبأ أرض هللا من الحمى،"لما قدم رسول هللا صلى هللا عليه وسلم المدينة
، فكان أبوبكر: قالت. فصرف هللا تعالى ذلك عن نبيه صلى هللا عليه وسلم،أصحابه منها بالء وسقم
فدخلت عليهم، فأصابتهم الحمى، موليا أبي بكر مع أبي بكر في بيت واحد، وبالل،وعامر بن فهيرة
وبهم ما ال يعلمه إال هللا من شدة الوعك فدنوت من، وذلك قبل أن يضرب علينا الحجاب،أعودهم
: "كيف تجدك يا أبت؟" فقال:أبي بكر فقلت له
.امرى مصبح في أهله\والموت أدنى من شراك نعله
كل
ْ
"كيف: "ثم دنوت إلى عامر بن فهيرة فقلت له: قالت." "وهللا ما يدري أبي ما يقول: فقلت:قالت
:تجدك يا عامر؟" فقال
لقد وجدت الموت قبل ذوقه\إن الجبان حتفه من فوقه
.كل امرئ مجاهد بطوقه\كالثور يحمي جلده بروقه
: ثم رفع عقيرته فقال، "وكان بالل إذا تركته الحمى اضطجع بفناء البيت:قالت
أال ليت شعري هل أبيتن ليلة\بفج وحولي إذخر وجليل
.وهل أردن يوما مياه مجنة\وهل يبدون لي شامة وطفيل
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu Al Madiinah\ المدينةyimid
wuxuu yimid ayadoo ah meesha arliga Ilaahay ugu qandho badan (kana timid
kaneecada). Markaasey asxaabtiisu bukoodeen. Ilaahayna wuu ka duway Nabigiisa,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Abuu Bakar\ أبوبكرiyo Caamir bin Fuhayrah عامر بن
50
\ فهيرةiyo Bilaal\ باللlabada mawle ee Abuu Bakarأبوبكر, Abuu Bakar أبوبكرayay guri la
degganaayeen.
Markaasey qandhadu ku wada dhacday. Markaasaan usoo galay anigoo soo booqday,
taasoo ahayd ka hor intaan xijaabka\ الحجابnalagu soo rogin, ayagana ay hayso qandho
xooggeeda uu Ilaahay cidaan ahayn ayan ogayn.
Markaasaan Abuu Bakar أبوبكرusoo dhowaaday oo aan ku iri:
"Sidee baad isku dayeysaa aabow?"
Markaasuu wuxuu yiri:
"Qof walba wuxuu ku waabariisanayaa guriga ehelkiisa/ayadoo ay geeriduna uga
dhowdahay xarigga kabtiisa."
Markaasaan waxaan iri:
"Wa Allaahi\ وهللاinuusan aabahay ogayn wuxuu leeyahay."
Markaasaan waxaan u dhowaaday Caamir bin Fuhayrahعامر بن فهيرة, waxaanna ku iri:
"Sideebaad isku dayeysaa Caamirow"?عامر
Markaasuu wuxuu yiri:
1. "Waxaan helay geerida intaanan dhedhemin horteedba/fulayga geeridiisu waa korkiisa
isagoo fadhiya.
2. Qof walba wuxuu ku jihaadayaa itaalkiisa oo idil/sida dibigoo kale oo jirkiisa ku
daafacaya geesihiisa."
Markaasaan waxaan iri: "Wa Allaahi\ وهللاinuusan Caamir\ عامرogayn wuxuu leeyahay."
Bilaalna\ باللwuxuu ahaa markay qandhadu ka jebiso midka daydka guriga seexda.
Markaasuu inta codkiisa kor u qaaday ayuu wuxuu yiri:
1. Layta shicrii habeenno ma ku hoyan doonaa/Fajj\ فجayadoo ay hareereheyga yihiin
dhirta ithkharun\ إذخرiyo jaliilun\?جليل
2. Maalinna ma aroori doonaa ceelasha Majinnah\مجنة/Mana ii muuqan doonaan ilaha
biyaha ee Shaamah\ شامةiyo Dhafiilu\"?طفيل
Nin soomaali ah ee Al Madiinah\ المدينةmuddo degganaa, jaamacaddaasna ka baxay iyo
teeda korreysaba wuxuu Al Madiinah\ المدينةdhexdeeda iigu sheegay inay culummada Al
Madinah\ المدينةyiraahdaan inuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىAl Madiinah\ المدينةkaneecada
iyo qandhadeedaba u keenay si aan loo degin oo ay ugu bannaanaato Hijrada Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Runtana Rabbi ayaa og.
Ducada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ee Al Madiinah\المدينة
Caa'ishah\ عائشةwaxay tiri:
"إنهم ليهذون وما يعقلون من: فقلت،"فذكرت لرسول هللا صلى هللا عليه وسلم ما سمعت منهم
"أللهم حبب إلينا المدينة كما حببت: "فقال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم:" قالت.شدة الحمى
". وبارك لنا في مدها وصاعها وانقل وباءها إلى مهيعة، أم أشد،إلينا مكة
51
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Markaasaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u sheegay waxaan ka
maqlay Abuu Bakar\ أبوبكرiyo Caamir\ عامرiyo Bilaal\بالل, waxaanna iri:
"Way isku dardarsameen oo waxay ku hadlayaan ma oga xoogga qandhada haysa
daraadeed."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"Allaahumma xabbib ilaynaa Al Madiinata kamaa xabbabta ilaynaa Makkah aw
ashadda. Wa baarik lanaa fii muddihaa wa saacihaa, wa anqul wabaa'ahaa ilaa
Mahyacah", wa Mahyacah\ مهيعةAl Juxfah\الجحفة."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow na jecleysii Al Madiinah\ المدينةsidaad Makkah\ مكةnoo jecleysiisay oo kale
ama su kaba sii xoog badan. Noona barakee mudkeeda iyo saaceeda. Qandhadeedana u
wareeji oo u rar Mahyacah\"مهيعة, Mahyacah مهيعةwaa tuulada Al Juxfah\الجحفة.
Mudd\ مدiyo Saac\ صاعwaxay ahaayeen beegga Al Madiinah\ المدينةee badarka lagu
beego: Dr. Yuusuf Al Qardaawii\ د\يوسف القرضاويwuxuu kitaabkiisa Zakada ku yiri inuu
saacu yahay afar mudd, halkii muddna shan boqol iyo afar iyo afartan graam, oo uu
sidaas halkii saac ku yahay laba kiilo iyo boqol iyo lix iyo toddobaatan graamo.
Al Juxfah\ الجحفةwaxay xagga Bari ka xigtaa degmada Raabigh \ رابغoo ay labo iyo
laabatan kiiloomitir u jirtaa, Raabigh-na\ رابغwaxay Jiddah\ جدةwaqooyiga ka xigtaa
boqol iyo shan iyo konton kiiloomitir, waxayna ku taallaa Badda Cas.
Siday muslimiintu qandhada ugu dhibtoodeen
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisu markay Al
Madiinah\ المدينةyimaadeen waxaa ku dhacay qandhada Al Madiinah\ المدينةilaa ay si
xoog leh u bukoodeen.
Ilahayna Tacaalaa\ هللا تعالىwuu ka duway Nabigiisa, asxaabtiisuse waxay gaareen ilaa
heer ay salaadda ayagoo fadhiya ku tukadaan. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, kusoo baxay ayagoo fadhiga ku tukanaya, wuxuuna ku yiri:
"."اعلموا أن صالة القاعد على نصف من صالة العائم
"Aclamuu anna salaata al qaacidi calaa al nisfi min salaati al qaa'imi",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaad ogaataan inuu ajarka salaadda fadhiga lagu tukado uu la mid yahay nuska
ajarka salaadda istaagga lagu tukado."
Markaasey muslimiintu ku dadaaleen inay istaagga ku tukadaan, in kastoo ay taag daran
yihiin oo ay bukaan, doonid ay doonayaan deeqdaas dheeriga ah."
52
Taasina waa, siduu Al Suhaylii\ السهيليculummada uga soo guuriyey, waa qofka istaagga
ku tukan kara dhib haba ku ahaatee. Qofkase aan sidiisaba istaagi karin salaaddu fadhiga
ku tukadaa waxay la mid tahay salaadda qofka awooda uu istaagga ku tukado.
Bilaabashada la dagaallanka gaalada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaas kaddib ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, isku
diyaariyay xarbi iyo dagaal, uuna u istaagay wuxuu Ilaahay ku amray oo ah la jihaadka
cadawgiisa, iyo la dagaallanka kuwa isaga dhul ahaan u xiga ee gaalada Carabta ka mid
ah. Taasna waxay ahayd saddex iyo toban sano kaddib markuu Ilaahay soo diray Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam."
Duullaanka Waddaan ama Al Abwaa'/Safar Sanadka labaad غزوة ودان أو األبواء في
\صفر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu Al Madiinah\ المدينةsoo
galay maalin isniin ah markay barqadii tahay oo qorraxdu xoog usoo kululaatay ayna ku
dhowaatay inay beerka Samada ku sinnaato, ayna bisha Rabiicu Al Awwal\ ربيع األولka
gudbeen labo iyo toban habeen, maalintaasoo ah maalinta koowaad ee taariikhda
islaamka.
Maalintaasna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu jirsaday
saddex iyo konton sano, ahna saddex iyo toban sano kaddib markuu Ilaahay Cazza wa
Jalla\ هللا عز وجلsoo diray. Markaasuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al
Madiinah\ المدينةku sugnaaday inta bisha Rabiicu Al Awwal\ ربيع األولka hartay iyo bisha
Rabiicu Al Aakhar\ ربيع اآلخرiyo labada Jummadu ee Koowaad\ جماد األولىiyo Labaad جماد
\الثاني, iyo Rajab\ رجبiyo Shacbaan\ شعبانiyo bisha Ramadaan\ رمضانiyo Shawwaal\شوال
iyo Thuu Qacdah\ ذو القعدةiyo Thuu Al Xajjah\ ذو الحجةoo sanadkaasna waxaa Xajka
maamulayey gaalada, iyo Muxarram\محرم.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam bisha Safar\ صفرduullaan u baxay, markay
labo iyo toban bilood oo gaw ah kasoo wareegteen imaatinkiisa Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam Al Madiinah\( المدينةibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu wariyay inuu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam xilka Al Madiinah\ المدينةxilkeeda u dhiibay Sacd bin Cubaadah سعد بن
\)عبادة.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam soo socday ilaa uu ka tago (tuulada)
Waddaan\ ودان, waana duullaanka Al Abwaa'\غزوة األبواء, isagoo doonaya Quraysh\قريش
iyo Banuu Damrah bin Bakr bin Cabdi Manaatبنو ضمرة بن بكر بن عبد مناة.
Markaasey Banuu Damrah بنو ضمرةla heshiiyeen, waxaana la heshiiyey isagoo qabiilka
ka wakiil ah Makhshii bin Camr Al Damrii\المخشي بن عمرو الضمري, ahaana madaxa iyo
odagooda zamankaas.
53
Intaas kaddib ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al
Madiinah\ المدينةayuu dib ugu soo laabtay isagoo aan dagaal gelin.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Madinah\ المدينةku sugnaaday inta bisha
Safar\ صفرka hartay iyo inta hore ee bisha Rabiicu Al Awwal\ربيع األول."
Ibnu Haashim\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Kaas ayaa ahaa duullaanka ugu horreeyey oo uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
duulo."
Duullaanka Cubaydah bin Al Xaarith\عبيدة بن الحارث/Rabiicu Al Awwal\ربيع األول
sanadka labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Intaas uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Madiinah\ المدينةdhexdeeda ku sugnaa,
ahna inta bisha Safar\ صفرka hartay iyo inta hore ee bisha Rabiicu Al Awwal \ربيع األول,
ayuu wuxuu duullaan u diray Cubaydah bin Al Xaarith bin Al Mudh-dhalib bin Cabdi
Manaaf bin Qusayy\ عبيدة بن الحارث بن المطلب بن عبد مناف بن قصيoo wata lixdan ama
sideetan nin oo daabadu fuushan oo Muhaajiriin\ المهاجرينka kooban, uusan axad
Ansaarta\ األنصارka mid ahi ku jirin.
Markaasuu socday ilaa uu ka gaaro ceelal Xijaaz\ الحجازku yaalla, xagga hoose ee
Thaniyyatu Al Murrah\ثنية المرة. Halkaasuu wuxuu kula kulmay horin aad u wayn oo
Quraysh\ قريشah, dagaalna ma dhex marin.
Waxaase dhacday inuu Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصuu maalintaas ganay
fallaar, taasoo ahayd fallaarta ugu horreysey oo islaamka dhexdiisa la gano.
Markaasey labada ciidan kala gaddoomeen, ayadoo ay muslimiintu leeyihiin horin xagga
dambe ka ilaalisa.
Markaasaa waxaa ciidanka gaalada kasoo baxsaday oo muslimiinta kusoo biiray Al
Miqdaadu bin Camr Al Bahraanii\ المقداد بن عمرو البهرانيoo Qurayshta\ قريشBanuu
Zuhrah\ بنو زهرةxaliif la ah, iyo Cutbah bin Ghazwaan bin Jaabir Al Maazinii عتبة بن غزوان
\ بن جابر المازنيoo Qurayshta\ قريشBanuu Nawfal bin Cabdu Manaaf\بنو نوفل بن عبد مناف
xaliif la ah.
Labadoodaasna waxay ahaayeen muslimiin, waxayna gaalada usoo raaceen inay
muslimiinta kusoo gaaraan.
Ciidanka gaaladana waxaa watay Cikrimah bin Abii Jahl\"عكرمة بن أبي جهل.
(Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa watay Mikraz bin Xafs bin Al Akhyaf\ مكرز بن حفص بن األخيفoo u dhashay
Qurayshta\ قريشBanuu Maciis bin Caamir bin Lu'ayy bin Ghaalib bin Fihr بنو معيص بن
\)"عامر بن لؤي بن غالب بن فهر.
54
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Sidaasuu calanka dagaal oo loo guntay Cubaydah bin Al Xaarith \عبيدة بن الحارث, sida
isoo gaartay, wuxuu ahaa calanka ugu horreeyey oo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, gunto islaamka dhexdiisa, una gunto nin muslimiinta ka mid ah.
Culummada qaarkoodna waxay leeyihiin inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, uu Cubaydah bin Al Xaarith عبيدة بن الحارثdiray markuu kasoo laabtay
Ghazwatu Al Abwaa'\غزوة األبواء, ka horba intuusan Al Madiinah\ المدينةgaarin."
Duullaanka Xamzah\ حمزةee Siifi Al Baxri\سيف البحر/Rabiicu Al Awwal\ ربيع األولee
sanadka labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Intaas uu ku sugnaaday Al Madiinah\ المدينةSallaa Allaahu Calayhi Wasallam ahna inta
bisha Safar\ صفرka hartay iyo inta hore ee bisha Rabiicu Al Awwal \ربيع األول, wuxuu u
diray Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib bin Haashim\حمزة بن عبد المطلب بن هاشم
xeebta Badda (Cas), agagaarka Al Ciisu\العيص, isagoo hoggaaminaya soddoon
Muhaajiriin\ المهاجرينah oo daabbadu fuushan, uusanna ku jirin nin Ansaarta\ األنصارka
mid ah.
Markaasuu wuxuu kula kulmay Abuu Jahl bin Hishaam\ أبوجهل بن هشامxeebtaas oo wata
saddex boqol oo nin oo daabbado saaran oo reer Makkah\ مكةah.
Markaasaa waxaa labada ciidan kala dhex galay ninka la yiraahdo Majdiyyu bin Camr Al
Juhaniyyi\مجدي بن عمرو الجهني, oo labada dhinacba heshiis nabadeed la lahaa. Markaasey
labada ciidan kala gaddoomeen ayadoo uusan dagaal dhex marin.
Culummada qaarkood waxay yiraahdeen inuu calanka dagaal ee Xamzah حمزةloo guntay
uu ahaa kan ugu horreyey oo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u
gunto axad ka mid ah muslimiinta.
Taasna waxay ku ahaatay inay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam diriddiisa Xamzahحمزة
iyo diridda Cubaydah bin Al Xaarith عبيدة بن الحارثay isku mar ahaayeen.
Markaasey taasu dadka isaga darsameen, waxaana la yiri inuu Xamzah حمزةka tiriyey
gabay dheer uu ku sheegayo inuu calankiisu yahay calanka ugu horreeyey oo uu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gunto.
Marka, hadduu Xamzah حمزةtaas yiri run ayuu sheegay inshaa'a Allaahu\إن شاء هللا, oo
waxaan run ahayn ma sheegin. Ilaahay ayaana og midday ahayd. Waxaanse culummada
ka maqlay inuu ahaa Cubaydah bin Al Xaarith عبيدة بن الحارثkan calanka ugu horreeya
loo guntay."
Al Ciisu\العيص
Al Ciisu\العيص, siduu Al Balaadii\ البالديyiri waa "waadi ka mid ah kuwa Idam\ إضمkusoo
biyo shuba, meel u dhow tuulada la yiraahdo Al Murabbac\ المربعoo u dhow Thii Al
55
Marwah\ذي مروة. Waxaa waadigaas ku yaalla tuulooyin badan ayna ka mid yihiin
Furac\فرع. Waxayna ka tirsan tahay degmada Yanbuc Al Baxri\( ينبع البحرoo aan ahayn
Yanbuc Al Nakhli\)ينبع النخل, waxaana dega qabiilka Banuu Curwah\ بنو عروةee ka tirsan
qabiilka Juhaynah\جهينة. Waxaa kaloo la yiri Yanbuc Al Baxri\ ينبع البحرwaa dekadda Al
Madiinah Al Munawwarah\المدينة المنورة, waxayna Jiddah\ جدةwaqooyiga ka xigtaa saddex
boqol iyo afar iyo konto kiiloomitir.
Al Ciisu\ العيصwaxay Al Madiinah Al Munawwarah المدينة المنورةu jirtaa laba boqol iyo
konton kiiloomitir, kana xigtaa xagga qorrax u dhac."
Duullaanka Buwaadh\غزوة بواط/Rabiicu Al Awwal \ربيع األولsanadka labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu duulay bisha
Rabiicu Al Awwal\ ربيع األولisagoo Quraysh\ قريشdoonaya.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam socday ilaa uu ka gaaro Buwaadh \ بواطoo
ku taalla agagaarka Radwaaرضوى
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam kusoo laabtay Al Madiinah\المدينة
isagoo aan cadaw iyo dagaal midna la kulmin.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Madiinah\ المدينةku sugnaaday inta ka
hartay bisha Rabiicu Al Aakhar\ ربيع اآلخرiyo qayb ka mid ah bisha Jamaadu Al Uulaa جماد
\اآلولى."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam xilka Al Madiinah\ المدينةu dhiibay Al Saa'ibu
bi Cuthmaan bin Mathcuun\السائب بن عثمان بن مظعون."
Buwaadh\\بواط
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri:
"Buwaadh\ بواطwaa laba Buwaadh\ بواطwaa laba waadi oo uu midkood ku biyo daro
Idam\ إضمmeel Al Madiinah\ المدينةqorrax u dhac ka xigta oo u jirta shan iyo konto
kiiloomitir, kan kalena Yanbuc\ينبع."
Duullaanka Al Cushayrah\العشيرة, bisha Jamaadu Al Uulaa\ جماد اآلولىee sanadka
labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku duulay, waana bisha Jamaadu Al
Uulaa\ جماد اآلولىee sanadka labaad ee Hijrada, Quraysh\( قريشwuxuuna xilka Al
Madiinah\ المدينةu dhiibay Abuu Salmah bin Cabdu Al Asad\أبو سلمة بن عبد األسد, siduu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri).
56
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam doonayey safarka ganacsi ee Quraysheed \قريش
oo kasoo baxay Makkah\ مكةuna socday Shaam\الشام.
Safarkaasna wuu ka fakaday, waana isla safarka uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku
duuli doono Maalinta Duullaanka Badar\ غزوة بدرisagoo uu Abuu Sufyaan bin Xarb أبو
\ سفيان بن حربhoggaaminayo, wuxuuse Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yimid isagoo uu
safarku dhawr maalmood ka hor meeshaas maray.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu ilaalin jiray soo noqoshada
safarkaas, waana midkuu rabay inuu furto oo uu kusoo duulay markuu xagga Badar \بدر
soo aaday, noqotayna duullaanka Badar\ بدر.
Markuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Madiinah\ المدينةkasoo baxay wuxuu qaaday
dariiqa Banii Diinaar\( طريق بني دينارoo al Xarratu Al Gharbiyyah\ الحرة الغربيةee Al
Madiinah\ المدينةka mid ah), kaddibna Fayfaa'a Al Khabaari\( فيفاء الخبارoo Al
madiinah\ المدينةxagga galbeed ka xigta oo maanta la yiraahdo Al Dducaythah)الدعيثة.
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku degay geed hoostiis oo ku yaalla
dooxada ibnu Azhar\إبن األزهر, lana yiraahdo, waa geedkee, Thaatu Al Saaq\ذات الساق.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam geedkaas agtiisa ku tukaday, halkaasoo uu
ka dhistay masjidkiisa. Geedkaas ayaana Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam cunoo loogu
sameeyey, uuna ka cunay, dadkuna uu la cunay. Barta dhardhaarrada digsiga cunnadaas
lagu kariyay ay yiilleen waa laga yaqaannaa beeshaas. Waxaana Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam laga waraabiyay ceel halkaas ku yaalla lana yiraahdo Al Mushtarib\المشترب.
Kaddibna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuu ka guuray bartaas, uuna dhaqaaqay oo
uu Al Khalaa'iq\( الخالئقoo ah ceelal aan biyo lahayn) bidixdiisa yeelay, uuna qaaday ban
la yiraahdo Banka Cabdu Allaahi\ شعبة عبد هللاilaa maantadaan.
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u leexday bidixda, kuna socday ilaa
uu uga daadego Yalyal\( يليلAl Balaadina\ البالديwuxuu yiri waa Malal\ مللoo Yalyal\يليل
aad ayay halkaan uga fogtahay), markaasuu ku degay meeshay uga darsanto Al
Ddabuucah\الضبوعة, wuxuuna ka cabbay biyaha ceelka Al Ddabuucah\ الضبوعة\ الضبوعة.
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam qaaday dooxada Malal\( مللoo
waadiga Malal\ مللwuxuu Al Madiinah\ المدينةu jiraa afartan kiiloomitir), kuna socday
ilaa uu dariiqa uga soo dhacay Sukhayraat Al Yamaam\سخيرات اليمام, dariiqaasoo si toos
ah ugu riday Al Cushayrah\ العشيرة, bartamaha Yanbuc\ينبع.
Thuu Al Cushayrah\ذو العشيرة
)Thuu Al Cushayrah ذو العشيرةwaxay ahayd tuulo cammiran oo ku tiillay dhanka hoose ee
Yanbuc\ينبع, Yanbuc Al Nakhla\ينبع النخلة, uuna ku yaallo masjid ay dadka Yanbuc\ينبع
degaa yiraahdaan waa Masjidka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Yanbuc Al Nakhli\ ينبع النخلwaxay Al Madiinah\ المدينةka jirtaa xagga qorrax u dhac, una
jirtaa toddobaatan kiiloomitir, waxaan loo qaadaa dariiqa aada Badar\ بدرoo ay markaas
kala leexdaan).
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam halkaas ku sugnaaday bisha Jamaadu Al
Uulaa\ جماد األولىiyo habeenno ka tirsan bisha Jamaadu Al Aakhirah\جماد اآلخر, halkaasoo
57
uu heshiis nabadeed kula dhigtay qabiilka Banuu Mudlij بنو مدلجiyo xulafadooda reer
Banuu Damrah\ بنو ضمرة.
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam kusoo noqday Al Madiinah\المدينة,
isagoon dagaal la kulmin."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu duullaankaan watay boqol
iyo konton ama laba boqol (labadoodana waxaa wariyay ibnu Sacd\)إبن سعد, oo wata
sodoon rati oo ay fuuliddooda tookeysanayaan oo ay isaga dambeynayaan.
Calanka, oo caddaan ahaa, waxaa siday Xamzah\حمزة. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, wuxuu doonayey safarka ganacsi ee Quraysh \ قريشoo Makkah\مكة
kasoo baxay una socda Shaam\الشام, isagoo doonayey inuu ghaniimaysto, wuxuuse arkay
inuu dhaafay oo seegay."
U bixinta Calii\ عليAbuu Turaab\أبوتراب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cammaar bin Yaasir\ عمار بن ياسرwuxuu yiri:
"Aniga iyo Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبwaxaan ahayn laba saaxiib oo wada
socda duullaanka Al Cushayrah\العشيرة.
Markaasaa markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, degay, kuna
sugnaaday, ayaan waxaan aragnay dad reer Banuu Mudlij\ بني مدلجah oo ka shaqaynaya il
biyo ah oo ay leeyihiin iyo geed timireedba.
Markaasuu Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبwuxuu igu yiri:
" فننظر كيف يعملون؟، هل لك في أن تأتي هؤالء القوم،"يا أبا اليقظان
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Abaa Yaqthaanow\أبا اليقظان, maxay kula tahay inaan raggaas u tagno oo aan fiirinno
siday u shaqeynayaan?"
Waxaan ku iri:
"Waa yahay haddaad dooneysid."
Markaasaan u nimid oo aan shaqadooda saacad fiirsaneynnay.
Markaasaan gamaanyoonnay oo aan aniga iyo Calii عليdhaqaaqnay oo aan geedo
timireed oo da' yar hoostooda seexannay, dhulkuna uu yahay ciid xaano ah oo
xabbadeheedu yaryar yihiin. Markaasaa waxaa na kiciyey Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, oo lugtiisa nagu dhaqdhaqaajinaya, ayadoo ay ciiddaas aan
kor seexannay nagu dhegtay.
Maalintaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Calii bin Abii
Dhaalib علي بن أبي طالبku yiri:
58
""ما لك يا أبا تراب؟
"Maa laka yaa Abaa Turaab?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaad leedahay Abaa Turaabow "? أبا ترابmacneheeduna yahay "Ciidda
aabeheedow". Wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam sidaas u yiri wuxuu ka arkay
oo ciid ah oo ku taalla. Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""أال أحدثكما بأشقى الناس رجلين؟
"Alaa uxaddithukumaa bi ashqaa al nnaasi rajulayni?"
oo macnihiisu yahay:
"Ma idiinka warramaa labada nin oo dadka ugu ayaan daran?"
Waxaan niri:
"Haa Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
والذي يضربك يا علي على هذه – ووضع يده على قرنه – حتى يبل،"أحيمر ثمود الذي عقر الناقة
".منها هذه – وإخذ بلحيته
"Uxaymiri Thamuuda allathii caqara al nnaaqata, wa allathii yadribuka yaa
Caliyyu calaa haathihi -wa wadaca yadahu calaa qarnihi- xattaa yabulla minhaa
haathihi -wa akhatha bi lixyatihi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waa Uxaymir\ أحيمرee reer Thamuud\ثمود, ahna midka hasha faylo gooyey, iyo midka
seef kaaga dhufan doona halkaan Caliyow\ علي-wuxuuna gacantiisa Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam saaray madaxiisa- oo uu markaas dhiigga kasoo daata uu middaan
qooyo", oo uu markaas Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, garkiisa qabtay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Culummo kalena waxay ii sheegeen inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, Calii\ عليugu magacaabay Abaa Turaab\ أبا ترابsababtaan: Calii عليwuxuu
ahaa midka hadduu Faadhimah\ فاطمةxoogaa shay uga caroodo lama uusan hadli jirin,
kuma uusan oran jirin hadalay kahato. Wuxuuse qaadan jiray ciid oo uu markaas madaxa
isaga shubi jiray.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu arko ciidda oo
madaxa ka saaran ayuu wuxuu aqoon jiray inuu Faadhimah فاطمةu caraysan yahay,
markaasuu wuxuu ku yiraahdaa:
""ما لك يا أبا تراب؟
"Maa laka yaa Abaa Turaab?"
oo macneheedu yahay
59
"Maxaad leedahay Abaa Turaabow "? أبا ترابIlaahay ayaana og midday labadaas ahayd.
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Uxaymir Thamuud أحيمر ثمودmagaciisu wuxuu ahaa Qadaaru bin Saalifقدار بن سالف,
hooyadiisna Futhayrah\فذيرة, wuxuuna ka mid ahaa kooxda sagaalka ka kooban oo ku
xusan Suuratu Al Namli\سورة النمل."
Heshiiska Banuu Damrah\بنو ضمرة
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Banuu Damrah\ بنو ضمرةoo uu Nabigu Salla Allaahu Calayhi Wasallam heshiiska la
galay waa qabiil ka mid ah Kinaanah\كنانة, kana sii ah Banuu Layth\بنو ليث, waana Banuu
Ghifaar\ بنوغفارiyo Banuu Nucaylah Banii Mulayl bin Damrah\بنو نعيلة بني مليل بن ضمرة.
Heshiiska nabadeedana qoraalkiisu waa sidatan:
. صلى هللا عليه وسلم – لبني ضمرة- هذا كتاب من محمد رسول هللا."بسم هللا الرحمن الرحيم
وإن لهم النصر على من رماهم إال أن يحاربوا في دين هللا ما،فإنهم آمنون على أموالهم وأنفسهم
ولهم. عليهم بذالك ذمة هللا وذمة رسوله. وإن النبي إذا دعاهم لنصره أجابوه،بل بحر صوفة
".النصر على من بر منهم واتقى
"Bismi Allaahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi. Haathaa kitaabun min Muxammadin
Rasuula Allaahi, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, li Banii Damrah. Fa innahum
aaminuuna calaa amwaalihim wa anfusihim, wa inna lahum al nnasra calaa man
raamahum illaa an yuxaarabuu fii Diini Allaahi maa balla baxrun suufatan, wa
inna Al Nabiyyu ithaa dacaahum linasrihi ajaabuuhu. Calayhim bi thaalika
thimmatu Allaahi wa thimmatu Rasuulihi. Wa lahumu al nnasru calaa man barra
minhum wa ittaqaa."
Heshiiskaas macnihiisu waxaa weeye:
"Bismi Allaahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi. Kani waa qoraal uu u dhigay Muxammad
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Banii Damrah\بني ضمرة.
Banuu Damrah بنو ضمرةwaxay leeyihiin in looga gargaaro oo looga hiilliyo cidda xumaan
la dooneysa intaan ka ahayn hadday Diinta khilaafaan oo ay doonaan inay buriyaan
waxay shareecadu la timid. Waxayna hiilkaas leeyihiin inta biyaha baddu xeebteeda
qooyaan, oo macneheedu yahay weligood. Hadduu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ugu yeero inay u gargaaraanna way ka yeelayaan oo ay u hiillinayaan.
Waxayna sidaas ku leeyihiin ilaalinta Ilaahay iyo ilaalinta Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ahna damaanaddooda. Waxayna leeyihiin kuwooda baarriga ah oo
Ilaahay ka dhawrsadana inaan cadawgooda uga hiillinno oo uga gargaarno."
60
Duullaanka Sacd bin Abii Waqqaas\سعد بن أبي وقاص
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Mudadaas dhexdeedana wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
duullaan u diray Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصoo wata sideed nin oo
Muhaajiriin\ المهاجرينah.
Markaasuu soo baxay, uuna socday ilaa uu ka yimaado Al Kharraar\ الخرارee arliga Xijaaz
\الحجاز. Kaddibna wuu noqday isagoo aan dagaal gelin oo ciidan cadaw ah aan la kulmin."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Diridda duullaanka Sacd سعد, ayay culummo tiri, wuxuu ahaa ka dib duullaanka
Xamzah\حمزة."
Al Kharraar\الخرار
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri: "Al Kharraar\ الخرارwaa waadiga Al Juxfah\الجحفة,
wuxuuna shan iyo labaatan kiiloomitir qorrax kasoo bax ka xigaa Raabigh\رابغ."
Duullaanka Badar Al Uulaa/Koowaadغزوة بدر اآلولى
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuma uusan nagaadin Al
Madiinah\ المدينةmarkuu duullaanka Al Cushayrah\ غزوة العشيرةkasoo laabtay waxaan
habeenno yar ahayn oo aan toban gaarin.
Markaasuu ninka la yiraahdo Kurz bin Jaabir Al Fihrii\ كرز بن جابر الفهريsoo weeraray
daaqsiinta Al Madiinah\المدينة, oo uu markaas geela daaqayey kaxaystay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kasoo daba baxay
(wuxuuna Al Madiinah\ المدينةxilkeeda u dhiibay Zayd bin Xaarithah\زيد بن حارثة, siduu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri), raadkiisuuna ku joogay ilaa uu ka gaaro waadi magaciisa la
yiraahdo Safwaan\ صفوانoo dhanka Badar\ بدرku yaalla (Badar\ بدرwaxay Al
Madiinah\ المدينةu jirtaa boqol iyo shan iyo konton kiiloomitir, Makkah-na\ مكةsaddex
boqol iyo toban kiiloomitir).
Kurz bin Jaabirna كرز بن جابرwuu ka baxsaday Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo ma
uusan gaarin. Taasaa ah Ghazwatu Badar Al Uulaa غزوة بدر اآلولىoo ah duullaanka
Badar\ بدرee koowaad.
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu kusoo laabtay Al
Madiinah\المدينة, halkaasoo uu joogay inta ka hartay bisha Jaamadu Al Aakhar \جماد اآلخر
iyo Rajab\ رجبiyo Shacbaan\شعبان.
61
Duullaankaas calankiisu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu ahaa caddaan,
waxaana siday Calii bin Abii Dhaalib\علي بن أبي طالب, siday u yiraahdeen Al
Qasdhalaanii\ القسطالنيiyo Al Zarqaanii\الزرقاني.
Kaddib Kurz\ كرزwuu islaamay oo uu saxaabi noqday, duullaanna madax looga dhigay,
waxaana shahiidnimo loogu dilay Duullaanka Furashada Makkah\غزوة فتح مكة.
Duullaanka Cabdu Allaahi bin Jaxshعبد هللا بن جحش/Rajab\ رجبsanadka labaad ee
Hijrada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu diray markay ahayd bisha
Rajab\ رجبee sanadka labaad ee Hijrada Cabdu Allaahi bin Jaxsh bin Ri'aab Al Asadii عبد
\هللا بن جحش بن رئاب األسدي, kaddib markuu Salla Allaahu Calayhi Wasallam Badarta بدر
\ األولىkoowaad kasoo gaddoomay, wuxuuna ku daray sideed nin oo Muhaajirinta ka mid
ah, oo uusan axad Ansaarta ka mid ihi ku jirin, wuxuuna u dhigay warqad, uuna ku amray
inuusan akhrin jeer uu laba maalmood socdo. Markaas kaddibna uu akhriyo, markaasna
uu fuliyo wuxuu ku amray Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uusanna mid asxaabtiisa ka
mid ahna ku khasbin.
Asxaabta Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشoo Muhaajiriinta ahna waxay ahaayeen:
kuwa u dhashay Qurayshta\ قريشBanii Cabdi Shams bin Cabdu Manaaf بني عبد شمس بن عبد
\( منافKow) Abuu Xuthayfah bin Cutbah bin Rabiicah bin Cabdu Shams أبو حذيفة بن عتبة
\ بن ربيعة بن عبد شمسiyo xulafadoodana (Labo) Cabdu Allaahi bin Jaxshعبد هللا بن جحش, oo
ah amiirka ciidanka, iyo (Saddex) Cukaashah bin Mixsan bin Xurthaan عكاشة بن محصن بن
\ حرثانuna dhashay Banii Asad bin Khuzaymah\ بني أسد بن خزيمةoo xaliifkooda ah.
Qurayshta\ قريشBanuu Nawfal bin Cabdi Manaaf\بني نوفل بن عبد مناف: (Afar) Cutbah bin
Ghazwaan bin Jaabir\ عتبة بن غزوان بن جابرoo xaliifkooda ah. Qurayshta\ قريشBanuu
Zuhrah bin Kilaab\بني وهرة بن كالب: (Shan) Sacd bin Abii Waqqaas\سعد بن أبي وقاص.
Qurayshta\ قريشBanuu Cadiyy bin Kacb\بني عدي بن كعب: (Lix) Caamir bin Rabiicah عامر
\ بن ربيعةoo xaliifkooda ah una dhashay Canz bin Waa'il \عنز بن وائل, iyo (Toddoba)
Waaqid bin Cabdu Allaahi bin Cabdi Manaaf bin Cariim bin Thaclabah bin Yarbuuc واقد
بن عبد هللا بن عبد مناف بن عريم بن ثعلبة بن يربوع, una dhashay Banuu Tamiim\ بنو تميمoo
xaliifkooda ah, iyo (Sideed) Khaalid bin Al Bukayr \ خالد بن البكيرoo u dhashay Banuu Sacd
bin Layth\ بنو سعد بن ليثoo xaliifkooda ah. Qurayshta\ قريشBanuu Al Xaarith bin Fihr بنو
\الحارث بن فهر: (Sagaal) Suhayl ibnu Baydaa'\سهيل إبن البيضاء.
Markaasuu Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشmarkuu laba maalmood socday ayuu
warqada furay oo uu akhriyey, wuxuuna arkay inay ku dhigan tahay:
" إذا نظرت في كتابي فامض حتى تنزل نخلة بين مكة والطائف فترصد بها قريشا وتعلم لنا من
".أخبارهم
"Ithaa natharta fii kitaabii haathaa fa amdi xattaa tanzila Nakhlah, bayna Makkah
wa Al Dhaa'if. Fa tarassad bihaa Qurayshan wa tacallam lanaa min akhbaarihim."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
62
"Markaad qoraalkeygaan akhridid soco ilaa aad ka degtid tuulada Nakhlah\ نخلةoo ku
taalla Makkah\ مكةiyo Al Dhaa'if\ الطائفdhexdooda. Halkaasna Quraysh\ قريشku sug
akhbaartoodana noo soo ogow."
Markaasuu markuu Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشwarqadda akhriyey ayuu
wuxuu yiri: "Waa maqlay oo aan adeecay!"
Markaasuu wuxuu asxabtiisa ku yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu igu amray inaan
Nakhlah\ نخلةaado oo aan halkaas Quraysh\ قريشku dhawro oo aan markaas khabarkooda
u geeyo. Wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam iga reebay inaan midkiinna taas ku
khasbo. Marka, kiinna doonayaa oo ku dadaalaya shahiidnimada hasoo dhaqaaqo. Kiinna
kahdana ha laabto."
Markaasuu dhaqaaqay, asxaabtiisuna ay wada raaceen, uusanna midkoodna ka harin.
Markaasuu Xijaaz\ الحجازdhex qaaday oo markuu marayo meel macdanta laga qodo oo ku
taalla Furuc\ فرعdusheeda (ahna waadi ka mid ah waadiyada Xijaaz \ الحجازoo Al
Madinah\ المدينةkoofurta ka xigta boqol iyo konton kiiloomitir) oo la yiraahdo
Buxraan\( بحرانoo degmada Raabigh\ رابغxagga qorrax kasoo bax sagaashan kiiloomitir
ka xigta) ayaa waxaa Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصiyo Cutbah bin
Ghazwaan\ عتبة بن غزوانka lumay ratigooda oo uu midba mar fuulayey.
Markaasey intay raadinayeen ay asxaabtooda ka dib dheceen, oo ay Cabdu Allaahi bin
Jaxsh عبد هللا بن جحشiyo asxaabtiisuna ay ka tageen oo ay socdeen ilaa ay Nakhlah\( نخلةoo
Makkah Al Mukarramah\ مكة المكرمةu jirta qiyaas lixdan kiiloomitir) ka degaan.
Markaasaa waxaa halkaas kusoo maray safarka ganacsi ee Quraysh \ قريشoo sida
zabiib\ زبيبiyo hargo iyo ganacsi ka mid ah ganacsiga Quraysh \قريش. Waxaana safarka la
socda nin la yiraahdo Camr bin Al Xadramii\عمرو بن الحضرمي.
Waxaa kaloo la socda Cuthmaan bin Cabdu Allaahi bin Al Mughiirah عثمان بن عبد هللا بن
\ المغيرةiyo walaalkiis Nawfal bin Cabdu Allaahi\ نوفل بن عبد هللاoo Banuu Makhzuum بنو
\ مخزومu dhashay, iyo Al Xakamu bin Kaysaan\الحكم بن كيسان, mawlaha Hishaam bin Al
Mughiirah\هشام بن الغيرة.
Markaasey ragga safarku markay arkeen asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ka baqdeen, ayagoo meel u dhow degay. Markaasaa waxaa u yimid
isagoo kor meeraya Cukaashah\ عكاشةoo madixiisa xiiray. Markaasey markay arkeen inuu
madax xiiran yahay ayuu amni galay oo waxay yiraahdeen Cumro \ عمرةayuu u socdaa oo
wax dhibaato ah idiinka imaan mayso.
Asxaabta Rasuulkuna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, way shawreen, oo waxay
maalintaas ay joogaan tahay maalinta ugu dambeysa bisha xurmada leh ee Rajab\ رجبoo
uu dagaalku xaaraan yahay. Markaasey waxay is yiraahdeen:
63
"Wa Allaahi\ وهللاhaddaad raggaan sii daysaan caawa waxay gelayaan Xaramka, wayna
idinka raaxeysanayaan. Haddaad dishaanna waxaad dileysaan bisha xurmada leh
dhexdeeda."
Markaasey isku noqnoqdeen, ayna ka baqeen inay weeraraan. Kaddibna way is
geesinnimo geliyeen, waxayna goosteen inay ka dilaan inta ka karaan oo ka mid ah iyo
inay waxay sitaan ka qaataan. Markaasuu Waaqid bin Cabdu Allaahi Al Tamiimii واقد بن
\ عبد هللا التميميwuxuu ganay Camr Al Xadramii\ عمرو الحضرميoo uu fallaar ku dhejiyay oo
dilay.
Cuthmaan bin Cabdu Allaahi\ عثمان بن عبد هللاiyo Al Xakam bin Kaysaan\الحكم بن كيسان
labadoodana waa la qafaalay.
Raggana waxaa ka baxsaday Nawfal bin Cabdu Allaahi\ نوفل بن عبد هللاoo ay gaari
waayeen.
Markaasey Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشiyo asxaabtiisu lasoo gaddoomeen
awrtay badeecadu saarnayd iyo labada nin oo qafaalka ah, ayna Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah ugu yimaadeen. Qof ka mid reerka Cabdu
Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشayaa wuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi\ عبد هللاwuxuu asxaabtiisa ku yiri:
"Waxaan aan ghaniimeysannay khumuskeeda (oo ah marka shan meelood loo qaybiyo
meel) waxaa iska Rasuulka Ilaaahy, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, taasoo ahayd ka
hor intuusan Ilaahay khumuska fardi ka dhigin. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, khumuska meel gooni ah u dhigay, oo uu ku keydiyay, inta
soo hartayna uu asxaabtiisa u qaybiyay."
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu bogga saddex iyo tobnaad ee mujalladka koowaad kitaabkiisa
“Kitaabu Al Maghaazii\ ”كتاب المغازيku yiri:
“wa nakhlah waadii bustaanu ibnu Caamir\”و نخلة وادي بستان إبن عامر. Dr. Marsden Jones
oo kitaabkaan xaqiijiyay wuxuu boggaas ku wariyay tacliiqaan:
“Al Bakrii\ البكريwuxuu yiri:
“Nakhlatu Al Yamaaniyah\ نخلة اليمانيةwaxay caammadu taqaannaa Bustaanu (beerta)
ibnu Caamir, saxiixuna waxaa weeye in Nakhlkatu Al Yamaaniyah ay tahay beerta
Cubaydu Allaahi bin Macmar بستان إبن عامر. (Mucjimu maa istacjama\معجم ما استعجم,
bogga 577)”
Naska qoraalka Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam oo uu Al
Waaqidii\ الواقديwariyayna waa sidatan:
،"سر حتى تأتي بطن نخلة على اسم هللا وبركاته وال تكرهن أحدا من أصحابك على المسير معك
".وامض ألمري فيمن تبعك حتى تأتي بطن نخلة فترصد بها عير قريش
Macnaha qoraalka kor ayaan kusoo sheegnay.
64
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo dagaalka bisha xurmada leh
kahday
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey markay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al
Madiinah\ المينةugu yimaadeen ayuu wuxuu ku yiri:
"." ما أمرتكم بقتال في الشهر الحرام
"Maa amartukum bi qitaalin fii al shahri al xaraami",
oo macnihiisu yahay:
"idinma amrin dagaal bisha xurmada leh dhexdeeda ah."
Markaasuu Sallaa Aallaahu Calayhi Wasallam awrta iyo badeecada saarnayd iyo laba nin
oo qafaalka ahba meel dhigay, uuna diiday inuu shayna ka qaato. Markaasuu markuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam sidaas yiri ayuu raggu naxay oo
cabsaday, ayna u moodeen inay halaagmeen, ayna walaalohooda muslimiinta ahi ku
kululeeyeen waxay sameeyeen.
Qurayshna\ قريشwaxay tiri inuu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, iyo
asxaabtiisu xalaaleysteen bisha xurmada leh ayna dhexdeeda dhiig ku daadiyeen, ayna
xoolihii qaateen, raggiina ay qafaaleen.
Markaasey muslimiinta Makkah\ مكةjoogata oo kasoo horjeedda waxay ku tiri inay
raggaasu faleen waxay faleen bisha Shcbaan\ شعبانdhexdeeda.
Yuhuuduna waxay arrinkaas u rogtay oo ka dhigtay wax Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, kasoo horjeeda oo ku foorara, waxayna tiri:
"Camr bin Al Xadramii\ عمرو بن الحضرميwaxaa dilay Waaqid bin Cabdu Allaahi واقد بن عبد
\هللا, oo Camr\ عمروwaa camarati al xarbu\عمرة الحرب, oo ah xarbi ayaa noolaaday; Al
Xadramii\ الحضرميwaa xadarati al xarbu\حضرت الحرب, oo ah xarbi ayaa yimid. Waaqid bin
Cabdu Allaahi\ واقد بن عبد هللاwaa waqadti al xarbu\ وقدت الحربoo ah xarbi ayaa shidmay."
Allaha ayaga korkooda ka dhigo.
Quraanka kasoo degay falka ibnu Jaxsh\إبن جحش
Markaasuu markuu dadku hadalka waxaas ay faleen Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن
\ جحشiyo asxaabtiisu badiyeen, ayuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىkasoo dejiyay Aayadaha
laba boqol iyo toddoba iyo toban iyo sided iyo toban ee Suuratu Al Baqarah\سورة البقرة:
ِ يه ُق ْل ِقتَا ٌل ِف
ِ ال ِف
ِ ِيه َكبِير وص مد َع ْن سب
ٍ َِقت
يل اللَّ ِه َو ُك ْفٌر بِ ِه َواْل َم ْس ِجِد اْل َح َرِام
َ
َ َ ٌ
ِ
ِ ِ َّ
ون ُك ْم َحتَّى َي ُرُّدو ُك ْم َع ْن ِدينِ ُك ْم إِ ِن
َ ُون ُيقَاتِل
َ ُالله َواْلفتَْنةُ أَ ْك َب ُر م َن اْلقَ ْت ِل َوََل َي َازل
َّ ون َك َع ِن
الش ْه ِر اْل َح َرِام
َ َُي ْسأَل
َهلِ ِه ِم ْنهُ أَ ْك َب ُر ِع ْن َد
ْ اج أ
ُ َوِا ْخ َر
65
ُّ َع َمالُهُ ْم ِفي
ك
َ ِالد ْن َيا َو ْاْلَ ِخ َرِة َوأُولَئ
ْ َت َو ُه َو َك ِافٌر فَأُولَئِ َك َحبِط
ْ اعوا َو َم ْن َي ْرتَِد ْد ِم ْن ُك ْم َع ْن ِدينِ ِه فََي ُم
ْتأ
ُ َاستَط
ْ
ِ
ِ
َّ اب
)247( ون
ُ َص َح
َ الن ِار ُه ْم فيهَا َخال ُد
ْ أ
"Yas'aluunaka cani al sh-shahri al xaraami qitaalin fiihi qul qitaalun fiihi kabiirun
wa saddun can sabiili Allaahi wa kufru bihi wa al masjidi al xaraami wa ikhraaju
ahlihi minhu akbaru cinda Allaahi wa al fitnatu akbaru mina al qatli wa laa
yazaaluuna yuqaatiluunakum xattaa yarudduukum can Diinikum ini
istadhaacuu(217)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Waxay kaa wareysanayaan dagaal bisha xurmada leh oo Rajab dhexdeeda ah. Waxaad
ku tiraahdaa:
"Dagaal dhexdiisa ah waa wax weyn. Ka celinta muslimiinta Diinta islaamkana iyo
Ilaahay oo lagu gaaloobo iyo dadka oo Al Masjidu Al Xaraamo\ المسجد الحرامlaga celiyo
ehelkiisana laga soo saaro, oo waa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
oo kasoo hijrooday, kaddib markay goosteen inay dilaan, ayaa taas kasii dambi weyn
Ilaahay agtiisa.
Gaalnimada aad korkeeda tihiinna, waana gaalada Makkah\مكة, ayaa ka wayn dilidda
Camr bin Al Xadramii\ عمرو بن الحضرميla dilay bisha Rajab\ رجبdhexdeeda.
Kamana tagaan gaalada Makkah\ مكةinay idinla dagallamaan mu'miniintoy jeer ay
Diintiinna idinka saaraan hadday karaan.(217)."
Markaasuu markuu Quraan amarkaan kasoo degay, Ilaahay Tacaalaana\ هللا تعالىuu
muslimiinta faraj uga furay waxay ku jireen oo uu uga neefiyay dhibkay ku sugnaayeen,
ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gacanta ku dhigay awrta iyo
wixii saarnaa iyo labada nin oo qafaalka ahba.
Markaasey Qurayshi\ قريشsoo dirtay madax furashada Cuthmaan bin Cabdu Allaahi عثمان
\ بن عبد هللاiyo Al Xakam bin Kaysaan\الحكم بن كيسان.
Markaasuu RasuulkaIlaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
فانا نخشاكم عليهما- يعني سعد بن ابي وقاص وعتبة بن غزوان- "ال نفديكموهما حتى يقدم صاحبانا
".فان تقتلوهما نقتل صاحبيكم
"Laa nufdiikumuuhaa xattaa yaqdama saaxibaanaa-yacnii Sacd abii Waqqaas wa
Cutbah bin Ghazwaan-Fa innaa nakhshaakum calayhimaa. Fa in taqtuluuhumaa
naqtulu saaxibaykum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Madax furashadooda yeeli maynno jeer ay labadeenna saaxiib noo yimaadaan -ahna
Sacad bin Abii Waqqaas سعد بن ابي وقاصiyo Cutbah bin Ghazwaan عتبة بن غزوانmaxaa yeelay waan idiinka baqaynnaa. Haddaad labadoodaas dishaanna labadiinna nin
ayaan annaguna dilaynnaa."
66
Markaasey Sacd bin Abii Waqqaas سعد بن ابي وقاصiyo Cutbah\ عتبةAl Madiinah\المدينة
yimaadeen.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, madax furashadooda ka
yeelay. Al Xakamu bin Kaysaan الحكم بن كيسانwuu islaamay, islaannimadiisuna
suubanaatay, wuxuuna degay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
agtiisa, halkaasoo uu joogay ilaa looga dilay shahiidnimo Maalinta Bi'ru Macuunah بئر
\معونة.
Saaxiibkiis Cuthmaan bin Cabdu Allaahi\عثمان بن عبد هللا
laabtay, halkaasoo uu ku dhintay isagoo gaal ah.
Makkah\ مكةayuu dib ugu
Markaasey markay Cabdu Allaahi bin Jaxsh\ عبد هللا بن جحشiyo asxaabtiisa ka rogantay
xaaladday ku sugnaayeen markuu Quraanku soo degay, ayaa waxaa damac ka galay inay
duullaankoodii ajar ku helaan.
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, damac ma naga galaa inay noo
ahaato duullaan la isku siiyo ajarka mujaahidiinta?"
Markaasuu Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عز و جلayagaas kasoo dejiyay Aayadda laba
boqol iyo sided iyo toban ee Suuratu Al Baqarah\سورة البقرة:
ِ
ِ ِ َّ ِ ِإِ َّن الَِّذين آَمُنوا والَِّذين هاجروا وجاه ُدوا ِفي سب
َّ ِ َّ
يم
َ َ َ َُ َ َ َ َ َ
َ يل الله أُولَئ َك َي ْرُج
َ
ٌ ُون َر ْح َمةَ الله َواللهُ َغف
ٌ ور َرح
)248(
"Inna allathiina aamanuu wa allathiina haajaruu wa jaahaduu fii sabiili Allaahi
uulaa'ika yarjuuna raxmata Allaahi wa Allaahu Ghafuurun Raxiimun(218)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Kuwa rumeeyey oo haajaray oo ka guuray cashiiradooda iyo guryohooda iyo
xoolohooda, gaaladana la jihaaday daacada Ilaahay, oo sidaasoo duullaankooda jihaad
uga dhigay, kuwaasu waxay rajeynayaan naxariista Ilaahay, Ilaahayna waa Midka dambi
dhaafidda miiran ah oo Naxiirasta(218)."
Sidaas ayuu Ilaahay Cazza wa Jalla\جل
هللا عز و
wuxuu geliyay rajada ugu weyn.
Qaar ka mid ah qoyska Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشwaxay yiraahdeen:
"Ilaahay Cazza wa Jalla هللا عز و جلfayga wuu qaybiyay markuu xalaaleeyey. Markaasu
afar meelood wuxuu u yeelay kuwuu Ilaahay usoo wareejiyay oo xarbi la'aan maalkaas
gaalada uga qaatay, khumusna wuxuu u yeelay Ilaahay iyo Rasuulkiisa Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam. Markaasey qaybtaasu waxay u dhcday siduu Cabdu Allaahi bin
Jaxsh عبد هللا بن جحشsafarkaas ganacsi u qaybiyay."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
67
"Taasi waxay ahayd ghaniimada ugu horreysey oo ay muslimiintu gaalada ka
ghaniimaystaan. Camr bin Al Xadramiina\ عمرو بن الحضرميqofka ugu horreeya oo ay
muslimiintu dilaan. Cuthmaan bin Cabdu Allaahi\ عثمان بن عبد هللاiyo Al Xakamu bin
Kaysaan\ الحكم بن كيسانwaxay ahaayeen qafaalka ugu horreeya oo ay muslimiintu
qafaalaan."
Waa intaas warka ibnu Isxaaq\إبن إسحاق.
Markaan tegey Waadi Nakhlah\ وادي نخلةwaa waynnay wax yaqaanna oo noo sheega
bartay ka dhacday Duullaanka Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشlaguna dilay Camr
bin Al Xadramii عمرو بن الحضرميahaana gaalka ugu horreeyey oo islaamka dhexdiisa
muslin ku dilo, oo ayaduna Nakhlah Al Yamaaniyah\ نخلة اليمانيةka dhacday.
Duwidda Qiblada/sanadka labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa la yiri in Qiblada xagga Kacbada loo duway bisha Shacbaan \ شعبانmarkay sideed
iyo toban bilood oo gaw ah kasoo wareeegeen imaatinka Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ee Al Madiinah\المدينة."
Fardi yeelidda Ramadaan\رمضان/sanadka labaad
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيiyo Al Zarqaanii\ الزرقانيwaxay yirahdeen:
"Kaddibna waxaa la fardi yeelay soomidda bisha Ramadaan\ رمضانbil kaddib marka
Qiblada Kacbada loo duway bisha Shacbaan\ شعبانmaalinteeda koowaad oo ay sideed iyo
toban bilood oo gaw kasoo wareegeen imaatinkiisa Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al
Madiinah\المدينة."
Xadiithkaanna Al Waaqidii\ الواقديwuxuu ka wariyay Caa'ishah\ عائشةiyo ibnu Cumar إبن
\ عمرiyo Abuu Saciid Al Khudrii\أبو سعيد الخدري, oo sidaas wariyay.
Culummada qaarkoodna waxay yiraahdeen inay xikmada inuu soonqaad bil yahay ka
dambeysa tahay middaan:
"Markuu Aadan\ آدمka tawbad keenay inuu xagga geedka ka cunay ayay aqbalidda
tawbadiisu daahday oo dib uga dhacday sodoon maalmood intay jirkiisa wuxuu geedkaas
ka cunay ay wax uga hareen. Markaasuu markuu jirkiisu daahir ka noqday geedkaas uu
ka cunay ayaa tawbadiisa la aqbalay, dhashiisana fardi looga dhigay soomidda bil".
Fardi yeelidda zakada\ الزكاتsoonfur/sanadka labaad
Waxay kaloo yiraahdeen:
"Zakada soonfur waxaa la fardi yeelay laba maalmood ka hor Ciidda soonfureed, oo ah
dhammaadka bisha Ramadaan. Zakadaas sonfurna waxay waajib ku tahay inuu bixiyo
qof kasta oo muslin ah, oo haystah wax ka badan quutkiisa iyo quutka ciyaalkiisa
maalinta ciidda iyo habeenkeeda.
68
Waxaa ku waajib ah inuu ka bixiyo naftiisa, iyo inta nafaqadooda lagu leeyahay, sida
haweentiisa, caruurtiisa, khaadimintiisa. Zakadaas waa laba kiilo oo bur ah ama afar
kiilo oo timir ah ama lacag qiimohooda u dhigantah.
Waxaa la bixin karaa maalinta uu Ramadaan dhasho ilaa maalinta Ciidda ah intaan
Salaadda Ciidda la tukan. Waxaad siin kartaa, oo haboon, qaraabadaada u baahan, dal
kaleba ha joogaane.
Waxaa kaloo la yiri in zakada maalka ayadana sanadkaan labaad ee Hijrada la fardi
yeelay. Siyaalo kalena waa la yiri.
69
بسم هللا الرحمن الرحيم
Duullaanka Badar ee Wayn\غزوة بدر الكبرى/toddoba iyo tobanka bisha
Ramadaan\ رمضانee sanadka labaad ee Hijrada
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Kaddib waxaa ku xigtay Ghazwatu Badr Al Cuthmaa\ غزوة بدر العظمىoo ah duullaanka
Badar ee wayn. Duullaankaas waxaa kaloo la yiraahdaa Al Kubraa\الكبرى, iyo Al
Cuthmaa\ العظمىiyo Al Thaaniyah\ الثانيةoo ah tan labaad, iyo Badr Al Qitaali\ بدر القتالoo
ah Badarta dagaalka.
Badar\ بدرwaa tuulo caan ah oo loo nisbeeyey ninka la yiraahdo Badar bin Yakhlud bin
Al Nadr bin Kinaanah\ بدر بن يخلد بن النضر بن كنانةoo halkaas degay.
Waxaa kaloo la yiri: waa Badr bin Al Xaarith\ بدر بن الحارثoo ah ninka qoday ceelkeeda.
Waxaa kaloo la yiri waa magaca ceelkaas oo loogu bixiyey inuu suurad goobaabin ah
leeyahay oo u egyahay afkiisu, sida dayaxa buuxa oo kale, ama saafinnimada biyihiisa oo
marka la fiiriyo dayaxa laga dhex arkayo."
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri:
"Badar\ بدرsiiradaa wax badan lagu sheegay, caannimadeeduna way naga kaafineysaa
inaan sheegno waxay tahay. Goobtaas ayaana waxaa ka dhacay dagaalka kala saaray
iimaanka iyo gaalnimada. Muslimiintuna way u dabbaal degaan maalin kasta oo ah
toddoba iyo tobanka Ramadaan\ رمضانdalalka islaamka oo idil. Badar\ بدرwaxay ahayd
ceel ay leedahay qabiilka Ghifaar\غفار, kaddibna ay kasoo burqatay il dureerta.
Markaasaa ishaas waxaa ka ag dhisantay tuulo. Waxayna ku tiillay dariiqa safarka ka
yimaada Shaam\ الشامiyo Masar\ مصرoo soo mara xeebta qorrax kasoo bax ee Badda Cas.
Markuu islaamku ku faafay aaggaasna Badar\ بدرwaxay noqotay meel ay ku nastaan
dadka xajka u socda. Maantana waa magaalo yar oo ku taalla dhanka hoose ee waadiga
Waadii Al Safraa'\وادي الصفراء, una jirta Al Madiinah\ المدينةboqol iyo shan iyo konton
kiiloomitir, Makkahna\ مكةsaddex boqol iyo toban, xeebta Badda Casna shan iyo afartan
kiiloomitir.
Badar\ بدرwaxaa dega qabiilka Xarb\حرب, intooda badanna ay yihiin reer Banii Subx بني
\صبح. Waxaana Badr\ بدرku yaalla dugsi iyo Masjid jimcada lagu tukado."
Safarka ganacsi ee Abuu Sufyaan\أبوسفيان
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu maqlay inuu Abuu Sufyaan
bin Xarb\ أبوسفيان بن حربkasoo socdo Shaam\ الشامisagoo wada safar ganacsi oo ay
Qurayshi\ قريشleedahay, oo aad u weyn, ayna ku jiraan maal badan oo Quraysheed\قريش
iyo ganacsi ganacsigooda ay Shaam\ الشامu tagaan ka mid ah, ayna la socdaan soddon nin
oo Quraysh\ قريشah ama afartan, ayna ka mid yihiin Makhramah bin Nawfal bin Uhayb
bin Cabdi Manaaf bin Zuhrah\ مخرمة بن نوفل بن أهيب بن عبد مناف بن زهرةiyo Camr bin Al
Caas bin Waa'il bin Hishaam\عمرو بن العاص بن وائل بن هشام."
70
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Labadoodaasba, waana Makhramah مخرمةiyo Camrعمرو, way islaameen kaddib,
waxayna ka mid noqdeen asxaabta Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Safarkaasu wuxuu ka koobnaa kun rati, sidana maal konton kun oo Diinaar qiimohoodu
yahay, oo ayan jirin nin Quraysh\ قريشah ama haweeney Qurayshad\قريش
ah oo
mithqaal\ مثقالleh ee waxay ku darsadeen safarkaan."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo muslimiinta Safarkaan ugu
yeeray
Ibnu Isxaaq wuxuu yiri: "Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, inuu Abuu
Sufyaan Shaam kasoo socdo ayuu muslimiinta ugu yeeray, wuxuuna yiri:
". لعل هللا ينفلكموها، فاخرجوا إليها. فيها أموالهم،"هذه عير قريش
"Haathihi ciiru Qurayshin, fiihaa amwaaluhum. Fa akhrijuu ilayhaa, lacalla
Allaahu yunfilkumuuhaa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waa tanaa safarkii Quraysh\ قريشoo sidda maalkooda ee usoo baxa oo waxaa dhici karta
inuu Ilaahay idinka siiyee."
Markaasey dadka qaarkoodna soo bixiddu u fududaatay, qaar kalena culays ku noqotay.
Taasna waxay ku ahaatay inayan u malayn inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, dagaal la kulmi doono."
Digtoonaanta Abuu Sufyaan\أبوسفيان
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Sufyan\ أبوسفيانmarkuu Shaam\ الشامkasoo gaddoomay oo uu Xijaax\ الحجازusoo
dhowaaday wuxuu raadin jiray warka ku saabsan dhaqdhaqaaqa Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, oo musaafiriinta uu dariiqa kula kulmo ayuu ka wareysan
jiray isagoo xoolaha uu sido oo dadku leeyahay u baqayey.
Markaasuu wuxuu musaafiriinta uu wareystay qaarkood ka helay warka oranaya:
"Muxammad\محمد, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu
asxaabtiisa ugu yeeray inay soo baxaan ayagoo doonaya adiga iyo safarkaaga ganacsi, ee
digtoonow!"
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu ijaartay ninka la yiraahdo Damdam bin Camr
Al Ghifaariyyi\ ضمضم بن عمرو الغفاريoo uu Makkah\ مكةu diray, wuxuuna amray inuu ku
boorriyo inay Qurayshu\ قريشusoo baxdo oo ay maalkooda daafacaan, una sheego inuu
Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo asxaabtiisa wata ay usoo bexeen.
Markaasuu Damdam bin Camr Al Ghifariyyi si dhakhso leh Makkah u soo aaday."
71
Al Zarqaanii wuxuu yiri: "Abuu Sufyaan wuxu Damdambin Camr Al Ghifaariyyi ضمضم
بن عمرو الغفاريku ijaartay labaatan mithqaal\( مثقالoo dahab ah), wuxuuna ku amray oo
yiri:
"Markaad Makkah\ مكةgashid ratigaad saaran tahay sankiisa goo, rukuubkaad ku
fadhidana kala wareeji oo dhanka hore gadaal mari, dhanka dambena hore mari,
qamiiskaad xirantahayna hore iyo gadaalba ka jeex. Markaas u sheeg inuu
Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo asxaabtiisa wata ay safarkiinna
usoo bexeen."
Markaasuu Damdam\ ضمضمmarkuu Makkah\ مكةsoo galay uu sidaas yeelay oo uu la
qayliyay. Markaasey waxay Qurayshi\ قريشtiri:
"Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisu ma waxay u
moodeen inuu kani la mid yahay safarkii ibnu Al Xadramii\ ?إبن الحضرميMa uu aha oo wa
Allaahi\ وهللاwuu ogaan doonaa inayan sidaas ahayn."
Riyada Caatikah bintu Cabdu Al Mudh-dhalib\عاتكة بنت عبد المطلب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Saddex habeen intuusan Damdam\ ضمضمMakkah\ مكةimaan horteed ayay Caatikah bin
Cabdu Al Mudh-dhalib\ عاتكة بنت عبد المطلبwaxay ku riyootay riyo ka nixisay.
Markaasey waxay u ciddirtay walaalkeed Al Cabbaas bin Cabdu Al Mudh-dhalib العباس
\بن عبد المطلب.
Markuu u yimidna waxay ku tiri:
، وتخوفت أن يدخل على قومك منها شر ومصيبة، وهللا لقد رأيت الليلة رؤيا أفظعتني،"يا أخي
حتى، "رأيت راكبا أقبل على بعير له: "وما رأيت؟" قالت:" فقال لها.فاكتم عني ما أحدثك به
فأرى الناس،" "أال انفروا يا آل غدر لمصارعكم في ثالث: ثم صرخ بأعلى صوته،وقف باألبطح
ثن، فبينما هم حوله مثل به بعيره على ظهر الكعبة، ثم دخل المسجد والناس يتبعونه:اجتمعوا إليه
ثم مثل به بعيره على رأس إبي قبيس:" "أال انفروا يا آل غدر لمصارعكم في ثالث:صرخ بمثلها
فما بقي، حتى إذا كانت بأسفل الجبل ارفضت، ثم أخذ صخرة فأرسلها فأقبلت تهوي.فصرخ بمثلها
وأنت، "وهللا إن هذا لرؤيا:" قال العباس. وال دار إال دخلتها منها فلقة،بيت من بيوت مكة
". والتذكريها ألحد،فاكتمها
"Walaalkeeyow, waxaan xalay ku riyooday riyo iga nixisay, waxaanna ka baqay inuu
tolkaa usoo galo riyadaas daraadeed shar iyo musiibo. Marka, qari waxaan riyadaas kaaga
sheegayo."
Wuxuu yiri:
"Maxaadna ku riyootay?"
Waxay tiri:
"Waxaan ku riyooday nin musaafir ah oo rati saaran oo Makkah yimid, oo markaas
codkiisa ugu dheer la qayliyay oo yiri:
"Soo baxa adinkoo gurmad ah, una soo baxa baraha la idinku dili saddex maalmood
gudohooda."
72
Markaasaan waxaan arkay dadka oo ninkaas agtiisa isugu yimid. Kaddibna wuxuu galay
masjidka ayadoo uu dadku daba socdo. Markaasuu ayadoo uu dadku ku hareereysan
yihiin ayuu ratigiisa Kacbada dusheeda la fuulay oo uu hadana intii oo kale la qayliyey:
"Soo baxa adinkoo gurmad ah, una soo baxa baraha la idinku dili saddex maalmood
gudohooda."
Markaasuu ratigiisa hadana wuxuu la fuulay madaxa buurta Abuu Qubays \ أبوقبيسoo uu
markaas intii oo kale la qayliyey.
Markaasuu isagoo buurtaas saaran ayuu wuxuu gacanta ku qaatay dhagax weyn oo uu
soo tuuray. Markaasuu dhagaxu soo hoobtay oo uu markuu buurta salkeeda yimid
burburay. Markasuusan harin guri ka mid ah guryaha Makkah\ مكةku yaalla ee waa illaa
midkuu go' dhagaxaas ka mid ahi uu galay."
Al Cabbaas\ العباسwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاtani waa riyo! Adiguna qari, oo axadna ha u sheegin."
Faafidda riyada Caatikah عاتكةiyo waxa dhex maray Al Cabbaas العباسiyo Abuu
Jahal\أبوجهل
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Al Cabbaas العباسguriga walaashiis Caatikah عاتكةkasoo baxay ayuu wuxuu la
kulmay Al Waliidu bin Cutbah bin Rabiicah\ الوليد بن عتبة بن ربيعةoo saaxiibkiis ahaa.
Markaasuu riyadaas u sheegay, weydiistayna inuu qariyo. Markaasuu Al Waliidu\الوليد
aabihiis Cutbah\ عتبةu sheegay.
Markaasuu warku Makkah\ مكةku faafay oo ay Qurayshi\ قريشnaadiyadooda uga
sheekeysteen.
Al Cabbaas العباسwuxuu yiri:
فلما."فغدوت ألطوف بالبيت وأبوجهل بن هشام في رهط من قريش قعود يتحدثون برؤيا عاتكة
" فلما فرغت أقبلت حتى جلست. "يا أبا الفضل إذا فرغت من طوافك فأقبل إلينا:رآني أبوجهل قال
"وما: قلت: متى حدثت فيكم هذه النبية؟" قال، "يا بني عبد المطلب: فقال لي أبوجهل.معهم
أما، "يا بني عبد الطلب: "وما رأت؟" قال: فقلت:" قال. "تلك الرؤيا التي رأت عاتكة:ذاك؟" قال
"انفروا في: قد زعمت عاتكة في رؤياها أنه قال،رضيتم أن يتنبأ رجالكم حتى تتنبأ نساؤكم
وإن تمض الثالث ولم يكن من، فإن يك حقا ما تقول فسيكون، فسنتربص بكم هذه الثالث،"ثالث
"فوهللا ما كان مني إليه:" قال العباس. نكتب عليكم كتابا أنكم أكذب أهل بيت من العرب،ذلك شيء
لم تبق امراة من، فلما أمسيت. ثم تفرقنا. وأنكرت أن تكون رأت شيئا، إال أني جحدت ذلك،كبير
ثم قد تناول، "أقررتم لهذا الفاسق الخبيث أن يقع في رجالكم: فقالت،بني عبد المطلب إال أتتني
ما كان، "قد وهللا فعلت: قلت:" قال. ثم لم يكن عندك غير لشيء مما سمعت،النساء وأنت تسمع
"فغدوت في اليوم الثالث من:" قال. فإن عاد ألكفينكنه، وأيم هللا ألتعرضن له،مني إليه من كبير
"فدخلت:" قال. وأنا حديد مغضب أرى أني قد فاتني منه أمر أحب أن أدركه منه،رؤيا عاتكة
73
، وكان رجال خفيفا، ليعود لبعض ما قال فأقع به، فوهللا إني ألمشي نحوه أتعرضه،المسجد فرأيته
"فقلت في:" قال. "إذ خرج نحو باب المسجد يشتد:" قال. حديد النظر، حديد اللسان،حديد الوجه
صوت: "وإذا هو قد سمع ما لم أسمع: أكل هذا فرق من أن أشاتمه!" قال، "ما له لعنة هللا:نفسي
وحول، قد جدع بعيره، وهو يصرخ ببطن الوادي واقفا على بعيره،ضمضم بن عمرو الغاري
اللطيمة! اللطيمة! أموالكم مع أبي سفيان قد، "يا معشر قريش: وهو يقول، وشق قميصه،رحله
"فشغلني عنه وشغله عني:" قال. الغوث الغوث، الأرى أن تدركوها،عرض لها محمد في أصحابه
".ما جاء من األمر
"Markaasaan aroortii usoo baxay inaan Kacbada ku dawaafo, isagoo uu Abuu Jahal أبو
\ جهلla fadhiyo koox Quraysh\ قريشah, ayna ku sheekeysanayaan riyada Caatikah\عاتكة.
Markaasuu markuu i arkay Abuu Jahal\ أبوجهلayuu wuxuu yiri:
"Ilmo Cabdu Al Mudh-dhalibow\ !بني عبد المطلبGoormey nabiyaddaanna idiin
ahaatay?"
Waxaan iri:
"Waana maxay?"
Wuxuu yiri:
"Waa riyaday Caatikah عاتكةku riyootay."
Waxaan iri:
"Maxayna ku riyootay?"
Wuxuu yiri: "Ilmo Cabdu Al Mudh-dhalibowبني عبد المطلب, idinkuma filna miyaa inuu
raggiinnu Nabi noqdo oo markaas ay haweenkiinuna nabinnimo sheegtaan?
Caatikah عاتكةwaxay riyadeeda ka tiri:
"Waxaan ku riyooday nin musaafir ah oo rati saaran oo Makkah\ مكةyimid, oo markaas
codkiisa ugu dheer la qayliyay oo yiri:
"Soo baxa adinkoo gurmad ah, una soo baxa baraha la idinku dili saddex maalmood
gudohooda." Markaasaan waxaan arkay dadka oo ninkaas agtiisa isugu yimid. Kaddibna
wuxuu galay masjidka ayadoo uu dadku daba socdo. Markaasuu ayadoo uu dadku ku
hareereysan yihiin ayuu ratigiisa Kacbada dusheeda la fuulay oo uu hadana intii oo kale
la qayliyey:
"Soo baxa adinkoo gurmad ah, una soo baxa baraha la idinku dili saddex maalmood
gudohooda." Markaasuu ratigiisa hadana wuxuu la fuulay madaxa buurta Abuu
Qubays\ أبوقبيسoo uu markaas intii oo kale la qayliyey.
Markaasuu isagoo buurtaas saaran ayuu wuxuu gacanta ku qaatay dhagax weyn oo uu
soo tuuray. Markaasuu dhagaxu soo hoobtay oo uu markuu buurta salkeeda yimid
burburay. Markasuusan harin guri ka mid ah guryaha Makkah\ مكةku yaalla ee waa illaa
midkuu go' dhagaxaas kamid ahi uu galay."
Annaguna saddexdaas maalmood ayaan idin sugaynnaa, oo markaas hadday run tahay
way ahaaneysaa. Haddayse saddexdaas maalmood gudubto oo ayan waxba dhicin,
waxaan dhigaynnaa oo xukumaynnaa inaad adinku tihiin reerka Carab ugu been badan."
Al Cabbaas\ العباسwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan hadalkiisaas wax weyn ka dhigan, inuu jiranaba waan inkiray,
waaban inkirayba inay Caatikah عاتكةriyootayba. Markaasaan kala tagnay.
74
Markaasey markay galabtii noqotay ayay haweenka reer Banii Cabdu Al Mudh-dhalib بني
عبد المطلبu dhalatay oo idil ii yimaadeen, waxayna yirahdeen:
"Waxaad midkaan faasiqa ah oo khabiithka ah hore ugu oggolaateen inuu raggiinna duro
oo wax ka sheego. Markaasuu hadda haweenka wax ka sheegay adigoo maqlaya, oo
aadan markaas ka caroon oo aadan haweenkiina u masayrin wuxuu ka sheegay oo aad
maqashay!"
Waxaan iri:
"Wa Allaahi وهللاwaa u caroon lahaa, wax weynse umaba aanan qaadan. Wa Allaahiوهللا
haddaanse u tegayaa oo hadduu tii ku laabto aan idinka celinayaa."
Markaasaan maalintii saddexaad oo kasoo wareegatay riyada Caatikah عاتكةayaan
waabarigii soo baxay, anigoo caraysan, una arkay inay iga dhaaftay fursad aan doonayo
inaan ka daba tago.
Markaasaan Masjidka galay oo aan (Abuu Jahal\ )أبوجهلarkay. Markaasaa wa Allaahi
وهللاanigoo xaggiisa u socda oo doonaya inaan isku taago si uu mar kale warkii uu yiri oo
kale yiraahdo oo aan markaas duro, isaguna wuxuu ahaa nin caato ah oo waji dhuuban,
carrab adag oo arag adag. Markaasuu isagoo degdegaya xagga albaabka masjidka aaday.
Markaasaan waxaan is iri:
"Muxuu leeyahay Allaha lacnadee, oo ma wuxuu u cararaya inaanan cayin daraadeed?"
Taas ma ahayne, wuxuuse maqlay waxaanan anigu maqal oo ah codka Damdam bin
Camr Al Ghifaariyyi\ ضمضم بو عمرو الغفاريoo bartamaha waadiga isagoo ratigiisa saaran
oo taagan qaylinaya, isagoo sanka ratigiisa gooyey, rakuubkana kala rogay, qamiiskiisana
jeexay, lehna:
"Ragga Qurayshow\ !قريشSafarkiinna ganacsi! Safarkiinna ganacsi! Maalalkiinnu waxay
la jiraan Abuu Sufyaan\أبوسفيان, waxaana ka hortegey Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, oo asxaabtiisa wata. U malayn mayo inaad ka gaareysaan. U gargaara
oo u gurmada, u gargaara oo u gurmada!" Markaasey taasu anigana Abuu Jahal \ أبوجهلiga
mashquulisay, isagana aniga ka mashquulisay amarkii naga dhexeeyey."
Quraysh\ قريشoo bixid isku diyaarisay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu dadku si dhakhso leh isu diyaariyey, waxayna yiraahdeen:
"Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisu ma waxay u
moodeen inuu kani la mid yahay safarkii ibnu Al Xadramii\ ?إبن الحضرميMa uu aha oo wa
Allaahi\ وهللاwuu ogaan doonaa inayan sidaas ahayn."
Markaasey waxay noqdeen nin isaga laftiisu soo baxa iyo nin beddelkiisa nin kale dira.
Markaasey Qurayshi\ قريشwada baxday oo uusan madaxdeeda ninna ka harin, intaan ka
ahayn Abuu Lahab bin Cabdu Al Mudh-dhalib\ أبولهب بن عبد المطلبoo haray,
beddelkiisana diray Al Caasii bin Hishaam bin Al Mughiirah\ العاصي بن هشام بن المغيرةoo
uu ku lahaa afar kun oo Dirham oo uu iska gudi waayey.
75
Markaasuu lacagtaas uu ku lahaa ijaar uga dhigay inuu beddelkiisa dagaalka u baxo.
Sidaas ayuu Abuu Lahab أبولهبku haray."
Bixidda Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Umayyah bin Khalaf\ مية بن خلفwuxuu goostay inuu haro. Wuxuuna ahaa oday da'
wayn oo jir wayn oo culus. Markaasaa waxaa u yimid Cuqbah bin Abii Mucaydh عقبة بن
\ أبي معيطisagoo tolkiis masjidka dhexdiisa la fadhiya, wuxuuna u keenay dabqaad uu dab
ku jiro. Markaasuu hortiisa dhigay, uuna ku yiri: "Abaa Caliyow\أبا علي, uunso, maxaa
yeelay adigu haweenkaad ka mid tahay."
Markaasuu Umayyah\ أميةwuxuu yiri:
"Ilaahay ku dullee, waxaad la timidna dullee!" Markaasuu is diyaariyay oo uu ragga
dagaalka u raacay.
Waxa dhex maray Quraysh\ قريشiyo qabiilka Kinaanah\كنلنة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay is diyaarintooda kasoo jeesteen oo ay goosteen inay dhaqaaqaan ayay waxay
soo xusuusteen waxa ayaga iyo Banii Kinaanah bin Cabdi Manaat bin Kinaanah بني كنانة
بن عبد مناة بن كنانةdhex yiillay oo dagaal ah.
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Waxaan ka baqaynnaa inay markaan socdaalno ay dhabarka naga soo weeraraan (oo
Kinaanah\ كنانةwaxay degaan inta Makkah\ مكةiyo Badar\ بدرu dhexeysa).
Xarbiga Quraysh\ قريشiyo Kinaanah\ كنانةka dhexeeyana wuxuu ahaa sidatan: wiil uu
dhalay Xafs bin Al Akhyaf\ حفص بن األخيفoo u dhashay Qurayshta\ قريشBanuu Maciis
bin Caamir bin Lu'ayy\ بنو معيص بن عامر بن لؤيayaa soo baxay isagoo baadi goobaya hal
uga luntay meesha la yiraahdo Dajnaan\( ضجنانoo afar iyo konton kiiloomitir Makkah\مكة
waqooyiga ka xigta dariiqa Al Madiinah-na\ المدينةxagga galbeed ka xigta). Wuxuuna
ahaa wiil da' yar oo timaha madaxiisu dheer yihiin, soona laablaaban yihiin, labbisanna
laba go' oo isku eg. Wuxuuna ahaa wiil qurxoon oo nadiif ah.
Markaasuu wuxuu soo ag maray ninka la yiraahdo Caamir bin Zayd bin Caamir Al
Mulawwix\ عامر بن زيد بن عامر الملوحoo u dhashay Banuu Yacmar bin Cawf bin Kacb bin
Caamir bin Layth bin Bakr bin Cabdu Manaat bin Kinaanah بنو يعمر بن عوف بن كعب بن عامر
\ بن ليث بن بكر بن عبد مناة بن كنانةoo markaas Dajnaan\ ضجنانku sugan, markaasna ah odayga
iyo hoggaamiyaha Banuu Bakr\بنوبكر. Markaasuu marku wiilka arkay ayuu cajab geliyay
oo uu u bogay. Markaasuu wuxuu ku yiri:
"Kumaad tahay wiilow?"
Wuxuu yiri:
"Waxaan ahay ina Xafs bin Al Akhyaf\ إبن حفص بن األخيفee Qurayshta\ قريشah."
Markaasuu markuu wiilku ka tegey ayuu Caamir bin Zayd\ عامر بن زيدwuxuu yiri:
"Reer Banuu Bakarow\ !بنوبكرQuraysh\ قريشdhiig ma idiinka maqan yahay?"
76
Waxay yiraahdeen:
"Haa wa Allaahi\وهللا, oo waxaan ku leenahay dhiigyo badan."
Wuxuu yiri:
"Ninka wiilkaan dila ninkii laga dilay dhiiggiisa ka maqnaa wuu oofsaday oo
aargoostay."
Markaasaa waxaa wiilka daba galay nin u dhashay Banuu Bakar\ بنوبكرoo u dilay dhiig
Quraysh\ قريشuga maqnaa.
Markaasey Quraysh\ قريشarrinkaas ka hadashay. Markaasuu Caamir bin Yaziid عامر ين
\ يزيدwuxuu ku yiri: "Ragga Qurayshow\قريش, dhiigag ayaan idinku leenahay. Marka waa
sidaad doontaan oo haddaad dooneysaan na siiya diyooyinka aan idinku leenahay,
annaguna waxaan idin siineynnaa diyooyinka aad nagu leedihiin. Haddaad doontaan
dhiigna waa nin iyo nin, oo adinkuna ka taga waxaad nagu leedihiin, annaguna waan ka
tegeynnaa waxaad idinku leenahay."
Markaasey Qurayshi\ قريشayadoo is tustay inuu wiil yar ahaa, ayaa waxay yiraahdeen:
"Run ayuu sheegay, ee marka waa yahay oo waa nin iyo nin."
Markaasey diyadiisana ka tageen. Markaasuu wiilkaas walaalkiis la yiraahdo Mikraz bin
Xafs bin Al Akhyaf\ مكرز بن حفص بن األخيفayuu isagoo maraya Marra Al Th-thahraani مر
( الظهرانoo laba iyo labaatan kiiloomitir Makkah\ مكةwaqooyiga ka xigta), ayuu wuxuu
arkay kii ku taliyay in walaalkiis la dilo qabiilkiisana odaga u ahaa Caamir bin Zayd bin
Caamir Al Mulawwix\ عامر بن زيد بن عامر الملوحoo rati saaran.
Markaasuu Caamir\ عامرmarkuu arkay ratiga xaggiisa usoo duway oo markuu agtiisa
yimid fariisiyey, isagoo ay seeftiisuna garabka u suran tahay.
Markaasuu Mikraz\ مكرزseeftiisa sare u qaaday oo uu ku dhuftay, uuna dilay. Markaasuu
seeftiisa kala soo baxay garabkiisa oo intuu Makkah\ مكةkeenay uu marada Kacbada
suray.
Markaasey dadku garteen oo yiraahdeen: "Tani waa seefta Caamir bin Yaziid\عامر ين يزيد
oo waxaa weeraray Mikraz bin Xafs\ مكرز بن حفصoo dilay."
Sidaas ayay xaaladda Quraysh\ قريشiyo Kinaanah\ كنانةahayd oo ayagoo xaaladdaas
dagaal ku sugan ayaa islaamku yimid oo dadka kala dhex galay oo ay islaamka ku
mashquuleen. Markaasey markay Quraysh\ قريشgoosatay inay Badar\ بدرaadaan ayay
waxay soo xusuusteen waxa ayaga iyo Kinaanah\ كنانةka dhexeeya oo ay markaas ka
cabsadeen."
77
Beenta Ibliis
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay Qurayshi\ قريشgoosatay inay dhaqaaqdo oo ay soo xusuusatay waxa ayada iyo
Banuu Bakar\ بنوبكرdhex yiillay, taasoo ku sigatayba inay safarka ka reebto, ayaa waxaa
isu soo muujiyay Ibliis oo isu soo yeelay muuqaalka Suraaqah bin Maalik bin Jucshum
Al Mudlajii\سراقة بن مالك بن جشعم المدلجي, oo ka mid ahaa madaxda Kinaanah\كنانة,
wuxuuna yiri:
"Anigaa damiin idiinka ah inayan Kinaanah\ كنانةxagga dhabarkiinna idiinka imaan oo
ayan idinku falin waxaad kahataan."
Markaasey degdeg xagga Badar\ بدرsoo aadeen."
Soo bixidda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo ay asxaabtiisu la socdaan
wuxuu Al Madiinah\ المدينةkasoo baxay markay habeenno ka gudbeen (Ibnu Hishaam إبن
\ هشامwuxuu yiri:
"waxay ahayd maalin isniin ah oo ay sideed habeen ka gudbeen bisha Ramadaan \"رمضان.
Mughladhaay\ مغلطايwuxuu yiri:
"waxay ahayd maalin sabti ah oo ay laba iyo toban habeen ka gudbeen bisha
Ramadaan\ رمضانayna sagaal iyo toban bilood oo gaw ah kasoo wareegeen imaatinkiisa
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Madiinah\المدينة."
Ibnu Sacad\ إبن سعدwuxuu yiri:
"waxay ahayd maalin isniin ah oo ah laba iyo toban habeen ka gudbeen bisha
Ramadaan\رمضان.").
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam xilka salaadda inuu dadka tujiyo u dhiibay
Camr ibnu Ummi Maktuum\عمرو إبن أم مكتوم, lana yiri magaciisu inuu yahay Cabdu
Allaahi\عبد هللا, waana kan indhaha la', oo u dhashay Qurayshta\ قريشBanuu Caamir bin
lu'ayy\بنو عامر بن لؤي.
Kaddibna marka la gaaray meesha la yiraahdo Al Rrawxaa'\( الروحاءahna tuulo ay ku
taallo ceel Al Rrawxaa'\ الروحاءla yiraahdo oo Al Madiinah\ المدينةu jirta shan iyo
toddobaatan kiiloomitir, xujayda Maghrib\ المغربka timaadana ay jeceshay inay biyihiisa
ka cabaan) ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu dib Al
Madiinah\ المدينةugu celiyey saxaabiga Abuu Lubaabah\ أبو لبابةoo uu xilka Al
Madiinah\ المدينةu dhiibay.
78
Saddex calan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu calanka u dhiibay Muscab
bin Cumayr bin Haashim bin Cabdi Manaaf bin Cabdu Al Ddaar مصعب بن عمير بن هاشم بن
\( عبد مناف بن عبد الدارwuxuuna ahaa siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri calan cad).
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, hortiisa waxaa lagu siday laba
calan oo madow oo uu midkood sido Calii bin Abii Dhaalib\علي بن أبي طالب, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, lana yiraahdo Al Cuqaabu\العقاب.
Calanka kalena waxaa siday nin Ansaarta\ األنصارka mid ah, oo uu Al Zarqaanii\الزرقاني
sheegay inuu ahaa Sacd bin Mucaath\سعد بن معاذ. Calanka Ansaartana waxaa siday Sacd
bin Mucaath\ سعد بن معاذ., ayuu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri.
Al Buqcu\البقع
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu bilowga warbixintiisa Duullaanka Badar\ بدر القتالku yiri::
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam wuu soo baxay
isagoo ay wehliyaan inta la socotay ilaa uu ka yimaado ceelka Banii Diinaar\نقب بني دينار,
markaasuu wuxuu degay Al Buqcu\البقع, taasoo ah guryaha ku yaalla beesha Al
Suqyaa\السقيا.
Ceelka Banii Diinaar\ بني دينارwaxaa la yiraahdaa Al Buqcu\البقع, Al Suqyaa السقياbarta la
yiraahdana waxay la xiriirta guryaha Banii Diinaar بني دينار. Wuxuu Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam bartaas degay maalin axad ah oo ay bisha Ramadaan
ka gudbeen laba iyo toban, markaasuu wuxuu kormeeray, ayadoo mid mid loo
horkeenay, dagaal yahanka: markaasuu wuxuu dib u celiyay Cabdu Allaahi bin Cumar عبد
\( اهلل بن عمرbin Al Khadh-dhaab\ )بن الخطابiyo Usaamah bin Zayd\أسامة بن زيد, iyo
Raafic bin Khadiij\رافع بن خديج, iyo Al Baraa’u bin Caazib\البراء بن عازب, iyo Usayd bin
Thahiir\أسيد بن ظهير, iyo Zayd bin Arqam\زيد بن أرقم, iyo Zayd bin Thaabit\زيد بن ثابت,
umana uusan oggolaan inay dagaal usoo baxaan (oo wali ma ayan qaan gaarin)."
Al Waaqidii\ الوقديwuxuu Caamir bin Sacd\( عامر بن سعدbin Abii Waqqaas\ )بن أبي وقاصka
wariyay inuu aabihiis yiri:
“waxaan arkay walaalkay Cumayr bin Abii Waqqaas\ عمير بن أبي وقاصuu is qarinaya ka hor
intuusan Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam na kormeerin, markaasaan
waxaan ku iri:
“Maxaad leedahay walaalkeeyow?”
Wuxuu yiri:
79
“Waxaan ka baqayaa inuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam i arko oo
ay da’daydu la yaraato oo uu dib ii celiyo, aniguna waxaan jeclahay inaa baxo oo waa
intaasoo uu Ilaahay shahiidnimo igu rizqiyee.”
Markaasaa Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam loo soo
bandhigay oo uu markaas la yaraaday da’ ahaan wuxuuna ku yiri:
"."ارجع
“Irjic” oo ah “dib u noqo.”
Markaasuu Cumayr\ عميرbooyay, markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa Aalihi Wa Sallam u oggolaaday inuu raaco.
Sacad\ سعدwuxuu oran jiray:
“Anigaa u xiri jiray kiishka seefta lagu qaado da’ yaraantiisa daraadeed, waxaana la dilay
maalinta Badar\ بدرisagoo lix iyo toban sano jira.”
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu yiri:
“Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam wuxuu asxaabtiisa
maalintaas amray inay ka waraabaan ceelkooda, Rasuulka Ilaahayna Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam wuxuu ka cabbay biyaha ceelkooda.”
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu yiri:
“Nabiguu ahaa midka ugu horreeya oo ceelkooda ka cabbah maalintaas.”
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu Caa’ishah\ عائشةka wariyay inay tiri:
ِ ول الل ِه صلى اهلل عليه وسلم َكا َن يستَ ْع َذب لَهُ ِمن ب ي
”.ك
َ “أَن َر ُس
َ ِوت الس ْقيَا بَ ْع َد َذل
ُ ُْ
ُُ ْ
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Markaas kaddib Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam wuxuu biyaha
macaan kasoo dhaansan jiray guyaha Al Suqyaa\السقيا.”
مسجد السقيا/Masjidu Al Suqyaa
Aniga laftaydu laba goor am aka badan ayaan tegey bartaas uu Nabigu Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ciidankiisa ku kormeeray ee hore loo oran jiray Al
Buqcu\البقع, halkaasoo uu ku oolli jiray ceelka Banii Diinaar\بني دينار.
Bartaas taariikhdeeda waxaan ku arki doonnaa haddii Alle idmo qodobbada soo socda,
waxaana laga dhisay masjid la yiraahdo Masjidu Al Suqyaa\مسجد السقيا.
Marka ugu dambeysay oo aan tegeyna waxaan ijaartay baabuur uu Saalim\ سالمleeyahay,
iina sheegay inuu Quraysh u dhashay.
80
Intaan u soconnay Masjidu Al Ssuqyaa مسجد السقياoo aan anigu u tilmaamayey meeshuu
ku yaallo isaguna uusan hore u maqal ayuu i waydiiyay taariikhda masjidkaas.
Markaasaan u sheegay uuna aad ugu farxay inuu taas ogaaday. Masawirradaan kasoo
qaaday masjidkaas kana qaaday xagga dariiqa dhabarkiisa ah oo xiga Amaanada Al
Madiinah Al Munawwarah\ األمانة العامة المدينة المنورةrisaaladaan ayay la socdaan. Masjidku
wuxuu ku yaallaa maxadhada\ المحطةqidhaarka, waa treenkee, ay dhiseen
cuthmaaniyiintu, taasna albaabkeedu wuu xirnaa. Anigu hore ayaan u galay dhawr sano
ka hor ayadoo markaas masjidkaas la cusbooneysiinayo, laakin masawirradaan waagaas
qaaday asxaabta ayaan siiyay. Dhexdiisana laba rakco ayaan ku tukaday. Waagaas
albaabka hore oo maxadhada laga galo waa furnaa, haddase waa xiran yahay.
مسجد السقيا/Qisada Masjidu Al Suqayaa
Al imaamu al callaamah, xaafithu Al Maghribi, Shaykhu Al Islaami Abuu Cumar,
magaciisuna yahay Yuusufu bin Cabdu Allaahi bin Muxammad bin Cabdu Al Barri bin
Caasim Al Namariyyu, Al Andalusiyyu, Al Qurdhubii, Al Maalikii ،اإلمام العالمة حافظ المغرب
\ شيخ اإلسالم أبو عمر يوسف بن عبد هللا بن محمد بن عبد البر بن عاصم النمري األندلوسي القرطبي المالكي,
loona yaqaanno ibnu Cabdu Al Barri\إبن عبد البر, wuxuu allifay kutubbo badan oo ka mid
ah hooyooyinka kutubka islaamka laga qaato. Wuxuu dhashay bisha Rabiicu Al
Aakhar\ ربيع األخرee sanadka saddex boqol sideed iyo lixdan Hijriga, kuna noolaa
Qurdhuba\ قرطبةee Spaaniya, wuxuuna dhintay habeen jimce ah ee dhammatka sanadka
afar boqol saddex iyo lixdan Hijriga. Kutubbaduu dhigayna waxaa ka mid ah Al
Istiicaabu fii macrifati Al Asxaabi\ اإلستيعاب في معرفة األصحابoo afar mujallad ka kooban,
nuskhada aan haystana lagu daabacay Daaru Al Kutubi Al Cilmiyyah ee Bayruut arliga
Lubnaan sanadka kun afar boqol shan iyo toban Hijriga una dhiganta kun sagaal boqol
shan iyo sagaashan miilaadiga. Abuu Cumar wuxuu wariyay oo yiri:
Siday Cumar\ عمرiyo Cuthmaan\ عثمانAl Cabbaasu\ العباسu waynayn jireen
Ibnu Al Zzanaad\ إبن الزنادwuxuu aabihiis ka wariyay, oo ka wariyay kuwo lagu kalsoon
yahay "inayan Al Cabbaasu bin Cabdi Al Mudh-dhalib\ العباس بن عبد المطلبsoo ag
marin Cumar عمرiyo Cuthmaan عثمانoo daabado fuushan ee waa illaa kuwa kasoo dega
oo suga jeer uu Al Cabbaasu العباسdhaafo waynayn ay weyneynayaan, waxayna
yiraahdeen labadoodu:
"waa adeerka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Roob doonka Al Cabbaasu العباسiyo Cumarعمر
Ibnu Cabbaas\ إبن عباسiyo Anas bin Maalik\ أنس بن مالكwaxay wariyeen inuu Cumar bin
Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابmarkay abaari ku dhacdo dadka Al Madiinah\المدينة
wuxuu ku roob dooni jiray Al Cabbaasu العباس.
Abuu Cumar (waana أبو عمر يوسف بن عبد هللا بن محمد بن عبد البر النمريAbuu Cumar Yuuduf
bin Cabdu Allaahi bin Muxammad bin Cabdu Al Barr Al nimriyyu, kitaabkiisuna waa
اإلستيعاب في معرفة الصحابةAl Istiicaabu fii Macrifati Al Asxaabi) wuxuu yiri (2/810:
tarjamada Al Cabbaasu العباسAllaha raalli ka noqdee):
81
"sababtuna waxay ahayd inuu arligu aad u qallalay oo aad u abaarsaday zamanka
Cumar\ عمرzamanka loo yaqaanno "zamanu al rramaadata\( "زمن الرمادةoo ah zamanka
dambaska oo ay ayaga iyo dhulkuba sida dambaska u ekaadeen sida ayagoo gubtay oo
kale siduu Al Nihaayah\ النهايةku fasiray) oo ah sanadka toddoba iyo toban ee Hijrada.
Markaasuu Kacb\ كعبwuxuu yiri:
"Amiiru Al Mu'miniinow\أمير المؤمنين, reer Banii Israa'iil\ بني إسرائيلmarkuu haleelo
waxaan oo kale waxay ku roob doonijireen reerka ay Anbiyadu ka dhasheen."
Markaasuu Cumar\ عمرwuxuu yiri:
"waxaaba jooga adeerka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam iyo midkay
aabihiis isku jirridda yihiin, ahna madaxa Banii Haashim\بني هاشم."
Markaasuu Cumar\ عمرAl Cabbaasu العباسu tegay uuna uga eed sheegtay abaarta dadka
haysa, kaddibna wuxuu fuulay minbarka isagoo uu la socdo Al Cabbaasu العباس
wuxuuna yiri:
"Ilaahayow waxaan kugu barinnay Nabigeenna adeerkiis iyo sinwu abiihi\ صنو أبيهee
roob na waraabi hana naga mid dhigin kuwa raxmadaada ka quustay."
Kaddibna Cumar wuxuu yiri:
"Abaa Al Fadliyow\ أبا الفضلkac oo ducee."
Markaasuu Al Cabbaasu العباسkacay, wuxuuna yiri kaddib markuu Ilaahay Tacaala
\ تعالىku xamdiyay uuna ammaanay:
هللا
ودر، فاشدد به األصل، ثم أنزل الماء منه علينا، فانتشر السحاب، وعندك ماء،"اللهم عندك سحابا
فأسقنا، وقد توجه القوم إليك، ولم تكشف إال بتوبة، اللهم إنك لم تنزل بالأ إال بذنب،به الضرع
اللهم، اللهم إنا شفعنا بمن ال ينطق من بهائمنا وأنعامنا، اللهم شفعنا في أنفسنا وأهلينا،الغيث
والنرغب إال، وال ندعوا غيرك، اللهم إنا النرجوا إال إياك، طبقا صحا عاما،أسقنا سقيا واضعا نافعا
"... وضعف كل ضعيف، وخوف كل خائف، وعريا كل عار، اللهم إليك نشكوا جوع كل جائع،إليك
.في دعاء كثير
. ولم أخالف شيء منها، ولكنها جاءت في أحاديث جمعتها وإختصرتها،وهذه األلفاظ كلها لم تجئ في حديث واحد
:" وفي بعضها قال. "فسقوا والحمد هلل:وفي بعضها
". وأخصبت األرض وعاش الناس، حتى إستوت الحفر باألكام، فجائت بأمثال الجبال،"فأرخت السماء عزاليها
"Allaahumma cindaka saxaaban, wa cindaka maa'an, fa intashir al ssaxaaba,
thumma anzili al maa'a minhu calaynaa, fa ashdud bihi al asla, wa dirra bihi al
ddarca (waa daad), Allaahumma Innaka lam tanzil balaa'an illa bi thanbin, wa lam
takshifhu illaa bi tawbatin, wa qad tawajjaha al qawmu ilayKa, fa asqinaa al
ghaytha, Allaahumma shafficnaa fii anfusinaa wa ahliinaa, Allaahumma innaa
shafacnaa biman laa yandhiqu min bahaa'iminaa wa ancaaminaa, Allaahumma
asqinaa saqyan waadacan naafican, dhabaqan saxxan caamman, Allaahumma
innaa laa narjuu illaa iyyaaKa, wa laa nadcuu ghayraka, wa laa narghabu illaa
ilayKa, Allaahumma ilayKa nashkuu juuca kulli jaa'icin, wa curya kulli caarin, wa
82
khawfa kulli khaa'ifin, wa dacfa kulli daciifin.." fii ducaa'in kathiirin. Wa haathi al
alfaathu kulluhaa lam taji' fii Xadiithin waaxidin, wa laakinnahaa jaa'at fii
Axaadiitha jamactuhaa wa ikhtasartuhaa, wa lam ukhaalif shay'an minhaa. Wa fii
bacdihaa: "fa suquu wa al xamdu li Allaahi." Wa fii bacdihaa qaala: "fa arkhat Al
Ssamaa'u cazaaliyahaa, fa jaa'at bi amthaali al jibaali, xattaa istawat al xufru bi al
akaami, wa akhsabat al ardu, wa caasha al nnaasu."
Xadiithkan macihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow waxaa agtaada yaalla oo aad leedahay daruuro, waxaana agtaada yaalla oo
aad leedahay biyo, marka daruuraha soo dir oo ku faafi kaddibna annaga korkeenna biyo
uga soo deji, oo sidaas jiridaha geedaha iyo dhirta ku xooji, naasaha xoolahana ku darari.
Ilaahayow Adigu balo Samada ugama soo dejisid waxaan ahayn dambi uu dadku galay,
baladaasna kuma qaadid waxaan tawbad keen ahayn, dadkuna adigu kusoo aaday oo ku
baryayaa, marka roob na waraabi. Ilaahay naga aqbal shafeecada aan nafteenna u
shafeeco qaadaynno iyo ehelkeenna. Ilaahayow waxaan kaloo u shefaaco qaadaynna
kuwo aan hadli karin oo ah bahiimadeenna oo ah dugaagga baadiyaha ku nool iyo
nicmooleydeenna (geela, lo'da iyo ariga). Ilaahayow na waraabi roob suuban oo waxtar
leh, arliga wada buuxiya oo wada daboola oo joogto ah. Ilaahayow annagu rajo kama
qabno Adiga mooyee, ghayrkaana baryi maynno, Adiga mooyee cid kalena wax ka dooni
maynno. Ilaahyow Adigaan kaaga ashtakooneynnaa gaajada mid kasta oo gaajoon, iyo
qaawanaanta mid kasta oo qaawan, iyo cabsida mid kasta oo cabsanaya, iyo taagdarrada
mid kasta oo taagdaran…", waxayna ahayd duco badan ay intaasu ka mid tahay.
Erayadaanna hal Xadiith laguma wada warin, waxayse ku jiraan Axaadiith kala duwan oo
aan isku keenay soona gaabiyay, waxna kama khilaafin oo kama beddelin. Xadiithna
waxaa lagu wariyay:
"markaasaa roob laga waraabiyay wa al xamdu li Allaahi."
Xadiith kalena:
"markaasay Samadu albaabadeeda ama afkeed hoose hoos u furtay oo ay roob badan soo
dejisay oo la mid buuro ilaa ay godadku intay biyo ka buuxsamaan ay la simmaan
taagagga, arliguna uu barwaaqoobay, dadkuna uu noolaaday."
Abuu Cumar\ أبو عمرwuxuu yiri:
"wa Allaahi\ وهللاtanaa ahaa wasiilada Ilaahay Cazza wa Jalla\هللا عزوجل, muujinaysana
makaanka agtiisa lagu leeyahay!"
Markaasuu Xassaan bin Thaabit\حسان بن ثابت, gabayaaga Nabi Muxammad, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
فسقا الغمام بغرة العباس/سأل اإلمام وقد تتبع جدبنا
ورث النبي بذاك دون الناس/عم النبي وصنو والده الذي
مخضرة األجناب بعد اليأس/أحيى اإلله به البالد فاسبحت
"1. Sa'ala Al Imaamu wa qad tataabaca jadbunaa/fa saqaa al ghamaamu bi ghurrati Al
Cabbaasi.
2. Cammi Al Nabiyyi wa sinwi waalidihi allathii/waritha Al Nnabiyya bi thaaka duuna al
nnaasi.
83
3. Axyaa Al Ilaahu bihi al bilaada fa asbaxat/mukhdarrata al ajnaabi bacda al yaasi."
Saddexdaas tixood macnohoodu waxaa weeye:
1."Imaamka ayaa baryay, waana Cumar\عمر, ayadoo ay abaartu dheeraatay/markaasay
(Al Cabbaasu العباسAlle baryay oo ay)daruurtu sharfta iyo madaxtinnimada Al
Cabbaasu العباسdadka ku waraabisay.
2. Adeerka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo walaalka aabihiis, oo ah
midka/taas, waa fadligaase, Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka dhaxlay dadka
intiisa kale sokadiisa.
3. Ilaahay isaguu beledyada ku nooleeyey oo ay markaas noqotay/mid wada cagaaran
kaddib markay qallayl ahayd."
Waxaa kaloo gabyay Al Fadlu bin Cabbaas bin Cutbah bin Abii Lahab الفضل بن عباس بن
\ عتبة بن أبي لهبoo gabay dheer tiriyay ay ka mid yihiin labadaan tixood:
عشية يستسقي بشيبته عمر/بعمي سقا هللا الحجاز وأهله
فما كر حتى جاء بالديمة المطر/توجه بالعباس في الجدب راغبا
1. "Bi cammii saqaa Allaahu Al Xijaazawa ahlahu/cashiyyata yastasqii bi shaybatihi
Cumar.
2. Tawajjaha bi Al Cabbaasi fii al jadbi raaghiban/famaa karra xattaa jaa'a bi al ddiimati
al madhar."
Labada tixood macnohoodu waxaa weeye:
1. Ilaahay wuxuu Al Xijaaz\( الحجازoo ah gobolkay Makkah Al Mukarramah\مكة المكرمة
iyo Al Madiinah Al Munawwarah\ المدينة المنورةku yaalliin) iyo dadkiisaba ku waraabiyay
adeerkay/galabta uu Cumar\ عمرku roob doonay cirradiisa.
2. Al Cabbaas العباسwajigiisuu Cumar\ عمرIlaahay wax uga doonay markay abaartu
dhacday isagoo raxmada Ilaahay doonaya/isagoo aan meeshiisa ka noqon ee waxaa isla
markiiba yimid roob ah "al diimah" oo ah roobka aan unkad iyo biriq toona lahayn,
socdana ugu yaraan dalool maalinta ama dalool habeenka, inta badanna muddo dheer
socda."
Bartay Al Cabbaasu العباسiyo Cumar\ عمرku roob dooneen: Masjidu Al
Suqyaa\مسجد السقيا
"Waxaan dariiqyo kala duwan ku warinnay inuu Cumar\ عمرdibadda usoo baxay isagoo
roob doon ah uuna la socdo Al Cabbaasu العباس, markaasuu Cumar\ عمرwuxuu yiri:
84
، فاحفظ فيه نبيك كما حفظت الغالمين لصالح أبيهما،اللهم إنا نتقرب إليك بعم نبيك وتسنشفع به
،ار ُي ْر ِس ِل
ان َغفَّ ًا
َ استَ ْغ ِف ُروا َرَّب ُك ْم إِنَّ ُه َك
ْ " : ثم استقبل على الناس فقال،وأتيناك مستغفرين ومستشفعين
ٍ ين وي ْجع ْل لَ ُكم ج َّن
ِ
ِ
ِ
".ات َوَي ْج َع ْل لَ ُك ْم أَ ْن َه ًارا
َّ
َ ْ
َ َ َ َ َوُي ْمد ْد ُك ْم ِبأ َْم َو ٍال َوَبن،اء َعلَ ْي ُك ْم م ْد َرًارا
َ الس َم
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow waxaan kuugu soo dhowaanaynnaa Nabigaaga, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, adeerkiis, isagaanna ku shafeeco doonaynnaa, marka ku dhawr Nabigaaga si
la mid sidaad ugu dhawrtay labada wiil suubanaanta labada dhashay daraadeed(waana
qisada ku jirta Aayadaha toddoba iyo toddobaatan iyo laba iyo sideetan ee Suuratu Al
Kahfi\ سورة الكهفee Muuse\ موسىiyo Al Khadar\ الخضرmarkuu darbi sii dumayay
toosiyay oo xoojiyay si uu ugu taagnaado labada wiil oo yaryar oo darbigaas lahaa oo
labada dashay oo dhimatay ay muslimiin ahaayeen oo darbigaas hoostiisa kanzi ugu jiray
intay wa waynaanayaan oo kanzigaas ay kala baxayaan). Waxaanna kuu nimid annago
dambi dhaafid waydiisanaynna iyo shafeeco qaadidba." Markuu intaas yiri ayuu
Cumar\ عمرdadka ku jeestay oo uu yiri:
ٍ ال وبنِين وي ْجع ْل لَ ُكم جَّن
ِ
ِ
ٍ
ِ ِ ان َغفَّ ا
ات
َ ْ
َ َرَّب ُك ْم إَِّنهُ َك
َ َ َ َ َ َ َوُي ْمد ْد ُك ْم بِأ َْم َو،اء َعلَ ْي ُك ْم م ْد َرًارا
َ َّم
ً
َ الس،ار ُي ْرسل
".أ َْنهَ ًارا
استَ ْغ ِف ُروا
ْ "
َوَي ْج َع ْل لَ ُك ْم
"Istaghfiruu Rabbakum Innahu kaana Ghaffaaran(10)Yursili Al Ssamaa'a
calaykum midraaran(11)Wa yumdidkum bi amwaalin wa baniina wa yajcal llakum
jannaatin wa yajcal llakum anhaaran(12)"
waana Aayadaha tobnaad ilaa laba iyo tobnaaad ee Suuratu Nuux\ سورة نوحoo
macnehoodu yahay:
"Rabbigiinna dambi dhaafid waydiista oo Isagu waa Midka dambiyada
dhaafa(10)Markaasuu Samada roob badan idiinka soo dejinayaa(11)Wuxuuna idiin
badinayaa oo idin siinayaa maal iyo wiilal, wuxuuna idiin yeelayaa beero, wuxuuna kaloo
idiin yeelayaa wabiyo(13)."
Cumar\ عمرdabadiis waxaa istaagay Al Cabbaasu العباسoo ay labadiis indhood ilmo ka
dureereyso oo intuu Cumar\ عمرdhugtay ayuu wuxuu kaddib yiri:
، ورق الكبير، فقد ضرع الصغير، والتدع الكسير بدار مضيعة،"اللهم أنت الراعي ال تهمل الضالة
فإنه، اللهم فأغثهم بغياثك من قبل أن يقنطوا فيهلكوا، وأنت تعلم السر وأخفى،وارتفعت الشكوى
".الييئس من روحك إال القوم الكافرون
"Allaahumma Anta Al Rraacii laa tuhmilu al ddaallata, wa laa tadcu al kasiira bi
daarin mudiicatin, fa qad daraca al ssaghiiru, wa raqqa al kabiiru, wa irtafacati al
sh-shakwaa, wa Anta taclamu al sirra wa akhfaa, Allaahumma fa aghith-hum bi
ghiyaathika min qabli an yaqnadhuu fa yuhlikuu, fa innahu la yay'asu min rawxiKa
illaa al qawmu al kaafiruuna."
85
Ducada macneheedu waxaa weeye:
"Ilaahayow, adigaa raaciga ah (raacii waa xoolo jirka ilaaliya, waxaana kaloo la
yiraahdaa boqorka ama madaxweynaha iyo cidda dad u madax ah oo danaohooda u
quma) oo neefka baadiyooba iskama daysid oo kama tagtid, midka jabanna meel cidla ah
ugama tagtid. Marka caruurtiina way liitaan, duqowdiinana lafaha ayaa jilcay,
ashtakaduna kor ayay u kacday, Adiguna waad ogtahay sirta iyo waxay kasii qarsoonba.
Marka Ilaahayow gargaarkaaga ugu gargaar ka hor intayan quusan oo ay markaas
halligmaan, maxaa yeelay naxariistaada kama quusto intaan ahayn gaalada."
Markuu intaas yiri ayay halkaas daruuri ka unkatay, oo ay markaas dadku yiraahdeen:
"arka! Arka!" Kaddibna daruurtu way buuxsantay oo ay dabasyshu qaaday oo ay roob
badan soo di'isay, wa Allaahi\ وهللاayagoo aan meeshoodaas ka dhaqaaqin. Markaasay
dadka Al Cabbaasu isugu yimaadeen oo ay addimmadiisa gacantooda mariyeen oo ku
masaxeen ayagoo leh:
"hambalyo midkaagaan labada Xaram\ الحرمينwaraabiyow!" (oo roobku Xijaaz\ الحجازoo
idil ayuu ka da'ay!)
Ducada Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ee Al Madiinah
inuu Xaram ka dhigo
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu yiri:
Bartaas ay Al Cabbaasu العباسiyo Cumar\ عمرku roob dooneen waxaa maanta ka dhisan
masjid yar oo la yiraahdo " مسجد السقياMasjidu Al Suqyaa" oo ku dhex jira maxadhdhada triinka oo darbi ku wareegsan yahay, kana soo horjeedda Amaanatu Al Madiinah
Al Munawwarah, wuxuuna leeyahay saddex qubbo, midabkiisuna waa caddaan. Dhulka
uu ku yaallana waxaa lahaan jiray Sacd bin Abii Waqqaas \سعد بن أبي وقاص, Allaha
raalli ka noqdee, siduu ugu wariyay Dr. Muxammad Ilyaas Cabdu Al Ghanii د\محمد إلياس
\ عبد الغنيkitaabkiisa Taariikhu Al Madiinah Al Munawwarah Al Musawwar تاريخ المدينة
\ المنورة المصورbogga afar iyo konton.
Bartaasuu waa isla midda uu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, asxaabtiisa
yaryar ka soo celiyay markuu Duullaanka Badar\ غزوة بدرu socday. Waana isla barta uu
Xaramka Al Madiinah Al Munawwarah\ حرم المدينة المنورةugu Alle baryay oo uu
Xaram\ حرمka dhigay, sida Xaramka Makkah\ حرم مكةoo kale, wuxuuna Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam yiri:
وأنا محمد عبدك ورسولك أدعو ألهل المدينة مثل،"اللهم إن إبراهيم خليلك وعبدك دعا ألهل مكة
اللهم حبب إلينا المدينة، ندعوك أن تبارك لهم في صاعهم ومدهم وثمارهم،ما دعا به إبراهيم لمكة
اللهم إني حرمت ما بين البتيها كما حرمت على، واجعل ما بها من وباء سخم،كما حببت إلينا مكة
".لسان إبراهيم الحرم
"Allaahumma inna Ibraahiima KhaliiluKa wa cabduKa dacaaka li ahli Makkah,
wa anaa Muxammadun cabduKa wa RasuuluKa adcuuKa li ahli Al Madiinati
mithla maa dacaaKa bihi Ibraahiimu li Makkah, nadcuuKa an tubaarika lahum fii
86
saacihim wa muddihim wa thimaarihim, Allaahumma xabbib ilaynaa Al Madiinata
kamaa xabbabta ilaynaa Makkah, wa ijcal maa bihaa min wabaa'in Sakham,
Allaahumma inni xarramtu maa bayna laabatayhaa kamaa xarramta calaa lisaani
Ibraahiima Al Xarama."
Xadiithka oo uu Majmacu Al Fawaa'idi\ مجمع الفوائدee Al Haythamii\ الهيثميka wariyay
Axmad\ أحمدmacnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow Ibraahiim\ إبراهيمwaa Khaliilkaa\ خليلكiyo addoonkaaga wuxuuna kuu
baryay dadka Makkah\ مكةdega, aniguna waxaan ahay Muxammad\ محمدaddoonkaaga
iyo Rasuulkaaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam waxaanna kuu baryayaa dadka Al
Madiina\ المدينةdega inaad siisid wax la mid ah wuxuu Ibraahiim إبراهيمreer Makkah\مكة
kaaga baryay, waxaan kaa baryaynnaa inaad u barakaysid saacooda \( الصاعoo ah beeg
afar mudd\ مدqaada, mudkiina waa waa shan boqol iyo afar iyo afartan graam oo badar ah
marka hal saac waa laba kun boqol lix iyo toddobaatan graam oo badar ah) iyo mudkooda
iyo mirohooda. Ilaahayow na jeclaysii Al Madiinah\ المدينةsi la mid ah sidaad noo
jecleysiisay Makkah\مكة, duumada dhexdeeda ku suganna waxaad geysaa Sakham\سخم.
Ilaahayow anigu waxaan xaaraantimeeyey inta u dhexeysa labadeeda laaba (oo la yiri
waxa ka timid erayga roomaanka ama talyaaniga ah oo lava oo ah dhagaxda gubtay oo
madow oo kasoo burqada burkaannada qarxa), si la mid ah sidaad Adigu carrabka
Ibraahiim إبراهيمugu xaaraantimaysay Xaramka Makkah\حرم مكة."
Ducadiisa Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ee Al Madiinah Al
Munawwarah
Xadiith kalena ducadaas waxaa warisay Caa'ishah\ عائشةoo tiri: "Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
وانقل وباءها، وبارك لنا في مدها وصاعها."اللهم حبب إلينا المدينة كما حببت إلينا مكة أو أشد
".إلى مهيعة
"Allaahumma xabbib ilaynaa Al Madiinata kamaa xabbabta ilaynaa Makkah aw
ashadda. Wa baarik lanaa fii muddihaa wa saacihaa, wa anqul wabaa'ahaa ilaa
Mahyacah", wa Mahyacah Al Juxfah."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow na jecleysii Al Madiinah\ المدينةsidaad Makkah\ مكةnoo jecleysiisay oo kale
ama su kaba sii xoog badan. Noona barakee mudkeeda iyo saaceeda. Qandhadeedana u
wareeji oo u rar Mahyacah\"مهيعة, Mahyacah\ مهيعةwaa tuulada Al Juxfah\)الجحفة.
Intaasaan uga baxaynnaa intaan kasoo qaadannay kitaabka Al Istiicaabu\اإلستيعاب.
Xadiithka Al Waaqidii\ الواقديee Al Ssuqyaa\السقيا
Al Waaqidii\ الواقديoo Al Madiinah\ المدينةku dhashay sanadka boqol iyo soddon Hijrada
wuxuu kitaabkiisa siirada ee “Kitaabu Al Maghaazii\ ”كتاب المغازيku wariyay mujalladka
87
عمرو\”, Camrالبقع\ koowaad bogga saddex iyo labaatan in bartaas la oran jiray “Al Buqcu
ku shahiiday) wuxuu yiri isagoo wiilkiisaأحد\ saxaabiga Uxudبن الجموح\(bin Al Jamuux
بدر\ la hadlayay waana marka Badarخالد بن عمرو بن الجموح\Khallaad bin Camr bin Jamuux
la aadayo:
ول الل ِه ÷ َكا َن يستَ ْع َذب لَهُ ِمن ب ي ِ
ك.
شةَ أَن َر ُس َ
ش ِام بْ ِن عُ ْرَوةََ ،ع ْن أَبِ ِيهَ ،ع ْن َعائِ َ
َحدثَنِى عَ ْب ُد ال َْع ِزي ِز بْ ُن ُم َحم ٍدَ ،ع ْن ِه َ
وت الس ْقيَا بَ ْع َد ذَلِ َ
ُْ ُ
ْ ُُ
ول الل ِه صلى اهلل عليه وسلم صلى ِع ْن َد ب ي ِ
فَ َحدثَنِى ابْ ُن أَبِى ِذئْ ٍ
وت الس ْقيَا،
اد َةَ ،ع ْن أَبِ ِيه أَن َر ُس َ
بَ ،ع ْن ال َْم ْقبُ ِرىَ ،ع ْن َع ْب ِد الل ِه بْ ِن أَبِى قَ تَ َ
َ
ُُ
ِ
ِ ِ
ٍِ
يم َع ْب ُدك َو َخلِيلُك َونَبِيكَ ،د َعاك أل َْه ِل َمكةََ ،وإِنى
َو َد َعا يَ ْوَمئذ ألَ ْه ِل ال َْمدينَة ،فَ َق َال“ :الل ُهم إن إبْ َراه َ
محمد عب ُدك ونَبِيك ،أَ ْدعوك أل َْه ِل الْم ِدين ِة ،أَ ْن تُبا ِر َك لَهم فِى ص ِ
اع ِه ْم َوُمد ِه ْم َوثِ َما ِرِه ْم،
َ َ
َ
َ
ُْ
ُ َ َْ َ
َُ
ِ
اج َع ْل َما بِ َها ِم ْن ال َْوبَا ِء بِ ُخم الل ُهم إنى قَ ْد َحرْمت َما بَ ْي َن
ب إلَْي نَا ال َْمدينَةََ ،و ْ
الل ُهم َحب ْ
ِ ِ
الب ت ي ها َكما حرم إب ر ِاه ِ
ْج ْح َف ِة”.
يم َخليلُك َمكةَ َو ُخم َعلَى ميلَْي ِن م ْن ال ُ
ََ ْ َ َ َ َ ْ َ ُ
ول الل ِه صلى اهلل عليه وسلم َع ِدى بْن أَبِى الزغْبا ِء ،وبسبس بْن َعم ٍرو ِمن ب ي ِ
قَالُوا :وقَ ِد َم َعلَى ر ُس ِ
وت الس ْقيَا .قَالُواَ :و َجا َء َعبْ ُد الل ِه بْ ُن
َ ََ َْ ُ ُ ْ
ْ ُُ
َ
َ
ُ
ِ
ِ
ِ
ِ
ٍ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ٍ
َص َحابَكَ ،وتَ َفا َءلْت به إن َه َذا َمنْ ِزلُنَا
ال :يَا َر ُس َ
َع ْم ِرو بْ ِن َح َرام إلَى َر ُسول الله ÷ يَ ْوَمئذ ،فَ َق َ
ول الله لَ َق ْد َسرنى َمنْ ِزلُك َه َذاَ ،و َع ْر ُ
ضك فيه أ ْ
ِ ِ ِ ِ ِ
ِ
ث َكا َن بَ ْي نَ نَا َوبَ ْي َن أَ ْه ِل ُحس ْي َكةَ َما َكا َن ُ -حس ْي َكةُ الذبَ ِ
ودَ ،وَكا َن
بَنِى َسلَ َمةَ َ -ح ْي ُس ْي َكةَ يَ ُه َ
ابَ ،والذبَ ُ
اب َجبَل بنَاحيَة ال َْمدينَةَ ،كا َن ب ُح َ
َ
َ
الح ،ثُم ِسرنَا إلَى ي ه ِ
ود
صغَُر َع ْن َح ْم ِل الس ِ
ل َُه ْم بِ َها َمنَا ِز ُل َكثِ َيرة -فَ َع َر ْ
َج ْزنَا َم ْن َكا َن يُ ِط ُ
اهنَا أ ْ
ضنَا َه ُ
َُ
الح َوَر َد ْدنَا َم ْن َ
َص َحابَنَا ،فَأ َ
ْ
يق الس َ
ٍ
ول الل ِه أَ ْن نَلْتَ ِق َى نَ ْح ُن
ود إلَى الْيَ ْوِم َوأَنَا أ َْر ُجو يَا َر ُس َ
ف ِش ْئ نَا ،فَ َذل ْ
اه ْم َك ْي َ
ت لَنَا َسائُِر يَ ُه َ
َعز يَ ُه َ
س ْي َكةََ ،و ُه ْم أ َ
ود َكانُوا يَ ْوَمئِذ فَ َقتَ لْنَ ُ
ُح َ
َوقُ َريْش ،فَ يُ ِقر اللهُ َعيْ نَك ِمنْ ُه ْم.
وحَ :ما ظَنَ ْنت إال أَن ُك ْم
ول :لَما َكا َن ِم ْن الن َها ِر َر َج َع إلَى أَ ْهلِ ِه بِ ُخ ْربَى ،فَ َق َ
وح ،يَ ُق ُ
ْج ُم ِ
ْج ُم ِ
ال لَهُ أَبُوهُ َع ْم ُرو بْ ُن ال َ
َوَكا َن َخال ُد بْ ُن َع ْم ِرو بْ ِن ال َ
ال :إن رس َ ِ
اس بِالْبُ ْق ِع.
قَ ْد ِس ْرتُ ْم ،فَ َق َ
ول الله صلى اهلل عليه وسلم يَ ْع ِر ُ
َُ
ض الن َ
ِ
ال َع ْمرو :نِ ْع َم الْ َفأ ُْلَ ،واَلل ِه إنى أل َْر ُجو أَ ْن تَ غْنَ ُموا َوأَ ْن تَظْ َف ُروا بِ ُم ْش ِركِى قُ َريْ ٍ
ول الل ِه
ال :فَِإن َر ُس َ
س ْي َكةَ .قَ َ
قَ َ
ش إن َه َذا َم ْن ِزلُنَا يَ ْوَم س ْرنَا إلَى ُح َ
ت فِى نَ ْف ِسى أَ ْن أَ ْشتَ ِريَ َهاَ ،حتى ا ْشتَ َر َاها َس ْع ُد بْ ُن أَبِى َوق ٍ
اص بِبِك َْريْ ِن،
اس َمهُ َو َسماهُ الس ْقيَا .قَ َ
ال :فَ َكانَ ْ
صلى اهلل عليه وسلم قَ ْد غَي َر ْ
َويُ َق ُال :بِ َسبْ ِع أ ََو ٍاق .قَ َال فَ ُذكِ َر لِلنبِى صلى اهلل عليه وسلم :أَن َس ْع ًدا ا ْشتَ َر َاها ،فَ َق َالَ “ :ربِ َح الْبَ ْي ُع”.
Warkaas macnihiisu waxaa weeye:
–Xusaykanaحسيكة\Bartaani waxay ahayd bartaan degnay markaan ku duulnay Xusaykah
waxaa degganaa yuhuud oo guryo badan ku lahaa.حسيكة\
Markaasaan raggeenna halkaan ku kala saarnay intaan kor meernay oo aan u oggolaannay
inay duullaanka aadaan inta hubka qaadi karta, dibna aan u celinnay inta ka tabar daran
– degganحسيكة\inay hubka qaadaan. Markaasaan ku duulnay yuhuudda Xusaykah
la yiraahdo oo u dhow buurta laحسيكة\waxayna degganaayeen meeshaas Xusaykah
حسيكة oo sidaasaa loo yiraahdaa Xusaykah Al Th-thubaabالذباب\yiraahdo Al Th-thubaab
- kuwaasoo ahaa kuwa yuhuudda waagaas ugu xoog badnaa, markaasaan u laynayالذباب\
sidaan doonno, oo markaasay yuhuudda intooda kale noo dulloobeen ilaa maanta.
Aniguna waxaan rajaynayaa inuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
oo uu Ilaahay markaas kuقريش\ Aalihi Wa Sallam iyo annagu aan la kulanno Quraysh
”tuso waxay ishaadu ku qabowsato.
88
Khallaad bin Camr bin Jamuux خالد بن عمرو بن الجموحwuxuu oran jiray:
“ayadoo ay wali malintii tahay ayuu guriga ehelkiisa ku noqday oo ku yiillay
Khurbaa\ خربىmarkaasuu aabihiis Camr bin Al Jamuux عمرو بن الجموحwuxuu ku yiri:
“uma malaynayn waxaan ahayn inaad tagteen!”
Markaasuu wuxuu yiri:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ragguu ku
kormeeray barta la yiraahdo Al Buqcu\البقع.”
Markaasuu Camr\ عمروwuxuu yiri:
“Waa yididiilo nicmo leh, oo wa Allaahi\ وهللاanigu waxaan rajaynayaa inaad ka
ghaniimaysataan oo ka adkaataan gaalada Quraysh\ !قريشTan weeye meeshaan degnay
maalintaan ku duulnay Xusaykah\ ”!حسيكةWuxuu yiri:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam meesha
magaceeduu beddelay wuxuuna u bixiyay Al Ssuqyaa\”!السقيا
Camr\ عمروwuxuu yiri:
“markaasaa waxaa naftayda gashay inaan bartaas gato, waxaase gatay Sacd bin Abii
Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصoo ku gatay laba halaad oo geela, waxaana la yiri toddoba
wiqiyadood ayuu ku gatay.”
Markaasaa Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam loo sheegay inuu
Sacd\ سعدAl Ssuqyaa\ السقياgatay markaasuu wuxuu yiri:
.”“ َربِ َح الْبَ ْي ُع
“rabixa al baycu!” oo macnihiisu yahay: “waa ribxay oo faaiiday ganacsigaasu!”
Waa intaas warkaan Al Waaqidii\ الواقديkasoo qaadannay markaan.
Ibnu Al Athiir\ إبن األثيرwuxuu Al Nihaayah\ النهايةku yiri:
“Al buqcu\ البقعwaxaa la yiraahdaa addoommada la leeyahay, waxaa kaloo la yiraahdaa
rag saboolnimo daraadeed dharkooda kabtay, waxaana kaloo la yiraahdaa ceel Al
Madiinah\ المدينةku yaalla. Macnooyin kaloo badanna waa ku sheegay.”
Al Suqyaana\ السقياwaa nicmo lagu helay waraabinta Ilaahay iyo gargaarkiisa.
Masjidkaanu wuxuu ku dhex jiraa maxadhada treenka oo hore u jiri jiri zamanka
Cuthmaaniyiinta, albaabka hore ee wayn oo maxadhada laga galana waa xiran yahay.
Waa hore ayaan helay albaabkoo furan ayadoo masjidkana la cusbooneysiinayo,
markaasaan galay oo salaad ku tukaday, wa al xamdu li Allaahi.
89
Masjidu Al Suqayaa\ مسجد السقياee Al Madiinah Al Munawwarah\المدينة المنورة. Xasanwali
1432H/2011M.
Gaadiidka muslmiinta
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Muslimiintu waxay wateen saddex fars oo kala ah (Kow) Faraska Al Miqdaadu bin
Camr\المقداد بن عمرو, ahna ninka loo yaqaanno Al Miqdaadu bin Al Aswadu المقداد بن
\األسود, magaciisuna yahay Sabxah\ سبحةoo dheereyntiisa loogu bixiyey sida isagoo
hawada ku dabaalanaya oo kale. Waxaa kaloo la yiri bal magaciisu wuxuu ahaa
Baczajah\ بعزجةsiduu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيu wariyay. (Labo) Faraska Al Zzubayru
ibnu Al Cawwaamu\الزبير بن العوام, oo magaciisu yahay Al Yacsuubu\اليعسوب, lana yiri waa
Al Saylu\السيل. (Saddex) Faraska Marthad bin Abii Marthad Al Ghanawii مرثد بن أبي مرثد
\الغنوي.
Waxaa kaloo la yiri waxay wateen laba faras oo keli ah, ahna kuwa Al Miqdaadu \المقداد
iyo Al Zubayru\ الزبير.
Waxaa kaloo la yiri wuxuu ahaa faraska Al Miqdaadu المقدادoo keli ah.
Waxay kaloo wateen toddobaatan rati oo ay kiiba saddex nin tookeystaan. Waxaana rati
wadaagay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo Calii bin Abii
Dhaalib علي بن أبي طالبiyo Marthad bin Abii Marthad Al Ghanawii مرثد بن أبي مرثد
\الغنوي, siduu ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقu yiri.
90
Imaam Axmadna\ األمام أحمدwuxuu wariyay inay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, la wadaageen Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبiyo Abuu Lubaabah أبو
\لبابة. Markaasey markay tookadiisa tahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, inuu
lugeeyo ayay waxay ku yiraahdaan:
"Annagaa kuu lugeyneynnee adigu fuul."
Markaasuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiraahdaa:
". وما أنا أغنى عن األجر منكما،"ما أنتم بأقوى مني على المشي
"Maa antumaa bi aqwaa minnii calaa al mashyi, wa anaa bi aghnaa cani al ajri
minkumaa." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Labadiinnu socodka iigama xoog badnidin, aniguna ajarka idiinkama baahi yari."
Safarka intiisa horena waxaa Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la qayb ahaa
Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبiyo Abuu Lubaabah\أبو لبابة. Marka Abuu
Lubaabah\ أبو لبابةAl Madiinah\ المدينةloo celiyayna waxaa meeshiisa galay Marthad bin
Abii Marthad\مرثد بن أبي مرثد.
Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\ حمزة بن عبد المطلبiyo Zayd bin Xaarithah زيد بن
\ حارثةiyo Abuu Kabshah\ أبو كبشةiyo Anasah\ أنسةlabada mawle ee Rasuulka Ilaahay,
Sallaa allaahu Calayhi Wasallam, waxay tookeysteen rati.
Abuu Bakar\ أبوبكرiyo Cumar\ عمرiyo Cabdu Al Rraxmaan bin Cawf عبد الرحمن بن
\ عوفwaxay ayaguna wadaageen rati siduu ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقu wariyay.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ciidanka dhabarkiisa madax
uga dhigay Qays bin Sacsacah\قيس بن صعصعة, oo u dhashay Banuu Maazin bin Al
Nnajjaar\بنو مازن بن النجار.
Gaadiiddka gaalada
Gaadiidka gaalada Quraysh\ قريشay fuushanaayeen wuxuu ahaa boqol faras iyo toddoba
boqol oo rati, siday Muslim\ مسلمiyo ghayrkiisba u wariyeen.
Dariiqa Badar\الطريق إلى بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu qaaday dariiqa kore ee Al
Madiinah\ المدينةkasoo baxa oo Makkah\ مكةaada, kaddibna Al Caqiiqu\( العقيقoo ah waadi
waadiyada Al Madiinah\ المدنةka mid ah oo Thaa Al Xulayfah\ ذا حليفةoo maanta loo
yaqaan Abyaaru Calii\إبيار علي, masjidka laga ixraamto oo ah miiqaatka reer Al
Madiinah\ المدينةee xajjka una jira sagaal kiilloomitir dabadiis ah), kaddibna Thaa Al
Xulayfah\ذو الحليفة, kaddibna Uulaati Al Jayshi\( آوالت الجيشoo ah taag weyn oo Al
Caqiiqu\ العقيقkusoo biyo shuba, maantana la yiraahdo Al Shalabiyyah\)الشلبية.
91
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam maray Turbaan\( تربانoo ah waadi Al
Madiinah المدينةu jira afar iyo labaatan kiiloomitir, kuna biyo dara waadiga Malal \ملل,
sidaan ugu soo aragnay duullaanka Thuu Al Cushayrah\)ذو العشيرة.
Kaddibna waadiga Malal\( مللoo waadiga Malal\ مللwuxuu Al Madiinah\ المددينةu jiraa
afartan kiiloomitir). Kaddibna Ghamiisu Al Xamaam\( غميس الحمامoo ah waadi ka mid ah
waadiyada Al Madiinah\ المدينةoo waadiga Al Furaysh\ فريشkula kulma Maryayn مريينoo
ku began bilowga maxadh-dhata Al Sayaalah\"محطة "السيالة, dhankiisa midigna ay ku
yaalliin Sukhayraati Al Yamaam\صخيرات اليمامة. Waxayna ka tirsan tahay Maryayn\)مريين.
Kaddibna
Sukhayraati Al Yamaamصخيرات اليمامة, kaddibna Al Ssayaalah\( السيالةoo toddoba iyo
afartan kiiloomitir Al Madiinah\ المدينةu jirta), kaddibna Fajj Al Rrawxaa'\( فج الروحاءoo al
Madiinah\ المدينةu jirta shan iyo toddobaatan kiiloomitir), kaddibna \( شنوكةoo ah taag
weyn oo Al Rrawxaa'\ الروحاءku biyo shuba) oo ah dariiqa toosan.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam markuu gaaray Cirqi Al Th-thabyah عرق
\ الظبيةoo ah saddex kiiloomitir Al Rrawxaa'\ الروحاءka hor) wuxuu halkaas kula kulmay
nin reer miyi ah.
Markaasey safarka Quraysh\ قريشoo ay doonayeen ka warsadeen, wax warna ahna kama
ayan helin. Markaasuu raggu wuxuu ninkaas ku yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, salaan!"
Wuxuu yiri:
"Ma Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaa idinku jira?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa".
Markaasuu salaamay, kaddibna uu yiri:
"Haddaad Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, tahay ii sheeg waxa
caloosha hasheydaan ku jira."
Markaasuu Salamah bin Salamah bin Waqsh\ سلمة بن سلمة بن وقشwuxuu ku yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ha warsan ee aniga ii kaalay,
anigaa kuu sheegaya waxa caloosheeda ku jiree: adigaa hasha abaahiyey caloosheedana
waxaa ku jira orgi yar oo aad adigu dhashay."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". أفحشت على الرجل،"مه
"Mah, afxashta calaa al rrajuli",
oo macnihiisu yahay:
"Ku filan oo ninka waad aflagaadeysay."
Kaddibna Sallaa Allahu Calayhi Wasallam wuu ka jeestay Salamah\سلمة.
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku degay ceelka
Al Rrawxaa'\ الروحاءoo magaciisa la yiraahdo Sajsaj\سجسج, kaddibna wuu ka guuray oo
92
markuu marayo barta la yirahdo Al Munsaraf\المنصرف, (oo ah tuulo Al Madiinah\ المدينةu
jirta sideetan kiiloomitir , kuna taalla dariiqa Makkah\ ) مكةayuu tuuladaas bidixdiisa
yeelay, wuxuuna xagga midigta u qaaday xagga dhulka fidsan ee Al Nnaaziyah\النازية,
isagoo Badar\ بدرu socda.
Markaasuu Sallaa Allahu Calayhi Wasallam, markuu halkaas yimid wuxuu gooyey waadi
la yiraahdo Ruxqaan\ رحقانoo u dhexeeya Al Nnaaziyah\ النازيةiyo jiirta Al Saffraa' مضيق
\الصفراء, markuu jiirtaas kasoo baxayna uuna u dhow yahay Al Safraa' \ الصفراءayuu Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu Badar\ بدرu diray Basbas bin Camr Al Juhaniyyu بسبس
\ بن عمرو الجهنيoo Banii Saacidah\ بني ساعدةxaliifkooda ah iyo Cadiyya bin Abii Al
Zzaghbaa' Al Juhanii\ عدي بن أبي الزغباء الجهنيxaliifka Banuu Al Nnajjaar\بنو النجار, si ay
warka ugu soo helaan ku saabsan Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبو سفيان بن حربiyo
ghayrkiisaba.
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu guuray. Markaasuu
markuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Safraa'a\ الصفراءyimid, waana tuulo laba
buurood dhexdooda ku taalla, ayuu wuxuu wareystay magacda labadooda buurood.
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Middood waxaa la yiraahdaa Muslix\مسلح, tan kalena Mukhrii'u\ "مخرىءoo labadooda
magac macnohoodu yahay "Fulayga dagaalka ka carara ayadoo dagaalku socdo".
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu weydiiyey dadka dega cidday
yihiin, waxaana la yiri waa "Banuu Al Nnaar\ بنو النارiyo Banuu Xurayq\بنو خريق, laba jilib
oo Banuu Ghifaar\ بنو غفارka tirsan", oo magacdooda macnohoodu yahay reerka naarta
iyo reerka gubashada.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam kahday iyo dhex mariddoodaba. Markaasuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, bartaas magaceedu xun yahay ka
tegey, uuna Al Safraa'a\ الصفراءbidisxdiisa yeelay, uuna midigta qaaday, waadi la
yiraahdo Thafiraan\ذفران, oo uu waadigaas gooyey, kaddibna uu degay."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu kahan jiray magacda xun oo
wuxuuba umaradiisa uu xilka u dhiibo ku oran jiray, una dhigi jiray:
"."إذا أبردتم إلي فاجعلوه حسن الوجه حسن اإلسم
"ithaa abradtum ilayya fa ajcaluuhu xasana al wajhi xasana al ismi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Haddaad ergay ii soo direysaan waxaad ii soo dirtaan mid waji qurxoon leh iyo magac
qurxoon."
93
Hadalka Abuu Bakar\أبوبكر, Cumar\ عمرiyo Al Miqdaaduالمقداد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa u yimid warka
ku saabsan inay Qurayshi\ قريشusoo socoto inay safarkeeda ganacsi ka celiyaan.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam dadka la tashaday, uuna warka
Quraysh\ قريشku saabsan u sheegay.
Markaasaa waxaa istaagay Abuu Bakr Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقoo hadlay, hadal
fiicanna yiri.
Dabadiisna waxaa istaagay Cumar\ عمرoo hadlay, hadal fiicanna yiri.
Kaddibna waxaa istaagay Al Miqdaadu bin Camr\ المقداد بن عمروoo yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, aad meeshuu Ilaahay ku tuso,
annaguna waan kula soconnaaye. Wa Allaahi\ وهللاinaanan kugu oranayn siday reer Banii
Israa'iil\ بني إسرائيلMuuse\ موسىku tiri
ِ
ِ َ ت ورب
)21( ون
ْ ا ْذ َه
ُ ُّك فَقَات ََل إِنَّا َه
َ اه َنا قَاع ُد
َ َ َ ب أ َْن
"ith-hab anta wa Rabbuka fa qaatilaa innaa haahunaa qaaciduuna",
ahna Aayadda afar iyo labaatanaad ee Suuratu Al Maa'idah\ سورة المائدةoo macneheedu
yahay:
"Socda adiga iyo Rabbigaa oo dagaallama, annaguna halkaanaan fadhiyeynaaye."
Waxaanse leenahay: "Socda adiga iyo Rabbigaa oo dagaallama, annaguna waan idinla
dagaallameynnaaye".
Waxaan ku dhaartay Midka runta kugu soo diray, haddaad nala aadid Birku Al
Ghimaadi برك الغمادdagaalka waan kula wadeynnaa oo kuwa difaacaya aan la
dagaallameynnaa ilaa aad gacanta uga dhigtid."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."خيرا
"Khayran", oo ah "Waa khayr", uuna u duceeyey.
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Ma arag cid sheegtay hadalka Abuu Bakar\ أبوبكرyiri, laakiin ibnu Cuqbah\ عقبةiyo ibnu
Caa'ith\ عائذwaxay wariyeen inuu Cumar\ عمرyiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa Quraysh \ قريشiyo
xooggeedii, oo wa Allaahi\ وهللاinaan la dullayn tan iyo intay xoogeysatay, ayanna
rumayn tan iyo intay gaaloobeen. Wa Allaahi وهللاway kula dagaallamayaan ee isku
diyaari diyaargarowgeeda, una cududeyso cududday u baahan tahay."
94
Birku Al Ghamaadi\برك الغمادي
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri: "Birku Al Ghimaadi\ برك الغماديwaa tuulo xeebta Badda
Cas ku taalla oo Makkah\ مكةkoofur ka xigta lix boqol oo kiiloomitir qiyaas. Birkina\برك
waa geed carfoon oo shaaha lagu darsado."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo Ansaarta\ األنصارla tashaday
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay Abuu Bakar\ أبوبكرiyo Cumar\ عمرiyo Al Miqdaadu المقدادsidaas yiraahdeen,
ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."أشيروا علي أيها الناس
"Ashiiruu calayya ayyuhaa al nnaasu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"ila taliya dadow", isagoo, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ansaarta \ األنصارu dan leh.
Sababtuna waxay tahay inay Ansaartu\ األنصارciidanka ugu fara badan yihiin, iyo markay
Al Caqabah\ العقبةku baayaceen ay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, annagu waxaan barii ka nahay
thimmadaada\ ذمتكoo ah ilaalintaada iyo dammaano qaadkaaga jeer aad dalkeenna
timaadid. Markaad annaga noo timaadidna waxaad geleysaa difaaceenna oo aan kaa
difaaceynnaa waxaan ka difaacno caruurteenna iyo haweenkeenna."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ka baqay inayan
Ansaartu\ األنصارu arag inuusan hiilkiisu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, korkooda
yahay intaan ahayn markuu cadawgiisu Al Madiinah\ المدينةugu yimaado oo uu kusoo
weeraro, uusanna korkooda ahayn inay safar u raacaan oo cadawgiisa dalkooda ugu
tagaan.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sidaas yiri ayuu
Sacd bin Mucaath\ سعد بن معاذwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaad mooddaa inaad annaga noo dan leedahay Rasuulka Ilaahyow,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."أجل
"Ajal" oo ah "Haa."
Wuxuu yiri Sacd\سعد:
"Waan aaminnay oo aan ku rumaynnay, waxaad la timidna aan ka markhaati kacnay inay
run yihiin, waxaanna ku siinnay cahdiyadeenna iyo heshiiskeenna inaan ku maqalno oo
aan ku adeecno.
95
Marka Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soco, annaguna waan kula
jirnaaye. Waxaan ku dhaarannay Midka xaqqa kugu soo diray in haddaad badda nala
goysid oo aad dhex gashid waan kula geleynnaa, oo nin keli ah oo naga mid ahi kaama
uusan hareen. Mana kahaneynno inaan cadawgaaga la kulantid annagoo kula jirna
berrito, oo waxaan nahay rag xarbiga u adkeysta oo waayo arag ku ah, markay cadawga
la kulmaanna la isku hallayn karo. Waxaan rajeyneynnaa inuu Ilaahay berrito naga kaa
tuso waxay ishaadu ku qabawsato ee nagu wad barakada Ilaahay."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku farxay hadalka
Sacd\سعد, uuna firfircooni geliyay, kaddibna uu yiri:
وهللا لكأني اآلن أنظر إلى مصارع."سيروا وأبشروا فإن هللا تعالى قد وعدني إحدا الطائفتين
".القوم
"Siiruu wa abshiruu fa inna Allaaha Tacaalaa qad wacadanii ixdaa al al dhdhaaifatayni. WaAllaahi la ka'annii al aana anthuru ilaa masaarici al qawmi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Socda, bishaareystana, oo Ilaahay Tacaalaa هللا تعالىwuxuu iga ballan qaaday labada
kooxood midkood, waana inuu safarka ganacsi furto ama ciidanka cadawga jebiyaa. Wa
Allaahi وهللاwaaba anigoo haddeer u jeeda meelaha ragga cadawga lagu dilayo."
Raadinta warka Quraysh\قريش
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddib Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi Wasallam, wuu ka guuray
Thaafiraan\ذافران, wuxuuna qaaday jiir la yiraahdo Al Asaafir\( األصافرoo buuraaleyda Al
Juxfah\ الجحفةu dhow, oo dariiqa Makkah\ مكةiyo Al Madiinah\ المدينةisku xira midigta ka
xiga, maantana Al Ssufuri\ الصفرla yiraahdo), kaddibna wuxuu kusoo daadegay tuulo la
yiraahdo Al Ddabbah\الدبة, kaddibna uu midigtiisa Xannaan\( الحنانoo ah buur wayn oo
ciid ah oo kusoo foorarta tuulada Badar\بدر, lana yiraahdo oo kale Al Cazzaafu\العزاف,
caammaduna u taqaanno Qawzu Calii\ )قوز عليyeelay, kaddibna wuxuu ku degay Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam Badar\ بدرmeel u dhow.
Markaasay isaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo nin asxaabtiisa ka mid ah, oo ah
Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, daabad fuuleen oo ay socdeen ilaa ay kala
kulmaan oday Carab ah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri waa Sufyaan Al Damrii سفيان
\)الضمري.
Markaasey Quraysh\ قريشka wareysteen iyo Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, iyo asxaabtiisa iyo waxa kasoo gaaray.
Markaasuu odagu wuxuu yiri:
"idiin sheegi mayo jeer aad ii sheegtaan ciddaad labadiinnu tihiin."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
96
"."إذا أخبرتنا أخبرناك
"ithaa akhbartanaa akhbarnaaka",
oo macnihiisu yahay:
"Haddaad waxaan ku weydiinnay noo sheegtid, annaguna waan kuu sheegeynna markaas
ciddaan nahay."
Markaasu odagu wuxuu yiri:
"Ma sidaasaan isku dhaafsannaa?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."نعم
"Nacam" oo ah "Haa."
Odagu wuxuu markaas yiri:
"Waxaa isoo gaaray inuu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo
asxaabtiisu ay maalin hebla soo bexeen. Marka hadduu midka warka ii sheegay run ii
sheegay maanta waxay ku sugan yihiin meel hebla", ahna meeshay Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisu run ahaan ku sugan yihiin.
Wuxuu yiri:
"Waxaana isoo gaaray inay Quraysh\ قريشsoo baxday maalin hebla. Marka hadduu kan
warka ii sheegay run ii sheegay waxay maanta ku sugan yihiin meel hebla", oo ah
meeshay run ahaan Qurayshi\ قريشku sugan tahay."
Markaasuu odagu markuu warkiisa kasoo jeestay ayuu wuxuu yiri:
"Labadiinnu yaad tihiin?"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."نحن من ماء
"Naxnu min maa'",
oo macnihiisu yahay:
"annagu waxaan ka nimid biyo."
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu ka gaddoomay.
Odaguna wuxuu lahaa: "Ma biyaha Ciraaq\ عراقbaa?"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam asxaabtiisa usoo laabtay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markay galabtii noqotay
ayuu wuxuu diray Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبiyo Al Zzubayru ibnu Al
Cawwaamu\ الزبير بن العوامiyo Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصoo ay rag kale
oo asxaabtiisa ahi la socdaan, una diray ceelka Badar\بدر, si ay warka ugu soo ogaadaan.
97
Markaasey halkaas ceelka ah waxay ka heleen laba addoon oo Quraysh\ قريشbiyo usoo
aroortay, kalana ah Aslam\ أسلمoo ah addoonka Banii Al Xajjaaj\بني الحجاج, iyo Cariid
Abuu Yasaar\ عريض أبو يسارaddoonka Banii Al Caas bin Saciid\بني العاص بن سعيد.
Markaasey soo qabteen oo ay degmadooda keeneen oo ay wareysteen, ayadoo uu
markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, salaad u taagan yahay oo
uu tukanayo. Markaasey labadooduba waxay yiraahdeen:
"Waxaan nahay waraabka Quraysh\ قريشoo waxay noo soo direen inaan biyo usoo
dhaaminno."
Markaasey raggu hadalkoodaas neceen, ayna rajeeyeen inuu leeyahay Abuu Sufyaan أبو
\سفيان. Markaasey labadoodaba garaaceen. Markaasey markay si xun u xanuujiyeen ayay
waxay yiraahdeen:
"Waxaa na leh Abuu Sufyaan\"أبوسفيان. Markaasey iska daayeen garaaciddooda.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu rukuucay oo u laba goor
sujuuday, kaddibna uu salaamo naqsaday, uuna yiri:
". أخبراني عن قريش. صدقا وهللا إنهما لقريش. وإذ كذباكم تركتموهما،"إذا صدقاكم ضربتموهما
"ithaa sadaqaakum darabtumuuhumaa, wa itha kathabaakum taraktumuuhumaa.
Sadaqaa waAllaahi innahumaa li Qurayshin. Akhibiraanii can Qurayshin?"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Markay runta idiin sheegaanna waad garaaceysaan, markay been idiin sheegaanna waad
deyneysaan! Wa Allaahi وهللاlabadooduba run ayay idiin shegeen oo waxaa leh
Quraysh\قريش."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu labada nin ku yiri:
"Quraysh iiga warrama?"
Waxay yiraahdeen: "Wa Allaahi وهللاwaxay joogaan buurtaan bacaadka ah gadaasheeda
oo aad uga jeedid dhanka waadiga ee Al Madiinah\ المدينةka fog labadiisa dhan."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""كم القوم؟
"Kam al qawmu?"
oo macnihiisu yahay:
"Raggu waa meeqa?"
Waxay yiraahdeen:
"Waa badan yihiin."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""ماعدتهم؟
98
"Maa ciddatuhum?"
oo macnihiisu yahay:
"Tiradoodu waa meeqa?"
Waxay yirahdeen: "Ma ogin."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""كم ينحرون كل يوم؟
"Kam yanxaruuna kulla yawmin?"
oo macnihiisu yahay:
"Meeqa halaad oo geela ayay maalin walba gawracdaan?"
Waxay yirahdeen:
"Maalin sagaal maalinna toban."
Markaasu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."القوم فيما بين التسعمائة وألف
"Al qawmu fiimaa bayna al tiscami'ata wa al alfa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Raggu waa inta u dhexeysa sagaal boqol ilaa kun nin."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wxuu yiri:
""فمن فيهم من أشراف قريش؟
"Fa man fiihim min ashraafi Qurayshin?"
oo macnihiisu yahay:
"Yaana kaga jira madaxda Quraysh?"
Waxay yiraahdeen:
"Cutbah bin Rabiicah\عتبة بن ربيعة, iyo Shaybah bin Rabiicah\شيبة بن ربيعة, iyo Abuu Al
Bakhtariyyu bin Hishaam\أبو البختري بن هشام, iyo Xakiim bin Xizaam\حكيم بن حزام, iyo
Nawfal bin Khuwaylid\نوفل بن خويلد, iyo Al Xaarith bin Caamir bin Nawfal الحارث بن عامر
\بن نوفل, iyo Dhucaymah bin Cadiyy bin Nawfal\طعيمة بن عدي بن نوفل, iyo Al Nadr bin Al
Xaarith\النضر با الحارث, iyo Zamcah bin Al Aswadزمعة بن األسود, iyo Abuu Jahal bin
Hishaam\أبوجهل بن هشام, iyo Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف, iyo Nubayh\ نبيهiyo
Munabbih منبهilmo Al Xajjaaj\الحجاج, iyo Suhayl bin Camr\سهيل بن عمرو, iyo Camr bin
Cabdu Wudd\عمرو بن عبد ود."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, wuxuu yiri:
99
"."هذه مكة قد ألقت إليكم أفالذ كبدها
"Haathihi Makkah qad alqat ilaykum aflaatha kabidihaa",
oo macnihiisu yahay:
"Tani waa Makkah\ مكةoo idiin soo tuurtay cadadka beerkeeda."
Al Zarqaani\ الزرقانيwxuu yiri:
"Beerka oo neefka uurkiisa ku jira wuxuu ahaa xubinta Carabtu ugu jecelyihiin in ratiga
looga shiilo."
Basbas\ بسبسiyo Cadiyy\عدي
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Basbas bin Camr\ بسبس بن عمروiyo Cadiyy bin Abii Al Zaghbaa'\ عدي بن الزغباءway
socdeen ilaa ay Badar\ بدرka degaan. Markaasey ratigay saarnayeen fariisiyeen taag
ceelka agtiisa ah. Markaasey waxay qaateen wadaan harag ah oo ay siteen oo ay markaas
ku dhaansadeen.
Markaasna waxaa ceelka dushiisa ah Majdiyyu bin Camr Al Juhaniyyu مجدي بن عمرو
\الجهني. Markaasey Cadiyy عديiyo Basbas\ بسبسwaxay maqleen laba gabdhood oo
gabdhaha tuulada ka mid ah oo dayn ay isku leeyihiin ka doodaya, o ay midda wax lagu
leeyahay ay saaxiibteed ku leedahay:
"Safarka ganacsi wuxuu imaanaya berri ama saadambe. Markaasaan u shaqaynayaa oo
aan markaas ku siinayaa waxaad igu lahayd."
Markaasuu Majdiyyu\ مجديwuxuu yiri:
"Run ayaad sheegtay", kaddibna wuu isaga dhex baxay.
Warkaasna waxaa ayaguna maqlay Cadiyy\ عديiyo Basbas\بسبس. Markaasey ratigooda
ku fariisteen oo ay soo dhaqaaqeen, ayna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, u yimaadeen oo waxay maqleen ay u sheegeen."
Badbaadidda Abuu Sufyaan\أبوسفيان
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasaa waxaa ceelka yimid Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربoo safarka kasoo
hormaray, digtoonaan daraadeed. Markaasuu wuxuu Majdiyyu bin Camr\ مجدي بن عمروku
yiri:
"Axadna ma aragteen?"
Wuxuu yiri:
"Axad aan diidno ma arag, waxaanse arkay laba nin oo rati saaran oo taaggaan agtiisa
ratigooda fariisiyey, kaddibna wadaantooda ku dhaansaday, kaddibna gaddoomay."
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu tegey meeshay hashooda fariisiyeen, oo wuxuu
gacantiisa kusoo qaaday saalada hasha oo uu farihiisa ku burburiyay. Markaasuu wuxuu
arkay inay lafo timireed ku jiraan saalada dhexdeeda. Markaasuu wuxuu yiri:
100
"Tani wa Allaahi\ وهللاwaa calafka Yathrib\يثرب."
Markaasuu si dhakhso leh asxaabtiisa dib ugu laabtay, oo uu wajiga safarkiisa ka duway
dariiqa , oo uu xagga xeebta Badda Cas la aaday, isago Badar \ بدرbidixdiisa yeelay, socod
dheereynna ku soconaya." Sidaas ayuu Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربsafarka
Quraysheed\ قريشula badbaaday.
Riyada Juhaymجهيم
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qurayshna\ قريشway timid, oo markay Al Juxfah\( الجحفةoo Raabigh\ رابغlaba iyo
labaatan kiiloomitir xagga qorrax kasoo bax ka xigta) degeen ayuu ninka la yiraahdo
Juhaym bin Al Ssalti bin Makhramah bin Al Mudh-dhalib bin Cabdu Manaaf جهيم بن الصلت
\ بن مخرمة بن المطلب بن عبد منافriyooday, wuxuuna yiri: "Waxaan u riyooday siduu qofka
hurdaa u riyoodo oo kale, anigoose u dhexeya mid hurda iyo mid soo jeeda. Markaasaan
waxaan arkay nin faras saaran oo yimid oo istaagay, waxaana la socda rati uu leeyahay
kaddibna wuxuu ninku yiri:
"Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن ربيعةwaa la dilay iyo Shaybah bin Rabiicah\ شيبة بن ربيعةiyo
Abuu Al Xakam bin Hishaam\ أبو الحكم بن هشامiyo Umayyah bin Khalaf\ أمية بن خلفiyo
hebel iyo hebel, oo uu markaas tiriyey rag ka mid ah kuwa Badar \ بدرlagu dilay oo
madaxda Quraysh\ قريشah.
Kaddibna waxaan arkay isagoo ratigiisa laabta ka muday oo xerada askarta kusii dhex sii
daayey. Markaasuusan jirin khaymad khaymadaha askarta ka mid ah ee illaa waa tuu ku
daatay dhiiggiisu."
Markaasuu markuu warka riyadaasu gaaray Abuu Jahal\ أبوجهلayuu wuxuu yiri:
"Kanna waa Nabi kale ee reer Banuu Al Mudh-dhalib\ !بنو المطلبBerri ayuu ogaanayaa
kan la dilayo markaan kulanno."
Abuu Sufyaan\ أبوسفيانdagaal ma doonayn
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Sufyaan\ أبوسفيانmarkuu arkay inuu safarkiisu u badbaaday, ayuu Quraysh\قريش
farriin u diray kuna yiri:
"Adinku waxaad usoo baxdeen inaad safarkiinna ganacsi badbaadisaan, iyo raggiinna iyo
maalkiinna, Ilaahayna waa badbaadiyay. Marka noqda."
Markaasuu Abuu Jahal bin Hishaam\ أبوجهل بن هشامwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan noqoneyn jeer aan Badar\ بدرdegno -oo Badar\ بدرwaxay ahayd
suuq ka mid ah aswaaqda Carabta oo ay isgu imaan jireen sanadkiiba mar- oo aan saddex
maalmood degganaanno, oo aan geel ku gawracno, oo aan dadka khamro waraabinno, ay
haweenka heesana noo heesaan, Carabtuna ay na maqasho socodkeenna iyo inaan isu
nimid oo ay sidaas weligood nooga cabsadaan wixii ayada ka dambeeya. Na wada."
101
Noqoshada Banuu Zuhrah\بنوزهرة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Al Akhnasu bin Shariiq bin Camr bin Wahb Al Thaqafii األخنس بن شريق بن
\ عمرو بن وهب الثقفيoo ahaa xaliifka Qurayshta\ قريشBanuu Zuhrah\بنوزهرة, wuxuu ayagoo
markaas Al Juxfah\ الجحفةku sugan Banuu Zuhrah\ بنوزهرةku yiri:
"Reer Banuu Zuhrow\ بنوزهرة, Ilaahay waa idiin badbaadiyay maalkiinna, wuuna idiin
fakiyay ninkiinna la socday oo ahaa Makhramah bin Nawfal \مخرمة بن نوفل. Adinkuna
waxaad usoo baxdeen inaad difaacdaan isaga iyo maalkiisa. Marka, fulaynnimada aniga
ii saara ee laabta, oo dani idiinkuma jirto inaad dagaal gashaan ayan faa'iido idiinku jirin,
siduu midkaan -wuxuuna ka wadaa Abuu Jahal\أبوجهل- doonayo inaan yeelno."
Markaasey Makkah\ مكةdib ugu laabteen, oo uusan nin u dhashay Banuu Zuhrah\بنوزهرة
ka qayb gelin Dagaalka Badar\بدر, oo way adeeceen, wuxuuna ahaa nin ay adeecaan.
Banuu Zuhrah\ بنوزهرةwaxaa ka dhalatay Aamina bintu Wahab\آمنة بنت وهب, oo ah
hooyada dhashay Nabi Muxammad, sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Qabiil walba oo Quraysh\ قريشahna waxaa kasoo baxay rag intaan ahayn reer Banuu
Cadiyy bin Kacb\ بنو عدي بن كعبoo uusan nin keli ahba kasoo bixin. Banuu Cadiyy bin
Kacb بنو عدي بن كعبwaxaa ka dhashay Amiiru Al Mu'miniina Abuu Xafs Cumar bin Al
Khadh-dhaab\أمير المؤمنين أبو حفص عمر بن الخطاب, Allaaha raali ka noqdee.
Sidaas ayay Banuu Zuhrah-na بنو عدي بن كعبla laabatay Al Akhnas bin Shariiq األخنس بن
\شريق. Markaaseyan labadaas qabiil axadna Badar\ بدرgoob joog ka ahayn.
Markaasey Qurayshi\ قريشdhaqaaqday. Waxaana jirtay inay Dhaalib bin Abii
Dhaalib\طالب بن أبي طالب, oo ragga la socday, iyo rag kaloo Quraysh\ قريشah uu hadal
dhex maray, oo waxay yiraahdeen: "Wa Allaahi\ وهللاwaan ogaannay reer Banuu
Haashim\ بنو هاشمin in kastoo aad nasoo raacdeen ay hawadiinnu Muxammad\محمد,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la jirto."
Markaasuu Dhaalib طالبMakkah\ مكةdib ugu laabtay, lana noqday kuwa noqday."
Degmada gaalada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qurayshi\ قريشway socotay ilaa ay ka degto dhanka bidixeed ee fog ee waadiga, oo Al
Madiinah\ المدينةka fog, gadaasha buurta bacaadka ah oo la yiraahdo Al Caqanqal\العقننقل
iyo bartamaha waadigaba.
Waadigana waxaa la yiraahdaa Yalyal يليل, wuxuuna u dhexeeya tuulada Badar\ بدرiyo
buurtaas camuudda ah ee Al Caqanqal\ العقنقلoo gadaasheeda Qurayshi\ قريشdeggan
tahay.
Ceelasha Badarna\ بدرwaxay ahaayeen dhanka midig ee waadiga ee Al Madiinah\المدينة
xigta oo u dhow. Markaasuu Ilaahay roob Samada ka keenay, oo ciiddu way jilicsanayd.
102
Markaasey Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa biyaha
roobku dhulka u adkeeyeen oo ay u fududaatay ku kor socodkiisu. Qurayshna \قريش
wuxuu roobku u geystay waxayan u adkaysan karin oo dhaqdhaqaaq iyo socodkaba
adkeeyey."
Degmada Muslimiinta iyo taladagelinta Al Xubaabu\الحباب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo kacay isagoo
doonaya inuu ceelasha uga hormaro gaalada. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam markuu yimid ceelasha Badar\ بدرee ugu xiga xagga Al Madiinah\ المدينةayuu
halkaas degay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Al Xubaabu bin Al Munthir bin Al Jamuux\ الحباب بن المنذر بن الجموحayaa markuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, bartaas degay wuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, bartaan aad degtay ma degmo uu
Ilaahay ku dejiyay baa oo ayan ahayn inaan ka hor marno iyo inaan ka daba marno toona,
mase aragti iyo xeelad dagaal iyo taktika askareed?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."بل هو الرأي والحرب والمكيدة
"Bal huwa al rra'yu wa al xarbu wa al makiidatu",
oo macnihiisu yahay:
"Bal waa aragti iyo xeel dagaal iyo dhagrid."
Markaasuu Al Xubaabu\ الحبابwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, hadaba tani ma aha meeshaan
degi lahayn ee dadka la kac oo soco ilaa aan ka tagno ceelasha ragga (cadawga) ugu
dhow oo aan halkaas degno. Markaasaan ceelasha ka dambeeya oo idil duugeynnaa.
Markaasaan korkooda waxaan ka dhiseynnaa barkad , kaddibna aan ragga la
dagaallamaynnaa, oo aan markaas biyahaas ka cabbaynnaa, ayaguna ayan biyay cabbaan
haysan oo ayan cabbayn."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."لقد أشرت بالرأي
"La qad asharta bi al rra'yi",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaad keentay talo fiican."
103
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dadka la kacay oo
guuray, uuna socday ilaa uu ka gaaray ceelka cadawga ugu dhow oo uu dul degay.
Markaasuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amray oo ceelasha kale la duugay, lana
dhisay barkad ceelkuu ku degay oo biyo laga buuxshay, ragguna uu weelashood ka
buuxsaday."
Markaasaa waxaa Al Xubaabu\ الحبابloo bixiyey 'Thuu Al Rra'yi\"ذو الرأي, oo ah "Midka
talada fiican leh", siduu Usudu Al Ghaabah\ أسد الغابةu wariyay, oo tolkiis wayba ku faani
jireen.
Dhismaha cariishka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Sacd bin Mucaath\ سعد بن معاذwuxuu yiri:
"Nabiga Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maan kuu dhisno cariish aad
gashid, agtiisana aan ku xirno awrta gaadiidkaaga ah, oo aan markaas kaddib
cadawgeenna la kulanno. Markaas hadduu Ilaahay na xoojiyo oo aan cadawgeenna ka
adkaanno, taasu waa sidaan jecleyn. Hadday tan kale ahaatana, gaadiidkaagaad ku
fariisaneysaa oo aad u tegeysaa raggaan kasoo tagnay oo jacaylkaan kuu qabno uusan ka
badnayn kay ayagu kuu qabaan. Hadday u malayn lahaayeenna inaad dagaal geleysid
kaama ayan soo hareen. Markaasaad markaad u tagtid Ilaahay ayaga kugu ilaalinayaa, oo
way kula talinayaan, jihaadkana kula gelayaan."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, cariishka loo dhisay oo
uu galay."
Bartuu cariishku ku yiillayna waxaa laga dhisay oo maantadaan ku yaalla masjid la
yiraahdo Masjidu Badar\ مسجد بدرama Masjidu Al Cariishi\مسجد العريش.
Guuridda Quraysh\قريش
"Quraysh\ قريشmarkay waabariisatay way soo guurtay oo ay muslimiinta kasoo
horjeedkooda timid. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
markuu arkay ayagoo buurta camuudda ah ee Al Caqanqal kasoo daadegaya ayuu wuxuu
yiri:
. أللهم فنصرك الذي وعدتني. تحدك وتكذب رسولك،"أللهم هذه قريش قد أقبلت بخيالئها وفخرها
".أللهم أحنهم الغداة
"Allaahumma haathihi Qurayshun qad aqbalat bi khaylaa'ihaa wa fakhrihaa,
tuxaadduka wa tukath-thibu Rasuulaka. Allaahumma fa nasraka allathii
wacadtanii. Allaahumma axinhum al ghadaata."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
104
"Ilaahayow Qurayshi\ قريشwaa tanaa ayadoo la timid isla weynidooda iyo faankooda,
Adigana ku diiday, Rasuulkaagana beenisay. Ilaahayow gargaarkaaga aad iga ballan
qaadday i sii. Ilaahow maanta jebi."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu arkay Cutbah bin
Rabiicah\ عتبة بن ربيعةoo ragga ku dhex jira oo rati guduudan saaran, markaasuu wuxuu
yiri:
". إن يطيعوه يرشدوا."إن كان في أحد من القوم خير فعند صاحب الجمل األحمر
"in yakun fii axadin mina al qawmi khayrun fa cinda saaxibi al jamali al axmari. In
yudhiicuuhu yarshuduu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Hadduu axadkood khayr ku jiro wuxuu ku jiraa ninka ratiga guduudan saaran. Hadday
adeecaanna way hanuunayaan."
Hiilka Khufaaf\ خفافee Quraysh\قريش
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Khufaaf bin Aymaa' bin Raxadah Al Ghifaariyyi \ خفاف بن أيماء بن رحضة الغفاريama
aabihiis Aymaa' bin Raxadah Al Ghifaariyyi \ أيماء بن رحضة الغفاريayaa Quraysh\قريش
markay deegaanka qabiilkiisa soo martay ayagoo Badar\ بدرu socda oo Makkah\ مكةka
timid, ayuu wuxuu u diray wiil uu dhalay oo wada geel uu u hadiyeeyey, wuxuuna yiri:
"Haddaad dooneysaan inaan hub iyo rag idinku taageerno, waan yeeleynnaa."
Markaasey waxay wiilkiisa ugu fareen:
"Riximkaaga waad xiriirisay, wixii lagugu lahaana waad gudatay, ee wa Allaahi\وهللا
haddaan rag la dagaallamaynnana taagdarro nama hayso. Haddaanse Ilaahay la
dagaallamaynno, siduu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, leeyahayna,
qofna Ilaahay iskama celin karo."
Gaalada barkadda soo waraabtay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay dadku degeen ayay rag Quraysh\ قريشahi soo keceen oo ay xagga muslimiinta
soo aadeen oo ay barkadda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, biyo ka
cabbeen, uuna ka mid yahay Xakiim bin Xizaam\حكيم بن حزام.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu asxaabtiisa ku
yiri:
"."دعوهم
"Dacuuhum", oo ah "Daaya ha ka cabbeene."
105
Markaasuusan raggaas ku jirin mid maalintaas barkadda biyaha ka cabbay oo waa kan
illaa la dilay, intaan ka ahayn Xakiim bin Xizaamحكيم بن حزام, oo aan la dilin.
Xakiim bin Xizaam حكيم بن حزامkaddib wuu islaamay, islaannimadiisuna fiicnaatay.
Markaasuu markuu dhaarta oo uu dhaaranayo ku fogaado ayuu wuxuu yiraahdaa:
"Maya oo waxaan ku dhaartay Midka i badbaadiyay Maalinta Badar\بدر."
Tirada labada ciidan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Quraysh\ قريشmarkay degmadeeda ku xasishay ayay waxay dirtay Cumayr bin Wahab
Al Jumaxiyyi\عمير بن وهب الجمحي, ayna ku yiraahdeen:
"Noo soo qiyaas tirada asxaabta Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasuu isagoo faraskiisa fuula uu degmada muslimiinta ku dul wareegay, kaddibna
uu usoo noqday, uuna yiri:
"Waa sadex boqol oo nin. Wax yar ayay ka badan yihiin ama ka yar yihiin. Laakiin ii
kadiya aan soo fiiriyee inay leeyihiin gurmad iyo kayd ka dambeeyee."
Markaasuu waadiga raacay oo uu ku fogaaday, uusanna waxba arag. Markaasuu usoo
noqday, uuna yiri: "Waxba ma arag, waxaanse arkay, ragga Qurayshow \قريش, awr mayd
sidda, awrta Yathrib\ يثربoo geeri hubaal ah sidda. Raggaanu ma laha difaac iyo meeley
ku baxsadaan oo aan seefohooda ahayn. Wa Allaahi\ وهللاinaanan nin ayaga ka mid ah la
dilayn ka hor jeer uu nin adinka idinka mid ah dilo. Marka, hadday idinka dilaan rag
tiradoodu la mid tahay ayaga tiradooda, markaasna maxay khayr leedahay nolol taas ka
dambeysa? Marka ka fiirsada waxaad falaysaan."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Tirada inta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la socotay waxay
ahaayeen saddex boqol iyo shan, siduu ibnu Sacad\ إبن سعدu wariyay, iyo sideed nin oo
aan goobta dagaalka goob joog ahayn, uuse Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
siiyey sahamkooda iyo ajarkooda, oo sidaas la mid ah inta goob joogga ahayd."
Sidaasay wadartoodu waxay tahay saddex boqol iyo saddex iyo toban.
Gaaladuna waxay ahaayeen kun nin siday u wariyeen Muslim\ مسلمiyo Abuu
Daauud\ أبوداودiyo Al Tirmithii\ الترمذيoo ay ibnu Cabbaas\ إبن عباسuga wariyeen,
waxayna wateen boqol faras iyo toddoba boqol oo rati."
Talada Xakiim bin Xizaam\حكيم بن حزام
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu markuu hadalka Cumayr bin Wahab Al Jumaxiyyi \عمير بن وهب الجمحي
maqlay ayuu Xakiim bin Xizaam\ حكيم بن حزامsoo kacay oo uu dadka soo dhex maray
uuna u yimid Cutbah bin Rabiicah\عتبة بن ربيعة, uuna ku yiri:
"Abaa Al Waliidow\ !أبا الوليدAdigaa Quraysh\ قؤيشugu weyn odagoodana ah iyo midkay
adeecaanba. Marka ma dooneysaa in waligaa khayr lagugu sheegao aan kaa go'ayn?"
Wuxuu yiri:
106
"Waana maxay Xakiimow\"?حكيم
Wuxuu yiri:
"Dadka celi oo la noqo, amarka xaliifkaagana Camr bin Al Xadramii\عمرو بن الحضرمي, oo
lagu dilay duullanka ibnu Jaxsh\إبن جحش, adigu xambaar oo qaad xilkiisa."
Wuxuu yiri:
"Waa kaa yeelay oo taas anigaad igu ogtahay, adigaana ka marag ah haddaan jebiyo
ballanka, oo Camr bin Al Xadramii\ عمرو بن الحضرميwaa xaliifkayga, marka diyadiisu
anigay korkayga tahay iyo maalka laga qaatayba. Marka adiga u tag ibnu Al
Xanthaliyyah\( إبن الحنظليةoo ah Abuu Jahal\ أبوجهلhooyadiis oo la yiraahdo Asmaa' bintu
Mukharribah\أسماء بنت مخربة, una dhalatay Banuu Nash-hal bin Daarim bin Maalik bin
Xanthalah bin Maalik bin Zayd Manaat binTamiim بني نشهل بن دارم بن مالك بن حنظلة بن زيد
\مناة بن تميم, siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri), oo anigu uga biqi mayo inuu amarka dadka
kiciyo oo dhibaato keeno axad aan isaga ahayn."
Markaasuu Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن لربيعةdadka dhex istaagay oo uu u khudbeeyey,
wuxuuna yiri: "Ragga Qurayshow\قريش, wa Allaahi\ وهللاinaydnaan la dagaallanka
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa wax ka dheefeyn, oo
haddaad weerartaan mid kastoo idinka mid ah wuxuu kan kale u fiirin doonaa si nacayb
leh isagoo dilay wiilkiisa ama adeerkiis ama abtigiis ama nin ay qaraabo yihiin oo
cashiiradiisa ka mid ah. Marka dib u laabta oo Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, iyo Carab inteeda kale isaga dhex baxa, oo markaas hadday ayagu dilaan waa
sidaad dooneyseen. Hadday sida noqotana wuxuu arkayaa, Sallaa Allaahu Calayhi
wasallam, inaydnaan adinku weerarin oo la dagaallamin oo aydnaan ku samayn waxaad
jeclaan lahaydeen inaad ku fashaan."
Xakiim\ حكيمwuxuu yiri:
"Markaasaan dhaqaaqay oo aan Abuu Jahal\ أبوجهلu imid, waxaanna u imid isagoo
gaashaankiisa kolay kala soo baxay oo saliid marinaya. Markaasaan waxaan ku iri:
"Abaa Al Xakamow\أبا الحكم, Cutbah\ عتبةayaa sidaas iyo sidaas ila soo diray", ahna
wuxuu yiri.
Markaasuu wuxu yiri: "Wa Allaahi\ وهللاsambabadaa bararay (oo wuxuu ka wadaa waa
baqday) markuu Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa
arkay. Wa Allaahi وهللاinaanan noqonayn jeer uu Ilaahay annaga iyo Muxammadمحمد,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, na kala xukumo.
Cutbahna\ عتبةhadalkaas uu yiri isaga laftiisu ma rumaysna oo ma qabo, wuxuuse arkay
inuu Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisu tiro le'egyihiin
inta nin oo tulud geel ah wada cunta, asxaabtiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
waxaa ka mid ah wiilkiisa uu dhalay oo uu ka baqayaa inaad ka dishaan."
Markuu intas yiri kaddib ayuu Abuu Jahal\ أبوجهلu ciddiray Caamir Al Xadramii عامر
\الحضرمي, oo walaalkiis lagu dilay duullaanka ibnu Jaxsh\إبن جحش, wuxuuna ku yiri:
"Xaliifkaagu, waana Cutbah bin Rabiicah\عتبة بن ربيعة, wuxuu doonayaa inuu dadka la
noqdo, adigoo raggaad dhiiggaaga uga aargoosan lahayd ay hortaada joogaan. Marka
istaag oo sheego xilfigaaga aad Quraysh\ قريشla leedahay iyo dhiigga walaalkaa."
107
Markaasuu Caamir bin Al Xadramii\ عامر الحضرميistaagay oo uu is qaawiyey oo uu la
qayliyay:
"Meeyey Cumarkii\ عمرila dhashayow! Meeyey Cumarkii\ عمرila dhashayow!"
Markaasuu xarbigu shidmay oo uu kululaaday, ragguna uu ku adkaystay sharta ay
doonayeen. Abuu Jahal\ أبوجهلwuxuu dadka ka fasaadiyey taladii uu Cutbah\ عتبةkeenay
oo ahayd in Makkah\ مكةdib loogu noqday oo aan dagaal la gelin.
Markaasuu markuu Cutbah\ عتبةwarka Abuu Jahal\ أبوجهلgaaray oo ahaa "sambabadaa
bararay" ayuu wuxuu yiri:
"Wuu ogaan doonaa midka dabada cadarka marsada, uuna ka wada gurigiisa fadhiya oo
is cadriya oo aan dagaal gelin iyo boorkiisa iyo qurmooyinkiisa, midkay sambabadu
barareen, ma aniga mase isaga!"
Markaasuu Cutbah wuxuu doonay koofi bireed uu madaxa gashado, wuxuuse ka waayey
ciidankoo idil mid le'eg madaxiisa weyn. Markaasuu go'iisa madax ku duubtay."
Taariikhda Maalinta Badar\بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Dagaalka Badar\ بدرwuxuu dhacay subaxa maalin isniin ah oo ay bisha Ramadaan \رمضان
ka gudbeen toddoba iyo toban habeen ee sanadka labaad ee Hijrada."
Dilidda Al Aswadu Al Makhzuumii
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasaa waxaa safka gaalada kasoo baxay Al Aswadu bin Cabdu Al Asad Al
Makhzuumii\األسود بن عبد األسد المخزومي, ahaana nin muran badan oo akhlaaq xun.
Markaasuu wuxuu yiri:
"Ilaahay ayaan ballan ka qaaday inaan barkaddooda ka cabbo, ama aan dumiyo ama
anigoo taas u socda la igu dilo."
Markaasuu markuu soo baxay ayaa waxaa usoo baxay Xamzah bin Cabdu Al Mudhdhalib\حمزة بن عبد المطلب. Markaasuu markay labada ciidan dhexdooda ku kulmeen
ayuu Xamzah حمزةseeftiisa ku dhuftay oo uu lugtiisa dhudhunka nuskiisa ka gooyey
isagoo aan weli barkadda gaarin oo ay lugta oo cagteedaba wadata ka duushay.
Markaasuu xaga dhabarkiisa u dhacay, ayadoo ay lugtiisa dhiiggu uga duulayo xagga
asxaabtiisa gaalada ah.
Markaasuu xagga barkadda u gurguurtay oo uu isku dhex tuuray, isagoo sidaas ku
doonaya inuu dhaartiisii oofiyo, siduu isagu leeyahay. Markaasuu Xamzah حمزةraacay oo
uu seefta ku dhuftay oo uu barkadda dhexdeeda ku dilay."
Kitaabkaan waan kusoo aragnay inuu Al Aswadu yahay midka ugu horreeya oo maalinta
qiyaame kitaabkiisa bidixda laga siinayo.
108
Cutbah\ عتبةoo muslimiinta isu soo bixid weydiistay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasaa waxaa soo baxay Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن ربيعةoo ku dhex jirah
walaalkiisa Shaybah bin Rabiicah\ شيبة بن ربيعةiyo wiilkiisa Al Waliidu bin Cutbah الوليد بن
\عتبة.
Markaasuu markuu kasoo fogaaday safkooda ayuu wuxuu muslimiinta weydiistay saddex
nin oo saddexdooda la dagaallanta. Markaasaa waxaa usoo baxay saddex dhallinyaro oo
Ansaarta\ األنصارka mid ah oo kala ah Cawf bin Xaarith\ عوف بن الحارثiyo walaalkiis
Mucawwith bin Xaarith\معوذ بن الحارث, hooyaadoodna la yiraahdo Al Cafraa'\العفراء, iyo
nin saddexaad oo la yiri waa Cabdu Allaahi bin Rawaaxah\ عبد هللا بن رواحة.
Markaasey gaaladu waxay yiraahdeen:
"Kuwee baad tihiin?" ayna sidaas u yiraahdeen ayagoo raggu wada duuban yihiin intaan
indhaha ahayn. Markaasey waxay yiraahdeen:
"Rag Ansaarta\ األنصارka mid ah."
Markaasey waay yiraahdeen:
"Adinka idin dooni maynno."
Markaasuu midkood wuxuu la qayliyey:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, inoo soo saar kuwa kufka\كف
noo ah oo noo qalma oo tolkeen ka mid ah."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, wuxuu yiri:
". وقم يا علي، وقم يا حمزة،"قم يا عبيدة بن الحارث
"Qum yaa Cubaydah bin Al Xaarith, wa qum yaa Xamzah, wa qum yaa Caliyyu",
oo macnihiisu yahay:
"Istaag Cubaydah bin Al Xaarithow عبيدة بن الحارث, oo istaag Xamzow حمزة, oo istaag
Caliyow"! علي
Markaasey markay istaageen oo ay usoo dhowaadeen ayay waxay yiraahdeen:
"Kuwee tihiin?"
Markaasuu Cubaydah عبيدةwuxuu yiri: "Waa Cubaydah " عبيدة. Xamzah حمزةwuxuu
yiri: "Waa Xamzah" حمزة. Caliina عليwuxuu yiri: "Waa Calii علي."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Haa, waxaad tihiin kuwa kuf\ كفnoo ah oo noo dhigma oo kariimiin ah."
Markaasuu Cubaydah عبيدةoo saddexda muslim ugu da' weynaa wuxuu aaday oo la
dagaallamay Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن ربيعةoo saddexda gaal ugu da' weynaa. Xamzah
109
حمزةwuxuu aaday oo la dagaallamay Shaybah bin Rabiicah\شيبة بن ربيعة. Caliinaعلي
wuxuu aaday oo la dagaallamay Al Waliidu bin Cutbah\ الوليد بن عتبة.
Xamzah حمزةkuma uusan daahine horuu ka dilay Shaybah bin Rabiicahشيبة بن ربيعة.
Caliina عليisaguna kuma daahine horuu ka dilay Al Walidu bin Cutbah الوليد بن عتبة.
Cubaydah عبيدةiyo Cutbah\ عتبةwaxay is dhaafsadeen oo uu mid walba kan kale ku
dhuftay seeftiisa oo uu gaarsiiyey dhaawac dhigay.
Markaasey Xamzah حمزةiyo Calii عليkusoo rogaal celiyeen Cutbah عتبةoo ay
seefohooda ku dhufteen, oo ay dileen, saaxiibkood Cubaydahna عبيدةay xagga
asxaabtooda u qaateen."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo ibnu Ghaziyyah\إبن غزية
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu safay asxaabtiisa oo uu
safafkooda toosiyay isagoo gacanta ku sita fallaar uu ragga ku simayo. Markaasuu wuxuu
soo maray, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, saxaabiga la yiraahdo Sawwaad bin
Ghaziyyah\ سواد بت غزيةoo ah xaliifka Banuu Cadiyy bin Al Nnajjaar\بنو عدي بن النجار, oo
safka kasoo baxsan, markaasuu qoriga fallaarta caloosha uga riixay uuna ku yiri:
"."استو يا سواد
"Istawi yaa yaa Sawwaadu",
oo macnihiisu yahay:
"La sinnow safka Sawwaadow سواد."
Markaasuu Sawwad سوادwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waad i xanuujisay!" Ilaahayna
wuxuu kugu soo diray xaqqa iyo cadaaladda, ee aan kaa qisaasto."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, calooshiisa marada ka
fayday, uuna yiri:
"."استقد
"Istaqid!"
oo macnihiisu yahay:
"Qisaaso oo aargooso!"
Markaasuu Sawwaad سوادintuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
dhexda ku dhegay ayuu calooshiisa dhunkaday.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""ماحملك على هذا يا سواد؟
110
"Maa xamalaka calaa haathaa yaa Sawwaadu?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaa taas kugu xambaaray Sawwaadow"? سواد
Wuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa yimid waxaad u jeeddo.
Marka waxaan doonayaa in waxa iigu dambeeya oo adiga kugu saabsan inuu ahaado inuu
haraggeygu taabto haraggaaga." Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, khayr ugu duceeyey."
Kulanka labada ciidan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna labada ciidan way isku soo xamaarteen oo ay si aayar aayar ah qolo walba tan
kale xaggeeda usoo socotay o ay isu soo dhowaadeen.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, wuxuu asxaabtiisa amray inayan
weerar qaadin jeer uu isagu amro, wuxuuna yiri:
"."إن اكتنفكم القوم فانضحوهم عنكم بالنبال
"ini aktanafakum al qawmu fa andaxuuhum cankum bi al nnabli."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Hadday dhacdo inuu raggu dhan walba idiinka yimaado oo ay idiin soo dhowaadaan
fallaaraha ku hoobiya oo isaga celiya."
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku jiraa cariishka,
waxaana la jooga Abuu Bakar\أبوبكر. Xadiithka saxiixa ku jirana wuxuu wariyay inuu
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."إذا اكثبوكم فارموهم واستبقوا نبالكم
"ithaa akthabuukum fa armuuhum wa istabquu nabalakum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Markay idiin soo dhowaadaan oo aad fallaarta la heleysaan gana. Markaad u
maleyneysaanna inaydnaan la heleyn fallaarihiina haysta."
Cariishka dhexdiisana waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam kula
jira Abuu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقoo uusan ghayrkiis wehlin. Cariishka
albaabkiisana waxaa taagan oo ilaalinaya Sacd bin Mucaath\ سعد بن معاذoo seeftiisu
garabka u suran tahay oo ay la jiraan dhawr nin oo Ansaarta\ األنصارka mid ah."
111
Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo Ilaahay guusha
weydiisanaya
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu safafka toosiyey ayuu
cariishka u noqday oo uu galay, isagoo uu la socdo Abuu Bakar Al Siddiiqu أبوبكر
الصديق, oo uusan ghayrkiis la jirin.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Rabbigiis baryay inuu
siiyo guushuu ka ballan qaaday, ayna ka mid tahay wuxuu yiri:
"."أللهم إن تهلك هذه العصابة اليوم التعبد
"Allaahumma in tahlik haathihi al cisaabatu al yawma laa tucbadu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow hadday maanta kooxdaan muslimiinta ahi dhimato (arligaan) lagugu caabudi
mayo(ebedkeed)." Abuu Bakar أبوبكرwuxuu yiri:
". فإن هللا منجز ما وعدك، بعض مناشدتك ربك:"يا نبي هللا
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Nabiga Ilaahayow! Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kugu filan intaasi baryada
Rabbigaa, oo Ilaahay wuu kuu oofinayaa wuxuu kaa ballan qaaday."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Markay ahayd Maalinta Badar\ يوم بدرayuu Rasuula Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasalam, wuxuu dhugtay gaalada, markaasey la bateen, wuxuuna dhugtay muslimiinta
markaasey la yaraadeen. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam laba rakco
tukaday, Abuu Bakarna أبوبكرmidigtiisuu istaagay oo isaguu ilaalinayaa oo lama
tukanayo (oo waaba ayaduu Calii\ عليyiri: "Abuu Bakar أبوبكرoo seeftiisa galka kala
baxay ayaa madaxa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, istaagay oo
ciddii kusoo foorarsata uu isaguna seefta kula foorarsanayo").
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam isagoo salaadda ku jira wuxuu yiri:
". أللهم إني أنشدك ما وعدتني،"أللهم التخذلني
"Allaahumma laa takhthulnii, Allaahumma innii anshuduka ma wacadtanii",
oo macnihiisu yahay:
"Ilaahayow garabkeyga ha ka bixin oo gargaarkaaga ha igala harin. Ilaahayow waxaan
kaa baryayaa inad i siisid waxaad iga ballan qaadday."
Al Nasaa'ii\ النسائيiyo Al Xaakimna\ الحاكمwaxay wariyeen inuu Calii\ عليyiri:
112
"يا: ثم جئت فإذا رسول هللا صلى هللا عليه وسلم يقول في سجوده،"قاتلت يوم بدر شيئا من قتال
". "ففتح عليه:" وقال في الرابعة. ثم جئته فوجدته كذلك،" فرجعت فقاتلت.حي يا قيوم
Xadiithka macnihisu waxaa weeye:
"Waxbaan ka dagaallamay Maalinta Badar\ يوم بدرwax dagaallan ah, kaddibna waxaan
imid cariishka, waxaanna arkay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam oo
sujuudsan oo leh: "Yaa Xayyu yaa Qayyuumu"! يا حي يا قيوم
Markaasaan laabtay oo aan dagaallamay, kaddibna aan imid oo aan helay isagoo Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam sidii oo kale ku sugan."
Sidaas ayuuna yeelay afar goor Caliiعلي, wuxuuna yiri: "Marka afaraad ayuu guusha
siiyey." Waxaad halkaas ka arkeysaa weynaanta iyo qiimaha in Ilaahay Magacdiidaas
lagu baryo, ee yeeyan ku seegin.
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gam'ay oo uu
madaxiisa laabtiisa kusoo foorarsaday in yar isagoo cariishka dhexdiisa ku jira. Kaddibna
wuu soo baraarugay, wuxuuna yiri:
". هذا جبريل آخذ بعنان فرسه يقوده على ثنياه النقع. أتاك نصر هللا،"أبشر يا أبا بكر
"Abshir yaa Abaa Bakar, ataaka nasru Allaahi. Haathaa Jibriilu aakhithun bi
canaani farasihi yaquuduhu, calaa thanayaahu al nnaqcu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Bishaareyso Abuu Bakarow ! يا أبا بكرWaxaa kuu yimid gargaarga iyo guusha Ilaahay.
Jibriil\ جبريلwaa kanaa, isagoo haya hoggaanka faraskiisa oo foolashiisa habaas ku
yaallo."
Ninka ugu horreeya oo muslimiinta laga dilo
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa fallaar lagu dhejiyay Mihjac\مهجع, mawlaha Cumar bin Al Khadh-dhaab مولى عمر
\بن الخطاب, oo la dilay. Isagaasaa ahaa ninka ugu horreeyey oo muslimiinta laga dilay.
Kaddibna waxaa la ganay Xaarith bin Suraaqah\ حارثة بن سراقةoo u dhashay Banuu
Cadiyy bin Al Nnajjaar\ بنو عدي بن النجارisagoo barkadda biyo ka cabbaya, markaasay
galawga uga dhegtay oo uu dhintay.
Ku boorrinta muslimiinta dagaalka
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dadkuu usoo baxay oo
uu dagaalka ku boorriyay, wuxuuna yiri:
إال أدخله هللا، مقبال غير مدبر،"والذي نفس محمد بيده ال يقاتلهم اليوم رجل فيقتل صابرا متحسبا
".الجنة
113
"WaAllaathi nafsu Muxammadin bin Yadihi laa yuqaatiluhumu al yawma rajulun
fa yuqtalu saabiran muxtasiban, muqbilan ghayra mudbirin, illaa adkhalahu
Allaahu Al Jannata."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaan ku dhaartay Midkay nafta Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
Gacantiisa ku jirto, kuwaan maanta ninka la dagaallama oo la dilo isagoo sabraya oo aan
cararayn, oo ajar Ilaahay uga doonaya, cadawgana kasoo horjeeda oo aan dhabarka u
jeedin ee waa kan illaa uu Ilaahay jannada geliyo."
Markaasuu Cumayr bin Al Xumaam\ عمير بن الحمامoo u dhashay Banuu Salimah\بنو سلمة
oo gacanta ku sita xabbado timir ah oo uu cunayey yiri:
"Bakhin, bakhin!( بخ!بخoo ah erayo la yiraahdo marka la maqlo wax loo bogo) oo aniga
iyo inaan jannada galo nooma dhexeeyaan miyaa inay kuwaasi i dilaan mooyee?"
Markaasuu intuu timirta gacantiisa ka tuuray ayuu seeftiisa qaatay oo uu la dagallamay
cadawga ilaa isagana laga dilo.
Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid Cawf bin Al
Xaarithعوف بن الحارث, oo ay Cafraa'\ عفراءdhashay, wuxuuna yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, muxuu addoonku sameeyaa oo
Rabbi ka qosliya?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."غمس يده في العدو حاسرا
"Ghamsu yadahu fii al caduwwi xaasiran",
oo macnihiisu yahay:
"inuu cadawga dhex galo oo la dagaallamo isagoo aan cambuur bireed labbisnayn."
Markuu cambuur bireedka iska siibay oo uu tuuray, kaddibna intuu seeftiisa qaatay
dagaallamay ilaa isagana laga dilo."
Siduu Abuu Jahal\ أبوجهلisku habaaray
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay labada ciidan iska hor yimaadeen oo ay isu soo dhowaadeen ayuu Abuu Jahal
bin Hishaam\ أبوجهل بن هشامwuxuu yiri:
"Ilaahayow keenna riximka gooyey, oo noola yimid waxaanan aqoon, saaka halaag."
Sidaasuu isu habaaray.
Tuuridda cantoobo quruurux ah
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu qaatay cantoobo
quruurux ah oo uu xagga Quraysh\ قريشula jeestay, uuna yiri:
114
"."شاهت الوجوه
"Shaahati al wujuuhu",
oo macnihiisu yahay:
"wajayadiinnu doorsoome."
Markaasuu xaggooda u tuuray, uuna asxaabtiisa amray oo uu yiri:
"."شدوا
"Shudduu",
oo macnihiisu yahay:
"Weerara".
Markaasuusan harin nin gaalada ka mid ah ee waa kan uu illaa quruuruxaasu labada
indhood iyo sankaba wax ka galeen. Markaasey ku qaadeen oo ay jebiyeen, oo uu Ilaahay
dilay madaxda Quraysh\ قريشkuwuu ka dilay, uuna madaxdooda ka qafaalay intuu ka
qafaalay.
Markaasey markay muslimiintu gaalada qabqabteen oo ay qafaasheen ayadoo uu markaas
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, cariishka ku jiro, Sacd bin
Mucaathna\ سعد بن معاذuu albaabka cariishka taagan yahay isagoo seeftiisu garabka u
suran tahay, ayna la joogaan dhawr nin oo Ansaarta\ األنصارka mid ahi oo Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ilaalinaya ugana baqaya inuu cadawgu kusoo
rogaal celiyo, ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu wajiga
Sacad bin Mucaath سعد بن معاذka arkay kahasho waxay raggu falayaan oo ah qafaalka
ragga cadawga ah intay dili lahaayeen.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
""وهللا لكأنك يا سعد تكره ما يصنع القوم؟
"Wa Allaahi la ka'annaka yaa Sacdu takrahu maa yasnacu al qawmu?"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaad mooddaa Sacadow\ سعدinaad kahanayso waxay raggu
falayaan."
Wuxuu Sacad\ سعدyiri:
"Haa wa Allaahi وهللاRasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam! Waxay
ahayd dhacdada ugu horreysa oo uu Ilaahay ku riday gaalada. Marka in diliddooda lagu
dheeraado gaalada la dilayo ayaan ka jeclaa inay nolol ku haraan."
115
Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo asxaabtiisa ka reebay dilidda raguu
magacaabay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu maalintaas asxaabtiisa ku yiri:
فمن لقي. الحاجة لهم بقتالنا،"إني قد عرفت أن رجاال من بني هاشم وغيرهم قد أخرجوا كرها
. ومن لقي أبا البختري بن هشام بن الحارث بن أسد فال يقتله.منكم أحدا من بني هاشم فال يقتله
". عم رسول هللا فال يقتله فإنه إنما أخرج مستكرها،ومن لقي العباس بن عبد المطلب
"innii qad caraftu anna rijaalan min Banii Haashim wa ghayrihim qad ukhrijuu
karhan, laa xaajata lahum bi qitaalinaa. Fa man laqiya minkum axadan min Banii
Haashima falaa yaqtulhu. Wa man laqiya Abaa Al Bakhtariyyu bin Hishaam bin Al
Xaarith bin Asad falaa yaqtulhu. Wa man laqiya Al Cabbaas bin Cabdu Al Mudhdhalib, camma Rasuuli Allaahi falaa yaqtulhu fa innahu innamaa ukhrija
mustakrihan."
Xadiithka macnhiisu waxaa weeye:
"Waxaan hubaal u ogahay in rag reer Banii Haashim بني هاشمu dhashay khasbiyo lagu
soo waday ayagoo kahanaya, ayagoo aan la dagaallankeenna dan ka lahayn oo aan
dooneyn. Marka kiinna la kulmaa axad reer Banii Haashim بني هاشمah yuusan dilin.
Qofka la kulmana Abaa Al Bakhtariyyu bin Hishaam bin Al Xaarith bin Asad أبا البختري
بن هشام بن الحارث بن أسدyuusan dilin.
Qofka la kulmana Al Cabbaas bin Cabdu Al Mudh-dhalib العباس بن عبد المطلبadeerka
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yuusan dilin oo waa lagu khasbay
inuu dagaalka usoo raaco."
Markaasuu Abuu Xuthayfah\ أبو حذيفةwuxuu yiri:
"Ma waxaan dilaynnaa aabayaalkeen iyo wiilasheenna iyo walaaleheen iyo
qaraabadeenna, oo markaasaan ka tagnaa Al Cabbaas ? العباسWaAllaahi haddaan la
kulmo seefteydaan la dhacayaa."
Markaasuu markuu warkaasu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
gaaray ayuu wuxuu Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابku yiri:
""يا أبا حفص! أيضرب وجه عم رسول هللا بالسيف؟
"Yaa Abaa Xafs! A yudrabu wajhu camma Rasuli Allaahi bi al ssayfi?"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Abaa Xafsow ! يا أبا حفصXafsah aabeheedow! Ma waxaa seef lagu dhufanayaa wajiga
adeerka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam?"
Cumar عمرwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaa maalinta ugu horreysey oo uu Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, igu naaneysay Abaa Xafs"! أبا حفص
116
Markaasuu Cumar عمرwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, i daa aan madaxa seef uga
gooyee, oo wa Allaahi وهللاmunaafaq ayuu noqday!"
Abuu Xuthayfah أبو حذيفةwuxuu oran jiray:
"Ciribta hadalkaas aan maalintaas iri kama ammaan helin, waanna ka cabsanayay inay
kafaara gud iiga noqoto shahiidnimo aan ku dhinto mooyee!"
Markaasaa Maalinta Duullaanka Al Yamaamah\ اليمامةshahiidnimo lagu dilay, waana
cahdiga Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق.
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu maalintaas dilidda Abuu
Al Bakhtariyyu\ أبو البختريuga reebay ayadoo uu Al Bakhtariyyu \ أبو البختريRasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, intuu Makkah \ مكةjoogay uusan dhibi jirin,
wuxuu kahdana kama ay soo gaari jirin, wuxuuna ka mid ahaa ragga buriyay saxiifaday
Qurayshi\ قريشdhigtay oo ay ku takoortay reer Banii Haashim \ بني هاشمiyo Banuu Al
Mudh-dhalib\بنو المطلب.
Markaasaa waxaa dagaalka kula kulmay Al Mujath-tharu bin Thiyaaadin Al
Balawiyyu\ المجذر بن ذياد البلويoo xaliif Ansaarta\ األنصارla ahaa, gaar ahaan Banuu Saalim
bin Cawf\بني سالم بن عوف.
Markaasuu Al Mujath-tharu المجذرwuxuu Abaa Al Bakhtariyyi أبو البختريku yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa naga reebay diliddaada."
Markaasna waxaa la socda Abuu Al Bakhtariyyu أبو البختريsaaxiibkiis ratiga la saarnaa
oo ay soo wada safreen oo ay Makkah\ مكةiska soo raaceen, ahna Junaadatu bin
Mulayhata bin Zuhayr bin Al Xaarith bin Al Asad\جنادة بن مليحة بنت زهير بن الحارث بن أسد,
oo Junaadah wuxuu u dhashay qabiilka Layth\ليث.
Abuu Al Bakhtariyyu أبو البختريmagaciisuna waa Al Caas\العاص.
Markaasuu wuxuu yiri:
"Saaxiibkaygaanna?"
Markaasuu Al Mujath-thar المجذرwuxuu ku yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاmaya, oo annagu saaxiibkaa deyn maynno, Rasuulka Ilaahayna, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, nama amrin adiga keligaa mooyee."
Abuu Al Bakhtariyyu أبو البختريwuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاmaya, oo hadaba aniga iyo isagu aan wada dhimanno, oo haweenka
Makkah\ مكةku sheekeysan mayaan inaan saaxiibkay uga tegey nolol jeceyl aan qabo."
Markaasuu la dagaallamay oo uu Al Mujath-thar المجذرAbuu Al Bakhtariyyuأبو البختري
dilay.
Kaddibna Al Mujath-thar المجذرwuxuu u yimid Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, wuxuuna yiri:
117
"Waxaan ku dhaartay Midka xaqqa kugu soo diraye waan ku dadaalay inaan gacanta ku
dhigoo qafaalo oo aan markaas kuu keeno, wuuse diiday waxaan ahayn inuu ila
dagaallamao. Markaasaan la dagaallamay oo aan dilay."
Dilidda Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf\ عبد الرحمن بن عوفwuxuu yiri:
"Umayyah bin Khalaf\ أمية بن خلفwuxuu Makkah\ مكةku ahaa saaxiibkay. Markaasna
magaceygu wuxuu ahaa Cabda Camr\عبد عمر. Markaasaan markaan islaamay waxaan la
baxay Cabda Al Rraxmaanu\ عبد الرحمنannago Makkah\ مكةjoogna.
Markaasaan intaan Makkah\ مكةjoognay markuu ila kulmo wuxuu yirahdaa:
"Cabda Camrowعبد عمر, ma waxaad mid kale ka dooratay magacay aabahaa iyo
hooyadaa kuu bixiyeen?" Markaasaan waxaan iraahdaa:
"Haa".
Markaasu wuxuu yiraahdaa:
"Aniguse ma aqaanno Al Rraxmaanu الرحمن. Marka noo kala yeel waxaan kuugu yeero,
oo adiguna magacii hore markaan kuugu yeero iigu jawaabi maysid, aniguna kuugu yeeri
mayo magac aanan aqoon."
Markaasaan markuu iigu yero Cabda Camrow عبد عمرaanan u jawaabin.
Markaasaan waxaan ku iri:
"Abaa Caliyow\أبا علي, waxaad doonto ka dhig."
Wuxuu yiri:
"Hadaba waxaad tahay Cabdu Al Ilaah\عبد اإلله."
Markaasaan waxaan iri:
"Waa yahay."
Markaasaan markaan soo maro wuxuu iigu yeeraa Cabdu Al Ilaah عبد اإللهoo aan aniguna
u jawaabaa, oo aan markaas la sheekeystaa.
Markaasey markay ahayd Maalinta Badar\ يوم بدرayaan soo maray isagoo la taagan
wiilkiisa Calii bin Umayyah\ علي بن أميةoo gacanta haya, aniguna aan sito cambuur bireed
aan kasoo furtay raggi lahaa, oo aan xambaarsanahay.
Markaasuu markuu i arkay ayuu wuxuu yiri:
"Cabda Camrowعبد عمر." Markaasaanan u jawaabin.
Markaasuu wuxuu yiri:
"Cabda Al Ilaahow"!عبد اإلله
Markaasaan iri:
"Haa."
Wuxuu yiri:
"Aniga ma i dooneysaa, oo anigaa kaaga khayr badan dirac bireedkaan aad sidatide?"
Waxaan iri:
"Haa wa Allaahi\وهللا."
118
Markaasaan diracyada tuuray oo aan ku dhegay gacantiisa iyo gacanta wiilkiisa, isagoo
leh:
"Maantoo kale wali hore uma arag. Oo miyeeydnaan caano dan ka lahayn (oo wuxuu ka
wadaa intaad i dileysaan maad i qafaashaan oo aan isaga kiin furto geel badan oo caano
badan)!"
Markaasaan labadoodaas lasoo dhaqaaqay. Markaasuu Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف
anigoo isaga iyo wiilkiisa u dhexeeya oo labadooda gacnood ku dheggan ayuu wuxuu igu
yiri:
"Cabda Al Ilaahowعبد اإلله, waa kee ninka adinka idin ka midka ah oo ku calaamadeysan
baalka goroyada oo laabtiisa suran?"
Waxaan iri:
"Kaasuu waa Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب."
Wuxuu yiri:
"Kaas weeye ninka wax badan nagu falay."
Anigoo sidaas labadooda u wada ayaa waxaa arkay Bilaal \بالل, oo Umayyah\ أميةayuu
ahaan jiray midka Bilaal\ باللMakkah\ مكةku cathaabi jiray si uu islaamka uga baxo, oo
markaasuu intuu keeno dhagaxda kulul ee Makkah\ مكةmarkay kululaato ayuu xagga
dhabarkiisa u jiifiyaa, kaddibna uu amar ku bixiyaa oo dhagax weyn laabtiisa la saaraa.
Markaasuu wuxuu ku yiraahdaa:
"Sidaas ayaad ahaaneysaa ama Diinta Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ka tag." Markaasuu Bilaal\ باللwuxuu yiraahdaa:
"Axadun Axadaun\"أحد أحد, oo ah inuu Ilaahay Mid keli ah yahay.
Markaasuu Bilaal\ باللmarkuu arkay ayuu wuxuu yiri:
"Waa madixii gaalada Umayyah bin Khalaf\ !أمية بن خلفYaanan noolaan hadduu
noolaado!"
Markaasaan waxaan iri:
"Bilaalow\بالل, labadeyda qafaal miyaad sidaas ka leedahay!"
Wuxuu yiri:
"Waa madixii gaalada Umayyah bin Khalaf !أمية بن خلفYaanan noolaan hadduu
noolaado!"
Waxaan iri:
"Ma maqlaysaa midkay hooyada madow dhashayow?"
Wuxuu yiri:
"Waa madixii gaalada Umayyah bin Khalaf !أمية بن خلفYaanan noolaan hadduu
noolaado!"
Markaasuu codkiisa ugu dheer kula qayliyay oo yiri:
"Ansaarta Ilaahyow\ !يا أنصار هللاKani waa madaxa gaalnimada Umayyah bin Khalaf أمية بن
!خلفYaanan noolaan hadduu noolaado!"
Markaasey na hareereeyeen sida dugaagad oo kale, aniguna aan ka celinayo. Markaasuu
nini seeftiisa galka kasoo siibay oo uu wiilkiisa lugta kudhuftay oo uu markaas ka gooyey
119
oo uu dhulka ku dhacay. Markaasuu Umayyah\ أميةla qayliyay qaylo aanan ayadoo kale
hore u maqal. Markaasaan waxaan iri:
"Naftaada la baxso, oo wa Allaahi\ وهللاu malayn mayo inaad baxsan kartide, aniguna
wax kuma tari karo." Markaasey seefohooda cadcad ugu googooyeen labadoodaba ilaa ay
kasoo jeestaan."
Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf\ عبد الرحمن بن عوفwuxuu oran jiray:
"Allow Bilaal\ باللu naxariiso, diracyadeydiina waan tuuray, qafaalkeygiina wuu iga
qaatay."
Ka qayb gelidda malaa'igta Badar\بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Nin Banuu Ghifaar\ بنو غفارu dhashay ayaa wuxuu yiri:
"Waxaan isi soo raacnay aniga iyo nin ina adeerkey ah oo aan markaas fuulnay buur
kusoo foorarta Badar\بدر, labadeennuna aan markaas gaalo nahay, annagoo dhawraynna
cidda Badar بدرlooga adkaan doono, oo aan markaas kuwa wax biliqaysanaya wax la
biliqaysanno. Markaasaa annagoo buurtaas saaran, ayaa waxaa noo soo dhowaatay daruur
oo aan markaas dhexdeeda ka maqalnay codka fardaha. Markaasaan waxaan maqlay mid
leh:
"."أقدم يا حيزوم
"Aqdum yaa Xayzuumu!"
oo macnihiisu yahay:
"Hore u soco Xayzuumow "! حيزومXayzuum حيزومwaa faraska Jibriil\جبريل. Ninkaan ina
adeerka ahayn wadnahaa dillaacay markaas oo meeshuuba isla markiiba ku dhintay,
aniguna waxaan ku sigtay inaan dhinto, waanse is qabtay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Usayd Maalik bin Rabiicah\ أبو أسيد مالك بن ربيعةoo Badar\ بدرka qayb galay wuxuu
yiri kaddib markuu indha beelay:
"Haddaan maanta Badar\ بدرjoogi lahaa, indhahaygana aan lahaan lahaa, waxaan idin tusi
lahaa bankay malaa'igtu kasoo baxday, taasoo uusan shaki yarna iiga jirin."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Daauud Al Maazinii\أبو داود المازني, oo Badar\ بدرka qayb galay, wuxuu yiri:
"Anigoo nin gaalada ka mid ah cagta cagta ugu haya Maalinta Badar \ يوم بدرsi aan seefta
ugu dhufto oo u dilo, ayuu madaxiisu soo go'ay ka horba intayan sefteydu gaarin.
Markaasaan waxaan gartay inuu ghayrkay dilay."
120
Calaamada malaa'igta Maalinta Badar\بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Calaamadda malaa'igtu isku soo calaamadeeyeen Maalinta Badar\ بدرwaxay ahayd
cimaamado cad oo ay seyntooda xagga dhabarkooda ku sii daayeen. Maalinta Uxudna \أحد
waxay ahayd cimaamadu guduudan.
"Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبwuxuu yiri:
"."العمائم تيجان العرب
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Cimaamaduhu waa taajka Carabta.”
Calaamada malaa'igtuna Maalinta Badar waxay ahayd cimaamadu cad oo ay seyntooda
dhabarradooda ku sii daayeen, intaana ahayn Jibriil oo ay cimaamadiisu hurdi ahayd.”
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ibnu Cabbaas\ إبن عباسwuxuu yiri:
وكانوا يكونون فيما سواه من األيام عددا ومددا،"ولم تقاتل المالئكة في يوم سوى بدر من األيام
".اليضربون
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Duullaanna malaa'igtu ma ayan dagaallamin maalin aan ahayn Badar \بدر. Duullaannada
kalena waxay muslimiinta u ahaayeen tiro iyo gurmad waxse dili mayn."
Halhayska Maalinta Badar
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Halhayska dagaalka ee asxaabta Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ee
Maalinta Badar\ بدرwuxuu ahaa "Axadun, Axadun!"أحد!أحد, oo ah "Ilaahy waa Mid,
Ilaahay waa Mid."
Dilidda Abuu Jahal\أبوجهل
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, cadawgiisa kasoo jeestay
ayuu wuxuu amar ku bixiyey in Abuu Jahal\ أبوجهلmaydka laga soo dhex goobo.
Ninka muslmiinta ka mid ah oo ugu horreeye oo Abuu Jahal\ أبوجهلla kulmana wuxuu
ahaa Mucaath bin Camr bin Al Jamuux\ معاذ بن عمرو بن الجموحoo Banuu Salimah\ بنوسلمةu
dhashay oo yiri:
121
"Abuu Jahal\ أبوجهلoo raggiisa dhexda uga jira oo ay dhan walba uga hareereysan yihiin
ayaan waxaan maqlay raggiisa oo leh:
"Abuu Al Xakam lama taaban karo."
Markaasaan markaan taas maqlay ayaan laftiisaba u qasday oo aan xaggiisa aaday oo aan
seefteyda bartamaha dhudhunka lugta uga dhuftay oo ay lugta iyo cagtuba ka duuleen.
Wa Allaahi\ وهللاmarkaan seefta ku dhuftay dhawaaqa laftiisa ka yeeray waxaan keli oo
ku shabbihi karaa kan ka baxa lafta timirta oo mooyaha dhexdiisa ku jirta marka kasha
lagu dhufto oo ay duusho.
Markaasuu wiilkiisa Cikrimah\ عكرمةseeftiisa garabka iiga dhuftay oo uu gacanteyda
gooyey ayadoo jirkayga intiisa kale harag keli ah kula dheggan oo dhinacayga ka
laadlaadda.
Markaasaa waxaa gacanta laadlaadda iga mashquuliyey dagaalka, oo aan maalintaas oo
dhan dagaallamayey anigoo jiidaya. Markaasaan markay gacaantusu i dhibtay ayaan
cagtayda saaray oo intaan ku istaagay gooyey oo dhigay."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu Qaalli Ciyaad\ القاضي عياضka wariyay inuu
"Mucaath bin Camr bin Jamuux معاذ بن عمرو بن الجموحRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, u yimid isagoo gacantiisa sida. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, candhuuf ku tufay. Markaasey jirkiisa meesheeda uga dhegtay."
Markaas kaddib wuxuu noolaa ilaa zamanka Cuthmaan."
Cuthmaan zamankiisuna wuxuu bilawday dhawr iyo labaatan sano Badar dabadeed.
Markaas kaddib ayaa Abuu Jahal\ أبوجهلoo curyaan ah oo dhulka biliqsan ayaa waxaa soo
maray Mucawwith ibnu Cafraa'\ معوذ إبن عفراءoo seef la dhacay ilaa uu dhulka ku sugay,
kana tegey isagoo ay weli nafi ku jirto.
Mucawwith معوذwuxuu dagaallamay ilaa isagana laga dilo.
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Al Nawawii\ النوويwuxuu yiri:
"Abuu Jahal أبوجهلdiliddiisa waxaa wadaagay saddexdooda", o kala ah Mucaath bin
Camr Bin Al Jamuux معاذ بن عمرو بن الجموح, iyo Mucaath bin Cafraa'\ معاذ بن عفراءiyo
Mucawwith bin Al Cafraa' معوذ إبن عفراء. Markaaseyan naf ku harin intaan ahayn inta ku
harta neef la gawracay oo weli dhaqdhaqaaqaya. Markaasaa waxaa u yimid Cabdu
Allaahi bin Mascuud\ عبد هللا بن مسعودoo madaxa ka gooyey."
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amarka ku
bixiyey in Abuu Jahal\ أبوجهلmaydka laga dhex raadiyo ayaa waxaa soo maray Cabdu
Allaahi bin Mascuudعبد هللا بن مسعود.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
فإني ازدحمت يوما أنا وهو على. إن خفي عليكم في القتلى إلى أثر جرح في ركبته،"أنظروا
. فدفعته فوقع على ركبتيه. وكنت أشف منه بيسير،مأدوبة لعبد هللا بن جدعان ونحن غالمان
".فجحش في إحداهما جحشا لم يزل أثره به
122
"unthuruu, in khafiya calaykum fii al qatlaa ilaa athari jarxin fii rukbatihi. Fa innii
izdaxamtu yawman anaa wa huwa calaa ma'dubatin li Cabdu Allaahi bin Judcaan
wa naxnu ghulaamaani, wa kuntu ashaffa minhu bi yasiirin. Fa dafactuhu fa
waqaca calaa rukbatayhi. Fa juxisha fii ixdaahumaa jaxshan lam yazil atharuhu
bihi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Hadduu idiinka qarsoomo maydka dhexdiisa oo aad garan weydaan waxaad fiirisaan
raadka dhaawac jilibka uga yaalla, oo maalin ayaan aniga iyo isagu waxaan isku
ciriirinnay miis cunoo saaran tahay oo uu leeyahay Cabdu Allaahi bin Judcaan عبد هللا بن
\ جدعانannago laba wiil ah. Anigaana ka caataysnaa xoogaa, markaasaan riixay oo uu u
dhacay labadiisa jilib. Markaasaa waxaa dillaacay labadiisa jilib midkood oo uu gaaray
dhaawac uu weli raadkiisu ku yaallo."
Cabdu Allaahi bin Mascuud\ عبد هللا بن مسعودwuxuu yiri:
"Markaasaan waxaan helay isagoo ay naftu dabayaaqo ku tahay oo aan aqooday.
Markaasaan waxaan cagtayda saaray dhuuntiisa, oo marbuu Makkah \ مكةigu dharbaaxay
oo igu feeray, uuna i dhibay. Markaasaan waxaan ku iri:
"Soo Ilaahay kuma hoojin cadaqga Ilaahayow?"
Wuxuu yiri:
"Oo muxuu igu hoojiyay? Oo yaa ka sarreeya ninuu tolkiis dilay? ii sheeg yaa maanta
adkaaday?"
Wuxuu yiri:
"Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa la yiri inuu yiri:
"Ma hoojin iyo dullayn baa nin aad adinku disheen?"
Ibnu Isxaaq\ إبن إسجاقwuxuu yiri:
"Rag reer Banuu Makhzuum بني مخزومu dhashay ayaa waxay sheegeen inuu Cabdu
Allaahu bin Mascuud\ عبد هللا بن مسعودoran jiray:
"Wuxuu Abuu Jahal\ أبوجهلigu yiri, waana markuu cagta dhuunta ka saaray:
"Waxaad fuushay meel sarreysa ari jiryohow yari."
Kaddibna madixiisaan soo gooyey oo aan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
wasallam, u keenay, aanna iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa madaxa cadawga Ilaahay
Abuu Jahal أبوجهل." Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri:
"."هللا الذي الإله غيره
"Allaaha Allathii laa ilaaha ghayruHu",
oo macnihiisu yahay:
"Allaha Ilaah aan ghayrkiis ilaah kale jirin ma isagiibaa?"
123
Taas ayayna ahayd dhaarta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Waxaan
iri:
"Haa, Allaha aan ilaah ghayrkiis ah jirin."
Markaasuu madaxa ku tuuray Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
hortiisa. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ilaahay ku
xamdiyay."
Al Bukhaarii\ البخاريiyo ghayrkiisba waxay Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf عبد الرحمن بن
\ عوفka wariyeen inuu yiri:
"Anigoo safka ku jira Maalinta Badar\ بدرayaan labadeyda dhinac dhugtay, waxaanna
arkay inay joogaan laba nin oo dhallinyaro ah. Markaasuu midkood isagoo saaxiibkiisa
ka qarinaya ayuu si sir ah wuxuu igu yiri:
"Adeerow i tus Abuu Jahal\"!أبوجهل
Markaasaan waxaan iri:
"Wiilka walaalkeeyow, maxaad ku falaysaa?"
Wuxuu yiri:
"Ilaahay ayaan ka ballan qaaday in haddaan arko aan dilo ama anigoo taas doonaya
sokadiisa aniga la i dilo."
Markaasuu kii kalena wuxuu isaguna si sir igu yiri wax la mid ah wuxuu kan koowaad
igu yiri. Maraaksayan jirin wax iiga farax badan in laba nin oo ayagoo kale ah aan ku
dhex jiro. Markaasaan u tilmaamay. Markaasey weerareen sida laba gorgor oo kale oo ay
seefohooda la dheceen. Waana labada wiil oo ay dhashay Al Cafraa'\ العفراءee
Mucaath\ معاذiyo Mucawwith\معوذ."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, salabka Abuu Jahal\ أبوجهلwuxuu u
xukumay Mucaath bin Camr bin Al Jamuux\معاذ بن عمرو بن الجمح." Salab\ السلبwaa waxa
laga furto ninka la dilayoo gaalka ah oo ah hub iyo maal iyo badeeco, uuna qaato ninka
muslimka ah oo dilay.
Cumar\ عمرoo abtigiis dilay
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Cumar عمرayaa waxaa soo maray Saciid bin Al Caas\سعيد بالعاص. Markaasuu wuxuu ku
yiri:
"Waxaan u jeedaa inaad arrin is tustay, oo waxaan u jeedaa inaad u malayneysid inaan
aabahaa dilay. Haddaan dili lahaa kaagama cudur daarteen diliddiisa. Waxaanse dilay
abtigay Al Caas bin Hishaam bin Al Mughiirah\العاص بن هشام بن المغيرة. Aabahaase
waxaan soo maray isagoo sida dibiga oo kale geesihiisa dhulka ugu jeexaya, markaasaan
ka leexday. Markaasaa waxaa u qasday ina adeerkiis Calii\ عليoo markaas dilay."
124
Xadiithka Cukashah bin Mixsan\عكاشة بن محصن
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cukaashah bin Mixsan bin Xurthaan al Asadiyyi \ عكاشة بن محصن بن حرثان األسدي, xaliifka
Banii Cabdu Shams bin Cabdi Manaaf\بني عبد شمس بن عبد مناف, wuxuu Maalinta Badar\بدر
ku dagaallamay seeftiisa ilaa ay gacantiisa ku kala go'do.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid, markaasuu
siiyey qori ah laanta geedka timirta jirriddeeda ama salkeeda oo qallashay, wuxuuna ku
yiri:
".قاتل بهذا يا عكاشة:
"Qaatil bi haathaa yaa Cukaashah",
oo macnihiisu yahay:
"Midkaan ku dagaallan Cukaashow عكاشة."
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka qaatay ayuu
qoriga ruxay, markaasuu wuxuu noqday seef dheer oo gacantiisa ku jirta oo af badan,
birteeduna caddaan badan tahay. Markaasuu ku dagaallamay ilaa uu Ilaahay Tacaalaa هللا
\ تعالىmuslimiinta libta siiyey. Seeftaasna waxaa la oran jiray "Al Cawnu \"العون,
ayaduuna haystay oo uu duullannada Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oo idil ugala qayb galay, ilaa looga dilo dagaallada ridada (Zamanka Abuu
Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, Allaaha raalli ka noqdee), isagoo ku dagaallamaya.
Waxaana dilay Dhulayxa bin Khuwaylid Al Asadii\طليحة بن خويلد األسدي.
Cukaashah bin Mixsan\ عكاشة بن محصنwaa isla midka markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."يدخل الجنة سبعون ألفا من أمتي على صورة القمر ليلة البدر
"Yadkhulu Al Jannata sabcuuna alfan min ummatii calaa suurati al qamari laylata
al badri",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaa ummaddeyda Jannada ka gelaya toddobaatan kun oo u eg dayaxa naylo qaadka
ah habeenkuu buuxo" yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ilaahay ii bari inuu kuwaas iga
mid dhigo."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."إنك منهم
125
"innaka minhum, aw Allaahumma ajcalhu minhu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waad ka mid tahay" ama "Ilaahayow ka mid dhig."
Markaasaa waxaa istaagay nin Ansaarta\ األنصارka mid ah oo yiri:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ilaahay ii bari inuu iga mid
dhigo."
Markaasuu Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."سبقك بها عكاشة وبردة الدعاء
"Sabaqaka bihaa Cukaashah wa baradati al dacwatu".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaa kaaga hormaray Cukaashah\عكاشة, ducaduna way qabawday (Al Suhaylii\السهيلي
wxuu yiri: "Waxay ahayd saacad ducada la aqbalo oo uu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam ogaa. Markaasey markay dhammaatay ayuu ninka wuxuu ku yiri Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam: "Cukaasha عكاشةayaa kaaga hormaray" oo macneheedu
yahay: "Wuxuu kaala hormaray sifooyinka ay leeyihiin toddobaatankaas kun, ayna ka
mid tahay ka tegidda al tadhayyuru التطير-oo ah nooc faalka ah- iyo waxa la midka ah,
kumana uusan oran ninka "Adigu kuwaas ka mid ma ihid.").
Wuxuu kaloo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."منا خير فارس في العرب
"Minnaa khayru faarisin fii Al Carabi"
oo macnihiisu yahay:
"Annaga waxaa naga mid ah ninka ugu fiican farda fuulidda Carabta."
Waxay yiraahdeen:
"Waana kee Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, yiri:
"."عكاشة بن محصن
"Cukaashah bin Mixsan."
Markaasuu Diraar bin Al Azwar Al Asadii\ ضرار بن األزور األسديwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kaasu waa nin annaga naga
dhashay oo annaga naga tirsan."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."ليس منكم ولكنه منا للحلف
126
"Laysa minkum wa laakinnahu minnaa lilxilfi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Adinka idinka mid ma aha, laakin annaguu naga mid yahay – uu nala leeyahay - xilfiga
daraadiis."
Abuu Bakar\ أبوبكرiyo wiilkiisa Cabdu Al Rraxmaanu\ عبد الرحمنMaalinta Badar\بدر
Cabdu Al Raxmaan عبد الرحمنisagaa ugu waynaa ubadka Abuu Bakr أبوبكرwuxuuna ahaa
geesi nishaab badan, oo fallaartau gano aan hadafkiisa la gafi jirin. Koofaartiisu waa
Abaa Muxammad\أبامحمد, waxaana la yiri oo kale Abaa Cabdu Allaahi\أبا عبد هللا.
Duullaanka Badar\ بدرwuxuu la safnaa gaalada iyo Uxudba\أحد. Markaasuu Maalinta
Badar\ بدرmarkuu xagga muslimiinata soo aado ayuu Abuu Bakr أبوبكرisaga iyo
hooyadiisba inay halaagmaan ugu duceeyaa, markuu ka gaddoomana wuxuu ugu
duceeyaa tawbad keenid (waxaa wariyay Calii Al Dhandhaawii \علي الطنطاوي, kana
wariyay kitaabka Al Macaarif\المعارف, kuna wariyay kitaabakiisa Abuu Bakar Al Siddiiq
\أبوبكر الصديق, bogga laba boqol iyo sagaal iyo konton).
Maalinta Badar\ بدرayuu safka kasoo baxay oo uu dalbay qof dhinaca muslimiinta uga
soo baxa. Markaasaa waxaa u kacay aabihiis Abuu Bakar أبوبكرsi uu ula dagaallamo.
Markaasuu wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku yiri Abuu
Bakarأبوبكر:
"."متعني بنفسك
"Matticnii bi nafsika",
oo macneheedu yahay:
"nafttada iigu raaxee, oo ha kicin".
Kitaabka Ansaabu Al Ashraafi\ أنصاب األشرافee uu dhigay Al Balaatharii\البالذري, oo la
oofsaday sanadka laba boqol iyo sagaal iyo toddobaatanka Hijarada wuxuu wariyay in
markuu aabihiis Abuu Bakar أبوبكرusoo baxay uu Cabdu Al Raxmaan\ عبد الرحمنyiri:
"Muxammadow\ !محمدMa aabayaalkeen ayaad noo soo direysaa?"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka reebay. Markaasuu
Abuu Bakar أبوبكرwuxuu wiilkiisa ku yiri :
""أين مالي يا خبيث؟
"War hoy! Maalkii maxaad ku fashay?"
Markaasuu wuxuu ugu jawaabay:
وصارم يقتل صالل الشيب
لم يبق غير شكة ويعبوب
127
Lam yabqi ghayra shakatin wa yacbuubu/
Wa faarisun yadribu awkhaama al mashiibi
Tixda macneheedu waxaa weeye:
Kama uusan harin waxaan hub ahayn iyo faras dheereeya/
iyo fardafuule odayada culus ku dila.
Gaalada oo ceel guray lagu guray
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu amar ku bixiyay in maydka
gaalada god lagu guro, waana godka ceel guray oo bartaas ku yiillay, waana lagu guray
intaan ka ahayn Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف, kaasoo inta bararay cambuur bireedkuu
ku jiray buuxiyay, oo markaas markay damceen inay dhaqaajiyaan ay hilbihiisu kala
daateen. Markaasay meeshiisa u daayeen oo ay dhagax iyo ciid qarisa kor saareen.
Markaasaa marka intooda kale godka lagu riday ayuu Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, dul istaagay uuna yiri:
". هل وجدتم ما وعدكم ربكم حقا؟ فإني وجدت ما وعدني ربي حقا،يا أهل القليب:
"Yaa ahla al qaliibi, ha wajadtum maa wacadakum Rabbukum xaqqan? Fa innii
wajadtu maa wacadanii Rabbii xaqqan!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Dadka godka ku jirow! Ma hesheen inuu wuxuu Rabbigiin idinka ballan qaaday ay run
tahay? Anigu waan helay in wuxuu Rabbigay iga ballan qaaday run yihiin!"
Markaasey asxaabtiisu waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ma waxaad la hadleysaa rag
mayd ah?"
Markaasuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."لقد علموا أن ما وعدهم ربهم حقا
"La qad calimuu anna maa wacadahum Rabbuhum xaqqan",
oo macnihiisu yahay:
"Way ogaadeen in wuxuu Rabbigood ka ballan qaaday run yahay!"
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaa waxay maqleen
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo habeen barkii leh:
– ويا أبا جهل بن هشام، ويا أمية بن خلف، يا عتبة بن ربيعة ويا شيبة بن ربيعة،"يا أهل القليب
".وعدد من كان منهم في القليب – هل وجدتم ما وعدكم ربكم حقا؟ فإني وجدت ما وعدني ربي حقا
128
"Yaa ahla al qaliibi, yaa Cutbatu bin Rabiicah wa yaa Shaybatu bin Rabiicah, waa
Umayyah bin Khalaf, wa yaa Abaa Jahl bin Hishaam, wa caddada man kaana
minhum fii al qaliibi: "Hal wajadtum maa wacada Rabbukum xaqqan? Fa innii
wajadtu maa wacadanii Rabbii xaqqan!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Dadka godka ku jirow! Cutbah bin Rabiicahow\عتبة بن ربيعة, iyo Shaybah bin
Rabiicahow\شيبة بن ربيعة, iyo Umayyah bin Khalafow\أمية بن خلف, iyo Abaa Jahal bin
Hishaamow\أبا جهل بن هشام, wuxuuna tiriyey ragga gaalada ka mid ah oo godka ku jiray,
ma hesheen inuu wuxuu Rabbigiin idinka ballan qaaday ay run tahay? Anigu waan helay
in wuxuu Rabbigay iga ballan qaaday run yihiin!"
Markaasey muslimiintu yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ma waxaad u yeereysaa rag
mayd ah?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
". ولكنهم ال يستطيعون أن يجيبوني،"ما أنتم باسمع لما أقول منهم
"Maa antum bi asmaca limaa aquulu minhum, wa laakinnahum laa yastadhiicuuna
an yujiibuunii." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Adinku umgama maqli ogidin waxaan leeyahay, laakin ayagu ma awoodaan inay ii
jawaabaan."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, maalintuu hadalkaas yiri wuxuu
kaloo yiri:
وأخرجتموني وآواني. خذلتموني وصدقني الناس."يا أهل القليب بئس عشيرة النبي كنتم لنبيكم
"هل وجدتم ما وعدكم ربكم حقا؟:" ثم قال صلى هللا عليه وسلم. وقاتلتموني ونصرني الناس.الناس
".فإني وجدت ما وعدني ربي حقا
"Yaa ahla al qaliibi bi'sa cashiiratu Al Nabiyyi kuntum li Nabiyyikum. Khaththabtumuunii wa saddaqanii al nnaasu. Wa akhrajtumuunii wa aawaanii al nnaasu.
Wa qaataltumuunii wa nasaranii al nnaasu." Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam yiri: "Ha wajadtum maa wacadakum Rabbukum xaqqan? Fa innii
wajadtu maa wacadanii Rabbii xaqqan!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Dadka godka ku jirow! Waxaad Nabigiinna u ahaydeen cashiiro, waa qoys iyo tole, u
xun Nabigooda. Waad i beeniseen, dadkuna uu i rumeeyey. Dalkaygaad iga soo saarteen,
dadkaana hoy i siiyey. Waad ila dagallanteen, dadkaana ii hiilliyay. Ma hesheen inuu
wuxuu Rabbigiin idinka ballan qaaday ay run tahay? Anigu waan helay in wuxuu
Rabbigay iga ballan qaaday run yihiin!"
129
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu Al Xaafith ibnu Xajar\ الحافظ إبن حجرka wariyay inuu yiri:
"Madaxda gaalada godka lagu riday waxay ahaayeen afar iyo labaatan, kala ah: (Kow)
Cutbah bin Rabiicah\عتبة بن ربيعة, (Labo) Shaybah bin Rabiicah\شيبة بن ربيعة, (Saddex)
Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف, (Afar) Abuu Jahal bin Hishaam\أبو جهل بن هشام, (Shan)
Cubaydah bin Abii Uxayxah Saciid bin Al Caasii\ عبيدة بن أبي أحيحة سعيد بن العاصي, iyo
(Lix) Walaalkiis Al Xaarith bin Abii Uxayxah Saciid bin Al Caasii الحارث أبي أحيحة سعيد بن
العاصي, (Toddoba) Xanthalah bin Abii Sufyaan\حنظلة بن أبي سفيان, (Sideed) Al Waliidu bin
Cutbah\الوليد بن عتبة, (Sagaal) Al Xaarith bin Caamir\الحارث بن عامر, (Toban) Dhucaymah
bin Cadiyy\طعيمة بن عدي. Lixdaan dambena waa reer Banii Cabdi Manaaf\بني عبد مناف.
Quraysh\ قريشinteeda kalena waxay ahaayeen: (Kow iyo toban) Nufayl bin Cabdi نفيل بن
\عبد, (Labo iyo toban) Zamcahbin Al Aswad\زمعة بن األسود, (Saddex iyo toban) Caqiil bin
Al Aswad\عقيل بن األسود, (Afar iyo toban) Al Caasii bin Hishaam\العاصي بن هشام, ahna
Abuu Jahal\ أبوجهلwalaalkiis, (Shan iyo toban) Abuu Qays bin Al Waliid\ أبو قيس بن الوليد,
ahna Khaalid bin Al Waliid\ خالد بن الوليدwalaalkiis, (lix iyo toban) Nubayh bin Al Xajjaaj
Al Ssahmii\ نبيه بن الحجاج السهميiyo walaalkiis (Toddoba iyo toban) Munabbih bin Al
Xajjaaj Al Ssahmii\ منبه بن الحجاج السهمي, (Sideed iyo toban) Calii bin Umayyah bin
Khalaf\علي بن أمية بن خلف, (Sagaal ito toban) Camr bin Cuthmaan\عمرو بن عثمان, ahna
adeerka Dhalxah bin Cubaydu Allaahi\ طلحة بن عبيد هللاoo tobanka Jannada loogu
bishaareeyey ka mid ah, (Labaatan) Mascuud bin Abii Umayyah\مسعود بن أبي أمية, ahna
Ummu Salamah\ أم سلمةSallaa Allaahu Calayhaa Wasallam, walaalkeed, (Kow iyo
labaatan) Qays bin Faakih bin Al Mughiirah\قيس بن فاكه بن المغيرة, (Labo iyo labaatan) Al
Aswadu bin Cabdu Al Asad\األسود بن عبد األسد, ahna Abuu Salamah\ أبو سلمةwalaalkiis,
(Saddex iyo labaatan) Abuu Al Caasii bin Qays bin Cadiyy Al Ssahmii أبو العاصي بن قيس
بن عدي السهمي, (Afar iyo labaatan) Umayyah bin Rifaacah\أمية بن رفاعة."
Waa intaas warka Al Xaafith ibnu Xajarالحافظ إبن حجر.
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Umayyah bin Khalaf\ أمية بن خلفgodka laguma ridin, wuuse u dhowaa."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Sababta maydka gaalada godka loogu ridi oo loo duugi waayey waxay tahay inuu
Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kahday inuu asxaabtiisa amro inay duugaan
oo ay markaas qodidda godadkooda ku dhibtoodaan badnida maydka daraadiis oo inay
godkaas ceelka guray u jiidaan oo ku tuuraan ay u dhib yar tahay."
Cathaabta qabriga ee Abuu Jahal\أبوجهل
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu al Callaamah bin Marzuuq العالمة بن مرزوقka wariyay inuu
yiri:
"Ibnu Cumar\إبن عمر, Allaha raalli ka noqdee, mar ayuu Badar\ بدرsafar ku maray.
Markaasuu wuxuu arkay nin la cathaabayo oo xanuun la booyaya. Markaasuu markuu
dhaafay ayuu ninkaasu u yeeray oo uu ku yiri: "Cabdu Allaahiyow \"يا عبد هللا. Markaasaan
xaggiisa u jeestay. Markaasuu yiri:
"Biyo i waraabi."
Markaasaan damcay inaan biyo siiyo. Markaasuu ninka madow oo cathaabtiisa u xil
saarani wuxuu yiri: "Cabdu Allaahiyowيا عبد هللا, ha siin, oo kani wuxuu ka mid yahay
gaaladaii uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar ku dilay."
130
Ninkaas la cathaabayana waa Abuu Jahal\أبوجهل, sida kusoo aroortay riwaayada Al
Dhabraanii\ الطبرانيuu ku wariyay kitaabkiisa Al Awsadh\ األوسطinuu ibnu Cumar\إبن عمر
yiri:
"Anigoo Badar\ بدرmaraya ayaa waxaa god kasoo baxay nin ay silsiladu luqunta uga xiran
tahay. Markaasuu ii yeeray oo yiri: "Cabdu Allaahiyowيا عبد هللا, i waraabi."
Marakaasaa waxaa godkii kasoo baxay nin gacanta karbaash ku sita oo ii dhawaaqay oo
yiri:
"Cabdu Allaahiyow !يا عبد هللاHa waraabin oo waa gaal."
Markaasuu karbaashka ku dhuftay oo uu markaas Abuu Jahal\ أبوجهلgodkiisa ku noqday.
Markaasaan si degdeg leh Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ugu imid oo aan u
sheegay. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". وذالك عذابه إلى يوم القيامة،"ذالك عدو هللا أبوجهل
"Thaalika caduwwu Allaahi Abuu Jahl, waa thaalika cathaabuhu ilaa yawmi al
qiyaamati." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Kaasu waa cadawga Ilaahay Abuu Jahal\أبوجهل, taas ayaana ah cathaabtiisa ilaa maalinta
qiyaame."
Abuu Xuthayfah bin Cutbah\أبوحذيفة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, in godka lagu rido amray
ayaa waxaa lasoo qabtay Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن ربيعةoo xagga godka loo jiiday.
Markaasuu Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,, sida isoo gaartay, wajiga
wiilkiisa saxaabiga ah Abuu Xuthayfah bin Cutbah bin Rabiicah\أبوحذيفة بن عتبة بن ربيعة
fiiriyey, wuxuuna arkay in tiiraanyeysan yahay oo uu midabkiisu is bedeelay, markaasuu
wuxuu ku yiri:
" لعلك قد دخلك من شأن أبيك شيء؟،"يا أبا حذيفة
"Yaa Abaa Xuthayfah, lacallaka qad dhakhalaka min sha'ni abiika shay'un?"
oo macnihiisu yahay:
"Abaa Xuthayfahow أبا حذيفة, ma waxaa wax kaa galay arrinka aabahaa?"
ama siduu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiriba. Markaasuu Abuu
Xuthayfah أبوحذيفةyiri:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wa Allaahi\ وهللاmaya, oo
aabahay kama aanan shakin iyo diliddiisa toona. Waxaanse aabahay ku aqiinnay talo
wanaag iyo dulqaad iyo turid iyo deeqtooni sarreysa. Markaasaan waxaan rajo ka qabay
inay taasi islaamka ku hanuuniso. Markaasaan markaan arkay waxa ku dhacay, aanna
xusuustay gaalnimaduu kuu dhintay kaddib waxaan u rajeynayey, ayaan taas ka
tiiraanyooday."
131
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, khayr ugu duceeyey,
wuxuna yiri:
"."خيرا
"Khayran."
Kuwa naftooda dulmiyay oo Badar\ بدرlagu dilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Koox rag ah oo lagu dilay waxaa kasoo degay Quraan, waana Aayadda toddoba iyo
sagaashanaad ee Suuratu Al Nisaa'\سورة النساء:
ِ ْ َإِ َّن الَِّذين تَوفَّاهم اْلم ََلئِ َكةُ ظَالِ ِمي أ َْنفُ ِس ِهم قَالُوا ِفيم ُك ْنتُم قَالُوا ُكَّنا مست
ِ ين ِفي ْاْل َْر
ض قَالُوا أَلَ ْم تَ ُك ْن
َ ض َعف
ُْ
ْ َ
ْ
َ ُُ َ َ
ِ تم
ِ
ِ ِ اسعةً فَتُه
ِ ِ َّ
)57( ير
ص ًا
ُ اج ُروا فيهَا فَأُولَئ َك َمأ َْو
ُ أ َْر
َ اه ْم َجهََّن ُم َو َس
َ َ ض الله َو
َ ْ اء
"Inna allathiina tawaffaahumu al malaa'ikatu thaalimii anfusihim qaaluu fiima
kuntum qaaluu kunnaa mustadcafiina fii al ardi qaaluu alam takun ardu Allaahi
waasicatan fa tuhaajiruu fiihaa fa uulaa'ika ma'waahum jahannamu wa saa'at
masiiran(97)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Kuwa ay malaa'igtu oofsanayso ayagoo ah kuwa nafaftooda dulmiyey, waxay malaa'igtu
ku leedahay:
"Dhinecee baad ahaydeen, labada dhinac kee baad ka mid ahaydeen?"
Waxay yiraahdeen:
"Waxaan ahayn kuwo Makkah\ مكةdhexdeeda lagu taag darraystay, oo aan waxba karin".
Markaasey malaa'igtu waxay ku leedahay:
"Miyuusan arliga Ilaahay ahayn waasac oo aad markaas u hijrootaan oo aad Al
Madiinah\ المدينةu hijrootaan? Oo aad Makkah\ مكةiyo gaalada ka dhex baxdaan?"
Kuwaas hoygoodu waa jahannama, waxayna u xuntahay meel loo hoydo(97)."
Kooxdaasu waa rag la magacaabay, oo kala ah: (Kow) Al Xaarithu bin Zamcah bin Al
Aswad bin Cabdu Al Mudh-dhalib bin Asad\ الحارث بن زمعة بن األسود بن عبد المطلب بن أسدoo
u dhashay Qurayshta\ قريشBanuu Asad bin Cabdu Al Cuzzaa bin Qusayy بني إسد بن عبد
\العزى بن قصي, iyo (Labo) Abuu Qays bin Faakih bin Al Mughiirah bin Cabdu Allaahi bin
Cumar bin Makhzuum\أبو قيس بن فاكه بن المغيرة بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم, iyo (Saddex)
Abuu Qays bin Al Waliid bin Al Mughiirah bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin
Makhzuum\أبو قيس بن الوليد بن المغيرة بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم, oo labadooduba u dhasheen
Qurayshta\ قريشBanuu Makhzuum\ بنو مخزوم, iyo (Afar) Caliyyu bin Umayyah bin
Khalaf bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax\ علي بن أمية بن خلف بن وهب بن حذافة بن جمحoo u
dhashay Qurayshta\ قريشBanuu Jumax\بنو جمح, iyo (Shan) Al Caasu bin Munabbih bin Al
Xajjaaj bin Caamir bin Xuthayfah bin Sacd bin Sahm العاص بن منبه بن الحجاج بن عامر بن حذيفة
\بن سعد بن سهم.
132
Shantaas nin waxay hore u islaameen ayadoo uu Rasuulka Ilaahy, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, Makkah\ مكةjoogo. Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةu haajiray, ay aabayaalkood iyo reerehoodu
Makkah\ مكةku xabbiseen oo ay Diinta ka saareen, ayaguna ay baxeen, kaddibna ay
tolkood Badar\ بدرusoo raaceen, halkaasoo dhammaantood lagu wada dilay ayagoo gaalo
ah."
Fayga Badar\بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, wuxuu amray in waxa
degmada (cadawga) laga soo qaatay meel la isugu keeno. Markaasaa la isugu keenay.
Markaasey muslimiintu isku khilaafeen sida laga yeeli lahaa.
Markaasey kuwa soo uruuriyay waxay yiraahdeen:
"Annagaa iska leh."
Muslimiinta cadawga la dagaallamayay oo eryoonayeyna waxayu yiraahdeen:
"Wa Allaahi\ وهللاhaddaanan annaga ahaan lahayn waxba gacanta kuma aad dhigteen, oo
annagaa ragga idinka mashquulinnay ilaa aad waxaas gacanta uga dhigtaan."
Kuwa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ilaalinayeyna, ugana
cabsanayey inuu cadawgu kusoo rogaal celiyo waxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi وهللاinaydnaan annaga nooga xaq lahayn oo waan dooneynnay inaan
cadawga dilno hadduu Ilaahay luqumohooda na siiyo, maalkoodana waan qaadan karnay
ayadoo uusan joogin cid naga celisa, waxaanse uga baqnay Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, rogaal celinta cadawga, oo aan sidaas u ilaalinnay. Sidaas
ayadnaan xoolaha nooga xaq badnayn."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Umaamah Al Baahilii\( أبو أمامة الباهليoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri inuu
magaciisu yahay Sudayyu bin Cajlaan\ )صدي بن عجالنwuxuu yiri:
"Cubaadah bin Al Ssaamit\ عبادة بن الصامتayaan waxaan weydiiyey Suuratu Al
Anfaali\سورة األنفال, markaasuu wuxuu yiri:
"Annaga asxaabta Badar\ بدرayay kusoo degatay markaan xoolaha laga furtay gaalada
isku khilaafnay, halkaasna ay akhlaaqdeennu ku xumaatay. Markaasuu Ilaahay
gacneheenna ka bixiyey uuna u yeelay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, muslimiinta
si siman ugu qaybiyay."
Abuu Usayd Al Ssaacidiyyu Maalik bin Rabiicah\ أبو أسيد الساعدي مالك بن ربيعةwuxuu yiri:
"Maalinta Badar\ بدرwaxaan gacanta ku dhigay seefta ay lahaayeen Caa'ith \ عائذee
Qurayshta\ قريشBanuu Makhzuum\ بنو مخزومlana yiraahdo "Al Marzabaanu\"المرزبان.
Markaasaan markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dadka amray
inay soo celiyaan waxay anfaasha ka qaateen ayaan imid oo aan xoolaha nafalka ku dhex
tuuray. Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ahaa haddii wax la
weydiisto kaan diidin. Markaasuu Al Arqamu bin Abii Al Arqamاألرقم بن ابي األرقم
133
sifadiisaas ogaaday, oo uu markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
seeftaas weydiistay, uuna siiyey."
Labada ergay oo Al Madiinah\ المدينةloo diray inay u bishaareeyaan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddib Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu guulaystay ayuu
wuxuu Cabdu Allaahi bin Rawaaxah\ عبد هللا بن رواحةdadka deggan dhanka Al
Madiinah\ المدينةee la yiraahdo Al Caaliyah\ العاليةu diray inuu guushaas ugu bishaareeyo
inuu Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلRasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
iyo muslimiinta libta siiyey.
Wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Zayd bin Xaarithah\ زيد بن حارثةu diray
dadka dega dhanka Al Madiinah\ المدينةee la yiraahdo Al Ssaafilah\السافلة."
Usaamah bin Zayd\ أسامة بن زيدwuxuu yiri:
"Markaasuu khabarku wuxuu noo yimid markaan ciidda ku sinnay qabriga Ruqayyah
inaanta Rasuulka Ilaahay\رقية بنت رسول هللا, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, oo
Cuthmaan bin Caffaan\ عثمان بن عفانu dhaxday."
Usaamah أسامةwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaduu iiga tegay, aniga iyo
Cuthmaanعثمان. Markaasuu Zayd bin Xaarithah زيد بن حارثةyimid. Markaasaan u imid
isagoo Al Musallaa\( المصلىoo ah bannaankuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dadka Salaadda Ciidda ku tujin jiray) taagan dadkuna uu dul dhooban yahay,
lehna:
"Waxaa la dilay Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بنربيعةiyo Shaybah bin Rabiicah\شيبة بن ربيعة
iyo Abuu Jahal bin Hishaam\أبوجهل بن هشام, iyo Zamcah bin Al Aswad\زمعة بن األسود, iyo
Abuu Al Bakhtariyyu\أبو البختري, iyo Al Caas bin Hishaam\العاص بن هشام, iyo Umayyah
bin Khalaf\أمية بن خلف, iyo Nubayh\ نبيهiyo Munabbih\ منبهilmo Al Xajjaaj\الحجاج."
Waxaan iri:
"Aabow, waxaan ma runbaa?"
Wuxuu yiri:
"Haa wa Allaahi\ وهللاwiilkeygow!"
Kasoo gaddoonka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar\بدر
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu usoo gaddoomay
xagga Al Madiinah\المدينة, isagoo wada qafaalka gaalada, ayna ka mid yihiin Cuqbah bin
Abii Mucaydh\ عقبة بن أبي معيطiyo Al Nadru bin Xaarith\النضر بن حارث.
Wuxuu kaloo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo qaatay maalkuu
Ilaahay gaalada uga soo wareejiyay oo nafalka\ النفلah, kuwaasoo uu u xil saaray Cabdu
Allaahi bin Kacb bin Camr bin Cawf bin Mabthuul bin Camr bin Ghanm bin Maazin bin
Al Nnajjaar\عبد هللا بن كعب بن عمرو بن عوف بن مذبول بن عمرو بن غنم بن ماون بن النجار.
134
Markaasuu Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu soo maray jiirta
Al Ssafraa'\الصفراء, oo markuu kasoo baxay uu ku degay buurta bacaadka ah agteeda oo u
dhexeysa jiirta iyo banka.
Buurtaas bacaadka ahna waxaa la yiraahdaa Sayr\سير. Markaasuu geed halkaas ku yaalla
degay.
Halkaas ayuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku qaybiyay nafalka\النفل
muslimiinta gaalada uga soo wareejiyay, uguna qaybiyay si siman.
uu Ilaahay
Kaddibna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuu ka guuray bartaas oo markuu marayo Al
Rrawxaa'\( الروحاءoo Al Madiinah\ المدينةshan iyo toddobaatan kiiloomitir u jirta) ayay
muslimiintu ka hor yimaadeen ayagoo ugu hambalyeynaya libta uu Ilaahay isaga iyo
muslimiinta la socda siiyey.
Markasuu Salamah bin Salamah\ سلمة بن سلمةwuxuu ku yiri:
"Maxaad nooga hambalyeyneysaan? Oo wa Allaahi\ وهللاlama aana kulmin waxaan ahayn
odayo bidaar leh oo sida haween duqoobay oo loo dabray sida loo dabro geela hadyiga ah
oo Kacbada loo wado oo kale. Markaasaan gawracnay!"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ilko caddeeyey
kaddibna uu yiri:
". أولئك المأل،"أي إبن أخي
"Ay ibna akhii, uulaa'ika al mala'a",
oo macnihiisu yahay:
"Hoy wiilka walaalkeeyow, kuwaasu waa madaxdii."
Dilidda Al Nadru\ النضرiyo Cuqbah\عقبة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Ssafraa'\ الصفراءmarayo
ayaa waxaa la dilay Al Nadru bin Al Xaarith\النضر بن الحارث, waxaana dilay Calii bin Abii
Dhaalib\علي بن أبي طالب, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Kaddibna Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu socday ilaa markuu gaaray Cirqi Al Ththabyati\ عرق الظبيةayaa waxaa la dilay Cuqbah bin Abii Mucaydh \عقبة بن أبي معيط.
Cuqbah\ عقبةwaxaa soo qafaalay Cabdu Allaahi bin Salimah\ عبد هللا بن سلمةoo u dhashay
Banuu Al Cajlaan\بنو العجالن.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amar ku
baxshay in la dilo ayuu Cuqbah\ عقبةwuxuu yiri:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yaa caruurteyda lagu
ogyahay?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."النار
135
"Al Nnaaru" oo macnihiisu yahay: "Naarta."
Markaasaa waxaa dilay Caasim bin Thaabit bin Abii Al Aqlax Al Ansaarii عاصم بن ثابت بن
\أبي األقلح األنصاري, una dhashay Banuu Camr bin Cawf\بنو عمرو بن عوف." (Ibnu Hishaam إبن
\ هشامwuxuu yiri: "Waxaa la yiri inuu dilay Calii bin Abii Dhaalib"علي بن أبي طالب.).
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Bartaas ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kula kulmay Abuu
Hind\إبوهند, mawlaha Farwah bin Camr Al Bayaadii\مولى فرمة بن عمرو البياضي, isagoo sida
dhiil ay timir iyo subag sixin ah ka buuxaan.
Abuu Hind إبوهندduullaanka Badar\ بدرwuu ka haray, kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ayuu kala qayb galay duullannadiisa oo idil, wuxuuna ahaa
midka tooba Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". وانكحوا إليه،"إنما هو أبو هند امرأ من األنصار فانكحوه
"innamaa huwa Abuu Hind imri'un mina Al Ansaari fa ankixuuhu, wa ankixuu
ilayhi."
Xadiithka macnihiiau waxaa weeye:
"Abuu Hind\ أبوهندwaa nin Ansaarta\ األنصارka mid ah ee una guuriya, gana guursada."
Markaasey sidaas yeeleen. Markaasuu Rasuula Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, socday ilaa uu Al Madiinah\ المدينةka yimaado maalin ka hor intuusan qafaalku
soo gelin.
Qafaalka Badar\بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qafaalka waxaa Al Madiinah\ المدينةla keenay goorta la akeenay ayadoo ay Sawdah
bintu Zamcah\ سودة بنت زمعةhaweenta Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ay la
joogto qoyskay ka dhinteen Cawf bin Cafraa'\ عوف بن عفراءiyo Mucawwith bin
Cafraa'\معوذ بن عفراء.
Taasna waxay ahayd ka hor intaan xijaabka lagu soo rogin.
Sawdah سودةwaxay tiri:
، "فرجعت إلى بيتي:" قالت. قد أتي بهم، "هؤالء األسارى: فقيل،"وهللا إني لعندهم إذ أتينا
مجموعة، وإذا أبو يزيد سهيل بن عمرو في ناحية الحجرة،ورسول هللا صلى هللا عليه وسلم فيه
"يا أبا: "فال وهللا ما ملكت نفسي حين رأيت أبا يزيد كذلك أن قلت:" قالت.يداه إلى عنقه بحبل
" فوهللا ما أنبهني إال قول رسول هللا صلى هللا عليه وسلم من. أال متم كراما، أعطيتم بأيديكم:يزيد
، والذي بعثك بالحق، "يا رسول هللا: "قلت: أعلى هللا ورسوله تحرضين؟" قالت، "يا سودة:البيت
".ما ملكت نفسي حين رأيت أبا يزيد مجموعة يداه إلى عنقه أن قلت ما قلت
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
136
"Wa Allaahi\ وهللاanigoo agtooda jooga ayaa naloo yimid oo la yiri:
"Waa kuwaas qafaalkii oo waa la keenay."
Markaasaan gurigayga ku noqday ayadoo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasalam, ku dhex jiro. Markaasaan waxaan arkay Abuu Yaziid Suhayl bin Camr أبو يزيد
سهيل بن عمروoo qolka dhiniciisa taagan oo ay labadiisa gacnood luquntiisa xariga kula
xiran yihiin.
Markaasaan markaan arkay Abuu Yaziid أبو يزيدoo xaaladdaas ku sugan ayaan nafteyda
celin waayey oo aan iri:
"waad is dhiibteen, oo maxaad u dhiman weydeyn adinkoo karaamiin ah!"
Markaasaa waxaa i baraarujiyay hadalka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam oo guriga dhexdiisa ku jira oo yiri:
"Sawdahey ! يا سودةMa Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
ayaad dadka ku kicineysaa?"
Markaasaan waxaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaan ku dhaartay Midka
xaqqa kugu soo diraye, waan is celin waayey markaan arkay Abuu Yaziid أبو يزيدoo
labadiisa gacnoodi luquntiisa ku xiran yihiin, oo aan markaas iri waxaan iri."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Marka Al Madiinah\ المدينةla keenay, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, wuxuu qafaalka u qaybiyay asxaabtiisa, wuxuuna yiri:
"."استوصوا باألسارى خيرا
"istawsuu bi al usaaraa khayran",
oo macnihiisu yahay:
"si fiican u dhaqaaleeya oo ula dhaqma qafaalka."
Qafaalka waxaa ka mid ahaa Abuu Caziiz bin Cumayr\أبو عزيز بن عمير, walaalka la
dhashay Muscab bin Cumayr\ مصعب بن عميرoo ay isku hooyo iyo isku aabe wada dhaleen.
Abuu Caziiz أبو عزيزwuxuu yiri:
"Waxaa isoo maray walaalkay Muscab bin Cumayr مصعب بن عميرayadoo uu nin
Ansaarta\ األنصارka mid ahi i qafaalayo. Markaasuu wuxuu yiri:
"Si adag xarigga ugu xir oo hooyadiis waa hodan maal badan, oo madax furashadiisa
ayay ku siin doontaa."
Waxanna la socday koox Ansaarta\ األنصارka mid ah markaan Badar\ بدرkasoo
gaddoonnay oo aan Al Madiinah\ المدينةu soconno.
Markaasey markay qadadooda iyo cashadooda u fariistaan ayay muufada aniga igu gooni
yeelaan, ayaguna ay timirta cunaan, ayna sidaas u yeelayaan dardaarankuu Rasuulka
137
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, annaga nagala soo dardaarmay. Markaasey
markay go' kimis ah ninkood gacanta u gasho ayuu aniga ii soo gudbiyaa. Markaasaan
xishoodaa oo aan aniguna midkood u gudbiyaa. Markaasuu igu soo celiyaa isagoo aan
taaban."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Abuu Caziiz\ أبو عزيزisagaa siday calanka gaalada Badar\بدر, Al Nadru bin Al
Xaarith\ النضر بن الحرثdabadiis. Markaasuu markuu walaalkiis Muscab bin Cumayr مصعب
بن عميرku yiri Abuu Yaasir\أبو ياسر, oo ah ninka qafaalay, wuxuu ku yiri, ayuu Abuu
Caziiz أبو عزيزwuxuu ku yiri:
"walaalkeeyow, ma sidaasaad iigala dardaarmeysaa?"
Markaasuu Muscab\ مصعبwuxuu ku yiri:
"Hadda isagaa walaalkey ah, adiguna ma ihid walaalkey."
Markaasey hooyadiis waxay dadka wareysatay waxa ugu qaalisan oo nin Quraysh\قريش
madaxiisa lagu soo furto, waxaana lagu yiri:
"Afar kun oo Dirham."
Markaasey afar kun oo Dirham soo dhiibtay oo ay ku furatay.
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Abuu Caziiz\ أبو عزيزmagaciisu waa Zuraarah\زرارة, hooyadiisa madax furashada soo
dhiibtayna magaceedu waa Ummu Al Khunnaasi bintu Maalik Al Caamiriyyah أم الخناس
\ بنت مالك العامريةoo Qurayshta\ قريشBanuu Caamir\ بنو عامرu dhalatay.
Isla markaasna waa hooyada dhashay Muscab bin Cumayr مصعب بن عميرiyo walaashiis
Hind bintu Cumayr\ هند بنت عمير.
Hinda bintu Cumayr\ هند بنت عمير. waa hooyada dhashay Shaybah bin Cuthmaan شيبة بن
\ عثمانXaajibka\ الحاجبKacbada oo fureheeda haya, ahna awoowahay ku abtirsadaan
Banuu Shaybah\( بنو شيبةoo ilaa maanta furaha Kacbada haya).
Abuu Caziiz\ أبو عزيزwaa islaamay, Axaadiithna wuu wariyay. Sidoo kale waxaa
islaamay walaalihiisa kale Abuu Ruum\ أبو رومiyo Abuu Yaziid\أبو يزيد."
Warka jabka gaalada oo Makkah\ مكةgaaray
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ninka ugu horreeyey oo Makkah\ مكةkeenay jaabka gaalada Quraysh\ قريشwuxuu ahaa
Al Xaysumaanu bin Cabdu Allaahi Al Khuzaaciyyu \الحيسمان بن عبد هللا الخزاعي, oo markuu
yimid ayay ku yiraahdeen:
"Bal noo warran."
Wuxuu yiri:
"Waa la dilay Cutbah bin Rabiicah\عتبة بن ربيعة, iyo Shaybah bin Rabiicah\شيبة بن ربيعة,
iyo Abuu Al Xakam bin Hishaam\أبو الحكم بن هشام, iyo Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف,
iyo Zamcah bin Al Aswad\زمعة بن األسود, iyo Nubayh\ نبيهiyo Munabbih\ منبهilmo Al
Xajjaaj\الحجاج, iyo Abuu Al Bakhtariyyi bin Hishaam\أبو البختري بن هشام."
138
Markaasuu siduu u tirinayey madaxda Quraysh\ قريشayuu Safwaan bin Umayyah صفوان
\ بن أميةoo Xijriga\ الحجرfadhiya wuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاhadduu midkaani wax kasayo! Bal aniga iga wareysta."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن أميةka warran?"
Wuxu yiri:
"Waa kaasoo Xijriga\ الحجرfadhiya, oo wa Allaahi\ وهللاwaxaan u jeeday marka aabihiis
iyo walaalkiis la dilay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Raafic\أبو رافع, mawlaha Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri:
"Waxaan ahaa addoon uu leeyahay Al Cabbaas bin Cabdu Al Mudh-dhalib العباس بن عبد
\المطلب, islaamkuna waa nasoo galay dadka gurigeennaas, oo wuu islaamay Al
Cabbaasuالعباس, wayna islaamtay Ummu Al Fadli\أم الفضل, aniguna waan islaamay.
Al Cabbaasu العباسwuu ka dhawrsanayey tolkiis, wuuna kahanayey inuu khilaafo oo
sidaasuu islaamiddiisa u qarinayey, wuxuuna lahaa maal badan oo tolkiis uga kala
maqan.
Abuu Lahabna\ أبو لهبBadar\ بدرwuu ka haray, o wuxuu meeshiisa diray Al Caasii bin
Hishaam bin Al Mughiirah\العاصي بن هشام بن المغيرة, oo sidaasey yeeli jireen, oo nin kastoo
Badar\ بدرka harayba nin kaluu meeshiisa diray isaga beddela.
Markaasuu markuu warka laynta ragga Badar\ بدرlagu laayey Makkah\ مكةyimid Ilaahay
Abuu Lahab أبو لهبwuu hoojiyay oo dulleeyey, annaguna waxaan nafteenna ka
dareennay cizzi iyo xoog.
Aniguna waxaan ahaa nin itaal daran, waxaanna samayn jiray fallaarah, kuna afayn jiray
khaymadda Zamzam dhexdeeda.
Markaasaa wa Allaahi\ وهللاanigoo qolkaas fadhiya oo fallaarahayga soofeysanaya,
agteydana ay fadhido Ummu Al Fadliأم الفضل, warkaas aan maqalnayna uu na farax
geliyay, ayaa waxaa noo yimid Abuu Lahab أبو لهبoo labadiisa cagood shar la jiidaya.
Markaasuu wuxuu fariistay qolka daraftiisa, dhabarkiisuna uu dhabarkayga xigo. Isagoo
sidaas u fadhiya ayay waxay dadku yiraahdeen:
"Waa kanaa Abuu Sufyaan\( أبو سفيانoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri magaciisu waa Al
Mughiirah\ )المغيرةbin Al Xaarith bin Cabdu Al Mudh-dhalib\بن الحارث بن عبد المطلب, oo
yimid."
Markaasuu Abuu Lahab أبو لهبwuxuu ku yiri:
"Aniga ii kaalay, oo wa Allaahi\ وهللاadigaa war hayee."
Markaasuu agtiisa fariistay, dadkuna ay korkiisa soo dhoobteen. Markaasuu Abuu
Lahab أبو لهبwuxuu yiri:
139
"Wiilka walaalkeeyow, bal dadka amarkooda iiga waraan!"
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاmarkaan la kulannayba ayaan luqumeheenna siinnay oo aan dhabarka u
jeedinnay. Markaasey noo dileen say doonaan, noona qafaasheen siday doonaan.
Sidaasoo ay tahay ragga eedeyn mayo, oo waxaan la kulannay rag dhar cadcad xiran oo
fardo midabkoodu boor yahay saaran, kuna sugan Samada iyo arliga dhexdooda, oo wa
Allaahi وهللاayan cidna dhaafi karin, cid iska celin kartaana ayan jirin."
Markaasaan darafta khaymadda gacanteyda kor ugu qaaday, aanna iri:
"Taasuu wa Allaahi وهللاwaa Malaa'igta."
Markaasuu Abuu Lahab أبو لهبintuu gacantiisa kor u qaaday uu wajiga iiga dhuftay,
dhufasho xoog leh. Markaasaan ku booday. Markaasuu intuu i qaaday dhulka igu
dhuftay, oo uu markaas igu fariistay isagoo isii dilaya. Aniguna waxaan ahaa nin tabar
daran.
Markaasey Ummu Fadli أم الفضلintay kacday ayay waxay soo qaadatay tiir tiirarka
khaymadda ka mid ah oo ay madaxa uga dhufatay, dhufasho ay madaxa si xun ugu
dillaacisay, waxayna tiri:
"Waad taag darraysatay inuu sayyidkiisu ka maqan yahay."
Dhimashada Abuu Lahabأبو لهب
Markaasuu fadhiga ka kacay isagoo dullaysan oo uu dhabarka jeedshay, oo wa
Allaahi\ وهللاinuusan maalintaas dabadeed noolayn waxaan ahayn toddoba habeen.
Markaas kaddib ayuu Ilaahay ku riday Al Cadasah\ العدسةoo dishay.
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Al Dhabarii\ الطبرانيwuxuu kitaabkiisa taariikhda ku sheegay inay al cadasah العدسةahayd
nabarro kasoo baxa korka oo ay Carabtu necbeyd oo ka biqi jirtay.
Markaasey markuu ku dhacay Abuu Lahab أبو لهبay wiilashiisu ka carareen, markuu
dhintayna ayan maydkiisa saddex maalmood u dhowaan oo aan la duugin. Markaasey
wiilashiisu markay ka baqeen in lagu caayo ayay godkiisa qoryo kula riixeen, kaddibna
ay dhagax dusha uga tuureen ayagoo ka fog ilaa uu ka qarsoomay."
Yuunis\ يونسwuxuu ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقka wariyay inayan god u qodine, bal ay darbi
ku tiiriyeen oo ay darbiga gadaashiisa markaas dhagax uga soo tuureen.
Waxaana la wariyay inay Caa'ishah\ عائشةmarkay bartaas soo marto ay wajigeeda
dabooli jirtay."
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri:
"Ibnu Jubayr\ إبن جبيرwuxuu xusay qabriga Abuu Lahab( أبو لهبoo wuuba arkay isagoo la
dhagax yeeynayo markuu Al Andalus\األندلس, oo maanta ah Spain kasoo xajjiyay sanadka
140
Hijriga ah ee shan boqol iyo sagaal iyo toddobaatanka, kitaabkiisana waxaa la
yiraahdaaba Rixlatu ibnu Jubayr\ رحلة إبن جبيرahna Socdaalka ibnu Jubayr\ )إبن جبيرiyo
haweentiisa sandka Hijriga ah ee shan boqol iyo sagaal iyo toddobaatanka, wuxuuna yiri:
"Waxaa labadooda qabri dul saaran dhagax waaweyn, oo waxaana lagu rajmiyaa dariiqa
u dhexeeya Dariiqu Masjidu Al Xaraamy\ طريق المسجد االحرامiyo Al Cumratu\ العمرةoo ah
Al Tanciimu\ النتعيمmeeshuu ku yaallo Masjidu Caa'ishah\مسجد عائشة, qiyaas hal mayl ka
hor iyo Al Zaahir\ الزاهرhal mayl horteed. Taasu waxaa weeye inay labadaas qabri ku
yaallaan salka buurta la yiraahdo Jabalu Abuu Lahab\جبل أبو لهب. Buurtaas ayaana ilaa
dhowaan laga guran jiray dhagaxda Makkah\ مكةwax lagu dhiso."
Waa intaas warka ibnu Jubayr\إبن جبير, Allaaha u naxariistee.
بسم هللا الرحمن الرحيم
Tegiddeyda qabriga Abuu Lahab\أبولهب
Buurta Jabalu Abuu Lahab\جبل أبي لهب
Maalin jimce
Maalinta jimce taariikhduna tahay kow iyo labaatanka bisha Muxarram \ محرمee sanadka
kun afar boqol saddex iyo soddon Hijriga una dhiganta lix iyo tobanka Disembar laba
kun iyo kow iyo toban Miilaadiga, kaddib markaan salaadda Jimce iyo saladda casarba
Xaramka Makkah Al Mukarramah\ حرم مكة المكرمةku tukaday ayaan taxi raacay.
Waxaan ninka taxiga wada u sheegay inuu i geeyo xaafadda “Abuu Lahab \”حي أبولهب
igana geeyo meesha la yiraahdo “ziinatu al sayaaraati \ ”زينة السيااراتoo ku taalla buurta
“Jabalu Abii Lahab\جبل أبو لهب.”
Wuxuu ii sheegay inuu meeshaas yaqaanno uuna iga qaadanayo shan iyo toban riyaal.
Waxaan weydiiyay intay bartaasu Kacbada u jirto, wuxuuna ii sheegay inay
masaafadaasu waagii hore dheeraan jirtay, haddase marka buuraha la dalooliyay oo
hoostooda dariiqyo laga sameeyey ay masaafadii gaabatay, isaguna uu ku qiyaasayo ilaa
saddex kiiloomitir iyo bar inay masaafadaasu hadda tahay.
Markaan bartaas tegay ayaan arkay inay “ziinatu al sayaaraati ”زينة السيااراتoo
macneheedu yahay “quruxda baabuurta” uu yahay suuq wayn oo lagu gado qalabka
baabuurta lagu qurxiyo iyo warshadaha lagu hagaajiyaba. Suuqaasna wuxuu ku yaalla
buur wayn hoosteeda. Suuqaas waxaa dhanka buurtu uga taallo mooyee dhanka kale ag
mara dariiq wayn oo ah midka Xaramka kasoo baxa oo taga Masjidu Caa’ishah/Al
Tanciim\ مسجد عائشة\التنعيمmeesha Cumrada looga soo ixraamto.
Waxaan dhex maray suuqaas anigoo raadinaya nin da’ wayn oo sucuudi ah oo aan wax
weydiiyo, waase ka waayay. Dada halkaas ka shaqeynayayba waxay wada ahaayeen
ajaanib pakistaaniyiin ama dadka Aasiya ka yimid wada ah.
141
Waxaan arkay laba nin oo baabuur shirkiis ku dhex jira oo sameynaya, iilana ekaaday
suudaaniyiin. Markaasaan labadaas u tegey, salaan kaddibna aan weydiiyay inay
suudaaniyiin yihiin, ayaguna ay haa yiraahdeen.
Waxaan raggaas u sheegay magacayga iyo inaan soomaali u dhashay hadana aan
maraykan ku noolahay iyo inaan danaynayo taariikhda, gaar ahaan siirada Nabiga Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam, iyo inaan bartaas u imid anigoo doonaya
warka Abuu Lahab\ أبو لهبoo kutubbadu dhigeen inuu buurtaan dhineceeda ku duugan
yahay.
Waxaan kaloo weydiiyay inay buurtaanu tahay “Jabalu Abii Lahab \ ”جبل أبي لهبayaguna
ay waa ayada yiraahdeen.
Labada nin kooda dhallinta yar ayaa xog ogaal sanaa wuxuuna yiri:
“anigu ilaa lix iyo toban sano ayaan halkaan ku noolahay waxaanna ka maqlay dadka
beeshaan deggan inuu Abuu Lahab\ أبولهبin badan ratigiisa gaadiidka u ahaa oo uu fuuli
jiray buurtaan hoosteeda ku xiri jiray.”
Markaan weydiiyay sabtuu buurtaan hoosteeda ratigiisa ugu xiri jirayna wuxuu yiri:
“ma ogi waxaase dhici karta inuu safri jiray oo uu halkaan ku hakan jiray.”
Markaan waydiiyay hadday ogyihiin bartuu ahaa qabriga Abuu Lahab أبولهبwaxay
yiraahdeen inayan farta ku fiiqi karin laakiin uu buurtaan agteeda ahaa: “halkaasoo
markuu cudur xun ku dhacay oo uu u dhintay wiilashiisuna ay ka baqeen inay u
dhowaadaan ay addoommo ay leeyihiin usoo dhiibeen oo ay buurtaan agteeda ku tuureen
ama ku duugeen.”
Waxay intaas iigu dareen in dariiqa buurta hoos mara isagana la yiraahdo “Shaaricu
Abuu Lahab\”شارع أبو لهب.
Kaddib waxaan tegey buurta hoosteeda waxaana ku wareegsan oo ku oodan silig biro ka
sameysan sidaad masawirka ku arki kartid. Birahaas dhinocooda kale waxaa ku yaalla
khaymad wayn oo aad masawirkeeda arkaysid. Waxaa halkaas ka shaqaynayay nin
cawska halkaas ku yaalla iyo dhulkaba wax ka qabanayay. Ninkaas ayaan la hadlay,
wuxuuna ahaa nin reer masar\ مصرu dhashay, wuxuuna ii sheegay inay khaymaddaasi
tahay xafiisyo ay leedahay shirkad kuwa wax dhisa oo hooteello dhisaysa.
Markaan waydiiyay hadduu yaqaanno bartuu ku oolli jiray qabriga Abuu Lahab أبولهب
wuxuu ii sheegay inuusan isagu wali sanad dhmmaysan oo uu dalkaan ku cusub yahay oo
uusan aqoon bartuu qabrigu ku oolli jiray, wuxuuna igula taliyay inaan la hadlo ninka ka
aadaama “Masjidu Abuu Lahab\ ”مسجد أبو لهبoo aan xadaarimta\( حضرميwaa kuwa ka
yimid Xadara Al Mawt\ حضرالموتoo yamaniyiinta\ يمنah) halkaas jooga wareysto.
Waan ka tegay oo aan xagga masjidka aaday oo ilaa lixdan – toddobaatan mitir u jira.
Intaan masjidka usii socday ayaan waxaan dhaagay wuxuu ninku i yiri: “masjidu Abuu
Lahab\”! مسجد أبو لهب
Masjidkaan tegay magaciisuna waa “Masjidu Baa Cuthmaan\مسجد باعثمان.”
142
Dariiqa Abuu Lahab\ شارع أبولهبayaan kor usoo raacay waxaanna arkay nin kale oo
suudaanii iila ekaaday oo warshad baabuurta lagu sameeyo sii galaya dharkeedana
labbisan. Markaasaan isagana wareystay. Wuxuu u yeeray nin kale oo carab ahaa,
isaguna intii oo kale ayuu ii sheegay. Kaddib waxaan aaday xagga masjidka “Baa
Cuthmaan\ مسجد باعثمان.”
Halkaas ayaan salaadda maghrib ku tukaday, anigoo doonayay inaan imaamkana la
hadlo, wuuse iga hor baxay. Markaan masjidka dibaddiisa imid oo jaranjarada looga dego
oo ilaa tobaneeyo tillaabo hoos loogu dego ayaan waxaan arkay oday ka degaya oo
socodkuba dhib ku yahay. Waan salaamay, kaddibna aan weydiiyay haddaan wax
weydiin karo, isaguna intuu istaagay oo haa yiri. Waan isku sheegay kaddibna aan iri:
“waxaa la ii sheegay inuu Abuu Lahab ابولهبratigiisa in badan buurtaan hoosteeda ku
xiri jiray: maxay sababtu tahay?”
Wuxuu yiri:
“guri ayuu ku lahaa buurta hoosteeda!”
Waxaan iri:
“oo ma halkaanuu degganaa, Makkana uu guri kale ku lahaa?”
Wuxuu yiri:
“reer Banii Haashim\ بني هاشمMakkah\ مكةayay guryo ku lahaayeen, halkaanna guri ayuu
ku lahaa, oo halkaan beero ayay ahayd, oo xaafaddaba sidaas ayaa Zaahir\ زاهرloogu
bixiyay. Makkah\ مكةwaxaa la yiraahdaa inta buuraha dhexdooda ku jirta oo keli ah.
Halkaanu waa waadi ay biyuhu isugu yimaadaan oo beero ayay lahayd. Buurtaan ayaa
laga qaaday saddex dalool ama ilaa boqolkiiba boqol dhagaxda guryaha Makkah \ مكةlagu
dhisay.”
Waxaan iri:
“sababtuna maxay tahay?”
Wuxuu yiri:
“dhagaxa buurtaani aad ayuu u adag yahay, oo ma burburayo sida dhgaxda buuraha kale.
Waagaasna shaminto iyo labin/blookeeti ma jirin.”
Waxaan weydiiyay hadday jirto wax looxad ah oo ay ku dhigantahay inuu dariiqaasu
yahay dariiqa Abuu Lahab\أبولهب.
Wuxuu yiri:
“ma jirto, mana suurtowdo.”
Wuxuu kaloo ii sheegay, siday ragga kaleba ii sheegeen, in hadda dariiqaas la yiraahdo
“Shaaricu Xassaan bin Thaabit\ ”شارع حسان بن ثابتoo ahaa saxaabiga gabayaaga Nabiga
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam ahaa. Wuxuu i sheegay inuusan
aqoon oo farta ku fiiqi karin meeshuu ahaa qabriga Abuu Lahabأبولهب. Kaddibna wuu ii
duceeyey inuu Ilaahay cilmiguu i siiyay ii ziyaadiyo.
Maalin Sabti
Maalinta taas ku xigtay ayaan xaafaddaas Abuu Lahab أبولهبkusoo laabtay si aan
imaamka masjidkana u wareysto, khaymadda buurta hoosteeda laga dhisayna
gadaasheeda xagga buurta xigta oo qaar ka mid ah salka buurta qarinaysa inaan
143
masawirto, ragga khaymaddaas ay xafiisyada u tahayna aan wareysto, ayadoo maalinta
jimcaha markaan imid uu albaabka hore quful ku jabsanaa.
Barqadii markaan khaymaddaas imidna albaabka quful ayaa ku jabsaana oo wuu xirnaa.
Khaymaddaas warar kala duwan ayaan ka maqlay. Rag waxay yiraahdeen:
“waxaa iska leh shirkad hooteello dhisaysa oo waa xafiisyada injineerradooda.”
Qaar kale waxay yiraahdeen:
“waa shirkad ka mid ah kuwaa waasicinta Xaramka\ الحرمwax ka wada.”
Internetkana waxaan ku arkay: “buurta iyo dhulka hareerihiisa ahba waxaa gadatay
shirkad dhismooyin ka sameyneysa.”
Markaasaan buurta tafay xoogaa si aan u masawiro khaymadda gadaasheeda iyo buurta
salkeeda oo idil: hoos ka fiiri masawirkaas.
Kaddib waxaan tegey Masjidu Baa Cuthmaan\ مسجد با غثمانsi aan duhurna ugu tukado,
mu’athankana aan u wareysto. Xoogaa kaddibna waxaa yimid ninka aadaamayay.
Markaasaan u kacay, aanna salaamay oo isku sheegay, kana codsaday inuu buurtaas iyo
xiriirkeeda Abuu Lahab أبولهبwar iga siiyo.
Odagaas magaciisu waa Shaykh Cuthmaan Cumar Baa Cuthmaan \الشيخ عثمان عمر با عثمان,
waxaanna noqonnay isku da’ oo labadeennuba waxaan jirnaa markaas sideed iyo lixdan
sano.
Odagu wuxuu ahaa nin waji furan oo bashaash ah, waxaana masjidka markiisa ugu
horreysey dhisay awoowihiis Baa Cuthmaan\با عثمان, wuxuuna ii sheegay qiso aanan hore
u maqal, oo kutubbadoo idil aanan ku arag. Wuxuu yiri waxaa ka mid ahaa:
“aaabayaalkeen waxay noo sheegeen oo fac ka fac aan isugu sheegi jirnay oo aan ka
maqalnay awoowayaalkeen, waana maqal ee ma ahaa wax kitaab ku qoran, inuu Nabigu,
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam maalin walba soo cumraysan jiray,
uuna dariiqaan soo mari jiray. Markaasay Abuu Lahabأبولهب, haweentiisa Xammaalatu
Al Xadhabi\ حمالة الحطبiyo wiilashooduba (laba wiilashooda ka mid ihi kaddib way
islaameen oo asxaabtay ka mid yihiin iyo gabadhooda Durrah bintu Abii Lahab درة بنت
\أبي لهب, wiilkooda saddexaadna libaax ayaa cunay isagoo gaal ah siduu ugu habaaray
Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam: xasanwali) ay
qoryo qodax leh soo uruurin jireen oo markuu Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aalihi Wa Sallam halkaan marayo ay ku kor tuuri jireen. Markay sidaas u dhibeen ayaa
waxaa Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam loo waxooday inuusan
dariiqaas marin ee uu maro dariiqa Riicu Al Kuxli\ ”ريع الكحلoo buurta dhineceeda kale
mara.
Kaddib haweentaasu ayadoo doonaysa inay Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aalihi Wa Sallam oo halkaas maraya inay qoryahaas ay tunkeeda ku sidday ku tuurto
ayaa qori qoryahaas ka mid ahi wuxuu qabsaday marada luqunta ugu u saarnayd
(garbasaarteeda) oo markay qoryuhay tuurtay dheceen ay ayadana hore usii jiteen oo ay
ninkeeda ku kor dhacday oo ay halkaas labadooduba ku wada dhinteen.
144
Boqolkiiba boqol dhagaxda guryaha Makkah\ مكةlaga dhisayna waxaa laga qaaday
buurtaan oo dhagaxeedu adag yahay. Haddaad buurta dhaladeeda tagtid iyo dhineceeda
kaleba waxaad arkaysaa inay daloosho oo dhagaxdeeda lagala baxay. Bartay
dukaammadu hadda ku yaalliinna waxay ahaan jirtay beero.”
Intaasaan hadda warkiisa kasoo qaadannay.
Raggaas qaarkoodna waxay ii sheegeen in qabrigiisa la dhagax yeeyn jiray sida
shaydaanka jamraatka loo tuuro oo kale
Hadana aan in yar ka xusno dhimashada iyo qabriga Abuu Lahab\أبولهب.
Buurta Abuu Lahab\ جبل أبي لهبee Makkah\ مكةiyo dukammada iyo warshadaha
gaadiidka. Xasanwali 1433H/2011M.
145
Albaabka khaymadda buurta salkeeda ku taalla, Masjidu Baa Cuthmaan\ مسجد با عثمانiyo
burjiga Saacadda wayn ee Kacbada agteeda ah. Dariiqaan waa ”Shaaricu Abuu
Lahab\شارع أبولهب/Xassaan bin Thaabit\حسان بن ثابت. Xasanwali 1433H/2011M.
.
.
146
Buurtaan oo la yiraahdo ”Jabalu Abuu Lahab\ ”جبل أبي لهبoo Kacbada saddex kiiloomitir
u jirta kuna taalla xaafadda la yiraahdo ”Al Zaahir\ ”حي الزاهرshacbiguna yiraahdo
”Xayyu Abii Lahab\ ”حي أبي لهبsalkeeda ayaa la yiri inay ku yaallaan labada qabri ee
Abuu Lahab\ أبولهبiyo haweentiisa Ummu Jamiil\أم جميل. Halkaas ayuu guri ku lahaan
jiray siduu imaamka masjidka buurta kasoo horjeedkeeda ku yaalla, dadkuna ku
magacaabo ”Masjidu Abuu Lahab\ ”مسجد أبولهبoo Xadrami\ حضرميii sheegay dariiqa
buurta iyo masjidka u dhexeeyana waxay dadku u yaqaannaan ”Dariiqa Abuu Lahab شارع
\”أبو لهب. Xasanwali 1433H/2011CE.
Riyada Al Cabbaas bin Cabdu Al Mudh-dhalibالعباس بن عبد المطلب
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
”Al Cabbaas bin Cabdu Al Mudhalib\العباس بن عبد المطلب, Allaha raalli ka noqdee, Nabi
Muxammad, Sallallaahu Calayhi Wasallam, adeerkiisa uu jeclaa, ayaa wuxuu ku
riyooday walaalkiisa Cabdu Al Cuzzaa bin Cabdu Al Mudhalib\عبد العزى بن عبد المطلب,
kanoo ay koofaartiisu tahay Abuu Lahab\ أبو لهبlooguna bixiyay quruxdiisa iyo kaaha
wajigiisa ka iftfimayey. Abuu Lahab أبو لهبmacnihiisuna waxaa weeye holoca ama
ololka aabihiis.
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
147
Al Cabbaas العباسwuxuu walaalkiis ku riyooday markay hal sano kasoo wareegatay
markuu Abuu Lahab أبو لهبdhintay, iyo Duullaanka Badarba\ غزوة بدرkaddib, siduu Al
Suhaylii\ السهيليiyo ghayrkiisba u wariyeen.
Markaasuu wuxuu walaalkiis ku yiri:
""ما حالك؟
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Xaalkaaga aad ku sugan tahay bal ka warran?"
Abuu Lahab أبو لهبwuxuu ugu jawaabay oo uu yiri:
وأشار برأس، وأمص من بين أصبعي هاتين ماء، إال أنه خفف عني كل ليلة إثنين،"في النار
".أصبعه وأن ذلك بإعتاقي لثويبة عندما بشرتني بوالدة النبي صلى هللا عليه وسلم وبإرضاعها له
"Naarta dhexdeeda ayaan ku jiraa, laakiin waxaa cathaabta la iga khaffifiyaa habeen
walba oo isniin ah, anigoo labadeydaan farood (waana suulka gacantiisa iyo farta ku xigta
oo attaxyaadka marka la akhrinayo oo la ashahaadanayo kor loo qaado oo Qiblada
xaggeeda loo fiiqo. Labadaas farood waa labada farood oo uu ku fiiqay Thuwaybah \ثويبة
markuu xoreynayey) dhexdooda ayaa biyo la iiga soo burqiyaa, oo aan halkaas ka
nuugaa. Taasna waxay ku ahaatay, oo la ii siiyey, xoreynta aan Thuwaybata\ثويبة
xoreeyey markay iigu bishaareysey dhalashada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
iyo nuujinta ay isaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, nuujisay-oo ay isaga amarkiisa
ku nuujisay, siduu Al Zarqaanii\ الزرقانيusii sharxay ".
Waxaa Xadiithkaan, ama qaarkiis erayo kale ku wariyay Al Bukhaarii \ البخاريiyo Cabdu
Al Razzaaq\ عبد الرزاقiyo Al Ismaacilii\ اإلسماعيليiyo Al Sayuudhii\ السيوطيiyo ibnu Al
Jawzii\ إبن الجوزيiyo Al Bayhaqii\ البيهقيiyo kuwo kaleba.
Waxaa riwaayaddaas ka cad in Abuu Lahab أبو لهبbiyahaas cathaabta looga
khaffifinayo aan meel kale iyo dibadda looga keenine, ee labadiisa farood dhexdooda
looga soo burqiyay, oo intuu nuugo markay uurkiisa galaan uu cathaabtuu ku jiro
khaffifin uga helayo.
Biyahaasna Jannada looga keeni mayo, ayadoo, uu Ilaahay Tacaalaa\هللا تعالى, gaalada ka
xaaraantimeeyey.
Al Imaamu al xaafith abuu al Khayr Shamsu Al Diini ibnu Al Juzarii Muxammad bin
Muxammad bin Muxammad Al Dimishqiyyi اإلمام الحافظ أبو الخير شمس الدين إبن الجزري محمد
بن محمد بن محمد الدمشقي, Akhrinta kala duwan ee Quraanka Imaamka ku ah, Xadiithkana
xafithay oo korkaba ka haya, dhigayna kutubbada badan oo ay ka mid yihiin kuwa
faafiyay Qiraa'aadka tobanka ah oo aan isagoo kale la dhigin, dhashayna, sanadka
toddoba boqol iyo kow iyo kontonka Hijriga, dhintayna sideed boqol iyo sadded iyo
soddonka, wuxuu yiri:
"Hadduu kaasi yahay kaafirka uu eedeyntiisa Quraan ka soo degay oo looga abaal guday
isagoo naarta dhexdeeda ku jira, faraxa uu farxay habeenkuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam dhashay, muxuu noqonayaa, hadaba, xaalka muslimka muwaxxidka ah oo
ummaddiisa, Sallallaahu Calayhi Wasallam, ka mid ah, oo ku farxaya mawlidkiisa iyo
148
dhalashadiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalkiisana ku bixinaya si qalbi furan
intay awooddiisu gaarto, jacaylka uu Nabiga, Sallallaahu Calayhi Wasallam, u qabo
daraadeed, oo uu sadaqooyin bixinayo?" Allaha daystee al xaafith Shamsu Al Diini
Muxammad bin Naasir al Shaamii\ الحافظ شمس الدين محمد بن ناصر الشاميwuxuu ka yiri:
إذا كان هذا كافر جاء ذمه\وتبت يداه في الجحيم مخلدا.1
أتى أنه في يوم اإلثنين دائما\يخفف عنه للسرور بأحمدا.2
!فما ظن بالعبد الذي كان عمره\بأحمد مسرورا ومات موحدا.3
1. Ithaa kaana haathaa kaafirun jaaa thimmuhu/Wa tabbat yadaahu fii Al Jaxiirni
mukhladaa
2. Ataa annahu fii yawmi al ithnayni daaiman/Yukhaffafu canhu lil suruuri bi Axmadaa
3. Fa maa thannu bi al cabdi allathii kaana cumuruhu/Bi Axmada masruuran wa maata
muwaxxadaa.
Gabayga macnihiisu waxaa weeye:
1. Hadduu kani gaal yahay eedeyntiisu ay timid (Suuratu Tabbat\)سورة تبت
labadiisa gacnood ay ku khasaareen Jaxiimo oo ay ku waarayaan.
2. La sheegay in maalin isniin ah si joogto ah oo daa'im ah
looga khafifflyo farxiddiisa uu ku farxay Axmad dareedeed .
3. Maxaad u maleyneysaa hadaba addoonka cimrigiisoo idil
Axmad ku farax sanaa, dhintayna isagoo muwaxxad ah?!
Nolosheydaan ku dhaartaye, midkaas muslinka ah oo Axmad\أحمد, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ku faraxsan oo xusaya mawlidkiisa, dhintana isagoo muwaxxad ah oo
Ilaahay keligiis caabudaya, abaal marintiisa uu Ilaahayga Kariimka\ هللا الكريمahi siinayo
waa inuu deeqdiisa qotada dheer oo ballaaran uu ku geliyaa Jannooyinka nicmada leh,
uuna ugu raaxecyo aragtida Wajigiisa Cathiimka\ برؤية وجهه العظيمah Subxaanahu wa
Tacaalaa\سبحان هللا وتعالى."
Baroorta Quraysh\ قريشee ragga laga dilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qurayshi\ قريشway u barooratay ragga Badar\ بدرlooga dilay, kaddibna waxay
yiraahdeen:
"Ha u baroorannina oo uu markaas warka baroorashiidiinnu gaaraa Muxammad\محمد,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa oo ay markaas calool xumadiinna ku
farxaan. Ninka la dinka qafaalayna madax furashadiisa ha dirina ee u kaadiya si ayan
Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. iyo asxaabtiisu lacagta madax
furashada idiinku badin."
Al Aswadu bin Cabdu Al Mudh-dhalib\ األسود بن عبد المطلبwaxaa Badar\ بدرlooga dilay
sadex wiil oo uu dhalay, oo kala ah Zamcah bin Al Aswadu\زمعة بن األسود, iyo Caqiil bin
Al Aswadu\ عقيل بن األسودiyo Al Xaarithu bin Zamcah\الحارث بن األسود, wuxuuna jeclaa
inuu wiilasjiisaas u booyo.
149
Isagoo ay xaaladdiisu sidaas tahay ayuu habeennimo wuxuu maqlay haweeney
barooraneysa. Markaasuu addoon uu leeyahay wuxuu ku yiri, isagoo markaas indhoole
ah oo aan wax arkayn:
"Soo fiiri oo ma waxaa la xalaaleeyey in la baroorto, oo Qurayshi\ قريشmiyay u
barooratay ragga laga dilay, oo aan markaas u baroorto Abii Xakiimah \أبي حكيمة, uuna ka
wado wiilkiisa Zamcah\زمعة, oo uurkeygu wuu gubtaye?!"
Markaasuu addoonku markuu soo laabtay wuxuu u sheegay inay tahay haweeney u
barooraneysa rati ka lumay."
Markaasu ka gabyay inay u booyeyso rati ka lumay, ayanna u barooraneyn hebel iyo
hebel, oo uu markaas magacda wiilashiisa sheegay. Baroorashada Quraysh \ قريشee ragga
Badar\ بدرlooga dilay waxay socotay, ayuu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwariyay, bil.
Qafaalidda iyo madax furashada Al Cabbaas\العباس
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu Al Dhabraanii\ الطبرانيka wariyay inuu yiri:
"inuu Xadiithka Abuu Yasaar\ أبو ياسرka mid ahaa inuu isagu qafaalay Al Cabbaas bin
Cabdu Al Mudh-dhalib\العباس بن عبد المطلب.
Markaasaa Al Cabbaas\ العباسoo ahaa nin jir weyn oo qurux badan, waji quruxsan, cad,
laba raamood oo timihiisa ahna oo siman dheerna leh, ayaa waxaa lagu yiri:
"Sidee buu kuu qafaalay Abuu Yasaar\أبن يسار, o ah nin jir yar oo fool xun, oo haddaad
doontid aad calaacashaada ku qaban kartid?"
Markaasuu wuxuu yiri:
"Markaan la kulmayba waxaan u arkay isagoo le'eg Al Khandamah\( الخندمةoo ah buur
Makkah\ مكةku taalla oo ka dambeysa guriguu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
ku dhashay oo Baabu Al Ssalaamu\ باب السالمkasoo horjeedda)."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu wariyay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, Abuu Yasaar\ أبو يسارweydiiyey:
""كيف أسرته؟
"Kayfa asartahu?"
oo macneheedu yahay:
"Sidee baad u qafaashay?"
Wuxuu yiri:
"Ilaahay wuxuu igu caawinay malag kariim ah."
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."فقد أيدك هللا بملك كريم
"Fa qad ayyadaka Allaahu bi malakin kariimin",
oo macnihiisu yahay:
150
"Ilaahay wuxuu kugu taageeray malag kariim ah."
Markaasuu marka Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابloo dhiibay xilka ragga
lasoo qafaalay ayuu Al Cabbaas\ العباسxarigga si adag ugu xiray. Markaasaa waxaa
habeenkii taahiisa maqlay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, taas la gami' waayey. Markaasaa
waxaa Ansaarta\ األنصارgaaray inuu Nabigu, Salalaa Allaahu Calayhi Wasallam, taaha Al
Cabbaas العباسuu ka maqlay la seexan waayey.
Markaasey Al Cabbas العباسxarigga ka fureen. Markaasey Ansaartu\ األنصارwaxay
Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, usoo jeediyeen inay Al Cabbaas العباسmadax
furashada ka daayaan, si ay raalli uga dhigaan, umase uusan jawaabin.
Quraanka Al Cabbaas العباسkasoo degay
Wuxuu Ilaahay Tacaalaa\تعالى
\ األنفالku yiri:
هللاAayadda toddobaatanaad ee Suuratu Al Anfaali سورة
ِ يا أَيُّها النَّبِ ُّي ُق ْل لِمن ِفي أ َْيِدي ُكم ِمن ْاْلَسرى إِن يعلَِم اللَّه ِفي ُقلُوبِ ُكم َخ ْي ار يؤتِ ُكم َخ ْي ار ِم َّما أ
ُخ َذ ِم ْن ُك ْم
َْ
ُ
َ ْ
ْ َ ْ َْ
ً ْ ُْ ً ْ
َ َ
ِ
ِ
َّ
)76( يم
ٌ َُوَي ْغف ْر لَ ُك ْم َواللهُ َغف
ٌ ور َرح
"Yaa ayyuhaa Al Nnabiyyu qul lliman fii aydiikum mmina al asraa in yaclami
Allaahu fii quluubikum khayran yu'tikum khayran mmimmaa ukhitha minkum wa
yaghfir lakum wa Allaahu Ghafuurun Rraxiimun(70)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Nabiyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaad ku tiraahdaa ragga qafaalka ah oo
gacnihiinna ku jira:
"Hadduu Ilaahay quluubtiinna ku ogyahay khayr, oo ah iimaan iyo islaannimo, wuxuu
idiin siinayaa wax ka khayr badan waxa la idinka qaatay. Waana idiin dambi dhaafayaa,
idiinna naxariisanayaa(70)."
Al Dhabraanii\ الطبرانيwuxuu kitaabkiisa Al Awsadhu\ األوسطku wariyay inuu Al
Cabbaas العباسyiri:
"في وهللا نزلت حين أخبرت رسول هللا صلى هللا عليه وسلم بإسالمي وسألته أن يحاسبني
فأعطاني هللا بها عشرين عبدا كلهم تاجر بمالي في يده مع ما،بالعشرين أوقية التي وجدت معي
".أرجو من مغفرة هللا
"Wa Allaahi\ وهللاanigay igu soo degatay, waana Aayadda toddobaatanaad ee Suuratu Al
Anfaali\سورة األنفال, markaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u
sheegay islaamiddayda, aanna weydiistay inuu xisaabta furashadeyda lagu daro tobanka
wiqiyadood oo la iga helay anigoo sita. Markaasuu wuxuu iigu beddelay labaatan addoon
(riwaayad kalena wuxuu ku yiri boqol addoon) oo taajiriin ah oo maal leh
151
dhammaantood, oo ay maalkeyga ku ganacsanayaan, oo aan markaas anigu wada
leeyahay."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Al Cabbaas\ العباسwuxuu watay marka la qafaalay labaatan wiqiyadood oo dahab ah,
kana mid ahayd maal uu usoo qaaday inuu meertadiisa ciidanka uu cunno ku siiyo.
Markaasuu Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la hadlay in lacagtaas lagu tiriyo
maalka madax furashadiisa. Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, ka
diiday oo uu yiri:
"."أما شيء خرجت تستعين به علينا فال نتركه لك
"Amaa shay'un kharajta tastaciinu bihi calaynaa falaa natrukuhu laka",
oo macnihiisu yahay:
"Xoolo aad usoo qaadatay inaad ku gargaartid kuwa nala dagallamaya kuu dhaafi
maynoo", oo ghaniimada ayay ka mid noqonayaan oo maal uu madaxiisa ku furto noqon
mayso, oo madax furashada Makkah\ مكةka keen weeye.
Markaasuu Al Cabbaas العباسwuxuu yiri:
"."تركتني أتكفف قريشا
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaad iiga tagtay inaan Quraysh baryo!"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
""فأين الذهب الذي دفعته إلى أم الفضل وقت خروجك من مكة؟
"Fa ayna al th-thahabu allathii dafactahu ilaa Ummi Al Fadli waqta khuruujika
min Makkah?" Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Hadaba meeyey dahabkaad u dhiibtay (haweentaada) Ummu Al Fadli \ أم الفضلmarkaad
Makkah\ مكةkasoo baxaysay?"
Markaasuu Al Cabbaas العباسwuxuu yiri:
""وما يدريك؟
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Sidee baad ku ogaatay?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."أخبرني ربي
152
"Akhbaranii Rabbii",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaa ii sheegay Rabbigay."
Markaasuu wuxuu yiri:
". وأنا أشهد أن ال إله إال هللا وأنك عبده ورسوله، فإن هذا لم يطلع عليه إال هللا،"أشهد أنك صادق
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaan marag ka ahay inaad runlow tahay, oo arrinkaan kama uusan warqabin Ilaahay
mooyee. Aniguna waxaan marag ka ahay Ash-hadu an laa ilaaha illaa Allaahu wa annaka
cabduhu wa Rsuuluhu" أشهد أن ال إله إال هللا وأنك عبده ورسوله, oo sidaasuu labada
shahaadu oo xaqqa ah ugu dhwaaqay.
Markaasu Al Cabbaas العباسmadax furashadiisa iyo midda wiilkuu adeerka u yahay ee
Caqiil bin Abii Dhaalib\ عقيل بن أبي طالبbixiyey.
Nawfal-na\ نوفلuu isagu iska bixiyey, siduu Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقu wariyay.
Al Cabbaas العباسwuxuu u noqday Makkah\مكة, isagoo uu Nabigu, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, raalli ka yahay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu adeerkiis
Cabbaas العباسku yiri:
Al
أفد نفسك وإبنا أخويك عقيل بن أبي طالب و نوفل بن الحارث و حليفك عتبة بن،"يا عباس
".عمرو
"Yaa Cabbaas afdi nafsaka wa ibnaa akhawayka Caqiil bin Abii Dhaalib wa
Nawfal bin Al Xaarith wa xaliifaka Cutbah bin Camr",
oo macnihiisu yahay:
"Cabbasow العباسbixi madax furashada naftaada iyo labada wiil ee walaalahaa Caqiil bin
Abii Dhaalib عقيل بن أبي طالبiyo Nawfal bin Al Xaarith نوفل بن الحارثiyo xaliifkaaga
Cutbah bin Camr عتبة بن عمرو."
Markaasuu Al Cabbaas العباسwuxuu yiri:
"."أني كنت مسلما ولكن القوم استكرهوني
"Anigu waxaan ahay nin muslin ah, laakiin dadkaa igu soo khasbay inaan soo raaco."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
153
". ولكن ظاهر أمرك أنك كنت علينا. إن يكن ما تقول حقا فإن هللا يجزيك."هللا أعلم بما تقول
"Allaahu aclamu bimaa taquulu. In yakun maa taquulu xaqqan fa inna Allaaha
yujziika. Wa laakin thaahiru amraka annaka kunta calaynaa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahay ayaa og waxaad leedahay. Hadday waxaad leedahay run yihiin Ilaahay ayaa kaa
abaal marinaya, laakiin muuqaalka amarkaagu waa inaad annaga naga dhan ahayd."
Markaasuu Ilaahay Aayadda toddobaatanaad ee Suuratu Al Anfaali \ سورة األنفالsoo
dejiyay."
Madax furashada Suhayl bin Camr\سهيل بن عمرو
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qafaalka waxaa ka mid ahaa Abuu Wadaacah bin Dubayrah Al Sahmiyyi أبو وداعة بن
\( ضبيرة السهميoo uu Al Suhaylii\ السهيليyiri inuu magaciisu yahay Cawf\)عوف.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". وكأنكم به قد جاءكم في طلب فداء أبيه،"أن له بمكة كيسا تاجرا ذا مال
"Inna lahu bi Makkah kiisan taajiran thaa maalin, wa ka'annakum bihi qad
jaa'akum fii dhalabi fidaa'a abiihi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Wuxuu Makkah\ مكةku leeyahay wiil uu dhalay oo caqlilow ah, ganacsade maal badan
lehna ah. Isagaana u imaanaya inuu aabihiis madaxiisa furto."
Markaasey markay Qurayshi\ فريشis amartay inayan furashada qafaalkooda ku degdegin
"si ayan Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisu lacagta
idiinku badin", ayuu Al Mudh-dhalibu bin Abii Wadaacah\المطلب بن أبي وداعة, ahna
midkuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka waday, wuxuu yiri:
"Run ayaad sheegteen ee ha degdegina".
Habeenkiina wuu soo xaluushay oo uu Al Madiinah\ المدينةyimid, uuna aabihiis afar kun
oo Dirham ku furtay oo uu la dhaqaaqay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Qurayshi\ قريشwaxay soo dirtay madax furashada qafaalkooda. Markaasaa
waxaa Al Madiinah\ المدينةyimid Mikraz bin Xafs bin Al Akhyaf\ مكرز بن حفص بن األخيفoo
furashada Suhayl bin Camr\ سهيل بن عمروu yimid.
Suhayl سهيلwaxaa soo qafaalay Maalik bin Al Dukh-shum\ مالك بن الدخشمoo u dhashay
Banuu Saalim bin Cawf\بنو سالم بن عوف.
154
Suhayl bin Camr\ سهيل بن عمروbashinta kore ayuu ka faruurnaa. Marka Suhayl bin Camr
\ سهيل بن عمروlasoo qafaalay ayuu Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابwuxuu
Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku yiri:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ii oggolow inaan Suhayl bin
Camr\ سهيل بن عمروlaba fool ka siibo oo uu markaas carrabkiisu soo dhoco oo uusan
ebedkiis dambe meelna la istaagin khudbo adiga kaa soo horjeedda."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."الأمثل به فيمثل هللا بي وإن كنت نبيا
"Laa umath-thilu bihi fa yumath-thila Allaahu bii wa in kuntu Nabiyyan."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Intaan jirkiisa wax ka gooyo sidaas ku fool xumayn mayo, oo uu markaas Ilaahay
anigana jirkayga wax ka gooyo oo igu fool xumeeyo, in kastoo aan Nabi ahay."
Waxaana isoo gaartay inuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Xadiithkaan ku
yiri:
"."إنه عسى أن يقوم مقاما ال تذمه
"Innahu casaa an yaquuma maqaaman laa tathummuhu",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaa dhici karta inuu istaago, waana Suhayl bin Camr\ سهيل بن عمرو, meel aadan ku
dhaliili doonin", (Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"meeshaas aan la dhaliili doonin waxaan ku sheegi doonaa meesheeda inshaa'a Allaahu
Tacaalaa\)"إن شاء هللا تعالى.
Markaasuu markuu Mikraz\ مكرزla hadlay oo uu kula heshiiyey lacagta madax furashada
Suhayl bin Camr\ سهيل بن عمروayay waxay yiraahdeen:
"Hadaba na sii lacagteenna!"
Wuxuu yiri:
"Lugteyda ku xira meeshay lugtiisu ku xiran tahay oo isaga sii daaya si uu lacagta
furashadiisa indiinku soo diro."
Markaasey sidaas yeeleen, oo ay Suhayl bin Camr\ سهيل بن عمروsii daayeen oo ay
meeshiisa Mikraz\ مكرزku xireen."
Qafaalka Camr bin Abii Sufyaan\عمرو بن أبي سفيان
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Camr bin Abii Sufyaan bin Xarb\ عمرو بن أبي سفيان بن حرب, hooyadiisna ay tahay ina
Cuqbah bin Abii Mucaydh\( عقبة بن أبي معيطibnu Hishaamna\ إبن هشامwuxuu yiri: ""waa
bintu Abii Camr\بنت إبي عمرو, ahna walaasha la dhalatay Abuu Mucaydh bin Abii Camr أبو
\)معيط بن أبي عمرو, wuxuu ahaa qafaal gacanta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
155
Wasallam, ku jira, kana mid ahaa qafaalka Badar\( بدرibnu Hishaamna\ إبن هشامuu yiri
inuu soo qafaalay Calii bin Abii Dhaalib\)علي بن أبي طالب.
Markaasaa Abuu Sufyaan\ أبو سفيانwaxaa lagu yiri:
"Madax furashada wiilkaaga Camr\ عمروdhiib."
Wuxuu yiri:
"Ma waxaa la isugu kay darayaa inay dhiiggayga daadiyeen maalkeygana qaataan!
Waxay dileen wiilkeyga Xanthalah\حنظلة, waxaanna bixinayaa maalka Camr\ عمروlagu
furanayo! Iska daaya ha haystaan intay doonaane."
Ayadoo uu Camr\ عمروsidaas Al Madiinah\ المدينةugu xabbisan yahay, Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, agtiisa, ayaa waxaa soo baxay Sacd bin Al
Nnucmaanu bin Akkaal\ سعد بن النعمان بن األكالoo u dhashay Banuu Camr bin Cawf بنو عمرو
\بن عوف, kana sii ah Banii Mucaawiyah\ بني معاويةisagoo Cumro\ عمرةu socda, ayna la
socoto haweeney da'yar oo u dhaxda, wuxuuna ahaa oday muslim ah, arina ku lahaa Al
Naqiic\( النقيعoo uu Al Balaadii\ البالديyiri waa waadi ka mid ah waadiyada Al
Madiinah\ المدينةoo la yiraahdo Waadii Al Naqiic\ وادي النقيعilaa uu kasoo gaaro ceelka
Bi'ru Al Maashii\ بئر الماشيoo Al Madiinah\ المدينةsideed iyo soddon kiiloomitir koofur ka
xiga, kaddibna la yiraahdo Caqiiqaa Al Xasaa\ عقيق الحساilaa uu ka gaaro Thii Al
Xulayfah -ahna meesha laga soo ixraamto oo maanta la yiraahdo Abyaaru Calii-,
kaddibna la yiraahdo Caqiiqu Al Madinah\ عقيق المدينةilaa uu uga biyo shubo Idam\إدم.
Marka waadigaas Al Naqiicu\ النقيعwuxuu ugu dhow yahay Al Madiinah\ المدينةmeel u
jirta qiyaas afartan kiiloomitir xagga koofureed dariiqa Al Furuc\الفرع, wuxuuna ugu fog
yahay boqol iyo labaatan kiiloomitir Al Furuc\ الفرع, agteeda).
Markaasuu halkaas kasoo baxay isagoo Cumro\ عمرةu socda, aanna ka baqayn in wax
lagu falo, aanna u malaynayn in Makkah\ مكةlagu xabbisayo isagoo Cumro\ عمرةu socda,
ayadoo dhaqanka Quraysh\ قريشay ka mid ahayd in xujayda iyo kuwa cumrada u socdaba
ayan waxaan khayr ahayn ku falin.
Markaasaa markuu Makkah\ مكةyimid ayaa waxaa Makkah\ مكةdhexdeeda ku weeraray
Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبو سفيان بن حربoo wiilkiisa Camr\ عمروbeddelkiisa u xabbistay.
Markaasey reer Banuu Camr bin Cawf\ بنو عمرو بن عوفRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, u yimaadeen oo ay khabarka u sheegeen, waxayna weydiisteen inuu
siiyo Camr bin Abii Sufyaan\ عمرو بن أبي سفيانsi ay ninkooda u dhaafsadaan.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sidaas yeelay oo uu
siiyey, ay ayaguna Abuu Sufyaan\ أبو سفيانu direen oo uu Sacad\ سعدsii daayey."
156
Goobta dagaalka Badar: meeshay muslimiintu degganaayeen. Waxaa muuqata barkad:
waxaan ku wadaa in laga dhisay barkadday muslimiintu dhisteen maalintaas oo ay biyaha
ku shubteen. Waxaan ka masawiray meeshuu cariishku ku yiillay oo dhulka dagaalka ka
korreysa. Xasanwali 1432H/2011M.
157
Badar: goobta dagaalka. Waxaa dhanka midig ka muuqata buurta kasoo degeen gaaladu.
Xasanwali 1432H/2011M.
158
Anigoo hor taagan Masjidu Al Cariishi\ مسجد العريشoo laga dhisay bartuu ku yiillay
Cariishka Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam. Waxaa
dhabarkayga ka muuqata Daaniyah oo aan awoowe u ahay . Xasanwali 1432H/2011.
159
Masjidu Al Cariishi\مسجد العريش: bidixdiisa buurtay hoos degeen muslimiintu, midig:
midday gaaladu kasoo degeen. Xasanwali 1432H/2011M.
Sidaasuu kitaabku noogu dhammaaday wa al xamdu li Allaahi, wa bi abii anta wa ummii
yaa Rasuula Allaahi, Sallaa Allaahu Calayka Wa Sallam.
160
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
(Kow iyo labaatan)
Nabi Muxammad
Rasuulka Ilaahay
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Duullaanka Badar
Juzka labaad
غزوة بدر الكبرى
الجزء الثاني
Waxaa dhigay
Dr. Xasanweli Sheekh Xuseen Cismaa
Waxaa daabacday
Daaru Al Seerah
P.O. Box 200984 – Boston, MA 02120 – USA
161
Tusmada Kitaabka
Mawduuca
Bogga
1. Tusmada kitaabka
161
2. Aarrata dhigaha kitaabka
163
3. Qafaalidda Abuu Al Caas ibnu Al Rrabiic
164
4. Sababta guursiga Zaynab ee Abuu Al Caasii
164
5. Siday Qurayshi ugu dadaashay furidda gabdhihiisa,Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam
164
6. Zaynab oo madax furashada Abuu Al Caasii soo dhiibtay
165
7. Hijrada Zaynab
166
8. Thuu Dhuwaa
167
9. Zaynab iyo Hind bintu Cutbah
168
10. Zaynab waxay hijrootay habeennimo
169
11. Waadi Ya'ja
170
12. Habbaar dhiiggiisu wuu xalaaloobay
170
13. Zaynab oo Abuu Al Caasii magan gelisay
171
14. Islaamidda Abuu Al Caasii ibnu Al Rrabiic
172
15. Zaynab oo Abuu Al Caasii loo celiyay
173
16. Qafaalka Badar oo madax furasho la'aan la sii daayey
174
17. Qiimaha madax furashada
175
18. Safwaan oo dilidda Rasuulka, Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam, ku boorriyay
175
19 U shegidda Ilaahay Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam, qorshaha Cumayr
176
20. Ku noqoshada Cumayr Makkah
179
21. Cumayr ama ibnu Hishaam ayaa ibliis arkay
179
22. Ragga cunnada ciidanka Quraysh bixiyey
181
23. Quraanka anfaasha kasoo degay
181
24. Quraanka muslimiinta ku boorriyay raacidda Rasuulka Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam 182
25. Quraanka muslimiinta gargaarid ugu bishaareeyey
183
26. Quraanka kasoo degay tuuriddiisa Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam cantoobo qurrurux ah 184
27. Quranka kasoo degay is habaariidda Abuu Jahl
185
28. Quraanka kasoo degay ku boorrinta adeeciddiisa Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam
186
29. Quraanka kasoo degay nicmada Ilaahay ee Rasuulkiisa Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam
187
30. Quraanka kasoo degay warmoogida iyo is habaarka Quraysh
188
31. Inta u dhexeysay Yaa ayyuhaa al Muzammilu iyo Badar
189
32. Quraanka kasoo degay kuwa Abuu Sufyaan caawinay
189
33. Amarka la dagaallanka gaalada
190
34. Quraanka kasoo degay qaybinta fayga
191
35. Quraanka kasoo degay naxariista Ilaahy Rasuulkiisa Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam
192
36. Waaninta muslimiinta iyo baridda xeelado dagaal
193
37. Quraanka kasoo degay qafaalka iyo ghaniimada
197
38. Quraanka kasoo degay is xiriinta Muhaajiriinta iyo Ansaarta
198
39. Magacda muslimiinta Badar ka qayb gashay
199
40. Wadarta Badriyyiinta
206
41. Intuusan ibnu Isxaaq xusin
225
42. Muslimiinta Badar ku shahiidday
225
162
43. Wadarta shuhadada Badar
44. Magacda gaalada Maalinta Badar la dilay
45. Wadarta tirada gaalda la dilay
46. Ragga Quraysh laga qafaalay Maalinta Badar
47. Wadarta qafaalka gaalada Quraysh
48. Gunaanadka Badar
49. Dilidda Casmaa'u bintu Marwaan
50. Duullaanka Banii Sulaym
51. Dilidda yuhuudiga Abuu Cafak
52. Duullaanka Banii Qaynuqaac
53. Quraanka kasoo degay
54. Sababta keentay xarbiga ayaga iyo muslimiinta
55. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calyhi Wa Sallam, iyo ibnu Ubayyaa
56. Mudaday hareereysnaayeen
57. Cubaadah bin Al Ssaamit oo yuhuudda barii ka noqdy
58. Duullaanka Al Ssawiiqi
59. Duullaanka Zayd ee Al Qaradah
60. Guurka Faadhimah iyo Calii
61. Dilidda Kacb bin Al Ashraf
62. Af la gaadayntiisa haweenka muslimiinta iyo dilikiisa
63. Duullaanka Amarr iyo Thuu Amarr
64. Duullaanka Buxraan
19. Buxraan
61. Amarka Muxayyisah iyo Xuwayyisah
67. Riwaayada ibnu Hishaam ee islaamidda Xuwayyisa
227
227
232
234
236
238
239
242
243
244
245
245
246
247
247
249
251
252
252
253
258
260
261
261
262
163
بسم هللا الرحمن الرحيم
Araarta dhigaha kitaabka
الحمد هلل رب العالمين والثناء هلل وصلى هللا على سيدنا وموالنا محمد وعلى أله الطيبين الطاهرين وسلم تسيلما
أما بعد،كثيرا كلما ذكره الذاكرون وغفل عن ذكره الغافلون
Kitaabkaan Nabi Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi WasallamAl
Madiinah, kana kooban toddoba iyo lixdan qaybood, waa kan kow iyo labaatanaad ee
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallallaahu Calayhi Wasallam.
Maraajicda dib loogu noqon karana waa kutubbada Tafsiirka Quraanka, gaar ahaan
Tafaasiirka Al Baghawii\البغوي, Al Qurdhubii\القرطبي, iyo kutubbada Xadiithka oo lagu
kalsoon yahay sida Bukhaarii\البخاري, Muslim\ مسلمiyo Axmad\ أحمدiyo Sunanka;
Kutubbada Siirada sida Ibnu Hishaam\( سيرة إبن هشامoo dhintay labo boqol iyo saddex iyo
toban sanadka Hijriga), Al Rawdu Al Unuf\ الروض األنفee Al Suhaylii\( السهيليoo dhintay
shan boqol iyo kow iyo sideetan ee sanadka Hijriga), Sharxu Al Callaamah Al Zarqaanii
(dhintayna kun iyo boqol iyo labo iyo labaatan Hijriga) calaa Al Mawaahibu Al
Laduniyyah bi Al Minaxi Al Muxammadiyyah شرح العالمة الزرقاني على المواهب اللدنية بالمنح
\ المحمديةee Al Qasdhalaanii\( القسطالنيoo la oofsaday sanadka sagaal boqol iyo saddex iyo
labaatanka Hijriga) iyo Siyaru Aclaami Al Nubalaa’i\ سير أعالم النبالءay xaashiyadiisana uu
ku daabacan yahay kitaabka kale ee la yiraahdo Ixkaamu Al Rijaali min Miizaani Al
Ictidaali Fii Naqdi Al Rijaali\ احكام الرجال من ميزان اإلعتدال في نقد الرجالoo labadoodaba uu
allifay ee Imaam Al Thahabii\اإلمام الذهبي, oo la oofsaday sanadka toddoba boqol iyo
sideed iyo afartan Hijriga ayna daabacday Daaru Al Fikri\ دار الفكرee Bayruut arliga
Lubnaan, iyo Usudu Al Ghaabah\ أسد الغابةuuna allifay Ibnu Al Athiir\إبن األثير, oo la
oofsaday sanadka lix boqol iyo soddon ee Hijrada, iyo Adhlasu Al Siirati Al
Nabawiyyati\ أطلس السيرة النبويةee Dr. Shawqii abuu Khaliil\د\شوقي أبوخليل, Tafsiirka af
Soomaaligana waxaan in badan ka qaatay Kitaabka uu tarjumay Sheekh Maxmuud
Maxamad Cabdi Allaha dambigiisa dhaafee.
Waxaanna Ilaahay ka baryayaa inuu iga aqbalo, qofka akhristana uu ku anfaco,
ajarkiisana uu aniga iyo labadii i dhashay nasiiyo.
Kitaabkaani waa nicmuu Ilaahay igu galladeystay, waxa qalad ah oo ku jirana waxay ka
yimaadeen aniga iyo shaydhaan.
Waxaa dhigay midka naxariista iyo dambi dhaafka Ilaahiis faqiirka u ah,
Dr. Xasanwali Sheekh Xuseen Cismaan
Den Helder, The Netherlands
Maalin arabaco ah, ee saddex iyo toban bisha Shacbaan\ شعبانee sanadka kun iyo afar
boqol iyo toddoba iyo labaatanka Hijriga, una dhigantah laba iyo lixda Agoosto laba kun
iyo lix Miilaadiga.
164
Qafaalidda Abuu Al Caasii ibnu Al Rrabiic\أبو العاصي إبن الربيع
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qafaalka Badar\ بدرwaxaa ka mid ahaa Abuu Al Caas ibnu Al Rrabiic bin Cabdu Al
Cuzzaa bin Cabdu Shams\ أبو العاصي إبن الربيع بن عبد العزى بن عبد شمس, oo uu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soddoggiis yahay isagoo qaba gabadhiisa
Zaynab\( زينبwaxaana qafaalay siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامu yiri Khiraash bin Al
Sammah\ خراش بن السمةoo u dhashay reer Banuu Xaraam\)بنوحرام.
Sababta guursiga Zaynab\ زينبee Abuu Al Caasiiأبو العاصي
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Al Caas أبو العاصwuxuu ka mid ahaa ragga tirsan ee reer Makkah\ مكةah oo leh
maal iyo ammaano iyo ganacsiba, waxaana dhashay Haalah bintu Khuwaylid هالة بنت
\خويلد, oo Khadiijah\ خديجةwaxay ahayd habaryartiis. Markaasey Khadiijah خديجةwaxay
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, weydiisatay inuu u guuriyo.
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allahu Calayhi Wasallam, Khadiijah خديجةma khilaafi jirin.
Waxayna ahayd ka hor intuusan Waxyigu kusoo degan Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u guuriyay. Abuu Al Caas\ أبو العاصwuxuu
Khadiijah خديجةka joogay makaanka wiilkeeda. Markaasuu markuu Ilaahay Rasuulkiisa,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku karaameeyey Nabinnimada ayay Khadiijahخديجة
iyo gabadhiisuba aamineen oo rumeeyeen, ayna ka marag kaceen in wuxuu la yimid ay
run yihiin, Diintiisana ka Diin yeesheen.
Abuu Al Caasna\ أبوالعاصwuxuu ku sugnaaday gaalnimadiisa.
Siday Qurayshi\ قريشugu dadaashay in Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam,
gabdhihiisa la furo
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu gabadhiisa Ruqayyah \رقية
ama Ummu Kulthuum\ أم كلثومsiiyey Cutbah bin Abii Lahab\عتبة بن أبي لهب.
Markaasaa markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Quraysh \قريش
amarka Ilaahay usoo ban dhigay iyo colaadba ayay waxay isku yiraahdeen:
"Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaad ka sii dayseen hammigiisa,
marka gabdhihiisa u celiya, oo ayaga ku mashquuliya."
Markaasey waxay u tageen Abuu Al Caas\ أبوالعاصwaxayna yiraahdeen:
"Haweentaada fur, annaguna waxaan kuu guurineynnaa haween kasta oo Quraysh \قريش
ah oo aad doontid."
Wuxuu yiri:
"Maya, oo waAllaahi\ وهللاinaanan haweenteyda furayn, mana jecli inaan haweenteyda
dhaafsado haween kasta oo Quraysh\ قريشoo kale."
165
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku ammaani jiray khayr
xididnimadiisa, sida isoo gaartay. Kaddibna waxay u tageen Cutbah bin Abii Lahb عتبة بن
\أبي لهب, waxayna ku yiraahdeen:
"Fur gabadha Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, annaguna waxaan
kuu guurineynnaa haweentaad Quraysh\ قريشka dooneysid."
Markaasuu wuxuu yiri:
"Haddaad ii guurineysaan gabadha Abaan bin Saciid bin Al Caas \أبان بن سعيد بن العاص,
ama gabadha Saciid bin Al Caas\ سعيد بن العاصwaan furayaa."
Markaasuu furay isagoo aan weli la aqal gelin, oo ayaguna gabadha Saciid bin Al
Caas\ سعيد بن العاصu guuriyeen. Sidaasuuna Ilaahay gacantiisa uga saaray karaamayn uu
ayada ku karaameynayo, dabadiisna u guuriyey Cuthmaan bin Caffaan\عثمان بن عفان.
Zaynab زينبoo madax furashada Abuu Al Caasii\ أبو العاصيsoo dhiibtay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, intuu Makkah\ مكةjoogay waxna
ma xalaaleyn jirin, waxna ma xaaraantimeyn jirin, isagoo amarkiisa looga adkaa (oo
Dawladda Makkah\ مكةka dhisan gaalo ayay ahayd). Islaamka ayaana Zaynabزينب,
gabadha Rasuulka Ilaahay, Sallala Alaahu Calayhi Wasallam, iyo Abuu Al Caasii ibnu Al
Rabiic\ أبو العاصي إبن الربيعkala geeyey. Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ma uusan karin inuu kala furo, oo weli sooma ayan degin Aayadda laba boqol
iyo kow iyo labaatan ee Suuratu Al Baqarah\( سورة البقرةoo oraneysa:
ََو ََل تُ ْن ِكحُوا ْال ُم ْش ِر ِكين
"Wa laa tunkixuu al mushrikiina(221)"
oo macneheedu yahay:
"Hana u guurinina ragga mushrikiinta ah(221)".).
Sidaas ayay Zaynab\ زينبAbuu Al Caasi\i أبو العاصيagtiisa ku ahayd, ayadoo Muslimad
ah, isaguna uu gaalnimadiisa ku taagan yahay, ilaa uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ka haajiray.
Markaasey markay Qurayshi\ قريشBadar\ بدرtagtay, waxaa la socday Abuu Al Caasii bin
Al Rabiic\أبو العاصي بن أبي الربيع. Markaasuu wuxuu ka mid noqday ragga qafaalka
maalintaas Badar\ بدرay muslimiintu gacanta ku dhigeen.
Markaasaa loo qaaday Al Madiinah Al Munawwarah\المدينة المنورة, oo uu Nabiga, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, agtiisa joogay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu wariyay inay Caa'ishah\ عائشةtiri:
بعثت زينب بنت رسول هللا صلى هللا عله وسلم في فداء أبي،"لما بعث أهل مكة في فداء أسرائهم
وبعثت فيه بقالدة لها كانت خديجة أدخلتها بها على أبي العاص حين بنا،العاص إبن الربيع بمال
"إن رأيتم أن: "فلما رآها رسول هللا صلى هللا عليه وسلم رق لها رقة شديدة وقال: قالت،"عليها
166
وردوا،" فاطلقوه. "نعم يا رسول هللا:" فقالوا. فافعلوا، وتردوا عليها مالها،تطلقوا لها أسيرها
".عليها الذي لها
“Lammaa bacatha Ahlu Makkah fii fidaa’i usaraa’ihim, bacathat Zaynab bintu
Rasuuli Allaahi Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam fii fidaa’i Abii Al Caas ibna Al
Rrabiic bi maalin, wa bacathat fiihi bi qalaadatin lahaa kaanat Khadiijah adkhalathaa bihaa calaa Abii Al Caas xiina banaa calayhaa.” Qaalat: “Falammaa
ra’aahaa Rasuulu Allaahi Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam raqqa lahaa raqqatan
shadiidatan, wa qaala: “in ra’aytum an tudhliquu lahaa asiirahaa, wa tarudduu
calayhaa maalahaa, fa afcaluu.” Fa qaaluu: “Nacam yaa Rasuula Allaahi.” Fa
adhlaquuhu, wa rudduu calayhaa allathii lahaa.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Markay reer Makkah\ مكةsoo direen maalka madax furashada ragga laga qafaalay, ayay
Zaynab\زينب, gabadha Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxay soo
dhiibtay madax furashada Abuu Al Caasii ibnu Al Rabiic\ أبو العاصي بن أبي الربيع.
Maalkaasna waxaa ka mid ahaa tay haweenku qoorta ku xirtaan oo ay (hooyadeed)
Khadiijah\ خديجةlahaan jirtay, ayna gabadheeda siisay habeenka Abuu Al Caasii أبو
العاصيloo aqal geeyey."
Waxay tiri:
"Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, arkay ayuu u
beer jilcay, beer jilayc xoog leh, wuxuuna yiri:
"Haddaad sidaas u aragtaan, oo ay idinla noqoto inaad qafaalkeedana u sii deysaan,
maalkeedana aad u celisaan, sidaas yeela."
"Markasey sidaas yeeleen, waxayna yiraahdeen:
"Waa yahay Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam!"
Markaasey sii daayeen, maalkeedana u celiyeen."
Hijrada Zaynab\زينب
Ninkay Zaynab\ زينبu dhaxday, oo ah Abuu Al Caasii\أبو العاصي, wuxuu ka mid ahaa
gaalada uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Maalinta Badar \غزوة بدر
kusoo qafaalay. Gaar ahaan Abuu Al Caasii أبو العاصيwaxaa soo qafaalay saxaabiga la
yiraahdo Cabdu Allaahi bin Jubayr Al Ansaarii\عبد هللا بن جبير األنصاري.
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقiyo ghayrkiisba waxay yiraahdeen:
"Marka Abuu Al Caasii\ أبو العاصيduullaanka Badar\ غزوة بدرlagu soo qafaalay (isagoo
wali markaas gaal ah), Nabiguna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uu ku manneystay
inuu xoreeyey, markuu Makkah\ مكةkusoo laabtay, ayuu wuxuu Zaynab زينبku amray
inay xagga aabeheed, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u haajirto, oo ay u guurto Al
Madiinah Al Munawwarah\المدينة المنورة.
Dhacdadaasi waxay ahayd hal bil in xoogaa ka badan dagaalka Badar\ بدرdabadiisa.
Markaasey Zaynab زينبsocdaalkaas isku diyaarisay. Markay Zaynab زينبdiyaar
167
noqotay ayuu wuxuu ku qaaday hawdaj\( هودجhawdaj waxaa la yiraahdaaq aqalka yar oo
haweenka ratiga lagu qaadayo looga kor dhiso, si ay u asturnaato, uuna dabaysha iyo
kulaylka iyo qabawga iyo ciidda iyo roobka iyo isha dadkaba uga dhawro) rati korkiisa
ah, uuna hoggaankiisa hayo isaga walaalkiis oo magaciisu yahay Kinaanah ibnu Al
Rabiic\كنانة إبن الربيع.
Kinaanah كنانةwuxuu watay qaansadiisa iyo gabooye ay fallaaro ugu jiraan. Markuu la
dhaqaaqay, oo uu xagga Al Madiinbah Al Munawwarah\ المدينة المنورةula kacay, ayaa
waxaa kasoo daba baxay rag Quraysh\ قريشah, ugana daba tegey meesha la yiraahdo Thii
Dhuwaa\ ذي طوى.
Raggaas waxaa Zaynab زينبugu horreeyey nimanka la kala yiraahdo Habbaar bin Al
Aswad هبار بن األسودiyo Naafic bin Cabdi Qays al Fihriyyi \نافع بن عبد قيس الفهري, midkaan
damboo mar dambe islaamay.
Markaasuu Habbaar هبارgabadha warankiisa ku cabsiiyey, ayadoo markaas xaamilo ah,
oo uur leh. Markaasey ratiga kasoo dhacday, cunuggiina uu kasoo dhacay. Markaasaa
waxaa kacay dumaashigeed Kinaanahكنانة, oo intuu fallaarihiisa hortiisa ku daadiyay
ayuu wuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaan ninkii ii soo dhowaada (waana Zaynab زينبiyo isaga laftiisa usoo
dhowaada) fallaar ku dhejinayo."
Markaasey ka kala carareen. Markaasaa waxaa Kinaanah كنانةu yimid Abuu Sufyaan أبو
\ سفيانoo ay la socdaan madax badan ee Quraysh\قريش, wuxuuna Kinaanah كنانةku yiri:
"War naga jooji fallaarahaaga, inaan kula hadalno ayaan dooneynaaye."
Markaasuu fallarihiisa ka celiyay. Markaasuu intuu u yimid ayuu Abuu Sufyaan \أبو سفيان
wuxuu yiri:
"Waad ogsoon tahay musiibada na haleeshay iyo dhibaataduu Muxammad, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, noo geystey. Marka, haddaad gabadhiisa ayadoo uu dadku u
jeedo la baxdid, dadku wuxuu u maleynayaa inay taasi ku ahaatay dulli ka yimid
musiibadeenna (waana jabka Badar\ بدرgaalada reer Makkah\ مكةlagu jabiyay, oo wax la
dilay -oo toddobaatan nin ahaa- iyo wax la qafaashay -oo ayaguna toddobaatan nin ahaaiyo wax cararay noqday oo dhabarka jeediyey) iyo taagdarro. Annaguna inaan gabadha
aabeheede, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka celinno dan kama lihin. Marka,
markaan Makkah\ مكةku noqo, oo markuu hadalku damo, laguna sheekeysto inaan
(Zaynab )زينبsoo celinnay, si sir ah ula xaluulo, aabeheedna, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ka daba gee."
Thuu Dhuwaa\ذو طوى
Meeshaas "Thuu Dhuwaa\ ذو طوىla yiraahdo waxay hadda ka mid tahay magaalada
Makkah Al Mukarramah\مكة المكرمة, oo waa la deggan yahay, waana beesha ay ku
yaallaan xaafadaha la kala yiraahdo Al Cutaybah\العتيبة, iyo Jarwal\ جرولiyo Al
Tandabaawaa\ التندباوىiyo Xaarratu Al Barnuu\( حارة البرنوoo al Barnuu waa qabiil ka mid
ah dadka Nigeria dega iyo gobol Nigeria ka mid ah, oo dad asalkooda halkaas ka yimid
ayaa halkaan deggan) iyo inta badan ee wadada la yiraahdo Shaaricu Al Mansuur شارع
المنصور, iyo Al Liidhالليط. Magacaasu wuxuu hadda ku koobmay ceel xaafadda Jarwal ku
168
yaalla oo la yiraahdo Bi'ru Dhuwaa\بئر طوى, ahna bartuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, kula hoyday jayshkiisa Jayshu Al Fatxiجيش الفنح, maalintuu Makkah\مكة
furtay.
Walaaleheen reer Maghrib\ المغربway ku dadaalaan booqashada ceelkaas iyo inay
biyihiisa wax ka cabbaan."
Waxaan warkaas kasoo qaadannay kitabka la yiraahdo Mucjamu al macaalimi al
jughraafiyyah fii Al Siirah Al Nabawiyyah\معجم المعالم الجغرافية في السيرة النبوية, uuna dhigay
Caatiq bin Ghayth Al Balaadii\عاتق بن غيث البالدي, oo sucuudi u dhashay Allaha u
naxariistee, bogga boqol sideed iyo sideetan, ayna daabacday Daaru Makkah\ دار مكةee
Makkah Al Mukarramah\ مكة المكرمةku taalla. Anigo ceelkaas waan dul istaagay, waxaana
ku jaban quful albaabkiisa, waxaana ku dhigan Bi'ru Dhuwaa\ بئر طوى.
Hind bintu Cutbah\ هند بنت عتبةoo xaalka Zaynab\ زينبbaareysa
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa la ii wariyay inay Zaynab\ زينبtiri:
ألم يبلغني أنك، "يا بنت محمد: فقالت،"بينا أنا أتجهز بمكة للحوق بأبي لقيتني هند بنت عتبة
إن كانت، التفعلي، "إي إبنة عمي: فقالت،" "ما أردت ذلك: فقلت:تريدين اللحوق بأبيك؟" قالت
فال تضطني، فإن عندي حاجتك، أو بمال تتبلغين به إلى أبيك،لك حاجة بمتاع مما يرفق في سفرك
: قالت،" "وهللا ما أراها قالت ذلك إال لتفعل:" قالت. فإنه ال يدخل بين النساء ما بين الرجال،مني
". وتجهزت، فأنكرت أن أكون أريد ذلك،"ولكني خفتها
“Baynaa anaa atajahhazu lilluxuuqi fi abii laqaytunii Hindu bintu Cutbah, fa
qaalat: “Alam yablughnii annaki turiidiini al lluxuuqa bi abiiki?” Qaalat: faqultu:
“maa aradtu thaalika.” Fa qaalat: “Ayy bintu cammii, laa tafcalii, in kaanat laki
xaajatun bi mataacin mimmaa yarfuqu biki fii safariki, aw bi maalin tataballaghiini
bihi ilaa abiiki, fa inna cindii xaajatuki, falaa tad-dhanii minnii, fa innahu laa yadkhulu bayna al nisaa’i maa bayna al rijaali.’ Qaalat: “”Wa Allaahi maa araahaa
qaalat thaalika illa li tafcala”. Qaalat: “wa laakinnii khiftuhaa, fa ankartu an
akuuna uriidu thaalika, wa tajahhaztu.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weey:
"Anigoo Makkah\ مكةjooga, oo isku diyaarinaya inaan aabahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ka daba tago, ayaa waxaa ila kulantay, oo ii timid Hind bintu Cutbah هند بنت
\عتبة. Markaasey waxay tiri:
"Ina Muxammaday! Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo ima ayan soo gaarin inaad
dooneysid inaad aabahaa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka daba tagtid?"
Markaasaan waxaan ku iri:
"Taas ma doonin."
Markaasey waxay tiri:
"Ina adeerteeyey! Ha yeelin. Haddaad u baahan tahay mataac safarkaaga kuu sahli kara,
ama maal aad ku gaartid aabahaa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, anigaa kuu haya
waxaad u baahan tahay, ee marka ha xishoon, ayadoo uusan haweenka kala dhexgelin
wax ragga kala dhex gala."
169
Zaynab\ زينبwaxay tiri:
"Wa Allaahi\ وهللاuma aanan arag inay sidaas u tiri inay waxaas ay tiri yeesho mooyee
(oo ah inay aabeheed Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ka daba tagto, ayaduna ay sahay
siineyso hadday u baahan tahay), laakiin ayadaan ka baqay. Markaasaan is diyaariyay."
Waa intaas warka Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقuu wariyay.
Zaynab زينبwaxay hijrootay habeennimo
Sidaasuu Abuu Sufyaan\ أبو سفيانku taliyay ayuu Kinaanah\ كنانةyeelay, oo Zaynabزينب
Makkah\ مكةayuu dib ugula noqday, halkaasoo ay hebeenno joogtay.
Kaddib habeennimo ayuu la baxay, uuna waday ilaa uu hoggaan ratigeeda uga dhiibo, oo
uu gacanta u geliyo Zayd bin Xaarithah\ زيد بن حارثةiyo saaxiibkiisa Ansaarta ka mid ah,
labadaasoo uu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, usoo diray, uuna ku amray inay
istaagaan bartamah waadiga Ya'jaj\يأجج, halkaasna ay ku sugnaadaan ilaa ay kasoo marto
Zaynabزينب, wuxuuna yiri:
". فأصحباها حتى تأتياني بها."كونا ببطن يأجج حتى تمر بكم زينب
"Kuunaa bi badhni Ya'jaj xattaa tamurra bikumaa Zaynab. Fa asxabaahaa xattaa
ta'tiyaanii bihaa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ku sugnaada bartamaha waadiga Ya'jaj يأججilaa ay idinka soo marto Zaynabزينب.
Markaas soo raaca ilaa aad aniga iiga keentaan."
Markaasey markay Zaynab زينبhalkaas soo martay ayay Kinaanah\ كنانةkala wareegeen,
oo ay aabeheed, Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u keeneen oo ay
gacanta usoo geliyeen.
Al Dhabraanii\ الطبرانيwuxuu isaguna Cabdu Allaahi bin Al Zubayr\ عبد هللا بن الزبيرka
wariyay inuu yiri:
"Nin ayaa Zaynab زينبxagga Al Madiinah\ المدينةusoo waday. Markaasaa waxaa ka daba
tegay laba nin oo Quraysh\ قريشah, markaasey ninkii waday uga adkaadeen oo ay ratigay
saarnayd kasoo tuureen, oo ay dhagax wayn kusoo kor dhacday.
Markaasuu cunuggay uurkiisa lahayd kasoo dhacay, dhiig badanna uu ka baxay.
Markaasey intay qaadeen waxay u geeyeen Abuu Sufyaan \أبو سفيان. Abuu Sufyaan أبو
\سفيانgurigiisa ayaa markaas waxaa Zaynab زينبugu yimid haweenka reer Banuu
Haashim\بني هاشم.
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبو سفيانZaynab زينبhaweenkaas u dhiibay oo siiyay.
Markaas kaddibna way hijrootay.
Zaynab زينبway dareemi jirtay xanuunka maalintaas gaaray, oo kama uusan tegin ilaa ay
ka dhimatay. Sidaas daraadeed ayuu wuxuu dadku u arkayey inay Zaynab زينبshahiidad
tahay. Waxaad mooddaa inuu Abuu Sufyaan\ أبو سفيانmarkuu dumaashigeed soo celiyay,
uuna beer dulucsaday, oo uu markaas gurigiisa geeyey, si uu taas caan ugu noqdo, oo loo
170
ogaado inuu isagu Zaynab زينبMakkah\ مكةkusoo celiyay. Markaasey markay haweenka
reer Banuu Haashim\ بني هاشمu yimaadeen ayuu ayaga u dhiibay. Sababtuna waxay
tahay inuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانfaanka jeclaa."
Zaynab زينبwaxay haajartay Abuu Al Caasii\ ابو العاصيhortiis.
Waadii Ya'jaj\وادي يأجج
"Ya'jaj\ يأججwaa waadi k amid ah waadiyada Makkah\مكة, xagga waqooyina ka xigah Al
Tanciimu\ التنعيمoo ah meeshuu ku yaallo Masjidu Caa'ishah\مسجد عائشة.
Waadiga Waadii Al Tanciim\ وادي التنعيمayaa ku biyo roga Waadii Ya'jaj\وادي يأجج, kuna
roga dariiqa Al Madiinah\ المدينةloo aado meel dariiqaasi gooyo oo Kacbada toban
kiiloomitir waqooyiga ka xigta. Hadda waxaa loo yaqaannaa Yaaj\ياج, waxaana degah
qabiilka Lixyaan لحيانoo Huthayl\ هذيلka tirsan"
Waxaa sidaas sheegay Caatiq bin Ghayth Al Balaadiyyu \عاتق بن غيث البالدي, uguna
sheegay kitaabkiisa Mucjamu Al Macaalimi Al Jughraafiyyah fii Al Siirah Al
Nabawiyyah\معجم المعالم الجغرافية في السيرة النبوية.
Habbaar\ هبارdhiiggisu waa xalaaloobay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Hurayrah\ أبو هريرةwuxuu yiri: "Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ayaa wuxuu diray ciidan duullaan ah, oo aan aniguna ku jiro, wuxuuna nagu
yiri:
". أو الرجل (اآلخر) الذي سبق معه إلى زينب فحرقوهما بالنار،"إن ظفرتم بهبار بن األسود
"In thafirtum bi Habbaara bin Al Aswad, aw al rajula (al aakhar) allathii sabaqa
macahu ilaa Zaynab fa xarriquuhumaa bi al nnaari".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Haddaad qabataan Habbaar bin Al Aswad\ هبار بن األسودiyo ninka kale (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامsheegay inuu magaciisu ahaa Naafic bin Cabdi Qays\)نافع بن عبد قيس
dab ku guba labadoodaba."
Xadiithka waxaana wariyay Al Daarimii\ الدارميiyo ibnu Abii Shaybah\إبن أبي شيبة.
Maalintii taas ku xigtay ayuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, noo soo ciddiray,
markaan u nimidna wuxuu na yiri:
ثم رأيت أنه الينبغي ألحد أن يعذب بالنار،"إني كنت أمرتكم بتحريق هذين الرجلين إن أخذتموهما
". فإن ظفرتم بهما فاقتلوهما.إال هللا
"Innii kuntu amartukum bi taxriiqi haathayni al rrajulayni in akhathtumuuhumaa, thumma ra'aytu annahu laa yanbaghii li axadin an yucath-thiba bi al
nnaari illaa Allaahu. Fa in thafartum bihimaa fa aqtuluuhumaa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
171
"Waa anigii idin amray inaad labadaas nin gubtaan haddaad gacanta ku dhigtaan.
Kaddibna waxaan u arkay inayan axadna u habbooneyn inuu dab wax ku cathaabo
Ilaahay mooyee. Marka haddaad labadooda qabataan dila."
Zaynab\ زينبoo Abuu Al Caasii أبو العاصيmagangelisay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Furashada Makkah in yar horteed ayuu Abuu Al Caasii\ أبو العاصيganacsi ugu safray
xagga Shaam\الشام, isagoo wada maal uu leeyahay iyo mid ay rag Quraysh \ قريشah u
dhiibteen, isagoo ahaa nin aamin ah oo la aamino.
Markuu ganacsiga Shaam\ الشامkasoo jeestay, ayuu Al Caasii\ أبو العاصيwuxuu usoo
gaddoomay xagga Makkah\مكة. Markaasaa waxaa dariiqa ka helay ciidan Muslim ah.
Markaasey maalka oo idil kala wareegeen, oo ay ghaniimaysteen, isaguna wuu ka
baxsaday oo way gaari waayeen.
Markaasaa markuu ciidankaasu isagoo wata maalkay kala wareegeen Al Madiinah\المدينة
soo galeen, ayuu isaguna habeennimada magaalada soo xaluushay, oo gurigeeda ugu soo
galay Zaynab\زينب, gabadha Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uuna
magangelyo weydiistay.
Markaasey magangelisay.
Sababtuu ugu yimidna waxay ahayd isagoo doonaya maalkiisa laga soo qaatay.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Salaadda Subax
usoo baxay, oo uu Takbiirsday oo Salaadda xirtay, dadkuna ay ka daba xirteen, ayay
Zaynab زينبwaxay ka qaylisay safka haweenka, waxayna tiri:
"."أيها الناس! إني قد أجرت أبا العاص بن الربيع
“Ayyuhaa al nnaasu! Inni qad ajartu Abaa Al Caas bin Al Rabiic.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Hooy dadow! Anigu waxaan magan geliyay Abuu Al Caasii bin Al Rabiicأبو العاصي."
Markaasuu markuu Salaadda dhammeeyey, oo uu Salaamo naqsaday, ayuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xagga dadka usoo jeestay, uuna yiri:
""أيها الناس! هل سمعتم ما سمعت؟
“Ayyuhaa al nnaasu! Hal samictum maa samictu?”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Dadow ma maqasheen waxaan aniguna maqlay?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa".
Wuxuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
إنه يجير على."أما والذي نفس محمد بيده ما علمت بشيئ من ذلك حتى سمعت ما سمعتم
172
".المسلمين أدناهم
"Amaa wa Allathii nafsu Muxammadin bi yadihi maa calimtu bi shay'in min
thaalika xattaa samictu maa samictum. Innahu yujiiru calaa al Muslimiina
adnaahum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaan ku dhaartay Midkay nafta Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Gacantiisa ku jirto, inaanan shay'na ka ogayn arrinkaas jeer aan maqlay waxaad adinkuna
maqasheen. Muslimiinta waxaa wax ka magan geliya kooda ugu tabar yar."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Masjidka ka baxay,
uuna gabadhiisa qolkeeda ugu galay, kuna yiri:
". فإنك التحلين له، وال يخلصن إليك، أكرمي مثواه،"أي بنية
"Ay bunayyata, akrimii mathwaahu, wa laa yakhlusanna ilayki, fa innaki laa
taxilliina lahu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Gabadhaydey, karaamee joogiddiisa iyo degmadiisa, yuunna kusoo gaarin oo yuusan ku
taaban, maxaa yeelay adigu isaga xalaal uma tihid (oo ayaduna waa muslimad, isaguna
markaas waa gaal)". Sharciguna waa kaas, oo gabar Muslimad ah nin gaal ahi xalaal uma
aha oo ma guursan karo. Waxaa kaloo wariyay Al Dhabraanii\الطبراني.
Islaamidda Abuu Al Caasii bin Al Rabiic\أبو العاصي بن الربيع
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u ciddiray oo u yimid ragga
maalka Abuu Al Caasii kala wareeegay, wuxuuna ku yiri:
فإنا نحب، فإن تحسنوا وتردوا عليه الذي له. وقد أصبتم له ماال،"إن هذا الرجل منا حيث علمتم
". فأنتم أحق به، وإن ابيتم فهو فيئ هللا الذي أفاء عليكم.ذلك
"Inna haathaa al rajulu minnaa xaythu qad calimtum, wa qad asabtum lahu
maalan. Fa in tuxsinuu wa tarudduu calayhi allathii lahu, fa innaa nuxibuu
thaalika. Wa in abaytum fa huwa fay'u Allaahi allathii afaa'a calaykum, fa antum
axaggu bihi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ninkaani waxaad ogsoon tihiin ayaan u nahay, waxaadana ka qaadateen maal. Marka,
haddaad samafashaan oo uu wuxuu leeyahay aad usoo celisaan, taasi waa mid aan jecel
nahay. Haddaad diiddaanna, maalkaasu waa fay uu Ilaahay idin siiyay (Fay\ فيئwaa
maalka gaalada lagala wareego dagaal iyo xarbi la'aan), adinkaana ku xaq leh."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, bal waa usoo celineynnaa."
Markaasey usoo celiyeen ilaa heer ay rag baaldi usoo celiyey iyo sibraar duug ah iyo
173
harag duug ah ilaa qori go'iis. Sidaas ayay maalkiisii oo dhan ugu soo celiyeen, oo uusan
shayna ka maqnayn.
Markaasuu Abuu Al Caasii\ أبو العاصيmaalka Makkah\ مكةula gaddoomay, uuna nin walba
oo Quraysh\ قريشah maalkuu lahaa u celiyey, iyo kii isaga laftiisa wax ku darsadayba.
Intaas markuu falay kaddib ayuu wuxuu yiri:
"Ragga Qurayshow\ !قريشMiyuu midkiinna maal uu leeyahay agteyda ku haray oo uusan
qaadan?"
Waxay yiraahdeen:
"Maya. Ilaahay khayr ha kaaga abaalgudo. Waxaanna aragnay inaad tahay mid
ammaanada oofiya oo kariim ah."
Markaasuu wuxuu yiri:
"Ash-hadu an laa ilaaha illaa Allaahu wa anna Muxammadan Cabduhu wa
Rasuuluhuأشهد أن الإله إال هللا وأن محمدا رسول هللا. Wa Allaahi\ وهللاinuusan iga hor
istaagin inaan agtiisa ku islaamo (waa Nabigee, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam)
waxaan ahayn inaan ka baqay inaad u malaysaan inaan u islaamay inaan maalkiinna cuno
(ayadoo uu qofka Muslimka ah maalka gaalka dagaal ka dhexeeyo xalaal u yahay).
Markaasaan markuu Ilaahay maalkiinna idiin soo celiyay, aniguna aan idinku wareejiyay,
oo aan kasoo jeestay, ayaan islaamay."
Markaasuu Makkah\ مكةkasoo baxay, oo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, u yimid oo la degay."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Markuu Abuu Al Caasii ibnu Al Rabiic| أبو العاصي إبن الربيعka yimid Shaam\الشام,
isagoo wada maalka gaalada, waxaa lagu yiri:
"Maad islaamtid, oo aad markaas maalkaan qaadatid, isagoo maal gaalo ah?"
Markaasuu Abuu Al Caasii أبو العاصيwuxuu ku yiri:
"Maxaa ka xun oo aan islaannimadeyda ku bilaabi lahaa, haddaan sidaas yeelo, oo aan
wixii la igu ammaaneystey aan khayaano?"
Zaynab\ زينبoo Abuu Al Caasii أبو العاصيloo celiyey
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu sheegay in ninka Abuu Al Caasii أبو العاصيBadar\ بدرkusoo
qafaalay uu ahaa Cabdu Allaahi bin Jubayr Al Ansaarii\عبد هللا بن جبير األنصاري. Kaddibna
Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayuu u haajiray. Nabigu, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam wuu ammaanay xididnimadiisa, wuxuuna yiri:
". ووعدني فوفاني،"حدثني فصدقني
"Xadathanii fa sadaqanii, wa wacadanii fa wafaanii."
Xadiithka macnihiisu waqxaa weeye:
"Wuu ii warramay, runta ayuuna ii sheegay, ballan ayuuna iga qaaday, waana ii oofiyay."
174
Al Tarmathii\ النرمذيiyo ibnu Maajah\ إبن ماجةwaxay Camr bin Shucayb bin Muxammad bin
Cabdu Allaahi bin Camr Al Caasii\عمرو بن شعيب بن محمد بن عبد هللا بن عمر العاصي, midka
runlowga ahaa, ka wariyeen inuu aabihiis Shucayb bin Muxammad شعيب بن محمد, oo
runlow la rumaysto ah, ayna sugnaatay inuu warkaas dhegihiisa ku maqlay, inuu ka
wariyay awoowihiis Cabdu Allaahi bin Camar bin Al Caasii عبد هللا بن عمر العاصيinuu yiri:
"Wuxuu ugu soo celiyay nikaax cusub sanadka toddobaad ee Hijrada."
Abuu Al Caasii أبو العاصيmarkay Zaynab islaamtay\ زينب, isaguna uu gaalnimada ku
haray, ayaa islaamku kala geeyey. Markaasuu markaan dambe Nabigu, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, nikaax cusub ugu soo celiyay.
Qafaalka Badar\ بدرoo madax furasho la'aan la sii daayey
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kuwa naloo magacaabay in madax furasho la'aan la sii daayey oo lagu mannaystay
waxaa ka mid ah kuwa soo socda. Reer Banuu Cabdu Shams bin Cabdu Manaaf بني عبد
\ شمس بن عبد منافwaxaa ka mid ah (Kow) Abuu Al Caas bin Al Rrabiic bin Cabdu Al
Cuzzaa bin Cabdu Shams\أبو العاص بن الربيع بن عبد العزى بن عبد شمس, uuna Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku mannaystay kaddib markay Zaynab bintu
Rausuli Allaahi\زينب بنت رسول هللا, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalka madax
furashadiisa soo dhiibtay.
Reer Banuu Makhzuum bin Yaqthah\ بنو مخزوم بن يقظةwaxaa ka mid ah (Labo) Al Mudhdhalibu bin Xandhab bin Al Xaarith bin Cubaydah bin Cumar bin Makhzuum المطلب بن
\حنطب بن الحارث بن عبيدة بن عمر بن مخزوم, waxaana gacanta ku hayey nin Banuu Al Xaarith
bin Al Khazraj\ بنو الحارث بن الخزرجka mid ah, markaasaa loo daayey ilaa ay markii dambe
iskaba sii daayeen, uuna toliiis u tegey (ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri: "Waxaa
qafaalay Khaalid bin Zayd Abuu Ayyuub Al Ansaarii \ خالد بن زيد أبو أيوب األنصاريoo u
dhashay reer Banuu Al Nnajjaar\ ;)"بنو النجارiyo (Saddex) Sayfiyyu bin Abii Rifaacah bin
Caabid bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin Makhzuum صيفي بن أبي رفاعة بن عابد بن عبد هللا بن
\عمر بن مخزوم, oo ragga soo qafaashay loo daayey, markaasuu markay cidna u imaan
weyday madax furashadiisa, oo markay u sheegeen uu u sheegay inuu isagu lacagtaas u
soo diri doono. Markasey sii daayeen, isaguna uusan waxba usoo dirin. Iyo (Afar) Abuu
Cazzah Camr bin Cabdu Allaahi bin Cuthmaan bin Uhayb bin Xuthaafah bin Jumax
\أبوعزة عمرو بن عبد هللا بن عثمان بن أهيب بن حذافة بن جمحoo dan yar ahaa, gabdho badanna
lahaa. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la hadlay, uuna
ku yiri:
"Rasulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waad ogsoon tahay inaanan maal
lahayn, aanna sabool ahay, ciyaal badanna leeyahay. Marka igu mannayso oo isii daa."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku mannaystay uuna
xarig iyo ballan ka xiray inuusan mustaqbalka axad colaadinaya kusoo biirin oo uusan u
hiillin."
175
Qiimaha madax furashada
Ibnu Hishaam\ إين هشامwuxuu yiri:
"Markaas madax furashada gaaladu waxay ahayd afar kun oo Dirham ninkiiba ilaa kun
Dirham, intaan ka ahayn qofkaan waxba lahayn, oo uu markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, sii dayn ku mannaystay."
Siduu Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن إميةugu boorriyay Cumayr bin Wahb عمير بن
\ وهبdilidda Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"In yar kaddib musiibada gaalada Quraysh\ قريشku dhacday Maalinta Badar\ يوم بدرayuu
Cumayr bin Wahb Al Jumaxii\ عمير بن وهب الجمحيwuxuu Xijr Ismaaciil\ حجر إسماعيلla
fariistay Safwaan bin Umayyahصفوان بن إمية, oo aabihiis Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف
iyo walaalkiis Calii\ عليBadar\ بدرlagu dilay.
Cumayr bin Wahb عمير بن وهبwuxuu ahaa shaydaan ka mid ah shayaadiinta
Quraysh\قريش, wuxuuna ka mid ahaa kuwa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dhibi jiray iyo asxaabtiisaba, xumaanna u geysan jiray intuu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam Makkah\ مكةjoogay.
Cumay\ عميرwiilkiisa Wahb bin Cumayr\ وهب بن عميرwuxuu ka mid ahaa ragga lagu
qafaalay Badar\( بدرoo ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri waxaa qafaalay Rifaacah bin
Raafic\ رفاعة بن رافعoo u dhashay reer Banii Zurayq\)بني زريق.
Markaasuu wuxuu xusay oo ka hadlay ragga ceelka guray lagu guray iyo waxa lagu
falay. Markaasuu Safwaan\ صفوانwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinayan ayagaas dabadood nololi khayr lahayn."
Markaasuu Cumayr\ عميرwuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاrun ayaad sheegtay, oo wa Allaahi وهللاhaddayan ahaan lahayn dayn la
igu leeyahay oo aanan gudi karin iyo ciyaal aan ka baqanayo inay dabaday lumaan oo cid
wax siisa ay waayaan, Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaan aadi
lahaa oo aan dili lahaa. Sabab aan ugu tagana waan leeyahay oo wiilkayga ayay qafaal
ahaan u haystaan."
Markaasuu Safwaan\ صفوانfursdaas ka faa'iideystay oo uu yiri:
"Dayntaadu waa aniga korkeyga oo anigaa kaa gudaya, ciyaalkaaguna waxay ka mid
ahaanayaan ciyaalkeyga, oo intay jiraan waan u qumayaa, waxaan hayana waayi ay
mayaan."
Markaasuu Cumayr\ عميرwuxuu ku yiri:
"Marka arrinkaygaan iyo kaagaba qari."
Wuxuu yiri:
"Waa yahay."
176
Siduu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Cumayr\عمير
qorshihiisa ugu sheegay iyo islaamiddiisa
Markaasuu Cumayr\ عميرamar bixiyey oo seeftiisa loo afeeyey, lana sumeeyey.
Markaasuu soo dhaqaaqay oo uu Al Madiinah\ المدينةyimid.
Markaasaa Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابoo koox muslimiinta ka mid ah ku
dhex jira oo ay ka sheekeysanayaan Maalinta Badar \بدر, ayna xusayaan siduu Ilaahay ugu
karaameeyey, cadawgoodana wuxuu ku falay uu ku falay, libtana ayaga ka siiyey, ayuu
wuxuu arkay Cumayr bin Wahb\ عمير بن وهبmarkuu ratigiisa fariisiyey albaabka
Masjidka, isagoo ay seeftiisu garabka u suran tahay.
Markaasuu wuxuu yiri:
"Aygaani waa cadawga Ilaahay Cumayr bin Wahb\ عمير بن وهب, oo wa Allaahi\وهللا
inuusan u imaan waxaan shar ahayn, isagaana dadka nagu boorriyey oo nagu kiciyey,
tiradeennana cadawga u sheegay Maalinta Badar\ بدرkaddib markuu na tiriyey."
Intaas kaddibna Cumar\ عميرRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayuu
Masjidka ugu galay, uuna yiri:
"Nabiga Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa yimid cadawga Ilaahay
Cumayr bin Wahb\ عمير بن وهب, oo yimid isagoo ay seeftiisuna garabka u suran tahay."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."فادخله علي
"Fa adkhilhu calayya",
oo macnihiisu yahay:
"Hadaba ii soo geli."
Markaasuu Cumar\ عميرintuu u yimid uu suunka seeftiisa qoorta uga laabay kulana
qabtay, uuna ragga Ansaarta\ األنصارah ku yiri:
"U gala Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo agtiisa fariista, midkaan
xunna ka jira, oo ma aha mid la isku aamino!"
Markaasuu isagoo sidaas u haya usoo geliyay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam. Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
arkay isagoo Cumar\ عمرsuunka seeftiisa luqunta uga duubay uguna haya, ayuu wuxuu
yiri:
". أدن يا عمير،"أرسله يا عمر
"Arsilhu yaa Cumar. Adnu yaa Cumayru",
oo macnihiisu yahay:
177
"Soo daa Cumarowعمر. Adiguna soo dhowow Cumayrow\عمير."
Markaasuu Cumayr\ عميرsoo dhowaaday uuna yiri:
"Subax wanaagsan dhammaantiin", taasoo ahayd salaanta dadka jaahiliyada ka
dhexeysay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". تحية أهل الجنة، بالسالم،"قد أكرمنا هللا بتحية خيرا من تحيتك يا عمير
"Qad akramanaa Allaahu bi taxiyyatin khayran min taxiyyatika yaa Cumayr, bi Al
Ssalaami, taxiyyata ahli Al Jannati."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahay wuxuu nagu karaameeyey salaan ka khayr badan salaantaada Cumayrow \عمير,
ahna Al Sallaamu\ السالم, ahna salaanta ehelu jannada."
Markaasuu Cumayr\ عميرwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاMuxammadow\محمد, Sallaa Allaahi Calayhi Wasallam, salaantaan
aniga waa igu cusubtahay."
Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""فما جاء بك يا عمير؟
"Fa maa jaa'a bika yaa Cumayru?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaana ku keenay Cumayrow\"?عمير
Wuxuu yiri:
"Waxaan u imid qafaalkayga gacantiinna ku jira ee wanaajiya."
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""فما بال الصيف في عنقك؟
"Fa maa baalu al ssayfi fii cuniqika?"
oo macnihiisu yahay:
"Hadaba maxaad seefta luquntaada ugu sidataa?"
Wuxuu yiri:
"Seefaha Allaha hoojiyo, oo miyay wax na tareen?"
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
178
" ما الذي جئت به؟،"أصدقني
"Asduqnii, maa allathii ji'ta bihi?"
oo macnihiisu yahay:
"Runta ii sheeg ee maxaad u timid?"
Wuxuu yiri:
"Waxaan taas ahayn uma imaan."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
"لو ال: ثم قلت، فتذاكرتما أصحاب القليب من قريش."بل قعدت أنت وصفوان بن أمية في الحجر
" فتحمل لك صفوان بدينك وعيالك على أن.دين علي وعيال عندي لخرجت حتى أقتل محمدا
". وهللا حائل بينك وبين ذلك.تقتلني له
"Bal qacadta anta wa Safwaanu bin Umayyah fii Al Xijri. Fa tathakkartumaa
asxaaba al qaliibi min Qurayshin, thumma qulta: "Law laa daynun calayya wa
ciyaalun cindii la kharajtu xattaa aqtula Muxammada. Fa taxammala laka
Safwaanu bi daynika wa ciyaalika calaa an taqtulanii lahu. WaAllaahu xaa'ilun
baynaka wa bayna thaalika."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Taas ma ahane, bal adiga iyo Safwaan bin Umayyah \ صفوان بن أميةayaad waxaad
fariisateen Xijriga\ الحجرdhexdiisa. Markaasaad waxaad ka hadasheen raggii ceelka guray
lagu guray ee Quraysh\ قريشahaa. Markaasaad waxaad tiri:
"Haddayan ahaan lahayn dayn la igu leeyahay iyo ciyaalkeyga waan bixi lahaa oo aan
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo dili lahaa."
Markaasuu Safwaan\ صفوانdayntaada kaa xambaaray iyo ciyaalkaagaba inaad aniga isaga
daraadiis ii disho. Ilaahay ayaana kaa celinayaa inaad taas fashid."
Markaasuu Cumayr\ عميرwuxuu yiri:
"Waxaan markhaati ka ahay inaad Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
tahay. Waxaanna ahayn Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuwa
beeniya waxaad noola timaadid oo warka Samada ah iyo Waxyiga kugu soo dega.
Amarkaanna waa mid uusan goob joog ka ahayn cid aan aniga iyo Safwaan\ صفوانahayn.
Aniguna waxaan ogaaday inuusan kaaga imaan oo uusan kuu sheegin Ilaahay mooyee.
Mahaddana waxaa iska leh Ilaahayga islaamka igu hanuuniyay, dariiqaanna isoo
qaadsiiyey."
Kaddibna wuxuu ashahaatay Shahaadada Xaqqa ah oo uu islaamay. Markaasuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". وأطلقوا له أسيره،"فقهوا أخاكم في دينه وأقرئوه القرآن
179
"Faqqihuu akhaakum fii Diinihi, wa aqri'uuhu Al Quraana, wa adhliquu lahu
asiirahu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye: "Walaalkiin Diintiisa bara, Quraankana bara,
qafaalkiisana u sii daaya." Markaasey sidaas yeeleen.
Ku noqoshada Cumayr\ عميرMakkah\مكة
Kaddib Cumayr\ عميرwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, anigu waxaan ku dadaali jiray
inaan damiyo Nuurka Ilaahay, aadna aan u dhibi jiray dadka ku taagan Diinta Ilaahay
Cazza wa Jalla\هللا عز وجل. Marka waxaan jeclaan lahaa inaad ii oggolaatid inaan tago
oo aan Makkah\ مكةtago oo aan dadkeeda Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىiyo Rasuulkiisa,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo islaamka ugu yeero, oo waaba intaasoo uu Ilaahay
hanuuniyo. Haddayan hanuuninna diintoodaan ku dhibayaa sidaan asxaabtaada Diintooda
ugu dhibi jiray."
Markaasuu Rasuulka Ilaaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u oggolaaday, oo uu
isaguna Makkah\ مكةku noqday.
Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن أميةwuxuu dadka ku oran jiray, kaddib markuu Cumayr
bin Wahb\ عمير بن وهبu baxay dilidda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam:
"Ku bishaareysta dhacdo maalmo gudohooda dhici doonta oo dhacdadii Badar\ بدرidin
hilmaansiin doonta." Markaasuu Safwaan\ صفوانsafar kasta oo Makkah\ مكةsoo gala ka
wareysan jiray, ilaa uu safar u sheegay inuu Cumayr bin Wahb\ عمير بن وهبislaamay.
Markaasuu Safwaan\ صفوانwuxuu ku dhaartay inuusan weligiis dambe la hadli doonin,
wax waxtar ahna uusan ebedkiis dambe u geysan doonin. Markaasuu Cumayr \عمير
Makkah\ مكةyimid oo uu dadka islaamka ugu yeeray, qofkii khilaafana uu aad u dhibi
jiray. Sidaasaa hortiisa waxaa ku islaamay khalqi fara badan.
Cumayr bin Wahb\ عمير بن وهبama ibnu Hishaam\ إبن هشامayaa ibliis arkay iyo
Quraanka kasoo degay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa la ii sheegay inuu ahaa Cumayr bin Wahb\ عمير بن وهبama Al Xaarithu bin
Hishaam\ الحارث بن هشامmidka ibliis arkay markuu Maalinta Badar\ يوم بدرciribtiisa dib ula
gaddoomay. Markaasuu wuxuu ku yiri: "Xaggee baad u socotaa Suraaqow\"?سراقة
Markaasuu si xoog leh u dharbaaxay oo uu dhulka la dhigay, kaddibna uu ku yiri:
"Anigu Ilaahay ayaan ka baqayaa, caalamiinta Rabbigooda", siduu Al Suhaylii \ السهيليu
wariyay. Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu kasoo dejiyay Aayadda sideed iyo
afartanaad ee Suuratu Al Anfaali\سورة األنفال:
ِ
َّ َّن لَهم
ِ الن
ِ َاء ِت اْل ِف َئت
َّ ب لَ ُك ُم اْل َي ْوَم ِم َن
ان
َ الش ْي
َ ََع َمالَهُ ْم َوق
ْ ان أ
َ ال ََل َغال
ُ ط
َ اس َوِاِّني َج ٌار لَ ُك ْم َفلَ َّما تََر
ُ ُ َ َوِا ْذ َزي
ِ َيد اْل ِعق
)18( اب
َ ََ َعلَى َع ِق َب ْي ِه َوق
ُ اف اللَّهَ َواللَّهُ َشِد
ُ َخ
َ يء ِم ْن ُك ْم إِِّني أ ََرى َما ََل تََرْو َن إِِّني أ
ٌ ال إِِّني َب ِر
َ َن َك
180
"Wa ith zayyana lahumu al sh-shaydhaanu acmaalahum wa qaala laa ghaaliba
lakumu al yawma mina al nnaasi wa innii jaarun llakum falammaa taraa'ati al
fi'ataani nakasa calaa caqibayhi wa qaala iinnii barii'un mminkum innii araa maa
laa tarawna innii akhaafu Allaaha wa Allaahu shadiidu al xiqaabi(48)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Xus markuu shaydaanku u qurxiyey acmaashooda ay sameynayaan: taasu waxay ahayd
sidatan:
"Markay is diyaarintooda kasoo jeesteen oo ay goosteen inay dhaqaaqaan oo Makkah \مكة
ka baxaan ayna Badar\ بدرaadaan ayay gaalada Qurayshi\ قريشwaxay soo xusuusteen
waxa ayaga iyo Banii Kinaanah bin Cabdi Manaat bin Kinaanah \بني كنانة بن عبد مناة بن كنانة
dhex yiillay oo dagaal ah. Markaasey waxay yiraahdeen:
"Waxaan ka baqaynnaa inay markaan socdaalno ay dhabarka naga soo weeraraan (oo
Kinaanah\ كنانةwaxay degaan inta Makkah\ مكةiyo Badar\ بدرu dhexeysa). Markaasaa
waxaa u yimid ibliis oo wata ciidan shayaadiin ah oo calankiisa wata oo isu muujiyay
isagoo leh muuqaalka Suraaqah bin Maalik Al Jushcamii\سراقة بن مالك الجشعمي, wuxuuna
ku yiri:
"Dadka kuma jiro maanta cid idinka adkaan karta, anigaana Kinaanah \ كنانةidinka magan
gelinaya."
Markaasey markay labad ciidan Badar\ بدرisaga hor yimaadeen ayuu isagoo haystay
gacanta Al Xaarithu bin Hishaam\( الحارث بن هشامama Cumayr bin Wahb\)عمير بن وهب
ayuu wuxuu arkay malaa'igta, oo Samada kasoo degatay, uuna ogaaday inuusan ka hor
tegi karin, markaasuu ciribtiisa la gaddoomay oo uu dhabarka jeediyay oo cararay
wuxuuna yiri:
"aniguna waxaan idinka ahay eed lawe iyo waxaad falaysaan. Anigu waxaan u jeedaa
waxaydnaan adinku u jeedin, oo ah malaa'igta. Anigu waxaan ka baqayaa Ilaahay, oo ah
beentiis, wuxuuse ka baqay malaa'igta. Ilaahayna ciqaabtiisu way adag tahay."
Markaasuu Al Xaarithu bin Hishaam\( الحارث بن هشامama Cumayr bin Wahb\)عمير بن وهب
wuxuu ku yiri: "Ma waxaad carareysaa adigoo aan dagaallamin, isagoo weli gacanta ku
dheggan?"
Markaasuu laabta ku dhuftay, oo ay markaas gaaladu jabeen.
Markaasey markay Makkah\ مكةkusoo laabteen ayaa Suraaqah bin Maalik\سراقة بن مالك
waxaa gaaray warkaas, markaasuu wuxuu yiri:
"Waxaa isoo gaartay inaad tiraahdeen inaan anigu dadka jebiyay markaan cararay! Balse
wa Allaahi\ وهللاkamaba aanan warqabin safarkiinnaba jeer ay isoo gaartay in la idin
jebiyay."
Markaasey waxay yiraahdeen:
Oo soo nooma aadan imaan maalin hebla?"
Markaasuu u dhaartay inuusan u imaan. Markaasey markay islaameen ayay waxay
ogaadeen inuu shaydaan ahaa."
181
Ragga cunnada ciidanka Quraysh\ قريشbixiyey
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ragga Quraysh\ قريشka mid ah oo cunnada ciidanka Badar\ بدرbixiyey waxay ahaayeen:
(Kow) Al Cabbaasu bin Cabdu Al Mudha-dhalib bin Haashim\العباس بن عبد المطلب, oo
Banii Haashim\ بني هاشمah. (Labo) Cutbah bin Rabiicah bin Cabdu Shams عتبة بن ربيعة بن
\ عبد شمسoo Banii Cabdi Shams bin Cabdu Manaaf\ بني عبد شمس بن عبد منافu dhashay.
(Saddex) Al Xaarithu bin Caamir bin Nawfal\ الحارث بن عامر بن نوفلiyo (Afar) Dhucaymah
bin Cadiyy bin Nawfal\ طعيمة بن عدي بن نوفلoo u dhashay Banii Nawfal bin Cabdi
Manaaf\بني نوفل بن عبد مناف. (Shan) Abuu Al Bakhtariyyu bin Hishaam bin Al Xaarith bin
Asad\ أبو البختري بن هشام بن الحارث بن أسدiyo (Lix) Xakiim bin Xizaam bin Khuwaylid bin
Asad\ حكيم بن حزام بن خويلد بن أسدoo u dhashay Bani Asad bin Cabdu Al Cuzzaa بني أسد بن
\عبد العزى. (Toddoba) Al Nadru bin Al Xaarith bin Kaladah bin Calqamah bin Cabdi
Manaaf bin Cabdu Al Ddaar\ النضر بن الحارث بن كلدة بن علقمة بن عبد مناف بن عبد الدارoo Banii
Cabdu Al Ddaar\ بني عبد الدارu dhashay. (Sideed) Abuu Jahl bin Hishaam bin Al
Mughiirah bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin Makhzuum أبوجهل بن هشام بن المغيرة بن عبد هللا
\ بن عمر بن مخزومoo Banii Makhzuum\ بني مخزومu dhashay. (Sagaal) Umayah bin Khalaf
bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax\ أمية بن خلف بن وهب بن حذافة بن جمحee Banii Jumax بني
\ جمحu dhashay. (Toban iyo kow iyo toban) Nubayh \ نبيهiyo Munabbih\ منبهilmo Al
Xajjaaj bin Caamir bin Xuthayfah bin Sacd bin Sahm\الحجاج بن عامر بن حذيفة بن سعد بن سهم
ee Banii Sahm\ بني سهمu dhashay. (Labo iyo toban) Suhayl bin Camr bin Cabdu Shams
bin Cabdu Wudd bin Nasr bin Maalik bin Xisl bin Caamir سهيل بن عمرو بن عبد شمس بن عبد
\ ود بن نصر بن مالك بن حسل بن عامرee Qurayshta\ قريشBanii Caamir\ بني عامرu dhashay.
Quraanka anfaasha\ األنفالkasoo degay
Anfaal\ أنفالwaxaa la yiraahdaa xoolaha gaalada dagaal looga furtay.
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu amarka Badar\ بدرdhammaaday ayuu Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلkasoo
dejiyay Quraan, oo ah Suuratu Al Anfaali\ سورة األنفالdhammaanteed. Markay nafalka
isku khilaafeen sida laga yeeli lahaana waxaa kasoo degatay Aayadda koowaad ee
Suuratu Al Anfaali\سورةة األنفال:
ِ
ِ َ ول فَاتَّقُوا اللَّه وأَصلِحوا َذ
ِ َِّ
ِ الرس
ِ ِ
يعوا اللَّهَ َوَر ُسولَهُ إِ ْن
َ َُي ْسأَل
ُ ْ ََ
ُ ات َب ْين ُك ْم َوأَط
ُ َّ ون َك َع ِن ْاْل َْنفَال ُقل ْاْل َْنفَا ُل لله َو
ِ
)4( ين
َ ُك ْنتُ ْم ُم ْؤ ِمن
"Yas'aluunaka cani al anfaali quli al anfaalu Lillaahi wa Al Rrasuuli fa ittaquu
Allaaha wa aslixuu thaata baynikum wa adhiicuu Allaaha wa Rasuulaha in kuntum
mu'miniina(1)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Waxay kaa wareysanayaan xagga anfaasha\األنفال. Waxaad ku tiraahdaa:
182
"Anfaasha\ األنفالwaxaa iska leh Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa AllaahuCalayhi
Wasallam. Marka Ilaahay ka dhawrsada, xiriirka dhexdiinna ahna suubiya, Ilaahayna
adeeca iyo Rasuulkiisa haddaad mu'miniin tihiin(1)."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Sida isoo gaartay Cubaadah bin Al Ssaamit\ عبادة بن الصامتmarka laga wareysto Suuratu
Al Anfaali\ سورة األنفالwuxuu yiri:
"Annaga, ragga Badar\بدر, ayay nagu soo degatay, markaan Maalinta Badar\يوم بدر
nafalka isku khilaafnay. Markaasuu Ilaahay gacneheenna ka bixiyey markay
akhlaaqdeennu xumaatay, wuxuuna u celiyay Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oo si siman noogu qaybiyay. Waxaana taas ku sugnaa taqwada Ilaahay iyo
adeeciddiisa iyo adeecidda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam iyo
suubin dhexdeenna lagu suubinayo waxaan isku khilaafnay."
Quraanka kasoo degay soo raacidda muslimiinta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, si ay Quraysh\ قريشula kulmaan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddib Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu xusay muslimiinta iyo soo raaciddooda
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu raggu ogaaday inay
Qurayshi\ قريشxarbigooda usoo baxday, ayaguna ayba usoo bexeen furashada safarka,
ayagoo damac ka galay inay ghaniimaystaan oo furtaan, wuxuuna yiri:
ِ
ِ
ِّ ون َك ِفي اْل َح
ِّ ُّك ِم ْن َب ْيتِ َك بِاْل َح
ق َب ْع َد َما تََبَّي َن
َ َخ َر َج َك َرب
ْ َك َما أ
َ ُ) ُي َج ِادل9( ون
َ ين لَ َك ِارُه
َ ق َوِا َّن فَ ِريقًا م َن اْل ُم ْؤ ِمن
ِ َّ
ِ
ِ
َّ
َّ ون أ
َن َغ ْي َر
َ ) َوِا ْذ َيع ُد ُك ُم اللهُ إِ ْح َدى الطائفَتَْي ِن أََّنهَا لَ ُك ْم َوتََوُّد1( ون
َ ون إِلَى اْل َم ْوت َو ُه ْم َي ْنظُُر
َ َُكأََّن َما ُي َساق
ِ
ِ َّ ات
ِ َذ
َّ ق اْل َح
َّ ) لُِي ِح7( ين
َّ ق اْل َح
َّ َن ُي ِح
ق َوُي ْب ِط َل
َ ق بِ َكلِ َماتِ ِه َوَي ْق
ُ ون لَ ُك ْم َوُي ِر
ْ يد اللَّهُ أ
َ ط َع َدابِ َر اْل َكاف ِر
ُ الش ْو َكة تَ ُك
ِ ِ ِ
ِ ٍ
ِ
ِ
ِ
ين
َ استَ َج
َ اب لَ ُك ْم أَِّني ُمم ُّد ُك ْم بِأَْلف م َن اْل َم ََلئ َكة ُم ْرِدف
َ ُ) إِ ْذ تَ ْستَغيث8( ون
َ اْل َباط َل َولَ ْو َك ِرهَ اْل ُم ْج ِرُم
ْ َون َرَّب ُك ْم ف
ِ
ِ َّ ِ ِ ِ َّ
ِ ِ ْ َ) وما جعلَه اللَّه إِ ََّل ب ْشرى ولِت5(
َّ
َّ وب ُك ْم َو َما
يم
ُ ُط َمئ َّن بِه ُقل
ُ ُ ََ ََ
ْ الن
ٌ ص ُر إَِل م ْن ع ْند الله ِإ َّن اللهَ َع ِز ٌيز َحك
َ َ ُ
ِ
ِ
ِ اء م
ِ النعاس أَم َنةً ِم ْنه وي َنِّزُل علَ ْي ُكم ِمن الس
ِّ
ِ
ب َع ْن ُك ْم ِر ْج َز
َ اء لُيطَهِّ َرُك ْم بِه َوُي ْذه
َُ ُ
َ ْ َ
ً َ َّم
َ
َ َ َ ُّ ) إ ْذ ُي َغشي ُك ُم46(
َّ
ِ َالش ْيط
)44( ِّت بِ ِه ْاْلَ ْق َد َام
َ ان َولِ َي ْربِطَ َعلَى ُقلُوبِ ُك ْم َوُيثَب
"Kamaa akhrajaka Rabbuka min baytika bi al xaqqi wa inna fariiqan mmina al
mu'miniina la kaarihuuna(5)Yujaadiluunaka fii al xaqqi bacda maa tabayyana ka
annamaa yusaaquuna ilaa al mawti wa hum yanthuruuna(6)Wa ith yacidukumu
Allahu ixdaa al dh-dhaa'ifatayni innahaa lakum wa tawadduuna anna ghayra thaati
al sh-shawkati takuunu lakum wa yuriidu Allaahu an yuxiqqa al xaqqa bi
kalimaatihi wa yaqdhaca daabira al kaafiriina(7)Li yuxiqqa al xaqqa wa yubdhila
al baadhila wa law kariha al mujrimuuna(8)Ith tastaghiithuuna Raabakum fa
istajaaba lakum annii mumiddukum bi alfin mmina al malaa'ikati
murdifiina(9)..Ith yughash-shiyakum al nnucaasu amanatan mminhu wa yunazzilu
calaykum mmina Al Ssamaa'i maa'an lliyudhahhirakum bihi wa yuth-hiba cankum
183
rijza al sh-shaydhaani wa li yarbidha calaa quluubikum wa yuthabbita bihi al
aqdaama(11)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Siduu Rabbigaa kaaga soo bixiyey gurigaaga si xaq ah ayadoo koox mu'miniinta ka mid
ihi taas kahanayaan(5)Markaasey mu'miniintu kugula doodayaan xaqqa kaddib markuu u
caddaaday inay xarbi gelayaan ayagoona safarka inay furtaan usoo baxay. Waxayna
kooxdaasu u kahatay sida ayagoo u jeeda in dhimasho loo wado kaddib markuu u
caddaaday in xarbi la gelayo(6)Ilaahayna wuxuu idiin ballan qaaday inaad labada
kooxood midkood leedihiin, oo ah ama inay safarka gacanta ku dhigaan oo ay furtaan
ama ay cadawga intay la xarbiyaan ka adkaadaan. Adinkuna waxaad jeclaan lahaydeen
inay noqoto safarka uu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwado oo aad dagaal la'aan ku qaadataan
middaad qaadanaysaan. Ilaahayna wuxuu doonayaa inuu xaqqa soo bannaan bixiyo oo uu
kor maro, libtana uu helo, sidaas ay ku noqoto amarkiisa uu idin farayo inaad gaalada uu
Abuu Jahal\ أبوجهلwato la dagaallantaan, uuna ciribta gaalada Carabta xididdada u siibo
oo ay go'aan(7)Si uu xaqqu, waana islaamkee, uu u sugmo, gaalnimada xunna uu laayo,
sidaasna ay noqoto gaalada mujrimiinta ahi haba kahdaane(8)Xusuusta markaad
Rabbigiin gargaar iyo hiil weydiisanayseen, oo uu markaas idinka yeelay, uuna yiri:
"Waxaan idinku taagerayaa oo aan ciidankiinna gurmad ahaan ku kordhinayaa kun
malaa'igta ka mid ah oo is daba socda(9)..Bal xusuusta markuu Ilaahay gamaanyo idinku
daboolay, kalsoonida iyo amniga uu quluubtiinna geliyey daraadeed, oo qof baqayaa oo
xarbi ku jiraa ma seexdo, ayaguna ayagoo cadawgii kasoo horjeeda ayay
gamaanyoodeen. Uuna Samada biyo idiinka soo dejiyay, oo roob ayaa u da'ay si uu
idiinku daahiriyo: bartay marka hore Badar ka degeen waxay ahayd bacaad aan lagu kor
socon karin ayaga iyo gaadiidkoodaba, qaarkoodna waxay waabariisteen ayagoo janaabo
qaba ama musqal galay oo aan biyo lagu istinjoodo haysan. Markaasuu roobku
bacaadkiina ka dhejiyay oo uu u adkaaday, intay weelasha ka buuxsadeenna ay ku
istinjoodeen, kuna qubaysteen, kana weyseysteen, kana cabbeen. Roobkuna uu idinka
qaado waswaasidda shaydaanka, uuna quluubtiinna yaqiin iyo sabir ku xiro, iyo inuu
cagaha sugo oo ayan bacaadka dhex gelin(11)."
Quraanka kasoo degay ugu bishaareynta muslimiinta taageero iyo gargaar iyo
boorriintooda
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
َِّ ِ ُُّك إِلَى اْلم ََلئِ َك ِة أَِّني مع ُكم فَثَبِّتُوا الَِّذين آَمُنوا سأُْل ِقي ِفي ُقل
ِ إِ ْذ ي
اض ِرُبوا
ُّ ين َكفَُروا
َ وحي َرب
ْ َب ف
َ الرْع
ُ
َ وب الذ
َ َ َ
ْ ََ
َ
ِ ) َذلِ َك بِأََّنهُ ْم َشاقُّوا اللَّهَ وَر ُسولَهُ و َم ْن ُي َش ِاق42( ان
ِ َع َنا
ٍ اض ِرُبوا ِم ْنهُ ْم ُك َّل َب َن
ق اللَّهَ َوَر ُسولَهُ فَِإ َّن
َ فَ ْو
ْ ق َو
ْ ق ْاْل
َ
َ
ِ َيد اْل ِعق
)43( اب
ُ اللَّهَ َشِد
"Ith yuuxii Rabbuka ilaa al malaa'ikati Annii macakum fa thabbituu allathiina
aamanuu sa ulqii fii quluubi allathiina kafaruu al rrucba fa adribuu fawqa al
acnaaqi wa adribuu minhum kulla banaanin(12)Thaalika bi annahum shaaqquu
184
Allaaha wa Rasuulahu wa man yushaaqiqi Allaaha wa Rasuulahu fa inna Allaaha
shadiidu al ciqaabi(13)."
Aayadaha, ahna kuwa laba iyo toban iyo saddex iyo toban ee Suuratu Anfaali \سورة األنفال
macnohoodu waxaa weeye:
"Markuu Rabbigaa u waxyooday malaa'igta, waana kuwuu mu'miniinta dagaalka ku jira
gurmadka uga dhigay, Anigu waan idinla jiraa oo idin taageerayaa libtana idin siinayaa,
ee kuwa aaminay oo muslimiinta ah quluubtooda xoojiya oo suga. Kuwa gaaloobay
quluubtoodana waxaan ku ridayaa argagax iyo cabsi weyn ay muslimiinta ka baqayaan.
Marka gaalada ku dhufta tumanka ama qoorta korkeeda, oo waxaa weeye madaxa ka
gooya oo luqunta waxaa ka korreeya waa madaxa. Waxaadna ku dhufataan adin kasta, oo
banaan waa darafta faraha gacnaha iyo lugaha((12)Taasna waxay gaalada ugu dhacaysaa
inay khilaafeen oo diiden Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Qofka khilaafana Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ha ogaado
inuu Ilaahay leeyahay cathaab adag(13)."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Cazza wa Jalla\عزوجل
هللاwuxuu yiri:
َِّ ِ
َِّ
) َو َم ْن ُي َولِّ ِه ْم َي ْو َمئٍِذ ُدُب َرهُ إِ ََّل49( وه ُم ْاْل َْد َب َار
ُ ُّين َكفَُروا َز ْحفًا فَ ََل تَُول
َ َمُنوا إِ َذا لَقيتُُم الذ
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
ِ ِّز إِلَى ِف َئ ٍة فَقَ ْد باء بِ َغض ٍب ِمن اللَّ ِه ومأْواه جهنَّم وبِْئس اْلم
ٍ َمتَ َحِّرفًا لِ ِقت
)41( ص ُير
ال أ َْو ُمتَ َحي ًا
َ
َ
َ َ
َ َ َ ُ َ َ ُ َ ََ
ُ
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu ithaa laqiitum allathiina kafaruu zaxfan falaa
tuwalluuhumu al adbaara(15)Wa man yuwallihim yawma'ithin duburahu illaa
mutaxarrifan lliqitaalin aw mutaxayyizan ilaa fi'atin fa qad baa'a bi ghadabin
mmina Allaahi wa ma'waahu jahannamu wa bi'sa al masiiru(16)."
Aayadaha oo ah kuwa shan ito tobnaad iyo lix iyo tobnaad ee Suuratu Al Anfaali سورة
\ األنفالmacnohoodu waxaa weeye:
"Kuwiinna iimaanka laga helayow oo muslimiinta ahow, markaad la kulantaan kuwa
gaaloobay adinkoo dagaal isugu soo dhowaanaya si aad u dagaashaan, dabadiinna ha u
jeedina, oo ah ha cararina oo dhabarka ha u jeedina, oo qofka cararaya kuu ka cararayo
dabaduu u jeediyaa(15)Kiinna maalintaas dabadiisa cadawga u jeediya, inay tahay
mooyee xeelad dagaal ama koox kaloo muslimiin ah ku biiraya si uu gaalada ugu soo
rogaal celiyo, waxaa hubaal ah inuu la noqday carada Ilaahay, hoygiisuna waa
jahannama, ayadaana ugu xun meel loo ahaado(16)."
Quraanka kasoo degay ku tuuridda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam gaalada cantoobo quruurx ah
Kaddibna Ilaahat Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu ka yiri tuuridda Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, cantoobo quruurux ah markuu gacantiisa ka tuuray:
ِ
ِ َّ
ِ ِت ولَ ِك َّن اللَّه رمى ولِيْبلِي اْلمؤ ِمن
ِ َ وما رم ْي
)47( يم
َ ُْ َ ُ َ َ َ َ
ٌ ين م ْنهُ َب ََل ًء َح َسًنا إِ َّن اللهَ َسميعٌ َعل
ََ ََ
َ َ ت إ ْذ َرَم ْي
185
"Wa maa ramayta ith ramayta wa laakinna Allaaha ramaa(17)."
Waana Aayadda toddoba iyo tobnaad ee Suuratu Al Anfaali\سورة األنفال, macneheeduna
waxaa weeye:
"Adiguna ma aadan tuurin markaad tuurtay waxaase tuuray Ilaahay, oo quruuruxaas
gaarsiiyey ciidanka gaalada oo idil uuna ka galay sananka iyo indhahaba(17)."
Quraanka kasoo degay is habaaridda Abuu Jahal\إبن جهل
Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
ِ
ودوا َن ُع ْد َولَ ْن تُ ْغنِ َي َع ْن ُك ْم ِف َئتُ ُك ْم َش ْيًئا َولَ ْو
ُ اء ُك ُم اْلفَتْ ُح َوِا ْن تَْنتَهُوا فَهُ َو َخ ْيٌر لَ ُك ْم َوِا ْن تَ ُع
َ إِ ْن تَ ْستَ ْفت ُحوا فَقَ ْد َج
ِ
َّ َّ ت وأ
)45( ين
َ َن اللهَ َم َع اْل ُم ْؤ ِمن
َ ْ َكثَُر
"In tastaftixuu faqad jaa'akumu al fatxu wa in tantahuu fa huwa khayrun lakum
wa in tacuuduu nacud wa lan tughniya cankum fi'atikum shay'an wa law kathurat
wa anna Allaaha maca al mu'miniina(19)."
Aaayadda oo ah midda sagaal iyo tobnaad ee Suuratu Al Anfaali\ سورة األنفالmacneheedu
waxaa weeye:
"Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay labada ciidan iska hor yimaadeen oo ay isu soo dhowaadeen ayuu Abuu Jahal
bin Hishaam\ أبوجهل بن هشامwuxuu yiri:
"Ilaahayow keenna, wuxuuna ka wadaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, iyo isaga laftiisa, riximka gooyey, oo noola yimid waxaanan aqoon, saaka
halaag."
Sidaasuu isu habaaray.
Markaasuu Ilaahay wuxuu yiri:
"Haddaad Ilaahay barideen inuu kiinna xaqqa ku taagan libta siiyo, midka xaqdarrada ku
taaganna uu halaago, xukunkii waa idiin yimid oo waxaa la halaagay kiinna riximka
gooyey, lana yimid waxaan la aqoon oo ah caabudidda asnaamta Ilaahay ka sokow!
Haddaadna gaalnimada ka hartaan iyo la dagaallanka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, taasaa idiin khayr badan. Haddaadse u laabataan la dagaallankiisa,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Annaguna waa u noqoneynnaa oo aan idinku
dhigeynnaa dhacdo la mid ah midda Maalinta Badar\ يوم بدرidinku dhacday oo kale.
Ciidankiinuna waxba idinma tari karo haba batee. Ilaahayna wuxuu la jira mu'miniinta oo
uu libta siinayaa(19)."
186
Quraanka kasoo degay ku boorrinta muslimiinta adeecidda Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
َِّ
ِ
َِّ
َّ
َّ
ين قَالُوا
ُ ) َوََل تَ ُك26( ون
َ ونوا َكالذ
َ يعوا اللهَ َوَر ُسولَهُ َوََل تََول ْوا َع ْنهُ َوأ َْنتُ ْم تَ ْس َم ُع
َ َيا أَيُّهَا الذ
ُ َمُنوا أَط
َ ين آ
ِ
َِّ
ِ
َّ ِ
َّ ) إِ َّن َش َّر24( ون
ِّ الد َو
ُّ اب ِع ْن َد اللَّ ِه الص
ُ) َولَ ْو َعل َم الله22( ون
َ ُين ََل َي ْعقل
َ ُّم اْلُب ْك ُم الذ
َ َسم ْع َنا َو ُه ْم ََل َي ْس َم ُع
َِّ
ِ
َّ
ِ استَ ِج ُيبوا لِلَّ ِه ولِ َّلرس
ول
ُ َس َم َعهُ ْم لَتََول ْوا َو ُه ْم ُم ْع ِر
َ ) َيا أَيُّهَا الذ23( ون
َ ض
ْ َمُنوا
ْ َس َم َعهُ ْم َولَ ْو أ
ْ في ِه ْم َخ ْي ًار َْل
ُ َ
َ ين آ
ِ
ِ
ِ
َّ َّ اعلَموا أ
ِ
ِ
)وا ْذ ُك ُروا إِ ْذ أ َْنتُ ْم
َ َن اللهَ َي ُحو ُل َب ْي َن اْل َم ْرِء َوَقْلبِه َوأََّنهُ إِلَْيه تُ ْح َش ُر
ُ ْ إ َذا َد َعا ُك ْم ل َما ُي ْحيي ُك ْم َو
َ 21( ون
ِ َّد ُكم بَِنص ِرِه ورَزقَ ُكم ِمن الطَّيِّب
ِ ون ِفي ْاْل َْر
َّ َن َيتَ َخطَّفَ ُك ُم
ات
ْ ََقلِي ٌل ُم ْست
ْ ون أ
َ
َ ْ ََ ْ
َ ُض تَ َخاف
َ ُض َعف
ُ الن
ْ َ اس فَآ ََوا ُك ْم َوأَي
ِ ونوا أ
َِّ
َّ
)27( ون
َّ ونوا اللَّهَ َو
َ الر ُس
ُ َمُنوا ََل تَ ُخ
َ َم َانات ُك ْم َوأ َْنتُ ْم تَ ْعلَ ُم
َ ) َيا أَيُّهَا الذ21( ون
َ لَ َعل ُك ْم تَ ْش ُك ُر
َ ُ ول َوتَ ُخ
َ ين آ
َِّ
ض ِل
ْ ََمُنوا إِ ْن تَتَّقُوا اللَّهَ َي ْج َع ْل لَ ُك ْم فُ ْرقَ ًانا َوُي َكفِّ ْر َع ْن ُك ْم َسي َِّئاتِ ُك ْم َوَي ْغ ِف ْر لَ ُك ْم َواللَّهُ ُذو اْلف
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
)25( اْل َع ِظ ِيم
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu adhiicuu Allaaha wa Rasuulahu wa laa
tawallaw canhu wa antum tasmacuuna(20)Wa laa takuunuu ka allathiina qaaluu
samicnaa wa hum laa yasmacuuna(21)Inna sharra al ddawaabbi cinda Allaahi al
ssummu al bukmu allathiina laa yacqiluuna(22)Wa law calima Allaahu fiihim
khayran lla asmacahum wa law asmacahum la tawallaw wa hum
mmucriduuna(23)Yaa ayyuhaa allathiina astajiibuu Lillaahi wa LilRrasuuli ithaa
dacaakum limaa yuxyiikum wa aclamuu anna Allaaha yaxuulu bayna al mar'i wa
qalbihi wa annahu ilayHi tuxsharuuna(24).."Wa uthkuruu ith antum qaliilun
mmustadcafuuna fii al ardi takhaafuuna an yatakhadh-dhafakumu al nnaasu fa
aawaakum wa ayyadakum binasrihi wa razaqakum mmina al dh-dhayyibaati
lacallakum tashkuruuna(26)Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu laa takhuunuu
Allaaha wa Al Rrasuula wa takhuunuu amaanaatikum wa antum
taclamuuna(27).."Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu in tattaquu Allaaha yajcal
llakum furqaanan wa yukaffir cankum sayyi'aatikum wa yaghfir lakum wa Allaahu
thuu al fadli al cathiimi(29)."
Waana Aayadaha labaatan ilaa afar iyo labaatan, iyo lix iyo labaatan iyo sideed iyo
labaatan iyo sagaal iyo labaatan ee Suuratu Al Anfaali \سورة األنفال, macnohooduna waxaa
weeye:
"Kuwiinna rumeeyayow, adeeca Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, hana ka jeesannina adinkoo maqlaya, Quraankuu akhrinayo ama idin
waaninaya(20)Hana noqonnina sida kuwa yiri: "Waan maqalnay" oo carrabkooda ka yiri
inay dhegohooda ku maqleen, aanse ku intifaacin oo sidaas ula mid ah ayagoo aan maqal
oo kale(21)Daabadaha arliga korkiisa ku socda waxaa ugu shar badan Ilaahay agtiisa
dhagoolaha aan xaqqa maqlin iyo midkaan hadli karin oo aan xaqqa ku hadlin, aanna
garanayn amarka Ilaahay. Sidaasuu Ilaahay wuxuu gaalada ugu magacaabay daabado,
187
waa xoolee, oo in yar ayay caqligooda ku intifaaceen(22)Hadduu Ilaahay ku ogaan lahaa
khayrna wuu maqashiin lahaa, oo uu garansiin lahaa markaasey qaadan lahaayeen oo wax
tar ka heli lahaayeen. Hadduu maqashiiyana kaddib markuu ogaaday inayan khayr
lahayn, kuma ayan intifaaceen ee canaadnimadooda ayay ka jeesan lahaayeen ayagoo og
inuu xaqqa yahay(23)Kuwiinna rumeeyayow, adeeca Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, markuu idiinku yeero waxa idin nooleynaya, oo ah iimaanka
isagoo gaalku mayd yahay oo uu iimaanku ku noolaanayo. Quraankana waa la yiri.
Jihaadkana waa la yiri. Shahiidnimadana waa la yiri. Waxaadna ogaataan inuu Ilaahay
kala dhex galayo qofka iyo qalbigiisa, oo wuxuu kala dhex gelaya mu'minka iyo
gaalnimada oo uu ka celinayaa, iyo gaalka iyo iimaanka oo uu ka celinayaa, iyo
mu'minka iyo macsiyada. Waaba tuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oran jiray:
"."يا مقلب اللقلوب ثبت قلبي علىى دينك
"Yaa muqalliba al quluubi thabbit qalbii calaa Diinika",
oo macnihiisu yahay:
"Ilaahayga quluubta gadgaddiyow, qalbigayga ku sug Diintaada."
Waxaadna ogaataan in Isaga la idiin soo shirin doono, oo uu markaas qof walba
camalkiisa ka abaal marinayo(24).."Waxaadna xusuusataan inaad ahaydeen tiro yar oo la
taag darraystay arliga dhexdiisa, waana siday Muhaajiriintu\ المهاجرينahaayeen islaamka
bilowgiisa, aadna ka baqaysaan inuu dadku, waana gaalada Carabta, idin qaataan, uuna
Ilaahay idin dejiyay Al Madiinah\المدينة, uuna idiinku gargaaray taageeradiisa Maalinta
Badar\ يوم بدرoo uu libta idin siiyay, uuna idiin xalaaleeyey ghaniimada. Waxaad mudan
tihiin inad shukridaane(26)Kuwiinna rumeeyeyow, ha khayaanina Ilaahay iyo
Rasuulkiisa, oo aad markaas khayaantaan ammaanadiinna la idinku ammaaneystay,
adinkoo ogsoon(27)..
"Kuwiinna rumeeyayow haddaad Ilaahy ka dhawrsataan, aad adeecdaan weeye, wuxuu
idiin yeelayaa faraj adduun iyo aakhiraba, wuxuuna idinka dhaafaya dambiyadiinna
horreeyey, wuxuuna dhaafaya dambiyadiinna. Ilaahayna wuxuu leeyahay deeq
weyn(29)."
Quraanka kasoo degay nicmada uu Ilaahay Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, korkiisa yeelay
Kaddibna wuxuu Tacaalaa\ تعالىRasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u
sheegay nicmada uu siiyey markay gaaladu ku tashadeen inay dilaan ama ay xabbisaan
ama ay masaafiriyaan, wuxuuna yiri:
ِ
َِّ
َّ َّ
ين
َ وك أ َْو ُي ْخ ِرُج
َ ُوك أ َْو َي ْقتُل
َ ُين َكفَُروا لُِيثْبِت
َ ون َوَي ْم ُك ُر اللهُ َواللهُ َخ ْي ُر اْل َماك ِر
َ وك َوَي ْم ُك ُر
َ َوِا ْذ َي ْم ُك ُر بِ َك الذ
)36(
188
"Wa ith yamkuru bika allathiina kafaruu li yuthbituuka aw yaqtuluuka aw
yukhrijuuka wa yamkuruuna wa yamkuru Allaahu wa Allaahu khayru al
maakiriina(30)"
Waana Aayadda soddonaad ee Suuratu Al Anfaali\ سورة األنفالoo macneheedu yahay:
"Xusuuso markay kuu tashadeen kuwa gaaloobay, inay ku xabbisaan ama ay ku dilaan
ama ay dalkaaga kaa musaafiriyaan. Way ku dhakrayeen, Ilaahayna amarka ayuu
maamulayay si xaq ah, wuuna ka abaal marin doonaa dhagartoodaas. Ilaahay ayaana ah
Midka ugu khayr roon kuwa wax abaal mariya(30)."
Quraanka kasoo degay warmoogida iyo is habaarka Quraysh\قريش
Kaddibna wuxuu Ilaahay Tacaalaa\تعالى
habaareen markay yiraahdeen:
هللاxusay war li'ida Quraysh\ قريشiyo siday isku
ِ ق ِمن ِع ْنِد َك فَأَم ِطر علَ ْي َنا ِحجارةً ِمن السَّم
َّ
ٍ اء أ َِو ا ْئتَِنا بِ َع َذ
اب أَلِ ٍيم
ْ َّ ان َه َذا ُه َو اْل َح
َ ْ ْ
َ ََ
َ َوِا ْذ قَالُوا اللهُ َّم إِ ْن َك
َ
ِ
ِ َ ) وما َكان اللَّه لِيع ِّذبهم وأ َْن32(
َّ
ِّ
) َو َما لَهُ ْم أ َََّل ُي َع ِّذ َبهُ ُم33( ون
َ ان اللهُ ُم َعذ َبهُ ْم َو ُه ْم َي ْستَ ْغف ُر
َ ت في ِه ْم َو َما َك
َ ُْ َ َ ُ ُ َ َ َ
ِ
َّ اللَّه و ُهم يص ُّدون ع ِن اْلمس ِجِد اْلحرِام وما َك ُانوا أَولِياءه إِ ْن أَولِي
ون
َ ون َولَك َّن أَ ْكثََرُه ْم ََل َي ْعلَ ُم
َ ُاؤهُ إَِل اْل ُمتَّق
َْ َ َ ُ َ ْ َُ
َُ َ ْ
َُْ
َ َ ََ
ِ َ) وما َكان ص ََلتُهم ِع ْن َد اْلب ْي ِت إِ ََّل م َكاء وت31(
)39( ون
َ صد َيةً فَ ُذوقُوا اْل َع َذ
َ
َ اب بِ َما ُك ْنتُ ْم تَ ْكفُُر
ْ ًَ ُ
ُْ َ َ َ َ
"Wa ith qaaluu Allaahumma in kaana haathaa huwa al xaqqa min cindika fa
amdhir calaynaa xijaaratan mmina Al Ssamaa'i awi i'itinaa bi cathaabin
aliimin(32)Wa maa kaana Allaahu li yucath-thibahum wa anta fiihim wa maa
kaana Allaahu mucath-thibahum wa hum yastaghfiruuna(33)Wa maa lahum allaa
yucath-thibahumu Allaahu wa hum yasudduuna cani Al Masjidi Al Xaraami wa
maa kaanuu awliyaa'ahu in awliyaa'ahu illaa al muttaquuna wa laakinna
aktharahum laa yaclamuuna(34)Wa maa kaana salaatuhum cinda Al Bayti illaa
mukaa'an wa tasdiyatan fa thuuquu al cathaaba bimaa kuntum takfuruuna(35)."
Waana Aayadaha labo iyo soddon ilaa shan iyo soddon ee Suuratu Al Anfaali \سورة األنفال
oo macnohoodu waxaa weeye:
"Waxaad xusuusataa markay yirahdeen:
"Ilaahayow, hadduu kani yahay xaq Adiga agtaada ka yimid waxaad Samada nooga soo
di'isaa dhagax sidaad qawmu\ قومLuudh\ لوطugu soo daadisay oo kale, ama waxaad noo
keentaa cathaab xanuun badan sida middaad ummadihii hore ku cathaabtay oo kale.
Markaasey cathaabtaasu Maalinta Badar ku dhacday(32)Ilaahyna ma aha Midka ayaga
cathaabaya adigoo ayaga dhex jooga, oo sidaasuu Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, dadkoo idil oo ay gaaladu ka mid yihiin cathaabta xijaab uga ahaa
intuu dhex joogay. Ilaahayna ma aha Midka cathaabaya ayagoo istighfaar sanaya oo
Ilaahay dambi dhaafid weydiisanaya, oo sidaasay muslimiintu xijaab uga yihiin cathaabta
ka celisa intay ku dhex jiraan kuwo istighfaarsanaya(33)Maxaase u diidaya in la
cathaabo, kaddib markaad dhexdooda ka baxdid, ayagoo mu'miniinta ka hor istaagaya
189
inay Kacbada ku dhawaafaan. Gaalada Makkahna\ مكةma ay aha awliyada Al Masjidu Al
Xaraamu\المسجد الحرام, oo Al Masjidu Al Xaraamu المسجد الحرامawliyadiisa ma aha intaan
ahayn muttaqiinta mu'miniinta ah. Laakiin intooda badani taas ma oga(34)Salaadooda ay
Kacbada agteeda ku tukanayaanna ma ayan ahayn waxaan ahayn foorin, oo ah
dhawaaqyo la iska leeyahay, iyo sacabbo tumid. Ibnu Cabbaas\ إبن عباسwuxuu yiri:
"Qurayshi\ قريشwaxay kacbada ku dhawaafi jirtay ayagoo qaawan oo foorinaya,
sacabbada isku tumaya." Marka dhedhemiya cathaabta ka dhalatay gaalnimadiinna
darteed(35)."
Inta u dhexeysay soo degidda Aayadda "Yaa ayyuhaa al muzammilu َيا أَيُّهَا اْل ُم َّزِّم ُل
iyo Badar\بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Caa'ishah\ عائشةwaxay tiri:
ِّ
َّ ين أُولِي
الن ْع َم ِة َو َمهِّْلهُ ْم
َ ِ َوَذ ْرنِي َواْل ُم َكذب:) وقول اهلل تعالى فيها4( "ما كان بين نزول َيا أَيُّهَا اْل ُم َّزِّم ُل
ِ
ٍ
ِ
حتى أصاب،) إال يسير43( يما
َ ) َو42( يما
ً ) إِ َّن لَ َد ْي َنا أ َْن َك44( يَل
ً َِقل
ً اما َذا ُغصَّة َو َع َذ ًابا أَل
ً ط َع
ً اَل َو َجح
".اهلل قريشا بالوقعة يوم بدر
"Yaa ayyuhaa al muzammilu" (oo ah Aayadda koowaad ee Suuratu Al Muzammil سورة
\ المزملmacneheeduna yahay "Midka marada isku duuduubayow"), iyo hadalka Ilaahay
Tacaalaa\" هللا تعالىWa tharnii wa al mukath-thibiina uulii al nnacmati wa
mahhilhum qaliilan(11)Inna ladaynaa ankaalan wa jaxiiman(12)Wa dhacaaman
thaa ghussatin wa cathaaban aliiman(13)", oo aha Aayadaha kow iyo toban iyo laba
ito toban iyo saddex iyo toban ee isla Suuratu Al muzammil\سورة المزمل, macnohooduna
uu yahay:
"Isku kaaya daa Aniga iyo kuwa beeniyay xaqqa oo maalkana aan siiyey, una kaadi in
yar, waana madaxda Quraysh\ قريشee gaalada ahaa oo jeesjeesi jiray iyo kuwa cunnada
ciidanka gaalada ee Badar\ بدرbixiyeyuma oo Badar\ بدرlagu laayey(11)Waxaan aakhiro
leenahay xargo waaweyn oo lagu xirxirayo oo ayan ka baxsan karin iyo jaxiimo oo naar
dab ah ah(12)Iyo cunno ku joogsaneysa oo lagu margado oo cunaha istaageysa oo aan
hoosna u degeyn korna usoo baxeyn, ahna geedka zaquumka iyo dariica iyo cathaab
xanuun badan(13)", uma dhexeyn waxaan wax yar ahayn, oo ay markaas Quraysh \قريش
ku dhacday dhacdada Badar\بدر."
Quraanka kasoo degay kuwa Abuu Sufyaan\ أبوسفيانcaawinay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Cazza wa Jalla\عزوجل
هللاwuxuu yiri:
190
ِ
َِّ
ِ ِون أَموالَهم لِ َيص ُّدوا َع ْن سب
ون
َ ُيل اللَّ ِه فَ َسُي ْن ِفق
َ ون َعلَ ْي ِه ْم َح ْس َرةً ثَُّم ُي ْغلَُب
ُ ونهَا ثَُّم تَ ُك
َ إِ َّن الذ
َ
ُ
ْ ُ َ ْ َ ُين َكفَُروا ُي ْنفق
َِّ
)31( ون
َ ين َكفَُروا إِلَى َجهََّن َم ُي ْح َش ُر
َ َوالذ
"Inna allathiina kafaruu yunfiquuna amwaalahum li yasudduu can sabiili Allaahi
fa sa yunfiquunahaa thumma takuunu calayhim xasratan thumma yughlabuuna wa
allathiina kafaruu ilaa jahannama yuxsharuuna(36)."
Waana Aayadda lix iyo soddonaad ee Suuratu Al Anfaali \ سورة األنفالoo macneheedu
yahay:
"Kuwa gaaloobay waxay maalkooda ku bixinyaan inay dadka ka duwaan jidka Ilaahay,
ahna Diinta Ilaahay, waana laba iyo tobanka nin oo ciidanka gaalada cunnada siin jirtay,
sidaan kor ugu soo aragnay. Way ku bixinayaan adduunkaan, aakhirana waxay ku
noqoneysaa shallayto. Sidaasoo ay tahayna dagaalka Badar \ بدرku adkaan mayaan. Kuwa
ayagaas ka mid ah oo gaaloobayna, ayna ka baxsan yihiin kuwa markaas ka dib islaamay
oo qaarkood way islaameen, oo gaalnimada ku dhinta waxaa la keenayaa oo la gelinayaa
naarta jahannama(36)."
Kaddibna Tacaalaa\ تعالىwuxuu yiri:
َِِّ
)38( ين
ْض
ُ ف َوِا ْن َي ُع
َ َين َكفَُروا إِ ْن َي ْنتَهُوا ُي ْغفَ ْر لَهُ ْم َما قَ ْد َسل
َ ودوا فَقَ ْد َم
َ ُق ْل للذ
َ ِت ُسَّنةُ ْاْل ََّول
"Qul lillathiina kafaruu in yantahuu yughfar lahum mmaa qad salafa wa in
yacuuduu fa qad madat sunnatu al awwaliina(38)."
Waana Aayadda sideed iyo soddonaad ee Suuratu Al Anfaali\ سورةاألنفالoo macneheedu
yahay:
"Waxaadna ku tiraahdaa kuwa gaaloobay in hadday gaalnimada ka haraan oo ay
islaamaan waxaa loo dhaafayaa dambiyadooda ka horreeyey islaamiddooda. Haddayse ku
taagnaadaan oo ay daa'imaan gaalnimada, waxaa tegey sunnada kuwii horreeyey oo ah
inuu Ilaahay Anbiyadiisa iyo awliyadiisa u gargaaro oo libta siiyo cadawgiisana uu
halaago. Sidaas ayaa ayagana ku dhacaysa(38)."
Amarka la dagaallanka gaalada
Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
wuxuuna yiri:
هللا
wuxuu amaray inay gaalada la dagaallamaan
ِ الدين ُكلُّه لِلَّ ِه فَِإ ِن ْانتَهوا فَِإ َّن اللَّه بِما يعملُون ب
ِ وقَاتِلُوهم حتَّى ََل تَ ُك
) َوِا ْن35( ص ٌير
َ َ ََْ َ َ
ُ ُ ِّ ون
َ ُْ
َ ون فتَْنةٌ َوَي ُك
َ
َْ
َ
ِ الن
َّ َن اللَّهَ َم ْوََل ُك ْم نِ ْع َم اْل َم ْولَى َونِ ْع َم
َّ اعلَ ُموا أ
)16( ص ُير
ْ َتَ َولَّ ْوا ف
"Wa qaatiluuhum xattaa laa takuuna fitnatun wa yakuuna Al Ddiinu kulluhu
Lillaahi fa in intahaw fa innaa Allaaha bimaa yacmaluuna basiirun(39)Wa in
tawallaw fa aclamuu anna Allaaha mawlaakum nicma Al Mawlaa wa nicma Al
Nnasiiru(40)."
191
Waana Aayadaha sagaal iyo soddon iyo afartan ee Suuratu Al Anfaali \ سورة األنفالoo
macnohoodu yahay: "Lana dagaallama si ayan fitno ku ahaanin, oo qof muslim ah aan
Diintiisa looga saarin, Diintuna ay khaalis ugu ahaato Ilaahay oo keligiis la caabudo,
shirkina uusan jirin. Marka hadday gaalnimada ka haraan, Ilaahy waxay falayaan wuu u
jeedaa(39)Haddayse iimaanka ka jeestaan oo diidaan, ayna usoo laabtaan la dagaallanka
muslimiinta, ogaada inuu Ilaahay yahay Mawlihiinna oo ah Gargaarihiinna libta idin
siinaya. Mana jiro Gargaare ka fiican iyo Mid libta bixiya oo ka fiican(40)."
Quraanka kasoo degay qaybinta fayga
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu u sheegay sida fayga loo qaybinayo, waana
maalka gaalada laga furtaye, iyo axkaamtiisa, kaddib markuu u xalaaleeyey, wuxuuna
yiri:
ِ ول ولِِذي اْلقُربى واْليتَامى واْلمس
ِ َِّ َّ اعلَموا أََّنما َغنِمتُم ِمن َشي ٍء فَأ
ِ ِالسب
ِ
ِ
ِ اك
يل
َّ ين َو ْاب ِن
َ َ َ َ َ َ َْ
َ
ُ ْ َو
َ َن لله ُخ ُم َسهُ َول َّلر ُس
ْ ْ ْ ْ
ِ
ِ ان َي ْوَم اْلتَقَى اْل َج ْم َع
ِ ََم ْنتُ ْم بِاللَّ ِه َو َما أ َْن َزْل َنا َعلَى َع ْبِد َنا َي ْوَم اْلفُ ْرق
ان َواللَّهُ َعلَى ُك ِّل َش ْي ٍء قَِد ٌير
َ إ ْن ُك ْنتُ ْم آ
ِ ِ
ِ
ُّ ) إِ ْذ أ َْنتُ ْم بِاْل ُع ْدوِة14(
يع ِاد
َّ ص َوى َو
َ َس َف َل م ْن ُك ْم َولَ ْو تَ َو
ُ الرْك
ْبأ
ْ ُالد ْن َيا َو ُه ْم بِاْل ُع ْد َوِة اْلق
َ اع ْدتُ ْم ََل ْختَلَ ْفتُ ْم في اْلم
َ
ِ
ٍ
ٍ
ِ
ِ
ِ ِ ِ
َّ
َّ
َ َولَك ْن ل َي ْقض َي اللهُ أ َْم ًار َك
ٌان َم ْف ُعوًَل ل َي ْهل َك َم ْن َهلَ َك َع ْن َبي َِّنة َوَي ْح َيى َم ْن َح َّي َع ْن َبي َِّنة َوِا َّن اللهَ لَ َسميع
ِ
)12( يم
ٌ َعل
"Wa aclamuu annamaa ghanimtum mmin shay'in fa anna Lillaahi khumusahu wa
lilRrasuuli wa lithii al qurbaa wa al yataamaa wa ibni al ssabiili in kuntum
aamantum bi Allaahi wa maa anzalnaa calaa cabdinaaa yawma Al Furqaani yawma
iltaqaa al jamcaani wa Allaahu calaa kulli shay'in qadiirun(41)Ith antum bi al
cudwati al ddunyaa wa hum bi al cudwati al quswaa wa al rrakbu asfala minkum
wa law tawaacadtum la ikhtalaftum fii al miicaadi wa laakin li yaqdiya amran
kaana mafcuulan liyahlika man halaka can bayyinatin wa yaxyaa man xayya can
bayyinatin wa inna Allaaha la Samiicun Caliimun(42)."
Waana Aayadaha kow iyo afartan iyo laba iyo afartan ee Suuratu Al Anfaali \سورة األنفال
oo macnohoodu yahay:
"Waxaad ogaataan in waxaad ka ghaniimaysataan gaalada oo aad ka furataan inuu
Ilaahay ka leeyahay iyo Rasuulkiisu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, khumuskiisa, oo
ah marka maalkaas shan meelood loo qaybiyo meel ama boqolkiiba labaatan.
Khumuskaasna waxaa iska leh (Kow) Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam. (Labo) kuwa qaraabada u saaxiibka ah, oo ah qaraabada Nabiga, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ahna Banuu Haashim\ بنوهاشمiyo Banuu Al Mudh-dhalib بنو
\المطلب. Imaam Al Shaaficii\اإلمام الشافعي, Allaha raalli ka noqdee, waxbuu ku lahaan
jiray, isagoo ah ina adeerka Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, isagoo
ku abtirsada Al Mudh-dhalib bin Cabdi Manaaf\ المطلب بن عبد مناف, walaalka la
dhashay Haashim bin Cabdu Manaaf\هاشم بن عبد مناف. (Saddex) Agoonta. (Afar)
Masaakiinta. (Shan) Kan musaafirka ah oo sahaydu ka go'day. Sidaas u qaybiya haddaad
192
tihiin kuwa rumeeyey Ilaahay iyo Quraankaan kusoo dejinnay Addoonkeenna Nabi
Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalinta kala baxa, oo Maalinta
Badar\ بدرwaxay ahayd maalin jimce ah oo ay bisha Ramadaan \ رمضانtoddoba iyo toban
habeen ka gudbeen, maalintaasoo xaqqa iyo baadhilka la kala saaray oo uu islaamku
gacanta sare yeeshay, gaalnimadana le jebiyay oo laga adkaaday. Maalintaasna waa
maalintay kulmeen labada kooxood, oo kala ah xizbiga Ilaahay iyo xizbiga shaydaanka.
Ilaahayna wax walba wuu karaa, sida inuu adinkoo yar oo taag daran libta idin
siiyo(41)Adinkuna haddaad muslimiin tihiin waxaad degteen jinka waadiga ee Al
Madiinah\ المدينةxiga oo u dhow, ahna jiinka midig ee waadiga, ayaguna, hadday gaalada
yihiin, waxay degeen jinka ka fog Al Madiinah\ المدينة, ahna jiinka bidixeed ee waadiga.
Safarkuna, waana safarka Abuu Sufyaan\ أبوسفيانiyo ragga la socda ay wadeen, wuxuu
yahay meel idinka hooseysa, oo ah xeebta Badda Cas oo Badar \ بدرu jirta shan iyo afartan
kiiloomitir. Haddaad ku ballami lahaydeenna inaad Badar\ بدرgaalada kula kulantaanna
waad isku khilaafi lahaydeen ballanka, markaad aragtaan adinka tiro yaridiinna iyo ayaga
tiro badnidooda. Waxayse isugu yimaadeen labada ciidan Badar\ بدرballan la'aan, oo
muslimiintu waxay Al Madiinah\ المدينةuga soo baxeen inay safarka furtaan, oo dagaal
uma soo bixin. Gaaladuna waxay Makkah\ مكةuga soo bexeen inay safarkooda difaacaan.
Markaasey waxay ku kulmeen ballan la'aan Badar\بدر. Laakiin Ilaahay wuxuu idin
kulmiyay ballan la'aan si uu u meel mariyo amar uu hore u xukumay inuu dhaco, oo ah
inuu Nabigiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa libta siiyo, Diintiisana
xoojiyo, gaalada cadawgiisa ahna laayo, ayna u dhacdo inuu dilo kuwa la dilay si cad, oo
ah gaalada, uuna noolaado kuu nooleeyey, oo ah muslimiinta, si cad. Ilaahayna waa
Midka maqlidda miiran ah oo wax walba maqlaya, wax walbana u cilmi leh oo
ogsoon(42)."
Quraanka kasoo degay naxariistuu Ilaahay u naxariistay Rasuulkiisa Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu xusay u turiddiisa iyo naxariistiisa
Nabigiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuuna yiri:
ِ
ِ
ِ َر َكهم َكثِ ا
ِ إِ ْذ ي ِري َكهم اللَّه ِفي م َن
َّ َّ ِ
يم
ً ام َك َقِل
ُ ُُ ُ
ٌ ير لَفَشْلتُ ْم َولَتََن َازْعتُ ْم في ْاْل َْم ِر َولَك َّن اللهَ َسل َم إَِّنهُ َعل
ً ْ ُ يَل َولَ ْو أ َا
َ
ِ بِ َذ
ِ ُّد
)13( ور
ُ ات الص
"Ith yuriikahumu Allaahu fii manaamikum qaliilan wa law araakahum kathiiran
llafashiltum wa latanaazactum fii al amri wa laakinna Allaaha sallama Innahu
Caliimun bi thaati al ssuduuri(43)." Waa Aayadda saddex iyo afartanaad ee Suuratu Al
Anfaali\سورة األنفال, macneheeduna waxaa weeye:
"Bal arag inuu Ilaahay gaalada idiin tusay inay yaryihiin adinkoo hurda, oo ah
indhihiinna aad sidaas ugu aragteen, oo indhuhu waa meesha laga seexdo siduu Al
Xasan\ الحسنu yiri. Hadduuse idiin tusi inay badan yihiin waad baqan lahaydeen,
dhexdiinana waad is khilaafi lahaydeen waxaad yeeli lahaydeen: in lala dagaallamo iyo in
kale. Ilaahay ayaase idinka badbaadiyay is khilaafkaas iyo cabsidaasba. Ilaahay Isagaa
193
ogsoon waxaa laabaha dhexdooda ku sugan, oo ah jacaylka aad Ilaahy u qabtaan, siduu
ibnu Cabbaas\ إبن عباسyiri(43)."
Quraanka kasoo degay waaninta muslimiinta iyo bariddooda xeelaha dagaalka
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىmuslimiinta waaniyay, uuna garansiiyey, uuna
baray waxa looga baahan yahay inay la yimaadaan markay dagaal gelayaan, wuxuuna
yiri:
ِ
ِ
َّ يا أَيُّها الَِّذين آَمُنوا إِ َذا لَِقيتُم ِف َئةً فَاثْبتُوا وا ْذ ُكروا اللَّه َكثِ ا
يعوا اللَّهَ َوَر ُسولَهُ َوََل
َ ير لَ َعل ُك ْم تُْفل ُح
ُ ) َوأَط19( ون
ً َ
ُ َ ُ
ْ
َ َ
َ َ
َِّ
ين َخ َرُجوا ِم ْن
َّ اصبُِروا إِ َّن اللَّهَ َم َع
ُ ) َوََل تَ ُك11( ين
ُ ب ِر
َ تََن َازُعوا فَتَ ْف َشلُوا َوتَ ْذ َه
َ ونوا َكالذ
َ الصابِ ِر
ْ يح ُك ْم َو
ِ
ِ
َّ ِ َّ ِ ِاس ويص ُّدون ع ْن سب
َّ َّن لَهم
ان
ُ َالش ْيط
َ ُيل الله َواللهُ بِ َما َي ْع َمل
َ َ َ ُ َ َ ِ َّاء الن
َ د َي ِارِه ْم َبطَ ًار َوِرَئ
ُ ُ َ ) َوِا ْذ َزي17( ٌون ُمحيط
ِ
ِ َّب لَ ُكم اْل َي ْوم ِم َن الن
ِ َاء ِت اْل ِف َئت
َ َعلَى َع ِق َب ْي ِه َوقَا َل
ْأ
َ ان َن َك
َ اس َوِاِّني َج ٌار لَ ُك ْم َفلَ َّما تََر
َ ُ َ َع َمالَهُ ْم َوقَا َل ََل َغال
ِ َيد اْل ِعق
)18( اب
ُ اف اللَّهَ َواللَّهُ َشِد
ُ َخ
َ يء ِم ْن ُك ْم إِِّني أ ََرى َما ََل تََرْو َن إِِّني أ
ٌ إِِّني َب ِر
"Yaa ayuuhaa allathiina aamanuu ithaa laqiitum fi'atan fa athbutuu wa athkuruu
Allaaha kathiiran lacallakum tuflixuuna(45)Wa adhiicuu Allaaha wa Rasuulahu wa
laa tanaazacuu fa tafshaluu wa that-haba riixukum wa asbiruu inna Allaaha maca
al ssaabiriina(46)Wa laa takuunuu ka allathiina kharajuu min diyaarihim badharan
wa ri'aa'a al nnaasi wa yasudduuna can sabiili Allaahi wa Allaahu bimaa
yacmaluuna muxiidhun(47)Wa ith zayyana lahumu al sh-shaydhaanu acmaalahum
wa qaala laa ghaaliba lakumu al yawma mina al nnaasi wa innii jaarun llakum
falammaa taraa'ati al fi'ataani nakasa calaa caqibayhi wa qaala innii barii'un
mminkum innii araa maa laa tarawna innii akhaafu Allaaha wa Allaahu shadiidu al
ciqaabi(48)."
Waana Aayadaha shan ilaa sideed iyo afartan ee Suuratu Al Anfaali \ سورة األنفالoo
macnohoodu yahay:
"Kuwiinna rumeeyayow, markaad la kulantaan koox gaalo ah la dagaallankooda u
sugnaada, Ilaahayna in badan xusa oo gargaar weydiista oo ducaysta. Markaasaa waxaa
dhici karta inaad liibaantaane(45)Ilaahayna adeeca iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, hana is khilaafina, oo aad markaas baqataane, taagtiinnuna hoos u
dhacdee, o ay markaas waxaad dooneysen weydaane, xooggiinuna tagee. Sabrana oo
Ilaahay wuxuu la jiraa kuwa sabra oo adkaysta(46)Hana noqonnina sida kuwa
guryohooda uga soo baxay faan daraadiis, waana gaalada uu Abuu Jahal\ أبوجهلwatay,
iyo inay dadka is tustusaan, dadkana ay ka celinayaan jidka iyo Diinta Ilaahay. Ilaahayna
waxay kuwaasi samaynayaan wuu ogyahay oo koobay. Arooryada Badar \بدر
Quraysh\ قريشmarkay waabariisatay way soo guurtay oo ay muslimiinta kasoo
horjeedkooda timid.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu arkay ayagoo
buurta camuudda ah ee Al Caqanqal\ العقنقلkasoo daadegaya ayuu wuxuu yiri:
194
. أللهم فنصرك الذي وعدتني. تحدك وتكذب رسولك،"أللهم هذه قريش قد أقبلت بخيالئها وفخرها
".أللهم أحنهم الغدات
"Allaahumma haathihi Qurayshun qad aqbalat bi khaylaa'ihaa wa fakhrihaa,
tuxaadduka wa tukath-thibu Rasuulaka. Allaahumma fa nasraka allathii
wacadtanii. Allaahumma axinhum al ghadaata."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow Qurayshi\ قريشwaa tanaa ayadoo la timid isla weynidooda iyo faankooda,
Adigana ku diiday, Rasuulkaagana beenisay. Ilaahayow gargaarkaaga aad iga ballan
qaadday i sii. Ilaahow maanta jebi."(47)
"Xus markuu shaydaanku u qurxiyey acmaashooda ay sameynayaan: taasu waxay ahayd
sidatan:
"Markay is diyaarintooda kasoo jeesteen oo ay goosteen inay dhaqaaqaan oo Makkah \مكة
ka baxaan ayna Badar\ بدرaadaan ayay gaalada Qurayshi\ قريشwaxay soo xusuusteen
waxa ayaga iyo Banii Kinaanah bin Cabdi Manaat bin Kinaanah\بني كنانة بن عبد مناة بن كنانة
dhex yiillay oo dagaal ah, oo aan uga soo warbixinnay kitaabkeenna Duullaanka Badar
Juzka koowaad. Markaasey waxay yiraahdeen:
"Waxaan ka baqaynnaa inay markaan socdaalno ay dhabarka naga soo weeraraan (oo
Kinaanah\ كنانةwaxay degaan inta Makkah\ مكةiyo Badar\ بدرu dhexeysa). Markaasaa
waxaa u yimid ibliis oo wata ciidan shayaadiin ah oo calankiisa wata oo isu muujiyay
isagoo leh muuqaalka Suraaqah bin Maalik Al Jushcamii\ سراقة بن مالك الجشعمي, wuxuuna
ku yiri:
"Dadka kuma jiro maanta cid idinka adkaan karta, anigaana Kinaanah \ كنانةidinka magan
gelinaya. Markaasey markay labad ciidan Badar\ بدرisaga hor yimaadeen ayuu isagoo
haystay gacanta Al Xaarithu bin Hishaam\( الحارث بن هشامama Cumayr bin Wahb عمير بن
\ )وهبayuu wuxuu arkay malaa'igta, oo Samada kasoo degatay, uuna ogaaday inuusan ka
hor tegi karin, markaasuu ciribtiisa la gaddoomay oo uu dhabarka jeediyay oo cararay
wuxuuna yiri: "
aniguna waxaan idinka ahay eed lawe iyo waxaad falaysaan. Anigu waxaan u jeedaa
waxaydnaan adinku u jeedin, oo ah malaa'igta. Anigu waxaan ka baqayaa Ilaahay, oo ah
beentiis, wuxuuse ka baqay malaa'igta. Ilaahayna ciqaabtiisu way adag tahay."
Markaasuu Al Xaarithu bin Hishaam( الحارث بن هشامama Cumayr bin Wahb عمير بن
)وهبwuxuu ku yiri:
"Ma waxaad carareysaa adigoo aan dagaallamin, isagoo weli gacanta ku dheggan?"
Markaasuu laabta ku dhuftay, oo ay markaas gaaladu jabeen. Markaasey markay
Makkah\ مكةkusoo laabteen ayaa Suraaqah bin Maalik سراقة بن مالكwaxaa gaaray
warkaas, markaasuu wuxuu yiri:
"Waxaa isoo gaartay inaad tiraahdeen inaan anigu dadka jebiyay markaan cararay! Balse
wa Allaahi\ وهللاkamaba aanan warqabin safarkiinnaba jeer ay isoo gaartay in la idin
jebiyay."
Markaasey waxay yiraahdeen: "Oo soo nooma aadan imaan maalin hebla?" Markaasuu u
dhaartay inuusan u imaan. Markaasey markay islaameen ayay waxay ogaadeen inuu
shaydaan ahaa."(48).
195
Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu sheegay gaalada iyo waxay la kulmeen
markay dhinteen, wuxuuna ku sifeeyey sifooyinkay leeyihiin, wuxuuna Nabigiisa, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, u sheegay xaalkooda ilaa ilaa uu ka yiraahdo:
ِ وأ..)98( ب اْل َخائِنِين
ٍ وِا َّما تَ َخافَ َّن ِمن قَوٍم ِخي َانةً فَ ْانبِ ْذ إِلَ ْي ِهم علَى سو
ُّ اء إِ َّن اللَّهَ ََل ُي ِح
َع ُّدوا لَهُ ْم َما
َ ْ
َ ْ ْ
َ
َ
ََ
َ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
َّ
َّ
َ ون بِه َع ُد َّو الله َو َع ُد َّو ُك ْم َوآ
َ ين م ْن ُدونِ ِه ْم ََل تَ ْعلَ ُم
ُونهُ ُم الله
َ َخ ِر
َ استَطَ ْعتُ ْم م ْن قُ َّوٍة َو ِم ْن ِرَباط اْل َخْي ِل تُْرِهُب
ْ
ِ َِي ْعلَمهم وما تُْن ِفقُوا ِم ْن َشي ٍء ِفي سب
َّ يل اللَّ ِه ُيو
اج َن ْح
َّ ِ) َوِا ْن َج َن ُحوا ل16( ون
ْ ُف إِلَ ْي ُك ْم َوأ َْنتُ ْم ََل ت
ْ َلسْلِم ف
َ ظلَ ُم
َ
َ َ ُْ ُ
َ
ْ
ِ
ِ
َّ
ِ ِ َّ
وك فَِإ َّن َح ْس َب َك اللَّهُ ُه َو الَِّذي
َ َن َي ْخ َد ُع
ُ ) َوِا ْن ُي ِر14( يم
ْ يدوا أ
ُ لَهَا َوتَ َوك ْل َعلَى الله إَّنهُ ُه َو السَّميعُ اْل َعل
ِ ِ ت ما ِفي ْاْلَر
ِ
ِِ
ت َب ْي َن ُقلُوبِ ِه ْم
َ َّ) َوأَل12( ين
َ أَي
َ يعا َما أَلَّ ْف
َ ص ِرِه َوبِاْل ُم ْؤ ِمن
ْ َّد َك بَِن
ً ض َجم
ْ
َ َ ف َب ْي َن ُقلُوبه ْم لَ ْو أ َْنفَ ْق
ِ
ِ
ِ
َّ
َّ ) َيا أَيُّهَا13( يم
)11( ين
ُّ ِالنب
َ ََّولَ ِك َّن اللَّهَ أَل
َ ي َح ْسُب َك اللهُ َو َم ِن اتََّب َع َك م َن اْل ُم ْؤ ِمن
ٌ ف َب ْي َنهُ ْم إَِّنهُ َع ِز ٌيز َحك
ِ
ِ
ِ
ِ َين َعلَى اْل ِقت
ِ َيا أَيُّهَا النَّبِ ُّي َحِّر
ون َي ْغلُِبوا ِم َائتَْي ِن َوِا ْن َي ُك ْن ِم ْن ُك ْم
َ صابُِر
َ ال إِ ْن َي ُك ْن م ْن ُك ْم ع ْش ُر
َ ض اْل ُم ْؤ ِمن
َ ون
َِّ ِ
ِ
ِ
)19( ون
َ ُين َكفَُروا بِأََّنهُ ْم قَ ْوٌم ََل َي ْفقَه
َ م َئةٌ َي ْغلُبوا أَْلفًا م َن الذ
"Wa immaa takhaafanna min qawmin khiyaanatan fa anbith ilayhim calaa
sawaa'in inna Allaaha laa yuxibbu al khaa'iniina(58).."Wa acidduu lahum maa
istadhactum mmin quwwatin wa min ribaadhi al khayli turhibuuna bihi caduwwa
Allaahi wa caduwwakum waa aakhariina min duunihim laa taclamuunahum
Allaahu yaclamuhum wa maa tunfiquu min shay'in fii sabiili Allaahi yuwaffa
ilaykum wa antum laa tuthlamuuna(60)Wa in janaxuu lilssalmi fa ajnix lahaa wa
tawakkal calaa Allaahi innahu Huwa Al Ssamiicu Al Caliimu(61)Wa in yuriiduu an
yakhdacuuka fa inna xasbaka Allaahu Huwa Allathii ayyadaka bi nasriHi wa bi al
mu'miniina(62)Wa allafa bayna quluubihim law anfaqta maa fii al ardi jamiican
mmaa allafta bayna quluubihim wa laakinna Allaaha allafa baynahum Innahu
Caziizun Xakiimun(63)Yaa ayyuhaa Al Nabiyyu xasbuka Allaahu wa mani
ittabacaka mina al mu'miniina(64)Yaa ayyuhaa Al Nabiyyu xarrid al mu'miniina
calaa al qitaali in yakun mminkum cishruuna saabiruuna yaghlibuu mi'atayni wa in
yakun mminkum mi'atun yaghlibuu alfan mina allathiina kafaruu bi annahum
qawmun lla yafqahuuna(65)."
Waa Aayadaha sideed iyo konton ilaa shan iyo lixdan ee Suuratu Al Anfaali \سورة األنفال
oo macnohoodu yahay:
"Markaad ka aragtid ama ka ogaatid qawm aad heshiis la lahayd khayaano ay ku
khayaanayaan u tuur heshiiskooda oo ka baxa oo jebi, una sheeg inaad heshiiskii ka
baxday ka hor intaadan dagaal ku qaadin si aad labadiinnuba isku si u ogaataan inuu
heshiiskii buray. Ilaahayna ma jecla khaa'iniinta(58).."Gaaladan u diyaarsada intaad
kartaan oo xoog ah, waa hubee iyo ciidan iyo fardo jihaadka loo xiray, maantana ah
gaadiid, aad ku cabsiineysaan oo ku argagixineysaan cadawga Ilaahay iyo cadawgiinnaba
iyo kuwa kale oo ayagaasba ka sokeeya oo adinku aydnaan ogayn, Ilaahay ayaase
ogsoon, oo qolooyin kala duwan lagu sheegay sida yuhuuddii Al Madiinah\ المدينةee
Banuu Quraythah\بنو قريظة, iyo iiraaniyiinta, iyo munaafiqiintaba. Shay kastoo aad ku
bixisaan jidka Ilaahay ajarkooda ayaa la idin siinaya ayadoo aan la idin dulminayn oo
196
ajarka aan la idinka naaqusinayn(60)Haday gaaladu xagga nabadda u iishaanna adiguna
u iilo oo heshiis nabadeed iyo sulxi la gal. Ilaahayna talo saaro oo Isagu waa Midka
Maqalka miiran ahoo wax walbana u Cilmi leh(61)Haddayse doonayaan inay ku
dhagraan, waana yuhuudda Banii Quraythah\ بني قريظةayuu Mujaahid مجاهدyiri, Ilaahay
ayaa kugu filan, waana Isaga kugu taageray hiilkiisa iyo mu'miniintaba, oo ah
Ansaarta\(األنصار62)Wuxuuna isu dumay quluubtooda, waana labada qabiil ee Ansaarta
\ األنصارee Al Aws\ األوسiyo Al Khazraj\ الخزرجoo colaad zaman dheer socotay ka
dhexeysey, markaasuu walaalo is jecel ka dhigay, si haddaad waxa maal adduunkaan
yaalla ku bixin lahayd aadan quluubtooda isu dumi kari lahayn. Laakiin Ilaahay ayaa isu
dumay oo Isagu waa Caziiz Xakiim\ عزيز حكيمah(63)Nabiyow! Waxaa kugu filan
Ilaahay iyo mu'miniinta ku raacday, oo dagaalka kula timid. Haddaad tihiin adinku
labaatan nin oo sabraysa waxay ka adkaanayaan laba boqol oo gaalada ah. Haddadna
tihiin boqol sabraysa oo ajar ku doonaysana waxay ka adkaanayaan kun gaalada ah,
sababtuna ay tahay inay gaaladu yihiin rag aan wax garanayn oo aan ajar ku dooneyn
aanna sugnaanayn cabsi ay ka qabaan in la dilo(65)."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa Al Xasan bin Abii Al Xasan Al Basriyyi \ الحسن بن أبي الحسن البصريiga soo gaartay
inuu yiri: " Wa in janaxuu lilssalmiلسْلِم
َّ ِ َوِا ْن َج َن ُحوا لmacneheedu waxaa weeye waa
islaamka, ahna hadday islaamka u iishaan, oo Kitaabka Ilaahay waxaaba ku jirta "Yaa
َِّ
ayyuhaa allthiina aamanuu udkhuluu fii al ssilmi kaafatan خلُوا ِفي
ُ َمُنوا ْاد
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
ِّ " ahna Aayadda laba boql iyo sideed ee Suuratu Al Baqarah\ سورة البقرةoo
ًالسْلِم َكافَّة
macneheedu yahay: "Kuwa xaqqa rumeeyeyow u gala islaamka dhammaan". Waa intaas
warka ibnu Hishaam\ إبن هشامiyo Al Xasan\الحسن.
Ibnu Isxaaq إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markay Aayaddaani soo degatay ayay muslimiinta ku adkaatay, waxaana la weynaaday
in labataan nin oo ayaga ahi laba boqol gaalada ah la dagaallamaan, boqolna ay kun la
dagaallamaan. Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىka khafiifiyey, oo ay markaas
Aaydda kale taas nasakhday, oo uu Tacaalaa\ تعالىyiri:
ِ ِ
ِ َّ ف اللَّه ع ْن ُكم وعلِم أ
َّ
ف
ٌ صابِ َرةٌ َي ْغلُِبوا ِم َائتَْي ِن َوِا ْن َي ُك ْن ِم ْن ُك ْم أَْل
َ َن في ُك ْم
َ ٌض ْعفًا فَِإ ْن َي ُك ْن م ْن ُك ْم م َئة
َ َ َ ْ َ ُ َ ْاْلَ َن َخف
ِ
َّ ِ َّ
)11( ين
َ َي ْغلُبوا أَْلفَ ْي ِن بِِإ ْذ ِن الله َواللهُ َم َع الصَّابِ ِر
"Al aana khaffafa Allaahu cankum wa calima anna fiikum dacfan fa in yakun
mminkum mi'atun saabiratun yaghlibuu mi'atayni wa in yakun mminkum alfun
yaghlibuu alfayni bi ithni Allaahi wa Allaahu maca al ssaabiriina(66)."
Waana Aayadda lix iyo lixdanaad ee Suuratu Al Anfaali \ سورة األنفالoo macneheedu
yahay:
"Hadda Ilaahay wuu idinka khafiifiyay wuxuuna ogaaday inay taagdarro idinku jirto uu
midkiin toban ayaga ka mid ah kula dagaallamo. Marka hadday yihiin boqol nin o adinka
197
idinka mid ah waxay ka adkaanayaa laba boqol oo ayaga ka mid ah. Haddayna yihiin kun
nin oo adinka idinka mid ah waxay ka adkaanayaa laba kun nin oo ayaga ka mid ah
ithanka Ilaahay. Ilaahayna wuxuu la jiraa kuwa sabra(66)."
Quraanka kasoo degay qafaalka iyo ghaniimada\الغنيمة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Ilaahay Tacaalaa هللا تعالىku canaantay qafaalka iyo inay ghaniimada
qaateen, ayadoo uusan Nabigeenna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, hortiis axad
Anbiyada ka mid ahi ghaniimo uu cadawgiisa ka furtay cunin. Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuuba yiri:
، وأحلت لي المغانم، وأعطيت جوامع الكلم، وجعلت لي األرض مسجدا وطهورا،"نصرت بالرعب
". خمسا لم يوتهن نبي قالي. وأعطيت الشفاعة،ولم تحل لنبي قبلي
"Nusirtu bi al rrucbi, wa jucilat lii al ardu masjidan wa dhahuuran, wa ucdhiitu
jawaamica al kalimi, wa uxillat lii al maghaanimu, wa lam tuxlil li Nabiyyin qablii,
wa ucdhiitu al sh-shafaacata. Khamsan lam yu'tihunna Nabiyyun qablii."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaa la igu taageeray:
(Kow) argagax uu cadageygu iga argagaxo oo iga cabsado,
(Labo) arliga oo dhanna waxaa la iiga dhigay masjid, oo ummaddeyda meeshay salaaddu
ugu soo gasho ayay ku tukanayaan, oo sida yuhuudda iyo krishtaanka ma ah oo ayan u
bannaneyneyn inay ku tukadaan meel aan kaniisad dhexdeeda ahayn. Arligana waxaa la
iiga dhigay wax la isku daahiriyo, oo waaba ayada marka biyo la waayo lagu weyseysto,
ama lagu istinjoodo ama janaabada looga qubaysto, ciidda lagu gobagobeysto oo la isku
daahiriyo.
(Saddex) Waxaa la i siiyey kalimadaha waa erayadee hadalka kooba, ahna in dhawr eray
lagu sheego macne weyn oo ballaaran.
(Afar) Waxaa la ii xalaaleeyey ghaniimada\الغنيمة, taasoo aan loo xalaaleyn Nabi aniga
hortay ahaaday. (Shan) Waxaa la i siiyey shafeecada\ الشفاعةMaalinta Qiyaame. Waana
shan aan Nabi hortay la siin."
Markaasuu Ilaahay Tacaalaaتعالى
هللاwuxuu yiri:
ِ ُ الد ْنيا واللَّه ي ِر
ِ ما َك
َّ
ِ َس َرى َحتَّى ُيثْ ِخ َن ِفي ْاْل َْر
ُ ض تُِر
ْ ان ل َنبِ ٍّي أ
ُيد ْاْلَخ َرةَ َوالله
ُ ُ َ َ ُّ ض
َ ون َع َر
َ يد
َ َن َي ُك
َ َ
ْ ون لَهُ أ
ِ ٌ َخ ْذتُم ع َذ
ِ
ِ
) فَ ُكلُوا ِم َّما َغنِ ْمتُ ْم18( يم
َ اب ِم َن اللَّ ِه َس َب
ٌ َ) لَ ْوََل ِكت17( يم
َ ْ َ يما أ
ٌ اب َعظ
ٌ َع ِز ٌيز َحك
َ ق لَ َم َّس ُك ْم ف
ِ
ِ ِ ِ
ِ
َّ
َّ
َّ ) َيا أَيُّهَا15( يم
َس َرى إِ ْن َي ْعلَِم
ْ النبِ ُّي ُق ْل ل َم ْن في أ َْيدي ُك ْم م َن ْاْل
ٌ َُح ََل ًَل طَيًِّبا َواتَّقُوا اللهَ إِ َّن اللهَ َغف
ٌ ور َرح
ِ
ِ
ِ ِ ِ
ِ َّ
َّ
)76( يم
ٌ ُاللهُ في ُقلُوبِ ُك ْم َخ ْي ًار ُي ْؤتِ ُك ْم َخ ْي ًار م َّما أُخ َذ م ْن ُك ْم َوَي ْغف ْر لَ ُك ْم َواللهُ َغف
ٌ ور َرح
"Maa kaana li Nabiyyin an yakuuna lahu asraa xattaa yuthkhina fii al ardi
turiiduuna carada al ddunyaa wa Allaahu yuriidu al aakhirata wa Allaahu Caziizun
Xakiimun(67)Law laa kitaabun mina Allaahi sabaqa lamassakum fiimaa
198
akhathtum cathaabun cathiimun(68)Fa kuluu mimmaa ghanimtum xalaalan
dhayyiban wa ittaquu Allaaha inna Allaaha Ghafuurun Rraxiimun(69) "Yaa
ayyuhaa Al Nnabiyyu qul lliman fii aydiikum mmina al asraa in yaclami Allaahu fii
quluubikum khayran yu'tikum khayran mmimmaa ukhitha minkum wa yaghfir
lakum wa Allaahu Ghafuurun Rraxiimun(70)."
Aayadahaan oo ah kuwa toddoba iyo lixdaan ilaa toddobaatan ee Suuratu Al Anfaali سورة
\ األنفالmacnohoodu waxaa weeye:
"Uma ayan ahaanin Nabi inuu yeesho qafaal jeer u ku fogaado laynta gaalada. Adinku
waxaad dooneysaan xoolo adduun, oo ah lacagta madax furashadooda, Ilaahyna wuxuu
idinla doonayaa ajarka aakhiro oo aad ka heleysaan dilidda iyo qahridda gaalada iyo lib
siinta Diintiinna. Ilaahayna waa Lagama Adkaadaha Xikmada Miiran ah(67)Haddayana
ahaan lahaynna xukun uu Ilaahay Lawxu Maxfuuthka ugu dhigay inuu ghaniimada idiin
xalaaleyn doono, waxaa idin taaban lahayd oo idin haleeli lahayd sababta inaad
ghaniimada qaadateen cathaab weyn(68)Marka cuna waxaad ghaniimaysateen ayadoo
xalaal wanaagsan idiin ah, Ilaahayna ka dhawrsada. Ilahayna waa Ghafuurun
Raxiimun\(غفور رحيم69)Nabiyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaad ku
tiraahdaa ragga qafaalka ah oo gacnihiinna ku jira: "Hadduu Ilaahay quluubtiinna ku
ogyahay khayr, oo ah iimaan iyo islaannimo, wuxuu idiin siinayaa wax ka khayr badan
waxa la idinka qaatay. Waana idiin dambi dhaafayaa, idiinna naxariisanayaa(70)."
Quraanka kasoo degay is xiriirinta Muhaaajiriinta iyo Ansaarta
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa هللا تعالىwuxuu ka
Muhaajiriinta\ المهاجرينiyo Ansaarta\ األنصارwuxuuna yiri:
hadlay
oo
ammaanay
ِ
َِّ ِ َّ ِ ِإِ َّن الَِّذين آَمُنوا وهاجروا وجاه ُدوا بِأَموالِ ِهم وأ َْنفُ ِس ِهم ِفي سب
ضهُ ْم
َ َ َ َُ َ َ َ َ
ُ ص ُروا أُولَئ َك َب ْع
َ يل الله َوالذ
َ ين آ ََوْوا َوَن
َ
ْ
َ ْ َْ
َِّ ٍ أَولِياء بع
ِ اجروا ما لَ ُكم ِم ْن وََل َيتِ ِهم ِم ْن َشي ٍء َحتَّى ُيه
ِ
ص ُرو ُك ْم ِفي
َ ض َوالذ
ْ اج ُروا َوِا ِن
َْ ُ َ ْ
َ استَْن
َ
ْ َ
ْ َ ُ ََمُنوا َولَ ْم ُيه
َ ين آ
ْ
َِّ
ِ
َّ ٌ َالنصر إِ ََّل علَى قَوٍم ب ْي َن ُكم وب ْي َنهم ِميث
ِ الد
ِّ
ين َكفَُروا
َ
َ ) َوالذ72( ون َبص ٌير
َ ُاق َواللهُ بِ َما تَ ْع َمل
ُْ َ َ ْ َ ْ
ُ ْ َّ ين فَ َعلَ ْي ُك ُم
ِ ض إِ ََّل تَ ْف َعلُوهُ تَ ُك ْن ِفتَْنةٌ ِفي ْاْل َْر
ٍ اء َب ْع
)73( اد َكبِ ٌير
ٌ ض َوفَ َس
ُ َب ْع
ُ ضهُ ْم أ َْولِ َي
"Inna allathiina aamanuu wa haajaruu wa jaahaduu bi amwaalihim wa anfusihim
fii sabiili Allaahi wa allathiina aawaw wwa nasaruu uulaa'ika bacduhum awliyaa'u
bacdin wa allathiina aamanuu wa lam yuhaajiruu maa lakum mmin walaayatihim
min shay'in xattaa yuhaajiruu wa ini astansaruukum fii al Ddiini fa calaykumu al
nnasru illaa calaa qawmi baynakum wa baynahum miithaaqun wa Allaahu bimaa
tacmaluuna basiirun(72)Wa allathiina kafaruu bacduhum awliyaa'u bacdin illaa
tafcaluuhu takun fitnatun fii al arli wa fasaadun kabiirun(73)."
Waana labada Aayadood ee laba iyo toddobaatan iyo saddex iyo toddobaatan ee Suuratu
Al Anfaali\ سورة األنفالoo macnohoou yahay:
"Kuwa rumeeyey oo iimaanka laga helay kaddibna guryohooda iyo dalkooda iyo
dadkoodaba Makkah kasoo haajiray oo Al Madiinah\ المدينةusoo haajiray, uguna jihaaday
maalalkooda iyo nafaftoodaba Ilaahay daraadiis, iyo kuwa hoy siiyey oo dumay una
199
gargaaray oo ah Ansaarta\ األنصارreer Al Madiinah\المدينة, labadaas qolo qaarkood waa
awliyada iyo gargaarayaalka qaarka kale. Kuwa kaloo rumeeyey aanse Makkah \ مكةkasoo
haajirin u gargaarkooda xil idinkama saarna jeer ay soo haajiraan. Hadday kuwaani hiil
idinka dalbadaanna ku saabsan Diinta waxaa korkiinna ah inaad u gargaartaan intaan ka
ahayn inaaad uga gargaartaan qawm uu ayaga iyo adinka heshiis nabadeed idinka
dhexeeyo. Ilaahayna waxaad faleysaan wuu u jeedaa(72)Kuwa gaaloobayna qaarkood
waa gargaarayaalka qaarka kale. Haddaydnaan dhaxalkana u qaadan sidaan idiin amray
waxay ahaaneysaa fitno arliga dhexdiisa ah, iyo fasaad weyn: fitnaduna waa xoogeysiga
gaalnimada, iyo taag darrada islaamka(73)."
Markaas kaddib ayuu Ilaahay Tacaalaتعالى
wuxuna yiri:
هللا
is dhaxlidda riximka u soo celiyay,
ِ ِ
ِ
َِّ
ِ
ٍ ضهُ ْم أ َْولَى بَِب ْع
ض ِفي
َ اج ُروا َو َج
ُ اه ُدوا َم َع ُك ْم فَأُولَئ َك م ْن ُك ْم َوأُولُو ْاْل َْر َحام َب ْع
َ َمُنوا م ْن َب ْع ُد َو َه
َ َوالذ
َ ين آ
ِ َِكت
)79( اب اللَّ ِه إِ َّن اللَّهَ بِ ُك ِّل َش ْي ٍء َعلِي ٌم
"Wa allathiina aamanuu min bacdu wa haajaruu wa jaahaduu macakum fa
uulaa'ika minkum wa uuluu al arxaami bacduhum awlaa bi bacdin fii Kitaabi
Allaahi inna Allaaha bi kulli shay'in caliimun(75)."
Waana Aaayadda ugu dambeysa Suuratu Al Anfaali\ سورة األنفالoo macneheedu yahay:
"Kuwa rumeeyeyna kaddib oo hijrooday jihaadkana idinla galay, kuwaasu adinkay idinka
mid yihiin, adinkuna ayaagaad ka mid tihiin. Kuwa riximka isku xigana ayagaa qaarkood
qaarka kale gargaarayaal u yihiin, oo is dhaxlaya, oo sidaasaa dhaxalka riximka loogu
soo celiyay, kaddib markay Muhaajiriinta iyo Ansaartu is dhexli jireen oo aan dhiig la
isku dhaxli jirin Hijrada dabadeed. Taas weeye xukunka Ilaahay Cazza wa Jalla\عزوجل,
sida Quraanka ku dhigan. Ilaahayna wax walba wuu ogsoon yahay oo cilmi u
leeyahay(75)."
Muslimiinta Badar\ بدرka qayb gashay
Muslimiinta Badar\ بدرka qayb gashay waxay kala ahaayeen Muhaajiriinta\ المهاجرينiyo
Ansaarta\األنصار, waxaanna magacaabaynnaa qabiil walba iyo ragga uga qayb galay.
Banuu Haashim\ بنوهاشمiyo Banuu Al Mudh-dhalib\بنوالمطلب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Tani waa magacda musulmiinta Badar\ بدرgoob joogga ka ahaa ee msulimiinta ka mid
ah, kana sii ah Quraysh\قريش, kana sii ah Banii Haashim bin Cabdi Manaaf بني هاشم بن
\ عبد منافiyo Banii Al Mudh-dhalib nin Cabdi Manaaf bin Qusayy bin Kilaab bin
Murrah bin Kacbd bin Lu'ayy bin Ghaalib bin Fihr bin Maalik bin Al Nnadr bin
Kinaanah بني المطلب بن عبد مناف بن قصي بن كالب بن مرة بن كعب بن لؤي بن غالب بن فهر
\بن مالك بن النضر بن كنانة. (Kow) Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ibnu Cabdi Allaahi bin Cabdu Al Mudh-dhalib bin
200
Haashim\ رسول هللا صلى هللا عليه وسلم إبن عبد هللا بن عبد المطلب بن هاشم،محمد. (Labo)
Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib bin Haashim حمزة بن عبد المطلب بن هاشمLibaaxa
Ilaahay iyo Libaaxa Rasulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, adeerka Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. (Saddex) Caliyyu bin Abii Dhaalib bin Cabdu
Al Mudh-dhalib bin Haashim\علي بن أبي طالب بن عبد المطلب بن هاشم. (Afar) Zayd bin
Xaarithah bin Shuraxbil bin Kacb bin Cabdu Al Cuzzaa bin Imri'u Al Qays Al Kalbii زيد
\بن حارثة بن شرحبيل بن كعب بن عبد العزى بن امرأ القيس الكلبي, midkuu Ilaahay u
nicmeeyey iyo Rasuulkiisaba, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. (Shan) Anasatu\أنسة,
mawlaha Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam (oo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri wuxuu ahaa xabashi). (Lix) Abuu Kabshah\أبوكبشة, mawlaha Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri wuxuu ahaa iiraani).
(Toddoba) Abuu Marthad Kannaazu bin Xisn bin Yarbuuc bin Camr bin Yarbuuc bin
Kharshah bin Sacd bin Dhariif bin Jillaana bin Ghanm bin Ghaniyyi bin Yacsur bin Sacd
bin Qays bin Caylaan أبومرثد كناز بن حصن بن يربوع بن عمرو بن يربوع بن خرشة بن سعد بن طريف بن
\( جالن بن غنم بن غني بن يعصر بن سعد بن قيس بن عيالنoo uu ibnu Hishaam yiri waa Kannaaz
bin Xusayn), iyo wiilkiisa (Sideed) Marthad ibnu Abii Marthad\ورثد بن أبي مرثد, oo ay
ahaayeen xaliif Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب. (Sagaal)
Cubaydah bin Al Xaarith bin Al Mudh-dhalib\عبيدة بن الحارث بن المطلب, iyo labadiisa
walaal oo kala ah (Toban) Al Dh-dhufaylu bin Al Xaarith\ الطفيل بن الحارثiyo (Kow iyo
toban) Al Xusaynu bin Al Xaarith. (Labo iyo toban) Misdhax, oo magaciisu yahay Cawf
bin Uthaathah bin Cabbaad bin Al Mudh-dhalib\عوف بن أثاثة بن عباد بن المطلب. Waana
laba iyo toban nin.
Banuu Cabdi Shams\بنوعب دشمس
Qurayshta\ قريشBanii Cabdu Shams bin Cabdi Manaaf\ بنوعب دشمس بن عبد منافwaxaa ka
mid ahaa: (Saddex iyo toban) Cuthmaan bin Caffaan bin Abii Al Caas bin Umayyah bin
Cabdu Shams\عثما بن عفان بن أبي العاص بن أمية بن عبد شمس, oo ku haray haweentiisa
Ruqayyah bintu Rasuuli Allaahiرقية بنت رسول هللا, uuna Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, siiyay sahamkiisa Badar\بدر. Markaasuu wuxuu yiri:
"Ajarkaygana Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam?"
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."وأجرك
"Wa ajraka", oo macnihiisu yahay: "Ajarkaagana waad leedahay." (Afar iyo toban)
Abuu Xuthayfah\( أبوحذيفةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri magaciisu waa Mihsham\)مهشم
bin Cutbah bin Rabiicah bin Cabdi Shams\بن عتبة بن ربيعة بن عبد شمس. (Shan iyo toban)
Saalim\سالم, mawlaha Abii Xuthayfah\( أبي حذيفةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "wuxuu
ahaa addoon ay xoreysay haweeneyda la yiraahdo Thubaytah bintu Yacaar bin Zayd bin
Cubayd bin Zayd bin Maalik bin Cawf bin Camr bin Cawf bin Maalik bin Al Aws ثويبة
\بنت يعار بن زيد بن مالك بن عوف بن عمرو بن عوف بن مالك بن األوس. Markay xoreysay ayuu
wuxuu u go'ay oo ka wiil yeeshay Abuu Xuthayfah\أبوحذيفة. Waxaa kaloo la yiri inay
Thubaytah ثويبةu dhaxday Abii Xuthayfah bin Cutbah\ أبي حذيفو بن عتبةmarkaasey
201
Saalim\ سالمxoreysay, markaasaa loo bixiyey oo la yiri Saalim mawlaa Abii
Xuthayfah\سالم مولى أبي حذيفة."). (Lix iyo toban) Subayx\صبيح, mawlaha Abii Al Caas bin
Umayyah bin Cabdi Shams\أبي العاص بن أمية بن عبد شمس. Wuxuu isku diyaariyay inuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, raaco, markaasuu bukooday.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ratigiisa wuxuu ku
qaaday Abaa Salamah bin Cabdu Al Asad bin Hilaal bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin
Makhzuum\أبوسلمة بن عبد األسد بن هالل بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم. Kaddibna Subayx\صبيح
wuxuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kala qayb galay
duullaannadiisa oo idil.
Xulafada Qurayshta\ قريشBanuu Cabdu Shams\بنو عبد شمس
Xulafada Banuu Cabdi Shams\ بنو عبد شمسwaxaa ka mid ahaa: (Toddoba iyo toban)
Cabdu Allaahi bin Jaxsh bin Ri'aab bin Yacmar bin Sabrah bin Murrah bin Kabiir bin
Ghanm bin Duudaan bin Asad عبد هللا بن جحش بن رئاب بن يعمر بن صبرة بن مرة بن كبير بن غنم بن
\دودان بن أسد. (Sideed iyo toban) Cukkaashah bin Mixsan bin Xurthaan bin Qays bin
Murrah bin Kabiir bin Ghanm bin Duudaan bin Asad عكاشة بن محصن بن حرثان بن قيس بن مرة
\بن كبير بن غنم بن دودان بن أسد. (Sagaal iyo toban) Shujaac bin Wahb bin Rabiicah bin Asad
bin Suhayb bin Maalik bin Kabiir bin Ghanm bin Duudaan bin Asad شجاع بن وهب بن ربيعة
\ بن أسد بن صهيب بن مالك بن كبير بن غنم بن دودان بن أسدiyo walaalkiis (Labaatan) Cuqbah bin
Wahb\عقبة بن وهب. (Kow iyo labaatan) Yaziid bin Ruqaysh bin Ri'aab bin Yacmar bin
Sabrah bin Murrah bin Kabiir bin Ghanm bin Duudaan bin Asad يزيد بن رقيش بن رئاب بن بن
\صبرة بن مرة بن كبير بن غنم بن دودان بن أسد. (Labo iyo labaatan) Abuu Sinaan\( أبوسنانoo
magaciisu yahay siduu Ibnu Al Athiir\ إبن األثيرsheegay Wahb bin Mixsan\)وهب بن محصن
bin Mixsan bin Xurthaan bin Qays\بن محصن بن حرثان بن قيس, walaalka la dhashay
Cukkaashah bin Mixsan\ عكاشة بن محصن, iyo isaga wiilkiisa (Saddex iyo labaatan) Sinaan
bin Abii Sinaan\سنان بن أبي سنان. (Afar iyo labaatan) Muxriz bin Nadlah bin Cabdu
Allaahi bin Murrah bin Kabiir bin Ghanm bin Duudaan bin Asad محرز بن نضلة بن عبد هللا بن
مرة بن كبير بن غنم بن دودان بن أسد. (Shan iyo labaatan) Rabiicah bin Aktham bin Sakhbarah
bin Camr bin Lukayz bin Caamir bin Ghanm bin Duudaan bin Asad ربيعة بن أكتم بن سخبرة
بن عمرو بن لكيز بن عامر بن غنم بن دودان بن أسد.
Xulafada Banii Kabiir\بني كبير
Xulafada Banii Kabiir bin Ghanm bin Duudaan bin Asadبني كبير بن غنم بن دودان بن أسد
waxaa ka mid ahaa: (Lix iyo labaatan) Thaqfa bin Camr\ثقف بن عمرو, iyo labadiisa walaal
oo kala ah (Toddoba iyo labaatan) Maalik bin Camr\ مالك بن عمروiyo (sideed iyo labaatan)
Mudlij bin Camr\( مد لج بن عمروoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri waa Midlaaj bin
Camr\)مدالج بن عمرو. Raggaasna waxay u dhasheen Banii Xajr Aala Banii Sulaym بني حجر
\آل بني سليم. (Sagaal iyo labaatan) Abuu Makhshii\أبو مخشي, oo ayaga xaliif la ah (uuna
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri wuxuu u dhashay qabiilka Dhayyi'طيء, magaciisuna uu yahay
Suwayd bin Makhshii\)سويد بن مخشي. Sidaasay wadartoodu tahay lix iyo toban nin.
202
Qurayshta\ قريشBanuu Nawfal\بنو نوفل
Qurayshta\ قريشBanuu Nawfal bin Cabdu Manaaf\\ بنو نوفل بن عبد منافwaxaa goob joog
ka ahaa: (Soddon) Cutbah bin Ghazwaan bin Jaabir bin Wahb bin Nusayb bin Maalik bin
Al Xaarith bin Mazin bin Mansuur bin Cikrimah bin Khasfah bin Qays Caylaan عتبة بن
غزوان بن جابر بن وهب بن نسيب بن مالك بن الحارث بن مازن بن منصور بن عكرمة بن خصفة بن قيس بن
\عيالن. (Kow iyo soddon) Khabbaab, mawlaha Cutbah bin Ghazwaan. Waana laba nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Asad\بنو أسد
Qurayshta\ قريشBanuu Asad bin Cabdu Al Cuzzaa bin Qusayy بنو أسد بن عبد العزى بن
\ قصيwaxaa gob joog ka ahaa: (Labo iyo soddon) Al Zzubayru bin Al Cawwaamu bin
Khuwaylid bin Asad\الزبير بن العوام بن خويلد بن أسد. (Saddex iyo soddon) Xaadhib bin
Abii Baltacah\( حاطب بن أبي بلتعةibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Abii Baltacah\ أبي بلتعةmagaciisu waa Camr\عمرو, wuxuuna u dhashau qabiilka
Lakham\لخم. (Afar iyo soddon) Sacd\سعد, mawlaha Xaadhibna\ مولى حاطبwuxuu u
dhashay qabiilka Kalb\كلب.. Waana saddex nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Cabdu Al Ddaar\بنو عبد الدار
Qurayshta\ قريشBanuu Cabdu Al Ddaar bin Qusayy\ بنو عبد الدار بن قصيwaxaa goob joog
ka ahaa: (Shan iyo soddon) Muscab bin Cumayr bin Haashim bin Cabdu Manaaf bin
Cabdu Al Ddaar bin Qusayy\مصعب بن عمير بن هاشم بن عبد مناف بن عبد الدار بن قصي. (Lix iyo
soddon) Suwaybidh bin Sacd bin Xuraymalah bin Maalik bin Cumaylah bin Al Ssabaaq
bin Cabdu Al Ddaar bin Qusayy سويبط بن سعد بن حريملة بن مالك بن عميلة بن السباق بن عبد الدار بن
\قصي. Waana laba nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Zuhrah\بنو زهرة
Qurayshta\ قريشBanuu Zuhrah bin Kilaab\ بنو زهرة بن كالبwaxaa ka mid ahaa:
"(Toddoba iyo soddon) Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf bin Cabdu Cawf bin Cabdi bin Al
Xaarith bin Zuhrah\عبد الرحمن بن عوف بن عبد عوف بن عبد بن الحارث بن زهرة. (Sideed
iyo soddon) Sacd bin Abii Waqqaas\سعد بن أبي وقاص, Abuu Waqqaas\أبو وقاص
magaciisuna waa Maalik bin Uhayb bin Cabdi Manaaf bin Zuhrah مالك بن أهيب بن عبد
\مناف بن زهرة, iyo walaalkiis (Sagaal iyo soddon) Cumayr bin Abii Waqqaas عمير بن أبي
\وقاص. Xulafadoodana waxaa ka mid ahaa: (Afartan) Al Miqdaadu bin Camr bin
Thaclabah bin Maalik bin Rabiicah bin Thumaamah bin Madhruud bin Camr bin Sacd
bin Zuhayr bin Thawr bin Thaclabah bin Maalik bin Al Sh-shariid bin Hazl bin Qaa'ish
bin Duraym bin Al Qayn bin Ahwad bin Bahraa' bin Camr bin Al Xaaf bin
Qudaacah المقداد بن عمرو بن ثعلبة بن مالك بن ربيعة بن ثمامة بن مطرود بن عمرو بن سعد بن زهير بن ثور
بن ثعلبة بن مالك بن الشريد بن هزل بن ق ائش بن دريم بن القين بن أهود بن بهراء بن عمرو بن الحاف بن
\( قضاعةibnu Hishaamna\ إبن هشامwuxuu yiri: "waxaana la yiraahdaa Hazl bin Qaas bin
Tharr\ هزل بن قيس بن ذر- iyo Dahiir bin Thawr\"دهير بن ثور: ninkaanna tirada ku dar.).
(Kow iyo afartan) Cabdu Allaahi bin Mascuud bin Al Xaarith bin Shamkh bin
Makhzuum bin Saahilah bin Kaahil bin Al Xaarith bin Tamiim bin Sacd bin Huthayl عبد
\ هللا بن مسعود بن الحارث بن شمخ بن مخزوم بن صاهلة بن كاهل بن الحارث بن تميم بن سعد بن هذيل. (Labo
203
iyo afartan) Mascuud bin Rabiicah bin Camr bin Sacd bin Cabdu Al Cuzzaa bin
Xamaalah bin Ghaalib bin Muxallim bin Caa'ithah bin Subayc bin Al Huun bin
Khuzaymah, kana tirsan Al Qaarah مسعود بن ربيعة بن عمرو بن سعد بن عبد العزى بن حمالة بن غالب
\( بن محلم بن عائذ بن سبيع بن الهون بن خزيمة من القارةoo ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri Al
Qaarah\ القارةwaa koofaar ay leeyihiin, waxayna ku xeel dheeraayeen nishaabka). (Saddex
iyo afartan) Thuu Al Sh-shimaalayn bin Cabdu Camr bin Nadlah bin Ghubshaan bin
Sulaym bin Malkaan bin Aqsaa bin Xaarithah bin Camr bin Caamir ذو الشمالين بن عبد عمرو
\بن نضلة بن غبشان بن سليم بن ملكان بن أقصى بن حارثة بن عمرو بن عامر, oo Khuzaacah u dhashay
(oo ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa loogu bixiyay Thuu Al Sh-shimaalayniذو الشمالين
isagoo gurranaa. Magaciisuna waa Cumayr\)عمير. (Afar iyo afartan) Khabbaab bin Al
Arat\( خباب بن األرتoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Khabbaab\ خبابwuxuu u dhashay
Banii Tamiim\بني تميم, ciribna waa ka hartay, waxayna degaan Al Kuufah \الكوفة, ee dalka
Ciraaq\عراق. Waxaa kaloo la yiri inuu Khabbaab\ خبابu dhashay Khuzaacah\)"خزاعة.
Waana sideed nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Taym\بنو تيم
Qurayshta\ قريشBanuu Taym bin Murrah\\ بنو تيم بن مرةwaxaa goob joog ka ahaa: (Shan
iyo afartan) Abuu Bakr Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, oo magaciisu yahay Catiiq bin
Cuthmaan bin Caamir bin Camr bin Kacb bin Sacd bin Taym عتيق بن عثمان بن عامر بن
\( عمرو بن كعب بن سعد بن تيمoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Abuu Bakar أبوبكرmagaciisu waa Cabdu Allaahi\عبد هللا. Catiiq\ عتيقwaa koofaar loogu
bixiyey qurusamida wajigiisa iyo xoreyntiisa.") (Lix iyo afartan) Bilaal \بالل, mawlaha
Abii Bakarأبي بكر. Bilaalna\ باللwuxuu ka mid yahay kuwa Makkah\ مكةku dhashay ayna
lahaayeen aabihiis Banuu Jumax\بنو جمح. Markaasuu Abuu Bakar أبوبكرwuxuu ka gatay
Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف. Magaciisuna waa Bilaal bin Rabaax\بالل بن رباح. Ciribna
kama harin. (Toddoba iyo afartan) Caamir bin Fuhayrah \( عامر بن فهيرةoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Wuxuu u dhashay isagoo addoon ah Al Asad\األسد, waana
madoobaa. Markaasaa waxaa ka gatay Abuu Bakarأبوبكر."). (Sideed iyo afartan) Suhayb
bin Sinaan\صهيب بن سنان, una dhashay Al Nnamri bin Qaasidh\( النمر بن قاسطoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waa Al Nnamr bin Qaasidh bin Hinb bin Afsaa bin Jadiilah bin
Asad bin Rabiicah bin Nizaar\النمر بن قاسط بن هنب بن أفصى بن جديلة بن أسد بن ربيعة بن نزار.
Waxaa kaloo la yiri: Waa Afsaa bin Ducmiyyi bin Jadiilah bin Asad bin Rabiicah bin
Nizaar\أفصى بن دعمي بن جديلة بن أسد بن ربيعة بن نزار. Waxaana la yiri: "Suhayb\ صهيبwaa
mawlaha Cabdu Allaahi bin Judcaan bin Camr bin Kacb bin Sacd bin Taym عبد هللا بن
\جدعان بن عمرو بن كعب بن سعد بن تيم. Waxaa kaloo la yiri inuu roomaan yahay. Markaasey
kuwa yiri inuu Al Nnamr bin Qaasidh\ النمر بن قاسطu dhashay waxay yirahdeen:
"Roomaanka ayaa qafaashay markaasuu Cabdu Allaahi bin Judcaan\ عبد هللا بن جدعانka
gatay." Xadiithkana waxaa kusoo arooray inuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, yiri: "\صهيب سابق الرومSuhaybu saabiqu Al Rruumi", oo macnihiisu
yahay: "Suhayb\ صهيبwaa kan roomaanka islaamka ugu horreeyey." Waxaana wariyay
ibnu Sacad\)إبن سعد. (Sagaal iyo afartan) Dhalxah bin Cubaydu Allaahi bin Cuthmaan bin
Camr bin Kacb bin Sacd bin Taym طلحة بن عبيد هللا بن عثمان بن عمرو بن كعب بن سعد بن
\تيم. Wuxuu ku maqnaa Shaam\الشام, markaasuu wuxuu soo laabtay kaddib markuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةBadar\ بدرuga
204
soo laabtay. Markaasuu la hadlay, oo uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, siiyey
sahamkiisa Badar\بدر. Markaasuu wuxuu yiri: "Ajarkaygana Rasuulka Ilaahayow, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam?" Markaasuu Sallaa Alalaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"وأجركWa ajruka", oo macnihiisu yahay: "Ajarkaagana inaad Badar\ بدرka qayb gashay
waad leedahay." Waana shan nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Makhzuum\بنو مخزوم
Qurayshta\ قريشBanuu Makhzuum bin Yaqthah bin Murrah\ بنو مخزوم بن يقظة بن مرةwaxaa
goob joog ka ahaa: (Konton) Abuu Salamah bin Cabdu Al Asad أبو سلمة بن عبد األسد. Abuu
Salamah أبو سلمةmagaciisuna waa Cabdu Allahi bin Cabdu Al Asad bin Hilaal bin Cabdu
Allaahi bin Cumar bin Makhzuum\عبد هللا بن عبد األسد بن هالل بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم. (Kow
iyo konton) Shammaas bin Cuthmaan bin Al Sh-shariid bin Suwayd bin Harmiyyi bin
Caamir bin Makhzuum\( شماس بن عثمان بن الشريد بن سويد بن هرمي بن عامر بن مخزومibnu
Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri: "Shammaas\ شماسmagaciisu waa Cuthmaan\عثمان, waxaana
Shammaas\ شماسloogu bixiyey ayadoo uu Makkah\ مكةyimid zamanka jaahiliyada
wadaad krishtaan ah, wuxuuna ahaa nin qurxoon. Markaasuu dadku la yaabay quruxdiisa
oo uu u bogay. Markaasuu Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن ربيعة, oo ahaa Shammaas\شماس
abtigiis, wuxuu yiri: "Anigaa idiin keenaya Shammaas\ شماسisaga ka qurxoon",
markaasuu keenay wiilkay walaashiis dhashay Cuthmaan bin Cuthmaan\عثمان بن عثمان.
Markaasaa loo bixiyey Shammaas\شماس, siduu u wariyay ibnu Shihaab Al
Zuhriyyu\ الشهاب الزهريiyo ghayrkiisba."). (Labo iyo konton) Al Arqamu bin Abii Al
Arqam\األرقم بن أبي األرقم. Abii Al Arqam أبي األرقمmagaciisuna waa Cabdu Manaaf bin
Asad\عبد مناف بن أسد. Asadna أسدwaxaa lagu koofaari jiray Abaa Jundub bin Cabdu
Allaahi bin Cumar bin Makhzuum\أبا جندب بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم. (Saddex iyo konton)
Cammaar bin Yaasir\( عمار بن ياسرoo ibnu Hishaam\ إبن هشامuu yiri wuxuu u dhashay
qabiilka Cans\ عنسoo gala Madxij\)مدحج. (Afar iyo konton) Mucattib bin Cawf bin
Caamir bin Al Fadl bin Cafiif bin Kulayb bin Xubshiyyah ibnu Saluul bin Kacb bin
Camr\معتب بن عوف بن عامر بن الفضل بن عفيف بن كليب بن حبشية إبن سلول بن كعب بن عمرو,
xaliifkooda una dhashay Khuzaacah\خزاعة, waana midka la yirahdo Cayhaamah\عيهامة.
Waana shan nin.
Qurayshta قريشBanuu Cadiiy\ بنو عديiyo xulafadooda
Qurayshta قريشBanuu Cadiyy bin Kacb\ بنو عدي بن كعبwaxaa goob joog ka ahaa: (Shan
iyo konton) Cumar bin Al Khadh-dhaab bin Nufayl bin Cabdu Al Cuzzaa bin Riyaax bin
Cabdu Allaahi bin Qurdh bin Rizaax bin Cadiyy عمر بن الخطاب بن نفيل بن عبد العزى بن
\رياح بن عبد هللا بن قرط بن رزاح بن عدي, iyo walaalkiis (Lix iyo konton) Zayd bin Al
Khadh-dhaab\زيد بن الخطاب. (toddoba iyo konton) Mihjac\مهجع, mawlaha Cumar bin Al
Khadh-dhaabعمر بن الخطاب, kana mid ah dadka Yaman\ يمنdega, isagaana ahaa kan ugu
horreeya oo muslimiinta laga dilo labada saf dhexdooda Maalinta Badar\يوم بدر, oo fallaar
ayaa lagu dhejiyay (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Mihjac\ مهجعwuxuu u dhashay
Cakk bin Cadnaan\عك بن عدنان."). (Sideed iyo konton) Camr bin Suraaqah bin Al
Muctmar bin Anas bin Athaat bin Cabdu Allaahi bin Qurdh bin Riyaax bin Rizaax bin
Cadiyy bin Kacb عمرو بن سراقة بن المعتمر بن أنس بن أذاة بن عبد هللا بن قرط بن رياح بن رزاح بن عدي
\بن كعب, iyo walaalkiis (Sagaal iyo konton) Cabdu Allaahi bin Suraaqah \عبد هللا بن سراقة.
205
(Lixdan) Waaqid bin Cabdu Allaahi bin Cabdu Manaaf bin Cariin bin Thaclabah bin
Yarbuuc bin Xanthalah bin Maalik bin Zayd Manaat bin Tamiim واقد بن عبد هللا بن عبد مناف
\بن عرين بن ثعلبة بن يربوع بن حنظلة بن مالك بن زيد مناة بن تميم, oo xaliifkooda ah. (Kow iyo
lixdan) Khawliyyu bin Abii Khawliyyi \خولي بن أبي خولي. (Labo iyo lixdan) Maalik bin
Abii Khawliyyi\مالك بن أبي خولي, oo labadooduba xaliifkooda yihiin (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Abuu Khawliyyu\ أبوخوليwuxuu u dhashay Banii Cajlaan bin
Lujaym bin Sacb bin Caliyyi bin Bakr bin Waa'il بني عجالن بن لجيم بن سعد بن علي بن بكر بن
\)"وائل. (Saddex iyo lixdan) Caamir bin Rabiicah عامر بن ربيعة, ahna xaliifka qoyska Al
khadh-dhaab\الخطاب, una dhashay Canz bin Waa'il\( عنز بن وائلoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Canz bin Waa'il bin Qaasidh bin Hinb bin Afsaa bin Jadiilah bin Asad bin
Rabiicah bin Nizaar\عنز بن وائل بن قاسط بن هنب بن أفصى بن جديلة بن أسد بن ربيعة بن نزار. Waxaa
kaloo la yiri: Afsaa bin Ducmiyyi bin Jadiilah\أفصى بن دعمية بن جديلة."). (Afar iyo lixdan)
Caamir bin Al Bukayr bin Cabdu Yaa Layl bin Naashib bin Ghayrah عامر بن البكير بن عبد يا
ليل بن ناشب بن غيرة, una dhashay Banii Sacad bin Layth\بني سعد بن ليث. (Shan iyo lixdan)
Caaqil bin Al Bukar\عاقل بن البكير. (Lix iyo lixdan) Khaalid bin Al Bukayr \خالد بن البكير.
(Toddoba iyo lixdan) Iyaas bin Al Bukayr \إياس بن البكير, wada ahna xulafada Banii Cadiyy
bin Kacb\بني عدي بن كعب. (Sideed iyo lixdan) Saciid bin Zayd bin Camr bin Nufayl bin
Cabdu Al Cuzzaa bin Cabdu Allaahi bin Qurdh bin Riyaax bin Rizaax bin Cadiyy bin
Kacb سعيد بن زيد بن عمرو بن نفيل بن عبد العزى بن عبد هللا بن قرط بن رياح بن رزاح بن
\عدي بن كعب, wuxuuna Shaam الشامkasoo laabtay kaddib markuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar\ بدرkasoo laabtay oo uu Al Madiinah\المدينة
yimid. Markaasuu la hadlay oo uu markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, sahamkiisa Badar\ بدرsiiyey. Markaasuu wuxuu yiri: "Ajarkaugana Rasuulka
Ilaahayow, Sallaa allaahu Calayhi Wasallam?" Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam wuxuu yiri: "وأجركWa ajruka", o macnhiisu yahay: "Ajarkaaga duullaanka
Badarna\ بدرwaad leedahay." Waana afar iyo toban nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Jumax\ بنو جمحiyo xulafadooda
Qurayshta\ قريشBanuu Jumax bin Camr bin Husays bin Kacb بنو جمح بن عمرو بن هصيص بن
\ كعبwaxaa goob joog ka ahaa: (Sagaal iyo lixdan) Cuthmaan bin Mathcuun bin Xabiib
bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax\ عثمان بن عظعون بن حبيب بن وهب بن حذافة بن جمحiyo
wiilkiisa (Toddobaatan) Al Saa'ibu bin Cuthmaan السائب بن عثمان, iyo labadiisa walaalood
oo kala ah (Kow iyo toddobaatan) Qudaamah bin Mathcuun\ قدامة بن مظعونiyo (Labo iyo
toddobaatan) Cabdu Allaahi bin Mathcuun\عبد هللا بن مظعون. (Saddex iyo toddobaatan)
Macmar bin Al Xaarith bin Macmar bin Xabiib bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax معمر
\بن الحارث بن معمر بن حبيب بن وهب بن حذافة بن جمح. Waana shan nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Sahm\بنو سهم
Qurayshta\ قريشBanuu Sahm bin Camr bin Husays bin Kacb بنو سهم بن عمرو بن هصيص بن
\ كعبwaxaa goob joog ka ahaa: (Afar iyo toddobaatan) Khunays bin Xuthaafah bin Qays
bin Cadiyy bin Sacd bin Sahm\خنيس بن حذافة بن قيس بن عدي بن سعد بن سهم. Waana nin.
206
Qurayshta\ قريشBanuu Caamir\بنوعامر
Qurayshta قريشBanuu Caamir bin Lu'ayy\بنوعامر بن لؤي, kana sii ah Banii Maalik bin Xisl
bin Caamir\ بني مالك بن حسل بن عامرwaxaa goob joog ka ahaa: (Shan iyo toddobaatan)
Abuu Sabrah bin Abii Ruhm bin Cabdu Al Cuzzaa bin Abii Qays bin Cabdu Wudd bin
Nasr bin Maalik bin Xisl أبوسبرة بن أبي رهم بن عبد العزى بن أبي قيس بن عبد ود بن نصر بن مالك بن
\حسل. (Lix iyo toddobaatan) Cabdu Allaahi bin Makhramah bin Cabdu Al Cuzzaa bin
Abii Qays bin Cabdu Wudd bin Nasr bin Maalik عبد هللا بن مخرمة بن عبد العزى بن أبي قيس بن
\عبد ود بن نصر بن مالك. (toddoba iyo toddobaatan) Cabdu Allaahi bin Suhayl bin Camr bin
Cabdu Shams bin Cabdu Wudd bin Nasr bin Maalik bin Xisl عبد هللا بن سهيل بن عمرو بن عبد
\شمس بن عبد ود بن نصر بن مالك بن حسل, oo wuxuu Makkah\ مكةkasoo raacay aabihiis Suhayl
bin Camr سهيل بن عمروoo gaalada ka tirsanaa, markaasuu markuu ciidanku Badar\بدر
degay ayuu xagga Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam usoo cararay, oo
uu duullaanka kala qayb galay. (Sideed iyo toddobaatan) Cumayr bin Cawf عمير بن عوف,
mawlaha Suhayl bin Camr\سهيل بن عمرو. (Sagaal iyo toddobaatan) Sacd bin Khawlah سعد
\بن خولة, oo xaliifkooda ah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waa reer Yaman\"يمن.).
Waana shan nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Al Xaarith\بنوالحارث
Qurayshta قريشBanii Al Xaarith bin Fihr\ بنوالحارث بن فهرwaxaa goob joog ka ahaa:
(Sideetan) Abuu Cubaydah bin Al Jarraax\أبوعبيدة بن الجراح, waana Caamir bin Cabdu
Allaahi bin Al Jarraax bin Hilaal bin Uhayb bin Dabbah bin Al Xaarith عامر بن عبد هللا بن
\الجراح بن هالل بن أهيب بن ضبة بن الحارث. (Kow iyo sideetan) Camr bin Al Xaarith bin
Zuhayr bin Abii Shaddaad bin Rabiicah bin Hilaal bin Uhayb bin Dabbah bin Al
Xaarith\( عمرو بن الحارث بن زهير بن أبي شداد بن ربيعة بن هالل بن أهيب بن ضبة بن الحارثlaba iyo
sideetan) Suhayl bin Wahb bin Rabiicah bin Hilaal bin Abii Uhayb bin Dabbah bin Al
Xaarith\سهيل بن وهب بن ربيعة بن هالل بن أبي أهيب بن ضبة بنالحارث, iyo walaalkiis (Saddex iyo
sideetan) Safwaan bin Wahb\صفوان بن وهب, waana ilmo Baidaa'\بيضاء. (Afar iyo sideetan)
Camr bin Abii Sarx bin Rabiicah bin Hilaal bin Uhayb bin Dabbah bin Al Xaarith عمرو بن
\أبي سرح بن ربيعة بن هالل بن أهيب بن ضبة بن الحارث. Waana shan nin.
Wadarta Muhaajiriinta goob Badar\ بدرjoogga ahaa
Wadarta ragga Badar\ بدرgoob joogga ka ahaa ee Muhaajiriinta\ المهاجرينka mid ah oo uu
Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam siiyey saham iyo ajarba waa saddex
iyo sideetan nin.
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"In badan oo culummada ka mid ah, oo ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقghayrkiis ah, waxay
Muhaajiriinta\ المهاجرينBadar\ بدرgoob joogga ka ahaa ku dareen: Qurayshta\ قريشBanii
Caamir bin Lu'ayy\ بني عامر بن لؤيinay kaloo goob joog ka ahaayeen Wahb bin Sacd bin
Abii Sarx\ وهب بن سعد بن أبي سرحiyo Xaadhib bin Camr\ حاطب بن عمرو. Qurayshta\قريش
Banii Al Xaarith bin Fihr\ بني الحارث بن فهرwaxaa kaloo gob joog ka ahaa ayay yiraahdeen
Cayaadu bin Abii Zuhayrعياض بن أبي زهير."
207
Ansaarta\ األنصارiyo inta kala jirtay Banii Cabdu Al Ash-hal\بني عبد األشهل
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar\ بدرgoob joog kula
ahaa oo muslimiinta ka mid ah, kana sii ah Ansaarta\األنصار, kana sii ah Al Aws bin
Xaarith bin Thaclabah bin Camr bin Caamir\األوس بن حارثة بن ثعلبة بن عمرو بن عامر, kana sii
ah Banii Cabdu Al Ash-hal bin Jushum bin Al Xaarith bin Al Khazraj bin Camr bin
Maalik bin Al Aws\( بني عبد األشهل بن جشم بن الحارث بن خزرج بن عمرو بن مالك بن األوسAfar iyo
sideetan) Sacd bin Mucaath bin Al Nnucmaanu bin Imri'i Al Qays bin Zayd bin Cabdu Al
Ash-hal\سعد بن معاذ بن النعمان بن امرأ القيس بن زيد بن عبد األشهل, iyo (Shan iyo sideetan) Camr
bin Mucaath bin Al Nnucmaanu\عمرو بن معاذ بن النعمان, iyo (Lix iyo sideetan) Al Xaarithu
bin Aws bin Mucaath bin Al Nnucmaanu\الحارث بن أوس بن معاذ بن النعمان, iyo (Toddoba iyo
sideetan) Al Xaarithu bin Anas bin Raafic bin Imri'u Al Qays الحارث بن أنس بن رافع بن امرأ
\القيس.
Banuu Cubayd bin Kacb\ بنو عبيدة بن كعبiyo xulafadooda
Banuu Cubaydah bin Kacb bin Cabdu Al Ash-hal\ بنو عبيدة بن كعب بن عبد األشهلwaxaa
Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Sideed iyo sideetan) Sacdu bin Zayd bin Maalik bin
Cubayd\سعد بن زيد بن مالك بن عبيد. Reer Banii Zacuuraa' bin Cabdu Al Ash-hal بني زعوراء بن
\( عبد األشهلoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Zaghuuraa'\"زغوراء.)
waxaa goob joog ka ahaa (Sagaal iyo sideetan) Salamah bin Salaamah bin Waqsh bin
Zughbah\سلمة بن سالمة بن وقش بن زغبة, iyo (Sagaashan) Cabbaad bin Bishr bin Waqsh bin
Zaghbah bin Zacuuraa'\عباد بن بشر بن وقش بن زغبة بن زعوراء, iyo (Kow iyo sagaashan)
Salamah bin Thaabit bin Waqsh\سلمة بن ثابت بن وقش, iyo (Labo iyo sagaashan) Raafic bin
Yaziid bin kurz bin Sakan bin Zacuuraa'\رافع بن يزيد بن كرز بن سكن بن زعوراء, iyo (Saddex
iyo sagaashan) Al Xaarithu bin Khazmah bin Cadiyy bin Ubayya bin Ghanm bin Saalim
bin Cawf bin Camr bin Cawf bin Al Khazraj الحارث بن خزمة بن عدي بن أبي بن غنم بن سالم بن
\ عوف بن عمرو بن عوف بن الخزرجoo xaliifkooda ah una dhashay Banii Cawf bin Al
Khazraj\بني عوف بن الخزرج, iyo (Afar iyo sagaashan) Muxammad bin Maslamah bin
Khaalid bin Cadiyy bin Majdacah bin Xaarithah bin Al Xaarith محمد بن مسلمة بن خالد بن عدي
\ بن مجدعة بن حارثة بن الحارثoo xaliifkooda ah una dhashay Banii Xaarithah bin Al
Xaarith\بني حارثة بن الحارث, iyo (Shan iyo sagaashan) Salamah bin Aslam bin Xariish bin
Cadiyy bin Majdacah bin Xaarithah bin Al Xaarith سلمة بن أسلم بن حريش بن عدي بن مجدعة بن
\حارثة بن الحارث, oo xaliifkooda ah una dhashay Banii Xaarithah bin Al Xarith بني حارثة بن
( الحارثoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Aslam bin Xariis bin Cadiyy أسلم بن حريس بن
\عدي."). (Lix iyo sagaashan) Abuu Al Haytham bin Al Ttayyahaanu\أبو الهيثم بن التيهان, iyo
(Toddoba iyo sagaashan) Cubayd bin Al Ttayyahaanu\( عبيد بن التيهانoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Catiik bin Al Ttayyahaanu \عتيك بن التيهان.").
(sideed iyo sagaashan) Cabdu Allaahi bin Sahl\( عبد هللا بن سهلoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Cabdu Allaahi bin Sahm\ عبد هللا بن سهمwuxuu u dhashay Banii Zacuuraa' بني
\زعوراء. Waxaana la yiri wuxuu u dhashay Ghassaan\غسان."). Waana shan nin.
Rer Banii Thafar\بني ظفر, kana sii ah Banii Sawaad bin Kacb\بني سواد بن كعب, oo Kacb\كعب
waa Thafar\( ظفرoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Thafar\ ظفرwaa ibnu Al Khazraj bin
Camr bin Maalik bin Al Aws\إبن الخزرج بن عمرو بن مالك بن األوس.") waxaa Badar\ بدرgoob
208
joog ka ahaa (Sagaal iyo sagaashan) Qataadah bin Al Nnucmaanu bin Zayd bin Caamir
bin Sawaad\قتادة بن النعمان بن زيد بن عامر بن سواد, iyo (Boqol) Cubayd bin Aws bin Maalik
bin Sawaad\( عبيد بن أوس بن مالك بن سوادoo uu Ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cubayd bin
Aws\ عبيد بن أوسwaa midka la yiraahdo Muqarrin\ مقرنoo macneheedu yahay "kan isku
lammaaniyay", sababtoona ah inuu isku xiray afar nin oo qafaal ah Maalinta Badar \بدر,
waana isaga midka qafaalay Caqiil bin Abii Dhaalib\ عقيل بن أبي طالبmaalintaas.").
Waana laba nin.
Banuu Cadiyy bin Rizaax بنوعدي بن رزاحiyo xulafadooda
Banuu Cadiyy bin Rizaax bin Kacb\ بنوعدي بن رزاح بن كعبwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka
ahaa (Boqol iyo kow) Nasru bin Al Xaarith bin Cabdu\نصر بنالحارث بن عبد. (Boqol iyo
labo) Mucattib bin Cabdu\معتب بن عبد. Xulafadooda u dhashay Baliyyi\ بليwaxaa goob
joog ka ahaa (Boqol iyo saddex) Cabdu Allaahi bin Dhaariq\عبد هللا بن طارق. Waana saddex
nin.
Banuu Xaarithah\بنوحارثة
Banuu Xaarithah bin Al Xaarith bin Al Khazraj bin Camr bin Maalik bin Al Aws بنوحارثة
\ بن الحارث بن الخزرج بن عمرو بن مالك بن األوسwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo
afar) Mascuud bin Sacd bin Caamir bin Cadiyy bin Jusham bin Majdacah bin
Xaarithah\( مسعود بن سعد بن عامر بن عدي بن جشم بن مجدعة بن حارثةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Waxaa kaloo la yiri Mascuud bin Cabdu Sacd\مسعود بن عبد سعد."). (Boqol iyo
shan) Abuu Cabs bin Jabr bin Camr bin Zayd bin Jusham bin Majdacah bin
Xaarithah\أبوعبس بن جبر بن عمرو بن زيد بن جشم بن مجدعة بن حارثة. Xulafadooda u dhashay
Baliyyi\ بليwaxaa goob joog ka ahaa (Boqol iyo lix) Abuu Burdah bin Niyaar أبوبردة بن
\ نيارoo magaciisu yahay Haani'u bin Niyaar bin Camr bin Cubayd bin Kilaab bin
Duhmaan bin Ghanm bin Thubyaan bin Humaym bin Kaahil bin Thuhl bin Hunayy bin
Baliyy bin Camr bin Al Xaaf bin Qudaacah هانىء بن نيار بن عمرو بن عبيد بن كالب بن دهمان بن
\غنم بن ذبيان بن هميم بن كاهل بن ذهل بن هني بن بلي بن عمرو بن الحاف بن عضاعة. Waana saddex nin
Banuu Camr\بنوعمرو
Banii Camr bin Cawf bin Maalik bin Al Aws\ بنوعمرو بن مالك بن األوس, kana sii ah
Dubaycah bin Zayd bin Maalik bin Cawf bin Camr bin Cawf ضبيعة بن زيد بن مالك بن عوف بن
\ عمرو بن عوفwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo toddoba) Caasim bin
Thaabit bin Qays\عاصم بن ثابت بن قيس. (Boqol iyo sideed) Qays Abuu Al Aqlax bin
Cismah bin Maalik bin Amat bin Dubaycah\قيس أبو األقلح بن عصمة بن مالك بن أمة بن ضبيعة.
(Boqol iyo sagaal) Mucattib bin Qushayr bin Mulayl bin Zayd bin Al Cadh-dhaaf bin
Dubaycah\معتب بن قشير بن مليل بن زيد بن العطاف بن ضبيعة. (Boqol iyo toban) Abuu Mulayl bin
Al Azcar bin Zayd bin Al Cadh-dhaaf bin Dubaycah أبو مليل بن األزعر بن زيد بن العطاف بن
\ضبيعة. (Boqol iyo kow iyo toban) Camr bin Macbad bin Al Azcar bin Zayd bin Al Cadhdhaaf bin Dubaycah\( عمرو بن معبد بن األزعر بن زيد بن العطاف بن ضبيعةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Cumayr bin Macbad\"عمير بن معبد.). (Boqol iyo labo iyo toban) Sahl bin
Xunayf bin Waahib bin Al Xakiim bin Thaclabah bin Majdacah bin Al Xaarith bin
Camr\ سهل بن حنيف بن واهب بن الحكيم بن ثعلبة بن مجدعة بن الحارث بن عمرو. Camr\ عمروwaa
209
midka la yiraahdo Bakhzaj bin Xanas bin Cawf bin Camr bin Cawf بخزج بن حنس بن عوف بن
\عمرو بن عوف. Waana shan nin.
Banuu Umayyah\بنوأمية
Banii Umayyah bin Zayd bin Maalik\\ بنوأمية بن زيد بن مالكwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka
ahaa (Boqol iyo saddex iyo toban) Mubash-shir bin Cabdu Al Munthir bin Zanbar bin
Zayd bin Umayyah\مبشر بن عبد المنذر بن زنبر بن زيد بن أمية. (Boqol iyo afar iyo toban)
Rifaacah bin Cabdu Al Munthir bin Zanbar\رفاعة بن عبد المنذر بن زنبر. (Boqol iyo shan iyo
toban) Sacd bin Cubayd bin Al Nnucmaanu bin Qays bin Camr bin Zayd bin
Umayyah\سعد بن عبيد بن النعمان بن قيس بن عمرو بن زيد بن أمية. (Boqol iyo lix iyo toban)
Cuwaym bin Saacidah\عويم بن ساعدة. (Boqol iyo toddoba iyo toban) Raafic bin
Cunjadah\( رافع بن عنجدةoo Cunjadah\ عنجدةwaa hooyadiis siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامu
sheegay. Al Suhaylii-na\ السهيليwuxuu wariyay inuu magaca aabihiis yahay Cabdu Al
Xaarith\عبد الحارث. Cunjadah\ عنجدةmacneheeduna waxaa weeye ayuu yiri xabbadda
zabiibka ah). (Boqol iyo sideed iyo toban) Cubayd bin Abii Cubayd \عبيد بن أبي عبيد.
(Boqol iyo sagaal iyo toban) Thaclabah bin Xaadhib\ثعلبة بن حاطب. (Boqol iyo labaatan)
Abaa Lubaabah\( أبولبابةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامsheegay inuu magaciisu yahay
Bashiir\)بشير. (Boqol iyo kow iyo labaatan) Al Xaarithu bin Xaadhib \الحارث بن حاطب, oo la
yiri inay isaga iyo Abaa Lubaabah أبولبابةay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, raaceen, oo uu dib usoo celiyay (ibnu Hishaamna\ إبن هشامuu yiri inuu kasoo
celiyay meesha la yiraahdo Al Rrawxaa'\)الروحاء, uuna Abaa Lubaabah\ أبولبابةxilka Al
Madiinah\ المدينةu dhiibay, uuna labadoodaba sahamkooda Badar\ بدرsiiyey, siduu inta
kale u siiyey oo kale. Waana sagaal nin (oo uu ibnu Hishaam \ إبن هشامyiri: "Waxaa kaloo
ka mid ahaa Xaadhib bin Camr bin Cubayd bin Umayyah\حاطب بن عمرو بن عبيد بن أمية.").
Banuu Cubayd\ بنوعبيدiyo xulafadooda
Banii Cubayd bin Zayd bin Maalik\ بنوعبيد بن زيد بن مالكwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka
ahaa (Boqol iyo labo iyo labaatan) Unays bin Qataadah bin Rabiicah bin Khaalid bin Al
Xaarith bin Cubayd\أنيس بن قتادة بن ربيعة بن خالد بن الحارث بن عبيد. Xulafadooda Baliyyi \ بليu
dhashayna waxaa goob jood ka ahaa (Boqol iyo saddex iyo labaatan) Macn bin Cadiyy
bin Al Jadd bin Al Cajlaan bin Dubaycah\معن بن عدي بن الجد بن عجالن بن ضبيعة. (Boqol iyo
afar iyo labaatan) Thaabit bin Aqram bin Thaclabah bin Cadiyy bin Al Cajlaan ثابت بن أقرم
\بن ثعلبة بن عدي بن العجالن. (Boqol iyo shan iyo labaatan) Cabdu Allaahi bin Salamah bin
Maalik bin Al Xarith bin Cadiyy bin Al Cajlaan عبد هللا بن سلمة بن مالك بن الحارث بن عدي بن
\العجالن. (Boqol iyo lix iyo labaatan) Zayd bin Aslam bin Thaclabah bin Cadiyy bin Al
Cajlaan\زيد بن أسلم بن ثعلبة بن عدي بن العجالن. (Boqol iyo toddoba iyo labaatan) Ribciyyu bin
Raafic bin Zayd bin Xaarithah bin Al Jadd bin Al Cajlaan ربعي بن رافع بن زيد بن حارثة بن الجد
\بن العجالن. (Boqol iyo sideed iyo labaatan) Caasim bin Cadiyy bin Al Jadd bin Al
Cajlaan\ عاصم بن عدي بن الجد بن العجالنoo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, raacay, uuna soo celiyay, uuna siiyay sahamkiisa sida asxaabta Badar \ بدرoo
kale. Waana toddoba nin.
210
Banuu Thaclabah\بنوثعلبة
Banuu Banii Thaclabah bin Camr bin Cawf بنوثعلبة بن عمرو بن عوفwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Boqol iyo sagaal iyo labaatan) Cabdu Allaahi bin Jubayr bin Al
Nnucmaanu bin Umayyah bin Al Burak\عبد هللا بن جبير بن النعمان بن أمية بن البرك, magaca Al
Burak-na\ البركwaa Imri'u Al Qays bin Thaclabah\ القيس بن ثعلبة. (Boqol iyo soddon)
Caasim bin Qays\( عاصم بن قيسoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Caasim bin Qays bin
Thabit bin Al Nnucmaanu bin Umayyah bin Imri'u Al Qays bin Thaclabah عاصم بن قيس بن
\ثابت بن النعمان بن أمية بن امرأ القيس بن ثعلبة."). (Boqol iyo kow iyo soddon) Abuu Dayyaax
bin Thaabit bin Al Nnucmaanu bin Umayyah bin Imri'u Al Qays bin Thaclabah أبوضياح بن
\ثابت بن النعمان بن أمية بن امرأ القيس بن ثعلبة. (Boqol iyo labo iyo soddon) Abuu Xannah\أبوحنة
(oo uu ibnu Hishaam إبن هشامyiri: "Waa Abuu Dayyaax\ أبو ضياحwalaalkiis. Waxaana
kaloo la yiri magaciisu waa Abuu Xayyah\أبوحية. Imri'u Al Qays-na\ امرأ القيسwaxaa la
yiraahdaa Al Buraku bin Thaclabah\البراك بن ثعلبة."). (Boqol iyo saddex iyo soddon)
Saalim bin Cumayr bin Thaabit bin Al Nnucmaanu bin Umayyah bin Imri'u Al Qays bin
Thaclabah\( سالم بن عمير بن ثابت بن النعمان بن أمية بن امرأ القيس بن ثعلبةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Waxaana la yiraahdaa Thaabit bin Camr bin Thaclabah\ثابت بن عمرو بن ثعلبة.").
(Boqol iyo afar iyo soddon) Al Xaarithu bin Al Nnucmaanu bin Umayyah bin Imri'u Al
Qays bin Thaclabah\الحارث بن النعمان بن أمية بن امرأ القيس بن ثعلبة. (Boqol iyo shan iyo
soddon) Khawwaat bin Jubayr bin Al Nnucmaanu\خوات بن جبير بن النعمان, oo uu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, asxaabta Badar\ بدرsaham la siiyey. Waana
toddoba nin.
Banuu Jaxjabaa\بنوجحجبى
Banuu Jaxjabaa bin Kulfah bin Cawf bin Camr bin Cawf بنوجحجبى بن كلفة بن عةف بن عمرو
\ بن عوفwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo lix iyo soddon) Munthir bin
Muxammad bin Cuqbah bin Uxayxah bin Al Julaax bin Al Xariish bin Jaxjabaa bin
Kulfah\( منذر بن محمد بن عقبة بن أحيحة بن الجالح بن الحريش بن جحجبى بن كلفةoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa oo kale Al Xariisu bin Jaxjabaa الحريس بن
\جحجبى."). Xulafadooda reer Banii Unayf\ بني أنيفwaxaa goob joog ka ahaa (Boqol iyo
toddoba iyo soddon) Abuu Caqiil bin Cabdu Allaahi bin Thaclabah bin Bayxaan bin
Caamir bin Al Xaarith bin Maalik bin Caamir bin Unayf bin Jusham bin Cabdu Allaahi
bin Taym bin Iraash bin Caamir bin Cumaylah bin Qasmiil bin Faraan bin Baliyyi bin
Camr bin Al Xaaf bin Qudaacah أبوعقيل بن عبد هللا بن ثعلبة بن بيحان بن عامر بن الحارث بن مالك بن
عامر بن أنيف بن جشم بن عبد هللا بن تيم بن إراش بن عامر بن عميلة بن قسميل بن فران بن بلي بن عمرو بن
\( الحاف بن قضاعةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa kaloo la yiri Tamiim bin
Iraashah iyo Qismiil bin Faaraan\تميم بن إراشة بن قسميل بن فاران.") (oo uu Al Suhaylii\السهيلي
yiri: "zamanka jaahiliyada magaciisu wuxuu ahaa Cabda Al Cuzzaa\عبد العزى. Markaasuu
Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u bixiyey Cabdu Al Rraxmaanu عبد
\الرحمن, cadawga asnaamta ibnu Cabdu Allaahi bin Thaclabah\إبن عبد هللا بن ثعلبة. Waxaa
shahiidnimo loogu dilay Maalinta Al Yamaamah\"يوم اليمامة, ahna zamanka Abuu Bakar
Al Siddiiqu\ أبو بكر الصديقAllaha raalli ka wada noqdee."). Waana laba nin.
211
Banuu Ghanm\بنوغنم
Banuu Ghanm bin Al Ssalm bin Imri'u Al Qays bin Maalik bin Al Aws بنوغنم بن السلم بن
\امرأ القيس بن مالك بن األوسwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo sideed iyo
soddon) Sacdu bin Khaythamah bin Al Xaarith bin Maalik bin Kacb bin Al Nnaxxaadh
bin Kacb bin Xaarithah bin Ghanm سعد بن خيثمة بن الحارث بن مالك بن كعب بن النحاط بن كعب بن
\حارثة بن غنم. (Boqol iyo sagaal iyo soddon) Munthir bin Qudaamah bin Carfajah منذر بن
\قدامة بن عرفجة. (Boqol iyo afartan) Maalik bin Qudaamah bin Carfajah مالك بن قدامة بن
\( عرفجةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waa Carfajah bin Kacb bin Al Nnaxxaadh bin
Kacb bin Xaarithah bin Ghanm\عرفجة بن كعب بن النحاط بن كعب بن حاثة بن غنم."). (Boqol iyo
kow iyo afartan) Tamiim\تميم, mawlaha\ مولىBanii Ghanm\( بني غنمoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Tamiim\ تميمwaa mawlaha Sacd bin Khaythamah\"سعد بن خيثمة.). Waana shan
nin.
Banuu Mucaawiyah\ بنومعاويةiyo xulafadooda
Banuu Mucaawiyah bin Maalik bin Cawf bin Camr bin Cawf بنومعاوية بن مالك بن عوف بن
\ عمرو بن عوفwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo labo iyo afartan) Jabr bin
Catiik bin Al Xaarith bin Qays bin Hayshah bin Al Xaarithah bin Umayyah bin
Mucaawiyah\جبر بن عاتك بن الحارث بن قيس بن حيشة بن الحارثة بن أمية بن معاوية. (Boqol iyo
saddex iyo afartan) Maalik bin Numaylah مالك بن نميلةxaliifkooda u dhashay
Muzaynah\مزينة. (Boqol iyo afar iyo afartan) Al Nnucmaanu bin Casar\النعمان بن عصر,
xaliifkooda ah una dhashay Baliyyi \بلي. Waana saddex nin.
Wadarta inta Al Aws األوسBadar \ بدرgoob joog uga ahayd
Wadarta inta qabiilka Al Aws\ األوسRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
Badar goob jooga kala ahayd, uuna saham\ سهمiyo ajarkoodaba siiyey waa kow iyo
lixdan nin.
Banuu Imri'u Al Qays\بنوامرأ القيس
Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar \ بدرkala qayb galay oo
muslimiinta ka mid ah, kana sii ah Ansaarta\األنصار, kana sii ah Al Khazraj bin Xaarithah
bin Thaclabah bin Camr bin Caamir\الخزرج بن حارثة بن ثعلبة بن عمرو بن عامر, kana sii ah
Banii Al Xaarith bin Al Khazraj\بني الحارث بن الخزرج, kana sii ah Banii Imri'u Al Qays bin
Maalik bin Thaclabah bin Kacb bin Al Khazraj bin Al Xaarith bin Al Khazraj بني امرأ القيس
\( بن مالك بن ثعلبة بن كعب بن الخزرج بن الحارث بن الخزرجBoqol iyo shan iyo afartan) Kaarijah
bin Zayd Bin Abii Zuhayr bin Maalik bin Imri'u Al Qays خارجة بن زيد بن أبي زهير بن مالك بن
\( امرأ القيسBoqol iyo lix iyo afartan) Sacdu bin Rabiic bin Camr bin Abii Zuhayr bin
Maalik bin Imri'u Al Qays \سعد بن ربيعة بن عمرو بن أبي زهير بن مالك بن امرأ القيس. (Boqol iyo
toddoba iyo afartan) Cabdu Allaahi bin Rawaaxah bin Thaclabah bin Imri'u Al Qays bin
Camr bin Imri'u Al Qays\عبد هللا رواحة بن ثعلبة بن امرأ القيس بن عمرو بن امرأ القيس. (Boqol iyo
sideed iyo afartan) Khallaad bin Suwayd bin Thaclabah bin Camr bin Xaarithah bin
Imri'u Al Qays\خالد بن سويد بن ثعلبة بن عمرو بن حارثة بن امرأ القيس. Waana afar nin.
212
Banuu Zayd\بنوزيد
Banuu Zayd bin Maalik bin Thaclabah bin Kacb bin Al Khazraj bin Al Xaarith bin Al
Khazraj\ بنوزيد بن مالك بن ثعلبة بن كعب بن الخزرج بن الحارث بن الخزرجدwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Boqol iyo sagaal iyo afartan) Bashiir bin Sacd bin Thaclabah bin Khilaas
bin Zayd\( بشير بن سعد بن ثعلبة بن خالس بن زيدoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaana la
yiraahdaa Julaasu\جالس, annaguna waxaan u aragnaa inuu gaf yahay."), iyo walaalkiis
(Boqol iyo konton) Simaak bin Sacd\سماك بن سعد. Waana laba nin.
Banuu Cadiyy\بنوعدي
Banuu Cadiyy bin Kacb bin Al Khazraj bin Al Xaarith bin Al Khazraj بنوعدي بن كعب بن
\ الخزرج بن الحارث بن الخزرجwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo kow konton)
Subayc bin Qays bin Cayshah bin Umayyah bin Maalik bin Caamir bin Cadiyy سبيع بن
\ قيس بن عياش بن أمية بن مالك بن عامر بن عديiyo walaalkiis (Boqol iyo laba iyo konton)
Cabbaad bin Qays bin Cayshah\( عباد بن قيس بن عياشoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaa la yiraahdaa: Qays bin Canbasah bin Umayyah\قيس بن عنباش بن أمية."). (Boqol
iyo saddex iyo konton) Cabdu Allaahi bin Cabs\عبد هللا بن عبس. Waana saddex nin.
Banuu Axmar\بنوأحمر
Banuu Axmar bin Xaarithah bin Thaclabah bin Kacb bin Al Khazraj bin Al Xaarith bin
Al Khazraj\ بنوأحمر بن حارثة بن ثعلبة بن كعب بن الخزرج بن الحارث بن الخزرجwaxaa Badar\بدر
goob joog ka ahaa (Boqol iyo afar iyo konton) Yaziidu bin Al Xaarith bin Qays bin
Maalik bin Axmar\يزيد بن الحارث بن قيس بن مالك بن أحمر, waana midka la yiraahdo ibnu
Fusxum\( فسحمoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Fusxum فسحمwaa hooyadiis, waxayna u
dhalatay Al Qayn bin Jasr\القين بن جسر."). Waana nin.
Banuu Jusham\بنوجشم
Banuu Jusham bin Al Xaarith bin Al Khazraj iyo Zayd bin Al Xaarith bin Al Khazraj
\بنوجشم بن الحارث بن الخزرج بن زيد بن الحارث بن الخزرج, waana mataano, waxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Boqol iyo shan iyo konton) Khubayb bin Isaaf bin Citabah bin Camr bin
Khadiij bin Caamir bin Jushamخبيب بن إساف بن عتبة بن عمرو بن خديج بن عامر بن جشم. (Boqol
iyo lix iyo konton) Cabdu Allaahi bin Zayd bin Thaclabah bin Cabda Rabbihi bin
Zayd\عبد هللا بن زيد بن ثعلبة بن عبد ربه بن زيد, iyo walaalkiis (Boqol iyo toddoba iyo konton)
Xurayth bin Zayd bin Thaclabah\حريث بن زيد بن ثعلبة, siday yiraahdeen. (Boqol iyo sideed
iyo konton) Sufyaan bin Bashr\( سفيان بن بشرoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Sufyaan
bin Nasr bin Camr bin Al Xaarith bin Kacb bin Zayd سفيان بن نصر بن عمرو بن الحارث بن كعب
\بن زيد."). Waana afar nin.
213
Banuu Jidaaraha\بنوجدارة
Banuu Jidaaarah bin Cawf bin Al Xaarith bin Al Khazraj بنوجدارة بن عوف بن الحارث بن
\ الخزرجwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo sagaal iyo konton) Tamiim bin
Yacaar bin Qays bin Cadiyy bin Umayyah bin Jidaarah تميم بن يعار بن قيس بن عدي بن أمية بن
\جدارة. (Boqol iyo lixdan) Cabdu Allaahi bin Cumayr\ عبد هللا بن عميرoo Banii Xaarithah بني
\ حارثةka mid ah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaana la yiri: Cabdu Allaahi bin
Cumayr bin Cadiyy bin Umayyah bin Jidaarah\عبد هللا بن عمير بن عدي بن أمية بن جدارة.").
(Boqol iyo kow lixdan) Zayd bin Al Muzayyinu bin Qays bin Cadiyy bin Umayyah bin
Jidaarah\( زيد بن المزين بن قيس بن عدي بن أمية بن جدارةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Zayd bin Al Murayy\زيد بن المري."). (Boqol iyo laba lixdan) Cabdu Allaahi bin
Curfudhah bin Cadiyy bin Umayyah bin Jidaarah\عبد هللا بن عرفطة بن عدي بن أمية بن جدارة.
Waana afar nin.
Banuu Al Abjar\بنو األبجر
Banuu Al Abjar\ بنو األبجر, ahna Banuu Khudrah bin Cawf bin Al Xaarith bin Al
Khazraj\ بنو خدرة بن عوف بن الحارث بن الخزرجwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo
saddex iyo lixdan) Cabdu Allaahi bin Rabiic bin Qays bin Camr bin Cabbaad bin Al
Abjar\عبد هللا بن ربيع بن قيس بن عمرو بن عباد بن األبجر. Waana nin.
Banuu Cawf\بنوعوف
Banuu Cawf bin Al Khazraj\ بنوعوف بن الخزرج, kana sii ah Banii Cubayd bin Maalik bin
Saalim bin Ghanm bin Caw bin Al Khazraj\بني عبيد بن مالك بن سالم بن غنم بن عوف بن الخزرج,
waana kuwa loo yaqaan Banuu Al Xubla\( بنو الحبلىoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Al
Xublaa\ الحبلىwaa Saalim bin Ghanm bin Cawf\سالم بن غنم بن عوف, oo waxaa Al
Xublaa\ الحبلىloogu magacaabay weynaanta calooshiisa, xublaa\ حبلىmacneheedu waa
uurka leh ama xaamilada ah.") waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo afar iyo
lixdan) Cabdu Allaahi bin Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Maalik bin Al Xaarith bin
Cubayd\( عبد هللا بن عبد هللا بن إبي بن مالك بن الحارث بن عبيدwaana midka ku magac dheer ibnu
Saluul\)إبن سلول, oo Saluul\ سلولwaa haweeney, ahna hooyada dhashay Ubayya \إبي.
(Boqol iyo shan iyo lixdan) Aws bin Khawliyyi bin Cabdu Allaahi bin Al Xaarith bin
Cubayd\أوس بن خولي بن عبد هللا بن الحارث بن عبيد. Waana laba nin.
Banuu Jaz'a\بنوجزء
Banuu Jaz'a bin Cadiyy bin Maalik bin Saalim bin Ghanm بنوجزء بن عدي بن مالك بن سالم بن
\ غنمwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo lix iyo lixdan) Zayd bin Wadiicah bin
Camr bin Qays bin Jaz'a\زيد بن وديعة بن عمرو بن قيس بن جزء. (Boqol iyo Toddoba iyo
lixdan) Cuqbah bin Wahb bin Kaladah\ عقبة بن وهب بن كلدةoo xaliifkooda ah una dhashay
Banii Cabdu Allaahi bin Ghadhafaan\بني عبد هللا بن غطفان. (Boqol iyo sideed iyo lixdan)
Rifaacah bin Camr bin Zayd bin Camr bin Thaclabah bin Maalik bin Saalim bin
Ghanm\رفاعة بن عمرو بن زيد بن عمرو بن ثعلبة بن مالك بن سالم بن غنم. (Boqol iyo sagaal iyo
lixdan) Caamir bin Salamah bin Caamir\عامر بن سلمة بن عامر, xaliifkooda ah una dhashay
reer Yaman\( يمنoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiri: "Camr bin
214
Salamah\عمرو بن سلمة, wuxuuna u dhashay Baliyyi\ بليoo Qudaacah\ فضاعةgala."). (Boqol
iyo toddobaatan) Abuu Xumaydah Macbad bin Cabbaad bin Qushayr bin Al Muqaddam
bin Saalim bin Ghanm\( أبو حميدة معبد بن عباد بن قشير بن المقدم بن سالم بن غنمoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Macbad bin Cabbaad bin Qushayr bin Al Muqadam معبد بن عباد بن
\قشير بن المقدم. Waxaa kaloo la yiri: Cubaadah bin Qays bin Al Qudm عبادة بن قيس بن
\القدم."). (Boqol iyo kow iyo toddobaatan) Caamir bin Al Bukayr \عامر بن البكير, oo
xaliifkooda ah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Caamir bin Al Cukayr\عامر بن العكير.
Waxaa kaloo la yiri: Caasim bin Al Cukayr\عاصم بن العكير."). Waana lix nin.
Banuu Saalim\بنوسالم
Banuu Saalim bin Cawf bin Camr bin Al Khazraj\ بنوسالم بن عوف بن عمرو بن الخزرج, kana
sii ah Banii Al Cajlaan bin Zayd bin Ghanm bin Saalim\بني العجالن بن زيد بن غنم بن سالم
waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo laba iyo toddobaatan) Nawfal bin Cabdu
Allaahi bin Nadlah bin Maalik bin Al Cajlaan bin Al Cajlan نوفل بن عبد هللا بن نضلة بن مالك بن
\العجالن بن العجالن. Waana nin.
Banuu Asram\بنوأصرم
Banuu Asram bin Fuhr bin Thaclabah bin Ghanm bin Saalim bin Cawf بنوأصرم بن فهر بن
\( ثعلبة بن غنم بن سالم بن عوفoo uu ibnu Hishaam إبن هشامyiri: "Kani waa Ghanm bin
Cawf\غنم بن عوف, walaalka Saalim bin Cawf bin Camr bin Cawf bin Al Khazraj سالم بن
\عوف بن عمرو بن عوف بن الخزرج, iyo Ghanm bin Saalim\غنم بن سالم, oo ah kan midkaan ka
horreeya, siduu ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقu yiri.") waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol
iyo saddex toddobaatan) Cubaadah bin Al Ssaamit bin Qays bin Asram عبادة بن الصامت بن
\قيس بن أصرم, iyo walaalkiis (Boqol iyo afar iyo toddobaatan) Aws bin Al Ssaamit أوس بن
\الصامت. Waana laba nin.
Banuu Dacd\بنودعد
Banuu Dacd bin Fihr bin Thaclabah bin Ghanm\ بنودعد بن فهر بن ثعلبة بن غنمwaxaa
Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo shan iyo toddobaatan) Al Nnucmaanu bin Maalik
bin Thaclabah bin Dacd\النعمان بن مالك بن ثعلبة بن دعد. Nucmaankaanna\ النعمانwaa midka la
yiraahdo Qawqal\قوقل. Waana nin.
Banuu Qiryuush\بنو قريوش
Banuu Qiryuush bin Ghanm bin Umayyah bin Lawthaan bin Saalim بنو قريوش بن غنم بن
\( أمية بن لوذان بن سالمoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Qaryuus bin
Ghanm\قريوس بن غنم.") waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol iyo lix iyo
toddobaatan) Thaabit bin Hazzaal bin Camr bin Qiryuus\ثابت بن هزال بن عمرو بن قريوس.
Waana nin.
215
Banuu Mardakhahبنومرضخة
Banuu Mardakhah bin Ghanm bin Saalim\ بنومرضخة بن غنم بن سالمwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Boqol iyo toddoba iyo toddobaatan) Maalik bin Al Ddukh-shum bin
Mardakhah\( مالك بن الدخشم بن مرضخةoo u ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Maalik bin Al
Dukh-shum bin Maalik bin Mardakhahمالك بن الدخشم بن مالك بن مرضخة."). Waana nin.
Banuu Lawthaan\ بنولوذانiyo xulafadooda
Banuu Lawthaan bin Saalim\ بنولوذان بن سالمwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Boqol
iyo sideed iyo toddobaatan) Rabiic bin Iyaas bin Camr bin Ghanm bin Umayyah bin
Lawthaan\ربيع بن إياس بن عمرو بن غنم بن أمية بن لوذان, iyo walaalkiis (Boqol iyo sagaal ito
toddobaatan) Waraqah bin Iyaas\ورقة بن إياس. (Boqol iyo sideetan) Camr bin Iyaas عمرو بن
\ إياسoo xaliifkooda ah oo reer Yaman\ يمنah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri Camr bin
Iyaas\ عمرو بن أياسwuxuu la dhashay Rabiic\ ربيعiyo Waraqah\ورقة."). Xulafadooda
Baliyyi\ بليu dhashayna, kana sii ah Banii Ghusaynah\( بني غصينةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Ghusaynah\ غصينةwaa hooyadood, aabohoodna waa Camr bin Cumaarah عمرو
\بن عمارة.") waxaa goob joog ka ahaa (Boqol iyo kow iyo sideetan) Al Mujath-thar bin
Thiyaad bin Camr bin Zumrah bin Camr bin Cumaarah bin Maalik ibnu Cusaynah bin
Camr bin Butayrah bin Mashnuwwu bin Qasrayn bin Taym bin Iraash bin Caamir bin
Cumaylah bin Qismiil bin Faaraan bin Baliyyi bin Camr bin Al Khafaaf bin
Qudaacah المجذر بن ذياد بن عمرو بن زمرة بن عمرو بن عمارة بن مالك إبن عصينة بن عمرو بن بتيرة بن
مشنو بن قسرين بن تيم بن إراش بن عامر بن عميلة بن قسميل بن فاران بن بلي بن عمرو بن الخفاف بن
\( قضاعةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Qasr bin Tamiim bin
Iraashah\قسر بن تميم بن إراشة, iyo Qismiil bin Faaraan\قسميل بن فاران. Al Mujath-thar\المجذر
magaciisuna waa Cabdu Allaahi\عبد هللا."). (Boqol iyo laba iyo sideetan) Cubaadah bin Al
Khashkhaash bin Camr bin Zumzumah\عبادة بن الخشخاش بن عمرو بن زمزمة. (Boqol iyo
saddex iyo sideetan) Naxxaab bin Thaclabah bin Xazamah bin Asram bin Camr bin
Cumaarah\( نحاب بن ثعلبة بن حزمة بن أصرم بن عمرو بن عمارةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaa la yiraahdaa Baxxaath bin Thaclabah\بحاث بن ثعلبة."). (Boqol iyo afar iyo
sideetan) Cabdu Allaahi bin Thaclabah bin Xazamah bin Asram عبد هللا بن ثعلبة بن حزمة بن
\أصرم. Waxayna yiraahdeen inuu (Boqol iyo shan iyo sideetan) Cutbah bin Rabiicah bin
Khaalid bin Mucaawiyah\ عتبة بن ربيعة بن خالد بن معاويةoo xaliifkooda ah, una dhshay
Bahraa'a\ بهراءuu Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cutbah
bin Bahz\عتبة بن بهز, una dhashay Banii Sulaym\بني سليم."). Waana shan nin.
Banuu Saacidah\بنو ساعدة
Banuu Saacidah bin Kacb bin Al Khazraj\ بنو ساعدة بن كعب بن الخزرج, kana sii ah Banii
Thaclabah bin Al Khazraj bin Saacidah\ بني ثعلبة بن الخزرج بن ساعدةwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Boqol iyo lix iyo sideetan) Abuu Dujaanah Samaak bin Kharshah أبو دجانة
\( سماك بن خرشoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Abuu Dujaanah (Simaak) bin Aws bin
Kharshah bin Lawthaan bin Cabda Wudd bin Zayd bin Thaclabah أبودجانة (سماك) بن أوس بن
\خرش بن لوذان بن عبد ود بن زيد بن ثعلبة."). (Boqol iyo toddoba iyo sideeetan) Al Munthir bin
Camr bin Khunays bin Xaarithah bin Lawthaan bin Cabda Wudd bin Zayd bin
Thaclabah ( المنذر بن عمرو بن خنيس بن حارصة بن لوذان بن عبد ود بن زيد بن ثعلبةoo uu ibnu
216
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Al Munthir bin Camr bin Khanbas المنذر بن
\عمرو بن خنبس."). Waana laba nin.
Banuu Al Badii\بنوالبدي
Banuu Al Badii bin Caamir bin Cawf bin Xaarithah bin Camr bin Al Khazraj bin
Saacidah\ بنوالبدي بن عامر بن عوف بن حارثة بن عمرو بن الخزرج بن ساعدةwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Boqol iyo sideed iyo sideetan) Abuu Usayd Maalik bin Rabiicah bin Al
Badiyyi\أبو أسيد مالك بن ربيعة بن البدي. (Boqol iyo sagaal iyo sideetan) Maalik bin
Mascuud\ مالك بن مسعودoo Al Badii\ البديku lammaan sanaa (oo uu ibnu Hishaamإبن هشام
yiri: "Maalik bin Mascuud bin Al Badiyyi \مالك بن مسعود بن البدي, siduu nin caalin ah iigu
sheegay."). Waana laba nin.
Banuu Dhariifبنوالطريفد
Banuu Dhariif bin Al Khazraj bin Saacidah\ بنوالطريف بن الخزرج بن ساعدةwaxaa Badar\بدر
goob joog ka ahaa (Boqol iyo sagaashan) Cabda Rabbihi bin Xaqq bin Aws bin Waqsh
bin Thaclabah bin Dhariif\عبد ربه بن حق بن أوس بن وقش بن ثعلبة بت طريف. Waana nin.
Xulafadooda Juhaynah\ جهينةwaxaa goob joog ka ahaa (Boqol iyo kow sagaashan) Kacbu
bin Ximaar bin Thaclabah\( كعب بن حمار بن ثعلبةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa
la yiraahdaa Kacb bin Jammaar\كعب بن جمار, wuxuuna u dhashay Ghubshaan\غبشان.").
(Boqol iyo laba iyo sagaashan) Damrah\ ضمرةiyo (Boqol iyo saddex iyo sagaashan)
Ziyaadزياد, iyo (Boqol iyo afar iyo sagaashan) Basbas\ بسبسilmo Camr\( عمروoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Damrah iyo Ziyaad\ ضمرة بن زيادwaxaa dhalay Bishr\بشر.").
(Boqol iyo shan iyo sagaashan) Cabdu Allaahi bin Caamir\عبد هللا بن عامر, una dhshay
Baliyyi\بلي. Waana shan nin.
Banuu Jusham\بنوجشم
Banuu Jusham bin Al Khazraj\\ بنوجشم بن الحزرج, kana sii ah Banii Salimah bin Sacd bin
Caliyyi bin Asad bin Saaridah bin Taziid bin Jusham bin Al Khazraj بني سلمة بن سعد بن علي
\بن أسد بن ساردة بن تزيد بن جشم بن الخزرج, kana sii ah Banii Xaraam bin Kacb bin Ghanm bin
Kacb bin Salimah\ بني حرام بن كعب بن غنم بن كعب بن سلمةwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa
(Boqol iyo lix iyo sagaashan) Khiraash bin Al Simmah bin Camr bin Al Jamuux bin Zayd
bin Xaraam\خراش بن السمة بن عمرو بن الجموح بن زيد بن حرام. (Boqol iyo toddoba iyo
sagaashan) Al Xubaabu bin Al Munthiru bin Al Jamuux bin Zayd bin Xaraam الحباب بن
\المنذر بن جموح بن زيد بن حرام. (Boqol iyo sideed iyo sagaashan) Cumayr bin Al Xumaamu
bin Al Jamuuxu bin Zayd bin Xaraam\عمير بن الحمام بن الجموح بن زيد بن حرام. (Boqol iyo
sagaal iyo sagaashan) Tamiim, mawlaha Khiraash bin Al Simmah\تميم مولى خراش بن السمة.
(Laba boqol) Cabdu Allaahi bin Camr bin Xaraam bin Thaclabah bin Xaraam عبد هللا بن
\عمرو بن حرام بن ثعلبة بن حرام. (Laba boqol iyo kow) Mucaath bin Camr bin Al Jamuux معاذ
\بن عمرو بن الجموح. (Laba boqol iyo labo) Mucawwith bin Camr bin Al Jamuux bin Zayd
bin Xaraam\معوذ بن عمرو بن الجموح بن زيد بن حرام. (Laba boqol iyo saddex) Khallaad bin
Camr bin Al Jamuux bin Zayd bin Xaraam\خالد بن عمرو بن الجموح بن زيد بن حرام. (laba boqol
iyo afar) Cuqbah bin Caamir bin Naabii bin Zayd bin Xaraam عقبة بن عامر بن نبي بن زيد بن
\حرام. (Laba boqol iyo shan) Xabiib bin Aswad\حبيب بن أسود, mawlahooda. (Laba boqol
217
iyo lix) Thaabit bin Thaclabah bin Zayd bin Al Xaarith bin Xaraam ثابت بن ثعلبة بن زيد بن
\الحارث بن حرام. (laba boqol iyo toddoba) Thaclabah\ثعلبة, ahna midka la yiraahdo Al
Jithcu\الجذع. (Laba boqol iyo sideed) Cumayr bin Al Xaarith bin Thaclabah bin Al
Xaarith bin Xaraam\( عمير بن الحارث بن ثعلبة بن الحارث بن حرامoo uu ibnu Hishaam\إبن هشام
yiri: "Cumayr bin Al Xaarith bin Labdah bin Thaclabah\عمير بن الحارث بن لبده بن ثعلبة." Ibnu
Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri: "Inta halkaan Al Jamuux\ الجموحnagu soo maray waa Al
Jamuux bin Zayd bin Xaraam\الجموح بن زيد بن حرام, intaan ka ahayn awoowaha Al Simmah
bin Camr\السمة بن عمرو, kanoo ah Al Jamuuxu bin Xaraam\الجموح بن حرام."). Waana laba
iyo toban nin.
Banuu Cubayd\ بنوعبيدiyo xulafadooda
Banuu Cubayd bin Cadiyy bin Ghanm bin Kacb bin Salimah بنوعبيد بن عدي بن غنم بن كعب
\بن سلمة, kana sii ah Banii Khunsaa' bin Sinaan bin Cubayd \ بني خنساء بن سنان بن عبيدwaxaa
Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo sagaal) Bishr bin Al Baraa' bin Macruur bin
Sakhr ibnu Maalik ibnu Khansaa'\بشر بن البراء بن معرور بن صخر إبن مالك إبن الخنساء. (Laba
boqol iyo toban) Al Dh-dhufaylu bin Al Nnucmaanu ibnu Khansaa' الطفيل بن النعمان إبن
\الخنساء. (Laba boqol iyo kow iyo toban) Sinaan bin Sayfiyyi bin Sakhr ibnu Khansaa' سنان
\بن صيفي بن صخر إبن خنساء. (Laba boqol iyo laba iyo toban) Cabdu Allaahi bin Al Jaddu
bin Qays bin Sakhr ibnu Khansaa'\ \عبد هللا بن الجد بن قيسبن صخر إبن خنساء. (Laba boqol iyo
saddex iyo toban) Cutbah bin Cabdu Allaahi bin Sakhr ibnu Khansaa' عتبة بن عبد هللا بن
صخر إبن خنساء. (Labo boqol iyo afar iyo toban) Jabbaar bin Sakhr bin Umayyah ibnu
Khansaa'\( جبار بن صخر بن أمية إبن خنساءoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la
yirahdaa Jabbaar bin Sakhr bin Umayyah bin Khunaas\جبار بن صخر بن أمية بن خناس.").
(Laba bool iyo shan iyo toban) Khaarijah bin Xumayyir\خارجة بن حمير. (Laba boqol iyo lix
iyo toban) Cabdu Allaahi bin Xumayyir\عبد هللا بن حمير, oo labadooduba xaliif la yihiin,
una dhashay Ashjac\أشجع, oo gala Banii Duhmaan\بني دهمان. Waana sagaal nin.
Banuu Khunaas\بنوخناس
Banuu Khunaas bin Sinaan Cubayd\ بنوخناس بن سنان بن عبيدwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka
ahaa (Laba boqol iyo toddoba iyo toban) Yaziid bin Al Munthir bin Sarx bin Khunaas يزيد
\بن المنذر بن سرح بن خناس. (Laba boqol iyo sideed iyo toban) Macqil bin Al Munthir bin
Sarx bin Khunaas\معقل بن المنذر بن سرح بن خناس. (Laba boqol iyo sagaal iyo toban) Cabdu
Allaahi bin Al Nnucmaanu bin Baldamah\( عبد هللا بن النعمان بن بلدمةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Waxaana la yiraahdaa Bulthumah\ بلذمةiyo Buldumah\بلدمة.") (Laba boqol iyo
labaatan) Al Daxxaaku bin Xaarithah bin Zayd bin Thaclabah bin Cubayd bin
Cadiyy\الضحاك بن حارثة بن زيد بن ثعلبة بن عبيد بن عدي. (Laba boqol iyo kow labaatan) Sawaad
bin Zurayq bin Thaclabah bin Cubayd bin Cadiyy\( سواد بن زريق بن ثعلبة بن عبيد بن عديoo
uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Sawaad bin Rizn bin Zayd bin
Thaclabah\سواد بن رزن بن زيد بن ثعلبة."). (laba boqol iyo laba iyo labaatan) Macbad bin
Qays bin Sakhr bin Xaraam bin Rabiicah bin Cadiyy bin Ghanm bin Kacb bin
Salimah\( معبد بن قيس بن صخر بن حرام بن ربيعة بن عدي بن غنم بن كعب بن سلمةoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaana la yiri: Macbad bin Qays bin Sayfiyyi bin Sakhr bin
Xaraam bin Rabiicah\معبد بن قيس بن صيفي بن صخر بن حرام بن ربيعة."). (Laba boqol iyo
218
saddex iyo labaatan) Cabdu Allaahi bin Qays bin Sakhr bin Xaraam bin Rabiicah bin
Cadiyy bin Ghanm\عبد هللا بن قيس بن صخر بن حرام بن ربيعة بن عدي بن غنم. Waana toddoba nin.
Banuu Al Nucmaan\بنوالنعمان
Banuu Al Nnucmaanu bin Sinaan bin Cubayd\ بنوالنعمان بن سنان بن عبيدwaxaa Badar\بدر
goob joog ka ahaa (Laba boqol iyo afar iyo labaatan) Cabdu Allaahi bin Cabdi Manaaf
bin Al Nnucmaanu\عبد هللا بن عبد مناف بن النعمان. (Laba boqol iyo shan iyo labaatan) Jaabir
bin Cabdu Allaahi bin Ri'aab bin Al Nnucmaanu\جابر بن عبد هللا بن رئاب بن النعمان. (Laba
boqol iyo lix iyo labaatan) Khulaydah bin Qays bin Al Nnucmaanu\خليدة بن قيس بن النعمان.
(Laba boqol iyo toddoba iyo labaatan) Al Nnucmaanu bin Sinaanu\النعمان بن سنان,
mawlahooda. Waana afar nin.
Banuu Sawaad\بنوسواد
Banuu Sawaad bin Ghanm bin Kacb bin Salimah\\ بنوسواد بن غنم بن كعب بن سلمة, kana sii ah
Banii Xadiidah bin Camr bin Ghanm bin Sawaad\( بني حديدة بن عمرو بن غنم بن سوادoo uu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Camr bin Sawaad\عمرو بن سواد, oo Sawaad\ سوادma laha wiil
la yiraahdo Ghanm\غنم.") waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo sideed iyo
labaatan) Abuu Al Munthir\أبو المنذر, waana Yaziid bin Caamir bin Xadiidah يزيد بن عامر بن
\حديدة. (Laba boqol iyo sagaal iyo labaatan) Sulaym bin Camr bin Xadiidah سليم بن عمرو بن
\حديدة. (Laba boqol iyo soddon) Qudhbah bin Caamir bin Xadiidahقطبة بن عامر بن حديدة.
(Laba boqol iyo kow iyo soddon) Cantarah, mawlaha Sulaym bin Camr عنترة مولى سليم بن
\( عمروoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cantarah\ عنترةwuxuu u dhashay Banii Sulaym
bin Mansuur\بني سليم بن منصور, wuxuuna ka sii yahay Banii Thakwaan\بني ذكوان."). Waana
afar nin.
Banuu Cadiyy bin Naabii\بنوعدي بن نابي
Banuu Cadiyy bin Naabii bin Camr bin Sawaad bin Ghanm بنوعدي بن نابي بن عمرو بن سواد
\ بن غنمwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo laba iyo soddon) Cabs bin
Caamir bin Cadiyy\عبس بن عامر بن عدي. (Laba boqol iyo saddex iyo soddon) Thaclabah
bin Ghanamah bin Cadiyy\ثعلبة بن غنمة بن عدي. (Laba boqol iyo afar iyo soddon) Abuu Al
Yasar\أبو اليسر, ahna Kacb bin Camr bin Cabbaad bin Camr bin Ghanm bin Sawaad كعب بن
\عمرو بن عباد بن عمرو بن غنم بن سواد. (Laba boqol iyo shan iyo soddon) Sahl bin Qays bin
Abii Kacb bin Al Qayn bin Kacb bin Sawaad\سهل بن قيس بن أبي كعب بن القين بن كعب بن سواد.
(Lababoqol iyo lix iyo iyo soddon) Camr bin Dhalq bin Zayd bin Umayyah bin Sinaan
bin Kacb bin Ghanm\عمرو بن طلق بن زيد بن أمية بن سنان بن كعب بن غنم. (Laba boqol iyo
toddoba iyo soddon) Mucaath bin Jabal bin Camr bin Aws bin Caa'ith bin Cadiyy bin
Kacb bin Cadiyy bin Udayy bin Sacd bin Caliyyi bin Asad bin Saaridah bin Taziid bin
Jusham bin Al Khazraj bin Xaarithah bin Thaclabah bin Camr bin Caamir معاذ بن جبل بن
عمرو بن أوس بن عائذ بن عدي بن كعب بن عدي بن أدي بن سعد بن علي بن أسد بن ساردة بن تزيد بن جشم بن
\( الخزرج بن حارثة بن ثعلبة بن عمرو بن عامرoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Aws bin
Cabbaad bin Cadiyy bin Kacb bin Camr bin Udayy bin Sacd أوس بن عباد بن عدي بن كعب بن
\عمرو بن أدي بن سعد." Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri: "Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu
219
Mucaath bin Jabal معاذ بن جبلugu abtiriyey Banii Sawaad\بني سواد, kamana uusan dhalan
ee waa ku lammaansan yahay.").
Magacda ragga jebiyay ilaahyada Banii Salimah\بني سلمة
Ragga jejebiyay asnaamtay Banii Salimah\ بني سلمةcaabudi jireen waa: Mucaath bin
Jabal معاذ بن جبلiyo Cabdu Allaahi bin Unays\عبد هللا بن أنيس, iyo Thaclabah bin
Ghanmah\ثعلبة بن غنمة, waxayna ka tirsan yihiin Banii Sawaad bin Ghanm\بني سواد بن غنم.
Banuu Zurayq\بنوزريق
Banuu Zurayq bin Caamir bin Zurayq bin Cabda Xaarithah bin Maalik bin Ghadb bin
Jusham bin Al Khazraj\ بنوزريق بن عامر بن زريق بن عبد حارثة بن مالك بن غضب بن جشم بن الخزرج,
kana sii ah Banii Mukhallad bin Caamir bin Zurayq\( بني مخلد بن عامر بن زريقoo u ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Caamir bin Al Azraq\عامر بن األزرق.") waxaa
Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo sideed iyo soddon) Qays bin Muxsin bin
Khaalid bin Mukhallad\( قيس بن محصن بن خالد بن مخلدoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waa Qays bin Xisn\قيس بن حصن."). (Laba boqol iyo sagaal iyo soddon) Abuu Khaalid,
ahna Al Xaarithu bin Qays bin Khaalid bin Mukhallad\ الحارث بن قيس بن خالد بن مخلد،أبو خالد.
(Laba boqol iyo afartan) Abuu Cubaadah, ahna Sacd bin Cuthmaan bin Khaladah bin
Mukhallad\ سعد بن عثمان بن خلدة بن مخلد،أبو عبيدة, iyo walaalkiis (Laba boqol iyo kow iyo
afartan) Cuqbah bin Cuthmaan bin Khaladah bin Mukhallad\عقبة بن عثمان بن خلدة بن مخلد.
(Laba boqol iyo laba iyo afartan) Thakwaan bin Cabdu Qays bin Khaladah bin
Mukhallad\ذكوان بن عبد قيس بن خلدة بن مخلد. (Laba boqol iyo saddex iyo afartan) Mascuud
bin Khaladah bin Caamir bin Mukhallad\مسعود بن خلدة بن عامر بن مخلد. Waana toddoba nin.
Banuu Khaalid\بنوخالد
Banuu Khaalid bin Caamir bin Zurayq\ بنوخالد بن عامر بن زريقwaxaa Badar\ بدرgoob joog
ka ahaa (Laba boqol iyo afar iyo afartan) Cabbaad bin Qays bin Caamir bin Khaalid عباد
\بن قيس بن عامر بن خالد. Waana nin.
Banuu Khaldah\بنوخلدة
Banuu Khaldah bin Caamir bin Zurayq\ بنوخلدة بن عامر بن زريقwaxaa Badar\ بدرgoob joog
ka ahaa (Laba boqol iyo shan iyo afartan) Ascad bin Yaziid bin Al Faakih bin Zayd bin
Khaladah\أسعد بن يزيد بن الفاكه بن زيد بن خلدة. (Laba boqol iyo lix iyo afartan) Al Faakih waa
bin Bishr bin Al Faakih bin Zayd bin Khaladah\( الفاكه بن بشر بن الفاكه بن زيدةبن خلدةoo uu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: " Busr bin Al Faakih\بسر بن الفاكه."). (laba boqol iyo toddoba
iyo afartan) Mucaath bin Maacis bin Qays bin Khaladah\معاذ بن ماعص بن قيس بن خلدة, iyo
walaalkiis (Laba boqol iyo sideed iyo afartan) Caa'ith bin Maacis bin Qays bin
Khaladah\عائذ بن ماعص بن قيس بن خلجة. (Laba boqol iyo sagaal iyo afartan) Mascuud bin
Sacd bin Qays bin Khaladah\مسعود بن سعد بن قيس بن خلدة. Waana shan nin.
220
Banuu Al Cajlaan\بنو العجالن
Banuu Al Cajlaan bin Camr bin Caamir bin Zurayq\بنو العجالن بن عمرو بن عامر بن زريق
waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo konton) Rifaacah bin Raafic bin Al
Cajlaan\ رفاعة بن رافع بن العجالنiyo walaalkiis (Laba boqol iyo kow iyo konton) Khallaad
bin Raafic bin Maalik bin Al Cajlaan\خالد بن رافع بن مالك بن العجالن. (Laba boqol iyo laba
iyo konton) Cubayd bin Zayd bin Caamir bin Al Cajlaan\عبيد بن زيد بن عامر بن العجالن.
Waana saddex nin.
Banuu Bayaadah\بنوبياضة
Banuu Bayaadah bin Caamir bin Zurayq\ بنوبياضة بن عامر بن زريقwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Laba boqol iyo saddex iyo konton) Ziyaad bin Labiid bin Thaclabah bin
Sinaan bin Caamir bin Cadiyy bin Umayyah bin Bayaadah زيد بن لبيد بن ثعلبة بن سنان بن عامر
\بن عدي بن أمية بن بياضة. (Laba boqol iyo afar iyo konton) Farwah bin Camr bin Wathfah
bin Cubayd bin Caamir bin Bayaadah\( فروة بن عمرو بن وذفة بن عبيد بن عامر بن بياضةoo uu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Wadfah\ودفة."). (Laba boqol iyo shan iyo
konton) Khaalid bin Qays bin Maalik bin Al Cajlaan bin Caamir bin Bayaadah خالد بن قيس
\بن مالك بن العجالن بن عامر بن بياضة. (Laba boqol iyo lix iyo konton) Rujaylah bin Thaclabah
bin Khaalid bin Thaclabah bin Caamir bin Bayaadah رجيلة بن ثعلبة بن خالد بن ثعلبة بن عامر بن
\( بياضةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Rukhaylah\رخيلة."). (Laba
boqol iyo toddoba iyo konton) Cadhiyyah bin Nuwayrah bin Caamir bin Cadhiyyah bin
Caamir bin Bayaadah\عطية بن نويرة بن عامر بن عطية بن عامر بن بياضة. (laba boqol iyo sideed
iyo konton) Khaliifah bin Cadiyy bin Camr bin Maalik bin Caamir bin Fuhayrah bin
Bayaadah\( خليفة بن عدي بن عمرو بن مالك بن عامر بن فهيرة بن بياضةoo uu ibnu Hishaam\إبن هشام
yiri: "Waxaa la yiraahdaa Caliifah\عليفة."). Waana lix nin.
Banuu Xabiib\بنوجبيب
Banuu Xabiib bin Cabdi Xaarithah bin Maalik bin Ghadb bin Jusham bin Al Khazraj
\ بنوجبيب بن عبد حارثة بن مالك بن غضب بن جشم بن الخزرجwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa
(Laba boqol iyo sagaal iyo konton) Raafic bin Al Mucallaa bin Lawthaan bin Xaarithah
bin Cadiyy bin Zayd bin Thaclabah bin Zayd Manaat bin Xabiib رافع بن المعلى بن لوذان بن
\حارثة بن عدي بن زيد بن ثعلبة بن زيد مناة بن جبيب. Waana nin.
Banuu Al Nnajjaar\بنوالنجار
Banuu Al Nnajjaar\ بنوالنجار, ahna Taymu Allaahi bin Thaclabah bin Camr bin Al
Khazraj\تيم هللا بن ثعلبة بن عمرو بن الخزرج, kana sii ah Banii Ghanm bin Maalik bin Al
Nnajjaar\بني غنم بن مالك بن النجار, kana sii ah Banii Thaclabah bin Cabda Cawf bin
Ghanm\ بني ثعلبة بن عبد عوف بن غنمwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo
lixdan) Abuu Ayyuub Khaalid bin Zayd bin Kulayb bin Thaclabah أبو أيوب خالد بن زيد بن
\كليب بن ثعلبة. Waana nin.
221
Banuu Cusayrah\بنوعسيرة
Banuu Cusayrah bin Cabd Cawf bin Ghanm\ بنوعسيرة بن عبد عوف بن غنمwaxaa Badar\بدر
goob joog ka ahaa (Laba boqol iyo kow iyo lixdan) Thaabit bin Khaalid bin Al
Nnucmaanu bin Khansaa' bin Cusayrah\( ثابت بن خالد بن النعمان بن خنساء بن عسيرةoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Cusayr \ عسيرiyo Cushayrah\عشيرة."). Waana
nin.
Banuu Camr\بنوعمرو
Banuu Camr bin Cabd Cawf bin Ghanm\ بنوعمرو بن عبد عوف بن غنمwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Laba boqol iyo laba iyo lixdan) Cumaarah bin Xazm bin Zayd bin
Lawthaan bin Camr\عمارة بن حزم بن زيد بن لوذان بن عمرو. (Laba boqol iyo saddex iyo lixdan)
Suraaqah bin Kacb bin Cabdu Al Cuzzaa bin Ghaziyyah bin Camr سراقة بن كعب بن عبد العزى
\بن غزية بن عمرو. Waana laba nin.
Banuu Cubayd bin Thaclabah\بنوعبيد بن ثعلبة
Banuu Cubayd bin Thaclabah bin Ghanm\ بنوعبيد بن ثعلبة بن غنمwaxaa Badar\ بدرgoob joog
ka ahaa (Laba boqol iyo afar iyo lixdan) Xaarithah bin Al Nnucmaanu bin Zayd bin
Cubayd\حارثة بن النعمان بن زيد بن عبيد. (Laba boqol iyo shan iyo lixdan) Sulaym bin Qays
bin Fahd, Fahd\ سليم بن قيس بن فهدmagaciisuna waa Khaalid bin Qays bin Cubayd خالد بن
\( قيس بن عبيدoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Xaarithah bin Al Nnucmaanu bin Nafc
bin Zayd\حارثة بن النعمان بن نفع بن زيد."). Waana laba nin.
Banuu Caa'ith\ بنوعائذiyo xulafadooda
Banuu Caa'ith bin Thaclabah bin Ghanm\( بنوعائذ بن ثعلبة بن غنمoo u ibnu Hishaamإبن هشام
yiri: "Waxaana la yiraahdaa Caabid\عابد.") waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba
boqol iyo lix iyo lixdan) Suhayl bin Raafic bin Abii Camr bin Caa'ith سهيل بن رافع بن أبي
\عمرو بن عائذ. (Laba boqol iyo toddoba iyo lixdan) Cadiyy bin Al Zaghbaa'\عدي بن الزغباء,
oo xaliifkooda ah una dhashay Juhaynah\جهينة. Waana laba nin.
Banuu Zayd\بنوزيد
Banuu Zayd bin Thaclabah bin Ghanm\ بنوزيد بن ثعلبة بن غنمwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka
ahaa (Laba boqol iyo sideed iyo lixdan) Mascuud bin Aws bin Zayd \مسعود بن أوس بن زيد.
(Laba boqol iyo sagaal iyo lixdan) Abuu Khuzaymah bin Aws bin Zayd bin Asram bin
Zayd\أبوخيثمة بن أوس بن زيد بن أصرم بن زيد. (Laba boqol toddobaatan) Raafic bin Al Xaarith
bin Sawaad bin Zayd\رافع بن الحارث بن سواد بن زيد. Waana saddex nin.
Banuu Sawaad\ بنوسوادiyo xulafadooda
Banuu Sawaad bin Maalik bin Ghanm\ بنوسواد بن مالك بن غنمwaxaa Badar\ بدرgoob joog
ka ahaa (Laba boqol iyo kow iyo toddobaatan) Cawf\ عوفiyo labadiisa walaal (Laba
boqol iyo laba iyo toddobaatan) Mucawwith\ معوذiyo (Laba boqol iyo saddex iyo
222
toddobaatan) Mucaath\ معاذilmo Al Xaarith bin Rifaacah bin Sawaad الحارث بن رفاعة بن
\سواد. Waana ilamaha Al Cafraa'\العفراء, oo hooyadood ah (oo uu Ibnu Hishaam\إبن هشام
yiri inuu nasabkeedu yahay: "Cafraa' bintu Cubayd bin Thaclabah bin Cubayd bin
Thaclabah bin Ghanm bin Maalik bin Al Nnajjaar عفراء بنت عبيد بن ثعلبة بن عبيد بن ثعلبة بن
\غنم بن مالك بن انجار. Waxaana la yiri: Rifaacah bin Al Xaarith bin Sawaad رفاعة بن الحارث بن
\)سواد. (Laba boqol iyo afar iyo toddobaatan) Al Nnucmaanu bin Camr bin Rifaacah bin
Sawaad\( النعمان بن عمرو بن رفاعة بن سوادoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaana la
yiri: Nucaymaan\نعيمان."). (Laba boqol iyo shan iyo toddobaatan) Caamir bin Mukhallad
bin Al Xaarith bin Sawaad\عامر بن مخلد بن الحارث بن سواد. (Laba boqol iyo lix iyo
toddobaatan) Cabdu Allaahi bin Qays bin Khaalid bin Khaladah bin Al Xaarith bin
Sawaad\عبد هللا بن قيس بن خالد بن خلدة بن الحارث بن سواد. (Laba boqol iyo toddoba iyo
toddobaatan) Cusaymah عصيمةoo xaliifkooda ah una dhashay Ashjac\أشحع. (Laba boqol
iyo sideed iyo toddobaatan) Wadiicah bin Camr\ وديعة بن عمروoo ah xaliifkooda una
dhashay Juhaynah\جهينة. (Laba boqol iyo sagaal iyo toddobaatan) Thaabit bin Camr bin
Zayd bin Cadiyy bin Sawaad\ثابت بن عمرو بن زيد بن عدي بن سواد, iyo siday yiraahdeen (Laba
boqol iyo sideetan) Abaa Al Xamraa'\أبا الحمراء, mawlaha Al Xaarithu ibnu Cafraa' الحارث
\إبن عفراء, inuu Badar\ بدرgoob jood ahaa (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Abuu Al
Xamraa'\ أبو الحمراءwaa mawlaha Al Xaarithu bin Rifaacah\الحارث بن رفاعة."). Waana toban
nin.
Banuu Caamir bin Maalik\بنوعامر بن مالك
Banuu Caamir bin Maalik bin Al Nnajjaar\ بنوعامر بن مالك بن النجار, oo Caamir\ عامرwaa
Mabthuul\مذبول, kana sii ah Banii Catiik bin Camr bin Mabthuul\بني عتيك بن عمرو بن مذبول
waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo kow iyo sideetan) Thaclabah bin
Camr bin Mixsan bin Cumar bin Catiik\ثعلبة بن عمرو بن محصن بن عمر بن عتيك. (Laba boqol
iyo labo iyo sideetan) Sahl bin Catiik bin Camr bin Al Nnucmaanu bin Catiik سهل بن عتيك
\بن عمرو بن النعمان بن عتيك. (Laba boqol iyo saddex iyo sideetan) Al Xaarithu bin Al
Ssummah bin Camr bin Catiik\ الحارث بن الصمة بن عمرو بن عتيكoo lugi uga jabtay Al
Rrawxaa'\الروحاء, uuna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, siiyay
sahamkiisa. Waana saddex nin.
Banuu Camr bin Maalik\بنوعمرو بن مالك
Banuu Camr bin Maalik bin Al Nnajjaar\ بنوعمرو بن مالك بن النجار, waana Banuu
Xudaylah\بنوحديلة, waxayna ka sii yihiin Banii Qays bin Cubayd bin Zayd bin
Mucaawiyah bin Camr bin Maalik bin Al Nnajjaar بني قيس بن عبيد بن زيد بن معاوية بن عمرو بن
\( مالك بن النجارoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Xudaylah\ حديلةnasabkeedu waa
Xudaylah bintu Maalik bin Zaydu Allaahi bin Xabiib bin Cabdu Xaarithah bin Maalik
bin Ghadb bin Jusham bin Al Khazraj حديلة بنت مالك بن زيد هللا بن حبيب بن عبد حارثة بن مالك بن
\غضب بن جشم بن الخزرج, waana hooyada dhashay Mucaawiyah bin Camr bin Maalik bin Al
Nnajjaar\معاوية بن عمرو بن مالك بن انجار, oo Banuu Mucaawiyah\ بنو معاويةayaday ku nasab
sheegtaan.") waxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo afar iyo sideetan)
Ubayya bin Kacb bin Qays \أبي بن كعب بن قيس. (Laba boqol iyo shan iyo sideetan) Anas bin
Mucaath bin Anas bin Qays\أنس بن معاذ بن أنس بن قيس. Waana laba nin.
223
Banuu Cadiyy bin Camr\بنو عدي بن عمرو
Banuu Cadiyy bin Camr bin Maalik bin Al Nnajjaar\( بنو عدي بن عمرو بن مالك بن النجارoo
uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waana Banuu Maghaalah bintu Cawf bin Cabdi Manaat
bin Camr bin Maalik bin Kinaanah bin Khuzaymah بنو مغالة بنت عوف بن عبد منات بن عمرو بن
\مالك بن كنانة بن خزيمة. Waxaana la yiraahdaa inay u dhalatay Banii Zurayq \بني زريق. Waana
hooyada dhashay Cadiyy bin Camr bin Maalik bin Al Nnajjaar عدي بن عمرو بن مالك بن
\النجار, oo sidaasay Banuu Cadiyy\ بنو عديayada ugu nasab sheegtaan.") waxaa Badar\بدر
goob joog ka ahaa (Laba boqol iyo lix iyo sideetan) Aws bin Thaabit bin Al Munthir bin
Xaraam bin Camr bin Zayd Manaat bin Cadiyy أوس بن ثابت بن المنذر بن حرام بن عمرو بن زيد
\مناة بن عدي. (Laba boqol iyo toddoba iyo sideetan) Abuu Shaykh Ubayya bin Thaabit bin
Al Munthir bin Xaraam bin Camr bin Zayd Manaat bin Cadiyy أبو شيخ أبي بن ثابت بن المنذر
\( بن حرام بن عمرو بن زيد مناة بن عديoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Abuu Shaykh
Ubayya bin Thabit\أبو أبي بن ثابت, walaalka la dhashay Xassaan bin Thaabit\حسان بن ثابت.").
(Laba boqol iyo sideed iyo sideetan) Abuu Dhalxah, ahna Zayd bin Sahl bin Al Aswad
bin Xaraam bin Camr bin Zayd Manaat bin Cadiyy زيد بن سهل بن األسود بن حرام بن،أبو طلحة
\عمرو بن زيد مناة بن عدي. Waana saddex nin.
Banuu Cadiyy bin Al Nnajjaar\بنوعدي بن النجار
Banuu Cadiyy bin Al Nnajjaar\ بنوعدي بن النجار, kana sii ah Banii Cadiyy bin Caamir bin
Ghanm bin Al Nnajjaar\ بني عدي بن عامر بن غنم بن النجارwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa
(Laba boqol iyo sagaal iyo sideetan) Xaarithah bin Suraaqah bin Al Xaarith bin Cadiyy
bin Maalik bin Cadiyy bin Caamir\حارثة بن سراقة بن الحارث بن عدي بن مالك بن عدي بن عامر.
(Laba boqol iyo sagaashan) Camr bin Thaclabah bin Wahb bin Cadiyy bin Maalik bin
Cadiyy bin Caamir\عمرو بن ثعلبة بن وهب بن عدي ين مالك بن عدي بن عامر, loona yaqaanno
Abuu Xakiim\أبوحكيم. (Laba boqol iyo kow sagaashan) Saliidh bin Qays bin Camr bin
Catiik bin Maalik bin Cadiyy bin Caamir\سليط بن قيس بن عمرو بن عاتك بن مالك بن عدي بن عامر.
(Laba boqol iyo laba iyo sagaashan) Abuu Saliidh, ahna Usayrah bin Camr أسيرة،أبو سليط
\بن عمرو. (Laba boqol iyo saddex iyo sagaashan) Camr Abuu Khaarijah bin Qays bin
Maalik bin Cadiyy bin Caamir\عمرو أبو خارجة بن قيس بن مالك بن عدي بن عامر. (Laba boqol
iyo afar iyo sagaashan) Thaabit bin Khansaa' bin Camr bin Maalik bin Cadiyy bin
Caamir\ثابت بن خنساء بن عمرو بن مالك بن عدي بن عامر. (Laba boqol iyo shan iyo sagaashan)
Caamir bin Umayyah bin Zayd bin Al Xasxaas bin Maalik bin Cadiyy bin Caamir عامر بن
\أمية بن زيد بن الحسحاس بن مالك بن عدي بن عامر. (Laba boqol iyo lix iyo sagaashan) Muxriz
bin Caamir bin Maalik bin Cadiyy bin Caamir\محرز بن عامر بن مالك بن عدي بن عامر. (Laba
boqol iyo toddoba iyo sagaashan) Sawaad bin Ghaziyyah bin Uhayb \ سواد بن غزيةoo
xaliifkooda ah una dhashay Baliyyi \( بليoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: 'Waxaana la
yiraahdaa Sawwaad\سواد."). Waana sideed nin.
Banuu Xaraam bin Jundub\بنوحرام بن جندب
Banuu Xaraam bin Jundub bin Caamir bin Ghanm bin Cadiyy bin Al Nnajaar بنوحرام بن
\\ جندب بن عامر بن غنم بن عدي بن النجارwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Laba boqol iyo
sideed iyo sagaashan) Abuu Zayd, ahna Qays bin Sakan bin Qays bin Zacuuraa' bin
Xaraam\ قيس بن سكن بن قيس بن زعوراء بن حرام،أبوزيد. (Laba boqol iyo sagaal iyo sagaashan)
224
Abuu Al Acwar bin Al Xaarith bin Thaalim bin Cabs bin Xaraam أبو األعور بن الحارث بن ظالم
\( بن عبس بن حرامoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaana la yirahdaa Abuu Al
Acwarأبو األعور: Al Xaarithu bin Thaalim\الحارث بن ظالم."). (Saddex boqol) Sulaym bin
Milxaan\سليم بن ملحان. (Saddex boqol iyo kow) Xaraam bin Milxaan\حرام بن ملحان. Milxaan
magaciisuna waa Maalik bin Khaalid bin Zayd bin Xaraam \مالك بن خالد بن زيد بن حرام.
Waana afar nin.
Banuu Maazin bin Al Nnajjaar iyo xulafadooda\بنومازن بن النجار
Banuu Maazin bin Al Nnajjaar\ بنومازن بن النجار, kana sii ah Banii Cawf bin Mabthuul bin
Camr bin Ghanm bin Maazin\ بني عوف بن مذبول بن عمرو بن غنم بن مازنwaxaa Badar\ بدرgoob
joog ka ahaa (Saddex boqol iyo labo) Qays bin Abii Sacsacah قيس بن أبي صعصعة. Sacsacah
magaciisuna waa Camr bin Zayd bin Cawf\عمرو بن زيد بن عوف. (Saddex boqol iyo saddex)
Cabdu Allaahu bin Kacb bin Camr bin Cawf\عبد هللا بن كعب بن عمرو بن عوف. (Saddex boqol
iyo afar) Cusaymah\عصيمة, oo ah xaliifkooda una dhashay Banii Asad bin bin
Khuzaymah\بني أسد بن خزيمة. Waana saddex nin.
Banuu Khansaa' bin Mabthuul\بنوخنساء بن مذبول
Banuu Khansaa' bin Mabthuul bin Camr bin Ghanm bin Maazin بنوخنساء بن مذبول\ بنوخنساء
\ بن مذبول بن عمرو بن غنم بن مازنwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Saddex boqol iyo
shan) Abuu Daauud Cumayr bin Caamir bin Maalik bin Khansaa' أبوداود عمير بن عامر بن
\مالك بن خنساء. (Saddex boqol iyo lix) Suraaqah bin Camr bin Cadhiyyah bin
Khansaa'\سراقة بن عمر بن عطية بن خنساء. Waana laba nin.
Banuu Thaclabah bin Maazin\بنوثعلبة بن مازن
Banuu Thaclabah bin Maazin bin Al Nnajjaar\ بنوثعلبة بن مازن بن النجارwaxaa Badar\بدر
goob joog ka ahaa (Saddex boqol iyo toddoba) Qays bin Mukhallad bin Thaclabah bin
Sakhr bin Xabiib bin Al Xaarith bin Thaclabah قيس بن مخلد بن ثعلبة بن صخر بن حبيب بن الحارث
\بن ثعلبة. Waana nin.
Banuu Diinaar bin Al Nnajjaar\بنو دينار بن النجار
Banuu Diinaar bin Al Nnajjaar\ بنو دينار بن النجار, kana sii ah Banii Mascuud bin Cabdu Al
Ash-hal bin Xaarithah bin Diinaar bin Al Nnajjaar بني مسعود بن عبد األشهل بن حارثة بن دينار بن
\ النجارwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Saddex boqol iyo sideed) Al Nnucmaanu bin
Cabdu Camr bin Mascuud\النعمان بن عبد عمرو بن مسعود. (Saddex boqol iyo sagaal) Al
Daxxaaku bin Cabdu Camr bin Mascuud\الضحاك بن عبد عمرو بن مسعود. (Saddex boqol iyo
toban) Sulaym bin Al Xaarith bin Thaclabah bin Kacb bin Xaarithah bin Diinaar سليم بن
\الحارث بن ثعلبة بن كعب بن حارثة بن دينار, waana Al Daxxak\ الضحاكiyo Al Nnucmaanu\النعمان
ilmu Cabdi Camr\ عبد عمروwalaalkood ay isku hooyo yihiin. (Saddex boqol iyo kow
toban) Jaabir bin Khaalid bin Cabdu Al Ash-hal bin Xaarithah جابر بن خالد بن عبد األشهل بن
\حارثة. (Saddex boqol iyo laba iyo toban) Sacd bin Suhayl bin Cabdu Al Ash-hal سعد بن
\سهيل بن عبد األشهل. Waana shan nin.
225
Banuu Qays bin Maalik\بنوقيس بن مالك
Banuu Qays bin Maalik bin Kacb bin Xaarithah bin Diinaar bin Al Nnajjaar بنوقيس بن مالك
\ بن كعب بن حارثة بن دينار بن النجارwaxaa Badar\ بدرgoob joog ka ahaa (Saddex boqol iyo
saddex iyo toban) Kacb bin Zayd bin Qays\كعب بن زيد بن قيس. (Saddex boqol iyo afar iyo
toban) Bujayr bin Abii Bujayr\بجير بن أبي بجير, oo xaliifkooda ah (oo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Bujayr\ بجيرwuxuu u dhashay Cabs bin Baghiid bin Rayth bin Ghadhafaan عبس
\بن بغيض بن ريث بن غطفان, kana sii ah Banii Jathiimah bin Rawaaxah\بني جذيمة بن رواحة.").
Waana laba nin."
Wadarta ragga Al Khazraj\ الخزرجBadar\ بدرgoob joogga ka ahaa
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Wadarta ragga Al Khazraj\ الخزرجoo Badar\ بدرgoob joogga ka ahaa waa boqol iyo
toddobaatan nin."
Wadarta Badriyyiinta\ البدريينoo dhan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Dhammaan muslimiinta Badar\ بدرgoob joogga ka ahayd, kana kooban
Muhaajiriinta\ المهاجرينiyo Ansaarta\ األنصارka qayb gashay, ahna inta saham iyo ajarba la
siiyey waa saddex boqol iyo afar iyo toban nin, oo kala ah saddex iyo sideetan
Muhaajiriinta\ المهاجرينka mid ah, kow iyo lixdan Al Aws \األوسka mid ah iyo boqol iyo
toddobaatan Al Khazraj\ الخزرجka mid ah."
Intuusan ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقxusin
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Inta badan ee culummado waxay Al Khazraj\ الخزرجku dareen inay Badar\ بدرka qayb
galeen, kana sii yihiin Banii Al Cajlaan bin Zayd bin Ghanm bin Saalim bin Cawf bin
Camr bin Cawf bin Al Khazraj بني العجالن بن زيد بن غنم بن سالم بن عوف بن عمرو بن عوف بن
\الخزرج: (Kow) Cityaanu bin Maalik bin Camr bin Al Cajlaan عتيان بن مالك بن عمرو بن
\العجالن. (Labo) Mulayl bin Wabarah bin Khaalid bin Al Cajlaan مليل بن وبرة بن خالد بن
\العجالن. (Saddex) Cismah bin Al Xusayn bin Wabarah bin Khaalid bin Al Cajlaan عصمة بن
\الحصين بن وبرة بن خالد بن العجالن. Rerr Banii Xabiib bin Cabdu Xaarithah bin Maalik bin
Ghadb bin Jusham bin Al Khazraj\بني حبيب بن عبد حارثة بن مالك بن غضب بن جشم بن الخزرج,
waana Banii Zurayq\ بني وريقwaxaa goob joog ka ahaa (Kow) Hilaal bin Al Mucallaa bin
Lawthaan bin Xaarithah bin Cadiyy bin Zayd bin Thaclabah bin Maalik bin Zayd Manaat
bin Xabiib\هالل بن المعلى بن لوذان بن حارثة بن عدي بن زيد بن ثعلبة بن مالك بن زيد مناة بن حبيب."
Muslimiinta Badar\ بدرku shahiiday
Muslimiinta Maalinta Badar\ بدرshahiiday ayagoo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, la jira, una dhashay Quraysh \قريش, kana sii ah Banii Al Mudh-dhalib
bin Cabdi Manaaf\ بني المطلب بن عبد منافwaa (Kow) Cubaydah bin Al Xaarith bin Al
Mudh-dhalib\عبيدة بن الحارث بن المطلب. Waxaana dilay Cutbah bin Rabiic\عتبة بن ربيعة
226
oo ligtiisa gooyey. Markaasuu wuxuu ku dhintay Al Safraa'\الصفراء, markuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المينةu gaddoomay. Waana nin.
Banuu Zuhrah\بنوزهرة
Banii Zuhra bin Kilaab\ بنوزهرة بن كالبwaxaa ka shahiiday Maalinta Badar\( بدرLabo)
Cumayr bin Abii Waqqaas bin Uhayb bin Cabda Manaaf bin Zuhra عمير بن أبي وقاص بن
\أهيب بن عبد مناف بن زهرة, (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waana walaalka la dhsahay
Sacd bin Abii Waqqaas\سعد بن أبي وقاص."). (Saddex) Thuu Al Sh-shimaalayni bin
Cabdi Camr bin Nadlah\ ذوالشمالين بن عبد عمرو بن نضلةoo xaliifkooda ah, una dhashay
Khuzaacah\خزاعة, kana sii ah Banii Ghubshaan\بني غبشان. Waana laba nin.
Banuu Cadiyy\بنوعدي
Banii Cadiyy bin Kacb bin Lu'ayy\ بنوعدي بن كعب بن لؤيwaxaa ka shahiiday Maalinta
Badar\( بدرAfar) Caaqil bin Al Bukayr\عقيل بن البكير, oo xaliifkooda ah una dhashay Banii
Sacd bin Layth bin Bakr bin Cabdi Manaat bin Kinaanah بني سعد بن ليث بن بكر بن عبد مناة بن
\كنانة. (Shan) Mihjac\مهجع, mawlaha Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب, Waana
laba nin.
Banuu Al Xaarith bin Fihr\بنو الحارث بن فهر
Qurayshta\ قريشBanii Al Xaarith bin Fihr\ بنو الحارث بن فهرwaxaa ka shahiiday Maalinta
Badar\( بدرLix) Safwaanu bin Baydaa'\صفوان بن بيضاء. Waana nin. Wadarta
Muhaajirinta\ المهاجرينshahiidayna waa lix.
Ansaarta\األنصار
Ansaartana\ األنصار, kana sii ah Banii Camr bin Cawf\ بني عمرو بن عوفwaxaa Maalinta
Badar\ بدرka shahiiday (Toddoba) Sacdu bin Khaythamah\سعد بن خيثمة. (Sideed) Mubashshir bin Cabdu Al Munthir bin Zanbar\مبشر بن عبد المنذر بن زنبر. Waana laba nin.
Banuu Al Xaarith bin Al Khazraj\بنو الحارث بن الخزرج
Banii Al Xaarith bin Al Khazraj\ بنو الحارث بن الخزرجwaxaa Maalinta Badar\ بدرka
shahiiday (Sagaal) Yaziid bin Al Xaarithيزيد بن الحارث, waana midka la yiraahdo ibnu
Fusxum\فسحم. Waana nin.
Banuu Salimah\بنوسلمة
Banii Salimah\ بنوسلمة, kana sii ah Banii Xaraam bin Kacb bin Ghanm bin Kacb bin
Salimah\ بني حرام بن كعب بن غنم بن كعب بن سلمةwaxaa Maalinta Badar\ بدرka shahiiday
(Toban) Cumayr bin Al Xumaamu\عمير بن الحمام. Waana nin.
227
Banuu Xabiib\بنوحبيب
Banii Xabiib bin Cabdi Xaarithah bin Maalik bin Ghadb bin Jusham بنوحبيب بن عبد حارثة بن
\ مالك بن غضب بن جشمwaxaa Maalinta Badar\ بدرka shahiiday (Kow iyo toban) Raafic bin
Al Mucallaa\رافع بن المعلى. Waana nin.
Banuu Al Nnajjaar\بنوالنجار
Banii Al Nnajjaar\ بنوالنجارwaxaa Maalinta Badar\ بدرka shahiiday (Laba iyo toban)
Xaarithah bin Suraaqah bin Al Xaarith\حارثة بن سراقة بن الحارث. Waana nin.
Banuu Ghanm\بنوغنم
Banii Ghanm bin Maalik bin Al Nnajjaar\ بنوغنم بن مالك بن النجارwaxaa Maalinta Badar\بدر
ka shahiiday (Saddex iyo toban) Cawf bin Al Xaarith\ عوف بن الحارثiyo walaalkiis (Afar
iyo toban) Mucawwith bin Al Xaarith bin Rifaacah bin Sawaad معوذ بن الحارث بن رفاعة بن
\سواد, waana ilmo Al Cafraa'\العفراء.
Wadarta Ansaarta\ األنصارshahiidayna wa sideed."
Wadarta shahiidiinta\ شهداءMaalinta Badar\بدر
Wadarta msulimiinta ku shahiidday Maalinta Badar\ بدرayagoo la socda Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa afar iyo toban nin, oo lixna tahay
Muhaajiriin\المهاجرين, sideedna Ansaarta\األنصار. Allaaw dhammaantood raalli ka noqo,
ayaga iyo annagaba.
Gaalada Maalinta Badar\ بدرla dilay
Qurayshta\ قريشBanuu Cabdu Shams\بنوعبد شمس
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Quraysh\ قريشwaxaa Maalinta Badar\ بدرlaga dilay, kana sii ah Banii Cabdi Shams bin
Cabdu Manaaf\( بني عبد شمس بن عبد منافKow) Xanthalah bin Abii Sufyaan bin Xarb bin
Umayyah bin Cabdi Shams\( حنظلة بن أبي سفيان بن حرب بن أمية بن عبد شمسwaxaana dilay
Zaydu bin Xaarithah\زيد بن حارثة, mawlaha Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامu yiri. Waxaana la yiri: waxaa dilkiisa wadaagay
Xamzah\ حمزةiyo Calii\ عليiyo Zayd\زيد, siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامu yiri). (Labo) Al
Xaarithu bin Al Xadramiyyu\الحرث بن الحضرمي. (Saddex) Caamir bin Al Xadramiyyu عامر
\بن الحضرمي, oo ah labadooda xaliif. (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cammaar bin
Yaasir\ عمار بن ياسرwuxuu dilay Caamir\عامر. Walaalkiis Al Xaarithuna\ الحرثwaxaa dilay
Al Nnucmaanu bin Casr\النعمان بن العصر, oo Al Aws\ األوسxaliifkooda ah.") (Afar) Cumayr
bin Abii Cumayr\ عمير بن أبي عميرiyo (Shan) wiilkiisa, oo labadooduba waa mawaalidooda
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cumayr bin Abii Cumayr عمير بن أبي عميرwaxaa dilay
Saalim mawlaha Abii Xuthayfah\سالم مولى حذيفة.") (Lix) Cubaydah bin Saciid bin Al Caas
bin Umayyah bin Cabdi Shams\عبيدة بن سعيد بن العاص بن أمية بن عبد شمس, waxaana dilay Al
228
Zzubayru bin Al Cawwaamu\الزبير بن العوام. (Toddoba) Al Caas bin Saciid bin Al Caas
bin Umayyah\العاص بن سعيد بن العاص بن أمية, waxaana dilay Calii bin Abii Dhaalib علي بن
\أبي طالب. (Sideed) Cuqbah bin Abii Mucaydh bin Abii Camr bin Umayyah bin Cabdi
Shams\عقبة بن أبي معيط بن أبي عامر بن أمية بن عبد شمس, waxaan dilay Thaabit bin Abii Al
Aqlax\ ثابت بن أبي األقلحoo u dhashay Banii Camr bin Cawf\ بني عمرو بن عوفisagoo qafaal
ah dagaalka kaddib, sidaan usoo aragnay, markuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ku amray (ibnu Hishaamna\ إبن هشامuu yiri: "Waxaa la yiri inuu dilay Caliyyu
bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب."). (Sagaal) Cutbah bin Rabiicah bin Cabdu Shams عتبة
\بن ربيعة بن عبد شمس, waxaana dilay Cubaydah bin Al Xaarith bin Al Mudh-dhalib عبيدة بن
\( الحارث بن المطلبoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa diliddiisa wadaagay isaga
iyo Xamzah حمزةiyo Caliyyuعلي."). (Toban) Shaybah bin Rabiicah bin Cabdu Shams شيبة
\بن ربيعة بن عبد شمس, waxaana dilay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib حمزة بن عبد
\المطلب. (Kow iyo toban) Al Waliidu bin Cutbah bin Rabiicah\الوليد بن عتبة بن ربيعة,
waxaana dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب. (Laba iyo toban) Caamir bin
Cabdu Allaahi\عامر بن عبد هللا, oo xaliifkooda ah una dhashay Anmaar bin Baghiid أنمار بن
\بغيض, waxaana dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب. Waana laba iyo toban
nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Nawfal\بنونوفل
Banii Nawfal bin Cabdi Manaaf\ بنونوفل بن عبد منافwaxaa laga dilay (Saddex iyo toban)
Al Xaarithu bin Caamir bin Nawfal\الحارث بن عامر بن نوفل, waxaana dilay, sida la wariyay,
Khabiib bin Isaaf\ خبيب بن إسافoo u dhashay Banii Al Xaarith bin Al Kjazraj بني الحارث بن
\الخزرج. (Afar iyo toban) Dhucaymah bin Cadiyy bin Nawfal\طعيمة بن عدي بن نوفل,
waxaana dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب. Waxaana la yiraahdaa oo kale
waxaa dilay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب. Waana laba nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Asad\بنوأسد
Qurayshta\ قريشBanii Asad bin Cabdu Al Cuzzaa bin Qusayy\بنوأسد بن عبد العزى بن قصي
waxaa laga dilay (Shan iyo toban) Zamcah bin Al Aswad bin Al Mudh-dhalib bin
Asad\( زمعة بن األسود بن المطلب بن أسدoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri waxaa dilay Thaabit
bin Al Jithc\ ثابت بن الجذعoo u dhashay Banii Xaraam\بني حرام. Waxa kaloo la yiri waxaa
wada dilay Xamzah حمزةiyo Caliyyu bin Abii Dhaalib)"علي بن أبي طالب. (Lix iyo toban)
Al Xaarithu bin Zamcah\( الحارث بن زمعةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaana dilay
Cammaar bin Yaasir\عمار بت ياسر.") (Toddoba yo toban) Caqiil bin Al Aswad bin Al
Mudh-dhalib\( عقيل بن األسود بن المطلبoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaana dilay
Xamzah حمزةiyo Caliyyu عليoo dilkiisa wadaagay.") (Sideed iyo toban) Abuu Al
Bakhtariyyu\أبوالبختري, ahna Al Caas bin Hishaam bin Al Xaarith bin Asad العاص بن هشام بن
\الحارث بن أسد, waxaana dilay Al Mujath-thar bin Thiyaad المجذر بن ذيادAl Balawii\البلوي
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Abuu Al Bakhtarii\ أبو البختريwaa Al Caas bin
Haashim\العاص بن هاشم."). (Sagaal iyo toban) Nawfal bin Khuwaylid bin Asad نوفل بن خويلد
\بن أسد, waana ibnu Al Cadawiyyah\إبن العدوية, Cadiiyyiga\ عديKhuzaacah\خزاحة, waana
midka xarig iskula xiray Abu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقiyo Dhalxah bin Cubaydu
229
Allaahi\ طلحة بن عبيد هللاmarkay islaameen, oo sidaasaa labadooda loo oran jiray Al
Qariinayni\ القرينينoo ah labada isku lammaansan. Wuxuuna ka mid aha shayaadiinta
Quraysh\قريش, waxaana dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب. Waana shan nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Cabdu Al Ddaar\بنوعبد اللدار
Qurayshta\ قريشBanii Cabdu Al Ddaar bin Qusayy\ بنوعبد اللدار بن قصيwaxaa laga dilay
(Labaatan) Al Nadru bin Al Xaarith bin Kaladah bin Calqamah bin Cabdu Manaaf bin
Cabdu Al Ddaar\النضر بن الحارث بن كلدة بن علقمة بن عبد مناف بن عبد الدار, waxaana dilay
Caliyyu bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبisagoo qafaal ah, kuna dilay Al Safraa'\الصفراء,
sida la sheegay, markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, isagoo Al
Madiinah\ المدينةusoo guddoomay ku amray (ibnu Hishaamna\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Wuxuu ku dilay Al Uthayli\ األثيلmeesha la yiraahdo -oo u dhexeysa Badar\ بدرiyo
tuulada la oran jiray Al Safraa'\ الصفراءoo maanta la yiraahdo Al Waasidhah\الواسطة, siduu
Al Baladiyyu\ البالديyiri-. Waxaana la yiraahdaa Al Nadru bin Al Xaarithu bin Calqamah
bin Kaladah bin Cabdi Manaaf\النضر بن الحارث بن علقمة بن كلدة بن عبد مناف."). (Kow iyo
labaatan) Zayd bin Mulays \زيد بن مليص, mawlaha Cumayr bin Haashim bin Cabdi Manaaf
bin Cabdu Al Ddaar\ عمير بن هاشم بن عبد مناف بن عبد الدارoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaa dilay Bilaal bin Rabaax\بالل بن رباح, mawlaha Abii Bakr\أبي بكر. Zayd\ زيدwuxuu
ahaa xaliifka Banii Cabdu Al Ddaarبني عبد الدار, una dhashay Banii Maazin bin Maalik bin
Camr bin Tamiim\بني مازن بن مالك بن عمرو بن تميم. Waxaana kaloo la yiri waxaa dilay Al
Miqdaadu bin Camr\المقداد بن عمرو."). Waana laba nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Taym bin Murrah\بنو تيم بن مرة
Banii Taym bin Murrah\ بني تيم بن مرةwaxaa laga dilay (Laba iyo labaatan) Cumayr bin
Cuthmaan bin Camr bin Kacb bin Sacd bin Taym\عمير بن عثمان بن عمرو بن كعب بن سعد بن تيم
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalib علي بن أبي
طالب. Waxaa kaloo la yiri waxaa dilay Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf عبد الردمن بن
\عوف.") (Saddex iyo labaatan) Cuthmaan bin Maalik bin Cubaydu Allaahi bin
Cuthmaan bin Camr bin Kacb\عثمان بن مالك بن عبيد هللا بن عثمان بن عمرو بن كعب, waxaana
dilay Suhayb bin Sinaan\صهيب بن سنان. Waana laba nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Makhzuum\بنومخزوم
Qurayshta\ قريشBani Makhzuum binYaqthah bin Murrah\ بنومخزوم بن يقظة بن مرةwaxaa
laga dilay (Afar iyo labaatan) Abuu Jahl bin Hishaam\أبوجهل بن هشام, magaciisuna waa
Camr bin Hishaam bin Al Mughiirah bin Cabdu Allaahi bin Camr bin Makhzuum عمرو بن
\هشام بن المغيرة بن عبد هللا بن مخزوم. Waxaa seef ku dhuftay Mucaath bin Camr bin Al
Jamuux\معاذ بن عمرو بن الجموح, markaasuu lugta ka gooyey. Isagana waxaa seef ku dhuftay
Abu Jahl\ أبوجهلwiilkiisa Cikrimah\ عكرمةoo gacanta uga gooyey. Kaddib waxaa Abuu
Jahl أبوجهلseeftiisa la dhacay Mucawwith ina Cafraa'\ معوذ بن عفراءoo dhigay, kana tegey
isagoo ay weli nafi ku dambeyso. Markaasaa waxaa dhammaystiray Cabdu Allaahi bin
Mascuud\ عبد هللا بن مسعودoo madaxiisa gooyey markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, amray in maydka laga soo dhex raadiyo. (Shan iyo labaatan) Al Caas
230
bin Hishaam bin Al Mughiirah bin Cumar bin Makhzuum العاص بن هشام بن المغيرة بن عمر بن
\مخزوم, waxaana dilay Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب. (Lix iyo labaatan)
Yaziid bin Cabdu Allaahi\يزيد بن عبد هللا, oo xaliifkooda ah, una dhashay Bani Tamiim بني
\( تميمoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Wuxuuna kasii yahay Camr bin Taym \عمرو بن تيم,
wuxuuna ahaa geesi, waxaana dilay Cammaar bin Yaasir\عمار بن ياسر."). (Toddoba iyo
labaatan) Abuu Musaafic Al Ashcarii\ أبومسافع األشعريoo xaliifkooda ah (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaa dilay Abuu Dujaanah Al Ssaacidii\أبودجانة الساعدي.")
(Sideed iyo labaatan) Xarmalah bin Camr\حرملة بن عمرو, oo xaliifkooda ah (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa dilay Khaarijah bin Zayd bin Abii Zuhayr خارجة بن زيد بن أبي
\زهير, una dhashay Balxaarith bin Al Khazraj\بلحارث بن الخزرج. Waxaa kaloo la yiri: bal
waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب, siduu ibnu Hishaam\ إبن هشامu
yiri. "). Xarmalah\ حرملةwuxuu u dhashay Al Asad\األسد. (Sagaal iyo labaatan) Mascuud
bin Abii Umayyah bin Al Mughiira \(مسعود بن أبي أمية بن المغيرةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب."). (Soddon) Abuu
Qays bin Al Waliidu bin Al Mughiirah\( أبوقيس بن الوليد بن المغيرةoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Waxaa dilay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب.") (Kow
iyo soddon) Abuu Qays bin Al Faakih bin Al Mughiirah\أبوقيس بن الفاكه بن المغيرة, waxaana
dilay Caliyyu bin Abii Dhaalib( علي بن أبي طالبoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaana kaloo la yiri bal waxaa dilay Cammaar bin Yaasir \عمار بن ياسر."). (Laba iyo
soddon) Rifaacah bin Abii Rifaacah bin Caabid bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin
Makhzuu\( رفاعة بن أبي رفاعة بن عابد بن عبد هللا بن عمر بن مخزومoo uu ibnu Hishaam\إبن هشام
yiri: "waxaa dilay Sacd bin Al Rrabiic\ سعد بن الربيعoo u dhashay Balxaarith bin Al
Khazraj\بلحارث بن الخزرج."). (Saddex iyo soddon) Al Munthiru bin Abii Rifaacah bin
Caabid\( المنذر بن أبي رفاعة بن عابدoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaa dilay Macn bin
Cadiyy bin Al Jaddu bin Al Cajlaan\ معن بن عدي بن الجد بن العجالنoo ah xaliifka Banii
Cubayd bin Zayd bin Maalik bin Cawf bin Camr\بني عبيد بن زيد بن مالك بن عوف بن عمرو.").
(Afar iyo soddon) Cabdu Allaahi bin Al Munthir bin Abii Rifaacah bin Caabi عبد هللا بن
\(المنذر بن أبي رفاعة بن عابيoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaa dilay Caliyyu bin Abii
Dhaalibعلي بن أبي طالب."). (Shan iyo soddon) Al Saa'ibu bin Abii Al Saa'ib bin Caabid
bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin Makhzuum\السائب بن أبي السائب بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: Al Ssaa'ibu bin Abii Al Ssaa'ibالسائب بن أبي السائب
wuxuu ahaa shariika Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, uuna kusoo
arooray Xadiithka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam: " نعم الشريك
اليشاري وال يماري.السائبNicma al shariiku Al Ssaa'ibu. Laa yushaarii wa laa
yumaarii", oo macnihiisu yahay: "Wuxuu ahaa nin nicmo leh oo lala shirkoobo,
wuxuuna ahaa mid aan ahayn macangag wax ku dhega, aanna murmin." Hore ayuuna u
islaamay, islaannimadiisuna ay suubanaatay, sida nasoo gaartay. Oo sidaasuu ibnu
Hishaam\ إبن هشامku diiday in isagoo gaal ah Badar\ بدرlagu dilay. Runta Rabbi ayaa og.
Ibnu Shihaab Al Zuhriyyu\ إبن شهاب الزهريwuxuu ka wariyay Cubaydu Allaahi bin
Cutbah\ عبيد هللا بن عتبةoo ibnu Cabbaas\ إبن عباسka wariyay inuu Al Ssaa'ibu bin Abii
Al Ssaa'ibu bin Caabid bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin Makhzuum السائب بن أبي السائب بن
\ عبد هللا بن عمر بن مخزومuu ka mid ahaa kuwa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, baayacay oo Quraysh\ قريشka mid ah, uuna Maalinta Al Jicraanah\يوم الجعرانة
ghanaa'imta Xunayn\ حنينwax ka siiyey. Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقghayrkiisna waxay xuseen
inuu dilay Al Zzubayru bin Al Cawwaamuالزبير بن العوام."). (Sidaan hore ugu soo
231
aragnay kitaabkaan Taxana Siirada ah, wuxuu Nabigu, Sallallaahu Calayhi Wasallam,
intuu yaraa ka shaqaynjiray isagoo buuraha Makkah\ مكةari ku raaca oo ijaar ku qaata.
Kaddib markuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, nin dhallinyaro ah noqday, iyo
Nabinnimada horteed wuxuu noqday ganacsade gaddisley ah, siday kuwuu ibnu Al
Athiir\ إبن األثيرka mid yahay u wariyeen. Ganacsigaasna waxaa shirko la ahaa, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ninka la yiraahdo Al Saa'ibu bin Abii Al Saa'ibi السائب بن أبي
السائب. Abuu Al Saa'ibna أبو السائبmagaciisu waa Sayfii bin Caa'ith bin Cabdu Allaahi bin
Cumar bin Makhzuum\صيفي بن عائذ بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم, Al Qurashiyyi\القريشي, Al
Makhzuumii\المخزومي. Ibnu Athiir\ إبن األثيرkitaabkiisa Usudu Al Ghaabah\ أسد الغابةwuxuu
ibnu Shihaab\ إبن شهابuga wariyay inuu Al Saa'ibu ibnu Al Saa'ib السائب بن أبي السائب
yahay midkuu Rasuulka Ilaahay, Sallallaahu Calayhi Wasallam, ka yiri: " نعم الشريك
اليشاري وال يماري.السائبNicma al shariiku. Kaana laa yushaarii, wa laa yumaarii".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye: "Wuxuu ahaa nin nicmo leh oo lala shirkoobo,
wuxuuna ahaa mid aan ahayn macangag wax ku dhega, aanna murmin." Waxaa isaguna
sidaas u wariyay ibnu Cabdu Al Barr\إبن عبد البر, kuna wariyay kitaabkiisa Al
Istiicaabu\األستيعاب, kana wariyay Abuu Cumar\أبوعمر, mawlaha Mujaahidمجاهد.
Mujaahid مجاهدwuxuu Al Saa'ib السائبlaftiisa ka wariyay inuu yiri: "Waxaan u imid
Rasuulka Ilaahay, Sallallaahu Calayhi Wasallam. Markaasey i ammaaneen, ayna
wanaaggeyga sheegeen. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallallaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri: "أنا أعلمكم بهAnaa aclamukum bihi", oo macneheedu yahay: "Anigaa isaga
idiinku aqoon badan". Waxaan iri: "Run ayaad sheegtay, aabahay iyo hooyaday ayaan
kugu furanayaaye, waxaan ahaa shariigaaga, waxaadna tahay nin lala shirkoobo oo nicmo
leh, adigoo aan wax khayaaneyn, anna murmayn." Waxaa Xadiithka wariyay Saddexda.).
(Lix iyo soddon) Al Aswadu bin Cabdu Al Asad bin Hilaal bin Cabdu Allaahi bin Cumar
bin Makhzuum\األسود بن عبد األسد بن هالل بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم, waxaana dilay Xamzah
bin Cabdu Al Mudh-dhalibحمزة بن عبد المطلب. (Toddoba iyo soddon) Xaajibu bin Al
Ssaa'ibu bin Cuwaymir bin Camr bin Caa'ith bin Cabdu bin Cimraan حاجب بن السائب بن
\( عويمر بن عمرو بن عائذ بن عبد بن عمرانoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la
yiraahdaa Caa'ith bin Cimraan bin Makhzuum\عائذ بن عمران بن مخزوم. Waxaa kaloo la
yiraahdaa waa Xaajiz bin Al Ssaa'ib\حاجز بن السائب. Waxaana dilay Xaajib bin Al
Saa'ib حاجب بن السائبCalii bin Abii Dhaalib)"علي بن أبي طالب. (Sideed iyo soddon)
Cuwaymir bin Al Ssaa'ibu bin Cuwaymir\( عويمر بن السائب بن عويمرoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "waxaa dilay Al Nnucmaanu bin Maalik Al Qawqalii \النعمان بن مالك القوقلي
ayagoo isku soo baxay."). (Sagaal iyo soddon) Camr bin Sufyaan\عمرو بن سفيان. (Afartan)
Jaabir bin Sufyaan\جابر بن سفيان, oo ah laba xaliif una dhashay Dhayyi'\( طيءoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Camr\ عمروwaxaa dilay Yaziid bin Ruqaysh\يزيد بن رقيش.
Jaabirna\ جابرwaxaa dilay Abuu Burdah bin Nayyaar\أبو بردة بن نيار."). Waana toddoba iyo
toban nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Sahm\بنوسهم
Banii Sahm bin Camr bin Husays bin Kacb bin Lu'ayy بنوسهم بن عمرو بن هصيص بن كعب بن
\\ لؤيwaxaa laga dilay (Kow iyo afartan) Munabbih bin Al Xajjaaj bin Caamir bin
Xuthayfah bin Sacd bin Sahmمنبه بن الحجاد بن عامر بن حذيفة بن سعد بن سهم, waxaana dilay
Abuu Al Yasar\ أبو اليسرoo u dhashay Banii Salimah\بني سلمة, iyo isagaas wiilkiisa (Labo
iyo afartan) Al Caasu bin Munabbih bin Al Xajjaaj\( العاص بن منبه بن الحجاجoo uu ibnu
232
Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالب.").
(Saddex iyo afartan) Nubayh bin Al Xajjaaj bin Caamir\( نبيه بن الحجاج بن عامرoo uu ibnu
Hishaam yiri: "waxaa dilay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib حمزة بن عبد المطلبiyo
Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصoo wada dilay."). (Afar iyo afartan) Abuu Al
Caas bin Qays bin Cadiyy bin Sacd bin Sahm\( أبو العاص بن قيس بن عدي بن سعد بن سهمoo uu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب.
Waxaa kaloo la yiri Al Nnucmaanu bin Maalik Al Qawqalii\النعمان بن مالك القوقلي. Waxaa
kaloo la yiri Abuu Dujaanah\أبودجانة."). (Shan iyo afartan) Caasim bin Cawf bin
Dubayrah bin Sucayd bin Sacd bin Sahm\( عاصم بن عوف بن ضبيرة بن سعيد بن سعد بن سهمoo
uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxaa dilay Abuu Al Yasar أبو اليسرoo u dhashay Banii
Salimah\بني سلمة.").
Qurayshta\ قريشBanuu Jumax\بنوجمح
Qurayshta\ قريشBanii Jumax bin Camr bin Husays bin Kacb bin Lu'ayy بنوجمح بن عمرو
\ بن هصيص بن معب بن لؤيwaxaa laga dilay (Lix iyo afartan) Umayyah bin Khalaf bin Wahb
bin Xuthaafah bin Jumax\أمي بن خلف بن وهب بن حذافة بن جمح, waxaana dilay rag
Ansaarta\ األنصارah oo u dhashay Banii Maazin\( بني مازنoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaa la yiraahdaa bal waxaa dilay Mucaath ibnu Cafraa'\ معاذ بن عفراءiyo Khaarijah bin
Zayd خارجة بن زيدiyo Khabiib bin Isaaf \خبيب بن إساف, oo dilkiisa wadaagay."). (Toddoba
iyo afartan) Iyo wiilkiisa Caliyyu bin Umayyah bin Khalafعلي بن أمية بن خلفد, oo uu dilay
Cammaar bin Yaasir\عمار بن ياسر. (Sideed iyo afartan) Aws bin Micyar bin Lawthaan bin
Sacd bin Jumax\أوس بن معير بن لوذان بن سعد بن جمح, (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب. Waxaa kaloo la yiri bal waxaa
dilay Al Xusayn bin Al Xaarith bin Al Mudh-dhalib\ الحسين بن الحارث بن المطلبiyo
Cuthmaan bin Mathcuun\ عثمان بن مظعونoo wada dilay."). Waana saddex nin.
Qurayshta\ قريشBanuu Caamir\بنوعامر
Qurayshta\ قريشBanuu Caamir bin Lu'ayy\ بنوعامر بن لؤيwaxaa laga dilay (Sagaal iyo
afartan) Mucaawiyah bin Caamir\ معوذ بن عامرoo xaliifkooda ah una dhashay Cabdi
Qays\عبد قيس, waxaana dilay Caliyyu bin Abii Dhaalib( علي بن أبي طالبoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa waxaa dilay Cukkaashah bin Mixsan عكاشة بن
\محصن."). (Konton) Macbad bin Wahb\معبد بن وهب, oo xaliifkooda ah una dhashay Banii
Kalb bin Cawf bin Kacb bin Caamir bin Layth\بني كلب بن عوف بن معب بن عامر بن ليث, oo ay
wada dileen Khaalid\ خالدiyo Iyaas\ إياسilmo Al Bukayr\( البكيرoo uu ibnu Hishaamإبن هشام
yiri: "Waxaa la yiri waxaa dilay Abuu Dujaanah\أبودجانة."). Waana laba nin."
Tirada guud ee gaalada la dilay
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Wadarta inta lanoo tiriyay oo gaalada Quraysh \ قريشlaga dilay Maalinta Badar\يوم بدر
waa konton nin. Waxaana ii warramay Abuu Cubaydah\ أبوعبيدةoo ka wariyay Abii
Camr\ أبي عمروoo yiri: "Gaalada waxaa Maalinta Badar يوم بدرlaga dilay toddobaatan nin,
waxaana laga qafaalay intaasoo kale. Sidaasna waxaa weeyey siduu yiri ibnu Cabbaas إبن
233
\ عباسiyo Saciid bin Al Musayyib\سعيد بن المسيب. Kitaabka Ilaahayna Tacaalaa\هللا تعالى
ِ
waxaa ku dhigan: " َص ْبتُ ْم ِم ْثلَ ْيهَا
َ َص َابتْ ُك ْم ُمص َيبةٌ قَ ْد أ
َ أ ََولَ َّما أAwa lammaa asaabatkum
musiibatun qad asabtum mithlayhaa", ahna Aayadda boqol iyo shan iyo lixdanaad ee
Suuratu Aali Cimraana\ سورة آل عمرانoo macneheedu yahay: "Hadday dhibaato idinku
dhacday waxaad gaalada u geysateen laba jibaarkeeda." Sidaasuu Ilaahy ku leeyahay
asxaabta Uxud\أحد, oo ay ka shahiideen toddobaatan nin: "Waxaad Maalinta Badarيوم بدر
u geysateen laba jibaarka inta idinka shahiidday Uxud\أحد, oo ah todobaatan la dilay iyo
toddobaatan la qafaalay."
Ibnu Hishaam إبن هشامwuxuu yiri:
"Ragga uusan ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقtoddobaatankaas ka xusin waxay kala yihiin:
"Banii Cabdi Shams\بني عبد شمس
(Kow iyo konton) Wahb bin Al Xaarith\وهب بن الحارث, una dhashay Banii Anmaar bin
Baghiid\ بني أنمار بن بغيضoo xaliifkooda ah. (Labo iyo konton) Caamir bin Zayd عامر بن
\ويد, oo xaliifkooda ah oo reer Yaman\ يمنah. Waana laba nin.
Banii Asad\بني أسد
(Saddex iyo konton) Cuqbah bin Zayd\عقبة بن زيد, oo xaliifkooda ah ahna reer Yaman\يمن.
(Afar iyo konton) Cumayr\عمير, mawlohooda. Waana laba nin.
Banii Cabdu Al Ddaar\بني عبد الدار
(Shan iyo konton) Nubayh bin Zayd bin Mulays \نبيه بن زيد بن مليص. (Lix iyo konton)
Cubayd bin Saliidh\ عبيد بن سليطoo xaliifkooda ah una dhashay Banii Qays\بني قيس. Waana
laba nin.
Banii Taym\بني تيم
(Toddoba iyo konton) Maalik bin Cubaydu Allaahi bin Cuthmaan\مالك بن عبيد هللا بن عثمان,
oo ah Dhalxah bin Cubaydu Allaahi bin Cuthmaan\ طلحة بن عبيد هللا بن عثمانwalaalkiis
la qafaalay oo qafaalka ku dhex dhintay, oo markaas inta la dilay lagu tiriyey. Waxaa
kaloo la yiri: (Sideed iyo konton) Camr bin Cabdu Allaahi bin Judcaan عمرو بن عبد هللا بن
\جدعان. Waana laba nin.
Banii Makhzuum\بني مخزوم
(Sagaal iyo konton) Xuthayfah bin Abii Xuthayfah bin Al Mughiirah حذيفة بن أبي حذيفة بن
\المغيرة, oo u dilay Sacd bin Abii Waqqqaas\سعد بن أبي وقاص. (Lixdan) Hishaam bin Abii
Xuthayfah bin Al Mughiirah\هشام بن أبي حذيفة بن المغيرة, oo uu dilay Suhayb bin
Sinaan\صهيب بن سنان. (Kow iyo lixdan) Zuhayr bin Abii Rifaacahزهير بن أبي رفاعة, oo uu
dilay Abuu Usayd Maalik bin Rabiicah\أبوأسيد مالك بن ربيعة. (Laba iyo lixdan) Al Ssaa'ibu
bin Abii Rifaacah\ السائب بن أبي رفاعةoo uu dilay Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf عبد
234
\الرحمن بن عوف. (Saddex iyo lixdan) Caa'ith bin Al Ssaa'ibu bin Cuwaymir عائذ بن السائب
\ بن عويمرoo la qafaalay, oo madaxiisa la furtay kaddibna dariiqa ku dhintay dhaawac uu u
geystay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب. (Afar iyo lixdan)
Cumayr\ عميرoo xaliifkooda ah una dhshay Dhayyi'\طيء. (Shan iyo lixdan) Khayaar\خيار
oo xaliifkooda ah una dhashay Al Qaarah\القارة. Waana toddoba nin.
Banii Jumax\بني جمح
(Lix iyo lixdan) Sabrah bin Maalik\سبرة بن مالك, oo xaliifkooda ah. Waana nin.
Banii Sahm\بني سهم
(Todoba iyo lixdan) Al Xaarithu bin Munabbih bin Al Xajjaajالحارث بن منبه بن الحجاج, oo
uu dilay Suhayb bin Sinaan\صهيب بن سنان. (Sideed iyo lixdan) Caamir bin Cawf bin
Dubayrah\عامر بن عوف بن ضبيرة, walaalka la dhashay Caasim bin Dubayrah\عاصم بن ضبيرة,
waxaana dilay Cabdu Allaahi bin Salimah Al Cajlaanii\عبد هللا بن سلمة العجالني. Waxaana
kaloo la yiri waxaa dilay Abuu Dujaanah\أبودجانة. Waana laba nin."
Ragga Quraysh\ قريشlaga qafaalay Maalinta Badar\يوم بدر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa gaalada Quraysh\ قريشlaga qafaalay Maalinta Badar\ يوم بدر:
Banii Haashim bin Cabdi Manaaf\بني هاشم بن عبد مناف
(Kow) Al Cabbaasu bin Cabdu Al Mudh-dhalib bin Haashim العباس بن عبد المطلب بن
\هاشم, Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, adeerkiis (siduu Al
Suhaylii\ السهيليu yiri). (Labo) Caqiil bin Abii Dhaalib bin Cabdu Al Mudh-dhalib bin
Haashim\عقيل بن أبي طالب بن عبد المطلب بن هاشم. (Saddex)) Nawfal bin Al Xaarith bin
Cabdu Al Mudh-dhalib bin Haashim\نوفل بن الحارث بن عبد المطلب بن هاشم.
Banii Al Mudh-dhalib bin Cabdi Manaaf\بني المطلب بن عبد مناف
(Afar) Al Ssaa'ibu bin Cubayd bin Yaziid bin Haashim bin Al Mudh-dhalib السائب بن عبيد
\بن يزيد بن هاشم بن المطلب. (Shan) Al Nnucmaanu bin Camr bin Calqamah bin Al Mudhdhalib\النعمان بن عمرو بن علقمة بن المطلب. Waana laba nin.
Banii Cabdi Shams\ بني عبد شمسiyo xulafadooda
(Lix) Camr bin Abuu Sufyaan bin Xarb bin Umayyah bin Cabdu Shams عمرو بن أبي سفيان
\بن حرب بن أمية بن عبد شمس. (Toddoba) Al Xaarithu bin Abii Wajzah bin Abii Camr bin
Umayyah bin Cabdi Shams\( الحارث بن أبي وجزة بن أبي عمرو بن أمية بن عبد شمسoo u ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaana la yiraahdaa ibnu Abii Waxrah\إبن أبي وحرة.") (Sideed)
Abuu Al Caas ibnu Al Rrabiic bin Cabdu Al Cuzzaa bin Cabdi Shams أبو العاص إبن الربيع بن
\عبد العزى بن عبد شمس. (Sagaal) Abuu Al Caas bin Nawfal bin Cabdi Shams أبوالعاص بن نوفل
235
\بن عبد شمس. Xulafadoodana (Toban) Abuu Riishah bin Abii Camr\أبو ريشة بن أبي عمرو.
(Kow iyo toban) Camr bin Al Azraq\عمرو بن األورق. (Labo iyo toban) Cuqbah bin Cabdu
Al Xaarith bin Al Xadramii\عقبة بن عبد الحارث بن الحضرمي. Waana toddoba nin.
Banii Nawfal\بني نوفل
(Saddex iyo toban) Cadiyy bin Al Khiyaar bin Cadiyy bin Nawfal عدي بن الخيار بن عدي بن
\نوفل. (Afar iyo toban) Cuthmaan bin Cabdi Shams\ عثمان بن عبد شمسuuna dhalay
Ghazwaan bin Jaabir\ غزوان بن جابرwalaalkiis oo xaliifkooda ah una dhashay Banii
Maazin bin Mansuur\بني مازن بن منصور. (Shan iyo toban) Abuu Thawr\ أبو ثورoo
xaliifkooda ah. Waana saadex nin.
Banii Cabdu Al Ddaar\بني عبد الدار
(Lix iyo toban) Abuu Caziiz bin Cumayr bin Haashim bin Cabdi Manaaf bin Cabdu Al
Ddaar\أبو عزيز بن عمير بن هاشم بن عبد مناف بن عبد الدار. (Toddoba iyo toban) Al Aswadu bin
Caamir\ األسود بن عامرoo xaliifkooda ah, waxayna yiraahdaan: "Annagu waxaan nahay
Banuu Aswadu bin Caamir bin Camr bin Al Xaarith bin Al Ssabaaq بنو أسود بن عامر بن
\عمرو بن الحارث بن السباق." Waana laba nin.
Banii Asad\ بني أسدiyo xulafadooda
(Sideed iyo toban) Al Ssaa'ibu bin Abii Xubaysh bin Al Mudh-dhalib bin Asad السائب بن
\أبي حبيش بن المطلب بن أسد. (Sagaal iyo toban) Al Xuwayrith bin Cabbaad bin Cuthmaan bin
Asad\( الحويرث بن عباد بن عثمان بن أسدoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waa Al Xaarithu
bin Caa'ith bin Cuthmaan bin Asad\الحارث بن عائذ بن عثمان بن أسد."). (Labaatan) Saalim bin
Shammaas\سالم بن الشماس, oo xaliifkooda ah. Waana saddex nin.
Banii Makhzuum\بني مخزوم
(Kow iyo labaatan) Khaalid bin Hishaam bin Al Mughiirah bin Cabdu Allaahi bin Cumar
bin Makhzuum\خالد بن هشام بن المغيرة بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم. (Laba iyo labaatan)
Umayyah bin Abii Xuthayfah bin Al Mughiirah\أمية بن أبي خذيفة بن المغرية. (Saddex iyo
labaatan) Al Waliidu bin Al Waliidu bin Al Mughiirah\الوليد بن الزليد بن المغيرة. (Afar iyo
labaatan) Cuthmaan bin Cabdu Allaahi bin Al Mughiirah bin Cabdu Allaahi bin Cumar
bin Makhzuum\عثمان بن عبد هللا بن المغيرة بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم. (Shan iyo labaatan)
Sayfiyyu bin Abii Rifaacah bin Caabid bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin Makhzuum صيفي
\بن أبي رفاعة بن عابد بن عبد هللا بن عمر بن مخزوم. (Lix iyo labaatan) Abuu Al Munthir bin Abii
Rifaacah bin Cabdu Allaahu bin Cumayr bin Makhzuum أبوالمنذر بن أبي رفاعة بن عبد هللا بن
\عمير بن مخزوم. (Toddoba iyo labaatan) Abuu Cadhaa' Cabdu Allaahi bin Abii Al Ssaa'ib
bin Cabdu Allaahi bin Cumar bin Makhzuum أبو عطاء عبد هللا بن أبي السائب بن عبد هللا بن عمر بن
\مخزوم. (Sideed iyo labaatan) Al Mudh-dhalib bin Xandhab bin Al Xaarith bin Cubayd
bin Cumar bin Makhzuum\المطلب بن حنطب بن الحارث بن عبيد بن عمر بن مخزوم. (Sagaal iyo
labaatan) Khaalid bin Al Aclam\ خالد بن األعلمoo xaliifkooda ah, ahaana, sida la yiri, kan
ugu horreeyey oo dhabarka jeediyay isagoo cararaya. Wuxuuna u dhashay
Khuzaacah\خزاعة. Waxaana la yiri oo kale waa Cuqaylii\عقيلي.Waana sagaal nin.
236
Banii Sahm\بني سهم
(Soddon) Abuu Wadaacah bin Dubayrah bin Saciid bin Sacd bin Sahm أبو وداعة بن ضبيرة
\بن سعيد بن سعد بن سهم, wuxuuna ahaa kan ugu horreya oo qafaalka Badar\ بدرmadaxiisa la
furto, waxaana furtay wiilkiisa Al Mudh-dhalib bin Abii Wadaacah\المطلب بن أبي وداعة.
(Kow iyo soddon) Farwah bin Qays bin Cadiyy bin Xuthaafah bin Sacd bin Sahm فروة بن
\قيس بن حذافة بن سعد بن سهم. (Labo iyo soddon) Xanthalah bin Qabiisah bin Xuthaafah bin
Sacd bin Sahm\حنظلة بن قبيسة بن حذافة بن سعد بن سهم. (Saddex iyo soddon) Al Xajjaaj bin
Qays bin Cadiyy bin Sacd bin Sahm\الحجاج بن قيس بن عدي بن سعد بن سهم. Waana afar nin.
Banii Jumax\بني جمح
(Afar iyo soddon) Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Khalaf bin Wahb bin Xuthaafah bin
Jumax\عبد هللا بن أبي بن خلف بن وهب بن حذافة بن جمح. (Shan iyo soddon) Abuu Cazzah Camr
bin Cabdi bin Cuthmaan bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax أبو عزة عمرو بن عبد بن عثمان بن
\وهب بن حذافة بن جمح. (Lix iyo soddon) Al Faakih, mawlaha Umayyah bin Khalaf الفاكه مولى
\أمية بن خلف. Markaas kaddib waxaa sheegtay Rabaax bin Al Muctarifرباح بن المتعرف,
wuxuuna yiri inuu u dhashay Banii Shamaakh bin Muxaarib bin Fihr بني شماخ بن محارب بن
\فهر. Waxaa kaloo la yiri: Al Faakih\ الفاكهwaa bin Jarwal bin Xithyam bin Cawf bin
Ghadb bin Shamaakh bin Muxaarib bin Fihr جرول بن حذيم بن عوف بن غضب بن شماخ بن محارب
\بن فهر. (Toddoba iyo soddon) Wahb bin Cumayr bin Wahb bin Khalaf bin Wahb bin
Xuthaafah bin Jumax\وهب بن عمير بن وهب بن خلف بن وهب بن حذافة بن جمح. (Sideed iyo
soddon) Rabiicah bin Darraaj bin Al Canbas bin Uhbaan bin Wahb bin Xuthaafah bin
Jumax\ربيعة بن دراج بن العنبس بن أهبان بن وهب بن حذافة بن جمح. Waana shan nin.
Banii Caamir\بني عامر
(Sagaal iyo soddon) Suhayl bin Camr bin Cabdi Shams bin Cabdu Wudd bin Nasr bin
Maalik bin Xisl bin Caamir\سهيل بن عمرو بن عبد شمس بن عبد ود بن نصر بن مالك بن حسل بن عامر,
waxaana qafaalay Maalik bin Al Ddukhshum مالك بن الدخشمoo u dhashay Banii Saalim bin
Cawf\بني سالم بن عوف. (Afartan) Cabdu bin Zamacah bin Qays bin Cabdu Shams bin
Cabdu Wudd bin Nasr bin Maalik bin Xisl bin Caamir عبد بن زمعة بن قيس بن عبد شمس بن عبد
\ود بن نصر بن مالك بن حسل بن عامر. (Kow iyo afartan) Cabdu Al Rraxmaanu bin Mashnuu'
bin Waqdaan bin Qays bin Cabdu Shams bin Cabdu Wudd bin Nasr bin Maalik bin Xisl
bin Caamir عبد الرحمن بن مشنوء بن وقدان بن قيس بن عبد شمس بن عبد ود بن نصر بن مالك بن حسل بن
\عامر. Waana saddex nin.
Banii Al Xaarith\بني الحارث
(Labaa iyo afartan) Al Dh-dhufaylu bin Abii Qunayc\الطفيل بن أبي قنيع. (Saddex iyo
afartan) Cutbah bin Camr bin Jaxdam\عتبة بن عمرو بن جحدم. Waana laba nin.
Wadarta qafaalka gaalada Quraysh Maalinta Badar
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Wadarta inta magacdooda naloo sugay ee qafaalka ka mid ah waa saddex iyo afartan."
237
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Tirada ragga waxaa ku jira nin aanan magaciisa sheegin. Inta qafaalka ka mid ah oo
uusan ibnu Isxaaq إبن إسحاقsheegin waxaa ka mid ah:
Banii Haashim\بني هاشم
(Afar iyo afartan) Cutbah\عتبة, oo xaliifkooda ah, una dhashay Banii Fihr\بني فهر. Waana
nin.
Banii Al Mudh-dhalib\بني المطلب
(Shan iyo afartan) Caqiil bin Camr\عقيل بن عمرو, oo xaliifkooda ah iyo walaalkiis (Lix iyo
afartan) Tamiim bin Camr\ تميم بن عمروiyo (Toddoba iyo afartan) Wiilkiisa. Waana
saddex nin.
Banii Cabu Shams\بني عبد شمس
(Sideed iyo afartan) Khaalid bin Asayd bin Abii Al Cays \خالد بن أسيد بن أبي العيص. (Sagaal
iyo afartan) Abuu Al Cariid Yasaar\أبوالعريض يسار, mawlaha Al Caas bin Umayyah العاص
\بن أمية. Waana laba nin.
Banii Nawfal\بني نوفل
(Konton) Nabhaan\نبهان, mawlohooda. Waana nin.
Banii Asad\بني أسد
(Kow iyo konton) Cabdu Allaahi bin Xumayd bin Zuhayr bin Al Xaarith عبد هللا بن حميد بن
\زهير بن الحارث. Waana nin.
Banii Cabdu Al Ddaar\بني عبد الدار
(Labo iyo konton) Caqiil\عقيل, oo xaliifkooda ah, ahna reer Yaman\يمن. Waana nin.
Banii Taym\بني تيم
(Saddex iyo konton) Musaafic bin Cayyaad bin Sakhr bin Caamir bin Kacb bin Sacd bin
Taymمسافع بن عياض بن صخر بن عامر بن كعب بن سعد بن تيم. (Afar iyo konton) Jaabir bin Al
Zzubayr\جابر بن الزبير, oo xaliifkooda ah. Waana laba nin.
Banii Makhzuum\بني مخزوم
(Shan iyo konton) Qays bin Al Ssaa'ib\قيس بن السائب. Waana nin.
238
Banii Jumax\بني جمح
(Lix iyo konton) Camr bin Ubayya bin Khalaf\عمرو بن أبي بن خلف. (Toddoba iyo konton)
Abuu Ruhm bin Cabdu Allaahi\ أبورهم بن عبد هللاoo xaliifkooda ah. (Sideed iyo konton)
Xaliifkooda oo magaciisu iga tegey. (Sagaal iyo konton) Nisdhaadh \ نسطاطoo ah
mawlaha Umayyah bin Khalaf\ أمية بن خلفiyo (Lixdan) Mawle labaad ee Umayyah bin
Khalaf\ أمية بن خلف. (Kow iyo lixdan) Abuu Raafic\أبورافع, addoonka Umayyah bin Khalaf
\أمية بن خلف. Waana lix nin.
Banii Sahm\بني سهم
(Laba iyo lixdan) Aslam mawlaha Nubayh bin Al Xajjaaj\أسلم مولى نبيه بن الحجاج. Waana
nin.
Banii Caamir\بني عامر
(Saddex iyo lixdan) Xabiib bin Jaabir\حبيب بن جابر. (Afar iyo lixdan) Al Ssaa'ibu bin
Maalik\السائب بن مالك. Waana laba nin.
Banii Al Xaarith\بني الحارث
(Shan lixdan) Shaafic\ شافعiyo (Lix iyo lixdan) Shafiic\ شفيعoo xulafadooda ah, ahna reer
Yaman\يمن. Waana laba nin.
Gunaanadka Badar
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahy, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Badar \ بدرkasoo jeestay
ciribta bisha Ramadaan\ رمضانama Shawwaal\ شوالkowdeeda."
Culummada qaarkood waxay wariyeen inuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam salaadda
ciidda soonfur uu Badar\ بدرku tukaday. Qaarna sidaan u arki doonno inshaa'a Allaahu إن
\شاء هللا, waxay wariyeen inuu Al Madiinah\ المدينةMusallaageeda\ المصلىku tukaday.
Intaasaan Duullaanka Badar uga baxaynnaa wa al xamdu li Allaahi Rabbi Al Caalamiina,
Allaahumma Salli Calaa Sayyidinaa Muxammadnin Wa Calaa Aaali Sayyidinaa
Muxammadin wa Baarik Calaa Sayyidinaa Muxammadin wa Calaa Aalihi Sayyidinaa
Muxammadin kullamaa thakarahu al th-thaakiruuna wa ghafala can thikrihi al
ghaafiluuna wa Sallam Tasliiman Kathiiran.
والحمد هلل رب العالمين اللهم صلى على سيدنا محمد وعلى أل سيدنا محمد وبارك على سيدنا محمد وعلى آل
.سيدنا محمد الطيبين الطاهرين وسلم تسيلما كثيرا كلما ذكره الذاكرون وغفي عن ذكره الغافلون
239
Dilidda Casmaa'u bintu Marwaan\عصماء بنت مروان/25Ramadaan sanadka labaad ee
Hijrada
Al Qadhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Waxaa ku xigta, waana duullaanka Badar\بدر, duullaanka uu qaaday Cuamyr bin Cadiyy
Al Khadhmii\عمير بن عدي الخطمي, markay bisha Ramadaan\ رمضانshan habeen ka hareen,
ayna Hijrada kasoo wareegeen sagaal iyo toban bilood, wuxuuna ku duulay Casmaa'u
bintu Marwaanعصماء بنت مروان, haweenta Yaziid bin Zayd Al Khadhmii يزيد بن زيد
\الخطمي."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Waa Cumayr bin Cadiyy bin Xarshah Al Ansaarii, Al Khadhmii عمير بن عدي بن حرشة
\األنصاري الخطمي, uuna u nisbeeyey awoowihiis Khadhmah bin Jusham bin Maalik bin Al
Aws\خطمة بن جشم بن مالك بن األوس, oo indhoolaha ah, ahna imaamka salaadda ee tolkiis
Banii Khadhmah\بني خطمة.
Waxaa la yiri inuu ahaa ninka tolkiis ugu hor islaamay, waxaana loogu yeeri jiray Al
Qaari'u\ القارىءoo ah midka Quraanka yaqaanna. Waana saxaabi mash-huur\ مشهورah oo
la yaqaanno,
Nabiguna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uu gurigiisa kusoo booqan jiray.
Cumayr\ عميرwuxuu ku duulay hawwenta la yiraahdo Casmaa'u bintu Marwaan عصماء بنت
مروانoo yuhuudiyad ahayd, una dhaxday Yaziid bin Zayd bin Xusn Al Ansaarii, Al
Khadhmii الخطمي،يزي ين زيد بن حصن األنصاري, kanoo Uxud\ أحدgoob joog ka ahaa."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Waxay yiraahdeen: "Sababtuu ugu duulay, una dilay waxay ahayd inay islaamka caayi
jirtay, Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ay dhibi jirtay, dadkana ay
ku kicin jirtay, gabayana ay ka tirin jirtay, waxayna noqotay munaafaqad.
Markaasey markay ahayd duullaanka Badar\ بدرayay islaamka iyo muslimiintaba gabayo
ku cayday. Markaasaa waxaa maqlay Cumayr bin Cadiyy\عمير بن عدي. Markaasuu wuxuu
nathray\ نذرin hadduu Ilaahay Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, isagoo
nabad qaba Badar\ بدرkasoo celiyo inuu haweentaas dilayo.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar \ بدرkasoo
laabtay, ayuu Cumayr\ عميرhabeennimo haweentaas u yimid isagoo seeftiisa sita.
Markaasuu gurigeeda ugu soo galay, ayadoo jiifta ay hareereheedana hurdaan koox
caruurteeda ka mid ah oo jiifa, uuna ka mid ahay cunug ay nuujiso. Markaasuu gacantiisa
ayada ku taabtaabtay, uuna cunuggay nuujiso ka durkiyay. Markaasuu seeftiisa wuxuu ka
geliyay laabteeda, kuna riixay ilaa ay dhabarkeeda ka baxdo. Kaddibna wuu soo
gaddoomay oo wuxuu yimid masjidka oo uu salaadda subax Nabiga, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, la tukaday, uuna wuxuu falay u sheegay.
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
240
""أقتلت إبنة مروان؟
"A qatalta ibnata Marwaana?"
oo macnihiisu yahay:
"Ma dishay gabadha Marwaan?"
Wuxuu yiri:
"Haa, ee wax iiga imaanaya ma jiraan?"
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri, oo maah maah noqotay:
"."الينتطح فيها عنزان
"Laa yantadhixu fiihaa canzaani"
oo macnihiisu yahay:
"Laba ceesaamood daraadeed isku hardin mayaan", oo ah cidna u aargoosan mayso,
cidna dhiiggeeda iyo diyadeeda sheegan mayso oo dhiiggeedu waa xalaal in la daadiyo
oo wax qiimo ah ma laha.
Markaas kaddib ayuu Cumayr\ عميرdegmada tolkiis dib ugu noqday, wuxuuna la kulmay
shan nin oo ay haweentaasu dhashay oo ay rag kale hooyadood la duugayaan. Markaasuu
wuxuu yiri:
"Anigaa dilay, ee kulligiin waxaad doontaan igu fala, hana ii kadinnina. Waxaan ku
dhaartay Midkay nafteydu Gacantiisa ku hjirto in haddaad adinkoo idili tiraahdaan waxay
ayadu tiri oo kale inaan seeftaydaan idinku wada dilo ama aan anigoo taas doonaya la i
dilo."
Maalintaas ayuu islaamku ka dhex muuqday oo uu kasoo bannaan baxay Banii
Khadhmah\بني خطمة, oo maalintaas ka hor kooda islaama wuu qarin jiray islaannimadiisa.
Maalintaasna waxaa islaamay rag, kaddib markay arkeen xoogga iyo cizziga islaamka."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Xammaad bin Salamah\ حماد بن سلمةwuxuu isaguna kitaabkiisa ku wariyay oo yiri:
"Waxay ahayd yuhuudiyad, waxayna dhigi jirtay mandheeraha xoolaha masjidka Banii
Khadhmah\بني خطمة. Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dhiiggeeda
xalaaleeyey oo ayan laba ceesaanood isku hardin."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu ammaanay Cumayr \عمير
kaddib markuu Casmaa'u\ عصماءdilay, oo intuu xagga dadka usoo jeestay ayuu wuxuu
yiri:
"."من أحب أن ينظر إلى رجل كان في نصرة هللا ورسوله فلينظر إلى عمير بن عدي
241
"Man axabba an yanthura ilaa rajulin kaana fii nusrati Allaahi wa Rasuulihi fal
yanthur ilaa Cumayr bin Cadiyy."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Qofka jecel inuu arko nin u hiilliyay Ilahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ha dhugto Cumayr bin Cadiyy\عمير بن عدي."
Markaasuu Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابwuxuu yiri:
"Bal eega indhoolahaan wax arka."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". فإنه بصير،"مه يا عمر
"Mah yaa Cumar, fa innahu basiirun",
oo macnihiisu yahay:
"Kugu filan Cumarow عمرintaasu, oo isagu waxbuu arkaa."
Sidaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku magacaabay
"\البصيرAl Basiiru", oo ah "Kan wax arka", siduu uga arkay kaamilnimada iimaankiisa
iyo xoogga qalbigiisa uu Ilaahay ugu jecel yahay ilaa heer uu haweentaasna ka dilay,
wiilasheeda iyo tolkeedana uu hadido, in kastoo uu indhoole yahay.
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu wariyay inuu haweentaas ninkeedu dilay. Riwaayad kalena
wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku yiri:
""أال رجل يكفينا هذه؟
"Alaa rajulin yakfiinaa haathihi?"
oo macnihiisu yahay:
"Ninkee baa nooga filnaanaya middaan?"
Markaasuu nin isla tolkeed ahi wuxuu yiri:
"Aniga."
Haweentaasu timirta ayay gadi jirtay. Markaasuu u yimid kuna yiri:
"Timirtaan mid ka fiican ma haysaa?"
Waxay tiri:
"Haa."
Markaasey gurigeeda gashay oo ay ku foorarsatay oo ay ku mashquushay waxay soo
qaaddo. Markaasuu midig iyo bidix dhugtay oo uusan axadna arkin. Markaasuu qoorta ka
gooyey oo dilay. Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalinta
koowaad ee bisha Shawwaal\ شوالSalaadda Ciidu Al Fidhri\ عيد الفطرtukaday, siduu u
wariyay ibnu Sacd\ إبن سعدoo yiri:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam usoo baxay Al Musallaa\المصلى, waxaana lagu
hor siday al canzah\العنزة, oo ah ul dheer oo madaxa hoose bir ku leh, oo markuu Al
Musallaa المصلىtegey hortiisa lagu muday, oo sutrah\ سترةu ah loona baahan yahay marka
242
ban aan darbiyo lahayn lagu tukanayo, oo uu xaggeeda u tukaday Salaadda Ciiddu Al
Fidhri\عيد الفطر." Runtana Rabbi ayaa og.
Duullaanka Banii Sulaym\ بني سليمee Al Kudri\الكدر/Shawwaal sanadka labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةkusoo
laabtay markuu Badar\ بدرkasoo gaddoomay, kuma uusan nagaadin waxaan toddoba
habeen ahayn.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam laftiisu duulay isagoo doonaya qabiilka
Banii Sulaym\( بني سليمoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Wuxuu xilka Al
Madiinah\ المدينةu dhiibay Curfudhah Al Ghifaariyyi \عرفطة الغفاري, ama ibnu Ummi
Maktuum\إبن أم مكتوم.").
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu gaaray ceel ay leeyihiin oo la
yiraahdo Al Kudr\الكدر, uuna halkaas saddex habeen ku baryay. Kaddibna wuxuu Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam usoo gaddoomay Al Madiinah\ المدينةisagoo aan cidna iyo
dagaal la kulmin.
Sababta duullaankaas keentay waxay ahayd inay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam soo
gaartay inay bartaas isu yimaadeen gaashaanbuur ka kooban labada qabiil ee Banii
Sulaym\ بني سليمiyo Ghadhafaan\غطفان.
Duullaankaan waxaana la yiraahdaa oo kale Duullaanka Qarqarah. Qarqarah غزوة قرقرة
\ الكدرwaxaa la yiraahdaa dhulka fidsan. Al Kudru\ الكدرwaa shinbir uu midabkiisa ku jiro
wax u eg biyo dhoobo iyo ciid ku jiraan oo aan saafi ahayn, oo shinbirkaasu halkaas ayuu
ku nool yahay."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam waadiga kula kulmay rag xoolo jir ah, uuna ka
mid yahay addoon la yiraahdo Yasaar\يسار, oo uu markaas dadkii ka wareystay.
Yasaar يسارwuxuu yiri:
"Kama war hayo, oo anigu waxaan geela soo arooriyaa shantii maalmoodba, maantana
waa maalintii afaraad oo geela ceelka la keeno, oo geela inta saddex la daajiyo ayaa
maalinta afaraad ceelka la keena. Maalintaasna uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Alllaahu
Calayhi Wasallam, la hadlayana waa maalinta afaraad, annaguna xoolaha keligeen ayaan
la joognaa."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ka gaddoomay isagoo xoolaha gacanta ku
dhigay oo xagga Al Madiinah\ المدينةayuu u gaddoomay. Xoolahaas waxay muslimiintu
ku qaybsadeen meesha la yiraahdo Siraar\( صرارoo ah ceel saddex mayl u jiri jiray,
haddana Al Madiinah\ المدينةka mid ah oo la deggan yahay xagga Xarratu Waaqim حرة
\واقم, maantana la yiraahdo Al Xarratu Al Sharqiyyah\ الحرة الشرقيةoo uu jidka aada gegida
dayuuraduhu ku yaallo).
243
Xooluhuna waxay ahaayeen shan boqol oo halaad oo geel ah. Markaasuu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam khumuska\ الخمسka saaray, afarta meelood oo kalena uu muslimiinta u
qaybiyay. Markaasuu nin kasta oo duullaankaas ka mid ahi wuxuu helay laba halaad,
ayagoo ahaa laba boqol oo nin.
Addoonka Yasaar\ يسارahna wuxuu ka mid noqday sahamka Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, markaasuu xoreeyey kaddib markuu arkay isagoo salaadda
muslinka tukanaya. Taas macneheedu waxaa weeye inuu islaamay kaddib marka lasoo
qafaalay, uuna muslimiinta ka bartay sida loo tukado."
"Ceelka Al Kudru\ الكدرwuxuu u dhaw yahay meesha macdanta laga qodo ee Banii
Sulaym\ بني سليمoo dahabka laga qodo, waxayna u dhexeysaa, siduu Al Balaadii\البالدي
yiri, Al Suwaydarah\الصويدرة, oo shan iyo soddon kiiloomitir Al Madiinah\ المدينةu jirta
iyo Al Xannakiyyah\ الحناكيةoo Al Madiinah\ المدينةboqol kiiloomitir u jirta, waxayna ku
taallaa dariiqa aada Al Qasiim\القصيم. Maantana lama yaqaanno meeshay ahayd."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, siduu ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقiyo
ghayrkiisba u yiraahdeen, wuxuu Al Madiinah\ المدينةka maqnaa shan iyo toban habeen.
Calankana waxaa siday Calii bin Abii Dhaalib\علي بن أبي طالب, wuxuuna ahaa calan
cad."
Dilidda yuhuudiga Abuu Cafak\أبو عفك/bisha Shawwaal ee sanadka labaad
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Waxaa ku xigtay duullaanka Cumayr\ عمير-waxaana la yiri waa ibnu Camr\إبن عمرو,
waxaa kaloona la yiri waa Saalim bin Cabdu Allaahi bin Thaabit Al Ansaarii, Al
Awsii\سالم بن عبد هللا بن ثابت األنصاري األوسي, una dhashay Banii Camr bin Cawf بني عمرو بن
\عوف, kana qayb qaatay heshiiska Al Caqabah\العقبة, Badarna\ بدرgoob joogga ka ahaa iyo
duullaanada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo idil, kana mid ah Al
Bakkaa'iina\ البكائينoo ah kuwa booyay, waxayna ahaayeen toddoba nin oo aan lahayn
gaadiid ay Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, duullaanka Tabuuk \ غزوة تبوكugu
raacaan, oo booyay oo ay qisadoodu ku jirto Aayadda laba iyo sagaashan ee Suuratu
Tawbah\سورة توبة.
Saalim\ سالمwaxaa la oofsaday dhammaadka khilaafada Mucaawiyah\معاوية, Allaha
labadoodaba raalli ka noqdee. Duullaankaan wuxuu Saalim\ سالمku duulay yuhuudiga la
yiraahdo Abuu Cafak\ أبوعفك-oo cafak\ عفكmacnihiisu waxaa weeye doqon-, una dhashay
yuhuudda Banii Camr bin Cawf\بني عمرو بن عوف, ahaana oday da' wayn oo boqol iyo
labaatan jirsaday. Yuhuudigaanu wuxuu dadka ku boorrin jiray la dagaallanka Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gabayana waa ka tirin jiray uu ku
aflagaadeynayo.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, siday ibnu Sacd \إبن سعد
iyo ghayrkiisba u wariyeen wuxuu yiri:
""من لي بهذا الخبيث؟
244
"Man lii bi haathaa al khabiithi?"
oo macnihiisu yahay:
"Keebaa midkaan xun iiga filnaanaya?"
Markaasuu Saalim\ سالمwuxuu nathray:
"inaan dilo Abaa Cafak\ أبا عفكama la igu dilo."
Markaasuu wuxuu raadiyay mar uu si kedis ah ku dili karo, isagoo moog. Markaasuu
habeen kulayl badan ayuu Abuu Cafak\ أبوعفكwuxuu seexday gurigiisa daydkiisa.
Saalim-na\ سالمtaas ayu ogaaday. Markaasuu u yimid oo uu seeftiisa beerka uga beegay,
uuna intuu ka geliyay ku tiirsaday ilaa ay dhabarkiisa ka baxday oo ay gogoshiisa gashay.
Markaasuu cadawga Ilaahay Abuu Cafak أبوعفكqayliyay. Markaasaa dadi isugu yimid,
ahna kuwa aragtidiisa oo kale leh iyo colaadiinta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, oo ay markaas gurigiisa geliyeen. Markaasuu dhintay.
Duullaankaan wuxuu ahaa bisha Shawwaal\ شوالdhexdeeda, markay labaatan bilood oo
gaw ah Hijrada kaoso wareegteen.
Duullaanka Banii Qaynuqaac\بني قينقاع, sabti shan iyo tobanka Shawwaal\شوال
sanadka labaad ee Hijrada
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Duullaankaanu wuxuu ahaa maalin sabti ah ee shan iyo tobanka bisha Shawwaal\شوال,
ayna kasoo wareegeen labaatan bilood Hijrada, wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam ku duulay qabiil ka mid ah yuhuudda Al Madiinah\ المدينةdegi jirtay oo geesi
yaal ah , sabirna badan, yuhuudana ugu maal badan. Banii Qaynuqaac بني قينقاعwaxay
ahaayeen kuwa ugu horreeya oo heshiiskay qabaa'ilka saddexda ah ee yuhuuddu la galeen
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, jebiya."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Banii Qaynuqaac بني قينقاعayagaa yuhuudda ugu geesi sanaa, uguna maal badnaa uguna
colaadin badnaa islaamka."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa intaas dhexdeeda dhacay duullaanka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ee Banii Qaynuqaacبني قينقاع. Xadiithka amarka Banii Qaynuqaacبني قينقاع
waxaa ka mid ahaa inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, (kaddib
markuu Al Madiinah\ المدينةkasoo laabtay oo Badar\ بدرkasoo noqday) yuhuudda ku
shiriyay suuqa Banii Qaynuqaacبني قينقاع, uuna ku yiri:
فإنكم قد عرفتم أني نبي، احذروا من هللا مثل ما نزل بقريش من النقمة وأسلموا،"يا معشر يهود
". تجدون ذلك في كتابكم وعهد هللا إليكم.مرسل
"Yaa macshara yahuuda, ixtharuu mina Allaahi mithla maa nazala bi Qurayshin
mina al nnaqmati wa aslimuu, fa innakum qad caraftum annii Nabiyyun Mursalun.
Tajiduuna thaalika fii kitaabikum wa cahda Allaahi ilaykum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
245
"Ragga yuhuudow! Ka baqa inuu Ilaahay idinku soo dejiyo wax la mid ah wuxuu
Quraysh\ قريشkusoo dejiyay oo aargoosi ah, oo islaama, maxaa yeelay adinku waad
ogtihiin inaan ahay Nabi Murasal ah. Waxaadna sidaas inay tahay ka heleysaan ayadoo
kitaabkiinna ku dhigan iyo heshiiskuu Ilaahay idinka guntayba."
Waxay yiraahdeen:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaad u maylaysay inaan
dadkaaga nahay! Yuusan ku dagin inaad (Badar\ )بدرdagaal kula kulantay rag aan xarbiga
aqoon, oo aad markaas fursadaas ka faaiidaysatay! Annagase wa Allaahi\ وهللاhaddaad
nala dagaashid waxaa ogaaneysaa inaan rag nahay!"
Quraanka kasoo degay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasaa waxaa kasoo degay Aayadda laba iyo tobnaad ee Suuratu Aali Cimraana سورة
\آل عمران:
َِِّ
)42( اد
ُ َون إِلَى َجهَنَّ َم َوبِ ْئ َس اْل ِمه
َ ون َوتُ ْح َش ُر
َ ين َكفَُروا َستُ ْغلَُب
َ ُق ْل للذ
"Qul lillathiina kafaruu satughlabuuna wa tuxsharuuna ilaa Jahannama wa bi'sa al
mihaadu(12)." Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Waxaad ku tiraahdaa kuwa gaaloobay waa la idinka adkaanayaa kaddibna waxaa la idin
gelinayaa naarta Jahannama, ayaadana ah meel xun oo loo hoydo(12)."
Banuu Qaynuqaac\ بنو قينقاعayaa ahaa kuwa yuhuudda ugu horreeyey oo jebiya heshiiska
ka dhexeeyey ayaga iyo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxayna
dagaallameen inta u dhexeysa Badar\ بدرiyo Uxud\أحد."
Sababta keenta xarbiga ayaga iyo muslimiinta
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Amarka Banii Qaynuqaac بني قينقاعwuxuu ahaa sidatan. Haweeney Carab ah ayaa waxay
suuqa Banii Qayniqaac بني قينقاعkeensatay badeecad ay wadatay. Markaasey iibisay.
Kaddibna waxay u tagtay dahable yuhuudi ah oo ay agtiisa fariisatay. Markaasey rag
Banii Qaynuqaac بني قينقاعu dhashay oo meesha jooga ayaa waxay haweenta weydiisteen
inay wajigeeda marada ka faydo si ay u arkaan. Markaasey ka diiday. Markaasuu
dahabluhu intuu dhabarkeeda maray ayuu darafta hoose ee cambuurkeeda wuxuu qodax
kula qabtay dhabarkeeda. Markaasaa markay fadhiga ka kacday ayay barideedu
muuqatay. Markasey ku qosleen. Markaasey qaylisay. Markaasaa waxaa dahablaha kusoo
booday nin muslimiinta ka mid ah oo dilay. Markaasey yuhuuduna nin muslimka ah
isugu tageen oo dileen. Markaasey muslimiinta kale caroodeen oo ay ayaga iyo Banii
Qaynuqaaبني قينقاعc shari dhex martay."
246
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo ibnu Ubayya\إبن أبي
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, degmadooda
hareereeyey, kuna sugnaa ilaa ay xukunkiisa ayaga ku saabsan oggolaadaan. Wuxuuna
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam dul fadhiyay shan iyo toban habeen ilaa ay ka dhalato
bisha Thuu Al Qacdah\ذوالقعدة, siduu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيu wariyay, calankiisuna
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu ahaa caddaan waxaana siday Xamzah bin
Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب.
Markaasaa markuu Ilaahay yuhuudda Banii Qaynuqaac بني قينقاعawoodda Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam soo geliyay oo ay xukunkiisa oggolaadeen,
ayaa waxaa usoo kacay Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولoo yiri:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuwa gaashaanbuurtayda ah u
sama fal", oo waxay ahaayeen xulafada Al Khazraj\الخزرج-.
Markaasuusan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u jawaabin.
Markaasuu wuxuu hadana yiri:
"Muxammadowمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuwa gaashaanbuurtayda ah u
sama fal". Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ka jeestay.
Markaasuu wuxuu gacantiisa geliyay oo uu ku qabtay luqunta cambuur bireedka
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam (oo uu ibnu Hishaam \ إبن هشامyiri:
"waxaana cambuur bireedkaas la yiraahdaa Thaatu Al Faduuli\ذات الفضول."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calyhi Wasallam lahaa toddoba dirac, uuna ka mid yahay Thaatu
Al Faduuliذات الفضول, looguna bixiyey dhererkiisa, waxaana siiyey Sacd bin Cubaadah سعد
\ بن عبادةmarkuu Badar\ بدرaaday, waxayna ka samaysnayd bir, waana isla dirucuu u
rahmay Abuu Al Shaxm Al Yahuudii\ أبوشحم اليهوديsoddon saaca\ صاعoo shaciir\ شعيرah
oo uu ehelkiisa u gaday, ilaa muddo hal sano ah. Waana isla diraca isagoo weli rahman
Nabiga, Sallaa Allaahu Calyhi Wasallam, ruuxiisa daahirka ah la qabtay.
Kaddib Abuu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقayaa lacagta shaciirka\ الشعيرbixiyay oo
diraca\ درعNabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo celiyay").
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
"!"ارسلني
"Arsilnii!." Oo ah "i sii daa."
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu carooday ilaa ay wajigiisa ka
arkeen madow, kaddibna uu yiri:
"!"ويحك ارسلني
247
"Wayxaka arsilnii!"
oo macnihiisu yahay:
"War maxaad leedahay ee i sii daa!"
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan ku sii daynayn jeer aad xulafadeyda u sama fashid, waana afar
boqol oo cambuur bireed aan xirnayn iyo saddex boqol oo xiran oo iga celiyay kuwa cad
iyo kuwa madawba. Markaasaad dooneysaa inaad maalin keli ah ku shaftid. Aniguna wa
Allaahi وهللاwaxaan ahay nin wareegtada maalmaha ama meertooyinka ka baqaya."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
"."هم لك
"Hum laka"
oo macnihiisu yahay:
"Qaado adigaa lehe."
Mudaday hareereysnaayeen
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu xilka Al Madiinah\ المدينةu
dhiibay Bashiir bin Cabdu Al Munthir\بشير بن عبد المنذر, wuxuuna ku hareereysnaa shan
iyo toban habeen."
Cubaadah bin Al Ssaamit\ عبادة بن الصامتoo yuhuudda barii ka noqday iyo Quraanka
isaga iyo ibnu Ubayya\ إبن أبيkasoo degay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cubaadah bin Al Ssaamit عبادة بن الصامتwuxuu yiri:
"Markay Banuu Qaynuqaac\ بنو قينقاعla xarbiday Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, waxaa amarkooda u kacay oo daafacay Cabdu Allaahi bin Ubayya bin
Saluul\عبد هللا بن أبي بن سلول. Cubaadah bin Al Ssaamitna عبادة بن الصامتwuxuu u tegey
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuuna u dhashay Banii Cawf بني
\ عوفoo wuxuu yuhuuddaas la lahaa gaashaanbuur la mid ah kuu ibnu Ubayya \ إبن أبيla
leeyahay oo kale.
Markaasuu xilfigaas uga baxay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
hortiisa, uuna xilfigooda ka barii noqday Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلiyo Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, hortiisa, wuxuuna yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa waligayga ah oo aan ka
dhigtay Ilaahay Cazza wa Jalla هللا عزوجلiyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, iyo mu'miniinta, waxaanna bari ka ahay gaaladaas walinnimadooda iyo
xilfigooda."
248
Markaasaa isaga iyo Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولwaxaa
kasoo degtay Aayadaha kow iyo konton ilaa afar iyo konton ee Suuratu Al Maa'idah سورة
\المائدة:
َِّ
ٍ اء َب ْع
ض َو َم ْن َيتََولَّهُ ْم ِم ْن ُك ْم فَِإنَّهُ ِم ْنهُ ْم
َ َُمُنوا ََل تَتَّ ِخ ُذوا اْل َيه
ُ اء َب ْع
َ َيا أَيُّهَا الذ
ُ ضهُ ْم أ َْوِل َي
َ ص َارى أ َْولِ َي
َ ود َوا َّلن
َ ين آ
ِ ض يس ِارع
ِ ) فَتَرى الَِّذ94( إِ َّن اللَّه ََل يهِدي اْلقَوم الظَّالِ ِمين
َن
ْ ون َن ْخ َشى أ
َ ُون في ِه ْم َيقُول
َ ُ َ ُ ٌ ين في ُقلُوبِ ِه ْم َم َر
َ
َ
َْ َ
َ
َْ
ِِ
ِ
ِ
ِِ ِ ِ
ِ صيب َنا َدائِرةٌ فَعسى اللَّه أ
ِ
ين
ْ ُ
َ ُت
َ َس ُّروا في أ َْنفُس ِه ْم َنادم
ْ َن َيأْت َي بِاْلفَتْ ِح أ َْو أ َْم ٍر م ْن ع ْنده فَُي
َ صبِ ُحوا َعلَى َما أ
ََ َ
َِّ ِ ) ويقُو ُل الَِّذين آَمُنوا أ92(
َص َب ُحوا
ْ َين أَ ْق َس ُموا بِاللَّ ِه َج ْه َد أ َْي َمانِ ِه ْم إَِّنهُ ْم لَ َم َع ُك ْم َحبِط
ْتأ
َ
ََ
َ َه ُؤََلء الذ
ْ َع َمالُهُ ْم فَأ
َ َ
َِّ
ِ
ونهُ أَِذلَّ ٍة
َ َمُنوا َم ْن َي ْرتَ َّد ِم ْن ُك ْم َع ْن ِدينِ ِه فَ َس ْو
َ ُّف َيأْتِي اللَّهُ بِقَ ْوٍم ُي ِحبُّهُ ْم َوُي ِحب
َ ) َيا أَيُّهَا الذ93( ين
َ َخاس ِر
َ ين آ
ِ ِض ُل اللَّ ِه يؤت
ِ َّ ِ ِاه ُدون ِفي سب
ِ َع َّ ٍزة علَى اْل َك ِاف ِرين يج
ِ علَى اْلمؤ ِمنِين أ
يه
ْ َون لَ ْو َمةَ ََلئٍِم َذِل َك ف
َُ َ
َ
َ
َ ُيل الله َوََل َي َخاف
َ
َ ُْ
ُْ
َ
ِ
ِ
َّ
)91( يم
ُ َم ْن َي َش
ٌ اء َواللهُ َواسعٌ َعل
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu laa tattakhithuu al yahuuda wa al nnasaaraa
awliyaa'a bacduhum awliyaa'u bacdin wa man yatawallahum minkum fa iinahu
minhum inna Allaaha laa yahdii al qawma al th-thaalimiina(51)Fataraa allathiina
fii quluubihim maradun yusaaricuuna fiihim yaquuluuna nakhshaa an tusiibanaa
daa'iratun facasaa Allaahu an ya'tiya bi al fatxi aw amrin mmin cindihi fa yusbixuu
calaa maa asarruu fii anfusihim naadimiina(52)Wa yaquulu allathiina aamanuu
ahaa'ulaa'i allathiina aqsamuu biAllaahi jahda aymaanihim innahum la macakum
xabidhat acmaaluhum fa asbaxuu khaasiriina(53)Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu
man yartadda minkum can Diinihi fa sawfa ya'tii Allaahu biqawmin yuxibbuhum
wa yuxibbuunahu athillatan calaa al mu'miniina acizzatin calaa al kaafiriina
yujaahiduuna fii sabiili Allaahi wa laa yakhaafuuna lawmata laa'imin thaalika
fadlu Allaahi yu'tiihi man yashaa'u wa Allaahu waasicun caliimun(54)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Kuwiinna rumeeyeyow ha ka yeelanina yuhuudda iyo krishtaanka gargaarayaal iyo
saaxiibo dhow. Yuhuudda iyo krishtaanku ayagaa isku ah gargaarayaal iyo saaxiibbo
dhow. Qofkase ka dhigtaa gargaarayaal oo adinka idinka mid ahi ayaguu ka mid yahay,
oo Diinta islaamka wuu ka baxay oo wuxuu noqday yuhuudi iyo krishtaan, ayagana
sharciga lagu qaadu ayaa isagana lagu qaadayaa, siday culummada intooda badani u
fasireen. Ilaahayna ma hanuuniyo dadka daallimiinta ah(51)Waxaadna arkaysaa kuwa
quluubtooda dhexdooda bukaan ku sugan yahay inuu u gargaarkooda iyo
saaxiibtinnimadooda iyo difaacooda u dheereynayaan, sida ibnu Ubayya \ إبن أبيoo kale
iyo munaafiqiinta zaman kasta oo la mid ahba, waxayna leeyihiin waxaan ka baqaynnaa
inay meertadu annaga korkeenna ahaato oo na haleesho. Waxaana dhici kartaba inuu
Ilaahay guul keeno, oo ay markaas munaafiqiintu waxay naftooda dhexdeeda ku
sireysteen ka shallaayaan(52)Markaasey kuwa rumeeyey waxay oran doonaan, waana
markay arkaan siday kuwaasu u shallaayeen iyo waxa ku dhacay oo cathaab ah:
"Kuwaasu ma kuwii dhaarta adag Ilaahay ugu dhaartaybaa inay ayaguna mu'miniin yihiin
oo ay adinka idinla jiraan?" oo waxay la yaabayaan siday beenta ugu dhaaran jireen.
Markaasuu Ilaahay wuxuu yiri: "Khayr kasta oo ay adduunka ka sameeyeen, sida salaad
249
ay tukadeen iyo camal kastoo fiican, way bureen oo ajar laga siin mayo. Markaasey
khasaareen oo ay addunkana ku fadeexoobeen aakhirana la cathaabay iyo camalkoodii oo
aan ajar laga siin(53)Kuwiinna rumeeyeyow, kiinna Diintiisa ka noqda, wuxuu Ilaahay
keeni doonaa qawm oo Isagu jecel yahay ayaguna ay Isaga jecel yihiin, oo mu'miniinta u
naxariis badan, gaaladana ku adadag oo colaadiya oo ka adkaada, jidka Ilaahayna ku
jihaadaya, adeecidda Ilaahayna aan uga baqanayn eedeynta mid wax eedeeya, siday
munaafiqiintu yuhuudda eedeyntooda uga baqan jireen oo kale. Taasu waa deeqda
ِ ِ َّ
Ilaahay oo uu siiyo cidduu doono. Ilaahayna waa Waasac Caliim ah يم
ٌ ( َواللهُ َواسعٌ َعل54)."
Duullaanka Al Ssawiiqi\غزوة السويق/Thuu Al Xijjah\ ذوالحجةsanadka labaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddib abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربayaa wuxuu soo duulay duullaanka Al
Ssawiiqi غزوة السويقbisha Thii Al Xijjah ذوالحجةdhexdeeda. Sanadkaasna waxaa xajka
maamulay gaalada.
Markay gaalada Badar\ بدرlagu soo jebiyay oo soo cararay ay Makkah\ مكةyimaadeen
ayuu Abuu Sufyaan أبوسفيانwuxuu nathray inuusan (haween taaban) janaabada ka
qubeysan, (madaxana uusan dhaashan) jeer uu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ku duulo.
Markaasuu soo watay laba boqol oo Quraysh\ قريشah oo daabado saaran si uu
natharkiisa\ النذرu meel mariyo. Markaasuu soo qaaday dariiqa la yiraahdo Al
Najdiyyah\( النجديةoo Makkah\ مكةkasoo baxa oo Al Nakhlah Al Shaamiyah\النخلة الشامية
soo mara, kaddibna meeshay Banii Sulaym\ بني سليمmacdanta ka qotaan soo mara, oo Al
Madiinah\ المدينةqorrax kasoo bax uga yimaada, siduu Al Balaadii\ البالديyiri).
Markaasuu wuxuu degay waadiga Qanaat\( قناةoo mara Al Madiinah\ المدينةiyo buurta
Uxud\ أحدdhexdooda, maantana Al Madiinaba\ المدينةka tirsan), buur la yiraahdo Nayb\نيب
hoosteeda (oo markaad Al Madiinah\ المدينةjoogtid xagga qorrax kasoo bax kaaga
muuqata, maantana la yiraahdo Tayaam\تيام, siduu Al Balaadii\ البالديu sheegay).
Markaasuu habeennimadaasba soo baxay oo uu degmada yuhuudda Banii Al Nadiir بني
\ النضيرyimid, uuna Xuyayyu bin Al Akhdhab\ حيي بن األخطبu yimid oo uu albaabkiisa
kusoo garaacay. Markaasuu diiday inuu albaabka ka furo oo wuu ka baqday.
Markaasuu ka tegey oo u Sallaam bin Mishkam\ سالم بن مشكمu yimid, ahaana markaas
odaga Banii Al Nadiir\ بني النضيرiyo wasiirkooda maaliyadaba. Markaasuu ka idan qaatay
inuu u galo, oo uu u idmay. Markaasuu cunno iyo cabdi ku marti sooray, uuna siiyey sirta
iyo warka muslimiinta.
Markaasuu dhammaadka isla habeenkaas soo baxay oo uu asxaabtiisa u yimid.
Markaasuu wuxuu u diray rag Quraysh\ قريشah Al Madiinah\ المدنةoo ay xaafad ka mid
ah yimaadeen la yiraahdo Al Curaydu\( العريضoo maanta Al Madiinah\ المدينةka mid ah oo
la deggan yahay, darafta Xarratu Waaqim\حرة واقم, maantana la yiraahdo Al Xarratu Al
250
Sharqiyyah\الحرة الشرقية, siduu Al Balaadii\ البالديyiri, oo uu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيyiri:
"Abuu Sufyaan\ أبوسفيانraggaas wuu soo raacay oo uu la socdaa.").
Markaasey waxay gubeen geedo timireed oo yaryar oo meel ku wada yaalla. Waxayna
bartaas ka heleen nin Ansaarta\ األنصارka mid ah, oo uu Al Zarqaanii\ الزرقانيwariyay inuu
yahay Macbad bin Camr\معبد بن عمرو, iyo nin xaliifkiisa ah oo beertaas dhex jooga.
Markaasey labadoodaba dileen.
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu u arkay in hadduu timirtana gubay, raggana
dilay uu natharkiisa oofiyay, siduu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيu yiri. Markaasey Al
Madiinah\ المدينةka gaddoomeen oo ay xagga Makkah\ مكةu laabteen.
Markaasey muslimiintu ka war heleen. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, raadkooda ku joogsaday oo uu daba galay (oo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "wuxuuna xilka Al Madiinah\ المدينةu dhiibay Bashiir bin Cabdu Al
Munthir\بشير بن عبد المنذر, ahna Abuu Lubaabah\أبولبابة."), uuna socday ilaa uu ka gaaro
Qarqarata Al Kudriقرقرة الكدر.
Kaddibna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu soo gaddoomay, ayadoo uu Abuu
Sufyaan\ أبوسفيانiyo asxaabtiisu ka baxsadeen.
Muslimiintu waxay dariiqa ka heleen saadkii Abuu Sufyaan أبوسفيانiyo asxaabtiisa oo ay
awrtay saarnaayeen ka tuureen, si ay culayska isaga khafiifiyaan oo ay ku badbaadaan.
Markay soo laabteen Rasuula Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo muslimiintu
waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, damac ma naga galaa inay
duullaan tahay?" Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."نعم
"Nacam", oo ah "Haa."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa duullaankaan loogu bixiyay duullaanka Al Ssawiiqi\ السويقayadoo uu badanka
saadka ay dariiqa dhigeen uu ahaa jawaanno bur ah. Markaasey muslimiintu waxay
heleen bur badan. Markaasaa loo bixiyey duullaanka Al Ssawiiq\السويق."
Al Ssawiiqu السويقwaa bur galley ama qamadi oo malab iyo subag lagu daray, oo ahaa
inta badan oo saadkooda.
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri: "Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, wuxuu Al Madiinah ka maqnaa shan maalmood, ayna ka mid yihiin maalin sii
socod iyo maalin soo socod. Wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam baxay ayadoo
ay bisha Thuu Al Xijjah ka gudbeen shan habeen, maalin axad ah oo ay laba iyo labaatan
bilood kasoo wareegteen Hijrada, wuxuuna soo noqday maalinta sagaalaad oo ciidda,
wuxuuna ku tukaday, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah. Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu duullaankaan watay laba boqol ioo nin oo
muhaajiriin iyo Ansaar isugu jira." Al Suhaylii wuxuu yiri: "Waxaa Xadiithkaan ka cad
251
inay in janaabada laga qubaysto lagu dhaqmi jiray zamanka jaahiliyada, ahna haraaga
Diinta Ibraahiim iyo Ismaaciil, siday u hareen Xajka iyo nikaaxa oo kale."
Duullaanka Zayd bin Xaarithah\ زيد بن حارثةee Al Qaradah\القردة
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri:
"Al Qaradah\ القردةwuxuu ahaa ceel ku oolli jiray Najd\نجد, dariiqa Makkah\ مكةiyo
Shaam\ الشامisku xira oo ay Al Madiinah\ المدينةbidixdiisa tahay, kuna oolli jiray waqooyi
bari ee Al Madiinah\المدينة."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Zayd bin Xaarithah زيد بن
حارثةu diray safarka ganacsi ee Quraysh\قريش, oo uu gacanta ku dhigay, uuna la socday
Abuu Sufyaan bin Xarb\أبو سفيان بن حرب.
Markaasuu wuxuu safarkaas ku haleelay Al Qaradah\القردة, oo ah ceel ka mid ah ceelasha
Najd\نجد. Xadiithkaan waxaa ka mid ah inay Qurayshi\ قريشka baqday dariiqay
Shaam\ الشامu mari jireen wixii duullaanka Badar\ بدرka dambeeyey, oo wixii dhacay ay
dhaceen.
Markaasey dariiqa Ciraaq\ عراقqaadeen. Markaasay ganacsatadoodu halkaas mareen,
uuna ka mid yahay Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربoo sida qalin ganacsi ah oo
fara badan, taasoo ahaydba inta ugu wayn oo ugu badanba ganacsigooda. Markaasey
waxay ijaarteen nin u dhashay Banii Bakr bin Waa'il \ بني بكر بن وائلoo la yiraahdo Furaatu
bin Xayyaan\ فرات بن حيانoo dariiqaas tusa (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Furaatu bin
Xayyaanu فرات بن حيانwuxuu u dhashay Banii Cijl\ بني عجلoo Banii Sahm\بني سهم
xaliifkooda ah.").
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu diray Zayd bin
Xaarithah زيد بن حارثةoo kula kulmay ceelkaas oo safarkoo idil la wareegay iyo waxay
sidaanba, raggiina uu ka baxsaday.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u keenay."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Furaatu bin Xayyaan فرات بن حيانwuu islaamay, islaannimadiisuna ay suubanaatay, oo
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuuba ka yiri:
". منهم فرات,"إن منكم رجاال نكلهم إلى إسالمهم
"inna minkum rijaalan nakiluhum ilaa islaamihim, minhum Furaatu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaa idinka mid ah rag aan xagga iimaankooda iyo islaamkooda u wakiilannay", (oo
wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam qaybinayey uusan wax ka siin).
252
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu ibnu Sacd\ إبن سعدka wariyay inuu qiimaha khumusku
duullaankaas Zayd زيدgaaray labaatan kun oo Dirham.
Guurka Faadhimah\ فاطمةiyo Calii\علي
Sanadkaan labaad ee Hijrada iyo Badar\ بدرdabadeed ayuu Calii bin Abii Dhaalib علي بن
\ أبي طالبguursaday Faadhimah فاطمةgabadha Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam. Guurkaanna waxaan uga soo warrannay kitaabkeenna Abuu Al Qaasim أبو
\القاسم.
Dilidda Kacb bin Al Ashraf\كعب بن األشرف
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Xadiithka ku saabsan Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرفwaxaa ka mid ahaa in marka
gaalada Badar\ بدرlagu jebiyay, uuna Zayd bin Xaarithah زيد بن حارثةu yimid dadka
magaalada Al Madiinah\ المدينةka deggan Al Ssaafilah\السافلة, oo ah dhanka hoose, Cabdu
Allaahi bin Rawaaxahna\ عبد هللا بن رواحةuu u tegey dadka ka deggan Al Caaliyah\العالية, oo
ah dhanka kore, ayagoo u bishaareynaya, uuna usoo diray Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةmuslimiinta Al Madiinah\ المدينةdeggan
inay u sheegaan inuu Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلlibta siiyey, iyo dilidda ragga
gaalada laga dilay, ayuu Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرف, ahaana nin qabiilka Carbeed
ee Dhayyi\ طيءu dhashay, kana sii ah Banii Nabhaan\بني نبهان, hooyadiisna ay u dhalatay
yuhuudda Banii Nadiir\بني النضير, markuu warkaasu gaaray ayuu wuxuu yiri:
"Waxaanu ma runbaa? Oo ma idinla tahay inuu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, dilay kuwaas ay labadaani sheegayaan magacdooda -uuna ka wado
Zayd زيدiyo Cabdu Allaahi bin Rawaaxah\عبد هللا بن رواحة-? Raggaasu waa madaxda
Carabta iyo dadka boqorradooda! Wa Allaahi\ وهللاhadduu Muxammadمحمد, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, raggaas dilay markaas dhulka uurkiisa ayaa ka khayr badan
korkiisa."
Markaasuu markuu hubsaday oo ay u sugnaatay inuu warku sax iyo run yahay, ayuu Al
Madiinah\ المدينةkasoo baxay oo uu Makkah\ مكةyimid (Waxaana la socday oo uu watay
toddobaatan nin oo yuhuud ah, siduu Al Baghawii\ البغويu wariyay).
Markaasuu wuxuu ku degay Cabdu Al Mudh-dhalib bin Abii Wadaacah bin Dubayrah Al
Ssahmii\عبد المطلب بن أبي وداعة بن ضبيرة السهمي, ayna u dhaxdo Caatikah bintu Abii Al Cays
bin Umayyah bin Cabdi Shams bin Cabdi Manaaf عاتكة بنت أبي العيص بن أمية بن عبد شمس بن
\عبد مناف.
Markaasey dejisay oo ay karaameysay. Markaasuu Kacb bin Al Ashraf\كعب بن األشرف
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dadka ku kiciyey oo uu la
dagaallankiisa ku boorriyay, uuna gabayo ujeedadaas leh ka tiriyey, uuna ugu booyayayo
raggii gaalada Quraysh\ قريشka midka ahaa ee ceelka guray lagu guray Maalinta Badar يوم
\بدر.
253
Markaasey waxay Caatikah\ عاتكةtiri:
"Annaga iyo yuhuudda maxaa isugu kaaya jira?"
Markaasey gurigeeda ka eriday. Caatikah\ عاتكةiyo ninkeeduba mar dambe way
islaameen.
Markaasuu guri kale degay. Markaasuu markuu Makkah\ مكةsoo gaaraba gabayga uu
Xasaan bin Thaabit\ حسان بن ثابتka tiriyayba ay haweentuu gurigiisa deggan yahayba
gurigeeda ka eridaa, oo sidaasuu intaasoo guri Makkah\ مكةuga degay, mar walbana ay
haweenta lihi ka saartaa oo ay wuxuu watay dibadda u dhigtaa.
Waxaas u sameyeyna waxaa kasoo degtay Aayadda kow iyo kontonaad ee Suuratu Al
Nisaa'i\سورة النساء:
َِِّ ُوت ويقُول
ِ ُ َّاب يؤ ِمُنون بِاْل ِج ْب ِت والط
ِ ِ ِ
َِّ
َه َدى
ْ ين َكفَُروا َه ُؤََل ِء أ
َ ون للذ
َ َ َ اغ
َ ْ ُ ِ َين أُوتُوا َنص ًيبا م َن اْلكت
َ أَلَ ْم تََر إِلَى الذ
َ
َِّ ِ
)94( يَل
ً َِمُنوا َسب
َ م َن الذ
َ ين آ
"Alam tara ila allathiina uutuu nasiiban mina al kitaabi yu'minuuna bi al jibti wa al
dh-dhaguuti wa yaquuluuna lillathiina kafaruu haa'ulaa'i ahdaa mina allathiina
aamanuu sabiilan(51)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Bal arag kuwa nasiib u helay in kitaab la siiyey oo hadana sixirka iyo shaydaanka
rumeynaya, gaalada Carabtana ku leh inay ayagu ka hanuunsan yihiin mu'miniinta, oo ay
ka diin fiican yihiin(51)."
Af la gaadeyntiisa haweenka muslimiinta iyo diliddiisa
Kaddib Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرفAl Madiinah\ المدينةayuu kusoo laabtay.
Markaasuu haweenka muslimiinta aflagaadeeyey ilaa heer uu dhibaateeyo.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""من لي بابن األشرف؟
"Man lii bi ibni Al Ashraf?"
oo macnihiisu yahay:
"Yaa iiga filnaanaya ina Al Ashraf\"?إبن األشرف
Markaasuu Muxammad bin Maslamah\محمد بن مسلمة, oo u dhashay Banii Cabdu Al Ashhal\بني عبد األشهل, wuxuu yiri:
"Anigaa kaaga filnaanaya Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Anigaa dilaya"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
254
"."فافعل إن قدرت على ذلك
"Fa afcal in qadarta calaa thaalika",
oo macnihiisu yahay:
"Hadaba yeel haddaad taas kartid."
Markaasuu Muxammad bin Maslamah محمد بن مسلمةmasjidka kasoo baxay, uuna joogay
saddex maalmood isagoo aan cunno cunin, waxna cabbayn, wuxuu nafta ku celiyo
mooyee.
Markaasaa xaalkiisa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, loo sheegay oo
uu u yeeray, kuna yiri:
""لم تركت الطعام والشراب؟
"Limaa tarakta al dhacaama wa al sharaaba?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaad cunnada iyo cabidda uga tagtay?"
Wuxu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaan kugu iri hadal aanan
ogayn inaan kuu oofin karo iyo in kale."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."إنما علين الجهد
"innamaa calayka al juhdu",
oo macnihiisu yahay:
"adiga waxaa lagugu leeyahay oo keli ah inaad dadaashid."
Markaasuu wuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa lagama maarmaan
noqoneysa inaan wax kaa sheegno."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". فأنتم في حل من ذلك."قولوا ما بدا لكم
"Quuluu maa badaa lakum. Fa antum fii xillin min thaalika."
Xadithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxay idinla noqoto ku hadla oo waa idiin xalaal."
Markaasaa diliddiisa waxaa isugu yimid Muxammad bin Maslamah\ محمد بن مسلمةiyo
Silkaan bin Sallaam bin Waqsh\سلكان بن سلم بن وقش, ahna Abuu Naa'ilah\أبونائلة, oo u
255
dhashay Banii Cabdu Al Ash-hal,\ بني عبد األشهلahaana walaalka Kacb bin Al Ashraf كعب
\ بن األشرفxagga nuugmada oo ay naas wada nuugeen; iyo Cabbaad bin Bishr bin
Waqsh\عباد بن بشر بن وقش, oo u dhashay Banii Cabdu Al Ash-hal\ بني عبد األشهلiyo Al
Xaarith bin Aws bin Mucaath\ الحارث بن أوس بن معاذoo u dhashay Banii Cabdu Al Ashhal\ بني عبد األشهلiyo Abuu Cabs bin Jabr\ أبوعبس بن جبرoo u dhashay Banii Xaarithah بني
\حارثة.
Markaasey waxay u yimaadeen cadawga Ilaahay Kacb bin Al Ashrafكعب بن األشرف,
waxayna iska sii hormariyeen oo ay u direen Silkaan bin Sallaam bin Waqsh سلكان بن سلم
بن وقش, Abaa Naa'ilahأبا نائلة. Markaasuu u yimid oo uu saacad la sheekeysanayey, ayna
gabayo ku wada luqeeyeen oo Abuu Naa'ilah أبونائلةwuxuu ahaa gabayaa.. Kaddibna
wuxuu yiri:
"Imaatinka (Al Madiinah\ )المدينةee ninkaanu -waana Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam- wuxuu annaga noo ahaa balaayo balaayooyinka ka mid ah, oo Carabi way na
wada coladisay oo ay qaanso keli ah naga soo wada ganeen -oo wuxuu ka wadaa
dhammaantood dhan iyo col ayay nala wada noqdeen sida nin keli ah oo qaansadiisa
fallaar ka tuuray oo kale-. Waxaa naga go'ay dariiqyadaan wax ku kasban jirnay ilaa heer
ay ciyaalkii lumeen oo gaajoodeen, naftiina ay dhibtootay. Waxaan noqonnay inaan
annaguna dhibtoonno, ciyaalkiina uu dhibtooday."
Markaasuu Kacb bin Al Ashraf كعب بن األشرفwuxuu yiri:
"Anigu waxaan ahay ina Al Ashraf ابن األشرف, oo wa Allaahi\ وهللاina Sallamow\سالم
waan kuu sheegi jiray inuu arrinku noqon doono sidaan kuu sheegay."
Markaasuu Silkaan\ سلكانwuxuu yiri:
"Waxaan dooneynnay inaad cunno naga iibisid, aanna rahan ku siinno iyo heshiis adag,
adiguna aad samafashid."
Wuxuu yiri:
"Wiilashiinna rahan ahaan ma ii siineysaan?"
Silkaan سلكانwuxuu yiri:
"Waxaad dooneysaa inaad na fadeexeyso! Waxaana ila jira asxaab ra'yigeygoo kale
ayaguna qaba, waxaanna doonayaa inaan kuu keeno oo aad markaas wax ka iibisid,
aadna wanaajisid, aanna kuu rahanno hubkeenna in dabooleysa lagacta cunnadaas."
Silkaan سلكانwuxuu doonayey inuusan Kacb\ كعبka didin hubka marka ayagoo hubaysan
ay u yimaadaan. Markaasuu wuxuu yiri:
"Hubku waa rahan aan oggolahay oo daboolaya."
Markaasuu Silkaan سلكانasxaabtiisa u noqday oo uu warka u sheegay, uuna ku amray
inay hubkooda qaataan, kaddibna ay u tagaan.
Markaasey Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, agtiisa isugu yimaadeen
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiri inuu Kacb bin Al Ashraf\كعب بن األشرف
ku yiri: "Haweenkiina rahan ahaan ma ii siineysaan?" Markaasuu Silkaan\ سلكانku yiri:
"Ma waxaan kuu rahaannaa haweenkeenna adigoo ragga Yathrib \ يثربugu qurxoon oo isu
carfin badan?" Wuxuu yiri: "Hadaba wiilashiinna ma ii rahmaysaan?").
256
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam lasoo lugeeyey ilaa
Baqiicu Al Gharqad\بقيع الغرقد, kaddibna intuu ku jeestay uu ku yiri:
". أللهم أعنهم."انطلقوا على اسم هللا
"Indhaliquu calaa ismi Allaahi. Allaahumma acinhum!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Magaca Ilaahay ku dhaqaaqa! Ilaahyow caawin!."
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gurigiisuu dib ugu
laabtay. Waxayna ahayd habeen uu dayuxu iftiimayo. Markaasey soo aadeen oo ay
qalcaddiisa yimaadeen.
Markaasuu Abuu Naa'ilah\ أبونائلةu dhawaaqay. Kacb bin Al Ashrafكعب بن األشرف
markaasna wuxuu ku jiraa aroos. Markaasuu sariirta bustaha kala soo booday. Markaasey
haweentiisu darafta bustaha ku dhegtay oo ay tiri:
"Adigu waxaad tahay nin xarbi ku jira, ragga xarbiga ku jirana saacaddaan oo kale
gurigooda kama baxaan!"
Wuxuu yiri:
"Waa Abuu Naa'ilah أبونائلةoo hadduu arko inaan hurdo i kicin mayo."
Markaasey waxay tiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaan codkiisa ka gartay xumaan."
Wuxuu yiri:
"Marka ninka mudid seefeed loogu yeero waa inuu yeelaa."
Markaasuu soo degay oo uu saacad la sheekeysanayey, ayaguna ay la sheekeysteen.
Kaddibna Silkaan\ سلكانwuxuu yiri:
"Maxay kula tahay ina Al Ashrafow\ إبن األشرفinaan tagno Shicbi Al Cajuuz\شعب العجوز
(waana bar Al Madiinah\ المدينةka mid ah) oo aan halkaas habeenka inta ka hartay ku
sheekeysanno?"
Wuxuu yiri:
"Waa yahay haddaad sidaas dooneysaan."
Markaasey isla soo dhaqaaqeen oo ay xaggeeda isla soo aadeen. Markaasuu Abuu
Naa'ilah\ أبونائلةgacantiisa timaha Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرفdhex geliyay,
kaddibna uu gacantiisa ursaday, uuna yiri:
"Weligay ma arag cadar midkaan caawa ka carfoon."
Kaddibna xoogaa kale ayay socdeen. Markaasu sidii oo kale mar labaad yeelay, oo ay
markaas Kacb bin Al Ashraf كعب بن األشرفkalsooni gashay. Markaasey xoogaa kale
hadana socdeen oo uu mar saddexaad sidii oo kale sameeyey oo uu markaas foodda
madaxiisa ku dhegay, uuna yiri:
"Ku dhufta cadawga Ilaahay."
Markaasey seefohooda la dheceen, mase ayan dilin.
Muxammad bin Maslamah\ محمد بن مسلمةwuxuu yiri:
257
"Markaasaan waxaa soo xusuustay mighwal\ مغولaan sitay (oo mighwal\ مغولwaa seef
yar oo dharka hoostiisa la gashado oo dadka si kedis ah loogu dilo) markaan arkay inayan
seefeheennu wax ka tarin. Markaasaan qaatay ayadoo uu cadawga Ilaahay qayliyay qaylo
qalcadaha hareereheenna ah oo idil gaartay oo dab laga wada shiday. Markaasaan waxaan
mighwalka ka geliyay xudunta oo inta ku riixay aan ku jeexay ilaa aan gumaarkiisa
geeyey. Markaasuu cadawga Ilaahay dhacay.
Al Xaarithu bin Aws bin Mucaath\ الحارث بن أوس بن معاذwaxaa ku dhacay seefeheenn oo
madaxa iyo lugta ayaa dhaawac ka gaaray. Markaasaan soo baxnay oo aan soo marnay
dariiqa Banii Umayyah bin Zayd\بني أمية بن زيد, kaddibna kan Banii Quraythah\بني قريظة,
kaddibna Bucaath\ بعاثilaa aan ka nimaadno Xarratu Curayd\حرة العريض, oo waxaa naga
gaabiyay saaxiibkeen Al Xaarithu bin Aws الحارث بن أوسoo uu dhiig badani ka baxay.
Markaasaan cabbaar sugnay, kaddibna wuu noo yimid isagoo raadkeenna soo raacay.
Markaasaan soo xambaarnay oo aan habeenka dhammaatkiisa Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, u keennay isagoo salaad u taagan.
Markaasaan salaannay oo uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam noo soo baxay, oo aan u
sheegnay dilidda cadawga Ilaahay, wuxuuna ku tufay dhaawaca saaxiibkeen oo
bogsooday oo aan mar dambe ka sheegan, kaddibna gurigiisuu ku laabtay. Markaasaan
annaguna guryeheenna u noqonnay, aanna waabariisannay ayadoo ay yuhuudu baqday,
sababtuna ay tahay waxaan cadwga Ilaahay ku dhignay daraadeed."
Riwaayad kalena waxay warisay inuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."من ظفرتم به من رجال يهود فاقتلوه
"Man thafartum bihi min rijaali yahuuda fa uqtuluuhu",
oo macnihiisu yahay:
"Ninkaad gacanta ku dhigtaan oo ragga yuhuudda ka mid ah dila."
Markaasey yuhuudda baqatay oo uusan madaxdoodii ninna gurigiisa kasoo bixin, aan
ayagana laga maqal erayna, in ayagana lagu dhigo wuxuu cadawga Ilaahay Kacb bin Al
Ashraf\ كعب بن األشرفla waabariistay."
Markaaseyan harin yuhuudi keli ah ee waa kan illaa naftiisa u baqday.
Al Qasdhalaanii القسطالنيدwuxuu yiri:
"Markay Al Baqiicu Al Gharqad\ البقيع الغرقدgaareen ayay takbiirsadeen -oo waxay
yiraahdeen Allaahu Akbaru\ هللا أكبرweeye-.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo habeenkaas salaad u
taagan, markuu takbiirtooda maqlay ogaaday inay dileen oo markaas isaguna
takbiirsaday. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam markay u yimaadeen wuxuu
yiri:
258
"."أفلحة الوجوه
"Aflaxati al wujuuhu",
oo macnihiisu yahay:
"Waa liibaaneen wajiyadu."
Markaasey ayaguna yiraahdeen:
"Waa wajigaaga Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasey madaxa Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرفhortiisa Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam ku tuureen, oo uu markaas Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىku xamdiyay.
Madaxaasu wuxuu ahaa madaxa ugu horreeya oo islaamka dhexdiisa lagu qaado."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Markay yuhuuddu baqday ayay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u
yimaadeen, waxayna yiraahdeen:
"Waxaad dishay odageenna."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u sheegay wuxuu
sameeyey iyo siduu la dagaallankiisa dadka ugu boorriyey, muslimiintana uu u dhibay.
Markaasey baqeen oo ayan waxba oran. Markaas kaddib ayuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam u yeeray inay la adhigtaan heshiis nabadeed. Heshiiskaas qoraalkiisana waxaa
hayn jiray Calii\علي."
Duullaanka Amarr\غزوة أمر/laba iyo tobanka Rabiicu Al Awwal ee sanadka
saddexaad ee Hijrada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam kasoo noqday duullaanka
Al Ssawiiq\ السويقwuxuu Al Madiinah\ المدينةku sugnaaday inta bisha Thuu Al
Xajjah\ ذوالحجةka hartay ama in u dhow. Kaddibna wuxuu ku duulay Najd\( نجدWaana
gobolka ay magaalo madaxda sucuudiga ee Riyaad\ رياضku taallo), isagoo doonaya
qabiilka Ghadhafaan\غطفان. Waana duullaanka Thii Amarr\( ذي أمرoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Xilka Al Madiinah\ المدينةwuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhiibay
Cuthmaan bin Caffaan\عثمان بن عفان.")
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Najd\ نجدjoogay bisha Safar\ صفرoo idil
ama in u dhow, kaddibna Al Madiinah\ المدينةayuu kusoo noqday isagoo aan cidna la
kulmin iyo xarbi toona.
Markaasuu wuxuu ku sugnaaday bisha Rabiicu Al Awwal \ ربيع األولoo idil ama in yar
mooyee."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Duullaankaanu wuxuu ahaa markay laba iyo toban habeen ka gudbeen bisha Rabiicu Al
Awwal\ ربيع األولoo ay shan yo labaatan bilood kasoo wareegeen Hijrada.
Sababteeduna waxay ahayd inay qabiilka Banii Thaclabah \( بني ثعلبةbin Sacd bin Qays
ibnu Thabyaan ibnu Baghiid ibnu Rayth ibnu Ghadhafaan ibnu Sacd bin Qays Caylaan بن
259
\ )سعد بن قيس إبن ذبيان إبن بغيض بن ريث بن غطفان إبن سعد بن قيس عيالنiyo qabiilka Banii
Muxaarib\( بني محاربibnu Khasfah ibnu Qays Caylaan\إبن خصفة إبن قيس علالن, oo sidaasey
Ghadhafaan\ غطفانiyo Muxaarib\ محاربilmo adeer ku yihiin) is aruursadeen, ayagoo
donaya inay Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam hareerihiisa soo
weeraraan. Waxaana isu keenay ninka la yiraahdo Ducthuur ibnu Al Xaarith Al
Muxaaribii\ دعثور إبن الحارث المحاربي-oo uu Al Khadhiibu\ الخطيبyiri magaciisu waa
Ghawrath\غورث, qaar kalena ay yiraahdeen waa Cawrak\عورك. Wuxuuna ahaa nin geesi
ah.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, muslimiinta kii doona
inuu duullaanka usoo raaco ugu yeeray. Markaasaa waxaa soo raacay afar boqol iyo
konton nin oo fardooley ah, oo uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam waday, xilka Al
Madiinana\ المدينةwuxuu u dhiibay Cuthmaan bin Caffaanعثمان بن عفان, Allaaha raalli ka
noqdee.
Markaasey markay maqleen soo bixidda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ayay kala carareen oo ay buuraha dushooda galeen. Muslimiintu waxay
gacanta ku dhigeen nin u dhashay Banii Thaclabah\ بني ثعلبةoo la yirahdo Xibaan\حبان
(ibnu Xajarna\ إبن حجرuu Al Isaabah\ اإلصابةku yiri inuu magaciisu yahay Jabaar\جبار.
Sidoo kalena waxaa wariyay kitaabka Al Istiicaabu\)اإلستيعاب.
Markaasaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, loo keenay oo uu
islaamka ugu yeeray, uuna islaamay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, wuxuu ku daray oo ku lammaniyay Bilaal \ باللsi uu shareecada iyo
Diinta u baro. Markaasaa waxaa Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku da'ay
roob, oo uu markaas labadiisa go' iska furay oo uu geed kor saaray si ay ugu qallalaan,
uuna hoostooda seexday. Intaasoo idilna cadawgu way u jeedaan. Markaasey waxay
Ducthuur\ دعثورku yiraahdeen:
"Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa keligiis, ee inta u tagtid dil."
Markaasuu u yimid Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam isagoo seef wata oo uu madixiisa
dul istaagay, uuna yiri:
"Yaa maanta iga kaa celinaya?"
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."هللا
"Allaahu!"
Markaasuu Jibriil\ جبريلlaabta ku dhuftay oo ay seeftu gacantiisa ka dhacday. Markaasuu
Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, seefta qaatay oo uu ku yiri:
""من يمنعك مني؟
"Man yamnacuka minnii?"
oo macnhiisu yahay:
260
"Yaa iga kaa celinaya?"
Wuxuu yiri:
"Axadna iga kaa celin mayo, aniguna waxaan leeyahay أشهد أن الإله إال هللا وأنك رسول
" صلى هللا عليه وسلم،هللاash-hadu an laa ilaaha illaa Allaahu wa annaka Rasuulu
Allaahi, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasuu tolkiis u yimid oo uu islaamka ugu yeeray.
Waxaa kaloo la yiri inay dhacdadaasu ahayd duullaanka Thaata Al Riqaac\ذات الرقاع.
Waxaana la yiri waa laba qiso oo kala duwan.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu duullaankaan ku maqnaa
kow iyo toban habeen."
Waa intaas warka Al Qasdhalaanii, Allaha raalli ka noqdee.
Thuu Amarr\ذو أمر
Thuu Amarr\ ذو أمرwaxay ku taallaa Al Nukhayl\ النخيلagteed. Al Nukhayl\ النخيلwaa
magaalo iyo waadi aan Al Xanakiyyah\ الحناكيةka fogayn oo waqooyiga ka xigta. Markaad
Al Madiinah\ المدينةka baxdo oo dariiqa Al Najdiyyah\ النجديةqaadid oo aad sagaashan
kiiloomitir goysid darbiga Al Nukhayl\ النخيلbidix ayuu kaaga muuqdaa. Thuu Amarr ذو
\ أمرhalkaas ayay shan iyo toban kiiloomitir u jirtaa, siduu Al Balaadii\ البالديu tilmaamay.
Duullaanka Buxraan\غزوة بحران
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kaddib wuu duulay isagoo
Quraysh\ قريشdoonaya (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Wuxuu Al Madiinah\المدينة
xilkeeda u dhiibay ibnu Ummu Maktuum\إبن أم مكتوم."), wuuna socday ilaa uu ka gaaro
Buxraan\بحران, oo ah meel macdanta laga qodo oo Xijaaz\ الحجازku taalla, Al Furuc\الفرع
agteeda. Halkaas ayuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku sugnaa labada bilood ee
Rabiicu Al Aakhar\ ربيع اآلخرiyo Jamaadu Al Uulaaجماد اآلولى, kaddibna Al
Madiinah\ المدينةayuu kusoo laabtay isagoo aan dagaal gelin."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Duullaankaan waxaa kaloo la yiraahdaa duullaanka Banii Sulaym\غزوة بني سليم, Al
Furuc\ الفرعagteeda. Sababtuna waxay ahayd inay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, soo gaartay inay halkaas isugu yimaadeen ciidan weyn ee reer Banii
Sulaym\ بني سليمah.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam soo baxay isagoo ay la socdaan saddex
boqol oo nin oo asxaabtiisa ka mid ah. Markaasey markay meesha yimaadeen waxay
arkeen inuu raggu kala tegey oo ay ceelashooda kala aadeen. Markaasuu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam soo noqday isagoo aan dagaal gelin, wuxuuna Al Madiinah\ المدينةka
maqnaa toban habeen."
261
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Intuusan Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Buxraan\ بحرانgaarin ayuu wuxuu helay nin
u dhashay Banii Sulaym\ بني سليمoo u sheegay inay raggu kala tageen. Markaasuu Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam ninkaas nin asxaabtiisa ka mid ah u dhiibay oo hayey, uuna
socday ilaa uu ceelasha Buxraan\ بحرانka yimaado, oo uu arkay inuu raggu ka kala tegey,
oo uusan ninna joogin."
Buxraan\بحران
Buxraan\ بحرانwaxay Raabigh\ رابغxagga bari ka xigtaa sagaashan kiiloomitir.
Amarka Muxayyisah محيصةiyo Xuwayyisah\حويصة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, subaxa ka dambeeyey habeenka la
dilay Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرفwuxuu yiri:
"."من ظفرتم به من رجال يهود فاقتلوهم
"Man thafartum bihi min rijaali yahuuda fa uqtuluuhum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ninkaad gacanta ku dhigtaan oo yuhuudda ka mid ah dila."
Markaasuu Muxayyisah bin Mascuud\( محيصة بن مسعودoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaa la yiraahdaa Muxayyisah bin Mascuud bin Kacb bin Caamir bin Majdacah bin
Xaarithah bin Al Xaarith bin Al Khazraj bin Camr bin Maalik bin Al Aws محيصة بن مسعود
\بن كعب بن عامر بن مجدعة بن حارثة بن الحارث بن الخزرج بن عمرو بن مالك بن األوس.") wuxuu ku
booday ibnu Sunaynah\( إبن سنينةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiri ibnu
Subaynah\إبن سبينة.") nin ganacsatada yuhuudda ka mid ah oo u arratiri jiray waxna ka
iibin jiray, markaasuu dilay.
Markaasna walaalkiis Xuwayyisah bin Mascuud\ حويصة بن مسعودweli ma islaamin,
wuuna ka da' weynaa walaalkiis Muxayyisah\محيصة. Markaasaa markuu dilay waxaa u
yimid walaalkiis Xuwayyisah حويصةoo garaacay isagoo leh:
"Miyaad dishay? Oo wa Allaahi\ وهللاxayrta calooshaada ku taalla waxay ka timid
maalkiisa."
Markaasuu Muxayyisah محيصةwuxuu yiri:
"wa Allaahi وهللاwaxaa i amaray inaan dilo mid hadduu i amri lahaa inaan adiga ku dilo
aan qoorta kaa goyn lahaa."
Taasaa ugu horreysey islaamidda Xuwayyisah حويصةoo yiri:
"Oo wa Allaahi وهللاhadduu Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
diliddayda ku amri lahaa ma i dili lahayd?"
Wuxuu yiri:
262
"Haa, oo wa Allaahi وهللاhadduu i amri lahaa inaan madaxa kaa gooyo waan kaa goyn
lahaa."
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاDiin halkaas ku gaarsiisay waa wax lala yaabo."
Markaasuu Xuwayyisah حويصةislaamay.
Riwaayada ibnu Hishaam\ إبن هشامee islaamidda Xuwayyisahحويصة
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Banii Quraythah \بني قريظة
ka adkaaday ayuu soo qaatay afar boqol oo nin oo yuhuud ah, waxayna ahaayeen
xulafada Al Aws\ األوسoo ay Al Khazraj\ الخزرجka dhan ahaayeen.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amar ku bixiyey in
madaxa laga wada gooyo. Markaasey Al Khazraj\ الخزرجmadaxda ka goysay ayagoo ku
faraxsan inay sidaas yeelaan.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu fiiriyey ragga Al
Khazraj\ الخزرجwuxuuna arkay inay wajiyadoodu bishaareysanayaan. Markaasuu Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu fiiriyey ragga Al Aws\األوس, taasna wajiyadooda wuu
ka waayey.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu u maleeyey inay taasu ku timid
xilfiga ka dhexeeyey Al Aws\ األوسiyo Banii Quraythah\بني قريظة. Markaasna ragga la
dilayo ee Banii Quraythah\ بني قريظةkama ayan harin waxaan ahayn laba iyo toban nin.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu u dhiibay inay dilaan Al Aws\األوس,
wuxuuna labadii nin ee Al Aws األوسahba u dhiibay nin Banii Quraythah بني قريظةah,
wuxuuna ku yiri:
"."ليضرب فالن وليذفف فالن
"Layadrib fulaanun wal yathaffif fulaanu",
oo macnihiisu yahay:
"Hebel seefta ha ku dhufto, oo qoorta ha uga dhufto, hebelna ha is raaciyo, waana hadduu
dhufashada maduxu ku go'i waayo."
Ragguu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhiibayna waxaa ka mid aha Kacb bin
Yahuuthaa\ كعب بن يهوذاoo Banii Quraythah بني قريظةmadaxdeeda weyn ka mid ahaa,
wuxuuna u dhiibay Muxayyisah bin Mascuud\ محيصة بن مسعودiyo Abii Burdah bin
Nayyaar\أبي بردة بن نيار, ahna midkuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
u rukhseeyey inuu orgi yar ciidda Al Adxaa\ عيد األضحيgawraco, wuxuuna yiri:
"."ليضربه محيصة وليذفف عليه أبو بردة
"Liyadribhu Muxayyisah wal yuthaffif calayhi Abuu Burdah",
263
oo macnihiisu yahay:
"Muxayyisah\ محيصةseefta ha ku dhufto, kaddibna Abuu Burdah\ أبوبردةha is raaciyo."
Markaasuu Muxayyisah\ محيصةwuxuu ku dhuftay dhufasho aan madaxa goyn, oo waxaa
markaas is raaciyay Abuu Burdah\أبوبردة.
Markaasuu Xuwayyisah\ حويصةwuxuu yiri, isagoo markaas weli gaal ah:
"Ma waxaad dishay Kacb bin Yahuuthaa"?كعب بن يهوذا
Wuxuu yiri:
"Haa."
Markaasuu Xuwayyisah حويصةwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaa dhici karta inay xayrta calooshaada kasoo baxday ay maalkiisa
ka timid."
Wuxuu yiri:
"Waxaa dilkiisa i amray mid hadduu dilkaaga i amri lahaa aan ku dili lahaa."
Markaasuu hadalkiisaas la yaabay, uuna iska tegey isagoo weli yaaban. Waxana la
sheegay inuu habeenkaas hurdada kasoo kacay isagoo la yaabaya hadalka walaalkiis
Muxayyisah\محيصة, sidaasna uu ahaa ilaa uu ka waabariistay isagoo leh:
"Wa Allaahi\ وهللاwaa Diin fiican."
Markaasuu Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid oo uu islaamay."
Waxaa sidaas noogu dhammaaday kitaabka Duullaanka Badar qaybtiisa labaad, waxaan
ku xigi doona, inshaa'aAllaahu midka laba iyo labaatan ee taxanahaan, ahna Duullaanka
Uxud\أحد.
Waxaan ku gunaanadeynnaa annago leh wa al xamdu liAllaahi Rabbi al caalamiina wa bi
abii anta wa ummii yaa Rasuula Allaahi, oo aabahay iyo hooyaday ayaa fidyadaada ah
Rasuulka Ilaahayow, wa Sallaa Allaahu Calaa Sayyidinaa wa Mawlaana Muxammadin
wa Calaa Aalihi wa Saxbihi wa man tabicahum bi ixsaanin ilaa Yawi Al Diini wa Sallam
Tasliiman kathiiran.
264
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
(Laba iyo labaatan)
Nabi Muxammad
Rasuulka Ilaahay
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Duullaanka U x u d
غزوة أحد
Waxaa dhigay
Dr. Xasanweli Sheekh Xuseen Cismaan
Waxaa daabacday
Daaru Al Seerah
P.O. Box 200984 – Boston, MA 02120 – USA
265
Tusmada Kitaabka
Mawduuca
Bog
1. Tusmada kitaabka
265
2. Araarta dhigaha kitaabka
268
3. Inta u dhexeysey duullaannada Buxraan iyo Uxud
269
4. Duullaanka Uxud
269
5. Quraanka ksoo degay gaalada Uxud maalgeliyay
269
6. Go'aansiga Quraysh ee xarbiga
270
7. Quraysh haweenkooda ayay soo wateen
272
8. Riyada iyo la tashiga Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam
273
9. Gaddoonka munaafaqiinta
275
10. Dhacdo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam yididiilo gelisay
276
11. Amarka Mirbac
277
12. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, wuxuu degay Al Shicbu
278
13. Qaansooleyda
278
14. Faraskiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, Al Sabku
281
15. Raggu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam jihaadka u oggolaaday ayagoo 15 jira 282
16. Amarka Abuu Dujaanah
283
17. Amarka Abuu Caamir Al Faasiq
285
18. Siduu Abuu Sufyaan Quraysh u boorriyay
286
19. Boorrinta Hinda
286
20. Halhayska muslimiinta Maalinta Uxud
286
21. Dilidda Xamzah
287
22. Waxshii oo Al Damri iyo ibnu Khiyaar u warramay
288
23. Waxshii oo Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam , soo hor fariistay
289
24. Dilidda Waxshii ee Musaylimah
290
25. Waxshii oo Diiwaanka laga saaray
291
26. Dilidda Muscab bin Cumayr
291
27. Arrinka Caasim bin Thaabit
293
28. Xanthalah "Ghasiilu Al Malaa'ikah"
293
29. Guusha muslimiinta
295
30. Jabka muslimiinta
295
31. Ragga Nabiga, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, ku haray
297
32. Geesinnimada Su'aab
299
33. Waxa Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, ku dhacay Maalinta Uxud
299
34. Ibnu Sakn beleduu Uxud ka dhigay
301
35. Xadiithka Ummu Sacd
302
36. Abuu Dujaanah iyo Sacd: gaashaan Nabiga, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam
303
37. Balaayada Qataadah iyo Xadiithka ishiisa
303
38. Arrinka Anas bin Al Nadr
304
39. Dhaawacyada Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf
304
40. Kan ugu horreeyey oo Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, aqooday
305
41. Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam , oo Ubayya bin Khalaf dilay
305
42. Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo shicibka tegey
307
43. Siduu Sacd ugu dadaalay dilidda walaalkiis Cutbah
307
266
44. Gaalada oo buurta fuushay iyo la dagaallankooda Cumar
45. Rasuulka, SCW, oo tabar darraaday iyo taageerkiis Dhalxah
46. Godka wayn oo korreeya\غار أحد
47. Al Muxibbu Al Dhabarii
48. Dhalxah oo Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam xambaaray
49. Rasuulka, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo fadhiga ku tukaday
50. Dilidda Al Yamaan iyo ibnu Waqsh
51. Dilidda Yaziid bin Xaadhib iyo hadalka daaabihiis
52. Is dilidda Quzmaan
53. Dilidda Mukhayriq
54. Amarka Al Xaarith bin Suwayd
55. Hubinta ibnu Hishaam kan Al Mujath-thar dilay
56. Amarka Usayrim
57. Dilka Camr bin Al Jamuux
58. Hinda oo Xamzah beerka kala soo baxday
59. Cumar oo Xassaan ku boorriyay weeraridda Hinda
60. Diididda Al Xulays falka Abuu Sufyaan
61. Faraxa Abuu Sufyaan ee dhibaatada muslimiinta
62. Calii oo gaalada daba galay
63. Amarka muslimiinta Uxud lagu dilay
64. Tiiraanyada Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, ee Xamzah
65. Sarraynta Quraysh
66. Quraanka kasoo degay inaan maydka wax laga goyn
67. Salaadda Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, ee Xamzah iyo shuhadada
68. Calool xumaanta Safiyyah ee walaalkeed Xamzah
69. Cabdu Allaahi bin Jaxsh oo Xamzah lala duugay
70. Duugidda shuhadada
71. Faadhimah Sallaa Allaahu Calayhaa wa Sallam
72. Xamnah bintu Jaxsh
73. Al Sumayraa’u bintu Qays
74. Ummu Caamir Al Ash-haliyah
75. Ummu Sacad bin Mucaath
76. Haweenka Ansaarta oo Xamzah u baroortay
77. Dhiqidda seefaha
78. Seefta Nabiga, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, ee Thuu Al Faqaar
79. Duullaanka Xamraa'u Al Asad
80. Siday muslimiintu hiilka Rasuulka, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, ugu keceen
81. Xamraa'u Al Asad
82. Arrinka Macbad Al Khuzaacii
83. Dhanbaalka Abuu Sufyaan ee Rasuula Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam
84. Dilidda Abuu Cazzah
85. Dilidda Mucaawiyah bin Al Mughiirah
86. Arrinka ibnu Ubayya intaas dabadeed
87. Maalinta Uxud: maalin imtixaan
88. Jabalu Uxud
89. Jabalu Al Caynayn/Al Rrumaati
308
308
309
310
311
317
317
318
318
319
319
320
321
322
323
323
323
324
325
327
328
329
337
338
339
340
341
342
345
347
349
349
350
351
352
353
355
356
356
357
358
359
359
360
360
361
267
90. Quraanka kasoo degay Uxud
91. Iska reebidda ribada
92. Ku boorrinta adeecidda
93. Xusidda waxa ku dhacay iyo u tacsiyeyntooda
94. Mujaahidiinta oo jannada loogu yeerayo
95. Dhimashadu waxay ku ahaataa idanka Ilaahay
96. Xuska geesinnimada shuhadada la jihaadday Anbiyadii hore
97. Waxaa looga digay inayan gaalada raacin
98. Ku baraarujintooda ka carariddooda Nabigooda, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam
99. Waxaa looga digay inayan geerida ka baqan
100. Ilaahay naxariistuu Nabigiisa, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, u qabo
101. Khayaanidda ghaniimada
102. Deeqda Ilaahay ee soo diridda Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam
103. Xuska musiibada ku dhacday
104. Ku boorrinta jihaadka
105. Ciribta shuhadada Uxud
106. Nabiga, Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam, oo Jaabir u bishaareeyey
107. Quraanka kasoo degay kuwa Salla Allaahu Calayhi Wa Sallam u raacay X. Al Asad
108. Shuhadada Maalinta Uxud
109. Tirada shuhadada
110. Gaalada lagu dilay Maalinta Uxud
111. Wadarta gaalada lagu dilay Maalinta Uxud
112. Xaaraantimaynta khamrada
113. Dhalashada Al Xasan bin Faadhimaha
361
363
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
372
373
374
374
377
378
380
383
384
385
385
387
268
بسم هللا الرحمن الرحيم
Araarta dhigaha kitaabka
الحمد هلل رب العالمين والثناء هلل ةصلى هللا على سيدنا وموالنا محمد وفلى أله الطيبين الطاهرين وسلم تسيلما
أما بعد،كثيرا كلما ذكره الذاكرون وغفي عن ذكره الغافلون
Kitaabkaan Nabi Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Duullaanka Uxud, kana kooban boqol saddex iyo toban qaybood, waa laba iyo
labaatanaad ee Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallallaahu Calayhi Wasallam.
Maraajicda dib loogu noqon karana waa kutubbada Tafsiirka Quraanka, gaar ahaan
Tafaasiirka Al Baghawii\البغوي, Al Qurdhubii\القرطبي, iyo kutubbada Xadiithka oo lagu
kalsoon yahay sida Bukhaarii\البخاري, Muslim\ مسلمiyo Axmad\ أحمدiyo Sunanka;
Kutubbada Siirada sida Ibnu Hishaam\( سيرة إبن هشامoo dhintay labo boqol iyo saddex iyo
toban sanadka Hijriga), Al Rawdu Al Unuf\ الروض األنفee Al Suhaylii\( السهيليoo dhintay
shan boqol iyo kow iyo sideetan ee sanadka Hijriga), Sharxu Al Callaamah Al Zarqaanii
(dhintayna kun iyo boqol iyo labo iyo labaatan Hijriga) calaa Al Mawaahibu Al
Laduniyyah bi Al Minaxi Al Muxammadiyyah شرح العالمة الزرقاني على المواهب اللدنية بالمنح
\ المحمديةee Al Qasdhalaanii\( القسطالنيoo la oofsaday sanadka sagaal boqol iyo saddex iyo
labaatanka Hijriga) iyo Siyaru Aclaami Al Nubalaa’i\ سير أعالم النبالءay xaashiyadiisana uu
ku daabacan yahay kitaabka kale ee la yiraahdo Ixkaamu Al Rijaali min Miizaani Al
Ictidaali Fii Naqdi Al Rijaali\ احكام الرجال من ميزان اإلعتدال في نقد الرجالoo labadoodaba uu
allifay ee Imaam Al Thahabii\اإلمام الذهبي, oo la oofsaday sanadka toddoba boqol iyo
sideed iyo afartan Hijriga ayna daabacday Daaru Al Fikri\ دار الفكرee Bayruut arliga
Lubnaan, iyo Usudu Al Ghaabah\ أسد الغابةuuna allifay Ibnu Al Athiir\إبن األثير, oo la
oofsaday sanadka lix boqol iyo soddon ee Hijrada, iyo Adhlasu Al Siirati Al
Nabawiyyati\ أطلس السيرة النبويةee Dr. Shawqii abuu Khaliil\د\شوقي أبوخليل, Tafsiirka af
Soomaaligana waxaan in badan ka qaatay Kitaabka uu tarjumay Sheekh Maxmuud
Maxamad Cabdi Allaha dambigiisa dhaafee.
Waxaanna Ilaahay ka baryayaa inuu iga aqbalo, qofka akhristana uu ku anfaco,
ajarkiisana uu aniga iyo labadii i dhashay nasiiyo.
Kitaabkaani waa nicmuu Ilaahay igu galladeystay, waxa qalad ah oo ku jirana waxay ka
yimaadeen aniga iyo shaydhaan.
Waxaa dhigay midka naxariista iyo dambi dhaafka Ilaahiis faqiirka u ah,
Dr. Xasanwali Sheekh Xuseen Cismaan
The Netherlands, Holaanda
Maalin arabaco ah, ee ssideed iyo toban bisha Ramadaan رمضانee sanadka kun iyo afar
boqol iyo toddoba iyo labaatanka Hijriga, una dhigantah kow iyo tobanka Oktoobar laba
kun iyo lix Miilaadiga.
269
Inta u dhexeysey duullaannada Buxraan\ بحرانiyo Uxud\أحد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu kasoo noqday duullaanka
Buxraan\ بحرانwuxuu joogay Jamaadu Al Aakhar\جماد اآلخر, Rajab\رجب, Shacbaan\شعبان
iyo bisha Ramadaan\رمضان. Markaasey Qurayshi\ قريشkusoo duushay bisha
Shawwaal\ شوالee sanadka saddexaad."
Duullaanka Uxud\أحد/Sabti kow iyo tobanka Shawwaal\ شوالee sanadka saddexaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Marka Maalinta Badar\ بدرgaalada Quraysh\ قريشlagu laayay, ragga ceelka gurayna lagu
guray, intooda carartayna ay Makkah\ مكةu noqdeen, Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيانuu
isaguna safarkooda soo celiyay, ayay Cabdu Allaahi bin Abii Rabiicah\عبد هللا بن أبي ربيعة
iyo Cikrimah bin Abii Jahl\ عكرمة بن أبي جهلiyo Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن أميةoo
rag Quraysh\ قريشah ay la socdaan ayay waxay u tageen qoysaska la dilay aabayaalkood
iyo wiilashooda iyo walaalohood Maalinta Badar\يوم بدر.
Waxayna la hadleen Abuu Suyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربiyo inta Quraysh\ قريشka mid
ah oo safarkaas ganacsi xoolo ku lahayd, waxayna ku yiraahdeen:
"Ragga Qurayshow\قريش, Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu idin
gablamiyay, akhyaartiiniina wuu dilay. Marka nagu caawina maalkaan la dagaallankiisa,
oo markaasaaba waxaa dhici karta inaan uga aargoosanno wuxuu nagu dhigay."
Markaasay sidaas yeeleen oo ay maal bixiyeen."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Markaasey taladoodaas yeeleen oo ay badeecadaha safarkaas, oo kun rati ka koobnaa,
gadeen. Badeecada qiimeheeduna wuxuu ahaa konton kun oo Diinaar. Waxayna ku sii
gadi jireen oo ay Diinaarkiiba saaran jireen Diinaar kale. Sidaasey faaidadooda safarkaasi
waxay noqotay konton kun oo Diinaar.
Markaasey dadka xoolaha lahaa ra'sul maalkooda u celiyeen, oo ay faa'iidada kontonka
kun oo Diinaar ah xarbiga u qondeeyeen oo ku maal geliyeen, siduu ibnu Sacd \أبن سعد
wariyay."
Quraanka kasoo degay falkoodaas
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ayagaas ayay kasoo degatay Aayadda lix iyo soddonaad ee Suuratu Al Anfaali سورة
\األنفال:
ِ
َِّ
ِ ِون أَموالَهم لِ َيص ُّدوا َع ْن سب
ون
َ ُيل اللَّ ِه فَ َسُي ْن ِفق
َ ون َعلَ ْي ِه ْم َح ْس َرةً ثَُّم ُي ْغلَُب
ُ ونهَا ثَُّم تَ ُك
َ إِ َّن الذ
َ
ُ
ْ ُ َ ْ َ ُين َكفَُروا ُي ْنفق
َِّ
)31( ون
َ ين َكفَُروا إِلَى َجهََّن َم ُي ْح َش ُر
َ َوالذ
270
"Inna allathiina kafaruu yunfiquuna amwaalahum li yasudduu can sabiili Allaahi
fa sa yunfiquunahaa thumma takuunu calayhim xasratan thumma yughlabuuna wa
allathiina kafaruu ilaa jahannama yuxsharuuna(36)."
Waana Aayadda lix iyo soddonaad ee Suuratu Al Anfaali \ سورة األنفالoo macneheedu
yahay:
"Kuwa gaaloobay waxay maalkooda ku bixinyaan inay dadka ka duwaan jidka Ilaahay,
ahna Diinta Ilaahay, waana laba iyo tobanka nin oo ciidanka gaalada cunnada siin jirtay,
sidaan kor ugu soo aragnay. Way ku bixinayaan adduunkaan, aakhirana waxay ku
noqoneysaa shallayto. Sidaasoo ay tahayna dagaalka Badar \ بدرku adkaan mayaan. Kuwa
ayagaas ka mid ah oo gaaloobayna, ayna ka baxsan yihiin kuwa markaas ka dib islaamay
oo qaarkood way islaameen, oo gaalnimada ku dhinta waxaa la keenayaa oo la gelinayaa
naarta jahannama(36)."
Go'aansiga Quraysh\ قريشee xarbiga
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey Qurayshi\ قريشxarbi go'aansatay markuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانsidaas
yeelay, iyo dadka safarka ganacsi lahaa iyo Axaabiishtooduba (oo ah Banuu Al
Musdhaliq\ بنو المصطلقiyo Banuu Al Hawn bin Khuzaymah\ بنو الهون بن خزيمةiyo Banuu
Al Xaarith bin Cabdi Manaat\ بنو الحارث بن عبد مناتoo Quraysh\ قريشkula galay heshiiska
xaliifnimada iyo gaashaanbuurta buurta Makkah\ مكةdhankeeda hoose ku taalla oo la
yiraahdo Xubshiyyu\الحبشي. Waxayna kula heshiiyeen inay intay buurtaasu jirto
gaashaanbuur ahaanayaan oo dadka intiisa kale ka wada dhan ah. Markaasaa
gaashaanbuurtaas buurtaas loogu magac daray oo la yiri Al Xubshaanu \الحبشان. Buurtaa
waa tuu ku dhintay Cabdu Al Rraxmaan bin Abii Bakr Al Siddiiq عبد الرحمن بن أبي بكر
\الصديق, Allaha raalli ka wada noqdee, oo inta rag tumankooda ku qaaden ay Makkah \مكة
ku duugeen. Warkaan waxaan kasoo qaadannay Al Balaadii\)البالدي, iyo inta ka yeeshay
ee qabaa'ilka Kinaanah\ كنانةiyo dadka Tihaamaha\ تهامةdegaba (oo isku ah Xijaaz\الحجاز,
Yamana\ يمنiyo Najd\)نجد.
Abuu Cazzah Camr bin Cabdu Allaahi Al Jumaxii\ أبو عزة عمرو بن عبد هللا الجمحيwuxuu
ahaa mid uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku mannaystay sii dayn
Maalinta Badar\بدر, wuxuuna ahaa faqiir ciyaal badan oo baahan, wuxuuna ka mid ahaa
ragga la soo qafaalay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu ku yiri:
"Anigu waxaan ahay sabool ciyaal badan leh oo baahan sidaad u ogsoon tahay, ee sii
dayn igu mannayso, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sii dayn ku mannaystay.
Markaasuu Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن أميةintuu u yimid wuxuu ku yiri:
"Abaa Cazzow\أبا عزة, adigu waxaad tahay gabayaa ee marka carrabkaaga nagu caawin
oo na raac." Markaasuu wuxuu yiri:
"Muxamad\محمد, Sallaa Alaahu Calayhi Wasallam, sii dayn ayuu igu mannaystay, marka
ma doonayo inaan kuwa la dagaallamaya uga hiilliyo."
Markaasuu Safwaan wuxuu yiri:
271
"Hadaba naftaada nagu caawin oo na raac, oo wa Allaahi\ وهللاhaddaan soo noqdo waan
ku hodminayaa, haddii lagu dilana gabdhahaaga waxaan ku darayaa gabdhahayga, oo
waxa ku dhaca ayaa kuwaygana ku dhacaya oo hodannimo iyo saboolnimaba ah."
Markaasuu Abuu Cazzah\ أبو عزةka yeelay oo wuxuu tegey gobolka Tihaamah\تهامة
isagoo qabaa'ilka Banii Kinaanah\ بني كنانةgabayana ku boorrinaya inay la dagaallanka
Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kasoo qayb galaan.
Sidiisoo kale waxaa isaguna Banii Maalik bin Kinaanah\ بني مالك بن كنانةaaday Musaafic
bin Cabdu Manaaf bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax مسافع بن عبد مناف بن وهب بن حذافة بن
\جمح, isagoo ku boorrinaya uguna yeeraya la xarbinta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Sidaas ayay Qurayshi\ قريشku go'aansatay inay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ku duulaan. Markaasuu Al Cabbaasu bin Cabdu Al Mudhdhalib\ العباس بن عبد المطلبRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, warqad
usoo dhigay uu ugu sheegayo khabarka , wuxuuna ugu dhiibay nin Banii Ghifaar \بني غفار
u dhashay, uuna shardi uga dhigay inuu Al Madiinah\ المدينةsaddex maalmood ku tago iyo
saddexdooda habeen.
Markaasuu wuxuu u yimid Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo
degmada Qubaa'\ قباءjooga, warqaddana waxaa u akhriyay Ubayya bin Kacb \أبي بن كعب,
uuna ku yiri inuu warkaas qariyo.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku degay Sacd bin Al
Rrabiic\سعد بن الربيع, kaasoo uu u sheegay warqadda Al Cabbaas العباسwaxa ku dhigan,
wuxuuna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."وهللا إني األرجو أن يكون خيرا
"WaAllaahi innii la arjuu an yakuuna khayran",
oo macnihiisu yahay:
"Wa Allaahi وهللاanigu waxaan rajaynayaa inuu khayr yahay."
Jubayr bin Mudhcim\ جبير بن مطعمwuxuu dagaalka usoo waday addoon xabashi ah oo uu
lahaa, lana yiraahdo Waxshii\وحشي, oo waranka u tuura siday xabashadu u tuurto oo kale,
ayna yartahay inuu hadafkuu ku tuuro la gafo. Wuxuuna ku yiri:
"Dadka xarbiga u raac, oo haddaad Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib حمزة بن عبد
\ المطلبdishid, Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, adeerkiis, xor ayaad
tahay."
272
Quraysh\ قريشhaweenkooday soo wateen
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey Qurayshi\ قريشMakkah\ مكةkasoo baxday ayadoo wadata askarteeda iyo
hubkeeda iyo Axaabiishteeda\ األحابيشiyo inta qabaa'ilka Banii Kinaanah\ بني كنانةiyo
dadka Tihaamah\ تهامةdega kasoo raacday, waxayna soo wateen haweenkooda u dhaxa oo
ay awr korkooda hawdajyo, waa aqalle, uga dhiseen, una soo wateen inay ragga dagaalka
ku boorriyaan oo ay haweenkooda difaacooda ku dadaalaan oo u caroodaan iyo inayan
dagaalka ka cararinba.
Markaasuu Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربwuxuu soo watay, isagaana ahaa
taliyaha ciidanka Quraysh\ قريشoo idil, Hind bintu Cutbah\هند بنت عتبة. Cikrimah bin Abii
Jahl\ عكرمة بن أبي جهلwuxuu soo watay Ummu Xakiim bintu Al Xaarith bin Hishaam bin
Al Mughiirah\أم حكيم بنت الحارث بن هشام بن المغيرة. Al Xaarithu bin Hishaam bin Al
Mughiirah\ الحارث بن هشام بن المغيرةwuxuu soo watay Faadhimah bintu Al Waliidu bin Al
Mughiirah\فاطمة بنت الوليد بن المغيرة. Safwaan bin Umayah\ صفوان بن أميةwuxuu soo watay
Barzah bintu Mascuud bin Camr bin Cumayr Al Thaqafiyyah برزة بنت مسعود بن عمرو بن
\عمير الثقفية, ahna hooyada dhashay Cabdu Allaahi bin Safwaan bin Umayyah عبد هللا بن
\( صفوان بن أميةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Ruqayyah\رقية.")
Camr bin Al Caas\ عمرو بن العاصwuxuu soo watay Raydhah bintu Munabbih bin Al
Xajjaaj\ريضة بنت منبه بن الحجاج, waana hooyada dhashay Cabdu Allaahi bin Camr bin Al
Caas\عبد هللا بن عمرو بن العاص. Dhalxah bin Abii Dhalxah bin Cabdu Allaahi bin Cabdu Al
Cuzzaa bin Cuthmaan bin Cabdu Al Ddaar طلحة بن أبي طاحة بن عبد هللا بن عبد العزى بن عثمان بن
\ عبد الدارwuxuu soo watay Sulaafah bintu Sacd bin Shuhayd Al Ansaariyyah سالفة بنت سعد
\بن شهيد األنصارية, waana hooyada dhashay wiilasha Dhalxah\ طلحةoo kala ah
Musaafic\ مسافعiyo Al Julaasu\ الجالسiyo Kilaab\ كالبoo Maalintaas Uxud\ أحدlagu wada
dilay ayaga dhammaantood iyo aabohoodba.
Haweeneyda la yiraahdo Khunaasu bintu Maalik bin Al Mudrib\خناس بنت مالك بن المضرب,
una dhalatay Banii Maalik bin Xisl\ بني مالك بن حسلwaxay soo raacday wiilkeeda Abuu
Caziiz bin Cumayr\أبوعزيز بن عمير, waana hooyada dhashay Muscab bin Cumayr مصعب بن
\عمير.
Haweeneyda la yiraahdo Camrah bintu Calqamah\ عمارة بنت علقمةoo u dhalatay Banii Al
Xaarith bin Cabdi Manaat bin Kinaanah\ بني الحارث بن عبد مناة بن كنانةway soo baxday
ayaduna.
Hind bintu Cutbah\ هند بنت عتبةmar kasta oo ay ag marto Waxshii\وحشي, ama uu isagu soo
ag maro, waxay tiraahdaa:
"Kaalay Abaa Dasmow\ أبا دسمة-oo kuniyadiisu waxay ahayd Abuu Dasmah\أبودسمة- oo i
bogsii oo ii aargoo, adiguna is bogsii oo aargooso."
Markaasey Qurayshi\ قريشsoo socotay ilaa ay Al Madiinah\ المدينةka timaaddo, waxayna
degeen buurta Jabalu Caynayn\ جبل عينينagteeda, oo ku taalla bartamaha waadiga
dhulkiisu milixda leeyahay, waxayna ka degeen jinka waadiga Qanaat\ وادي قناةoo Al
Madiinah المدينةkasoo horjeeda. Buurtaas waxaa kaloo la yiraahdaa Jabalu Al Rrumaati جبل
273
\الرمات, looguna bixiyey inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
Maalinta Uxud\ أحدdul saaray rag qaansooley ah oo muslimiinta ka ilaaliya inaan
dhabarka laga soo weerarin. Buurtaas iyo xabaalaha Shuhadaada Uxudna\ شهداء أحدwaxaa
u dhexeeya oo keli meeshuu dadku maro oo dhawr mitir ah (maantana buurtaas waxay ka
mid noqotay magaalada Al Madiinah\ المدينةoo soo gaartay oo waa la deggan yahay,
waxayna noqotay xaafad qurxoon oo la yiraahdo Xayyu Al Shudaa'i\حي الشهداء, siduu Al
Balaadii \البالديu sheegay, aniguna aan usoo arkay.).
Riyada iyo tashiga Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo muslimiintu
markay maqleen inay degeen iyo meeshey degeen, ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu muslimiinta ku yiri:
ورأين أني أدخلت يدي في درع. ورأيت في ذباب سيفي ثلمة، رأيت بقرا."إني قد رأيت وهللا خيرا
فإن أقاموا أقاموا بشر. فإن رأيتم أن تقيموا بالمدينة وتدعوهم حيث نزلوا. فأولتها المدينة.حصينة
". وإن هم دخلوا علينا قاتلناهم فيها.مقام
: أن رسول هللا قلى هللا عليه وسلم قال، وحدثني بعض أهل العلم:قال إبن هشام
وأما الثلم الذي رأيت في ذباب، فأما البقر فهي ناس من أصحابي يقتلون: قال،"رأيت بقرا لي تذبح
". فهو رجل من أهل بيتي يقتل،سيفي
"innii qad ra'aytu waAllaahi khayran. Ra'aytu baqaran, wa ra'aytu fii thubaaba
sayfii thalman. Wa ra'aytu annii adkhaltu yadii fii diricin xasiinatin. Fa awwaltuhaa
Al Madiinah. Fa in ra'aytum an tuqiimuu bi Al Madiinati wa tadcuuhum xaythu
nazaluu. Fa in aqaamuu aqaamuu bi sharri muqaamin. Wa in hum dakhaluu
calaynaa qaatalnaahum fiihaa (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Caalin wuxuu ii
sheegay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri: "Ra'aytu
baqaran lii tuthbaxu. Fa ammaa al baqara fa hiya naasun min asxaabii yuqtaluuna.
Wa ammaa al th-thalmu allathii ra'aytu fii thubaabi sayfii fa huwa rajulun min ahli
baytii yuqtalu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaan arkay lo' aan leeyahay oo la gawracayo. Lo'duna waa rag asxaabteyda ka mid
ah oo la dilayo. Jabka aan ku arkay afka seefteydana isagoo ku yaalla waa nin Ehelu
Baytkeyga\ أهل البيتka mid ah oo la dilayo."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaan ku riyooday khayr. Waxaan ku riyooday oo aan arkay lo'.
Waxaan kaloo ku riyooday inuu afka seefteyda meeli ka jabtay. Waxaan kaloo ku
riyooday inaan gacanteyda geliyay cambuur bireed aad u ilaalsan. Waxaanna u fasirtay
Al Madiinah\المدينة. Markaas hadday idinla noqoto Al Madiinah المدينةdhexdeeda ku
sugnaada, ayagana u daaya meeshay degeen, waxayna degeen meel xun. Hadday markaas
magaalada noogu soo galaanna dhexdeedaan kula dagaallameynnaa."
274
Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولaragtidiisu waxay ahayd sida
aragtida Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo ah in Al Madiinahالمدينة
dhexdeeda lagu sugnaado oo aan cadawga loo bixin oo la aadin. Rasuulka Ilaahayna,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu kahanayey in Al Madiinah المدينةlaga baxo.
Markaasey rag muslimiinta ka mid ah, kana mid ah kuwuu Ilaahay Maalinta Uxud\أحد
shahiidnimo ku karaameeyey, iyo ghayrkoodba, oo ay Maalinta Badar \ يوم بدرseegtay
waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, noo gee cadawgeenna, oo
yeeyan u malaynin inaan fulayo nahay aanna tabar yaraannay."
Markaasuu Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul عبد هللا بن أبي بن سلولwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةdhexdeeda
ku sugnow, hana u tegin, oo wa Allaahi\ وهللاhore uma ayan dhicin inaan cadaw aan
leenahay uga baxno, ee waa kan illaa uu naga adkaadaa. Mana ayan dhicin inuu noogu
soo galo ee waa kan illaa aan ka adkaannaa. Marka iska daa Rasuulka Ilaahayow, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, oo hadday meeshooda ku sugnaadaanna waxay ku
sugnaadeen meesha ugu xun. Hadday noo soo galaanna ragguna dagaal ayuu kala hor
tegeyaa, haweenka iyo caruurtuna daaraha korkooda ayay dhagax kala soo dhacayaan.
Hadday laabtaanna waxay laabanayaan ayagoo dullaysan sida markay yimaadeen oo
kale."
Markaasey ragga doonayey oo jeclaa in cadawga loo tago oo halkaas lagula dagaallamo,
ayay hadalkaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku celceliyeen, ilaa
uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu salaadda jumcaha kasoo
jeestay uu gurigiisa galay.
Maalintasna waxaa dhintay nin Ansaarta\ األنصارka mid ah oo la yiraahdo Maalik bin
Camr\مالك بن عمرو, una dhashay Banii Al Nnajjaar\بني النجار. Markaasuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, salaadda janaazada ku tukaday, kaddibna dibadda ugu
soo baxay ayadoo ay raggu ka shallaayeen siday hadalka ugu badiyeen iyo waxay kula
taliyeen, waxayna yirahdeen:
"Waan khasabnay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, taasna ma ahayn
inaan yeelno." Markaasay markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi Wasallam,
usoo baxay waxay yiraahdeen: "Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
waan ku khasabnay, xaqna uma lahayn inaan sidaas yeelno. Marka haddaad doontid Al
Madiinah\ المدينةku sugnow, Sallaa Allaahu Calayka."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."ما كان لنبي إذا لبس ألمته أن يضعها حتى يقاتل
"Maa yanbaghii li Nabiyyin ithaa labisa la'matahu an yadacahaa xattaa yuqaatila."
Xadithka macnihiisu waxaa weeye:
"Uma habboona Nabi in hadduu dharka dagaalka iyo hubkiisa labbisto inuu iska dhigo
jeer uu dagaallamo."
275
Markuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam gurigiisa galay inuu dharka iyo hubka
dagaalka soo lebisto waxaa la galay labadiisa saaxiib ee Abuu Bakar Al Siddiiqu أبوبكر
\ الصديقiyo Cumar Al Faaruuqu\عمر الفاروق, Allaha raalli ka wada noqdee, oo
cimaamadda u duubay, una labisay, seeftana garabka u suray, siduu Al Zarqaanii \الزرقاني
u wariyay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo baxay oo uu xagga
cadawga soo aaday isagoo kun nin oo asxaabtiisa ah wata (oo uu ibnu Hishaam \إبن هشام
yiri: "Xilka inuu dadka salaadda tujiyo wuxuu u dhiibay ibnu Ummi Maktuum إبن أم
\مكتوم.").
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"hadalka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ee riyadiisa ee ah khayrka
"."فأولت الخير ما جاء هللا به من الخير يوم بدر
"Fa awwaltu al khayra ma jaa'a Allaahu bihi mina al khayri Yawma Badrin."
Macnaha Xadithku waxaa weeyey:
"Markaasaan waxaan u fasirtay khayrka wuxuu Ilaahay na siiyey Maalinta Badar \يوم بدر."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu isaguna Axmad أحمدka wariyay inuu Rsuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
". وكأن ضبطة سيفي إنكسر،"رأيت فيما برى النائم كأني مردف كبشا
"Ra'aytu fiimaa yaraa al nnaa'imu ka anni murdifun kabshan, wa ka'anna dabdatu
sayfii inkasara",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaan u riyooday siduu qofka hurda u riyoodo, anigoo wan eryoonaya, iyo ayadoo ay
gacanta seefteyda laga qabto jabtay. Markaasaan waxaan u fasirtay inaan dili doono
ninka ciidanka wata, oo wanka oo afka Carabiga Kabsh\ الكبشla yiraahdo marka dagaal
lagu jiro waxaa la yiraahdaa ninka ciidanka u taliya. Markaasuu Ilaahay Rasuulkiisa,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, riyadiisa rumeeyey oo Calii bin Abii Dhaalib علي بن
\ أبي طالبayaa dilay ninka calankooda siday Dhalxah bin Cuthmaan\طلحة بن عثمان
maalintaas."
Gaddonka munaafaqiinta
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markasey markay marayaan meesha la yiraahdo Al Sh-shawdh\ الشوطoo Al
Madiinah\ المدينةiyo Uxud\ أحدu dhexeysa (oo uu Al Balaadii\ البالديyiri: Waxay u
dhexeysey waadiga Qanaat\ قناةiyo Al Madiinah المدينةiyo dhanka hoose ee Al Xarrah Al
Sharqiyyah\الحرة الشرقية, waxayna ahyd meel farduhu ku tartamaan, oo shawdh\ شوطwaa
276
hal wareeg, oo waxaaba dhici karta inay taas xiriir la leedahay. Maanatana lama
yaqaanno bartay ahayd.") ayuu Cabdu Allaahi bin Ubayyah bin Saluul عبد هللا بن أبي بن
\ سلولwuxuu la noqday oo la gaddoomay dalool ciidanka, wuxuuna yiri:
"Ayaguu adeecay, anigana waa i diiday", wuxuuna ka wadaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam.
Wuxuu yiri:
"Mana naqaanno dadow waxaan goobtaan nafteenna ugu dileynno."
Markaasuu dib u noqday isaga iyo inta kala jirtay tolkiis oo munaafaqiin ah. Markaasaa
waxaa isaguna daba galay Cabdu Allaahi bin Camr bin Xaraam\ عبد هللا بن عمرو بن حرامoo u
dhashay Banii Salimah\بني سلمة, isagoo leh:
"Dadow Ilaahay ayaan idinku dhaariyaye dadkiinna iyo Nabigiinna, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ha ka tegina oo garabkooda ha ka bixina, ayadoo uu cadawgoodu
hortooda jooga."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Haddaan ogaan lahayn inaad dagaallamaysaan (cadawgiinna) idiinma dhiibneen, laakiin
uma jeedno inuu dagaal dhacayo."
Markaasuu markay ku adkeysteen inay noqdaan waxaan ahayn mooyee ayuu wuxuu yiri:
"Ilaahay idin lacnad, cadawga Ilaahayow. Ilaahay ayaana Nabigiisa, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, idinka kaafiya."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Ansaartu\ األنصارwaxay Maalinta Uxud\ يوم أحدRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ku yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maan gargaarsanno
xulafadeenna yuhuudda ah?" Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
ئ
"."ال حاجة لنا فيهم
"Laa xaajata lanaa fiihim",
oo macnihiisu yahay:
"Ma dooneynno oo dan kama lihin, umana baahnin."
Dhacdo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yididiilo gelisay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sii socday oo uu dhex
qaaday Xarrata Banii Xaarithah\حرة بني حارثة. Markaasuu faras sayntiisa ruxay oo ay seef
madaxeeda inta ku dhacday ay galkeeda kasoo siibtay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo calaamadaha
yididiilada fiican leh jeclaa, wuxuu ninka seefta leh ku yiri:
". فإني أرى السيوف ستسل اليوم،"شم سيفك
277
"Shim sayfaka, fa innii araa al ssuyuufa sa tusallu al yawma",
oo macnihiisu yahay:
"Seeftaada galee, oo waxaan u jeedaa in maanta seefaha galalkooda laga soo bixinayo."
Amarka Mirbac\مربع
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu asxaabtiisa ku
yiri:
""من رجل يخرج بنا على القوم من كثب من طريق ال يمر بنا عليهم؟
"Man rajulun yukhriju binaa calaa al qawmi min kathabi (waa tha saddex dhibcood
leh) min dariiqin laa yamurru binaa calayhim?"
oo macnihiisu yahay:
"Ninkee baa yaqaanna oo na marinaya dariiq (cadawga) agtooda na geeya oo noo
dhoweeya annagoo aan ayaga dhex marin?"
Markaasuu Abuu Khaythamah\أبوخيثمة, oo u dhashay Banii Xaarithah bin Al Xaarith بني
\ حارثة بن الحارثwuxuu yiri:
"Aniga, Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasuu wuxuu la qaaday Xarrata Banii Xaarithah\ حرة بني حارثةiyo beerohooda
dhexdooda ilaa uu ka dhex maray beer uu leeyahay Mirbac bin Qaythiyyi \مربع بن قيظي, oo
ahaa nin munaafaq ah oo indha la'. Markaasuu markuu maqlay sharqanta Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo muslimiinta la socota ayuu istaagay oo uu
xaggooda ciid u firdhiyey, uuna yiri:
"Haddaad Rasuul tahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuuma xalaalayn inaad
beerteyda dhex marto."
Waxaana la ii sheegay inuu cantoobo ciid ah gacantiisa kusoo qaaday, kaddibna uu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاhaddaan ogaan lahaa inaanan adiga mooyee cid kale ku dhufanayn
Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, adigaan wajiga kaaga dhufan
lahaa."
Markaasey raggu u soo kala ordeen inay dilaan. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". أعمى البصر، أعمى القلب، فهذا األعمى،"التقتلوه
"Laa taqtuluuhu, fa haathaa al acmaa, acmaa al qalbi, acmaa al basari".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ha dilina, oo midkaanu waa indhoole qalbigana indhoole ka ah, aragtidana indhoole ka
ah."
278
Waxaase usoo hormaray Sacdu bin Zayd\سعد بن زيد, oo u dhashay Banii Cabdu Al Ashhal\ بني عبد األشهلoo qaansadiisa madaxa uga dhuftay oo dhaawacay.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu degay Al Shicbu\الشعب
Markaasuu Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sii gudbay oo socday ilaa
uu ka dego barta la yiraahdo Al Shicbu\ الشعبoo Buurta Uxud\ جبل أحدuga daadegta xagga
waadiga Qanaat\( وادي قناةoo markaad meeshuu ku shahiiday Xamzah\ حمزةoo qabrigiisu
ku yaallo ama buurta Caynayn\ جبل عينينaad indhahaaga ugu jeeddo, siduu Al
Balaadii\ البالديu yiri, aniguna aan u arkay oo markaad fiirisid masawirka ku yaalla bogga
sagaal iyo sideetan ee kitaabka Taariikhu Al Madiinah Al Munawwarah \تاريخ المدينة المنورة
ee Dr. M.I. Cabdu Al Ghanii\ د\محمد إلياس عبد الغنيaad arkaysid inay bartaasu buurtu uga
wareegsan tahay saddex dhinac.).
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam buurta Uxud\ جبل أحدdhabarkiisa yeelay iyo
dhabarka degmada ciidankiisaba, wuxuuna yiri:
"."ال يقاتلن أحد منكم حتى نأمره بالقتال
"Laa yuqaatilanna axadun minkum xattaa na'murahu bi al qitaali."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Yuusan midkiinna dagaallamin jeer aan idin amarno in la dagaallamo."
Qurayshi\ قريشwaxay awrteeda iyo fardeheedaba k u sii daysay inay daaqaan beer ku
taalla Al Ssamghah\( السمغةoo uu Al Balaadii\ البالديyiri: "Maanta waxaa loo yaqaannaa
Al Cuyuunu\العيون, waana dhul beereed oo ilo iyo timir badan, kuna yaalla markuu
waadiga Qanaat\ وادي قناةmeeshuu ku shahiiday Xamzah حمزةdhaafo: markaasuu ku biyo
shubaa Al Ssamghah\السمغة.").
Beertaasna waxaa lahaa muslimiinta. Markaasuu nin Ansaarta\ األنصارka mid ihi, wuxuu
yiri, kaddib markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ka reebay in la
dagaallamo:
"Ma waxaa la daaqayaa beerta Banii Qaylah\ بني قيلة-oo ahayd hooyada Al Aws\ األوسiyo
Al Khazraj\ الخزرجdhashay- oo ayan markaas ayaguna wax geysanayn oo waxba ku
dhufanayn?"
Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu isu diyaariyay dagaalka,
isagoo toddoba boqol oo nin wata."
Qaansooleyda\الرماة
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu qaansooleyda
madax uga dhigay Cabdu Allaahi bin Jubayr\عبد هللا بن جبير, oo u dhashay Banii Camr bin
Cawf\ بني عمرو بن عوفoo maalintaas ku calaamadysnaa isagoo dhar cadcad xirnaa.
Qaansooleyduna waxay maalintaas ahaayeen konton nin.
279
Markaasuu Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
ال نوتين من، فاثبت مكانك. إن كانت لنا أو علينا. ال يأتونا من خلفنا،"أنضح الخيل عنا بالنبل
".قبلك
"Andax al khayla cannaa bin al nnabli, laa ya'tuunaa min khalfinaa. In kaanat
lanaa aw calaynaa. Fa uthbut makaanaka, la nu'tayanna min qibalika."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Fallaraha nooga celi fardooleyda oo yeeyan gadaasheenna nooga imaanin. Haddaan
adkaanno iyo haddii nalaga adkaadaba meeshaada ku sugnow oo yeeyan dhankaaga
nooga imaan."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, laba dirac bireed xirtay,
calankana wuxuu u dhiibay Muscab bin Cumayr\ مصعب بن عميرoo u dhashay
Qurayshta\ قريشBanii Cabdu Al Ddaar\عبد الدار."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu guntay saddex calan. Calan
uu Al Aws\ األوسu guntay, uuna gacantiisa ku siday Usayd bin Xudayr \أسيد بن حضير, iyo
calan uu u guntay Muhaajiriinta\ المهاجرينoo uu siday Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي
\طالب.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""من يحمل لواء المشركين؟
"Man yaxmilu liwaa'a al mushrikiina?"
oo macnihiisu yahay:
"Yaa sida calanka gaalada?" waxaana lagu yiri:
"Dhalxah bin Abii Dhalxah\ طلحة بن أبي طلحةoo Banii Cabdu Al Ddaar\ بني عبد الدارu
dhashay."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
"."نحن أحق بالوفاء منهم
"Naxnu axaqqu bi al wafaa'i minhum",
oo macnihiisu yahay:
"Annagaa ayaga oofinta uga xaq badan", oo uu markaas calanka Calii \ عليka qaaday oo
uu Muscab bin Cumayr\ مصعب بن عميرoo Banii Cabdu Al Ddaar bin Qusayy بني عبد الدار بن
\ قصيu dhashay u dhiibay, oo Cabdu Al Ddaar عبد الدارwuxuu ahaa curadka Qusayy\قصي,
Qusayna قصيwuxuu falo maya lama oran jirin, uuna u wada dhiibay Al Liwaa'a\اللواء, oo
ah calanka dagaalka Quraysh\قريش, iyo Al Xijaabata\ الحجابةoo ah furaha Kacbada iyo
280
dayac tirkeeda iyo maamulkeeda, iyo Al Siqaayata\السقاية, oo ah waraabinta Xujayda
biyaha Zamzam iyo Al Rifaadata\ الرفادةoo ay siinta xujayda cunnada ay lacagteeda
Qurayshi\ قريشsanad walba iska soo uruuriso. Qisadan oo tifaftiranna waxaan uga soo
warrannay kitaabkeenna Qusayy\قصي, wa al xamdu liAllaahi wa laa ilaaha ghayrahu wa
Muxammadun\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Nabiyyuhu wa Rasuluhu, bi abii
huwa wa ummii.
Calanka Al Khazrajna\ الخزرجwaxaa siday Al Xubaabu bin Al Munthir\الحباب بن المنذر.
Waxaana kaloo la yiri waxaa siday odagooda Sacd bin Cubaadah\سعد بن عبادة, oo
labadooduba waxay labbisnayeen dirac bireed.
Muslimiintana waxaa ku jiray boqol nin oo dirac bireed xiran. Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu fuulay faraskiisa la yiraahdo Al Sakbu\السبك. ")
Riwaayad kalena waxay warisay inuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam kasoo baxay
guriga Caa'ishah\ عائشةisagoo lugaynaya ilaa buurta Uxud\جبل أحد. Waxaana hortiisa
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam socday ayagoo xoog u soconaya oo socod boobaya ama
ruclaynaya labada Sacd\ سعدoo kala ah Sacd bin Mucaath\ سعد بن معاذiyo Sacd bin
Cubaadah\ سعد بن عبادةoo diracyo labbisan.
Habenka uu barta Al Shaykhayni\ الشيخينku hoydayna waxaa ciidanka ilaalinayay
Muxammad bin Maslamah Al Ansaarii\محمد بن مسلمة األنصاري, ahna midka ugu da' weyn
inta asxaabta ku jirta oo magacoodu Muxammad\ محمدyahay, isagoo wata konton nin oo
ay markaas xerada ku dul wareegayaan oo ay gaalada iyo indhohoodaba ka ilaalinayaan.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam dhammaadka habeenka dhaqaaqay waqtiga
suxuurta.
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu yiri:
"Muslimiintu ma ayan wadan faras aan ahayn faraskiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam iyo faraska Abuu Burdah\أبوبردة."
Gaaladuna waxay wateen toddoba boqol oo dirac bireed, laba boqol oo faras, saddex kun
oo rati, shan iyo toban haweeney.
Nabiguna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu degay Uxud\أحد, oo buurtaas
salkeeda ayay muslimiintu dagaalka ugu safteen.
Gaaladuna waxay ku safteen Al Sabkhah\السبخة, oo ah dhulka milixda leh oo kasoo
horjeeda."
Waa intaas warka Al Zarqaanii\الزرقاني.
281
Faraskiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Sabku\السبك
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu fuulay faraskiisa la yiraahdo
Al Sakbu\( السبكoo uu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيyiri: "Waxaa loogu bixiyey dheereyntiisa
sida isagoo ah biyo shubmaya, waana faraska ugu horreeyey ooo uu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam yeeshay, uuna ku gatay toban wiqiyadood, una dhiganta afartan
Dirham, wuxuuna wajiga ku lahaa bar cad oo dirhamka xoogaa ka wayn, lugihiisuna way
caddaayeen ilaa dhudhunka nuskiisa, midabkiisuna u dhexeeyo madow iyo guduud, waa
madoobaana waa la yiri, oo cod fiican, waana faraskuu Khuzaymah\ خزيمةuga marag
kacay inuu gatay, oo qisadiisuna ahayd sidaan:
"Nabigu, Sallaa Allaahu Calayi Wasallam, wuxuu faras ka gatay Sawaa'u bin Al Xaarith
bin Qays Al Muxaaribii\السواء بن الحارث بن قيس المحاربي, uuna isoo raac yiri si uu lacagtiisa
u siiyo, uuna soo degdegay, ninkuna uu gaabiyay. Markaasuu intuu usoo socday lacag ka
badan loo gaaray oo markaasuu ku inkiray inuu ka gatay. Markaasuu Nabigu, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
""أليس قد ابتعته منك؟
"a laysa qad ibtactuhu minka?"
oo ah:
"oo soo hore kaagama gadan?"
Wuxuu yiri:
"maya."
Markaasaa waxaa Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u marag kacay
Khuzaymah\( خزيمةbin Thaabit bin Al Faakih )بن ثابت بن الفاك\هinuu gatay oo lacagtana
bixiyey.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu ku yiri:
""ما حملك على الشهادة ولم تكن معه حاضرا؟
"Maa xamalaka calaa al shahaadati wa lam takun macahu xaadiran?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaa kugu xambaaray markhaati kaca, adigoo aan la joogin markaan ka gatay (welina
lacagta siin)?" Wuxuu yiri:
"Waxaan kaa rumaystay waxaad la timid, waxaanna ogaaday inaadan adigu ku hadlin
waxaan run ahayn." Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri:
"."من شهد له خزيمة أو شهد عليه فحسبه
"Man shahida lahu Khuzaymah aw shahida calayhi fa xasbuhu",
oo macnhiisu yahay:
282
"Qofkuu Khuzaymah\ خزيمةu marag kaco ama uu ku marag furo markhaati ugu filan", oo
wuxuu sidaas Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markhaati kaciisa ka dhigay markhaati
kaca laba nin oo muslim ah. Qof u dhigmana islaamka kuma jiro")
Ragguu Rasuulku, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, jihaadka u oggolaaday ayagoo
shan iyo toban jir ah
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Maalintaas jihadka u
oggolaaday Samurah bin Jundub Al Fazaariyyu\ سمرة بن جندب الفزاريiyo Raafic bin
Khadiij\ رافع بن خديجoo u dhashay Banii Xaarithah\بني حارثة, ayagoo shan iyo toban jirro
ah, isagoo marka hore dib u celiyay.
Markaasaa waxaa Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam lagu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Raafic\ رافعfallaaruhu ku fiican
yahay." Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u oggolaaday. Markaasay markuu
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Raafic\ رافعu oggolaaday ayaa waxaa lagu yiri:
"Rasuulka Ilahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Samurah \ سمرةwuxuu legdaa
Raafic\ "! رافعMarkaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Samurahna u oggolaaday.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu dib u celiyay Usaamah bin
Zayd\ أسامة بن زيدiyo Cabdu Allaahi bin Cumar bin Al Khadh-dhaab عبد هللا بن عمر بن
\الخطاب, iyo Zayd bin Thaabit\ زيد بن ثابتoo u dhashay Banii Maalik bin Al Nnajjaar بني مالك
\بن النجار, iyo Al Baraa'u bin Caazib\ البراء بن عازبoo u dhashay Banii Xaarithah\بني حارثة,
iyo Camr bin Xazm\ عمرو بن حزمoo u dhashay Banii Maalik bin Al Nnajjaar بني مالك بن
النجار, iyo Usayd bin Thuhayr \ أسيد بن ظهيرoo Banii Xaarithah\ بني حارثةu dhashay.
Wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u oggolaaday jihaadka Maalinta Duullaanka
Al Khandaq\( غزوة الخندقbisha Shawwaal\ شوالee sanadka shanaad, oo Uxud\ أحدqiyaas
laba sano dabadeed ah) ayagoo shan iyo toban jirro ah."
Bartaas uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wiilashaas dib uga celiyay waxaa maanta ku
yaalla masjid la yiraahdo Masjidu Al Shaykhayni\مسجد الشيخين, oo Al Madiinah\ المدينةka
mid ah, kuna yaalla dariiqa Uxud\ أحدloo aado, una jira saddex boqol oo mitir Masjidu Al
Mustaraax\( مسجد المستراحoo loogu bixiyey inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, bartaas ku nastay markuu Uxud\ أحدkasoo laabtay, uuna ku tukaday) .
Bartuu masjidu Al Shaykhayni\ مسجد الشيخينku yaallo ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ku tukaday salaadaha casar iyo maghrib iyo cishaha
maalintaas jimcaha ah. Bartaas waxaa Al Shaykhayni الشيخين, ayuu Shariif Al
Samhuudii\ الشريف السمهوديyiri:
"Oday iyo haweeney da' weyn ayaa halkaas degganaan jiray", oo al Shaykhayniالشيخين
macneheedu waa labada oday. Al Imaamu Al Shaafici\األمام الشافعي, Allaha raalli ka
noqdee wuxuu yiri:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam halkaas ka celiyay toddoba iyo toban asxaabta
ka mid ah oo loo soo bandhigay inay Uxud\ أحدka qayb galaan ayagoo afar iyo toban jirro
283
ah, markaasuu celiyay ayagoo aan qaan gaarin, oo kaddib ayagoo shan iyo toban jirro ah
ayuu jihaadka u oggolaaday."
Amarka Abuu Dujaanah\أبودجانة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
""من يأخذ هذا السيف بحقه؟
"Man ya'khuthu haathaa al ssayfa bi xaqqihi?"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Yaa seeftaan xaqqiisa -oo seef afka Carabiga waa labood-inuu ka oofiyo ku qaadanaya?"
Markaasey ragu u keceen, oo uu Al Zarqaani\ الزرقانيwariyay inay u keceen Abuu
Bakar\أبوبكر, Cumar\ عمر, Calii\ عليiyo Al Zzubayru\ الزبيرoo saddex goor u kacay.
Markaasuusan midkoodna siin, ilaa uu uga kaco Abuu Dujaanah Simaaku bin Kharashah
\ أبودجانة سماك بن خرشةoo u dhashay Banii Saacadah\بني ساعدة, oo yiri:
"Xaqqiisuna waa maxay Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."أن تضرب به وجه العدو حتى ينحني
"An tadriba bihi wajha al cadawwi xattaa yanxanii",
oo macnihiisu yahay:
"Xaqqiisu waa inaad la dhacdo wajiga cadawga ilaa uu ka soo laabto."
Wuxuu yiri:
"Anigaa Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xaqqiisa ku qaadanaya."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Labada dhinac o seefta midkood waxaa ku dhignaa:
.في الجبن عار وفي األقدام مكرمة\والمرأ بالجبن ال ينجو من القدر
"Baqashadana waxaa ku sugan ceeb, hor u socdoka dagaalkana karaamo/Ninka baqdana
Qadarka ka fakan mayo."
Abuu Dujaanah أبودجانةwuxuu ahaa nin geesi ah oo marku dagaal galo kibir u socda oo
kibir badan. Markuu dillaaca maro guduudan oo uu leeyahay madax ku xirtana, waxay
dadku ogaan jireen inuu dagaallamayo. Markaasuu markuu seefta gacanta Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka qaatay, ayuu dilaaca maradaas guduudan
madaxa ku xirtay."
284
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu wariyay inuu dillaaca maradaas guduudan ay daraf uga
dhignayd:
". ومن فر لن ينج من النار، "الجبانة في الحرب عار: وفي طرفها اآلخر.""نصر من هللا وفتح قريب
"Nasrun mina Allaahi wa fatxun qariibun", oo macnihiisu yahay "Gargaar Ilaahay ka
yimid iyo guul dhow". Darafta kalena waxaa uga dhignaa: "Al Jabaanatu fi al xarbi
caarun, fa man farra lam yanjii mina al nnaari", oo macnihiisu yahay "Xarbi dhexdiisa
fulaynimadu waa ceeb, qofka cararana naar ka badbaadi mayo."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu kaloo wariyay inuu maradaas kala soo baxay khufkiisa
dhudhunkiisa, halkaasoo ay ku jirtay." Waa intaas warka Al Zarqaanii.
Markaasuu labada saf dhexdooda si kibir badan iyo isla weyni ku jirto u dhex socday
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu arkay Abuu
Dujaanah\ أبودجانةoo kibraya iyo kibir socodkiisa ayuu wuxuu yiri:
". إال في هذا الموطن،"إنها لمشي يبغضها هللا
"innahaa la mashyatun yabghaduhaa Allaahu, illaa fii haathaa al mawdhan."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waa socod uu Ilaahay neceb yahay, intaan ka ahayn meeshaan oo kale", taasoo cadawga
baqdin gelinaysa, tusaysana sida loo yasayo oo loo yareysanayo, siduu Al
Zarqaanii\ الزرقانيyiri.
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Al Zzubayru bin Al Cawwaamu\ الزبير بن العوامwuxuu yiri:
"Naftaydey wax galeen markaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
seefta weydiistay oo uu ii diiday, kaddibna uu Abaa Dujaanah \ أبودجانةsiiyey. Waxaan is
iri: "Aniga waxaa i dhashay Safiyyah\ صفية-oo eedada Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam- waxaanna u dhashay Quraysh\قريش, anigaana hortiisa seefta in la i
siiyo u kacay oo weydiistay, wuuna ii diiday, wuxuuse siiyey Abaa Dujaanah!أبودجانة
WaAllaahi\ وهللاwaa u kuur gelayaa wuxuu Abuu Dujaanah أبودجانةseeftaas ku suubiyo."
Markaasaan daba galay, si aan u arko aayadda cad oo uu Al Musdhafaa \ المصطفىaniga
iyo ghayrkeyba noo diiday oo uu Abuu Dujaanah أبودجانةu siiyey, oo ay sidaas
yaqiinteydu u kororto.
Markaasuu Abuu Dujaanah أبودجانةwuxuu lasoo baxay dillaaca maro guduudan oo uu
madaxa ku duubtay. Markaasey Ansaartu\ األنصارwaxay yiraahdeen:
"Wuxuu la soo baxay marada geerida!"
Markaasuu intuu cadawga dhex galay kii ka hor yimaadaba uu dilaa oo uu madaxdooda
ku kala dhanbalaa. Gaaladana waxaa ka mid ahaa nin aan noo dayn nin dhaawac ah oo
markuu arko ayuu is raaciyaa. Markaasay isagaas iyo Abuu Dujaanah أبودجانةaayar aayar
isugu soo dhowaadeen. Markaasaan Ilaahay baryay inuu labadoodaas isku keeno oo ay
285
kulmaan. Markaasey kulmeen oo ay laba seefood is dhaafsadeen. Markaasuu Abuu
Dujaanah أبودجانةseefta gaalka gaashaankiisa isaga dhigay, oo uu isaguna seeftiisa ku
dhuftay oo uu dilay.
Markaasaan waxaan arkay isagoo seeftiisa dul saaray Hind bintu Cutbah\هند بنت عتبة,
kaddibna uu ka duway.
Abuu Dujaanah أبودجانةwuxuu yiri:
"Markaasaan waxaana arkay qof gaalada si xoog leh noogu boorrinaya oo geesinnimo
gelinaya Markaasaan aaday. Markaasaan markaan seefta kor u qaaday inaan ku dhufto
ayaan arkay inay haweeney tahay. Markaasaan seefta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ka karaameeyey inaan haweeney ku dhufto."
Al Zzubayru\ الزبيرwuxuu yiri:
"Abuu Dujaanah أبودجانةmarkuu seefta qaatay kaddib, aniguna aan daba socdo ayuu
cadawga la aaday, oo cidduu ag maraba ay carartaa oo uu dilaa, safafkoodana uu kala
dhanbalay. Markay seeftu ka af beeshana wuxuu ku soofeeyaa dhagaxda, kaddibna uu
cadawga la dhacaa sida ayadoo minjal\ منجلah oo kale, oo minjal\ منجلwaxaa la yiraahdaa
birto godan oo beerta lagu shafo oo lagu gooyo. Sidaasuuna ku socday ilaa uu uga tago
haween buurta salkeeda jooga, ayna la socoto Hind\ هندoo heeseysa gaaladana dagaalka
ku boorrineysa. Markaasuu ku qaaday. Markaasey qaylisay oo tiri: "Sakharow \يا صخر,
ahna magaca ninkeeda Abuu Sufyaan\ "!أبو سفيانMarkaasuusan axadna u jawaabin.
Markaasuu Abuu Dujaanah أبودجانةka gaddoomay. Markaasaan waxaan ku iri:
"Dhammaan waxaad hawlo seeftaada ku qabatay waan u bogay, intaan ka ahayn inaadan
haweenta dilin." Wuxuu yiri:
"Waxaan kahday inaan seefta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku
dhufto haweeney aan nin u gargaara lahayn."
Abuu Dujaanah أبودجانةwuxuu shahiiday Maalinta Al Yamaamah\يوم اليمامة, cahdiga
Khaliifka Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, Allaha dhammaantood raali ka noqdee,
wuxuuna maalintaas wax ka dilay Musaylimah Al Kath-thaab\مسيلمة الكذاب, o ay diliddiisa
wadaageen Waxshii\ وحشيiyo Cabdu Allaahi bin Zayd\عبد هللا بن زيد."
Amarka Abuu Caamir Al Faasiq\أبو عامر الفاسق
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Caamir Cabda Caamir bin Sayfuyyu bin Maalik bin Al Nnucmaanu أبو عامر عبد عامر
\ بن صيفي بن مالك النعمانoo u dhashay Banii Dubaycah\بني ضبيعة, markuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka cararay oo uu Makkah \ مكةu cararay waxaa la
socday konton nin oo Al Aws\ األوسu dhashay. Dadka qaarkiisna waxay yiraahdeen
waxay ahaayeen shan iyo toban nin.
Intuu Makkah\ مكةjoogay wuxuu Quraysh\ قريشku oran jiray in hadduu tolkiis u noqdo ay
wada adeecayaan oo ayan laba nin isku khilaafeyn, wuxuuna gaalada usoo raacay
duullaanka Uxud\أحد. Markaasey markay labada ciidan kulmeen cidda ugu horreysa oo ay
muslimiintu la kulmeen waxay ahaayeen Abuu Caamir\ أبو عامرoo ku dhex jira
286
axaabiishta Quraysh\ قريشiyo addoommada madmadow ee Makkah\مكة. Markaasuu la
qayliyey:
"Ragga Al Awsow\ !األوسAnigu waxaan ahay Abuu Caamir\أبوعامر."
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Hadaba Ilaahay kuuma nicmeeyo faasiqqyahow!"
Abuu Caamir\ أبوعامرzamanka jaahiliyada waxaa la oran jiray Al Raahibu\الراهب, oo ah
wadaadka, markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u
bixiyey "\الفاسقAl Faasiq." Markaasuu markuu jawaabtooda maqlay ayuu wuxuu yiri:
"Tolkay aniga dabaday waxaa haleeshay shar oo ku dhacday!"
Markaasuu si xoog leh ula dagaallamay, kaddibna uu dhagax la dhacay.
Siduu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانQuraysh\ قريشu boorriyay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuuu yiri:
"Abuu Sufyaan أبوسفيانwuxuu ragga Banii Cabda Al Ddaar\ بني عبد الدارoo calankooda
siday, isagoo dagaalka ku boorrinaya ku yiri:
"Banii Cabdu Al Ddaarow\ ! بني عبد الدارAdinkaa siday calankeenna Maalinta Badar يوم
\بدر, waxaana nagu dhacay waxaad aragteen. Ciidanka waxaa laga soo weeraraa xagga
calankooda oo hadduu dhaco uu ciidankaasu waa jabayaa. Hadaba, ama calankeenna
nooga filnaada, ama na siiya annagaa ku filnaaneynee."
Markaasey intay ka fiirsadeen ayay isaga laftiisa hadideen oo ay ku yiraahdeen:
"Ma calankeennaan kuu dhiibnaa? Berrito ayaad ogaan doontaa markaan cadawga la
kulanno waxaan falno!" Abuu Sufyaanna\ أبوسفيانintaasuuba doonayey.
Boorrinta Hinda\هند
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey markay labada ciidan kulmeen oo ay isku soo dhowaadeen, ayay Hinda bintu
Cutbah\ هند بنت عتبةhaweenka halkaas la joogay oo dufuufta la tumo sitay dhex istaagtay
oo ay markaas ragga dhabarkooda ku tumeen, dagaalkana ku boorriyeen, ayaduna ay
gabayo ku boorrisay.
Halhayska muslimiinta
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Halhayska asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Maalinta
Uxud\ يوم أحدwuxuu ahaa "!أمت!أمتamit! amit!" oo ah "dil!dil!"
287
Dilidda Xamzah\حمزة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib حمزة بن عبد المطلبwuu dagaallamay, gaar ahaanna
wuxuu dilayey madaxda gaalada, wuxuuna dilay Ardhaah bin Cabdu Shuraxbiil bin
Haashim bin Cabdu Manaaf bin Cabdu Al Ddaar أرطاة بن عبد شرحبيل بن هاشم بن عبد مناف بن
\عبد الدار, oo ka mid ahaa ragga calanka siday. Kaddibna wuxuu soo maray Sibaacu bin
Cabdu Al Cuzzaa Al Ghubshaanii\سباع بن عبد العزى الغبشاني, oo koofaartiisuna ahayd Abuu
Niyaar\أبو نيلر. Markaasuu Xamzah\ حمزةwuxuu ku yiri:
"."هلم إلي يا ابن مقطعة البظور
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Aniga ii kaalay midkay dhashay midda kintirrada goysow!" oo waxaa dhashay Ummu
Anmaar\ أم أنمارmawlada Shariiq bin Camr bin Wahb Al Thaqafii شريق بن عمرو بن وهب
\( الثقفيoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waa Shariiq bin Al Akhnas bin Shariiq شريق بن
\األخنس بن شريق."), waxayna ahyd haweeneyda Makkah\ مكةgabdhaha ku gudi jirtay.
Markaasuu markay kulmeen ayuu Xamzah\ حمزةseeftiisa ku dhuftay oo dilay."
Markuu Xamzah\ حمزةwarkaas leeyahayna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, waa maqlayaa kumana inkirin in gabdhaha Makkah\ مكةlagu gudo, hadday
wax xuntahay oo shareecada khilaafsanna wuu reebi lahaa.
Waxshiyyu\وحشي, addoonka Jubayr bin Mudhcim\ جبير بن مطعمwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaan fiirinayey Xamzah\ حمزةoo ragga seeftiisa ku dilaya, oo aan
axadna ka tegeyn, isagoo u eg awr boor leh -waana boorka ka kacaya goobta dagaalka-.
Markaasaa waxaa iiga hormaray Sibaacu bin Cabdu Al Cuzzaa\سباع بن عبد العزى,
markaasuu Xamzah\ حمزةku yiri:
"Aniga ii kaalay wiilkay dhashay tan kintirrada goysow."
Markaasuu seeftiisa ku dhuftay, oo uu madaxa uga dhuftay, oo uu dilay. Markaasaan
warankayga ruxay oo markaan raalli ka noqday aan ku tuuray. Markaasuu wuxuu uga
dhacay xudunta hoosteeda oo intuu galay uu labadiisa lugood dhexdooda kasii baxay.
Markaasuu xaggayga soo aaday. Markaasuu kari waayey oo u dhacay. Markaasaan u
kaadiyey oo markuu dhintay ayaan u imid oo aan warankeyga qaatay, kaddibna aan
goobtaba ka tegey oo aan xerada tegey anigoo aan isaga dilkiisa mooyee wax kale xaajo
ka lahayn."
Waxshii\ وحشيoo Al Damrii\ الضمريiyo ibnu Khiyaar\ إبن خيارuga warramay siduu
Xamzah\ حمزةu dilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Jacfar bin Camr bin Umayyah Al Ddamrii\ جعفر بن عمرو بن أمية الضمريwuxuu yiri:
288
"Waxaa is raacnay aniga iyo Cubaydu Allaahi bin Cadiyy bin Al Khiyaar عبيد هللا بن عدي بن
\ الخيارoo u dhashay Banii Nawfal bin Cabdi Manaaf\بني نوفل بن عبد مناف, zamanka
Mucaawiyah bin Abi Sufyaan\ معاوية بن أبي سفيان. Markaasaan waxaan raacnay ciidanka
jihaadka u socda.
Markaan xarbiga kasoo laabannay ayaan waxaan soo marnay magaalada Xims\( حمسoo
dalka Suuriya\ سوريةku taalla). Waxaana magaaladaan degganaa Waxshiyyu\وحشي
mawlaha Jubayr bin Mudhcim\مولى جبير بن مطعم.
Markasaan markaan nimid ayuu Cubaydu Allaahi bin Cadiyy عبيد هللا بن عديwuxuu yiri:
"Maxay kula tahay haddaan Waxshii\ وحشيu tagno oo aan weydiinno dilidda
Xamzah\ حمزةiyo siduu u dilay?"
Wuxuu yiri:
"Waa yahay haddaad taas dooneysid."
Mrkaasaan dadka Xims\ حمسka wareysannay markaasuu nin wuxuu nagu yiri:
"Waxaad ka heleysaan daydka daartiisa, waana nin ay khamradu ka adkaatay. Marka
haddaad heshaan isagoo fiyow waxaad arkaysaan inuu yahay nin Carab ah, waxaad
dooneysaanna waad ka heleysaan, wuxuuna idiin sheegayaa warka aad weydiisaan.
Haddaadse haleeshaan isagoo khamreysan, siduu u badan yahay, isga taga, oo iska
daaya."
Markaasaan soo soconnay ilaa aan ka helnay, isagoo daydka daartiisa kadiifad ku kor
jiifa. Waxaanna aragnay inuu yahay oday da' weyn oo Al Bughaath\ البغاثu eg, oo al
bughaath\ البغاثwaa haad madow. Wuuna fiyoobaa oo wax xumaana ma qabin.
Markaasaan markaan u tagnay ayaan salaannay. Markaasuu madaxiisa kor ugu soo
qaaday Cubaydu Allaahi bin Cadiyyعبيد هللا بن عدي, uuna yiri:
"Adigu ma waxaad tahay ina Cadiyy bin Al Khiyaar\"?إبن عدي بن الخيار
Wuxuu yiri:
"Haa."
Wuxuu yiri:
"Ma ogtahay oo wa Allaahi\ وهللاinaanan ku arag tan iyo markaan Thii Dhuwaa\ذي طوى
kuugu dhiibay hooyadaa Al Sacdiyyah\ السعديةtan ku nuujisay. Waxaanna kuu dhiibay
ayadoo ratigeeda saaran. Markaasey waxay labadeeda gacnood ku qabaty jirkaaga.
Markaasaan markaan kor kuugu qaaday ayaa waxaa ii muuqday labadaada cagood.
Markasaan wa Allaahi وهللاhadda markaad isoo dul istaagtay ayaan labadaada cagood
aqooday (oo Al Suhaylii\ السهيليuu yiri: "Cubaydu Allaahi bin Cadiyyعبيد هللا بن عدي
hooyadiis magaceedu waa Ummu Qitaal bintu Abii Al Cays bin Umayyah أم قتال بنت أبي
\ العيص بن أميةoo uu Al Bukhaarii\ البخاريXadiithkaan ku sheegay, mana uusan oran Al
Sacdiyyah\ السعديةee waa Qurayshiyad\قريشية, hadduusan ula jeedin inay haweeney
Sacdiyyah\ سعديةu dhalatay ay nuujisay.").
Markaasaan fariisannay, waxaanna ku niri:
"Waxaan kuugu nimid inaad nooga warrantid sidaad Xamzah\ حمزةu dishay. Sidee baad
u dishay?" Markaasuu wuxuu yiri:
289
"Waxaan labadiinna idiinku sheegayaa sidaan ugu sheegay Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, markuu iga wareystay. Waxaan ahaa addoon uu leeyahay
Jubayr bin Mudhcim\ جبير بن مطعمoo adeerkiis Maalinta Badar\ يوم بدرlagu dilay.
Markaasuu markay Qurayshi\ قريشUxud\ أحدsoo aaday ayuu Jubayr جبيرwuxuu igu yiri:
"Haddaad disho Xamzahحمزة, Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
adeerkiis, xor ayaad tahay."
Markaasaan ciidanka soo raacay. Waxaanna ahaa nin xabashi ah warankana u tuura siday
xabashadu u tuurto. Wayna yar tahay inaan la gafo waxaan ku tuuro.
Markaasey markay labada ciidan iska hor yimaadeen ayaan waxaan raadiyay
Xamzahحمزة, una kuur galay, ilaa aan ka arko isagoo ciidanka dhexdiisa dagaallamaya
oo aad moodid awr boor leh, raggana seeftiisa ku laynaya, ayanna jirin cid iska celin
karta. Markaasaan wa Allaahi\ وهللاanigoo isku diyaarinaya oo daba jooga, geedna isaga
qariyay ama dhagax weyn gadaashiis si uu iigu soo dhowaado, ayaa waxaa iiga hormaray
Sibaac bin Cabdu Al Cuzzaa\سباع بن عبد العزى. Markaasuu markuu arkay ayuu
Xamzah حمزةwuxuu ku yiri:
"Aniga ii kaalay wiilka haweenta kintarrada goysow!"
Markaasuu mar seefta ku dhuftay, oo uusan madaxiisa la gafin oo dilay. Markaasaan
warankayga gilgilay oo markaan raalli ka noqday aan isaga ku tuuray. Markaasuu wuxuu
ka galay xuddunta hoosteeda, waa xudunta ilaa gumaarka inta u dhexeysa, oo uu
kaddibna labadiisa lugood dhexdooda kasii baxay. Markaasuu wuxuu damcay inuu
xaggayga soo aado, wuuse kari waayey. Warankana waan u daayey ilaa uu ka dhintay.
Markaasaan u imid oo aan warankayga qaatay, aanna xeradeenna u laabtay oo aan
dhexdeeda fariistay, anigoo aan muraad kale lahayn. Waxaanna u dilay in la igu xoreeyo.
Markaasaan markaan Makkah\ مكةimid la i xoreeyey, aanna ku sugnaaday ilaa uu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka furtay.
Markaasaan markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Makkah\مكة
furtay aan Al Dhaa'if\ الطائفu cararay, oo aan halkaas ku sugnaaday. Markaasaan markuu
wafdiga reer Al Dhaa'if\ الطائفRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
aaday inay islaamaan, ayaan arrinkayga ku wareeray. Markaasaan waxaan is iri:
"Waxaan aadayaa Shaam\الشام, ama Yaman\ يمنama dal kaleba."
Markaasaa wa Allaahi\ وهللاaniguu hammigaas iyo cabsidaas ku jira ayuu nin wuxuu igu
yiri:
"War hoy, maxaad leedahay! Wa Allaahi وهللاinuusan, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
dilayn axad Diintiisa gala oo shahaadadiisa ku ashahaata.!"
Waxshii oo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo hor fariistay
Markaasaan markuu ninku sidaas igu yiri ayaan soo baxay oo aan Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةugu imid, imana uusan dareemin
jeer aan madaxiisa soo dul istaagay oo aan shahaadada xaqqa ah ku ashahaatay.
290
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam markuu i arkay wuxuu yiri:
""اوحشي؟
"A Waxshiyyu?"
oo ah:
"Ma Waxshiyuu baad tahay?"
Waxaan iri:
"Haa Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Wuxuu Salla Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."اقعد فحدثني كيف قتلت حمزة
"Uqcud fa xaddithnii kayfa qatalta Xamzah!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Fariiso oo iiga warran sidaad Xamzah حمزةu dishay!"
Markaasaan uga warramay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam sidaan labadiinnaan idiinku
warramayo oo kale.
Markaasuu markaan warkeyga dhammeeyey ayuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"! فال أرينك،"ويحك! غيب عني وجهك
"Wayxaka! Ghayyib cannii wajhaka, falaa uriyannaka!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Warhoy is jir! Wajigaaga iga qari oo mar dambe yaanan ku arag!"
Markaasaan iska qarin jiray Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, meel
kastoo uu joogo si uusan ii arag ilaa uu Ilaahay ruuxiisa ka qabto Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam."
Dilidda Waxshii\ وحشيee Musaylimah\مسيلمة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxshii\ وحشيwuxuu yiri:
"Markay muslimiintu ku duuleen Musaylimah al kath-thaab\ مسيلمة الكذاب, boqorka Al
Yamaamah\ اليمامة-waana zamanka Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, Allaha raalli
ka noqdee- ayaan aniguna raacay. Waxaanna qaatay warankayga aan Xamzah \ حمزةku
dilay. Markaasaan markay labada ciidan gacnaha isla galeen ayaan waxaan arkay
Musaylimah al kath-thaab مسيلمة الكذابoo taagan gacantana seef ku sita, aniguna aanan
aqoon. Markaasaan isku diyaariyay. Waxaa kaloo isaguna isu diyaariyay nin
Ansaarta\ األنصارka mid ah oo dhanka kale ka jooga, labadeennubana aan dooneynno
inaan dilno. Markaasaan warankayga gilgilay oo markaan raalli ku noqday ku tuuray.
291
Markaasuu waranku galay. Markaasuu ninka Ansaarta ahna kusoo qaaday oo uu seeftiisa
ku dhuftay. Marka Rabbigeen ayaa og keenna dilay. Haddaan anigu dilayna waxaan
markaas dilay ninka ragga ugu khayr badan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dabadiis, waana Xamzahحمزة. Waxaan kaloo dilay ninka dadka ugu shar
badan, waana Musaylimah مسيلمةoo Nabinnimo sheegtay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi bin Cumar bin Al Khadh-dhaab\عبد هللا بن عمر بن الخطاب, oo isaguna Al
Yamamaamah\ اليمامةgoob joog ka ahaa, wuxuu yiri:
"Waxaan maalintaas maqlay mid la qaylinaya oo leh:
"Waxaa dilay addoonka madow."
Waxshii\ وحشيoo Diiwaanka laga saaray
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa isoo gaartay in Waxshii\ وحشيlagu karbaashay, ama uleeyey cabidda khamrada
intaasoo goor ilaa markii dambe Diiwaanka laga saaray -waana kitaab ay magacda
muslimiintu ku dhigan yihiin iyo lacagta bil walba ay dawladuu siiso-. Markaasuu Cumar
bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابwuxuu oran jiray: "Waan ogsoonaa inuusan Ilaahay
iska daynayn midka Xamzah حمزةdilay."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Markuu Waxshii\ وحشيAl Madiinah\ المدينةyimid ayuu dadku wuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Waxshii\ وحشيwaa kanaa!"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". فإلسالم رجل واحد أحب إلي من قتل ألف رجل كافر،"دعوه
"Dacuuhu, fa la islaamu rajulin waaxidin axabbu ilayya min qatli alfi rajulin
kaafirin!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Daaya, oo inuu nin keli ah islaamo ayaan ka jeclahay dilidda kun nin oo gaalo ah."
Dilidda Muscab bin Cumayr\مصعب بن عمير
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Muscab bin Cumayr\ مصعب بن عميرwuuu dagaallamay isagoo ku sugan Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, hortiisa oo isaga daafacaya ilaa laga dilo.
Ninka dilayna wuxuu ahaa ibnu Qami'ata Al Llaythii\( إبن قمئة الليثيoo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "Magaciisu waa Cabdu Allaahi\عبد هللا."), isagoo u malaynaya inuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yahay.
Markaasuu Quraysh\ قريشu tegey oo uu yiri:
"Waxaan dilay Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
292
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, marka Muscab bin
Cumayr\ مصعب بن عميرla dilay ayuu calanka Calii bin Abii Dhaalib\علي بن أبي طالب
siiyey.
Markaasuu Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبxoog u dagaallamay oo ay markaas
muslimiinta kalena dagaallameen."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Markuu Maalinta Uxud\ أحدdagaalku kululaaday ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, wuxuu fariistay calanka Ansaarta\ األنصارhoostiisa. Markaasuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wxuu Calii bin Abii Dhaalib علي بن
أبي طالبu diray farriinta ah inuu calanka hore iyo xagga cadawga la aado. Markaasuu
Calii عليcalanka hore geeyey, wuxuuna yiri:
"."أنا أبو الفصم
"Anigu waxaan ahay Abuu Al Fusam\( أبوالفصمoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Waxaaba la yiraahdaa Abuu Al Qusam\أبو القصم.") oo labadoodaba macnohoodu waxaa
weeye: “aabaha kuwa wax is haysta kala dillaaciya oo kala gooya” siduu ibnu Al
Athiir\ إبن األثيرu fasiray .
Markaasaa waxaa u dhawaaqay Abuu Sacd bin Abii Dhalxah\ أبوسعد بن أبي طلحةoo calanka
gaalada sida oo ku yiri:
"Abaa Al Qusamow\ يا أبا القصمdagaal ma iigu soo baxaysaa?"
Wuxuu Calii عليyiri:
"\نعمHaa."
Markaase waxay isugu soo baxeen labada ciidan dhexdooda oo ay laba seefood is
dhaafsadeen. Markaasuu Calii عليseeftiisa ku dhuftay oo uu kan kalena dhacay isagoo
dhaawac ah. Markaasuu Calii عليka tegey isagoo aan is raacin oo dilin.
Markaasey Calii عليasxaabtiisu waxay ku yiraahdeen:
"Maxaad isu raacin weyday oo u dili weyday?"
Wuxuu yiri:
". وعرفت إن هللا عزوجل قد قتله، فعطفتني عنه الرحم،"إنه استقبلني بعورته
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Cawradiisu wajigayga hortiisa marada uga qaaday markaasuu riximka aana nahay
naxariis ii geliyay. Waxaanna ogaaday inuu Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلdilay."
Waxaa kaloo la yiri inuu Abaa Sacad bin Abii Dhalxah\ أبا سعد بن أبي طلحةusoo baxay
labada saf dhexdooda oo uu yiri:
"Waxaan ahay Qaasimu\ أنا قاصمjarjaraya qof kasta oo dagaal iigu soo baxa!"
Markaasuusan axadna usoo bixin. Markaasuu wuxuu yiri:
293
"Asxaabta Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam! Waxaad tiraahdeen in
ragga la idinka dilo ay jannada gelayaan, kuwa annaga nalaga dilana ay naarta gelayaan.
Waxaan ku dhaartay Al Llaata\ الالتee been ayaad sheegteen. Haddaad ogtihiin inay
sidaas tahay midkiin ayaa ii soo bixi lahaa."
Markaasaa waxaa usoo baxay Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبoo ay laba seefood
is dhaafsadeen oo uu Calii عليku dhuftay oo uu dilay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abaa Sacd bin Abii Dhalxah أبا سعد بن أبي طلحةwaxaa dilay Sacd bin Abii Waqqaas سعد
\بن أبي وقاص."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Sacd bin Abii Waqqaas سعد بن أبي وقاصwuxuu yiri:
"Calii عليmarkuu seefta ku dhuftay oo uu ka tegey ayaan waxaan (waranka) ka geliyay
dhuunta. Markaasuu carrabkiisu soo dhacay siduu eygu usoo bixiyo oo kale. Kaddibna
wuu dhintay."
Arrinka Caasim bin Thaabit\عاصم بن ثابت
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Caasim bin Thaabit bin Abii Al Aqlax\ عاصم بن ثابت بن أبي األقلحwuu dagaallamay,
wuxuuna dilay Musaafic bin Dhalxah\ مسافع بن طلحةiyo walaalkiis Al Julaasu bin
Dhalxah\الجالس بن طلحة, oo mid walba wuxuu ku dhejiyay fallaar. Markaasuu mid walba
oo labadaas ihi wuxuu u yimid hooyadiis Sulaafah\ سالفةoo uu nabasteeda madixiisa
saaray. Markaasey waxay tiri:
"Yaa ku dilay wiilkeygow?"
Wuxuu yiri:
"Waxaan maqlay nin markuu i ganay leh: "Qaado, oo anigu waxaan ahay ibnu Abii Al
Aqlax\إبن أبي األقلح." Markaasey waxay nathartay in hadduu Ilaahay u suurta geliyo ay
madaxa Caasim\ عاصمkhamro ku shubato oo ay halkaas ka cabto."
Caasimna\ عاصمwuxuu Ilaahay ka ballan qaaday inuusan isagu gaal taaban weligiis,
isagana uusa gaal taaban."
Cuthmaan bin Abii Dhalxah\ عثمان بن أبي طلحةoo isaguna calanka qaaday waxaa dilay
Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب."
Xanthalah "Ghasiilu al malaa'ikah"\حنظلة غسيل المالئكة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa ayaguna kulmay Xanthalah bin Abii Caamir "Al Ghasiilu" حنظلة بن أبي عامر غسيل
\ المالئكةiyo Abuu Sufyaan bin Xarb\أبوسفيان بن حرب. Markaasuu ka kor maray oo uu
gacanta sare ka helay. Markaasuu Shaddaadu bin Al Aswadu\ شداد بن األسودoo ah ibnu
294
Shacuub\ إبن شعوبmarkuu arkar inuu Abuu Sufyaan أبوسفيانka kor maray ayuu seef ku
dhuftay oo dilay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."إن صاحبكم – يعني حنظلة – لتغسله المالئكة
"inna saaxibakum, yacnii Xanthalah, la tughsiluhu al malaa'ikatu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Saaxiibkiin, waana Xanthalah حنظلة, waxaa haddeer dhaqaysa malaa'igta."
Markaasey haweentiisa (oo uu Al Qasdhalaanii\ القسطالرنيyiri waa walaasha la dhalatay
Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\عبد هللا بن أبي بن سلول, magaceeduna waa
Jamiilah\ )جميلةka wareysteen, waxayna tiri: "isagoo janaaba qaba ayuu baxay markuu
maqlay dagaalka oo la isugu yeerayo (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Dhawaaqaas
dagaalka la isugu yeerayo waxaa la yiraahdaa Al Haa'icatu\ الهائعةoo waxaaba Xadiithka
kusoo aroortay:
" كلما سمع هيعة طار إليها،"خير الناس رجل ممسك بعنان فرسه
"Khayru al nnaasi rajulun mumsikun bi cinaani farasihi, kullamaa samica
haycatan dhaara ilayhaa",
oo macnihiisu yahay:
"Ragga waxaa ugu khayr badan nin ku dheggan hoggaanka faraskiisa oo markuu maqlaba
dhawaaqa jihaadka la isugu yeerayaba u duula."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Haweentiisaas wuxuu la aqal galay habeenkaas, oo aroosaddiisa ayay ahayd. Markaasey
waxay ku riyootay isla habeenkaasba oo ay aragtay Samada oo albaab laga furay oo uu
markaas Xanthalah\ حنظلةka galay, albaabkana markuu ka galay dabadiis la xiray.
Markaasey waxay ogaatay inuu subaxa dambeba uu dhimanayo. Markaasey subixii u
yeertay rag tolkeed ah oo ay ninkeeda ka marag gelisay inuu la gogol galay, si aan
hadhow muran uga imaan hadday uur yeelato. Waxaa kaloo la wariyay in Xanthalahحنظلة
ragga la dilay laga dhex raadiyay, ayna heleen isagoo ay madaxiisa biyo ka da'ayaan,
ayadoo ayan agtiisana biyo u dhoween, taasoo rumaysa hadalka Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam.
Waxaa kaloo la wariyay inuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."رأيت المالئكة تغسله بسحاف الفضة بماء المزن بين السماء واألرض
"Ra'aytu al malaa'ikata taghsiluhu bi sixaafi al fiddati bi maa'i aA Muzni bayna Al
Ssamaa'i wa al ardi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
295
"Waxaan arakay isagoo ay malaa'igtu ku dhaqeyso isagoo ku dhex jira qabaallo qalin laga
sameeyey, kuna dhaqayso biyaha Al Muzni\ المزنoo ah daruuraha, Samada iyo arliga inta
u dhexeysa."
Al Muzni\ المزنoo ah magic kale ee daruuraha waxay ku jirtaa Aayadda sagaal iyo
lixdanaad ee Suuratu Al Waaqicah\ سورة الواقعةwaana daruurta.
Guusha muslimiinta
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Markaasuu Ilaahay muslimiinta gargaarkiisa kusoo dejiyay oo uu ballankiisa u oofiyay.
Markaasey gaalada seefohooda ku laayeen oo dileen oo ay xeradoodaba ka eryeen.
Sidaas ayayna gaalada ku ahayd jabid kaamil ah oo waxay u aabo yeelayaan ayaan jirin,
haweenkooduna ay ka daba barooranayaan, muslimiintuna ay ay eryoonayaan oo ay
goobtada ka suuliyeen."
Jabka Muslimiinta
" Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
Al Zzubayru bin Al Cawaamu\ الزبير بن العوامwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaan u jeeday anigoo fiirinaya canqanwayda Hinda bintu Cutbah هند
\ بنت عتبةiyo saaxiibbadeed oo tafaha xaytay oo cararaya oo inaan qabqabanno wax naga
celinayaa ayan jirin. Markaasey qaansooleydu buurta Caynayn \ عينينoo la saaray kasoo
degeen oo ay xagga xerada gaalada aadeen markaan ragga cadawga halkaas ka erinnay.
Sidaas ayay markay soo degeen dhabarradeenna ugu banneeyeen fardooleyda cadawga.
Markaasey xagga dambe nooga yimaadeen. Markaasuu mid qayliyay oo yiri: "War hoy!
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa la dilay! (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Kan qayliyay waa ibliis laftiisa", oo uu Al Suhaylii\ السهيليyiri:
"Wuxuu ka qayliyay buurta Caynayn\جبل عينين.").
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Markaasey muslimiintu xerada cadawga ku leexdeen oo xoolaha dhexdeeda yiillay
ghaniimaysteen oo qaateen. Marka gaalada sidaas loo jebiyay oo ay carareen, ayay
muslimiintu kasoo hareen oo waxay ku leexdeen xerada gaalada oo xoolaha yiillay ay
ghaniimaysteen.
Al Bukhaarii\ البخاريwuxuu yiri:
"Markaasey asxaabta Cabdu Allaahi bin Jubayr\( عبد هللا بن جبيرwaana kontonka nin oo
qaansooleyda ah oo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, buurta
Jabalu Caynayn\ جبل عينينsaaray si ay dhabarka uga ilaaliyaan inayan fardooleyda
cadawgu xagga dhabarkooda uga imaan) waxay yiraahdeen: "Ragow ghaniimada!
Asxaabtiin way adkaadeen ee maxaad sugaysaan?"
Markaasuu Cabdu Allaahi bin Jubayr عبد هللا بن جبيرwuxuu ku yiri:
296
"Miyaad halmaanteen wuxuu Rasuulka Ilaahy, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam idin
yiri? (Oo ahayd inay bartoodaas ku sugnaadaan hadday muslimiintu adkaadaan ama laga
adkaado)".
Waxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi وهللاdadkaan ku biireynnaa oo aan ghaniimada wax ka qaadanaynnaa."
Markaasey markay yimaadeen xerada wajiyadooda dhankay ka yimaadeen loo duway",
ayagoo jabay oo ay gaaladu kusoo rogaal celisay oo jebisay, sababtuna ay tahay inay
khilaafeen amarka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Al Xaafith ibnu Xajar\ الحافظ إبن حجرwuxuu yiri:
"Waana cirib xumida kuwa waxa laga reebay la yimaada, oo dhibaatada ka timaadda
ficilkaas ay saameyneyso kuwa aan ayagu la samayn, siduu Ilaahay Tacaalaa \هللا تعالى
Aayadda shan iyo labaatanaad ee Suuratu Al Anfaali\ سورة األنفالku yiri:
َِّ
ِ
ِ
َّ ين ظَلَ ُموا ِم ْن ُك ْم َخ
ًاصة
َ َواتَّقُوا فتَْنةً ََل تُص َيب َّن الذ
"Wa ittaquu fitnatan laa tusiibanna allathiina thalamuu minkum khaasatan",
oo macneheedu yahay:
"Kana dhawrsada fitno aan ugu dhacayn kuwii dulmiga falay gaar ahaan oo adinka idinka
mid ah."
Ibnu Sacd\ إبن سعدwuxuu yiri:
"Amiirkoodu, waa qaansooleydee, bartii la amray ayuu ku sugnaaday, waxaana la haray
rag aan toban gaarin, wuxuuna yiri:
"Amarka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dhaafi mayo!"
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Taas ulama dan lahayn Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gaaladuna way jabtay oo
carareen. Marka maxaa macne ah oo ku jira inaan meeshaan joogno?"
Markaasey xerada gaalada aadeen oo ay wax ka ghaniimaysteen, fardooleyda gaaladana
ay dariiqa u banneeyeen."
Al Bukhaarii\ البخاريwuxuu kaloo Caa'ishah\ عائشةka wariyay inay tiri:
فرجعت،" "أي عباد هللا أخراكم: فصاح إبليس،"لما كان يوم أحد هزم المشكون هزيمة بينة
".أوالهم فاجتلدت مع أخراهم
"Maalinta Uxud gaalada waa la jebiyay jebin cad. Markaasuu ibliis qayliyay, uuna yiri:
"Addoommada Ilaahayow! Gadaashiinna ilaaliya oo yaan la idiin imaan!"
Markaasey muslimiintii hore jirtay dib ugu soo laabteen kuwooda dambe oo inta
cadawgii moodeen ay la dagaallameen, oo ay muslimiintu dhexdooda dagaallameen (oo
ragga waxaa u wada duuban wajiga intaan indhaha ahayn oo is aqoon mayaan)."
Ibnu Sacd\ إبن سعدwuxuu yiri:
297
"Markaasuu Khaalid bin Al Waliid\خالد بن الوليد, oo fardooleyda madax u ahaa, wuxuu
arkay marnaanta buurta Caynayn\ جبل عينينiyo yaraanta ragga saaran. Markaasuu kusoo
rogaal celiyay. Waxaa isaguna soo raacay Cikrimah bin Abii Jahl\عكرمة بن أبي جهل.
Markaasey inta qaansooleyda ka hartay weerareen oo ay wada dileen, amiirkoodana
Cabdu Allaahi bin Jubayrعبد هللا بن جبير, Allaha raalli ka noqdee, ay dileen."
Markaasaa waxaa la yiri in Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la dilay.
Al Bukhaarii\ البخاريwaana qayb ka mid ah Xadiithka Al Baraa’u\البراء, wuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuma uusan soo harin waxaan
ahayn laba iyo toban nin. Markaasey waxay naga dileen toddobaatan nin."
Ragga Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku haray
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu sugnaaday, isagoo qaansadiisa fallaraha
ka ganayey ilaa kala go'do, kaddibna dhagax ayuu la dhacay cadawga kasoo horjeeda,
ayadoo ayan labadiisa cagood taakana dhaqaaqin. Mar walbana waxaa Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam u imaaneysay koox asxaabtiisa ka mid ah, marna ay ka kala tegayaan,
oo sidaasuu cadawga isaga celiyay oo ay uga dul tageen.
Abuu Yaclaa\ أبويعلىwuxuu yiri:
"Calii\ عليwuxuu yiri:
"Markay labada ciidan kala durkeen Maalinta Uxud\ يوم أحدayaan waxaan fiiriyey ragga la
dilay. Markaasaan arki waayey Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasaan waxaan iri: "Wa Allaahi\ وهللاinuusan cararin, kuwa la dilayna waan ka dhex
waayey. Hadaba waxaan u arkaa inuu Ilaahay noo carooday waxaan falnay daraadeed oo
uu Nabigiisa Samada kor ugu qaaday. Marka, uma jeedo wax iiga khayr badan inaan
dagaallamo ilaa la iga dilo. Markaasaan seefteyda galkeeda jebiyay oo aan cadawga ku
qaaday. Markaasey ii banneeyeen oo iga kala waregeen. Markaasaan waxaan hortegey
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo dhexdooda ku jira oo la
dagaallamaya."
Al Xaakim\ الحاكمwuxuu Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصka wariyay inuu yiri:
"Markuu dadku Rasuulka Ilaahy, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka kala tegey
Maalinta Uxud يوم أحدayaan waxaan is iri:
"Nafteydaan daafacayaa oo aan dagaal ku qaadayaa, oo markaas ama waa shahiidayaa
ama waxaan gaarayaa Rasuulka Ilaahay, Salla Allaahu Calayhi Wasallam. Anigoo sidaas
ah ayaan waxaan arkay nin wajigiisa maro ku duuban tahay, aanna ogayn kuu yahay.
Markaasey gaaladu ninkaas isugu yimaadeen oo aan is iri:
"Way dileen".
Markaasuu ninkaasu gacanta quruurux kasoo buuxsaday oo uu wajiyadooda ku tuuray.
Markaasey xagga cirbohooda la gaddoomaeen oo gadaal gadaal u socdeen ayagoo
wajiyadoodu ninkaas ku jeedaan ilaa ay buurta ka gaaraan. Markaasuu sidaas dhawr goor
yeelay. Mana ogi ninkuu yahay, oo aniga iyo isagana waxaa noo dhexeeya Al
Miqdaaduالمقداد. Markaasaan anigoo doonaya inaan Al Miqdaadu المقدادweydiiyo ninkuu
yahay, ayuu Al Miqdaadu المقدادwuxuu yiri:
298
"Sacadow\يا سعد, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa kanaa oo wuu
kuu yeerayaa." Markaasaan waxaan iri:
"Oo mee?"
Markaasuu farta iigu fiiqay. Markaasaan u kacay sida ayadoo ayan waxba igu dhicin oo
kale. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam hortiisa i fariisiyey. Markaasaan
qaansadeyda fallaaraha ka tuuray anigoo leh:
"Ilaahayow waa fallaartaada ee cadawga ku gan", ayadoo uu Rasuulka Ilaahayna, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, leeyahay:
". أللهم سدد رميته وأجب دعوته."أللهم استجب لسعد
"Allaahumma istajib liSacdin. Allaahumma sadid ramyatahu wa ajib dacwatahu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow Scad\ سعدka yeel. Ilaahayow ganiddiisa waafaji, ducadiisana yeel."
Waana ganayey ilaa aan ka dhammeeyo fallaaraha gabooyadayda ku jiray. Markaasuu
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam inta gabooyihiisa ku jirta horteyda ku daadiyay, uuna ii
dhiibay fallaar baal leh oo kuwa kale ka xoog badan."
Imaam Muslim\ األمام مسلمwuxuu Sacad bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصka wariyay
inuu yiri: "Maalinta Uxud\ يوم أحدwaxaan ku arkay dhanka midigta Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam iyo bidixdiisaba laba nin oo dhar cadcad labbisan oo
aanan markaas horteed iyo kaddibba arag. Waana Jibriil\ جبريلiyo Miikaaiil\ميكائيل
Calayhimussalaamu."
Riwaayad kalena wuxuu ku daray:
"oo si xoog leh u dagaallamay oo daafacaya."
Ibnu Sacad\ إبن سعدwuxuu yiri:
"Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu sugnaaday. Markaasey muslimiintu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka kala tageen -waana marka la yiri
in Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la dilay-, waxaana kala
sugnaaday asxaabtiisa afar ito toban nin, oo kala toddoba Muhaajiriin\ المهاجرينah oo
Abuu Bakar\ أبوبكرka mid yahay iyo toddoba Ansaarta\ األنصارah.
Afar iyo tobankaas waxay kala yihiin: (Kow) Abuu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديق.
(Laba) Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب. (Saddex) Cabdu Al Rraxmaanu ibnu
Cawf\عبد الرحمن بن عوف. (Afar) Sacd bin Abii Waqqaas\سعد بن أبي وقاص. (Shan)
Dhalxah bin Cubaydu Allaahi\طلحة بن عبيد هللا. (Lix) Al Zzubayru ibnu Al
Cawwaamu\الزبير بن العوام. (Toddoba) Abuu Cubaydah Caamir ibnu Al Jarraax أبو عبيدة
\عامر بن الجراح. Ragga Ansaartuna waxay ahaayeen: (Sideed) Abuu Dujaanah\أبودجانة.
(Sagaal) Al Xubaabu bin Al Munthir\ الحباب بن المنذر. (Toban) Caasim bin Thaabit عاصم بن
\ثابت. (Kow iyo toban) Al Xaarithu bin Al Ssimmah\ الحارث بن السمة. (Laba iyo toban) Sahl
bin Xunayf\سهل بن حنيف. (Saddex iyo toban) Sacad bin Mucaath\سعد بن معاذ. (Afar
iyotoban) Usayd bin Xudayr\أسيد بن حضير." Tirroyin kala oo u dhowna waa la wariyay.
299
Geesinnimada Su'aab\صؤاب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Calanka gaaladu dhulkuu iska yiillay, kaddib marka ragga siday la wada dilay, oo uu
markaas axad gaalada ka mid u usoo dhowaan waayey. Markaasaa waxaa qaadatay
haweeneyda Camrah bintu Calqamah Al Xaarithiyyah\ عمرة بنت علقمة الحارثيةoo
Quraysh\ قريشkor ugu qaaday. Markaasay calanka agtiisa isugu yimaadeen. Calanka
waxaa hayey Su'aab\ صؤاب, addoon ay leeyihiin Banii Abii Dhalxah\ بني أبي طلحةoo
xabashi ahaa, isagaana ugu dambeeyey midkooda qaada.
Markaasuu la dagaallamay ilaa labada gacnood la gooyey. Markaasuu ku dul fariistay oo
uu calanka ku qabtay laabtiisa iyo luquntiisa ilaa looga kor dilo isagoo leh:
"Ilaayow soo waajibkayga ma gudan?"
Waxa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku dhacay Maalinta
Uxud\يوم أحد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey muslimiintu difaac iyo dagaalba joojiyeen. Markaasuu cadawgu kusoo
rogaal celiyay oo uu wax ku dhigay. Waxayna ahyd maalin imtixaan iyo kala soocid uu
Ilaahay kuwa muslimiinta ka mid ah oo uu doonayey inuu karaameeyo shahiidnimo ku
karaameeyey ilaa heer uu cadawgu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
ka gaaray oo inta dhagax lagu dhuftay uu dhinaciisa u dhacay. Markaasaa Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam ilig laga jebiyay, wajigiisana la dhaawacay, faruurtiisana la
dhawaacay. Ninka Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wax ku dhuftayna wuxuu ahaa
Cutbah bin Abii Waqqaas\عتبة بن أبي وقاص."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa Maalinta Uxud\ يوم أحدNabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, laga jebiyay
Rubaaciyatahu\ رباعيتهwaana mid ka mid afar fool, wajigana waa laga dhaawacay.
Markaasuu dhiiggu wajigiisa kusoo dureeray oo uu iska tirtirayey isagoo leh:
" وهو يدعوهم إلى ربهم؟،"كيف يفلح قوم خضبوا وجه نبيهم
"Kayfa yuflixu qawmun khadabuu wajha Nabiyyihim, wa huwa yadcuuhum ilaa
Rabbihim?" Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Sideebey u liibaanayaan dad wajiga Nabigooda, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dhiig
ku guduudiyey isagoo Rabbigood ugu yeeraya?"
Markaasaa Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلkasoo dejiyay Aayadda boqol iyo sideed
iyo labaatan ee Suuratu Aali Cimraana\سورة آل عمران:
ِ
ِ
ِّ
)428( ون
َ ُلَ ْي َس لَ َك م َن ْاْل َْم ِر َش ْي ٌء أ َْو َيت
َ وب َعلَْي ِه ْم أ َْو ُي َعذ َبهُ ْم فَِإَّنهُ ْم ظَال ُم
"Laysa laka mina al amri shay'un aw yatuuba calayhim aw yucath-thibahum fa
innahum thaalimuuna(128)."
300
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Aamarka waxba kuma lihid oo Ilaahay hadduu doono tawbaddooda wuu aqbali, hadduu
doonana wuu cathaabayaa maxaa yeelay ayagu waa daallimiin(128)."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Cutbah bin Abii Waqqaas\ عتبة بن أبي وقاصdhagax ayuu ku tuuray Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalintaas markaasuu jebiyay Rubaaciyadiisa\رباعيته
midig ee hoose, wuxuuna dhaawacay bashintiisa hoose.
Sidoo kale Cabdu Allaahi bin Shihaab Al Zuhriyyi \ عبد هللا بن شهاب الزهلريwuxuu ka
dhaawacay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wajigiisa.
Sidoo kale ibnu Qami'ah\ إبن قمئةwuxuu dhaawacay goonkiisa Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oo ay markaas ka galeen laba dugaagadood oo ka mid ah dugaagadaha
koofidiisa birta ah (oo uu Al Qasdhalaanii\القسطالني
wuxuu wariyay inuu Al
Dhabarii\ الطبريyiri: "Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu ku yiri: "Aqma'aka Allaahu|""أقمأك هللا, oo macnihiisu yahay: "Allaha ku
yareeyo." Markaasuu Ilaahay wuxuu ku salliday goodir oo hardi la dhacayey ilaa uu
cadcad uga googooyo.").
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku dhex dhacay god ka mid
ah godadkuu qoday Abuu Caamir Al Faasiq\ أبو عامر الفاسقsi ay muslimiintu ugu dhacaan
ayagoo aan ka war hayn. Markaasuu Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبRasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gacanta ka qabtay, isagoo uu Dhalxah bin
Cubaydu Allaahina\طلحة بن عبيد هللا
intuu godka la galay Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kor usoo qaaday ilaa
uu ka lugihiisa uga istaago.
Markaasuu Maalik bin Sinaan\مالك بن سنان, aabaha dhalay Abuu Sacid Al Khudrii أبوسعيد
\ الخدريdhiigga wajiga Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, afkiisa uga
nuugay, uuna leqay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."من مس دمي دمه لم تصيبه النار
"Man massa damii damahu lam tusibhu al nnaaru",
oo macnhiisu yahay:
"Qofka dhiiggeygu dhiiggiisa tabto naar geli mayo."
Al Suhayli\ السهيليwuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi bin Shihaab\عبد هللا بن شهاب, kan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dhaawacay oo Uxud\ أحدgaalada kala qayb galay kaddib wuu islaamay."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
301
"Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."من أحب أن ينظر إلى شهيد يمشي على وجه األرض فلينظر إلى طلحة بن عبيد هللا
"Man axabba an yanthura ilaa shahiidin yamshii calaa wajhi al ardi fal yanthur
ilaa Dhalxahta bin Cubaydu Allaahi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Qofka jecel inuu arko shahiid arliga korkiisa ku socda ha fiiriyo Dhalxata bin Cubaydu
Allaahi طلحة بن عبيد هللا."
Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, Allaha raalli ka noqdee, wuxuu yiri:
فسقطت،"أبا عبيدة بن الجراح نزع إحدي الحلقتين من وجه رسول هللا صلى هللا عليه وسلم
". فكان ساقط الثنيتين، فسقطت ثنيته األخرى، ثم نزع األخرى،ثنيته
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Abaa Cubaydah bin Al Jarraax أبا عبيدة بن الجراحwuxuu ilkihiisa wajiga Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam uga soo bixiyey dugaagad ka gashay.
Markaasaa waxaa ka dhacay ilig fool ah. Markaasuu dugaagadda labaadna ilkihiisa uga
soo siibay. Markaasuu ilig kale oo fool ahi ka dhacay. Sidaasuusan labadaas fool u
lahayn."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Cutbah bin Abii Waqqaas\عتبة بن أبي وقاص, Sacd\ سعدwalaalkiis, oo iligga foolka ee
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, jebiyay, dhashiisa oo idil, waa
faraciise, uma uusan dhalan wiil ee waa ilaa kan intuusan qaan gaarin noqda abxur أبحرoo ah mid afkiisu urayo, lana yiri waa mid had iyo goor ooman oo aan harraad bixin oo
aan biyo ka dhergin- ama ahtam\ أهتمah oo uu iliggisa foolka ah jirridda ka go'an yahay oo
uusan iliggasba usoo bixin oo aan lahayn. Sidaasaa ubadkiisa lagu yaqaannaa.
Labada nin oo kaloo dhaawacay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam,
ubadkooda taas oo kale laguma arkin, maxaa yeelay dhaawacay geysteen ma raagin oo
way bogsoodeen, meeshuu isaga dhaawuxuu geystay uu haray, oo iligguu jebiyay sidaas
ku haray oo jabiddu hartay. Nabiguna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Cutbah bin
Abii Waqqaas عتبة بن أبي وقاصma uusan nicin oo kahan. Cutbah bin Abii Waqqaas عتبة بن
أبي وقاصkaddib wuu islaamay."
Ibnu Al Sakan\ إبن السكنiyo beleduu Uxud\ أحدdhigay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu cadawgu dhan walba uga
yimid ayuu wuxuu yiri:
""من رجل يشري لنا نفسه؟
302
"Man rajulin yashrii lanaa nafsahu?"
oo macnihiisu yahay:
"Ninkee baa naftiisa noo iibinaya?"
Markaasaa waxaa kacay Ziyaad bin Al Sakan\ زياد بن السكنiyo shan nin oo Ansaarta\األنصار
ka mid ah. Waxaana la yiri inuu magaciisu yahay Cumaarah bin Yaziid bin Al Sakan عمارة
\بن يزيد بن سكن. Markaasay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, hortiisa
ku dagaallameen oo ay gaashaan u noqdeen, ayadoo nin nin isaga Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, hortiisa lagu dilayo. Waxaana ugu dambeeyey Ziyaad \ زيادama Cumarah\عمارة
oo dagaallamayey ilaa ay dhaawacyadu dhigeen. Markaasaa waxaa u gurmaday koox
muslimiinta ka mid ah oo cadawga ka kala eryay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu raggaas ku yiri:
"."ادنوه مني
"Adnuuhu minnii",
oo macnihiisu yahay:
"ii soo dhoweeya."
Markaasey usoo dhoweeyeen Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo uu lugtiisa sharafta
leh barkiyey. Markaasuu dhintay isagoo dhabankiisu saaran yahay lugta Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Xadiithka Ummu Sacd\أم سعد
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Ummu Cumaarah\أم عمارة, oo ah Nusaybah bintu Kacb Al Maaziniyyah نسيبة بنت كعب
\ المازنيةway dagaallantay Maalinta Uxud\يوم أحد.
Saciid bin Abii Zayd Al Ansaarii\ سعيد بن أبي زيد األنصاريwuxuu wariyay inay Ummu
Sacad bintu Sacd bin Al Rrabiic\ أم سعد بنت سعد بن الربيعoran jirtay:
"Waxaan usoo galay Ummu Cumaarahأم عمارة, markaasaan waxaan ku iri:
"Habar yarey khabarkaaga ii sheeg."
Markaasey waxay tiri:
"Waxaan soo baxay maalinta bilowgeeda anigoo fiirinaya waxay dadku samaynayaan.
Waxaanna sitay sibraar biyo la cabbo ku jiraan. Markaasaan waxaan u imid Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, isagoo asxaabtiisa ku dhex jira, muslimiintuna
ay gacanta sare ka leeyihiin cadawgooda. Markaasaan markay muslimiintu jabeen aan
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku biiray oo aan dagaalka si toos ah
u galay oo aan seefteyda ku daafacay, oo aan falaaraha qaansadeyda ka ganay, aanna
dagaallamayey ilaa ay dhaawacyo igu dhaceen."
Markaasaan waxaan garabkeeda ku arkay dhaawacyo hoos u godan, markaasaan waxaan
iri:
"Yaa dhaawacaan kugu dhuftay?"
Waxay tiri:
303
"Ibnu Qami'ah\ إبن قمئةAllaha yareeyey, Allaha lacnadee, oo markuu dadku Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka kala tegey ayuu yimid isago leh:
"Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, i tusa oo yaanan noolaan haduu
noolaado." Markaasaan ka hor tagnay aniga iyo Muscab bin Cumayr\ مصعب بن عميرiyo rag
la sugnaaday Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Markaasuu meeshaan
seeftiisa iiga dhuftay, aniguna aan isaga seefteyda laba goor ku dhuftay, laakiin cadawga
Ilaahay wuxuu xirna cambuur bireed."
Abuu Dujaanah\ أبودجانةiyo Sacd ibnu Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصRasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayay gaashaan u noqdeen
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gaashaan u noqday oo
hortiisa isu dhigay Abuu Dujaanah أبودجانةlaftiisa oo ay fallaruhu dhabarkiisa kusoo
dhacayeen, isagoo ku hagoogan Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ilaa ay fallaaruhu ku
bateen.
Sacd bin Abii Waqqasna سعد بن أبي وقاصRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, hortiisuu istaagay isagaoo difaacaya. Sacd سعدwuxuu yiri:
"Waxaan arkay isagoo Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam fallaaraha ii soo dhiibaya isagoo
leh:
". فداك أبي وأمي،"ارم
"irmi, fidaaka Abii wa Ummii",
oo macnihiisu yahay:
"Tuur waxaan kugu furanayaa aabahay iyo hooyadeeye."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ii soo dhiibayey fallaar aan gamuun lahayn oo
qoriga oo keli ah, markaasuu yiraahdaa:
"."ارم به
"irmi bihi",
oo macnihiisu yahay:
"Ka tuur qaansada."
Balaayada Qataadah\ قتادةiyo Xadiithka ishiisa
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qataadah\ قتادةwuxuu wariyay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
uu qaansadiisa ka ganayey ilaa ay ka jabto. Markaasuu Qataadah bin Al Nnucmaanu قتادة
304
\ بن النعمانka qaatay oo uu haysan jiray. Maalintaasna Qataadah \ قتادةwaxaa lagu dhuftay
ishiisa oo ay intay soo baxday ay goonkiisa kusoo dul dhacday.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gacantiisa sharafta leh
meesheeda kula celiyay, uuna yiri:
"."أللهم اكسه جماال
"Allaahumma aksihi jamaalan",
oo macnihiisu yahay:
"Ilaahayow qurux u labbis."
Aayadaana noqotay labadiisa indhood tan qurux badan, aragna badan.
Arrinka Anas bin Al Nadr\أنس بن النضر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Anas bin Al Nadr\ أنس بن النضر, adeerka Anas bin Maalik\أنس بن مالك, ayaa wuxuu u
tegey Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابiyo Dhalxah bin Cubaydu Allaahi طلحة
\ بن عبيد هللاoo ku dhex jira rag Muhaajiriin\ المهاجرينiyo Ansaar\ األنصارah, ayagoo aan
dagaallamayn. Markaasuu wuxuu yiri:
"Maxaa idin fariisiyey?"
Waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ayaa la dilay."
Wuxuu yiri:
"Hadaba maxaad isaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dabadiis nolol ku falaysaan?
Kaca oo dagaallama oo u dhinta wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, u dhintay."
Markaasuu isagu cadawga aaday uuna la dagaallamayey ilaa laga dilo. Isagaana Anas bin
Maalik أنس بن مالكlagu sammiyey.
Anas bin Maalik أنس بن مالكwuxuu yiri:
"Maalintaas waxaan jirka Anas bin Al Nadr أنس بن النضرka helnay dhawr iyo toddobaatan
dhaawac oo lagu dhuftay, waana la aqoon waayey ilaa ay walaashiis ka aqootay, kuna
aqootay faraha gacantiisa fooddooda."
Dhawacyada Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf\عبد الرحمن بن عوف
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Cbdu Al Rraxmaanu bin Cawf\ عبد الرحمن بن عوفwaxaa laga dhaawacay afka oo
ilkihiisa la jebiyay, waxaana lagu dhuftay labaatan ama ka badan oo dhaawac oo ay
qaarkood lugtiisa ku dheceen oo uu markaas u dhutiyay."
305
Kan ugu horreeya oo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, aqooday
jabka dabadiis
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kan ugu horreeyey oo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, aqooda
jabka dabadiis iyo kaddib markuu dadku yiri in Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, la dilay, siduu iigu wariyay ibnu Shihaab Al Zuhriyyu\إبن شهاب الزهري, wuxuu
ahaa Kacb bin Maalik\ كعب بن مالكoo yiri: ""Waxaan aqooday labadiisa indhood, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, oo koofi bireedka hoostooda ka nuuraya. Markaasaan
codkeyga ugu dheer la qayliyay:
"Ragga muslimiintow bishaareysta! Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
waa kanaa!" Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ii
tilmaamay "Aamus."
Markaaasey muslimiintu aqoodeen Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
ayna soo keceen, isaguna la dhaqaaqay oo ay aadeen xagga shicibka \ الشعبisagoo ay la
socdaan Abuu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقiyo Cumar bin Al Khadh-dhaab عمر بن
\ الخطابiyo Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبiyo Dhalxah bin Cubaydu
Allaahi\ طلحة بن عبيد هللاiyo Al Zzubayru bin Al Cawwaamu\الزبير بن العوام, Allaha
raalli ka noqdee iyo Al Xaarith bin Al Simmah\ الحارث بن سمةiyo horin muslimiinta ka
mid ah."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo Ubayya bin Khalaf أبي بن
\ خلفdilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, shicibka\ الشعبfuulay oo
uu dushiisa ku sugnaaday ayaa waxaa ka daba yimid Ubayya bin Khalaf\ أبي بن خلفoo
leh:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yaanan noolaan haddaad
noolaatid."
Markaasay raggu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, nin naga mid ahi ma aadaa?"
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."دعوه
"Dacuuhu", oo macnhiisu yahay: "Daaya."
Markaasuu markuu soo dhowaaday ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, wuxuu warankiisa ka qaatay Al Xaarithu bin Al Ssimmah\الحارث بن سمة.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waranka qaatay
ayuu wuxuu nooga dhex baxay oo nooga siibtay siduu dakhsiga la yiraahdo al shshacraa'\( الشعراءoo uu ibnu Hishaam إبن هشامyiri: "Waa dakhsi wax qaniina.") uga duulo
dhabarka ratiga oo kale oo uu ka hortagay oo uu si xoog leh luqunta ka geliyay oo uu
306
Ubayya أبيfaraskiisa ka dhacay (oo uu Al Qasdhalaanii \ الفسطالنيyiri: "meeshuu waranku
ka galayna dhiig kama iimaan, wuxuuna ka jabay markuu faraska ka dhacay feer ka mid
ah feerihiisa.").
Ubayya bin Khalaf أبي بن خلفmarkuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, Makkah\ مكةkula kulmo wuxuu ku oran jiray:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaan leeyahay faras la
yiraahdo Al Cawtha\ العوذoo aan maalin walba calaf ahaan siiyo intaasoo beeg oo badar
ah, oo anigoo fuula aan ku dili doono."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiraahdaa:
"."بل أنا أقتلك إن شاء هللا
"Bal anaa aqtuluka inshaa'a Allaahu",
oo macnihiisu yahay:
"Bal anigoo ku dili doona inshaa'a Allaahuهللا
إن شاء."
Markaasuu markuu shicibka\ الشعبkasoo degay oo uu gaalada Quraysh\ قريشu yimid
ayadoo uu Rasuulaka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka dhaawacay luqunta
dhaawac aan weyneyn, dhiiggiina uu halkaas ku xabbismay, ayuu wuxuu yiri:
"Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wa Allaahi\ وهللاwuu i dilay."
Waxay ku yiraahdeen:
"Wa Allaahi وهللاqalbigaa kaa tegey! Wa Allaahi وهللاinayan wax ku gaarin!"
Wuxuu yiri:
"Makkah ayuu wuxuu igu yiri " أنا أقتلكAnaa aqtuluka" oo ah "anigaa ku dilaya" oo
waAllaahi وهللاhadduu candhuuf igu tufo waa i dili lahaa."
Marlkaasuu cadawga Ilaahay wuxuu ku dhintay Sarif\( سرفoo Kacbada Makkah\ مكةu
jirta labaatan kiiloomitir. Isla Sarif\ سرفdariiqa Al Madiinah\ المدينةaada waxaa dhankiisa
bidixeed ku yaalla qabriga Ummu Al Mu'miniina Maymuunah bintu Al Xarith Al
Hilaaliyyah\ أم المؤمنين ميمونة بنت الحارث الهاللية, haweenta Nabi Muxammad, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam. Bartaas qabrigeedu ku yaallana wuxuu ku oolli jiray geed uu
hoostiisa kula aqal galay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sanadka Cumratu Al
Qadaa'\ عمرة القضاءee sanadka toddobaad ee Hijrada markuu Al Madiinah\ المدينةusoo
gaddoomay ayadoo ay gaalada Makkah\ مكةu diideen inuu Makkah\ مكةku guursado
ayadoo ay dhammaatay saddexdii maalmood oo ku dhignayd Heshiiska Al
Xudaybiyyah\هدنة الحديبية. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam
u sheegay inayan Makkah\ مكةku dhiman doonin. Halkaas ayayna ku dhimatay oo
muslimiintu ku ziyaartaan. Aniguna mar kastoo aan soo xajjiyo ama cumraysto waan soo
salaamaa. Beeshaas hadda waxay ka mid noqotay Makkah\ مكةoo magaaladii ayaa soo
gaartay, waxaana maanta noqotay xaafad xaafadeheeda ka mid ah waxaana la yiraahdaa
Al Nawaariyah \ )النواريةayagoo Makkah\ مكةu socda kaddib markay Uxud\ أحدkasoo
gaddoomeen."
307
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Ibnu Cumar\ إبن عمرwuxuu yiri:
"Ubayya bin Khalaf\ أبية بن خلفwuxuu ku dhintay bartamaha waadiga Raabigh\رابغ, Al
Juxfah\ الجحفةagteeda. Anigoo bartamaha Raabigh\ رابغku socda markay habeenka ka
gudubtay in badan ayaan waxaan arkay dab ololaya. Markaasaan ka baqay. Markaasaa
waxaa dabkaas kasoo baxay nin silsilad uu jiidayo ku xirantahay oo la qaylinaya harraad
haya. Markaasuu nin kale wuxuu yiri:
"Ha waraabin, oo kani waa midkuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
dilay Ubayya bin Khalaf\أبية بن خلف." Xadiithkana waxaa wariyay Al Bayhaqii\البيهقي.
Rasuulka Ilaahay oo shicibka\ الشعبtegey
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, shicibka الشعبgaaray ayuu
Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبbaxay oo uu gaashaankiisa kasoo buuxiyay
biyaha ku jira dhagax god ah oo dhagaxda buurta ka mid ah oo ay biyo ku uruureen.
Markaasuu u keenay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Claayhi Wasallam, inuu cabbo,
wuxuuse arkay inay ur leeyihiin oo wuu nacay oo kama uusan cabbin, wuxuuse wajigiisa
uga dhaqay dhiigga, madixiisana wuu ku shubay, isagoo leh:
"."اشتد غضب هللا على من دم وجه نبيه
"ishtadda gadabu Allaahi calaa man dammaa wajha Nabiyyihi",
oo macnihiisu yahay:
"Ilaahay aad ayu uga carooday midka wajiga Nabigiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dhiigga ka keenay.
Siduu Sacd\ سعدugu dadaalay dilka walaalkiis Cutbah\عتبة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan dilidda ninna ugu dadaalin sidaan ugu dadaalay dilika Cutbah
bin Abii Waqqaas\ عتبة بن أبي وقاص. Wuxuuna ahaa nin akhlaq xun, tolkiisna uu neceb
yahay. Anigoo taas ogsoon ayaan hadana waxaa inaan ku dadaalo iigu filnaa inuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"."اشتد غضب هللا على من دم وجه نبيه
"Ishtadda ghadabu Allaahi calaa man dammaa wajha Rasuulihi",
oo macnihiisu yahay:
"Ilaahay aad ayuu uga carooday midka wajiga Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dhiigga ka keenay."
308
Gaalada oo buurta fuushay iyo siduu Cumar\ عمرula dagaalay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo shicibka\ الشعبku sugan ayna
raggaas asxaabtiisa ahi la joogaan ayaa ciidan gaalada Quraysh \ قريشahi buurta korkooda
ah fuuleen (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Fardooleydaas fuushay waxaa watay
Khaalid bin Al Waliid\خالد بن الوليد.").
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
".أللهم إنه ال ينبغي لهم أن يعلونا
"Allaahumma innahu laa yanbaghii lahum an yacluunaa",
oo macnihiisu yahay:
"Ilaahayow, uma habboona inay naga kor maraan."
Markaasuu Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابla dagaallamay isagoo ay la jiraan
horin Muhaajiriin\ المهاجرينah ilaa ay buurta ka dejiyaan.
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo tabar yaraaday iyo
taageerada Dhalxah\طلحة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u kacay dhagax weyn
oo buurta ka mid ah inuu kor fuulo, isagoo da'diisuna weynaatay laba cambuur bireedna
labisan. Markaasuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu dhagaxaas gaaray inuu
fuulo ayuu kari waayey. Markaasaa waxaa Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam hoostiisa
fariistay Dhalxah bin Cubaydu Allaahi\ طلحة بن عبيد هللاoo intuu dhabarkiisa ku istaagay
uu dhagaxa fuulay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri:
"."أوجب طلحة حين صنع برسول هللا ما صنع
"Awjaba Dhalxah xiina sanaca bi Rasuuli Allaahi maa sanaca."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Dhalxah طلحةwaxaa waajib u noqotayoo u sugnaatay jannada markuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u sameeyey wuxuu sameeyey." (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "ibnu Cabbaas\ إبن عباسwaxaa laga wariyay inuusan Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, shicibka\ الشعبka gaarin meesha sida
jaranjarada cagta la saaro oo kale dhgaxa uqu qoran."
309
غار أحد/Godka wayn oo korreeya
Mar Al Madiinah\ الممدينةziyaartay oo aan meelaha muqaddaska tegeyay ayay waxaan
ijaartay baabuur uu leeyahay nin ii sheegay inuu Quraysh\ قريشu dhashay oo reer Al
Madiinah\ المدينةah, magaciisuna Saalim\ سالمahaa. Markuu Saalim\ سالمbuurta Uxud\أحد
salkeeda i geeyey ayuu i tusay god marka dhulka la joogo si dhib leh lagu arkayo oo
buurta meel dhexe uga yaalla, wuxuuna yiri:
“Nabigu Sallaa Alllaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam godkaas ayuu galay
waxaana Maalintaas Uxud\ أحدla galay rag asxaabtiisa ka mid ah. Tafiddiisuna waa
mashaqqo.”
Waxaan ku iri: “Ilaahay wuxuuba yiri:
ِْ لَقَ ْد َخلَ ْق َنا
“)1( ان ِفي َك َب ٍد
َ اْل ْن َس
Ahna Aayadda afaraad ee Suuratu Al Baladi\ سورة البلدoo mac neheedu yahay:
“dadka waxaan u abuurnay mashaqqo iyo dhib(4).”
Markaasuu yiri: haddaad tafeysid ka taf meeshay dadku hore uga tafeen oo raadkooda
raac.” Anna sidaas ayaan yeelay. Waxay ahayd waqtigay maalintu ugu kulushahay oo
markaasaan salaadda duhur soo tukannay, waxayna ahayd maalin isniin ah oo waan
soomanaa, tabar badanna ma hayo. Intaan buurta tafayay hal mar ayaan fariistay oo intay
tabartu iga dhammaatay aan hore u socon waayey. Mar labaadna waxaan fariistay
markaan godka afkiisa u dowaaday. Tafiddu waxay igu qaadatay ilaa shan iyo toban
daqiiqo: qof dhallin yaro ah ilaa shan daqiiqo ama wax la mid ah wuu ku fuuli karaa.
Markaan godka imid waan masawiray marka hore kaddibna dhexdiisaan inta galay
fariistay oo isku masawiray anigoo dhex fadhiya. Godka dhexdiisa waxaa la fariisan
karaa, sidaad masawirka ka arki kartid laba meelood, labadaba waan fariistay anigoo
raadinaya inaan fariisto meeshuu Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aali Wa Sallam fariistay!!! Meeli way korreysaa, markaan fariistayna madaxaygu wuxuu
taabtay dhagaxa godka saqafka u ah oo si fiican waa u fariisan waayey. Meesha labaad
waxay ku beegan tahay godka bartamihiisa waxaadna mooddaaba in loo sameeyey in la
fariisto. Markaasaan halkaas fariistay oo isku masawiray, oo aan godka dhinac walba ka
masiwiray sidaad u jeedid. Waxaan Ilaahay ku mahdiyay nicmadaas uu i siiyay inaan
fariistay meel uu Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
fariistay hubaal ahaan. Godkaan dhawr nin, saddex ilaa afar is ciriirsanaya ayaa wadi geli
kara, qofka ku jirina si fiican ayuu ugu jeedaa buurta salkeeda iyo dagaalka halkaas ka
socda. Haddase waxaa ku yaalla guryo la deggan yahay. Sidoo kale waxaa qofka godkaas
ku jira u muuqda intay ishu qabato ilaa Al Madiinah Al Munawwarah\المدينة المنورة.
Waxaan Saalim\ سالمweydiiyay haddii godkaas wax laga beddelay wuxuuna yir:
“maya oo wa sidiisii u ahaa markuu Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa
Sallam galay. Mar ayay dawladdu awday oo ay shamiinto ku xirtay afka godkaas si aan
loo gelin, laakiin waxaa shamiintada fujiyay muslimiinta soo ziyaarata, dawladduuna
kaddib sidiisay u daysay oo mar kale ma ayan awdin.”
Saalim\ سالمwuxuu kaloo yiri:
310
“Dadka godkaas gala oo idil waxay shegaan inuu godkaas kasoo carfayo miski ahna
caraftii Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam.”
Aniguse markaan galay waan daallanaa oo neefsashada ayaaba dhib igu ahayd ilaa aan
cabbaar dhexdiisa fadhiyay oo aan xasilay oo waxaa dhici karta inay caraftu jirtay
aniguse aanan dhaagin daalkayga daraadiis, oo hadalkiisa ma xusuusan inaan carafsado.
المحب الطبري/Al Muxibbu Al Dhabarii
Al Muxibbu Al Dhabarii\ ( المحب الطبريwaana Abuu Jacfar Axmad bin Cabdu Allaahi bin
Muxammad, Abuu Al Cabbasna\ أبوجعفر أحمد بن عبد هللا بن محمد أبو العباسwaa la yiri, kuna
caan baxay Al Muxibbu Al Diini Al Dhabarii\ المحب الطبري, Sheekha Mashaayikhda
Fiqiga iyo Xadiithka, ahaana Sheekha Makkah Al Mukarramah\ شيخ مكة المكرمةoo ah
Imaamka leh kutubbada ay ka mid yihiin kitaabka wayn ee la yiraahdo Al Riyaadu Al
Nadrati fii Manaaqibi Al Cashrati\الرياض النضرة في مناقب العشرة, oo Tobanka Jannada loogu
bishaareeyey Axaadiithta kusoo aroortay ka warramaya, iyo "Al Samdhu Al Thamiinu fii
Manaaqibi Ummuhaati Al Mu'miniina\ "السمط الثمين في مناقب أمهات المؤمنينoo ku saabsan
hooyooyinka Mu'miniinta, haweenka Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam. Wuxuu ku dhashay Makkah\مكة, ayaduuna ku dhinta, wuxuuna noolaa inta u
dhexeysey lix boqol iyo shan iyo toban iyo lix boqol iyo afar iyo sagaashan Hijriga
Al Muxibbu\ المحبwuxuu kitaabkiisaas juzka labaad bogga boqol shan iyo toddobaatan
ku yiri isagoo warinaya siirada Dhlaxah bin Cubaydu Allaahiطلحة بن عبيد هللا:
Dhalxah طلحةwuxuu yiri:
"لما كان يوم أحد وحملت رسول هللا صلى هللا عليه وسلم على ظهري حتى استقل وصار على
:الصخرة فاستتر من المشركين" فقال لي هكذا وأومأ بيده إلى وراء ظهره
"."هذا جبريل يخبرني أنه ال يراك يوم القيامة في هول إال أنقذك منه
أخرجه الفضائلي
“lammaa kaana yawma Uxudin wa xamaltu Rasuula Allaahi Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam calaa thahrii xattaa istaqalla wa saara calaa al
sakhrati fa istatara mina al mushrikiina, fa qaala lii: “haakathaa – wa awma’a bi
yadihi ilaa waraa’a thahrihi – “haathaa Jibriilu yukhbirunii annahu laa yaraaka
yawma al qiyaamati fii hawlin illaa anqathaka minhu.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Dhalxah\طلحة, Allaha raalli ka noqdee, wuxuu yiri:
“markay Maalinta Uxud\ أحدahayd aanna Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa
Calaa Aalihi Wa Sallam aan dhabarkayga ku qaaday ilaa uu keligiis ka istaago, uuna
dhagaxa kor fuulay oo uu markaas gaalada iska qariyay (hogguu galay oo meel kaloo la
isaga qariyo ma jirto), markaasuu wuxuu aniga igu yiri: “sidaas - wuxuuna gacantiisa u
jeediyay xagga dhabarkiisa gadaashiisa -:
“kanu waa Jibriil\ جبريلwuxuuna ii sheegay inuu hadduu maalinta qiyaame ku arko
adigoo cabsi iyo khatar ku sugan inuu kaa badbaadinayo.”
311
Xadiithkana waxaa wariyay Al Fadaa’ilii الفضائلي.
Dhalxah\ طلحةoo Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
xambaaray
Caa’ishah bintu Dhalxah\ عائشة بنت طلحةwaxay tiri:
“Markay ahayd maalinta Uxud Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam waxaa la
jebiyay iliggiisa rubaaciyada ah, wajigiisana waa la dhaawacay, dareenkiisana waxaa ka
kor maray dabool, markaasuu Dhalxah طلحةxambaaray oo uu gadaal gadaal ula socday,
markuu nin gaalada ka mid ahna soo gaaro uu la dagaallamay, ilaa uu uu Al Shicbu\الشعب
uga tiiriyo.”
Waxaa wariyay Al Fadaa’ilii.الفضائلي
Caa’ishah\ عائشةwaxay tiri:
Abuu Bakr\ أبوبكرwuxuu ahaa midka marka Maalinta Uxud\ يوم أحدlaga hadlo kan
yiraahda:
"."ذلك يوم طلحة
.
Oo macnihiisu yahay:
“Taasu waa maalinta Dhalxahطلحة.”
Abuu Bakr wuxuu yiri:
:"كنت أول من جاء يوم أحد فقال لي رسول هللا صلى هللا عليه وسلم وألبي عبيدة بن الجراح
يريد طلحة وقد نزف فاصلحنا من شأن رسول هللا صلى هللا عليه وسلم ثم أتينا طلحة،""عليكما
في بعض تلك الحفار فإذا فيه بضع وسبعون أو أقل أو أكثر بين طعنة وضربة ورمية وإذا قد قطعت
"أصبعه فاصلحنا من شأنه
. أخرجه صاحب الصفوة وأخرج أبو حاتم معناه ولفظه.
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Anigaa ahaa kan ugu horreeya oo yimaada, markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Sallam wuxuu igi yiri iyo Abuu Cubaydah bin Al Jarraax أبو عبيدة بن
الجراح:
“ u gargaara,” uuna ka wado Dhalxah طلحةoo dhiig ka socday. Markaasaan marka hore
xaaladda Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam suubinnay, kaddibna
waxaan u nimid Dhalxah طلحةoo ku dhex jira mid godadkaas ka mid ah, waxaanna
aragnay inay ku yaallaan dhowr iyo toddobaatan, ama ka yar ama ka badan oo waran la
geliyay, ama seef lagu dhuftay ama fallaar lagu dhejiyay, fartiisuna way go’day,
markaasaan xaaladdiisa hagaajinnay.”
Waxaa wariyay midka dhigay “Al Safwah\”الصفوة. Waxaa kaloo wariyay Abuu
Xaatim\ أبوحاتمoo isla erayadaas iyo isla macnahaas ku wariyay.
312
313
Hogga Uxudغارأحد: bartaan ayuu Dhalxah\ طلحةku jilbo jabsaday oo uu Nabi Muxammad
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam inta dhabarkiisa ku istaagay uu
dhagaxdaas korkooda ku istaagay uu hogga galay. Wa Allaahu Aclamu\وهللا أعلم.
Xasanwali 1432H/2011M.
314
Hogga (Ghaaru) Uxud\ غار أحدee kore gudhiisa. Xasanwali 1432H/2011M.
315
Markay taariikhdu ahayd 1432H/2011M. ayaan Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa Aalihi Wa Sallam soo ziyaartay, kaddibna aan baabuur ijaartay i geeya
mashaahidda\ المشاهدAl Madiinah\المدينة.
Markaan salaadda duhur tukannay ayaan baabuurka raacnay wuxuu ninka baabuurka
waday aaday xagga buurta oo uu guryaha buurta hoosteeda ku yaalla la dhex galay.
Markaasuu dariiq dariiqyada ka mid ah midig iyo xagga buurta ula leexday. Markaan
gaarnay meel ayan buurta waxba naga xigin oo guryuhu bidixda naga qabteen guryaha
dhinocoodana ay baabuurtoodu yaallaan oo buurta xigaan ayuu halkaas xoogaa ku
socday, kaddibna uu gadaal gadaal usoo noqday ilaa uu ka hor istaago god yar oo marka
la gelayo ay tahay in la jilbo jabsado ama afkiisaba la fariisto. Halkaasaan ku degnay
wuxuu yiri:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam marka hore
godkaan ayuu galay markaasuu wuxuu madaxa ku dhuftay dhagaxa saqafka u ah.
Markaasuu dhagaxaasu jilcay oo uu halkaas madaxa Rasuulku Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa Aalihi Wa Sallam dhagaxa dhex galay oo uu dhagaxu dhiismay.”
Halkaas ayaan aniguna galay oo fariistay: fiiri maswirrada godka iyo meesha dhagaxaas
ka mid oo dhiisantay markuu madaxa Rasuulka Ilaahy Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa
Aalihi Wa Sallam ku dhacay. Godkaan hal nin ayaa dhexdiisa fariisan kara oo wuxuu ka
kooban yahay laba qaybood oo kala korreeya: dhanka kore haddii la fariisto madaxu
wuxuu ku dhacayaa saqafka oo waa ciriiri. Dhanka hoosena, sidaad masawirka ku arki
kartid waa intuu nin fariisto, waxaana darbi u ah bartuu Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa Aalihi Wa Sallam madixiisa Shariifka ah ku dhuftay oo uu Ilaahay Cazza wa
Jalla\ هللا عزوجلu jilciyay.
Godka afkiisa horena waxaa fariisan kara nin ama laba is ciriirsanaya aanse godka
dhexdiisa ku jirin, oo uu dusha ka daboolayo dhagax ka mid ah dhagaxda hogga.
Godkaasu wuxuu dariiqa uu baabuurku taagan yahay u jiraa iyo salka buurtaba in ilaa
toban mitir ah sidaan hadda ku qiyaasayo.
316
Buurta Uxud\جبل أحد. Hoosteeda waxaa ku yaalla guryo la deggan yahay oo Al Madiinah
Al Munawwarah\ المدينة المنورةka tirsan. Kaddiba waxaa ka sokeeya dhismo afar darbi ka
kooban oo dhul ku wareegsan: waa qubuuraha Sayyidu Al Shuhadaa’i Xamzah bin
Cabdu Al Mudh-dhalib\ سيد الشهداء حمزة بن عبد المطلبNabi Muxammad Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam adeerkiis iyo shuhadada \ الشهداءkale ee Maalinta
Uxud\يوم أحد. Aniguna markaan masawirkaan qaadayo waxaan saarnahay buurta
qaansooleyda. Xasanwali 1432H/2011M.
317
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo fadhiga ku tukaday
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Maalinta Uxud\ يوم أحدwuxuu salaadda duhur
ku tukaday fadhiga, sababtoo ah dhaawacyada gaaray, muslimiintuna gadaashiisay ku
tukadeen ayagoo fadhiya."
Dilidda Al Yamaan\ اليمانiyo ibnu Waqsh\إبن وقش
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Marka la jabay dadku way ka carareen Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ilaa ay qaarkood ka gaaraan Al Munaqqaa\( المنقىoo ah dariiqa dhagaxda laga
nadiifiyay oo Uxud\ أحدiyo Al Madiinah\ المدينةu dhexeeya, oo hadda magaalada ka mid
ah) iyo Al Acwas\ األعواسsokadeeda (Al Acwas األعواسwaa waadiga ay hadda ku taallo
gegida dayuuradaha ee Al Madiinah Al Munawwarah\)المدينة المنورة.
Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu CalayhiWasallam, duullaanka Uxud\ أحدaaday
wuxuu guryohooda ku reebay iyo inay la haraan haweenka iyo caruurta labada nin oo
kala ah Xusayl bin Jaabir\ حسيل بن جابرahna Al Yamaan\ اليملنaabaha dhalay Abuu
Xuthayfah bin Al Yamaan\أبو حذيفة بن اليمان, iyo Thaabit bin Waqsh\ثابت بن وقش.
Markaasuu midkood wuxuu saaxiibkiis ku yiri, ayagoo markaas laba oday oo da' weyn
ah:
"Aabe waaye, maxaad dhawraysaa? Oo wa Allaahi\ وهللاinuusan midkeenna cumrigiisa
uga harin in yar mooyee oo la mid ah intuu dameer biyo ka waraabo, oo maanta ama
berrito ayaan dhimaneynnaa. Marka, maan seefeheenna qaadanno oo aan Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka daba tagno, oo waxaaba dhici karta inuu
Ilaahay shahiidnimo annagoo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la
jirna na siiyee?"
Markaasey seefohooda qaateen oo ay soo bexeen oo ay ciidanka dhex galeen, ayadoo
ayan cidna ka warqabin.
Thaabit bin Waqsh\ ثابت بن وقشwaxaa dilay gaalada. Xusayl bin Jaabir-se\حيسل بن جابر
waxaa ku dhacay seefaha muslimiintoo dilay ayagoo aan aqooneyn.
Markaasuu Xuthayfah\ حذيفةwuxuu yiri:
"Waa aabahay!"
Markaasey waxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi وهللاinaanan aqoon!"
Run ayayna sheegeen. Xuthayfah\ حذيفةwuxuu yiri:
"Ilaahy ha idiin dambi dhaafo, oo Isagaa ah Arxamu Al Rraaximiina."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu doonay inuu
diyadiisa siiyo. Markaasuu Xuthayfah diyadiisa muslimiinta ku sadaqaystay, taasoo
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, agtiisa khayr ugu kordhisay."
318
Diliddda Yaziid iyo hadalka aabihiis Xaadhib
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Caasim bin Qataadah\ عاصم بن قتادةwuxuu ii wariyay inuu nin ayaga u dhashay oo la
yiraahdo Xaadhib bin Umayyah bin Raafic\ حاطب بن أمية بن رافعay wiil uu lahaa oo la
yiraahdo Yaziid bin Xaadhib\ يزيد بن حاطبdhaawacyo gaareen Maalinta Uxud\أحد.
Markaasaa waxaa la keenay xaafadda tolkiis isagoo sii dhimanaya. Markaasey dadka
degmadu agtiisa isugu yimaadeen oo ay muslimiintu rag iyo haweenba ku yirahdeen:
"Jannada ku bishaareyso ina Xaadhibow\ "!حاطبXaadhibnaحاطب, waa aabihiise, wuxuu
ahaa oday ku gaboobay jaahiliyada. Markaasuu maalintaas munaafaqnimadiisa
caddeeyey oo wuxuu yiri:
"Maxaad ugu bishaareyneysaan? Waxaad ugu bishaareyneysaa beer ka kooban geedka la
yiraahdo xarmal\ حرمل, (oo ah geed kharaar oo dhanaan waabaayo ah, aadna u qurmoon,
wax nafci ahna aan lahayn) Wa Allaahi وهللاwiilkaan naftiisaad ka khayaanteen."
Is dilidda Quzmaan\ قزمانoo munaafaq ahaa siduu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, u sheegay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Caasim bin Cumar bin Qataadah\ عاصم بن عمر بن قتادةwuxuu ii wariyay oo yiri:
"Waxaa nagu dhex jiray nin koytoy ah oo aan la ogayn cidduu u dhashay, lana yiraahdo
Quzmaan\ قزمان. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, marka
magaciisa lasoo qaado wuxuu yiraahdaa:
"."إنه من أهل النار
"innahu lamin ahli al nnaari",
oo macnihiisu yahay:
"Isagu wuxuu ka mid yahay dadka naarta."
Markaasaa markay ahayd Maalinta Uxud\ يوم أحدayuu wuxuu dagaallamay dagaal xoog
leh oo uu keligiis dilay sideed ama toddoba gaalada ka mid ah. Wuxuuna ahaa
dagaalyahan geesi ah. Markaasey dhaawacyo gaaray dhigeen. Markaasaa waxaa loo
qaaday degmada Banii Thafar\بني ظفر. Markaasey rag muslimiinta ka mid ahi waxay ku
yiraahdeen:
"Wa Allaahu وهللاQuzmaanow\قزمان, maanta balaayo ayaad dhigtay. Marka bishaareyso."
Wuxuu yiri:
"Maxan ku bishaareystaa? Oo wa Allaahi وهللاuma dagallamayn waxaan sharafta tolkay
ahayn, oo haddayan taas ahayn maba dagaallameen." Markaasuu markuu xanuunka
dhaawacyadu ku batay ayuu gabooyihiisa gamuun kala soo baxay oo uu isku dilay."
319
Dilidda Mukhayriiq\مخيريق
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Dadka Maalinta Uxud\ يوم أحدla dilay waxaa ka mid ahaa Mukhayriiq\ مخيريقoo u
dhashay Banii Thaclabah bin Fidhyuun\بني ثعلبة بن فطيون, waana yuhuudda Banii Al
Nadiir\بني النضير. Markay ahayd Maalinta Uxud\ يوم أحدayuu yuhuudda la hadlay
wuxuuna yiri:
"Ragga yuhuudow! Wa Allaahi\ وهللاwaad ogsoon tihiin inay inaad Muxammad\محمد,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u gargaartaan oo u hiillisaan ay waajib tahay."
Waxay yiraahdeen:
"Maanta waa maalin sabti ah."
Wuxuu yiri:
"Sabti beela."
Markaasuu seeftiisa qaatay iyo qalabkiisa dagaalba, wuxuuna yiri:
"Haddii la i dilo maalkeyga waxaa leh Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oo wuxuu doono ka falaya."
Kaddibna aroortiiba wuxuu aaday Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
uuna dagallamayey isagoo la jira ilaa isagana laga dilo.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."مخيريق خير يهود
"Mukhayriiqu khayru yahuuda",
oo macnihiisu yahay:
"Mukahyriiq\ مخيريقayaa yuhuudda ugu khayr badan."
Al Suhayli\ السهيليwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu CalayhiWasallam, maalkiisa waqaf ayuu ka dhigay,
kaasoo ahaa maalka ugu horreeyey oo islaamka dhexdiisa la waqfo. Maalkiisu wuxuu
ahaa toddoba beerood oo la kala yiraahdo: (Kow) Al Acraafu\األعراف, (Labo) Al
Acwaafu\األعواف, (Saddex) Al Ssaafiyatu\الصفية, (Afar) Al Ddalaalu\الدالل, (Shan)
Burqah\برقة, (Lix) Xusnaa\الحسناء, (Toddoba) Mashrabatu Ummu Ibraahiim مشربة أم
\إبراهيم, wiilka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, looguna bixiyey inay
Ibraahiim\ إبراهيمhooyadiis halkaas degganayd.
Amarka Al Xaarithu bin Suwayd\الحارث بن السويد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Al Xaarithu bin Suwayd bin Saamit\ الحارث بن السويد بن صامتwuxuu ahaa munaafaq.
Markaasuu Maalinta Uxud\ يوم أحدmuslimiinta raacay. Markaasuu markay labada ciidan
kulmeen wuxuu weraray Al Mujath-thar bin Thiyaad Al Balawii\ المجذر بن ذياد البلويiyo
Qays bin Zayd\ قيس بن زيدoo u dhashay Banii Dubaycah\بني ضبيعة, oo uu labadoodaba
dilay.
320
Kaddib wuu cararay oo uu Quraysh\ قريشMakkah\ مكةku biiray. Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, sida la wariyay wuxuuba amray Cumar bin Al Khadhdhaab\ عمر بن الخطابinuu dilo haduu gacanta ku dhigo, wuuse ka baxsaday.
Sidaasuu Makkah\ مكةku joogay, kaddibna wuxuu usoo ciddirtay walaalkiis Al Julaasu
bin Suwayd\الجالس بن سويد, isagoo tawbad doon ah, oo weydiistay inuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u weydiiyo inuu tawbad leeyahay, si uu dalkiisa ugu
soo noqdo.
Markaasuu Ilaahay kasoo dejiyay, sida ibnu Cabbas\ إبن عباسiga soo gaartay, Aayadda
lix iyo sideetan ilaa dhamaadka qisada ee Suuratu Aali Cimraana\سورة آل عمران:
ِ َ َك ْي
َّ
ِ
ول َح م
َّ يمانِ ِه ْم َو َش ِه ُدوا أ
ات َواللَّهُ ََل َي ْهِدي اْلقَ ْوَم
َّ َن
َ الر ُس
ُ اء ُه ُم اْل َبي َِّن
َ ق َو َج
َ ف َي ْهدي اللهُ قَ ْو ًما َكفَُروا َب ْع َد إ
ِِ
ِ ْ اس أ
ِ
ِ ِ َّ
ِ ََّن َعلَ ْي ِه ْم لَ ْع َنةَ اللَّ ِه واْل َم ََلئِ َك ِة والن
َّ اؤ ُه ْم أ
ين ِفيهَا ََل
َ ) َخالد87( ين
َ َج َمع
َ الظالم
ُ ) أُولَئ َك َج َز81( ين
َ
َ
ِ
ِ ِ
ِ
َِّ َّ
َّ
يم
ُ َُّي َخف
ُ ف َع ْنهُ ُم اْل َع َذ
َ ) إَِل الذ88( ون
َ اب َوََل ُه ْم ُي ْنظَ ُر
ْ َين تَ ُابوا م ْن َب ْعد َذل َك َوأ
ٌ ُصلَ ُحوا فَِإ َّن اللهَ َغف
ٌ ور َرح
)85(
"Kayfa yahdii Allaahu qawman kafaruu bacda iimaanihim wa shahiduu anna Al
Rrasuula xaqqun wa jaa'ahumu al bayyinaatu wa Allaahu laa yahdii al qawma al
th-thaalimiina(86)Uulaa'ika jazaa'uhum anna calayhim lacnatu Allaahi wa al
malaa'ikati wa al nnasa ajmaciina(87)Khaalidiina fiihaa laa yukhaffafu canhumu al
cathaabu wa laa hum yuntharuuna(88)Illaa allathiina taabuu min bacdi thaalika wa
aslaxuu fa inna Allaaha Ghafuurun Rraxiimun(89)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Ilaahay hanuunin mayo qawm gaaloobay kaddib markay rumeeyeen, kana marag keceen
inuu Rasuulku, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, run yahay, aayaat cadcadna ay u
yimaadeen. Ilaahayna ma hanuuniyo qawmka daallimiinta ah(86)Kuwaas abaal
marintoodu waa inay korkooda tahay lacnadda Ilaahay iyo lacnadda malaa'igta iyo
lacnada dadkoo idil(87)Dhexdeedeyna ku waarayaan oo cathaabta la khafiifin mayo,
loona kaadin mayo(88)Intaan ka ahayn kuwa intaas kaddib tawbad keenay oo suubiyay,
oo Ilaahay waa Ghafuur \ غفور رحيمah, oo sidaasuu Ilaahay tawbaddiisa ku aqbalay, oo
wuu islaamay, islaannimadiisuna suubanaatay(89)."
Hubinta ibnu Hishaam\ إبن هشامkan Al Mujath-thar\ المجذرdilay
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Al Xaarithu bin Suwayd\ الحارث بن سويدwuxuu dilay Al Mujath-thar bin Thiyaad المجذر بن
\ذياد, mase uusan dilin Qays bin Zayd\قيس بن زيد. Waxaana u daliil ah inuusan ibnu
Isxaaq\ إبن إسحاقku darin ragga Uxud\ أحدlagu dilay.
Wuxuuse dilay Al Mujath-thar bin Thiyaad لمجذر بن ذيادsababtuna ay tahay inuu Al
Mujath-thar bin Thiyaad لمجذر بن ذيادaabihiis Suwayd\ سويدmid ka mid ah xarbiyada Al
Aws\ األوسiyo Al Khazraj\ الخزرجdhex mari jiray ku dilay.
321
Markaasaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo koox asxaabtiisa ah
ku dhex jira ayuu Al Xaarithu bin Suwayd\ الحارث بن سويدkasoo baxay beer beeraha Al
Madiinah\ المدينةka mid ah, isagoo xiran laba go' oo dhiig ku yaallo.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu amray Cuthmaan
bin Caffaan\ عثمان بن عفانinuu qoorta ka gooyo. Waxaa kaloo la yirina nin
Ansaarta\ األنصارka mid ah ayuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam amray oo dilay."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Mucaath bin Al Cafraa'\ معاذ بن عفراءayaa dilay Suwayd bin Saamit\ سويد بن صامتsi
gaadmo ah ayadoo aan xarbi lagu jirin, oo wuxuu ku dhejiyay fallaar oo uu dilay, ka
horba dagaalka Bucaath\بعاث."
Amarka Usayrim\أصيريم
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Hurayrah\ أبو هريرةwuxuu yiri:
"ii sheega nin jannada galay isagoo aan weligiis salaad tukan!"
Markaasey sheegi waayeen oo ay weydiiyeen:
"Waana kee?"
Wuxuu yiri: "Usayrim\ أصيريم, una dhashay Banii Cabdu Al Ash-hal\بني عبد األشهل,
magaciisuna yahay Camr bin Thaabit bin Waqsh\عمرو بن ثابت بن وفش."
Waxay yiraahdeen:
"Sidee beyna ku ahaatay?"
Wuxuu yiri:
"Tolkiis wuu ka diiday inuu islaamo. Markaasey marka ahayd maalintuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Uxud\ أحدu baxay, ayuu islaamku qalbigiisa
galay oo uu islaamay. Kaddibna wuxuu qaatay seeftiisa oo uu cadawga isku dhex tuuray
oo uu bartamaha u galay, oo uu dagaallamay ilaa ay dhaawacyadu ka dhigaan. Markaasey
rag reer Banii Cabdu Al Ash-hal\ بني عبد األشهلah ayagoo ragga laga dilay raadinaya ayay
heleen. Markaasey waxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi\ وهللاkani waa Usayrim\ أصيريم. Maxaa hadaba keenay? Waxaanna kasoo
tagnay isagoo Diinta diidan."
Markaasey isaga wareysteen waxa keenay, waxayna yiraahdeen:
"Maxaa ku keenay Camrow ?عمروMa tolkaa baad u hiillineysay mase islaamkaad
dooneysaa?"
Wuxuu yiri:
"Bal islaamkaa i keenay, oo waxaan aaminay Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, waana islaamay. Kaddibna seefteydaan qaatay oo aan Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, lasoo jarmaaday, kaddibna aan dagaallamayey
ilaa ay igu dhacaan waxa igu dhacay."
Kaddibna in yar dabadeedba hortooduu ku dhintay. Markaasey warkiisa Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u sheegeen oo yiri:
"."إنه لمن أهل الجنة
"iinahu lamin ahli al jannati",
322
oo macnihiisu yahay:
"isagu ehelu jannaduu ka mid yahay."
Dilka Camr bin Al Jamuux\عمرو بن الجموح
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Camr bin Al Jamuux\ عمرو بن الجموحwuxuu ahaa nin lug ka dhutiya, aadna u dhutiya.
Wuxuuna lahaa afar wiil oo libaaxyo oo kale ah oo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, duullaannadiisa oo idil kala qayb galay. Markaasey markay ahayd
Maalinta Uxud\ يوم أحدayay waxay damceen inay gurigiisa ku reeban, oo uusan ciidanka
raacin, waxayna yiraahdeen: "Ilaahay, Cazza wa Jalla\هللا عزوجل, wuu kuu cudur
daaray."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid, uuna ku yiri:
"Wiilashaydu waxay doonayaan inay dhankaan (Uxud\ )أحدiga reebaan iyo inaan adiga,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku raaco. Aniguna wa Allaahi\ وهللاwaxaan rajaynayaa
inaan dhutaydaan jannada dhexdeeda la galo."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."أما أنت فقد عذرك هللا فال جهاد عليك
"Ammaa anta fa qad catharaka Allaahu fa laa jihaada calayka",
oo macnihiisu yahay:
"Adigase Ilaahay wuu kuu cudur daaray oo jihad laguguma laha."
Wiilashiisana wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku yiri:
". لعل هللا أن يرزقه الشهادة،"ما عليكم أن التمنعوه
"Maa calaykum an laa tamnacuuhu, lacalla Allaaha an yarzuqahu al shshahaadata",
oo macnihiisu yahay:
"Korkiinna dambi ma aha haddaydnaan ka reebin. Waxaaba dhici karta inuu Ilaahay
shahiidnimo ku arzuqee."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Markuu gurigiisa ka baxay ayuu wuxuu yiri:
"Ilaahyow ha isoo celin."
Markaasaa shahiidnimo lagu dilay. Markaasey wiilashiisu rati saareen inay Al
Madiinah\ المدينةgeeyaan oo ku duugaan. Markaasuu ratigu diiday oo dhan kastoo loo
jeediyo wuu aadaa intaan ka ahayn Al Madiinah\المدينة
oo uu diiday inuu aado.
Markaasay markay kari waayeen ayay waxay xusuusteen ducadiisii ahayd "Ilaahyow ha
isoo celin." Markaasey meesha lagu dilay ku duugeen."
323
Hind\ هندoo Xamzah\ حمزةbeerka kala soo baxday
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Hinda\ هندiyo haweenka la socday waxay ku jeesteen muslimiinta la dilay oo ay markaas
jirkooda googooyeen, ayagoo ka goynaya dhegaha iyo sanka iyo farjiga iyo qooraha, ilaa
heer ay Hind\ هندdhegaha iyo sananka ragga intay taxday ay dhegeheeda kasoo
laadlaadisay oo ay luquntana ku xiratay oo ay kuul ka dhigatay, canqawyadana ku xiratay
sida silsiladaha dahabka ah oo ay ugu xiran jireen. Markaasey qoor xirkeedaas iyo
dhgeheedaas iyo kuway lugaha ku xiratayba waxay siisay Waxshii\وحشي, addoonka
Jubayr bin Mudhcim\جبير بن مطعم. Markaasey waxay dillaacisay caloosha Xamzah حمزةoo
ay beerkiisa lasoo baxday oo inta qaniintay cad afkeeda uga soo goosatay. Wayse leqi
weydey oo ay markaas iska soo tuftay. Markaasey dagagax weyn dul fuushay oo ay
gabay tirisay ay ku sheegeyso inay waxa lagu dhigay Maalinta Badar \( يوم بدرHalkaasoo
lagu dilay aabeheeed Cutbah bin Rabiicah\ عتبة بن ربيعةiyo wiilkeeda Al Waliidu bin
Cutbah\ الوليد بن عتبةiyo adeerkeed Shaybah bin Rabiicah\ )شيبة بن ربيعةu aar goosatay.
Haween muslim ah ayaa ayadana gabayo ugu jawaabay.
Siduu Cumar\ عمرXassaan\ حسانugu boorriyey weeraridda Hind\هند
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cumar bin Al Khadh-dhaab\ عمر بن الخطابwuxuu Xassaan bin Thaabit\ حسان بن ثابتku
yiri:
"Al Furaycah\ الفريعةwiilkeedow (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waana Al Furaycah
bintu Khaalid bin Khunays\الفريعة بنت خالد بن خنيس. Waxaana la yiri waa Khunays bin
Xaarithah bin Lawthaan bin Cabdu Wudd bin Zayd bin Thaclabah bin Al Khazraj bin
Saacid bin Kacb bin Al Khazraj خنيس بن حارثة بن لوذان بن عبد ود بن ثعلبة بن الخزرج بن ساعد بن
\الخزرج.") haddaad maqli lahayd waxay Hind\ هندtiri iyo kibirkeeda ayadoo dhagax dul
fuuleysa, ayadoo annaga gabayo noo tirineysa, ayna sheegeyso waxay Xamzah حمزةku
fashay?"
Xassaan\ حسانwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaan u jeeday waranka oo kusoo hoobanaya anigoo saaran dusha
gurigeyga Faaric\ فارع. Markaasaan waxaan iri: "Wa Allaahi وهللاkani waa hub aan ahayn
hubka Carabta, wuxuuna kusoo hoobanayaa Xamzahحمزة, aniguna ma ogi. Laakiin i
maqashii wax ka mid ah waxay tiri, anigaa idiinka filnaanayee."
Markaasuu Cumar عمرu sheegay wax ka mid ah gabaygay tirisay. Markaasuu
Xassaan\ حسانgabay u tiriyey.
Diididda Al Xulays\ الحليسficilka Abuu Sufyaan\ أبوسفيانoo ah googoynta maydka
muslimiinta
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Al Xulaysu bin Zabbaan\الحليس بن زبان, oo u dhashay Banii Al Xaarith bin Cabdu
Manaat\بني الحارث بن عبد مناة, ayaa maalintaas ahaa odaga Al Axaabiish\األحابيش.
Markaasuu wuxuu soo ag maray Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربoo Xamzah bin
324
Cabdu Al Mudh-dhalib\ حمزة بن عبد المطلب-waa maydkiisee-caaradda warankiisa ka
gelgelinaya qalka oranayana:
"Dhedhemi caasiyohow."
Markaasuu Al Xulaysu\ الحليسwuxuu yiri:
"War hoy Banii Kinaanow\ !بني كنانةBal arka wuxuu odaga Quraysh\ قريشina adeerkiis oo
mayd ah ku falayo?"
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu yiri:
"War maxaad leedahay! Ha i sheegin, oo simbiririxasho ayay ahayd!"
Faraxa Abuu Sufyaan\ أبوسفيانee dhibaatada muslimiinta iyo wada hadalkiisa isaga
iyo Cumar\عمر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربmarkuu doonay inuu goobtaas ka gaddoomo oo
u Makkah\ مكةdib ugu noqdo, ayuu buurta dusheeda fuulay oo u codkiisa ugu dheer la
qayliyay uuna yiri:
"Waad nicmaysay (wuuna ka wadaa fallaaru ku faashaday, oo intuusan Makkah\مكة
kasoo bixin ayuu sanamka Hubal\ هبلoo Kacbada dhexdeeda oolli jiray ka faashaday, oo
wuxuu fallaar ku dhigay "Haa", mid kalena "Maya". Markaasuu isku qasay oo waxaa
usoo baxday midduu jeclaa oo ah tay haa ku dhignayd. Markaasuu fallaartaas ayaa
nicmeysey ayuu leeyahay, ee fallaarey kor ahow. Waxaa siday yiri Al Suhaylii\السهيلي.).
Xarbiguna waa meerto, oo marba qolo ayaa adkaaneysa. Waana Maalin Maalin lagu
gudo. Hubalow\ هبل-oo ah sanam ay caabudi jireen oo Kacbada dhexdeeda oolli jirey oo
laga keenay arliga roomaanka oo halkaas laga oran jiray Apollo-kor mar, oo diintaada u
aargoo, oo muuji."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". قتالنا في الجنة وقتالكم في النار: ال سواء. "هللا أعلى وأجل: فقل."قم يا عمر فاجبه
"Qum yaa Cumar fa ajibhu. Fa qul Allaahu aclaa wa Ajallu. Laa sawaa'a:
qatlaanaa fii al jannati wa qatlaakum fii al nnaari."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Cumarow عمرkac oo u jawaab, waxaadna tiraahdaa:
"Ilaahay ayaa ka sarreeya oo ka xoog badan oo ka weyn. Annaga iyo adinkuna ma sinnin.
Ragga nalaga dilayna iyo kuwa la idinka dilayna ma sinna, oo kuwa annaga nalaga dilay
waxay ku jiraan jannada, kuwa adinka la idinka dilayna waxay ku jiraan naarta."
Markaasuu markuu Cumar عمرinta kacay Abuu Sufyaan\ أبوسفيانu jawaabay ayuu Abuu
Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu ku yiri:
"Cumarow عمرaniga ii kaala." Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, wuxuu Cumar عمرku yiri:
"."ائته فانظر ما شأنه
325
"I'itihi fa unthur maa sha'nuhu",
oo macnihiisu yahay:
"U tag oo bal arag wuxuu doonayo."
Markaasuu u yimid. Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu ku yiri:
"Ilaahay ayaan kugu dhaariyay Cumarowعمر, Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ma dilnay?"
Cumar عمرwuxuu yiri:
"Ilaahayow maya. Hadalkaagana haddeer wuu maqlayaa."
Wuxuu yiri:
"Aniga agteyda adigaa ka runlowsan ibnu Qami'ah\إبن قمئة, kana caadilsan", oo uu sidaas
u yiri inuu ibnu Qami'ah\ إبن قمئةayaga ku yiri: "Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ayaan dilay" (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Ibnu Qami'ahإبن قمئة
magaciisu waa Cabdu Allaahi\عبد هللا.").
Markaas kaddib ayuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانla qayliyay:
"Ragga la idinka dilay cadad ayaa laga googooyey. Wa Allaahi\ وهللاinaanan raalli ka
ahayn in la yeelo, kamana caroon, kama reebin, mana amrin in la falo."
Markaasuu markuu gaddoomay isaga iyo inta la soctaba ayuu la qayliyay:
"Waxaa inoo ballan ah Badar\ بدرsanadka soo socda."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu nin asxaabtiisa
ka mid ah ku yiri:
". هو بيننا وبينكم موعد."قل نعم
"Qul nacam. Huwa baynanaa wa baynakum mawcidun",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaad tiraahdaa: "Waa yahay, oo kaasaa ah ballan adinka iyo annaga noo dhexeeya."
Calii\ عليoo gaalada daba galay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddib Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu diray Calii bin Abii
Dhaalib\ علي بن أبي طالب, wuxuuna yiri:
فإن كانوا قد جنبوا الخيل وامتطوا اإلبل."اخرج في آثار القوم فانظر ما ذا يصنعون وما يريدون
والذي نفسي بيده إلن. وإن ركبوا الخيل وساقوا اإلبل فإنهم يريدون المدينة.فإنهم يريدون مكة
". ثم ألنجزهم،أرادوها ألسيرن إليهم فيها
"Ukhruj fii aathaari al qawmi fa unthur maa thaa yasnacuuna wa maa yuriiduuna.
Fa in kaanuu qad jannabuu al khayla wa imtadhuu al ibila fa innahum yuriduuna
326
Makkah. Wa in rakibuu al khayla wa saaquu al ibila fa innahum yuriiduuna Al
Madiinah. Wallathii nafsii bi yadihi la in araaduuhaa la usiiranna ilayhim fiihaa,
thumma la unajizannahum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Dadka raadkooda raac oo fiiri waxay sameeyaan iyo waxay doonayaan, oo hadday awrta
fuulaan oo ay farduhu dhinocooda socdaan markaas waxay u socdaan Makkah \مكة.
Haddayse fardaha fuulaan awrtana hoggaamiyaan markaas waxay doonayaan Al
Madiinah\المدينة. Waxaan ku dhaartay Midkay naftaydu gacantiisa ku jirto in hadday Al
Madiinah\ المدينةaadaan waan ugu tegayaa oo kula dagaallamayaa dhexdeeda."
Calii عليwuxuu yiri:
"Markaasaan raadkooda raacay anigoo fiirinaya waxay sameeyaan. Markaasey awrta
fuuleen, fardahana dhinocooda ku wadeen, oo ay xagga Makkah\ مكةaadeen."
Al Bukhaarii\ البخاريwuxuu yiri:
"Markaasuu Abuu Sufyaan\أبوسفيان, markay damceen inay Makkah\ مكةdib ugu laabtaan,
ayna weli goobta dagaalka joogaan, wuxuu saddex goor yiri:
"Ragga Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, ma ku jiraa?"
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, axaabtiisa ka reebay inay u
jawaabaan. Markaasuu hadana wuxuu saddex goor yiri:
"Ragga ibnu Abii Quxaafah\ إبن أبي قحافةma ku jiraa, waana Abuu Bakar Al
Siddiiqu\ "?أبوبكر بالصديقMarkaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
axaabtiisa ka reebay inay u jawaabaan.
Markaasuu hadana wuxuu saddex goor yiri:
"Ragga ibnu Al Khdh-dhaab\ إبن الخطابma ku jiraa?"
Intaas kaddibna wuxuu u noqday asxaabtiisa wuxuuna ku yiri:
"Kuwaas waa la dilay."
Markaasuu Cumar\ عمرis hayn waayey oo uu yiri:
"Been ayaad sheegtay cadawga Ilaahayow, oo ragga aad tirisay kulligood way nool
yihiin, adigana waxaa kuu haray waxaad ka xumaan doontid oo ku dhibi doona", ahna
siduu Al Qasdhalaanii\ القسطالنيu yiri: "Furashada Makkah\فتح مكة."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu uga reebay inay u
jawaabaan Abuu Sufyaan\ أبوسفيانilaalin uu iska ilaalinayo inuu ku hadlo hadal aan
faa'iido lahayn, jawaabtaan iyo hadal kasta oo aan faa'iido lahaynba."
327
Amarka muslimiinta Uxud\ أحدlagu dilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu dadku ragga la dilay u firaaqoobay, oo uu markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"""من رجل ينظر لي ما فعل سعد إبن الربيع؟ أفي األحياء هو أم في األموات؟
"Man rajulun yanthuru lii mmaa facala Sacdu ibnu Al Rrabiic? Afii al axyaa'i
huwa am fii al amwaati"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ninkee baa ii soo fiirinaya wuxuu Sacdu ibnu Al Rrabiicu سعد إبن الربيعku sugan yahay?
Ma kuwa nool ayuu ka mid yahay mase kuwa dhintay?"
Markaasuu nin Ansaarta ka mid ahi (oo uu Al Suhaylii \ السهيليyiri waa Muxammad bin
Maslamah\ )محمد بن مسلمةwuxuu yiri:
"Anigaa kuu soo fiirinaya Rasuulka Ilaahyow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu
Sacad\ سعدfalay." Markaasuu raadiyay oo wuxuu helay isagoo dhaawac ah oo maydka ku
dhex jira, welina ay nafi ku hartay. Markaasuu wuxuu ku yiri:
"Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, ayaa isoo amray inaan kusoo raadiyo
oo soo arko inaad inta nool ka mid tahay ama inta dhimatay."
Wuxuu yiri:
"Anigu waxaan ka mid ahay inta dhimatay. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, salaan iga gaarsii waxaadna ku tiraahdaa: "Sacad ibnu Al Rrabiicسعد إبن الربيع
wuxuu ku leeyahay:
"Ilaahay ha nagaaga kaa abaal mariyo waxa ugu khayr badan oo uu Nabi ummaaddiisa
uga abaal mariyay." Qawmkaagana salaan iga gaarsii waxaadna ku tiraahdaa:
"Sacd ibnu Al Rrabiic سعد إبن الربيعwuxuu idin leeyahay:
"Ilaahay agtiisa cudur daar idiinma yaallo hadduu cadawgu Nabigiinna, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, gaaro adinkoo weli nololi idinku hartay, oo ay ishiinna biyo ka
imaanayaan."
Isla markaasna anigoo weli meesheyda taagan ayuu dhintay. Markaasaan Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u imid o aan khabarkiisa u sheegay."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Nin ayaa wuxuu usoo galay Abuu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقoo gabar yar oo uu
Sacd bin Al Rrabiic سعد إبن الربيعdhalay laabtiisa saaran tahay, uuna dhundhunkanayo.
Markaasaa ninku wuxuu ku yiri: "Yay middaani tahay?"
Wuxuu yiri:
" سعد إبن الربيع،"هذه بنت رجل خير مني
"Middaani waa inanta nin aniga iga khayr badan Sacd ibnu Al Rrabiic."
328
Sacd ibnu Al Rrabiic سعد إبن الربيعwuxuu ka mid ahaa laba iyo tobanka Naqiib\ نقيبee
Heshiiska Al Caqabah\بيعة العقبة, wuxuuna goob joog ka ahaa Badar\بدر, wuxuuna
shahiiday Maalinta Uxud\يوم أحد."
Tiiraanyada Rasuulka Ilaahay, Sallaa llaahu Calayhi Wasallam, ee
Xamzah iyo siduu gaalada ugu goodiyay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuu soo baxay isagoo Xamzah bin
Cabdu Al Mudh-dhalib\ حمزة بن عبد المطلبraadinaya. Markaasuu wuxuu ka helay
bartamaha waadiga isagoo calooshiisa la dilaaciyay oo beerkiisa lasoo bixiyay, xubnana
laga googooyey, oo sankiisa iyo labadiisa dhegoodba la gooyey. Markaasuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu arkay wuxuu arkay ayuu wuxuu yiri:
حتى يكون في بطون السباع وحواصل، ويكون سنة من بعدي لتركته،"لوال أن تحزن صفية
". وإلن أظهرني هللا على قريش في موطن من المواطن ألمثلن بثالثين رجل منهم،الطير
"Law laa an taxzana Safiyyah, wa yakuuna sunnatan min bacdii la taraktuhu,
xattaa yakuuna fii budhuuni al ssibaaci wa xawaasila al dh-dhayri. Wa la in
atharanii Allaahu calaa Qurayshin fii mawdhinin mina al mawaadhini la umaththilanna bi thalaathiina rajulin minhum."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Haddaanan ka baqanayn inay walaashiis Safiyyah\ صفيةka calool xumaato iyo aniga
dabaday sunno lagu daydo noqoto, meeshiisaan ayan u dayn lahaa, oo intay cunaan uu
jirkiisu galo xoolaha dugaagga ah calooshooda iyo caloosha shimbiraha. Ilaahay hadduu
libta iga siiyo oo aan Quraysh\ قريشuga adkaado meel arliga ka mid ah waxaan ugu aar
goynayaa inaan soddon ayaga ka mid ah aan sidaas jirarkooda wax uga googooyo oo u
fool xumeeyo."
Markaasey muslimiintu markay arkeen tiiraanyada Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, iyo caraduu u qabo kan adeerkiis ku falay wuxuu ku falay, ayay
waxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi\ وهللاhaddaan ka adkaanno maalin maalmaha ka mid ah waxaan wax uga
googooneynnaa si aan axad Carab ah hore loo gelin."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu Xamzah حمزةdul istaagay
wuxuu yiri:
"جاءني جبريل فأخبرني أن:" ثم قال. ما وقفت موقفا قط أغيظ إلي من هذا."الأصاب بمثلك أبدا
وأسد، "حمزة بن عبد المطلب أسد هللا:حمزة بن عبد المطلب مكتوب في أهل السماوات السبع
".رسوله
329
"Lan usaaba bi mithlika abadan. Maa waqaftu mawqifan qadh-dh aghyatha ilayya
min haathaa!" Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri: "Jaa'anii
Jibriilu fa akhbaranii anna Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib maktuubun fii ahli
Al Ssamaawaati Al Ssabci: "Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib Asadu Allaahi, wa
Asada Rasuulihi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeeye:
"Tanoo kale weligay igu dhici mayso. Weligay hore uma istaagin meel aan meeshaan uga
caro badanahay." Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"Waxaa ii yimid Jibriil\جبريل, wuxuuna ii sheegay in Xamzah bin Cabdu Al Mudhdhalib حمزة بن عبد المطلبuu ehelka Toddobada Samo ku dhigan yahay dhexdooda:
"Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib حمزة بن عبد المطلبLibaaxa Ilaahay iyo Libaaxa
Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo Xamzah حمزةiyo Abuu Salamah
bin Cabdu Al Asad\ أبو سلمة بن عبد األسدwaxay ahaayeen walaalo xagga nuugmada,
waxaana wada nuujisay addoontuu Abuu Lahab\ أبولهبxoreeyey."
Sarraynta Quraysh
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu yiri:
ّ سو ِل
شي ُر إلَ ْي ِه
ُ لِ َما َرأَى ِمنْ َغ ّم َر،ش
ِ ُهللاِ ÷ فِى قَ ْت ِل َح ْمزَ ةَ َو َما ُمثّ َل بِ ِه ُك ّل َذلِ َك ي
ٍ َو َج َع َل أَبُو قَتَا َدةَ يُ ِري ُد أَنْ يَنَا َل ِمنْ قُ َر ْي
ّ “أَ ْحت َِسبُك ِع ْن َد:÷ ِهللا
ّ سو ُل
ّ سو ُل
:÷ ِهللا
ْ ِاجل
ْ ْالنّبِ ّى ÷ أَن
ُ ثُ ّم قَا َل َر،”ِهللا
ُ فَقَا َل َر- َو َكانَ قَائِ ًما- س ثَالثًا
ّ ُ إنّ قُ َر ْيشًا أَ ْه ُل أَ َمانَ ٍة َمنْ بَ َغا ُه ْم ا ْل َع َواثِ َر َكبّه،َ“يَا أَبَا قَتَا َدة
سى إنْ طَالَتْ بِك ُم ّدةٌ أَنْ ت َْحقِ َر
َ هللاُ لِفِي ِه َو َع
ّ ش ألَ ْخبَ ْرت َها بِ َما لَ َها ِع ْن َد
.”ِهللا
ٌ لَ ْوال أَنْ تَ ْبطَ َر قُ َر ْي، َوفَ َعالَك َم َع فَ َعالِ ِه ْم،َع َملَك َم َع أَ ْع َمالِ ِه ْم
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Duullanka Uxud\ غزوة أحدmarkuu Saxaabiga Abuu Qataadah Al Ansaarii\أبو قتادة األنصاري
arkay kurbaday Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam gelisay
dilidda adeerkiis Xamzah\ حمزةiyo siday jirkiisa cadad looga gooyey si loo foolxumeeyo
ayuu Quraysh\ قريشwax ka sheegay. Intaasoo idilna Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi Wa
Calaa Aalihi Wa Sallam wuxuu Abuu Qataadah أبو قتادةu tilmaamayaa inuu fariisto oo uu
saddex goor ku yiri: “fariiso” isagoo uu Abuu Qataadah أبو قتادةmarkaas taaganyahay.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calyhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam wuxuu Xamzah حمزةku
yiri:
“Ilaahay ayaan ka rajeynayaa inuu i siiyo ajarka dhibaatada iga soo gaartay waxa lagugu
falay.”
Kaddibna wuxuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
yiri:
“Abaa Qataadow\ !أبا قتادةQurayshi\ قريشwaa dad amaano leh oo ehel u ah oo la aaminay,
qofka god khayaano u qodana oo doona inuu sida libaaxa loo dabo oo loo ugaarsado u
ugaarsadana Ilaahay intuu waji waji u tuuro ayuu afka ciidda u geliyaa oo dulleeyaa.
330
Waxaadna arki doontaa hadduu cumrigaado dheeraado inaad camalkaaga (waana
salaadda, zakada, soonka, xajka iyo camalka suuban oo dhan oo aad suubisid) saluugtid
oo uu kula yiraado markaad ayaga camalkooda barbar dhigtid oo ku qiyaastid,
falalkaagana aad yastid markaad falalkooda barbar dhigtid. Haddaanan ka baqayn inay
Qurayshi\ قريشkibirto waxaan u sheegi lahaa waynaanta waxa wanaag ah oo Ilaahay
agtiisa u yaalla.” (waxaan kasoo qaadannay kitaabka Siirada Al Waaqidii Mujalladka
Koowaad bogga laba boqol iyo kow: duullaanka Uxud\)غزوة أحد.
Ibnu Al Athiir\ إبن األثيرwuxuu isaguna Al Nihaayah\ النهايةmujalladka sadexaad bogga
boqol laba iyo sideetan ku wariyay inuu Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi
Wa Sallam yiri:
". من بغاها العواثر كبه هللا لمنخره،"إن قريشا أهل أمانة
“Inna Qurayshan ahlu amaanatan, man baghaahaa al cawaathira kabbahu Allaahu
limunkharihi” oo macnihiisu yahay:
“Qurayshi\ قريشwaa amaano xambaar qofka kusoo xad gudbana oo dulmiya Ilaahay
sankuu ciidda u geliyaa oo waa dulleeyaa.”
Al Shariif Axmad Zaynii Daxlaan oo reer Makkah ahaa ألسيد أحمد زيني دحالنAllaha u
naxariiste, tarjumadiisuna waa na soo martay, wuxuu kitaabkiisa Siirada السيرة النبوية واآلثار
المحمديةUmuu Haan’I bintu Abuu Dhaalib bin Cabdu Al Mudh-dhalib أم هانئ بنت أبي
\طالب بن عبد المطلب, Allaha dhammaantood raali ka noqdee, ka wariyay inay tiri:
فضل رسول هللا صلى هللا عليه وسلم قريشا بسبع خصال لم يعطها أحد قبلهم وال يعطاها أحد
:بعدهم
) النبوة فيهم1(
) والخالفة فيهم2(
) والحجابة فيهم3(
) والسقاية فيهم4(
) ونصروا على أصحاب الفيل5(
في رواية “عشر سنين” قال بعضهم المراد، :) وعبدوا هللا سبع سنين لم يعبده أحد غيرهم6(
منها السنون التي كانت في أول بعثته صلى هللا عليه وسلم فإن أول المؤمنين الذين اتبعوه كانو من قريش
وصبروا معه على كثير من األذى الحاصل من بقية قريش الذين لن يسلموا واستمر اإلسالم يتقوى بمن
.أسلم منهم حتى فشا وظهر باسالم األوس والخزرج و ذلك القدر يبلغ عشر سنين
. لئالف قريش:) ونزلت فيهم سورة من القرآن لم يذكر فيها أحد غيرهم7(
Xadiithka Macnihiisu waxaa weeye:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam wuxuu Quraysh \ قريشu yeelay oo
dadka intiisa kale dheereysiiyay oo uga sare mariyay toddoba aan ayaga hortood axad
ayaga ka horreeyey la siin, axad ayaga ka dambeeyana aan la siinayn, oo kala ah:
(Kow) Nabinnimadu ayagay ku sugnaatay,
331
(Laba) Khilaafaduna ayagay ku sugnaatay,
(Saddex) Maamulka Kacbaduna ayagay ku sugnaatay,
(Afar) Waraabinta xujayda biyaha Zamzam\ زمزمayagay ku sugnaatay,
(Shan) Waxaa looga hiilliyay oo looga gargaaray kuwa maroodiga watay ee “Asxaabu Al
Fiil\”أصحاب الفيل,
(Lix) Toddoba sano ayay Ilaahay caabudayeen, isagoo uusan axad aan ayaga ahayn
caabudayn. Riwaayadna waxay warisay “Toban sano” Culumada qaarkoodna waxay
yiraahdeen waa sanooyinka ugu horreeyey Bicthadiisa\ بعثتهSallaa Allaahu Calayhi Wa
Sallam oo mu’miniinta ugu horreeyey oo raacay waxayu dhasheen Quraysh \ قريشayagoo
la jirayna waxay u sabreen dhibka faraha badan oo uga yimid Qurayshta \ قريشaan wali
islaamin, islaamkuna wuxuu kusii xoogeysanayay kuwooda hadba soo islaama ilaa ay
diintu kasoo bannaan baxdo oo ay faafto markay Al Aws\ األوسiyo Al Khazraj\الخزرج
islaameen: mudadaasna waxay qaadatay ilaa toban sano.
(Toddoba) Waxaana kasoo degatay Suurad Quraanka ka mid ah oo aan axad aan ayaga
ahayn lagu xusin: Suuradda Li Iilaafi Quraysh لئالف قريش.
:وعن أنس رضي هللا عنه
"."حب قريش إيمان وبغضهم كفر
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Jecaylka Quraysh\ قريشwaa iimaan, nacaybkooduna waa kufrinnimo.”
:وعن أبي هريرة رضي هللا عنه
”."الناس تبع لقريش مسلمهم تبع لمسلمهم وكافرهم تبع لكافرهم
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Dadku wuxuu raacsan yahay oo ka dambeeya madaxtinnimada Quraysh \قريش, oo dadka
muslinka ahi waxay raacsan yihiin Qurayshta\ قريشmuslinka ah, dadka gaalada ahna
waxy raacsan yihiin Qurayshta\ قريشgaalada ah.”
:وقال صلى هللا عليه وسلم
.""العلم في قريش
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Cilimigu wuxuu ku sugan yahay \ قريشdhexdeeda.”
:وقال أيضا
"."األئمة من في قريش
332
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Imaamnimadu – waana midda dawladda ee madaxweynannimada, boqornimada, iwm.
Iyo tan salaadda, jihaadka, iwm. – waxaa iska leh oo ay u sugnaatay Quraysh\قريش.”
:وقال أيضا
.""آلتسبوا قريشا فإن عالمها يمالأ طباق األرض علما
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Quraysh\ قريشha caayina, ayadoo midkooda caalinka ahi adduunkoo idil cilmi ka
buuxinayo.”
:قال جماعة منهم اإلمام أحمد
"هذا العالم هو الشافعي رضي هللا عنه ألنه لم ينتشر في طباق األرض من علم عالم من قريش من الصحابة
".وغيرهم ما انتشر من علم الشافعي رضي هللا عنه
Koox culummada ka mid ah, uuna ka mid yahay Imaam Axmad\ أحمدwaxay yiraahdeen:
“Caalinkaasu waa Al Shaaficii الشافعيAllaha raali ka noqdee, maxaa yeelay kuma uusan
faafin arliga oo idil cilmi nin caalin ah oo Quraysh\ قريشu dhashay oo saxaabada ka mid
ah iyo ayaga ghayrkoodba wax aka faafay cilmiga Al Shaaficii الشافعيAllaha raalli ka
noqdee.”
:وقال صلى هللا عليه وسلم
:" وفي رواية. "وال تعالوها" إي ال تغالبوها والتكاثروها فيه: وفي رواية،""قدموا قريشا وال تقدموها
."وال تعلوها" إي ال تعلوا عليها بمعنى ال تجعلوها في المقام األدنى الذي هم مقام التعلم والقصد أن ال تحتقر
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Quraysh\ قريشhormariya, oo ha ka hor marina.”
Riwaayadna waxay warisay:
“Ha iska kor yeelina” oo macneheedu yahay ha ku dadaalina inaad ka kor martaan oo aad
ka badisaan, kana adkaatan.
Riwaayad kalena:
“Hoos ha u dhuganina oo iskala kor ahaanina” oo ah ha yasina.
:وقال صلى هللا عليه وسلم
."احبوا قريشا فان من احبهم احبه هللا
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Quraysh\ قريشjeclaada, maxaa yeelay qofka jeclaada Ilaahay ayaa isagana jeclaada.”
333
:وقال صلى هللا عليه وسلم
"."لوال أن تبطر قريش ألخبرتها بالذي لها عند هللا تعالى
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Haddaanan ka baqayn inay Quraysh\ قريشkibirto waxaan u sheegi lahaa waxa (khayrka
ah) oo Ilaahay agtiisa u yaalla.”
:وقال صلى هللا عليه وسلم يوما
"أيها الناس إن قريشا أهل أمانة من بغاها العواثر أي من طلب لها المكايد كبه هللا لمنخره أي كبه هللا
." قال ذلك ثالث مرات.على وجهه
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Qurayshi\ قريشwaa amaano xambaar qofka kusoo xad gudbana oo dulmiya oo dabin u
qorsheeya Ilaahay sankuu ciidda u geliyaa oo waa dulleeyaa.”
Sidaas ayuu saddex goor yiri.
:وقال صلى هللا عليه وسلم
"وشرار قريش شرار: وفي رواية،""خيار قريش خيار الناس وشرار قريش خيار شرار الناس
." والرواية اآلولى أصح وأثبت.الناس
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Akhyaarta Quraysh\ قريشwaa akhyaarta dadka (oo idil), Quraysh\ قريشkuwooda xunna
waa akhyaarta dadka intiisa xun.”
Riwaayadna waxay warisay:
Quraysh kuwooda xunna ayagaa dadka ugu xun.”
Riwaayada hore ayaana midda dambe ka saxsan kana sugan.
:وقال صلى هللا عليه وسلم
"."قريش والة هذا األمر فبر الناس تبع لبرهم وفاجرهم تبع لفاجرهم
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Quraysh\ قريشayaa amarkaan hoggaamiye u ah – waana madaxtinnimada ummadda
Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam – oo dadka kuwooda fiicani waxay
raacsan yihiin ayaga kuwooda fiican, kuwooda xunna ayaga kuwooda xun ayay raacsan
yihiin.”
: قال لي رسول هللا صلى هللا عليه وسلم:وعن إبن عمر رضي هللا عنهما قال
334
"."من أحب العرب فبحبي أحبهم ومن أبغض العرب فببغضي أبغضهم
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Qofka carabta jeclaada aniguu i jecel yahay oo jacaylkayga daraadiis ayuu ayagana u
jecel yahay, qofka carabta necebna aniguu i neceb yahay oo nacaybkayga daraadiis ayuu
ayagana u neceb yahay.”
: "قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم:وروى الترمذي عن سلمان رضي هللا عنه قال
:" قلت."يا سلمان ال تبغضني فتفارق دينك
"يا رسول هللا كيف أبغضك وبك هداني هللا؟
:قال
"."تبغض العرب فتبغضني
Al Tirmithii wuxuu wariyay inuu Salmaan( سلمانAl Faarisii\ )الفارسيAllaha raalli ka
noqdee yiri:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam wuxuu yiri:
“Salmaanow, ha i nicin oo haddaad I nacdid diintaadaad ka baxaysaa.”
Waxaan iri:
“Rasuulka Ilaahayow, side ku nici karaa ayadooba uu Ilaahay adiga igu kaa
hanuuniyay?”
Wuxuu yiri:
“Carabta ayaad nacaysaa markaasaad anigana i nacaysaa.”
: "قال رسول هللا صلى هللا عليه وسلم:وروى الطبراني عن علي رضي هللا عنه قال
"."ال يبغض العرب أال منافق
Al Dhabraanii لطبرانيwuxuu wariyay inuu Calii عليAllaha raalli ka noqdee yiri:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam wuxuu yiri:
“Carabta ma nebcaado qof aan munaafaq ahayn.”
:وروى الترمذي عن عثمان رضي هللا عنه أن رسول هللا صلى هللا عليه وسلم قال
"."من غش العرب لم يدخل في شفاعتي ولم تنله مودتي
Al Tirmithii الترمذيwuxuu Cuthmaan عثمانka wariyay inuu Rasuulka Ilaahay Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Sallam yiri:
“Qofka carab khayaana kama mid ahaanayo kuwaan u shafeeco qaadayo, jacaylkaygana
ma helayo.”
:وقال صلى هللا عليه وسلم
335
". والقرآن عربي وكالم أهل الجنة عربي، ألني عربي:"أحبوا العرب لثالث
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam yiri:
“Carabta saddex daraadood u jeclaada:
(Kow) Anigu waxaan ahay carab,
(Laba) Quraankuna waa carabi,
(Saddex) Hadalka dadka jannada ku jirana waa carabi.
:وقال صلى هللا عليه وسلم
"."إن لواء الحمد بيدي يوم القيامة وأن أقرب الخالئق من لوائي يومئذ العرب
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Salam yiri:
“Calanka xamdigu gacantaydu ku jiraa maalinta qiyaame, khalqigana waxaa calankayga
ugu dhow maalintaas carabta.”
:وقال صلى هللا عليه وسلم
"."إذا ذلت العرب ذل اإلسالم
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam yiri:
“Haddii carabta la dulleeyo, islaamkuna waa dulloobayaa.”
:وعن إبن عباس رضي هللا عنهما مرفوعا
"خير العرب مضر وخير مضر عبد مناف وخير عبد مناف بنو هاشم وخير بني هاشم بنو عبد
".المطلب وهللا ما افترق فرقتان منذ خلق هللا آدم إال كنت في خيرهما
Ibnu Cabbaas waxaa laga wariyay inuu Nabigu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam yiri:
“Carab waxaa ugu khayr badan (qabiilka) Mudar – مضرoo Mudar مضرwaa awoowaha
lix iyo tobnaad ee Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
– Mudarna مضرwaxaa ugu khayr badan (qabiilka) Cabda Manaaf – عبد منافoo Cabdu
Manaaf عبد منافwaa awoowaha saddexaad ee Nabi Muxammad Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa Aalihi Wa Sallam oo waa Haashim هاشمaabihiis – Cabdu Manaafnaعبد مناف
waxaa ugu khayr badan Banuu Haashim هاشم, Banuu Haashimna هاشمwaxaa ugu khayr
badan Cabdu Al Mudh-dhalib عبد المطلب. Wa Allaahi\ وهللاmaray nin laba qabiil ka kala
farcamaan tan iyo intuu Ilaahay Aadan\ آدمabuuray waxaan ku jiray kooda labadooda
khayr badan.”
336
.وأفتى بعذ العلماء بقتل من سب العرب وفي الصحيحين آية اإليمان حب األنصار وآية النفاق بغضهم
Warkaas macnihiisu waxaa weeye:
“Culummada qaarkood waxay ku aftoodeen in qofka carabta caaya xukunkiisu dil yahay.
Al Bukhaarii\ البخاريiyo Muslim\ مسلمwaxaa ku sugan inay aayadda, waana calaamadda
lagu aqoodo, iimaanku tahay jacaylka Ansaarta\األنصار, aayadda waa calaamaddee
munaafaqnimaduna tahay nacaybkooda.”
:وروى الطبراني
"."حب قريش إيمان وبغضهم كفر
Al Dhabraanii\ الطبرانيwuxuu wariyay:
“Jeclaanta Quraysh\ قريشwaa iimaan, necbaantooduna waa gaalnimo.”
:و
"."حب األنصار من اإليمان وبغضهم من الكفر
Iyo:
“Jeclaanta Ansaartu\ األنصارiimaankay ka mid tahay, nacaybkooduna gaalnimaday ka mid
tahay.”
:و
"."من أحب العرب فقد أحبني ومن أبغض العرب فقد أبغضني
Iyo:
“Qofka carabta jeclaada aniguu i jeclaaday, qofka carabta necebna aniguu i necbaaday.”
:وروى إبن عساكر عن جابر رضي هللا عنه عن النبي صلى هللا عليه وسلم
"."حب أبي بكر وعمر من اإليمان وبغضهما كفر
Ibnu Casaakir wuxuu Jaabir Allaha raalli ka noqdee ka wariyay inuu Nabigu Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Sallam yiri:
“Jeclaanta Abii Bakar أبي بكرiyo Cumar عمرiimaanka ayay ka mid tahay, labadooda la
nacana waa gaalnimo.”
:و
Iyo:
"."حب األنصار من اإليمان وبغضهم كفر
337
“Jeclaanta Ansaartu\ األنصارwaxay ka mid tahay iimaanka, nacaybkooduna waa
gaalnimo.”
:و
Iyo:
"."حب العرب من اإليمان وبغضهم كفر
“Jeclaanta carabtu waxay ka mid tahay iimaanka, nacaybkooduna waa gaalnimo.”
:و
Iyo:
"."من سب أصحابي فعليه لعنة هللا ومن حفظني فيهم فأنا أحفظه يم القيامة
“Qofka asxaabtayda caaya waxaa korkiisa ah lacnadda Ilaahay – oo naxariistiisa laga
fogaynayo – qofka asxaabtayda dhowrana aniga isaga dhowraya maalinta qiyaame.”
وهذه سيرة،قال بعض شراح الشفا واألحاديث كثيرة في هذا الباب وبالجملة من أحب شيئأ أحب كل شيئ يحبه
السلف فيجب على كل أحد أن يحب أهل بيت النبي صلى هللا عليه وسلم وجميع الصجابة من العرب والعجم
السيما جنسه صلى هللا عليه وسلم وال يكون من الخوارج في بغض أهل البيت فانه ال ينفعه حينئذ حب أهل البيت
.و ال من االروان الذين يكرهون العرب بالطبع المالم ويرمونهم بسوء الكالم فانه يخشى منه سوء الختام
“Kuwa sharxay kitaabka Al Shifaa’\ الشفاءqaarkood waxay yiraahdeen, arrinkaanna
waxaa kusoo aroortay Axaadiith fara badan, in guud ahaan qofka wax jeclaada oo jecel
yahay wuxuu qofkaas uu jeclaaday jecel yahay oo idil: taas weeyana dhaqanka asxaabtii.
Marka waxaa waajib ku ah axad kasta inuu jeclaado Ahlu Al Baytka Nabiga Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Sallam أهل بيت النبي صلى هللا عليه وسلمiyo dhammaan saxaabada ha
ahaadaan carab ama cajam, gaar ahaanna la jeclaado jinsigiisa oo ah kuwuu ka dhashay
Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam, uusanna ka mid noqon khawaarijta qaba nacaybka
Ahlu Al Bayti, oo markaas ma anfacayo inuu jeclaado Ahlu Al Bayti أهل البيت, iyo
sidoodaba kuwa neceb carabta, oo wax xun ka sheega, waxaana kaas looga baqaa
khaatumo xumo.
Quraanka kasoo degay inaan maydka wax laga goyn
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ilaahay Cazza wa Jalla\ هللا عزوجلwuxuu arrinkaas kasoo dejiyay, waana hadalka
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, iyo hadalka asxaabtiisa Aayadda
boqol iyo lix iyo toddoba iyo labaatan ee Suuratu Al Naxli\سورة النحل:
338
ِ
ِ ِ
ِ
ِ ِ
ك
َ ص ْب ُر
َ ص َب ْرتُ ْم لَهُ َو َخ ْيٌر للصَّابِ ِر
ْ ) َو421( ين
َ اصبِ ْر َو َما
َ َوِا ْن َعاقَ ْبتُ ْم فَ َعاقُبوا بِم ْثل َما ُعوِق ْبتُ ْم بِه َولَئ ْن
ِ ٍ ك ِفي ض ْي
)427( ون
ُ َإِ ََّل بِاللَّ ِه َوََل تَ ْح َزْن َعلَْي ِه ْم َوََل ت
َ
َ ق م َّما َي ْم ُك ُر
"Wa in caaqabtum fa caaqibuu bi mithli maa cuuqibtum bihi wa la in sabartum
lahuwa khayrun llilssabiriina(126)Wa asbir wa maa sabruka illaa bi Allaahi wa laa
taxzan calayhim wa laa taku fii dayqin mimmaa yamkuruuna(127)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Markaad wax ciqaabtaan waxaad ku ciqaabtaan wax u dhigma waxa la idinku ciqaabay.
Haddaad sabirtaanna kaasaa u khayr badan kuwa sabra(126)Adiguna sabir, Ilaahay
ayaana sabirka ku waafajinaya oo kugu caawinaya, hana ka tiiraanyoon inay kaa jeesteen
oo ay islaamka diideen, waxay faleen oo xun iyo dhgartay qorsheynayaanna yeeyan
qalbiga ciriiri kaa gelin oo ha ka calool xumaan, kana murgoon. Markaasuu Nabigu,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka haray wuxuu sheegay inuu fali doono, dhaartuu
dhaartayna uu kafaaro gudkeeda bixiyey(127)."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Samurah bin Jundub\ سمرة بن جندبwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, meel la istaago ma istaagin oo uu
markaas ka tegey isagoo aan bixinta sadaqo na amrin, jirka maydka oo wax laga gooyana
aan naga reebin."
Salaadda Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ee Xamzah حمزةiyo
ragga la dilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rsuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu amray in Xamzah حمزةgo'
lagu duubo, kaddibna wuu ku tukaday, oo uu toddoba takbiirood kula tukaday. Kaddibna
waxaa la keenay ragga kaloo la dilay oo Xamzah حمزةagtiisa lasoo dhigay. Markaasuu
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ayaga iyo isagaba ku wada tukaday, oo uu wadarta
saladda uu ku tukaday noqdeen laba iyo toddobaatan salaadood."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Xadiithkaan inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, shuhadada
Uxud\ أحدku tukaday waa daciif\ ضعيفxagga ragga wariyay. Lamana warin inuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam shahiid ku tukaday duullaannadiisa oo idil
intaan warintaan Uxud\ أحدka ahayn.
Sidoo kale zamanka Abuu Bakar\ أبوبكرiyo Cumar\ عمرlaguma tukan. Inaan shahiidka la
dhaqinna waa la isku raacay, maxaa yelay dhiigga ku yaalla waa cibaado raadkeed -oo
jihaadku waa cibaado- waxaana la keenayaa maalinta qiyaame isagoo dhaawaciisa
dhiiggu ka dureerayo, dhiiggaas caraftiisuna ay tahay carafta miskiga. Marka see looga
dhaqayaa wax carfoon iyo cibaado raadkeedba?! Taasna waxaa la mid ah inay
culummadu kahdaan in wajiga biyaha weysada laga tirtiro oo la qallajiyo, biyahaasoo ah
cibaado raadkeed."
339
صفية بنت عبد المطلب/Siday Safiyyah walaalkeed Xamzah\ حمزةugu calool xumaatay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Safiyyah bintu Cabdu Al Mudh-dhalib صفية بنت عبد المطلبwaxay soo aaday
walaalkeeda ay isku aabaha iyo isku hooyada yihiin Xamzah حمزةinay aragto. Markaasuu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wiilkeeda Al Zzubayru bin Al
Cawwaamu\) الزبير بن العوامwaana hooyadiis oo ayadaa dhashay) ku yiri:
"."ألقها فارجعها
"Alqihaa fa arjichaa, laa taraa maa bi akhiihaa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ka hortag oo dib u celi yeeyan waxa walaalkeed ku dhacay arkine."
Markaasuu wuxuu hooyadiis ku yiri:
"Hooyoy, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku amrayaa inaad
dib u noqotid." Waxay tiri:
"Sababtuna maxay tahay? Waxaana isoo gaartay in walaalkay jirkiisa wax laga gooyey
lagu fool xumaynayo, taasoo ugu dhacday Ilaahay daraadiis. Ilaahayna raalli ayuu nooga
dhigay oo raalli ayaan ku nahay waxaas dhacay! Ajar ayaan Ilaahay uga doonayaa, waana
sabrayaa inshaa'a Allaahu\إن شاء هللا." Markaasuu markuu Al Zzubayru\ الزبيرRasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid oo uu warkeedaas u sheegay ayuu
wuxuu yiri:
"."خل سبيلها
"Khalli sabiilahaa",
oo macnihiisu yahay:
"Jidkeeda ka wareeg."
Markaasey walaalkeed Xamzah\ حمزةu timid oo ay ku salliday, ayna tiri:
"."إنا هلل وإنا إليه راجعون
"innaa liAllaahi wa innaa ilayHi raajicuuna", ayna dambi dhaafid u weydiisay Ilaahay.
Markaas kaddib ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amar ku
bixiyey oo la duugay."
340
Cabdu Allaahi bin Jaxsh\ عبد هللا بن جحشoo Xamzah حمزةlala duugay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشhooyadiisa dhashay waa Umaymah bintu Cabdu
Al Mudh-dhalib\ أميمة بنت عبد المطلب, oo Xamzah حمزةwaa abtigiis.
Isagana waxaa laga gooyey xubnaha Xamzah حمزةlaga gooyey oo kale , calooshase
lagama dillaacin oo beerkiisa inta lasoo bixiyey lama jeexin.
Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشreerkiisuna waxay sheegeen inuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Xamzah حمزةisla god kula duugay.
Warkaaasna kama aanan maqlin ehelkiisa mooyee."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشwaxaa la yiraahdaa "Al Mujaddac fii
Allaahi\"المجدع في هللا. Ayadoo la gooyey sankiisa iyo labadiisa dhegood maalintaas (oo Al
Raazii\ الرازيwuxuu Mukhtaaru Al Sixaax\ مختار الصحاحku yiri: "Al Jadcu\ الجدعwaa
goynta sanka iyo dhegta iyo gacanta iyo bashimaha". Marka Al Mujaddac\ المجدعwaa kan
xubnahaas laga gooyey Ilaahay daraadiis").
Sacd bin Abii Waqqaas\ سعد بن أبي وقاصwuxuu wariyay inuu Cabdu Allaahi bin
Jaxsh عبد هللا بن جحشla kulmay Maalinta Uxud\ يوم أحدbilowgeeda, oo ay gooni isula
baxeen, uuna Cabdu Allaahi عبد هللاku yiri: "Sacadow\سعد, kaalay aan Ilaahay barinnee,
midkeenba ducadaas ha ku sheego wuxuu ka doonayo Ilaahay, kan kalena aamiin ha
yiraahdo."
Markaasuu Sacd سعدwuxuu yiri:
"Waxaan Ilaahy ka baryay inaan dagaalka dhexdiisa kula kulmo dagaalyahan farda
fuulka ku adag oo faras fuushan, dagaalkana ku daran kuna caro badan oo gaalada ka mdi
ah oo aan markaas dilo, wuxuu watana aan ka qaato. Markaasuu cabdu Allaahi\عبد هللا
wuxuu yiri:
"Aaamin\آمين."
Markaasuu Cabdu Allaahi\ عبد هللاxagga Qiblada u jeestay, labadiisa jeenina uu Samada
kor ugu qaaday, uuna yiri:
"Ilaahayow, maanta ila kulmi nin faras saaran oo dagaalka ku daran oo caro badan oo i
dila oo sankayga iyo labadeyda dhegood jara, oo markaan berrito kula kulmo oo aad i
tiraahdid: "Yaa cabdii! Fiima judica anfuka wa uthunaaka "?يا عبدي! فيم جدع أنفك وأذناك؟oo
macnihiisu yahay: "Addoonkeygow! Maxaa lagaaga gooyey sankaaga iyo labadaada
dhegood?" aan markaas kugu iraahdo:
"Daraaddaa Rabbiyow iyo Rasuulkaaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, daraadiis."
Markaas aad igu tiraahdid: "Sadaqta\"صدقت, oo ah "Run ayaad sheegtay." Sacadow\سعد
Aamiin\ آمينdheh!" Markaasaan aamiin\ آمينiri.
Markaasaan maalinta dhammaadkeeda soo ag maray isagoo la dilay oo laga jaray sanka
iyo labada dhegood, oo sankiisa iyo lbadiisa dhegood oo dun lagu taxay oo kasoo
341
laadlaada. Aniguna waxaan la kulmay hebel oo gaalada ka mid ah. Markaasaan dilay oo
aan wuxuu watay ka qaatay!"
Al Zubayr\ الزبيرwuxuu wariyay inay seefta Cabdu Allaahi bin Jaxsh\ عبد هللا بن جحشay
Maalinta Uxud\ يوم أحدka kala jabtay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, wuxuu siiyey laan geed timireed oo markuu gacanta ku qabsaday seef
noqotay oo uu ku dagaallamay. Seeftaas waxaa la oran jiray Al Curjuuna\( العرجونoo al
curjuun\ العرجونwaa laanta geedka timirta) oo ay qoyskiisu kala dhaxli jireen ilaa uu
marka dambe ka gatay ninka la yiraahdo Bughaa' Al Turkii\( بغاء التركيoo ka mid ahaa
amiirrada Khaliifka Cabbaasiyiinta Al Muctasimu bi Allaahi\)المعتصم باهلل, uuna uga
gatay laba boqol oo Diinaar Baghdaad بغدادdhexdeeda.
Markaas la dilay Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن جحشwuxuu jiraa dhawr iyo afartan
sano. Qisadaan seefta waxaa la mid ah qisada seefta Cukaashah\ عكاشةee Maalinta
Badar\يوم بدر, oo aan soo aragnay. Seefta Cukaashana\ عكاشةwaxaa la oran jiray Al
Cawnu\العون.
Duugidda shuhadada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Dad muslimiinta ka mid ah ayaa waxay ragga laga dilay u qaateen Al Madiinah\ المدينةoo
ay halkaas ku duugeen. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi Wasallam,
taas ka reebay, wuxuuna yiri:
"."ادفنوهم حيث صرعوا
"Udfunuuhum xaythu suricuu", oo macnihiisu yahay: "Ku duuga meesha lagu dilay."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam markuu ragga la dilay sidaas u
dhugtay ayuu wuxuu yiri:
اللون لون، إنه ما من جريح في هللا إال وهللا يبعثه يوم القيامة يدمي جرحه."أنا شهيد على هؤالء
". أنظروا أكثر هؤالء جمعا للقرآن فاجعلوه أمام اصحابه في القبر.الدم والريح ريح مسك
"Anaa shahiidun calaa haa'ulaa'i. Innahu maa min jariixin yujraxu fii Allaahi illaa
wa Allaahu yabcathuhu yawma al qiyaamati yadmii jurxuhu, al lawnu lawnu damin
wa al riixu riixu miskin. Unthuruu akthara haa'uulaa'i jamcan lil Quraani fa
ajcaluuhu amaama asxaabihi fii al qabri." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Kuwaan anigaa u markhaati ah. Ma jiro nin dhaawac ah oo Ilaahy dartiis loo dhaawacay
ee Ilaahy wuu soo saarayaa maalinta qiyaame ayadoo uu dhaawucu dhiig ka dureerayo,
oo midabka dhiiggaasuna wuxuu leeyahay midabka dhiigga, caraftiisuna waa carafta
miskiga. Bal kuwaan waxaad fiirisaan kooda Quraanka ugu badan yiqiinnay, oo markaas
isaga dhiga asxaabtiisa lala duugaya hortooda qabriga dhexdiisa." Qabrigiibana waxaa
lagu duugayey laba ama saddex nin."
Abuu Hurayrah\ أبو هريرةwuxuu yiri:
342
"Ma jiro nin dhaawac ah oo Ilaahy dartiis loo dhaawacay ee Ilaahy wuu soo saarayaa
maalinta qiyaame ayadoo uu dhaawucu dhiig ka dureerayo, oo midabka dhiiggaasuna
wuxuu leeyahay midabka dhiigga, caraftiisuna waa carafta miskiga."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu maalintaas amray in ragga
la dilay la duugo wuxuu kaloo yiri:
. فإنهما كانا متصافين في الدنيا."أنظروا إلى عمرو بن الجموح وعبد هللا بن عمرو بن حرام
".فاجعلوهم في قبر واحد
"Unthuruu ilaa Camr bin Al Jamuux wa Cabda Allaahi bin Camr bin Xaraam. Fa
innahumaa kaanaa mutasaafiyiina fii al dunyaa. Fa ajcaluuhumaa fii qabrin
waaxidin."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaad raadisaan Camr bin Al Jamuux\ عمرو بن الجموحiyo Cabda Allaahi bin Camr bin
Xaraam\ عبد هللا بن عمرو بن حرامoo labadoodu adduunkaan ayay waxay ku ahaayeen
saxiibbo isku dhow. Marka qabri ku wada duuga."
فاطمة صلى هللا عليها وسلم/Faadhimah Sallaa Allaahu Calayhaa Wa Sallam
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu kaloo wariyay waxay ku hadleen haween kale kaddib markuu
Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Sallam Uxud\ أحدkasoo noqday isagoo
nabad qaba. Wuxuuna bogga laba boqol sagaal iyo afartan ee Kitaabu Al Maghaazii كتاب
\ المغازيku yiri:
“waxaana soo baxay afar iyo toban haweeney, ayna ka mid tahay Faadhimah فاطمة
gabadha Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa alihi Wa Sallam, ayagoo
cunno iyo biyo dhabarradooda ku sida, ragga dhaawaca ahna biyana siinaya
daawaynayana.” Wuxuu yiri: “waxaa haweenka ayaduna la soo baxday Faadhimah فاطمة
markaasay waxay aragtay waxa (dhaawacyada) wajigiisa Sallaa Allaahu Calayhi Wa
Calaa Aalihi Wa Sallam ku yaalla markaasay isku duubtay oo ay qoorta qoorta u surtay
ayna wajigiisa dhiigga ka tirtiraysaa, ayadoo uu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi
Wa Calaa aalihi Wa Sallam leeyahay:
"."اشتد غضب هللا على قوم ادموا وجه رسوله
“ishtadda ghadabu Allaahi calaa qawmin admuu wajha Rasuulihi!”
oo macnihiisu yahay:
“Ilaahay si xoog leh ayuu ugu carooday dad wajiga Rasuulkiis dhiig ka keenay!”
Wuxuu yiri: “Kacb bin Maalik\ كعب بن مالكwuxuu yiri:
“waxaan arkay Ummu Sulaym bintu Milxaan أم سليم بنت ملحانiyo Caa’ishah\ عائشةoo
dhabarradooda ku sida sibraarro Maalinta Uxud\أحد.
Xamnah bintu Jaxshna\ حمنة بنت جحشragga ooman ayay waraabinaysay, dhaawacana way
daaweyneysay, Ummu Ayman أم أwaxay ayaduna waraabinaysay dhaawaca.”
343
Wuxuu bogga laba boqol shan iyo lixdan ku wariyay oo yiri:
“Caa’ishah عائشةhaweenta Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam
haween ayay soo raacday ayadoo war doon ah –ayadoo aan markaas wali xijaabku soo
degan-ayna soo socotay ilaa ay ka timaaddo meeshay Xarradu \ الحرةku dhammaato
ayadoo kasoo deganayesa degmada Banii Xaarithah\ بني حارثةuna deganaysa xagga
waadiga.
Markaasay waxay la kulantay Hinda bintu Camr bin Xaraam\ هند بنت عمرو بن حرامwalaasha
la dhalatay Cabdu Allaahi bin Camr ibn Xaraam\ عبد هللا بن عمرو بن حرامoo rati ay leedahay
hoggaaminaysa, ayna saaran yihiin ninkeeda Camr bin Al Jamuux\عمرو بن الجموح,
wiilkeeda Khallaad ibn Camr\ خالد بن عمروiyo walaalkeed Cabdu Allaahi bin Camr bin
Xaraam\ عبد هللا بن عمرو بن حرامaabaha dhalay Jaabir\جابر. Markaasay Caa’ishahعائشة
waxay tiri:
“adigaa war hayee bal ii warran!”
Markaasay Hinda\ هندwaxay tiri:
“waa khayr, oo Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
waa fiyowyahay, isagoo sokadiisana musiibo kasta waa yartahay. Ilaahay mu’miniintana
wuxuu ka dhex doortay shuhado
ِ
ِ
َِّ َّ
َّ
)29( يز
ان اللَّهُ قَ ِوياا َع ِز ًا
َ َين اْل ِقت
َ ال َو َك
َ ين َكفَُروا بِ َغ ْيظ ِه ْم لَ ْم َي َنالُوا َخ ْي ًار َو َكفَى اللهُ اْل ُم ْؤ ِمن
َ َوَرَّد اللهُ الذ
“Wa radda Allaahu allathiina kafaruu bi ghaythihim lam yanaaluu khayran wa
kafaa Allaahu al mu’miniina al qitaala wa kaana Allaahu Qawiyyan Caziizan.”
Waxay tiri (Caa’ishah )عائشةkuwaanna waa kuwee?”
Waxay tiri:
“waa walaalkay iyo wiilkayga Khallaad\ خالدiyo ninkayga Camr bin Al Jamuux عمرو بن
\الجموح.”
Waxay tiri:
“xaggee baad u wadaana?”
Waxay tiri:
“Al Madiinah\ المدينةoo halkaasaan ku duugayaa. .Xal\( حلoo ratigeeday canaananeysaa).
Kaddibna ratigeedu wuu fariistay.”
Caa’ishah عائشةwaxay tiri:
“waxaan iri:
“wuxuu la fariistay culayska saaran.”
Waxay tiri:
“taas ma aha, oo wuxuu qaadi jiray intay laba rati qaadaan, waxaanna u arkaa inuu sabab
aan taas ahayn u fariistay.”
Markaasay ratiga canaanatay markaasuu istaagay oo markay xagga Al Madiinah \ المدينةu
jeedisay wuu faristaa. Markaasay waxay u jeedisay dhankuu ka yimid ee Uxud ahayd
markaasuu dheereeyaa. Markaasay la noqotay oo ay Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa
Calaa Aalihi Wa Sallam khabarkiisa u sheegtay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam wuxuu yiri:
344
" هل قال شيء؟."فإن الجمل مأمور
“fa inna al jamala ma’muurun. Hal qaala shay’an?”
oo macnihiisu yahay:
“hadaba ratigu waa amran yahay. (intuusan dagaalka soo aadin) ma waxbuu yiri?”
Waxaytiri:
“Camr\ عمروmarkuu Uxud\ أحدsoo aaday xagga qibladuu u jeestay wuxuuna yiri:
“Ilaahayow ehelkayga ha ii soo celin anigoo hooggan waxaadna igu rizqidaa
shahiidnimo.”
Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam wuxuu yiri:
منهم عمرو بن،"فلذلك الجمل لم يمضي! إن منكم يا معشر األنصار من لو أقسم على هللا ألبره
". ما زالت المالئكة مظلة على أخيك من لدن قتل إلى الساعة ينظرون أين يدفن، يا هند.الجموح
“fa li thaalika al jamalu la yamdii! Inna minkum yaa macshara Al Ansaara man
law aqsama calaa Allaahi la abarrahu, minhum Camr bin Al Jamuux. Yaa Hind,
maa zaalati al malaa’ikatu muthallatan calaa akhiika min ladun qutila ilaa al
ssacata yanthuruuna ayna yudfanu.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“taas ayaa u sabab ah inuu ratigu inuu hore u socdo u diiday! Ragga Ansaartow\األنصار,
waxaa idinka mid ah kuwo hadday Ilaahay ku dhaartaan uu Ilaahay dhaartoodaas u meel
marin lahaa, waxaana ka mid ah Camr bin Al Jamuux\عمرو بن الجموح. Hinday malaa’igta
ayaa ku hareereysan sida dalladda oo kale walaalkaa laga bilaabo marka la dilay ilaa
saacaddaan waxayna sugayaan meesha lagu duugayo.”
Kaddibna Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam wuu
joogay Uxud\ أحدilaa laga duugo, kaddibna wuxuu yiri:
". وإبنك خالد وأخوك عبد هللا، عمر بن الجموح: قد ترافقوا في الجنة جميعا،"يا هند
“Yaa Hinda, qad taraafaquu fii al jannati jamiican: Camr bin Al Jamuux , wa
ibnuka Khallaad wa akhuuka Cabdu Allaahi”
oo macnihiisu yahay:
“Hinday, waxay dhammaantod isugu yimaadeen oo wada joogaan jannada: Camr bin Al
Jamuux\ عمرو بن الجموحiyo wiilkaaga Khallaad\ خالدiyo walaalkaa Cabdu Allaahi\”عبد هللا
Hinda waxay tiri:
“Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam ii ducee inuu
Ilahay anigu ii geeyo oo aan la jiro.”
345
حمنة بنت جحش/Xamnah bintu Jaxsh
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu yiri:
“markaasaa waxaa timid Xamnah bintu Jaxsh حمنة بنت جحشahna walaasha la dhalatay
Cabdu Allaahi bin Jaxsh\ عبد هللا بن جحشoo maalintaas la dilay, markaasuu Rasuulka
Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam wuxuu ku yiri:
"."يا حمنة احتسبي
“yaa Xamna, ixtasibii”
oo macnihiisu yahay:
“Xamnay\ حمنةajar xisaabso oo ku tala gal”.
Waxay tiri:
“waa kee Rasuulka Ilaahayow Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam?”
Wuxuu yiri:
"."خالك حمزة
“khaaluka Xamzah”
oo ah:
“abtigaa Xamzah\حمزة.”
Waxay tiri: “Innaa li Allaahi wa innaa IlayHi raajicuuna \إنا هلل وإنا إليه راجعون, Ilaahay
dambigiisa ha dhaafo una naxariisto, shahiidnimadaan ugu hambalyeynayaa.”
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam yiri:
"." احتسبي
“ixtasibii”
oo ah:
“ajar xisaabso oo ku tala gal”.
Waxay tiri:
“waa kee Rasuulka Ilaahayow Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam?”
Wuxuu yiri:
"."أخوك
“Akhuuka”
oo ah:
“walaalkaa.”
Waxay tiri: “Innaa li Allaahi wa innaa IlayHi raajicuunaإنا هلل وإنا إليه راجعون, Ilaahay
dambigiisa ha dhaafo una naxariisto, jannadaan ugu hambalyeynayaa.”
346
Kaddibna wuxuu yiri:
"." احتسبي
“ixtasibii!”
oo ah:
“ajar xisaabso oo ku tala gal”
Waxay tiri:
“waa kee Rasuulka Ilaahayow Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam?”
Wuxuu yiri:
"."مصعب بن عمير
“Muscab bin Cumayr!” (oo ninkeeda ahaa).
Waxay tiri: “Tiiraanyo badanaa!”
Waxaa kaloo la yiri inay tiri:
”Waa caqraah\ ”واعقراهoo caaqir\ عاقرwaxaa la yiraahdaa qofkaan dhalayn rag iyo dumar
kuu yahayba.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam wuxuu
yiri:
"."إن للزوج من المرأة مكانا ما هو ألحد
“inna lilzawji mina al mar’ati makaanan maa huwa li axadin”
oo macnihiisu yahay:
“ninku wuxuu haweentiisa agteeda ku leeyahay makaan uusan axad kale ku lahayn.”
Kaddibna wuxuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam
ku yiri:
""لم قلت هذا؟
“lima qulti haathaa?”
oo ah:
“maxaad sidaas u tiri?”
Waxay tiri:
“Rasuulka Ilaahayow waxaan xusuustay agoonnimada caruurtiisa markaasay taasu i cabsi
gelisay.”
Markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam u
duceeyey caruurtiisa uuna hooyadood guursado nin u sama fala oo wanaagsan.
Markaasay waxay guursatay Dhalxah bin Cubaydu Allaahi \ طاحة بن عبيد هللاoo ay u
347
dhashay Muxammad bin Dhalxah\محمد بن طلحة. Dhalxah\ طاحةayaana dadka ugu xiriirin
badnaa caruurta Muscab bin Cumayr\مصعب بن عمير. Xamnana\ حمنةwaxay maalintaas usoo
baxday ayadoo soo raacday haweenka dadka waraabinayay.”
Waa intaas warka Al Waaqidii\الواقدي.
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu dhaqaaqay, isagoo
xagga Al Madiinah\ المدينةu gaddoomay.
Markaasaa waxaa la kulantay Xamnah bintu Jaxsh\حمنة بنت جحش. Markaasuu dadku
wuxuu u sheegay in walaalkeed Cabdu Allaahi bin Jaxsh\ عبد هللا بن جحشla dilay.
Markaasey waxay tiri:
"Innaa liAllaahi wa innaa ilayHi raajicuuna "إنا هلل وإنا إليه راجعونoo ay dambi dhaa u
bariday.
Markaasaa waxaa hadana loo sheegay in abtigeed Xamzah\ حمزةla dilay. Markaasey
waxay tiri:
"Innaa liAllaahi wa innaa ilayHi raajicuuna "إنا هلل وإنا إليه راجعونoo ay dambi dhaa u
bariday.
Markaasaa waxaa hadana loo sheegay in ninkeeda Muscab bin Cumayr \ مصعب بن عميرla
dilay. Markaasey qaylisay oo ay barooratay!
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Caayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."إن لزوج المرأة منها لمكان
"inna zawju al mar'ati minhaa lamkaan!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ninka qaba haweentiisa wuxuu ka joogaa meel weyn", uuna Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam sidaas u yiri inuu arkay in marka Xamnah\ حمنةloo sheegay in la dilay
walaalkeed iyo abtigeed ay sugnaatay. Markase loo sheegay in ninkeedana la dilay ay
qaylisay oo barooratay."
السميراء بنت قيس/Al Sumayraa’u bintu Qays
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu soo ag maray haweeney u
dhalatay Banii Diinaar\ بني دينارoo Maalintaas Uxud\ يوم أحدloo sheegay in Uxud\ أحدlagu
dilay ninkeeda iyo walaalkeed iyo aabeheed ayagoo Rasuulka Ilaahay, Sallaa allaahu
Calayhi Wasallam, la jira.
Markaasey marka loo sheegay ayay waxay tiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka warrama?"
Waxay yirahdeen:
"Hebel hooyadiisey, khayr ayuu ku sugan yahay iyo sidaad la jeceshahay Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam."
Waxay tiri:
348
"i tusa aan arkee Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasaa farta loogu fiiqay oo ay aragtay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markay Nabiga, Sallaa Allaahu Clayhi Wasallam indheheeda ku aragtay ayay waxay tiri:
"Musiibo kasta adiga, Salla Allaahu Calayhi Wasallam, sokadaa way yartahay!"
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu Kitaabu Al Magaazii\ كتاب المغازيmujalladka koowaad bogga
laba boqol laba iyo sagaashan ku wariyay Xadiithkaan:
“Waxaa ayaduna soo baxday Al Sumayraa’u bintu Qays السميراء بنت قيسoo u dhalatay reer
Banii Diinaar\ بني دينار, ayadoo Uxud\ أحدlagu dilay laba wiil oo ay dhashay oo la jiray
Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam Maalinta uxud oo kala ahaa
Al Nnucmaanu bin Cabdu Camr iyo Sulaym bin Al Xaarith. Marka loo sheegay in
labadeeda wiil la dilay waxay tiri:
“ka warrama Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam?”
Waxay yiraahdeen:
“khayr ayuu ku sugan yahay oo al xamdu li Allaahi\ والحمد هللwaa fiowyahay wuxuuna
kusugan yahay sidaad la jeceshahay.”
Waxay tiri:
“i tusa aan arkee!”
Markaasay farta ugu fiiqeen oo ay aragtay markaasay waxay tiri:
“musiibo kasta oo dhacda haddaad adigu nabad qabtid Rasuulka Ilahayow Sallaa Allaahu
Calayhi Wa Calaa aalihi Wa Sallam waa wax yar.”
Markaasay labadeeda wiil rati kusoo qaadatay oo ay xagga Al Madiinah \ المدينةula soo
noqotay. Markaasay waxay dariiqa kula kulantay Caa’ishah\ عائشةAllaha raalli ka
noqdee oo ku tiri:
“bal ii warran?”
Waxay tiri:
“Rasuulka Ilaahay Sallaa allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam xamdiga Ilaahay
khayr ayuu ku sugan yahay oo ma dhiman! Ilaahayna mu’miniinta qaarkood ay shuhado
ka dhigay
ِ
ِ
َِّ َّ
َّ
يز
ان اللَّهُ قَ ِوياا َع ِز ًا
َ َين اْل ِقت
َ ال َو َك
َ ين َكفَُروا بِ َغ ْيظ ِه ْم لَ ْم َي َنالُوا َخ ْي ًار َو َكفَى اللهُ اْل ُم ْؤ ِمن
َ ) َوَرَّد اللهُ الذ21(
)29(
Caaisha waxay tiri:
“kuweena yihiin kuwaan kula socda?”
Waxay tiri:
“waa labadayda wiil. Xal\!حلXal\”!حل
أم عامر األشهلية/Ummu Caamir Al Ash-haliyah
Al Waaqidii\ الواقديwuxuu bogga saddex boqol shan iyo toban ku yiri:
“Markaasay dumarkii soo baxeen si ay u arkaan nabad qabidda Rasuulka Ilaahay Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam. Markaasay Ummu Caamir Al Ashhaliyah أم عامر األشهليةwaxay tiraahdaa: “waxaa naloo sheegay annagoo kuwa nalaga dilay
349
ku barooranaynna inuu Rasuulka Ilaahay Salla Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa
Sallam soo noqday. Markaasaan soo baxnay oo aan isaga fiiriyay oo aan arkay inuu
cambuur bireed labbisan yahay siday ahayd, markaasaan fiiriyay oo aan iri:
“musiibo kasta mar haddaad adigu nabad qabtid waa wax yar.”
Saxaabiyaddaan qabiilkeeda ahaa Cabdu Al Ash-hal\عبد األشهل.
أم سعد بن معاذ/Ummu Sacad bin Mucaath
Waxaa ayaduna soo baxday hooyada dhashay Sacad bin Mucaathأم سعد بن معاذ, waana
Kabshah bintu Cubayd bin Mucaawiyah bin Balxaarith bin Al Khazraj كبشة بنت عبيد بن
\معاوية بن بلحارث بن الخورج-ayadoo usoo rucleynaysa xagga Rasuulka Ilaahay Sallaa
Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam oo faraskiisa saaran, Sacd bin Mucaathna
سعد بن معاذuu hoggaanka faraskiisa hayo. Markaasuu Sacad سعدwuxuu yiri: “Rasuulka
Ilaahyow: hooyaday!”
Markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa sallam wuxuu
yiri:
""مرحبا بها
“marxaban bihaa!”
oo ah:
“ha usoo dhowaato si waasic ah”.
Markaasay usoo dhowaatay Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa aaalihi
Wa Sallam oo ay si fiican ugu fiirsatay kaddibna ay tiri:
“mar haddaan ku arkay adigoo fiyow musiibadu way na seegtay.”
Markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam uga
tacsiyeeyey wiilkeeda Camr bin Mucaath\عمرو بن معاذ, kaddibna uu yiri:
– أبشري وبشري أهليهم إن قتالهم قد ترافقوا في الجنة جميعا – وهم إثنا عشر رجال،"يا أم سعد
".وقد شفعوا في أهليهم
“yaa Umma Sacd, abshirii wa bash-shirii ahliihim anna qatlaahum qad tarafaquu
fii al jannati jamiican –wa hum ithnaa cashara rajulan-wa qad shufficuu fii ahliihim.”
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
“Ummu Sacdiyeey يا أم سعد, bishaareyso ehelkoodana u bishaaree in ragga laga dilay ay
jannada dhammaan isugu wada yimaadeen oo ay wada joogaan –waana laba iyo toban
nin oo tolkeed laga dilay maalintaas-Ilaahayna ehelkooda ay u shafeeco qaadeen
shafeecadooda wuu aqbalay.”
Waxay tiri:
“raalli ayay ayaan noqonnay Rasuulka Ilaahayow, oo yaa khabarkaas kaddib booyaya?”
Kaddibna waxay tiri:
“Rasuulka Ilaahayow u ducee intay ka tageen.”
Markaasuu Rasuulka Ilaahay Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi Wa Sallam wuxuu
yiri:
350
". واحسن الخلف من خلفوا،"أللهم أذهب حزن قلوبهم واجبر مصيبتهم
“Allaahumma ath-hib xuzna quluubihim wa ajbur musiibatahum, wa axsin al
khalafa man khullifuu.”
Ducada macneheedu waxaa weeye:
“Ilaahayow tiiraanyada qalbigooda ka qaad, dhibaatada ku dhacdayna ka kab, kuway ka
tageenna waxaad beddelkooda siisaa kuwa suuban oo u sama fala.”
Haweenka Ansaarta oo Xamzah\ حمزةu baroortay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu soo ag maray daar ka mid
ah daaraha Ansaarta\ األنصارee Banii Cabdu Al Ash-hal\ بني عبد األشهلiyo Thafar\ظفر,
markaasuu wuxuu ka maqlay boohinta iyo baroorta haweenka oo ay u barooranayaan
ragga laga dilay. Markaasey Sallaa allaahu Calayhi Wasallam indhihiisu ilmeeyeen oo uu
booyay, kaddibna uu yiri:
"."ولكن حمزة البواكي له
"Laakinna Xamzah laa bawaakiya lahu",
oo macnihiisu yahay:
"Laakiin Xamzah حمزةma jiraan haween u booya."
Markaasey markay Sacd bin Mucaath\ سعد بن معاذiyo Usayd bin Xudayr\أسيد بن حضير
xaafadda Banii Cabdu Al Ash-hal بني عبد األشهلkusoo noqdeen ayay waxay haweenkooda
amreen inay intay dhexda xirtaan oo ay tagaan ay adeerka Rasuulka Ilaahay, Sallaa
allaahu Calayhi Wasallam, u booyaan.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu maqlay
boohinta ay Xamzah حمزةu booyayaan ayuu usoo baxay ayagoo albaabka masjidkiisa ku
sugan oo halkaas ku booyaya, wuxuuna yiri:
". فقد آسيتن بأنفسكن،"ارجعوا يرحمكم هللا
"Arjicna yarxamukumu Allaahu, fa qad aasaytinna bi anfusihinna."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Noqda Allaha idiin naxariistee, naftiinna ayaad nagu kabteene."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
351
"Maalintaas ayaa la iska reebay al nawxu oo ah baroor lala qayliyo oo dhabannada la iska
dharbaaxo oo timaha la jiido laguna hadlo waxaan habbooneyn, siday haweenku sameyn
jireen markay qof dhintay u barooranayaan."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, baroortooda maqlay ayuu
wuxuu yiri:
". مروها فلينصرفن. لقديمة،"رحم هللا األنصار! فإن المواسات منهم ما عتمت
"Raxima Allaahu Al Ansaara! Fa inna al muwaasaata minhum maa cattamat, la
qadiimah. Muruuhunna fal yansarifna."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Allaha u naxariisto Ansaarta\ !األنصارOo kabiddoodu sooma daahine, way horreysey oo
fac weyntahay. Ku amra inay guryohooda dib ugu laabtaan."
Dhaqidda seefaha
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilahay, Sallaa allaahu Calayhi Wasallam, markuu gurigiisa iyo ehelkiisa u
yimid wuxuu seeftiisa u dhiibay gabadhiisa Faadhimah\فاطمة, uuna ku yiri:
". ووهللا لقد صدقني اليوم."أغسلي عن هذا دمه يا بنية
"Aghsilii can haathaa damahu yaa bunayyata. Wa waAllaahi la qad sadaqanii al
yawma",
oo macnihiisu yahay:
"Seeftaan ka dhaq dhiigga ku yaalla gabdhayda yarey! Oo wa Allaahi\ وهللاseeftaanu
manta way sugnaatay."
Markaasuu Calii bin Abii Dhaalib\ علي بن أبي طالبisaguna seeftiisa u dhiibay, uuna yiri:
". فوهللا لقد صدقني اليوم، فاغسلي عنه دمه،"وهذا أيضا
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Midkaanna sidoo kale oo dhiigga ku yaalla ka dhaq, oo maanta way sugnaatay."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."إلن كنت صدقت القتال لقد صدق معك سهل بن حنيف وأبودجانة
"La'in kunta sadaqta al qitaala la qad sadaqa macaka Sahlu bin Xunayf wa Abaa
Dujaanah." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
352
"Haddaad maanta xoog u dagaallanatay waxaa ayaguna xoog kuula dagaallamay Sahl bin
Xunayf سهل بن حنيفiyo Abuu Dujaanah\أبودجانة."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa la ii wariyay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uu Calii
bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالبku yiri:
"."اليصيب المشركون منا مثلها حتى يفتح هللا علينا
"Laa yusiibu al mushrikuuna minaa mithlahaa xattaa yaftaxi Allaahu calaynaa",
oo macnihiisu yahay:
"Noo geysan mayaan gaaladu wax taas la mid ah ilaa uu Ilahay annaga libta naga siiyo."
Seeftiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, Thuu Al Faqaar\ذوالفقار
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Seeftaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa la oran jira Thuu
Al Faqaar\ ذوالفقار." Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Waxaa seeftaas Thuu Al Faqaar\ ذوالفقارloogu bixiyey isagoo dhex ku lahaa melo usoo
kuusan sida lafa xiriirka ee dhabarka oo kale, oo faqar\ فقرwaxaa la yiraahdaa lafaha
xiriirka dhabarka middoodba. Seeftaan ayaana ugu caan san seefihiisa Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, waana isla seefta uu Maalinta Uxud\ يوم أحدku riyooday.
Al Asmacii\ األسمعيwuxuu yiri:
"Waxaan usoo galay Al Rashiid\الرشيد, waana Khaliifka Cabbaasiga ah ee Haaruun Al
Rashiid\هارون الرشيد, markaasuu wuxuu yiri:
"Ma idin tusaa seefta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Thaa Al
Faqaar\"?ذا الفقار
Waxaan niri:
"Haa!"
Markaasuu keenay, weligayna hore uma arag seef ka qurxoon. Marka dhinac loo dhigana
waxaa laga tiriyay toddoba faqaraat."
Riwaayad kalena Al Asmacii\ األسمعيwuxuu ku yiri:
"Maalin ayuu Al Rashiidu\ الرشيدwuxuu keenay Thaa Al Faqaar\ذوالفقار. Markaasuu ii
oggolaaday inaan dhunkado. Markaasaan dhunkaday. Markaasaan aniga iyo ragga kaloo
goob joogga ahaa waxaan isku khilaafnay inta faqaro uu ku taalla: ma toddoba iyo toban
baa mase sideed iyo toban?"
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu seeftaan yeeshay Maalinta
Badar\يوم بدر, oo uu ka qaatay maalka gaalada laga furtay, waxaana lahaan jiray Al Caasii
bin Munabbih\ العاصي بن منبهoo isagoo gaal ah Badar\ بدرlagu dilay.
353
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dabadiisna wuxuu u wareegay
khulafada Cabbaasiyyinta, waxaana la yiri inuu asalkiisu ahaa bir laga helay Kacbada
agteeda ayadoo ku duugan, oo markaas seeftaan laga sameeyey.
Seeftaan kama uusan tegi jirin Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo
xarbi kasta oo uu galo wuu watay, sababtuna tahay inuu Maalinta Badar\ يوم بدرmalag (la
yiraahdo Ridwaan\ )رضوانuu Samada kaga dhawaaqay:
"Seefi ma jirto aan ahayn Thuu Al Faqaar\ ذوالفقار, ninna ma jiro aan Calii\ عليahayn."
Seeftaas meesha gacanta lagu qabto iyo darafteedaba iyo inta gacanta ka sarreysa oo
suunkeeda la suro, iyo suunkeedaba iyo galkeeda salkiisaba waxay wada samaysnaayeen
qalin."
Duullaanka Xamraa'u Al Asad\حمراء األسد
Al Azraqii\ األزرقيwuxuu yiri:
"Al Waaqidii\ الواقديwuxuu wariyay inay madaxda Ansaartu\ األنصارhabeenkaas Uxud\أحد
dhammaatay oo ay axadi soo geleyso albaabka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi
Wasallam, ku baryeen, cabsi ay ka qabaan inuu cadwgu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, kusoo rogaal celiyo.
Markaasuu markuu waaga axadi dillaacay oo uu Bilaal \ باللsalaadda u aathaamay ayaa
waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid Cabdu Allaahi ibnu
Camr Al Muzanii\عبد هللا إبن عمر المزني, wuxuuna u sheegay inuu isagoo degmada ehelkiisa
kasoo noqday markuu marayo meesha la yiraahdo Malal\ملل, oo Al Madiinah\ المينةu
dhow, uu arkay Quraysh\ قريشoo halkaas degtay.
Markaasuu wuxuu maqlay ayagoo leh:
"Waxba ma aydnaan suubin, oo ragga xooggooda ayaad jebiseen oo keli ah, kaddibna aad
ka tagteen adinkoo aan wada layn oo aan xididdada u wada siibin. Waxaana u haray
madax inta uruurisa ay idinla dagaallamayaan. Marka noqda oo aan xididdada usoo
siibno inta hartaye."
Markaasuu Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن أميةka diiday, uuna yiri:
"Ha yeelina, oo raggu wuu caraysan yahay, oo waxaan ka baqayaa inay isu kii
uruursdaan ayaga iyo inta Al Aws\ األوسiyo Al Khazraj\ الخزرجka hartay. Marka dalkiinna
dib ugu laabta oo adinkaa hadda libta sida. Kamana amni haysto in haddaad noqotaan aan
la idinka adkaan."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
ولو رجعوا لكانو، والذي نفسي بيده لقد سومت لهم الحجارة."أرشدهم صفوان وما كان برشيد
".كأمس الذاهب
354
"Arshadahum Safwaanu wa maa kaana bi rashiidin. Wa Allathii nafsii bi Yadihi
laqad suwwimat lahumu al xijaaratu, wa law rajacuu lakaanuu ka amsi al ththaahibi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Talo fiican ayuu Safwaan siiyey, isaguna ma hanuunsana. Waxaan ku dhaartay Midkay
naftaydu Gacantiisa ku jirto ee dhagaxdii Samada looga soo daadin lahaa dhagax walba
ninkuu ku dhici lahaa oo dilayo magaciisa ayaa lagu dhigay. Hadday soo noqon
lahaayeenna waxay noqon lahaayeen sida shalayda tagtay, oo aan maanta jirin weeye oo
la wada dili lahaa."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u yeeray Abuu
Bakar\ ابوبكرiyo Cumar\ عمرoo uu u sheegay wuxuu ninka Muzaynah\ مزينةu dhashay u
sheegay.
Markaasey waxay labadooduba yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, cadawga ka daba tag oo yeeyan
caruurteenna usoo gelin."
Markaasuu markuu salaadda subax tukaday oo kasoo jeestay ayuu Bilaal\ باللdadka ugu
dhawaaqay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ugu yeerayo inay
cadawgooda daba galaan. Markaasey muslimiintu hubkooda qaateen, dhaawacyada ku
yaalla kama ayan sheegan. Banii Salamah\ بني سلمةkeligeed ayaa afartan nin laga
dhaawacay.
Al Dhufaylu bin Al Nnucmaanu\ الطفيل بن النعمانwaxaa ku tiillay saddex iyo toban
dhaawac. Khiraash bin Al Simmah\ خراش بن السمةtoban dhaawac. Qudhbah bin
Caamir\ قطبة بن عامرsagaal. Kacb bin Maalik\ كعب بن مالكdhawr iyo toban."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasey maalinta ku xigta Maalinta Uxud\ يوم أحدoo ay bisha Shawwaal\ شوالka
gudbeen lix iyo toban habeen, ayuu nin uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, soo diray uu dadka ugu dhawaaqay oo ugu yeeray raad raaca iyo daba galka
cadawga, wuxuuna yiri:
"Nana raaci mayo qof aan shalay goob joog nagala ahayn Uxud\\أحد."
Markaasaa waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la hadlay Jaabir
bin Cabdu Allaahi bin Camr bin Xaraam جابر بن عبد هللا بن عمرو بن حرامoo yiri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, aabahay ayaa shalay igu reebay
toddoba gabdhood oo walaalahay ah oo igu yiri:
"maandhow uma habboona aniga iyo adigaba inaan haweenkaan ka tagno ayadoo uusan
nin la joogin. Adigana intaan kuu diro inaad Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, jihaad la gasho anigu jihaad ka hari mayo, ee walaalahaa la joog."
Markaasaan ayaga ku haray."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u oggolaaday inuu
raaco. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu cadawga u daba galay
355
cabsi uu cadawga cabsiinayo iyo inuu gaaro warka inuu soo daba socdo, ayna markaas
xoog ku maleeyaan oo ayan waxa ku dhacay uusan cadawgooda ka itaal darrayn."
Siday muslimiintu hiilka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ugu
keceen
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Nin asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka mid ah, una
dhashay Banii Cabdu Al Ash-hal\بني عبد األشهل, oo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasalam, kala qayb galay Uxud\ أحدayaa wuxuu yiri:
"Waxaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, goob joog kala ahaa
Uxud\أحد, aniga iyo walaalkayga ila dhashay. Markaasaan dagaalka kasoo noqonnay
annagoo labadeennuba aan dhaawac nahay. Markaasuu markuu mu'athanka (Bilaal \)بالل
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dadka ugu yeeray cadawga daba
galkiisa, ayaan waxaan walaalkay ku iri ama uu isagu igu yiri:
"Ma waxaa na dhaafaya duullaan aan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, la galno?"
Wa Allaahi\ وهللاinaanan lahayn daabad aan fuulno, waxaana nagu yiillay dhaawacyo
culus. Markaasaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, raacnay,
aniguuna dhaawacaygu ka yaraa kiisa. Markaasaan markuu xanuun la socon waayo ayaan
tunka ku qaadaa. Sidaas ayaan u soconnay ilaa aan ka gaarnay meeshay muslimiintu ka
gaareen."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu qaatay isla calankii
Uxud\ أحدoo aan weli gunuddiisa la furin, markaasuu Calii\ عليu dhiibay, waxaa kaloo la
yiri inuu u dhiibay Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق. Markaasuu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, faraskiisa fuulay isagoo dhaawac ah. Markaasuu wuxuu diray saddex
nin oo Aslam\ أسلمu dhashay oo ilaalo ah oo cadawga raadkiisa raaca.
Markaasey laba ka mid ahi waxay cadawga uga daba tageen Xamraa'u Al Asad حمراء
\األسد, ayagoo ku tashanaya inay Al Madiinah\ المدينةku noqdaan, Safwaanna\ صفوانuu ka
reebayo.
Markaasey labada nin arkeen o ay dileen, kaddibna ay xagga Makkah\ مكةaadeen.
Rasuulka Ilaahyna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu soo socday, waxaanna dariiqa
tusayey Thaabit bin Al Daxxaak bin Thaclabah bin Al Khazraj ثابت بن الضحاك بن ثعلبة بن
\الخزرج, ilaa uu ka yimaado oo ka dego Xamraa'u Al Asad حمراء األسد.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu arkay labadii nin oo la dilay
maydkooda oo uu markaas qabri ku wada duugay."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu xilka Al Madiinah\ المدينةu
dhiibay ibnu Ummu Maktuum\إبن أم مكتوم."
356
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Xamraa'u Al Asad حمراء
األسدjoogay isniin iyo talaado iyo arbaco, kaddibna Al Madiinah\ المدينةayuu kusoo
noqday."
Xamraa'u Al Asadحمراء األسد
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri:
"Xamraa'u Al Asad حمراء األسدwaa buur guduudan oo Al Madiinah\ المدينةkoofur ka jirta,
una jirta labaatan kiiloomitir. Markaad Thii Xulayfah\ ذي الحليفة-oo maanta Abyaar
Calii\ أبيار عليla yiraahdo oo Xajka iyo Cumrada\ عمرةlooga ixraamto- ka baxdid adigoo
Makkah\ مكةu socda Xamraa'u Al Asad حمراء األسدwaxaad ka arkaysaa xagga koofur oo
adiga iyo ayada uma dhexeeyo waxa muuqda waxaan ahayn "Xamraa'u Naml \"حمراء النمل
oo dariiqa u dhow."
Arrinka Macbad Al Khuzaacii\معبد الخزاعي
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo maray Cabdu Allaahi
bin Abii Bakar Macbadu bin Abii Macbad Al Khuzaacii عبد هللا بن أبي بكر معب\ بن أبي معبد
\الخزاعي. Qabiilka Khuzaacana\ خزاعةwaxay ahaayeen, waana kuwooda muslinka ah iyo
kuwooda gaalada ahba, kuwa u naseexeeya Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, waxayna degaan gobolka Tihaama\تهامة, isagayna la jireen, waxna kama qarin
jirin wixii halkaas ka dhaca. Maalintaasna Macbad waa gaal.
Markaasuu wuxuu yiri:
"Muxaddow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wa Allaahi\ وهللاwaxa kugu dhacay
wa nala weyn yihiin oo aan ka xumaannay, waxaanna jecleyn inuu Ilaahay adiga libta ku
siiyo."
Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu soo aaday
Xamraa'u Al Asadحمراء األسد. Markaasuu Macbad\ معبدsoo baxay, oo Al Rawxaa'\الروحاء
kula kulmay Abuu Sufyaan bin Xarb\ أبوسفيان بن حربiyo inta la socota ayagoo
go'aansaday inay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa dib
ugu soo noqdaan, waxayna yirahdeen:
"Waxaan dilnay geesiyada asxaabtiisa iyo madaxdooda iyo taliyayaalkooda. Miyaan
hadaba noqonnaa annagoo aan xididada u siibin? Intooda hartay ayaan ku rogaal
celineynnaa oo aan kasoo jeesaneynnaa."
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانmarkuu Macbad\ معبدarkay ayuu wuxuu yiri:
"Macbadow\معبد, bal warran."
Wuxuu yiri:
"Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuu soo baxay isagoo ay la
socdaan ciidan aanan isagoo kale hore u arag, raadkiinnuuna kusoo joogaa oo adinkuu
idin doonayaa, wayna idiin ciishoonyihiin, waxaana soo raacay raggii ka haray
maalintaad kulanteen, wayna ka shallaayeen waxay sameeyeen. Waxayna idiin qabaan
xanaaq aanan isagoo kale arag."
357
Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu yiri:
"War is jir oo maxaad leedahay!"
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan u arag inaad meeshaan ka guuri kartaan jeer aad aragtid
fardohooda oo wayba idin soo hayaan."
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاwaxaan goosannay inaan ku rogaal celinno, si aan inta hartay xididada
ugu siibno." Wuxuu yiri:
"Taas anigaa kaa reebay, oo wa Allaahi وهللاwaxaana taas igu xambaaray inaan ku
iraahdo waxaan soo arkay, oo gabay ayaanba ka tiriyey."
Wuxuu yiri:
"gabayga ii sheeg."
Markaasuu gabay u tiriyey. Markase Makkah\ مكةku laabteen."
Ibnu Xajar\ إبن حجرwuxuu ibnu Cabbaas\ إبن عباسka wariyay inuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calyhi Wasallam, yiri:
"."إن أبا سفيان قد أصاب منكم طرفا وقذف هللا في قلبه الرعب
"Inna Abaa Sufyaana qad asaaba minkum dharafan wa qathafa Allaahu fii qalbihi
al rrucba." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Abaa Sufyaan\ أبوسفيانkoox rag ayuu idinka dilay, markaasuu Ilaahay qalbigiisa
argagax, waa cabsi weyne, ku riday."
Dhanbaalka Abuu Sufyaan\ أبوسفيانee Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwaxaa kaloo soo maray safar u dhashay Cabda Al Qays \عبد قيس.
Markaasuu wuxuu ku yiri:
"Xaggee u socotaan?"
Waxay yiraahdeen:
"Waxaan u soconnaa Al Madiinah\المدينة."
Wuxuu yiri:
"Maxaadna ka dooneysaan?"
Waxay yiraahdeen:
"Waxaan kasoo gadaneynnaa cunno (timir)."
Wuxuu yiri:
"Muxamad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ma iga gaarsiineysaan dhanbaal
haddaan idiinku dhiibo? Haddaad gaarsiisaanna waxaan berrito middaan idiinkusoo
qaadayaa zabiib oo aan Cukaath\( عكاظsuuqa sanadkiiba mar ay Carabtu isugu imaan
358
jirtay oo soddon kiiloomitir Al Dhaa'if\ الطائفka xigta xagga waqooyi/bari) idinku
siinayaa!"
Waxay yiraahdeen:
"Waa yahay."
Wuxuu yiri:
"Markaad u tagtaan waxaad u sheegtaan inaan go'aansannay inaan kusoo duulno isaga,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo asxaabtiisa, si aan inta ka hartay xididada ugu
siibno."
Markaasuu safarkaasu wuxuu soo maray Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oo Xamraa'u Al Asad\ حمراء األسدku sugan oo ay markaas warka Abuu
Sufyaan\ أبوسفيانu sheegeen. Markaasuu Sallaa Allahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
"."حسبنا هللا ونعم الوكيل
"Xasbunaa Allaahu wa nicma Al Wakiilu",
oo macnihiisu yahay:
"Annaga Ilaahay ayaa nagu filan, waana Wakiil la talo saarto oo nicmo leh."
Dilidda Abii Cazzah\أبوعزة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, intuu halkaas ku sugnaa iyo ka hor
intuusan Al Madiinah\ المينةusoo noqon wuxuu gacanta ku dhigay Mucaawiyah bin Al
Mughiirah bin Al Caas bin Umayyah bin Cabdu Shams معاوية بن المغيرة بن العاص بن أمية بن
\عبد شمس, ahna awoowaha Cabdu Al Malik bin Marwaan\ عبد الملك بن مروانoo wuxuu
dhalay hooyadiis Caa'ishah bintu Mucaawiyah\عائشة بنت المغيرة.
Wuxuu kaloo Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam isaga gacanta ku dhigay Abuu Cazzah Al
Jumaxii\أبوعزة الجمحي, oo uu Rasuulka Ilaahy, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Maalinta
Badar\ يوم بدرqafaalay kaddibna uu sii dayn ku mannaystay. Markaasuu wuxuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku yiri:
"Rasuulka Ilaahayow i sii daa."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
". "خدعت محمدا مرتين! أضرب عنقه يا زبير:"وهللا ال تمسح عارضيك بمكة بعدها وتقول
"WaAllaahi laa tamsaxu caaridayka bi Makkata bacdahaa wa taquulu: "khadactu
Muxamadan marratayni! Adrib cunuqaha yaa Zubayru."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Wa Allaahi\ وهللاinaadan intaad Makkah\ مكةlabadaada hareed salaaxdid oranayn:
"Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, laba goor ayaan khayaanay.
Zubayrow\ زبيرqoorta ka goo."
Markaasuu ka gooyey."
359
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri: "Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri:
". أضرب عنقه يا عاصم بن ثابت."أن المؤمن ال يلدغ من حجر مرتين
"Inna al mu'mina laa yuldaghu min xujrin marratayni. Adrib cunuqahu yaa
Caasimu bin Thaabit." Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Mu'minka laba goor isla god halaq kama qaniino. Qoorta ka goo Caasimu bin Thaabitow
عاصم بن ثابت." Markaasuu ka gooyey."
Dilidda Mucaawiyah bin Al Mughiirah\معاوية بن المغيرة
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Waxaa la yiri inay Zayd bin Xaarithah\ زيد بن حارثةiyo Cammaar bin Yaasir\عمار بن ياسر
dileen Mucaawiyah bin Al Mughiirah\ معاوية بن المغيرةXamraa'u Al Asad\حمراء األسد
dabadeed.
Ninkaanu wuxuu magangelyo weydiistay Cuthmaan bin Caffaan\ عثمان بن عفانoo
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam amni u weydiiyey oo uu siiyey, kuna
xiray shardiga ah inuu amni leeyahay saddex maalmood oo haddii saddexdaas maalmood
kaddib la helo la dili doono.
Markaasuu saddexdii maalmood dhaafay oo uu kaddibna dhuuntay. Markaasuu Nabigu,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, labadoodaas ku yiri:
"."إنكما ستجدونه بموضع كذا و كذا
"innakumaa sa tajiduunahu bi mawdici kathaa wa kathaa",
oo macnihiisu yahay:
"Labadiinnu waxaad ka heleysaan meel hebla iyo hebla."
Markaasey meeshii ka heleen o ay dileen."
Arrinka Cabdu Allaahi bin Ubayya\ عبد هللا بن أبيintaas dabadeed
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولwuxuu maalin walba oo jimce
ah ku lahaa maqaam aan la inkiri karin, isagana sharaf u ahayd iyo tolkiisba. Tolkiisna
wuxuu u ahaa madax. Maqaamkaas uu lahaa wuxuu ahaa sidatan.
Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalinta jimce fariisto
isago u khudbeynaya dadka , ayuu masjidka dadka dhex istaagaa oo uu yiraahdaa:
"Dadow, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa kanaa oo dhexdiinna
jooga, oo Ilaahay wuu idinku karaameeyey, idinkuna xoojiyay. Marka u gargaara oo
daafaca, oo hadalkiisa maqla oo adeeca."
Kaddibna wuu fariistaa.
360
Markaasuu Maalinta Uxud\ يوم أحدwuxuu falay uu falay oo uu ragga lasoo noqday.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Xamraa'u Al
sad\ حمراء األسدkasoo noqday oo salaadda jimce masjidka la isugu yimid ayuu u istagay
inuu yiraahdo wuxuu oran jiray.
Markaasey muslimiintu dharkuu xirnaa hareeraha uga dhegeen oo ay ku yiraahdeen:
"Fariiso cadawga Ilaahayow, oo ma mudnid inaad taas tiraahdee, kaddib markaad fashay
waxaad fashay."
Markaasu masjidka ka baxay isagoo ragga luqumohooda ka kor tillabsanaya lehna:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaabad mooddaa inaan wax xun iri oo laga xumaado. Waxaanna u
istaagay inaan amarkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xoojiyo."
Markaasaa waxaa albaabka masjidka kula kulmay nin Ansaarta\ األنصارka mid ah oo ku
yiri:
"Maxaad leedahay oo is ilaali!"
Wuxuu yiri:
"Waxaan u kacay inaan amarkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xoojiyo, markaasay
rag asxaabtiisa ahi igu soo boodeen oo ay i jiideen oo i dhibaateeyeen sidii anigoo iri
hadal laga xumaado. Waxaanna u kacay inaan amarkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, xoojiyo."
Wuxuu yiri:
"War hoy is ilaali! Noqo Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ilaahay
dambi dhaafid ha kuu weydiiyee."
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاinaanan dooneyn inuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dambi dhaafid
ii weydiiyo."
Maalinta Uxud\ أحدwaxay ahayd maalin imtixaan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Maalinta Uxud\ أحدwaxay ahayd maalin imtixaan iyo musiibo iyo kala soocid. Ilaahay
wuxuu ku imtixaanay muslimiinta, wuxuuna imtixaanay munaafaqiinta oo iimaanka
afafkooda ka muujin jiray, isagoo gaalnimo qalbiga ku qarsanaya. Waxayna ahayd
maalin uu Ilaahay ku karaameeyey kuwuu doonay inuu shahiidnimo ku karaameeyo oo
dadka Isaga u hoggaansan ka mid ah."
Buurta Jabalu Uxud\جبل أحد
Doktoor Muxammas Ilyaas Cabdu Al Ghanii\ د\محمد إلياس عبد المغنيwuxuu yiri:
"Jabalu Uxud\جبل أحد
wuxuu ku jiraa xuduudka Xaramka Al Madiinah Al
Munawwarah\حرم المدينة المنورة, ugana yaalla xagga waqooyiga, una dadban yahay qorrax
kasoo bax ilaa qorrax u dhac. Wuxuuna leeyahay madax badan iyo meelo korreeya oo
kala duwan. Waxaana taga dariiqa Al Malik Fahd bin Cabdu Al caziiz الملك فهد بن عبد
\ العزيزoo ka baxa Masjidka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo sharafta leh.
Buurtu waxay Masjidka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u jirtaa afar
361
kiiloomitir. Dhererkeedu waa inta u dhexeysa afar iyo rubuc ilaa toddoba kiiloomitir.
Ballaciisuna waa inta u dhexeysa hal ilaa saddex kiiloomitir. Fiidda buurtu waxay dhulka
ka korreysaa saddex boqol oo mitir, baddana hal kiiloomitir. Wareeggeeduna waa sagaal
iyo toban kiiloomitir. Muslim\ مسلمwuxuu wariyay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, yiri:
"."إن أحدا جبل يحبنا ونحبه
"Inna Uxudan jabalun yuxibbunaa wa nuxibbuhu",
oo macnihiisu yahay:
"Uxud\ أحدwaa buur na jecel, annaguna aan jecelnahay."
Buurta Jabalu Caynayn/Jabalu Al Rrumaati\جبل عينين\جبل الرماة
Doktoor Muxammas Ilyaas Cabdu Al Ghanii\ د\محمد إلياس عبد المغنيwuxuu yiri:
"Jabalu Al Rrumaati جبل الرماةwaa buur guduudan oo qubuuraha shuhadada xagga koofur
ka xigta, waadiga Qanaat\ قناةdhiniciisa. Wuxuu buurta Uxud\ أحدu jiraa hal kiiloomitir.
Dhererkiisu waa boqol iyo shan iyo toddobaatan mitir. Ballaciisu waa shan iyo konton
mitir. Wuxuu dhulka kor uga kacnas yahay labaatan mitir. Wareeggiisu waa saddex boqol
iyo sideetan mitir. Wuxuuna xabaalaha shuhadada u jiraa shan iyo konton mitir."
Quraanka Uxud\ أحدkasoo degay Uxud\أحد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ilaahay Tabaaraka wa Tacaalaa\ هللا تبارك وتعالىQuraankuu kasoo dejiyay Maalinta
Uxud\ يوم أحدwaxay ahaayeen lixdan Aayadood ee Suuratu Aali Cimraana\سورة آل عمران,
oo sifaynaya xaaladda muslimiinta, laguna canaananayo kuwa ayaga ka mid oo la
canaananayo. Ilaahay Tabaarka wa Tacaalaa\ هللا تبارك وتعالىwuxuu Nabigiisa, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ku yiri:
ِ ِ َت طَائِفَت
ِ
ِ َّ ِ ِ ِ ِ
ِ
ِ ْ ت ِمن أ
َن
ْ ) إِ ْذ َه َّم424( يم
ْ ان م ْن ُك ْم أ
ْ َ َوِا ْذ َغ َد ْو
َ َهل َك تَُب ِّوئُ اْل ُم ْؤ ِمن
ٌ ين َمقَاع َد لْلقتَال َواللهُ َسميعٌ َعل
ِ َّ
َّ
َّ ِ
َّ
َّ
َص َرُك ُم اللهُ بَِب ْد ٍر َوأ َْنتُ ْم أَذلةٌ فَاتَّقُوا الله
َ تَ ْف َش ََل َواللهُ َولِيُّهُ َما َو َعلَى الله َفْل َيتََو َّك ِل اْل ُم ْؤ ِمُن
َ ) َولَقَ ْد َن422( ون
ِ ِ
ِ ٍ
ِ
ِ ) إِ ْذ تَقُو ُل لِْلمؤ ِمنِين أَلَن ي ْك ِفي ُكم أ423( لَعلَّ ُكم تَ ْش ُكرون
ين
ْ ْ َ َ ْ َ ُْ
َ َِن ُيم َّد ُك ْم َرُّب ُك ْم بِثَ ََلثَة آ َََلف م َن اْل َم ََلئ َكة ُم ْن َزل
َ ُ
ْ َ
ٍ ) بلَى إِن تَصبِروا وتَتَّقُوا ويأْتُو ُكم ِمن فَوِرِهم ه َذا يمِد ْد ُكم رُّب ُكم بِ َخمس ِة آ َََل421(
ف ِم َن اْل َم ََلئِ َك ِة
َ
َْ
ْ َ ْ ُْ َ ْ ْ ْ ْ ََ
َ ُ ْ ْ
ِ ْ َ) وما جعلَه اللَّه إِ ََّل ب ْشرى لَ ُكم ولِت429( مس ِّو ِمين
ِ ص ُر إِ ََّل ِم ْن ِع ْنِد اللَّ ِه اْل َع ِز
َّ وب ُك ْم بِ ِه َو َما
يز
ُ ُط َمئ َّن ُقل
َ َُ
ْ الن
َ ُ ُ ُ ََ ََ
َ ْ
ِ
ِ
َِّ ِ
ِ
ِِ
) لَ ْي َس لَ َك ِم َن ْاْل َْم ِر427( ين
َ ِين َكفَُروا أ َْو َي ْكبِتَهُ ْم فََي ْن َقلُبوا َخائب
َ ) ل َي ْقطَ َع طَ َرفًا م َن الذ421( اْل َحكيم
ِ ) ولِلَّ ِه ما ِفي الس428( َشيء أَو يتُوب علَْي ِهم أَو يع ِّذبهم فَِإَّنهم ظَالِمون
ِ ات و َما ِفي ْاْل َْر
ض َي ْغ ِف ُر
َ ُ
ُْ ُْ َ َ ُ ْ ْ َ َ َ ْ ٌ ْ
َ
َ َ
َ َّم َاو
ِ
ِ
َّ
)425( يم
ُ اء َوُي َع ِّذ
ُ ب َم ْن َي َش
ُ ل َم ْن َي َش
ٌ ُاء َواللهُ َغف
ٌ ور َرح
362
"Wa ith ghadawta min ahlika tubawwi'u al mu'miniina maqaacida lilqitaali
waAllaahu Samicun Caliimun(121)Ith hammat dhaa'ifataani an tafshalaa
waAllaahu waliyyuhumaa wa calaa Allaahi falyatawakkali al mu'minuuna(122)Wa
laqad nasarakumu Allaahu bi Badrin wa antum athillatun fa ittaquu Allaaha
lacallakum tashkuruuna(123)Ith taquulu lil mu'miniina alan yakfiyakum an
yumaddakum Rabbukum bi thalaathati aalaafin mina al malaa'ikati
munzaliina(124)Balaa in tasbiruu wa tattaquu wa ya'tuukum mmin fawrihim
haathaa yumdidkum Rabbukum bi khamsati aalaafin mmina al malaa'ikati
musawwamiina(125)Wa maa jacalahu Allaahu illaa bushraa lakum wa li
tadhma'inna quluubukum bihi wa maa al nnasru illaa min cindu Allaahi Al Caziizi
Al Xakiimi(126)Li yaqdhaca dharafan mmina allathiina kafaruu aw yakbitahum fa
yanqalibuu khaa'ibiina(127)Laysa laka mina al amri shay'un aw yatuuba calayhim
aw yucath-thibahum fa innahum thaalimuuna(128)Wa Lillaahi maa fii Al
Ssamaawaati wa maa fii al ardi yaghfiru liman yashaa'u wa yucath-thibu man
yashaa'u wa Allaahu Ghafuurun Rraxiimun(129)."
Waana Aayadaha boqol iyo kow iyo labaatan ilaa sagaal iyo labaatan ee Suurati Aaali
Cimraana\ سورة آل عمرانoo macnohoodu yahay:
"Xusuuso markaad ehelkaaga ka jarmaadday, oo al ghadwu waa bixidda inta u dhexeysa
markuu waagu dillaaco ilaa qorraxdu kasoo baxdo, siduu Al Waafii fii Sharxi Al
Arbaciina Al Nawawiyyah\ الوافي في شرح األربعين النوويةbogga boqol iyo laba iyo
toddobaatan ugu sharxay, adigoo mu'miniinta u diyaarinaya fariisimo ay ka
dagaallamaan. Ilaahayna waa Midka wax walbana maqla, wax walbana og(121)Markay
laba kooxood oo idinka mid ahi ku hammiyeen inay fashilaan oo dagaalka ka noqdaan,
Ilaahay ayaana ah Waligooda ilaalinaya oo u gargaaraya. Labadaas kooxoodna waxay
ahaayeen Banuu Salimah\ بنو سلمةoo Al Khazraj\ الخزرجka mid ah iyo Banuu
Xaarithah\ بنوحارثةoo Al Aws\ األوسka mid ah oo ciidanka labadiisa baal ahaa. Markaasay
markuu Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولsaddexda boqol oo
munaafaqiinta la noqday ayay ayaguna waxay ku hammiyeen inay dib ula noqdaan.
Markaasuu Ilaahay ka celiyay oo ilaaliyay, oo ayan noqon, taasoo nicmo weyn u ahayd.
Mu'miniintuna Ilaahay ha talo saartaan(122)Ilaahay wuxuu idiinku gargaray oo uu libta
idin siiyey Badar adinkoo dullaysan oo itaal daran. Marka Ilaahay ka dhawrsada,
markaasaad waxaa dhici karta inaad shukridaane(123)Markaad ku lahayd mu'miniinta,
waana Maalinta Badar\يوم بدر: "Soo idinkuma filna inuu Ilaahay idiinku gurmaday oo
ciidankiinna ku xoojiyay saddex kun oo malaa'igta ka mid ah oo Samada kasoo
degaya?"(124)Waana idinku filan yihiin. Marka haddaad sabirtaan oo aad Ilaahay ka
dhawrsataan, waxayna idiinku imanayaan si degdeg ah durbadiiba. Kaasaana ah xoojinta
iyo gurmadka Rabbigiin oo shan kun oo malaa'igta ka mid ah oo calaamadaysan.
Markaasey Maalinta Badar يوم بدرsabreen oo ay Ilaahay ka dhawrsadeen, markaasuu
shantaas kun oo malag ku xoojiyay. Al Xasan\ الحسنwuxuu yiri: "Shantas kun oo malag
waa gaashaanka mu'miniinta ilaa Maalinta Qiyaame."((125)Kamana uusan dhigin
ballankaas iyo xoojintaas waxaan ahayn bishaaradiinna mooyee iyo si ay quluubtiinnu
ugu xasisho. Guushuna meel kale kama timaaddo meel aan ahayn Ilaahayga ah Al
Caziizu Al Xakiimu\(العزيز الحكيم126)Si uu u halaago koox ka mid ah kuwa gaaloobay
ama uu jebiyo oo ay markaas gaddoomaan ayagoo hungoobay oo waxay u yimaadeen aan
waxba ka helin(127)Aamarka waxba kuma lihid oo Ilaahay hadduu doono tawbaddooda
363
wuu aqbali, hadduu doonana wuu cathaabayaa
maxaa yeelay ayagu waa
daallimiin(128)."Ilaahay wuxuu leeyahay inta ku jirta Samaawaadka dhexdooda iyo inta
ku jirta arliga dhexdiia. Cidduu doono wuu u dambi dhaafaa, tuu doonana wuu cathaabaa.
Ilaahayna waa Ghafuur Raxiim ah\(غفور رحيم129)."
Iska reebidda ribada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna wuxuu Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاyiri:
ِ
َِّ
َّ َّ
َّ ) ) َواتَّقُوا436( ون
الن َار الَّتِي
ِّ َمُنوا ََل تَْأ ُكلُوا
ْ الرَبا أ
َ ض
َ َض َعافًا ُم
َ اعفَةً َواتَّقُوا اللهَ لَ َعل ُك ْم تُْفل ُح
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
ِ ِ ْ ُع َّد
ِأ
)434( ين
َ ت لْل َكاف ِر
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu laa ta'kuluu al rribaa adcaafan mudaacafatan
wa ittaquu Allaaha lacallakum tuflixuuna(130)Wa ittaquu al nnaara allatii uciddat
lilkaafiriina(131)."
Waana labada Aayadood ee boqol iyo soddon iyo soddon iyo kow ee Aali Cimraana سورة
\ آل عمرانoo uu macnohoodu yahay:
"Kuwiinna rumeeyeyow ha cunina ribada, ahna faa'iidada iyo dulsaarka bangiyada iyo
ciddii wax amaahisa oo qaadataba ama bixisa, laablaab la laablaabay, Ilaahayna ka
dhawrsada, markaasaad mudan tihiin inaad liibaantaane(130)Waxaadna ka baqdaan
naarta loo diyaariyay gaalada(131)."
Ku boorrinta adeecidda
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
ٍ
ِ ِ
ِ
َّ َ الرس
َّ
ات
ُ َّم َو
ُ ) َو َس ِارُعوا إِلَى َم ْغف َ ٍرة م ْن َرِّب ُك ْم َو َجَّنة َع ْر432( ون
َ ول لَ َعل ُك ْم تُْر َح ُم
ُ َّ يعوا اللهَ َو
ُ َوأَط
َ ضهَا الس
ِ
ِِ
ِ َّ اء والض
ِ َّ ) الَِّذين ي ْن ِفقُون ِفي الس433( ت لِْلمتَِّقين
ِ
ين َع ِن
ُ َو ْاْل َْر
َ ين اْل َغ ْيظَ َواْل َعاف
َ َّراء َواْل َكاظم
َ ُ َ
َ ُ ْ ض أُع َّد
َ َّر
ِ
َِّ
ِِ
َّ
ِ الن
َّ
ُّ اس َواللَّهُ ُي ِح
استَ ْغفَُروا
َ ) َوالذ431( ين
َ ب اْل ُم ْحسن
ْ َين إِ َذا فَ َعلُوا فَاح َشةً أ َْو ظَلَ ُموا أ َْنفُ َسهُ ْم َذ َك ُروا اللهَ ف
ِ
ِ
ِ
َّ َّ
ُّ ِ
ٌاؤ ُه ْم َم ْغ ِف َرة
َ ل ُذُنوبِ ِه ْم َو َم ْن َي ْغف ُر الذُن
َ وب إَِل اللهُ َولَ ْم ُيص ُّروا َعلَى َما فَ َعلُوا َو ُه ْم َي ْعلَ ُم
ُ ) أُولَئ َك َج َز439( ون
ِِ
ِِ
ِ
ِ
)431( ين
ٌ ِم ْن َرِّب ِه ْم َو َجَّن
ْ ين ِفيهَا َونِ ْع َم أ
َ َج ُر اْل َعامل
َ ات تَ ْج ِري م ْن تَ ْحتهَا ْاْل َْنهَ ُار َخالد
"Wa adhiicuu Allaaha wa Al Rrasula lacallakum tuflixuuna(132)Wa saaricuu ilaa
maghfiratin mmin Rabbikum wa jannatin carduhaa Al Ssamaawaatu wa al ardu
uciddat lilmuttaqiina(133)Allathiina yunfiquuna fii al ssarraa'i wa al ddarraa'i wa
al kaathimiina al ghaytha wa al caafiina cani al nnaasi wa Allaahu yuxibbu al
muxsiniina(134)Wa Allathiina itha facaluu faaxishatan aw thalamuu anfusahum
thakaruu Allaaha fa istaghfaruu li thunuubihim wa man yaghfiru al th-thunuuba
364
illaa
Allaahu
wa
lam
yusirruu
calaa
maa
facaluu
wa
hum
yaclamuuna(135)Uu'aa'ika jazaa'uhum mmaghfiratun mmin Rabbihim wa
jannaatun tajrii min taxtihaa al anhaaru khaalidiina fiihaa wa nicma ajru al
caalamiina(136)."
Waana Aayadaha boqol iyo laba iyo soddon ilaa lix iyo soddon oo macnohoosu yahay:
"Waxaadna adeecdaan Ilaahay iyo Rasuulka, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
markaasaad mudan tihiin in la idiin naxariistee(132)Una dheereeya dambi dhaafid
Rabbigiin idiinka timaadda iyo janno uu ballaaceedu yahay sida ballaca Samaawaadka
iyo arliga oo kuwa muttaqiinta ah oo Ilaahay ka dhawrsada loo
diyaariyay(133)Muttaqiintuna waa kuwa xoolaha sadaqeeya markay danyar yihiin oo
ciriiri ku jiraan iyo markay hodan xoolo badanna yihiin, oo mar walba waa deeqsi!
Waana kuwa markay xanaaqsan yihiin oo caro ka buuxsanto caradooda qariya oo gooya.
Wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"من كظم غيظا وهو قادر على أن ينفذه دعاه هللا يوم القيامة على رؤوس الخالئق حتى يخيره من
".أي الحور شاء
"Man kathima ghaythan wa huwa yaqdiru calaa an yanfathahu dacaahu Allaahu
yawma al qiyaamati calaa ru'uusi al khalaa'iqi xattaa yukhayyirahu min ayyi al
xuuri shaa'a",
oo macnihiisu yahay:
"Qofka caradiisa qariya oo gooya isagoo awooda inuu cidduu u carooday ku fuliyo waxaa
loo yeeraa dadkoo idil oo maqlaya maalinta qiyaame inuu xuuru al ciinta ka doorto tuu
doono." Waana kuwa dadka dulmiya iska cafiya. Ilaahayna wuxuu jecel yahay kuwa
sama falayaasha ah(134)Waana kuwa hadday wax xun sameeyaan ama ay naftoodaba
dulmiyaan Ilaahay xusuusta oo markaas istighfaarsada oo dambiyadooda dhaafid u
weydiista. Mana jiro axad dambiyada dhaafa oo aan Ilaahay ahayn. Waana kuwa aan
waxaas xun oo ay sameeyeen kusii adkaysan oo kusii joogin ayagoo ogsoon(135)Kuwaas
abaal gudkoodu waxaa weeye dambi dhaafid xagga Rabbigood iyo jannooyin ay
hoostooda wabiyadu dureerayaan, halkaasoo ay ku waarayaan. Waana ajar nicmo leh oo
la siiyo kuwa camal falay(136)."
Xusidda waxa ku dhacay iyo u tacsiyeyntooda
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna wuxuu Tacaalaa\ تعالىxusay musiibada ku dhacday, iyo balaayada haleeshay
iyo sida loo kala soocay, iyo sida dhexdooda shuhado looga yeelay. Markaasuu Ilaahay
Isagoo u tacsiyeynaya, una qiraya waxay faleen oo fiican, una sheegaya wuxuu Isagu u
samayn doono ayuu wuxuu yiri:
ِ
ِّ
ِ ان لِ َّلن
اس
ٌ ) َه َذا َب َي437( ين
َ َِعاق َبةُ اْل ُم َكذب
ِ
) إِ ْن435( ين
ْ ْاْل
َ َعلَ ْو َن إِ ْن ُك ْنتُ ْم ُم ْؤ ِمن
ِ ت ِم ْن قَْبلِ ُك ْم ُس َن ٌن فَ ِس ُيروا ِفي ْاْل َْر
ان
َ ض فَ ْانظُُروا َك ْي
ْ َقَ ْد َخل
َ ف َك
ِ ِ َ وه ًدى ومو ِع
) َوََل تَ ِهُنوا َوََل تَ ْح َزُنوا َوأ َْنتُُم438( ين
َُ
َ ظةٌ لْل ُمتَّق
َْ َ
365
َِّ َّ
َمُنوا َوَيتَّ ِخ َذ
َ اللهُ الذ
َ ين آ
ِ
)414( ين
َ اْل َكاف ِر
ِ
ِ
ِ الن
َّ َّام ُن َد ِاولُهَا َب ْي َن
اس َولَِي ْعلَ َم
ُ َي ْم َس ْس ُك ْم قَ ْرٌح فَقَ ْد َم َّس اْلقَ ْوَم قَ ْرٌح م ْثلُهُ َوتْل َك ْاْلَي
َِّ َّ
ِ ِ َّ ُّ ِم ْن ُكم ُشه َداء واللَّه ََل ي ِح
ق
َ َمُنوا َوَي ْم َح
ُ ُ َ َ َ ْ
َ َِّ اللهُ الذ
َ ب الظالم
َ ) َولُِي َمح416( ين
َ ين آ
"Qad khalat min qablikum sunanun fasiiruu fii al ardi fa unthuruu kayfa kaana
caaqibatu al mukath-thibiina(137)Haathaa bayaanun llilnnaasi wa hudan wa
mawcithatun llilmuttaqiina(138)Wa la tahinuu wa laa taxzanuu wa antumu al
aclawna in kuntum mmu'miniina(139)In yamsaskum qarxun faqad massa al qawma
qarxun minthluhu wa tilka al ayyaamu nudaawiluhaa bayna al nnaasi wa liyaclama
Allaahu allthiina aamanuu wa yattakhitha minkum shuhadaa'a wa Allaahu la
yuxibbu al th-thaalimiina(140)Waliyumaxxisa Allaahu allathiina aamanuu wa
yamxaqa al kaafiriina(141)."
Waana Aayadaha boqol iyo toddoba iyo soddon ilaa kow iyo afartan ee Aali Cimraana آل
\ عمرانoo macnohoodu yahay:
"Waxaa gudbay sunnooyin ah inuu Ilaahay ummado abuuray, oo ummad walba oo hore
shareeco siiyey iyo hab hadday raacaan uu Ilahay raalli ka noqonayo, kuwa beeniyana
lagu halaagay. Marka arliga korkiisa ku safra oo arka waxay noqotay ciribta kuwa
beeniyay: oo anigu waan u kaadiyay oo aan sasabay ilaa aan ka gaaro awaqtigaan u
gooyey siinta Nabigayga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo awliyadiisa libta,
cadawdiisana aan halaagay(137)Kanuu, waa Quraankee, waa caddayn u socota dadkoo
idil iyo hanuun baadinnimada looga hanuuno iyo waano u gaar ah muttaqiinta Ilahood ka
dhawrsada(138)Hana u itaal darnaanina hana ka baqina jihaadka cadawgiina inay Uxud
idinku haleeshay dil iyo dhaawac. Adinkaana sarraynaya oo gacanta sare lahaanaya
markuu Ilaahay idin siiyo, taasoo uu idiin siinayo inad mu'miniin tihiin(139)Hadduu
xanuun idinku dhacay ka yimid dhaawacyada idin gaaray iyo murugba, gaaladana waxaa
ku dhacay xanuun kiinna laba jibaarkiisa ah: oo muslimiinta waxaa Uxud looga dilay
toddobaatan nin, gaalada Maalinta Badar\ يوم بدرtoddobaatan nin iyo toddobaatan kale oo
laga qafaalay. Maalmahaasna dadka dhexdiisa ayaan ku meerteynnaa oo ku wareejinnaa,
iyo inuu Ilaahay muujiyo oo la arko kuwa aaminay oo run ahaantii mu'miniin ah, uuna
dhexdiinna ka yeelo shuhado. Ilaahayna ma jecla daallimiinta(140)Iyo inuu Ilaahay
dambiyada ka daahiriyo kuwa rumeeyey, gaaladana uu halaago: oo haddii muslimiinta la
dilo dambiyada ayay ka daahirisaa, hadday ayagu gaalada dilaanna waxay gaalada u
tahay halaag iyo cirib goyn(141)."
Mujahidiinta oo jannada loogu yeerayo
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
ِ
َِّ َّ ِ
ِ
) َولَقَ ْد ُك ْنتُ ْم تَ َمنَّ ْو َن412( ين
َ ين َج
ْ أ َْم َحس ْبتُ ْم أ
َ اه ُدوا م ْن ُك ْم َوَي ْعلَ َم الصَّابِ ِر
َ َن تَ ْد ُخلُوا اْل َجَّنةَ َولَ َّما َي ْعلَم اللهُ الذ
ِ َ اْلمو
ت ِم ْن قَْبلِ ِه
ْ َ) َو َما ُم َح َّم ٌد إِ ََّل َر ُسو ٌل قَ ْد َخل413( ون
ْ ت م ْن قَْب ِل أ
َ َن تَْلقَ ْوهُ فَقَ ْد َأرَْيتُ ُموهُ َوأ َْنتُ ْم تَْنظُُر
َْ
ِ
ِ
ِ
ِ
َّ
ض َّر اللهَ َش ْيًئا َو َس َي ْج ِزي
ُّ
ْ َعقَابِ ُك ْم َو َم ْن َي ْن َقل
ْ ات أ َْو قُت َل ْان َقلَ ْبتُ ْم َعلَى أ
َ الر ُس ُل أَفَِإ ْن َم
ُ ب َعلَى َعق َب ْيه َفلَ ْن َي
ِ َّ اللَّه
)411( ين
ُ
َ الشاك ِر
366
"Am xasibtum an tadkhuluu al jannata wa lammaa yaclami Allaahu allathiina
jaahaduu minkum wa yaclama al saabiriina(142)W laqad kuntum tamannawna al
mawta min qabli an talqawhu faqad ra'aytumuuhu wa antum tanthuruuna(143)Wa
maa Muxammadun illaa rasuulun qad khalat min qablihi Al Rrusulu af'in maata
aw qutila inqalabtum calaa acqaabikum wa man yanqalib calaa caqibayhi falan
yadurra Allaaha shay'an wa sayajzii Allaahu al sh-shaakiriina(144)."
Waana Aayadaha boqol iyo laba iyo afartan ilaa afar iyo afartan ee Aali Cimraana آل
\ عمرانoo macnohoodu yahay:
"Mase waxaad u malayseen inaad jannada gashaan ayadoo uusan Ilaahay kala caddayn
kuwa adinka idinka midka ah oo jihaaday, uusanna muujin kuwa sabray?(142)Waxaadna
ahaydeen, waana qaarkooda uu duullaanka Badar\ بدرseegay, kuwa niyeysta in jihaad
lagu dilo ka horba intaydnaan jihaadka gelin. Markaasaad Maalinta Uxud\ يوم أحدgeerida
aragteen adinkoo fiirinaya(143)Muxammadna\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
ma aha waxaan ahayn Rasuul lasoo diray, ayna hortiis ay Rusushu gudbeen. Hadaba
haduu dhinto, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ama la dilo ma waxaad dib ula
addoomeysaan ciribtiinna oo aad gaalnimo ku laabanaysaan? Qofka gaalnimada dib ugu
laabtana Ilaahay waxba dhibi mayo ee isaga ayaa naftiisa dhibaya. Ilaahayna wuu abaal
marinayaa kuwa ku shukriya(144)."
Dhimashadu waxay ku ahaata ithanka Ilaahay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
ِ ِ
ُّ اب
ٍ ان لِ َن ْف
اب
ً وت إِ ََّل بِِإ ْذ ِن اللَّ ِه ِكتَ ًابا ُم َؤج
َ َن تَ ُم
ْس أ
َ الد ْن َيا ُن ْؤتِه م ْنهَا َو َم ْن ُي ِرْد ثََو
َ ََّل َو َم ْن ُي ِرْد ثََو
َ َو َما َك
ِ َّ ْاْلَ ِخرِة ُنؤتِ ِه ِم ْنها وس َن ْج ِزي
)419( ين
َ الشاك ِر
ْ َ
ََ َ
"Wa maa kaana linafsin an tamuuta illaa bi ithni Allaahi kitaaban mu'ajjalan wa
man yurid thawaaba al ddunya nu'tihi minhaa wa man yurid thawaaba al aakhirati
nu'tihi minhaa wa sanajzii al sh-shaakiriina(145)."
Waana Aayadda boqol iyo shan iyo afartan ee Aali Cimraana\ آل عمرانoo macneheedu
yahay:
"Nafna ma aha midda dhimata Ilaahay ithankiisa mooyee, wuxuuna naf walba u dhigay
ajasheeda oo ah waqtigay dhimanayso, kaasoo aan laga soo hormarin karin, lagana dib
dhigi karin. Qofka Ilaahy u adeecayana inuu adduunkaan wax ka helo oo adeeciddiisuba
taas ku fadhido waxaan ka siinaynnaa waxaan doonno, waana qaansooleyda buurta la
saaray kasoo degay ayagoo ghaniimada usoo degdegay. Qofka adeeciddiisa ku
doonayeyna abaal marinta aakhiro, waana qaansooleyda ku haray buurta dusheeda oo la
sugnaaday amiirkooda Cabdu Allaahi bin Jubayr\ عبد هللا بن جبيرoo la wada dilay waxbaan
ka siineynnaa. Kuwa shukriyana waan abaal marinaynnaa." Anas bin Maalik\أنس بن مالك
wuxuu wariyay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, yiri:
367
ومن."من كانت نيته طلب اآلخرة جعل هللا غناه في قلبه وجمع له شمله وأتته الدنيا وهي راغمة
". وال يأتيه منها إال ما كتب هللا له،كانت نيته طلب الدنيا جعل هللا الفقر بين عينيه وشتت أمره
"Man kaanat niyatuhu dhalba al aakhirata jacala Allaahu ghinaahu fii qalbihi wa
jamaca lahu shamlahu wa atathu al dunyaa wa hiya raaghimatun. Wa man kaanat
niyatuhu dhalba al dunyaa jacala Allaahu al faqra bayna caynayhi wa shttata
calayhi amrahu, wa laa ya'tiihi minhaa illaa maa kataba Allaahu lahu."
Xadiithka oo uu Abuu Daauud\ أبوداودwariyay iyo Axmad\ أحمدiyo kuwo kaleba
macnihiisu waxaa weeye:
"Qofkay niyadiisu ahayd doonidda aakhiro Ilaahay wuxuu hodantinnimo
qalbigiisa umuurihiisana wuu isugu keenaa, adduunkuna wuxuu u yimaadaa
dulleysan. Qofkayse niyadiisu ahayd doonidda addunkaan Ilaahay wuxuu
indhood dhexdooda yeela saboolnimo iyo faqri umuurihiisana wuu kala
adduunkana kama helo intuu Ilaahay u dhigay in aan ahayn."(145).
ku ridaa
ayadoo u
labadiisa
daadiyaa,
Xuska geesinnimada shuhadada la jihaaday Anbiyadii hore
Ibnu Isxaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
ِ َّ ِ ِو َكأَيِّن ِمن َنبِ ٍّي قَاتَ َل معه ِربِّيُّون َكثِير فَما وهُنوا لِما أَصابهم ِفي سب
استَ َك ُانوا
ْ ْ َ
َ يل الله َو َما
ََُ
ْ ض ُعفُوا َو َما
َ
ُْ َ َ َ َ َ َ ٌ َ
ِ ْ ) وما َكان قَولَهم إِ ََّل أَن قَالُوا رب ََّنا411( ب الصَّابِ ِرين
ُّ َواللَّهُ ُي ِح
ِّت
ْ وب َنا َوِا ْس َارفََنا ِفي أ َْم ِرَنا َوثَب
ْ
َ اغف ْر لََنا ُذُن
َ
َ
ُْ ْ َ َ َ
ِ
)417( ين
َ ص ْرَنا َعلَى اْلقَ ْوِم اْل َكاف ِر
ُ ام َنا َو ْان
َ أَ ْق َد
"Wa ka'ayyin mmin Nabiyyin qaatala macahu Ribbiyyuuna kathiirun famaa
wahanuu limaa asaabahum fii sabiili Allaahi wa maa dacafuu wa maa istakaanuu
wa Allaahu yuxibbu al ssabiriina(146)Wa maa kaana qawluhum illaa an qaaluu
Rabbanaa ighfir lanaa thunuubanaa wa israafanaa fii amrinaa wathabbit
aqdaamanaa wa ansurnaa calaa al qawmi al kaafiriina(147)." Waana Aayadaha
boqol iyo lix iyo afartan iyo toddoba iyo afartan ee Aali Cimraana\ آل عمرانoo
macnohoodu yahay:
"Imisa Nabi ayaa waxaa jihaadka la galay kooxo fara badan oo Rabbigood caabuda oo
aan u fulayoobin wax Ilaahay daraadiis ugu dhacay, jihadkana uga ka taag darraan
dhaawacyo gaaray ama asxaabtooda la dilay daraadood, kuwaasoo aan cadawgoodana isu
dhiibin oo aan isu dullayn, aanna fulayoobin oo ku sabray jihaadkana sii waday.
Ilaahayna wuu jecel yahay kuwa sabra(146)Hadalkooduna ma ah waxan ahayn "Ilaahyow
noo dhaaf dambiyadeenna kuwa yaryar iyo kuwa waaweynba, gomodeheennana dhulka
ku sug cadawgeenana annaga libta naga sii."(147)."
368
Waxaa looga digay inayan gaalada raacin
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu yiri:
ِ
ِ
َِّ
ِ
َِّ
َّ
ْ ين َكفَُروا َي ُرُّدو ُك ْم َعلَى أ
ُ) َب ِل الله415( ين
َ َعقَابِ ُك ْم فَتَْن َقلُبوا َخاس ِر
َ يعوا الذ
َ َيا أَيُّهَا الذ
ُ َمُنوا إِ ْن تُط
َ ين آ
َِّ ِ ُ) سُنْل ِقي ِفي ُقل496( اص ِرين
ِ الن
َّ َم ْوََل ُك ْم َو ُه َو َخ ْي ُر
ب بِ َما أَ ْش َرُكوا بِاللَّ ِه َما لَ ْم ُي َنِّز ْل
ُّ ين َكفَُروا
َ الرْع
َ وب الذ
َ
َ
ِ ِ َّ
ِ
َّ اه ُم
ُّونهُ ْم بِِإ ْذنِ ِه َحتَّى
َ ص َدقَ ُك ُم اللَّهُ َو ْع َدهُ إِ ْذ تَ ُحس
ُ بِه ُسْلطَ ًانا َو َمأ َْو
َ الن ُار َوبِْئ َس َمثْ َوى الظالم
َ ) َولَقَ ْد494( ين
ِ
ِ
ِ
يد
ص ْيتُ ْم ِم ْن َب ْعِد َما أ َا
ُ يد ال ُّد ْن َيا َو ِم ْن ُك ْم َم ْن ُي ِر
ُ ُّون ِم ْن ُك ْم َم ْن ُي ِر
َ َر ُك ْم َما تُحب
َ إِ َذا فَشْلتُ ْم َوتََن َازْعتُ ْم في ْاْل َْم ِر َو َع
ِ
ِ
)492( ين
ْ َص َرفَ ُك ْم َع ْنهُ ْم لِ َي ْبتَلَِي ُك ْم َولَقَ ْد َعفَا َع ْن ُك ْم َواللَّهُ ُذو ف
َ ض ٍل َعلَى اْل ُم ْؤ ِمن
َ ْاْلَخ َرةَ ثَُّم
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu in tudhiicuu allathiina kafaruu yarudduukum
calaa acqaabikum fatanqalibuu khaasiriina(149)Bali Allaahu Mawlaakum wa
Huwa khayru al nnaasiriina(150)Sanulqii fii quluubi allathiina kafaruu al rrucba
bimaa ashrakuu biAllaahi maa lam yunazzil bihi suldhaanan wa ma'waahumu al
nnaaru wa bi'sa mathwaa al th-thaalimiina(151)Wa laqad sadaqakumu Allaahu
wacdahu ith taxussuunahum bi ithnihi xattaa ithaa fashiltum wa tanaazactum fii al
amri wa casaytumu mmin bacdi maa araakum mmaa tuxibbuuna minkum mmin
yuriidu al ddunyaa wa minkum man yuriidu al aakhirata thumma sarafakum
canhum liyabtaliyakum wa laqad cafaa cankum wa Allaahu Thuu fadlin calaa al
mu'miniina(152)."
Waana Aayadaha boqol iyo sagaal iyo afartan ilaa laba iyo konto ee Aali Cimraana آل
عمرانoo macnohoodu yahay:
"Kuwiinna rumeeyeyow haddaad adeecdaan kuwa gaaloobay, oo ah krishtaanka iyo
yuhuudda, waxay dib idiinku celinayaa ciribtiinna, oo gaalnimay idinku celinayaan, oo
aad adinkoo khasaaray laabanaysaan(149)Bal Mawlihiinnu waa Ilaahay, Isagaana ah Kan
ugu khayr badan kuwa gargaara(150)Kuwa gaaloobay quluubtooda waxaan ku ridaynnaa
argagax iyo cabsi, siduu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانqalbigiisa ugu riday markay damceen
inay ayagoo meel dhexe maraya oo Makkah\ مكةu socda inay Al Madiinah\ المدينةdagaalka
kusoo rogaal celiyaan. Sababta argagaxa quluubtooda loogu ridayana waa inay Ilaahay
shariik uga yeeleen wuxuusan xujjo kusoo dejin, hoygooduna waa naarta. Waxaana
xumaaday oo ayadaa hoy ugu xun, hoyga daallimiinta(151)Waxaa hubaal ah inuu Ilaahay
ballankiisii idiin rumeeyey markaad gaalada ku layneyseen idankiisa ilaa markaad ka
fashisheen oo aad baqateen oo aad amarka isku qabsateen, waana qaansooleyda, aadna
amarka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, caasideen, kaddib markuu
Ilaahay idin tusay waxaad jeceshihiin oo libta ah. Waxaa adinka idinka mid ah mid
addunkaan doonaya, waxaana idinka mid ah mid aakhiro doonaya, markaasuu ayaga
idinka jeediyay inuu idin imtixaano daraadeed. Wuuna idin cafiyay, oo markaad amarka
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, diideen, xididdada idiinma siibin.
Ilaahayna wuxuu mu'miniinta ku leeyahay deeq(152)."
369
Ku baraarujintooda inay Nabigooda, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka
carareen
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna wuxuu ku baraarujiyay inay Nabigooda, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka
carareen ayagoo loo yeerayo, ayanna kusoo leexanayn. Wuxuuna yiri:
ِ ُإِ ْذ ت
ُخ َار ُك ْم فَأَثَ َاب ُك ْم َغ اما بِ َغ ٍّم لِ َك ْي ََل تَ ْح َزُنوا َعلَى َما
َّ َحٍد َو
ْ الر ُسو ُل َي ْد ُعو ُك ْم ِفي أ
َ ون َعلَى أ
َ ون َوََل تَْل ُو
َ صع ُد
ْ
ِ
ِ
َّ
اسا َي ْغ َشى
َ َُص َاب ُك ْم َواللهُ َخبِ ٌير بِ َما تَ ْع َمل
ً َم َنةً ُن َع
َ فَاتَ ُك ْم َوََل َما أ
َ ) ثَُّم أ َْن َز َل َعلَ ْي ُك ْم م ْن َب ْعد اْل َغ ِّم أ493( ون
ِ ِِ
ِ َ طائِفَةً ِم ْن ُكم و
ِّ ون بِاللَّ ِه َغ ْي َر اْل َح
ون َه ْل لََنا ِم َن ْاْل َْم ِر
َ ق
َ
َ طائفَةٌ قَ ْد أ
َ ُظ َّن اْل َجاهليَّة َيقُول
َ َُّه َّمتْهُ ْم أ َْنفُ ُسهُ ْم َيظُن
َ ْ
ِ
ِ ُِمن َشي ٍء ُق ْل إِ َّن ْاْلَمر ُكلَّه لِلَّ ِه ي ْخف
ان لََنا ِم َن ْاْل َْم ِر َش ْي ٌء
َ ون لَ ْو َك
َ ُون لَ َك َيقُول
َ ون في أ َْنفُس ِه ْم َما ََل ُي ْب ُد
َ ُ ُ َْ
ْ ْ
ِ
َِّ
ِ
ِ
ِ ض
اج ِع ِه ْم َولِ َي ْبتَلِ َي اللَّهُ َما ِفي
ُ َما قُتْل َنا َه
َ ب َعلَ ْي ِه ُم اْلقَ ْت ُل إِلَى َم
َ ين ُكت
َ اه َنا ُق ْل لَ ْو ُك ْنتُ ْم في ُبُيوتِ ُك ْم لََب َرَز الذ
ِ ورُكم ولِيمحَِّ ما ِفي ُقلُوبِ ُكم واللَّه علِيم بِ َذ
ِ ُّد
)491( ور
ُ ات الص
ُ
ٌ َ ُ َ ْ
َ َ َ ُ َ ْ ِ ص ُد
"Ith Tusciduuna wa laa talwuuna calaa axadin wa Al Rrasuulu yadcuukum fii
ukraakum fa athaabakum ghammam bi ghammin llikaylaa taxzanuu calaa maa
faatakum wa laa maa asaabakum wa Allaahu khabiirun bimaa
tacmaluuna(153)Thumma anzala calaykum mmin bacdi al ghammi amanatan
nnucaasan yaghshaa dhaa'ifatan mminkum wa dhaa'ifatun qad ahammathum
anfusuhum yathunnuuna biAllaahi ghayra al xaqqi thanna al jaahiliyati
yaquuluuna hal llanaa mina al amri min shay'in qul inna al amra kullahu Lillaahi
yukhfuuna fii anfusihim mmaa laa yubduuna laka yaquuluuna law kaana lanaa
mina al amri shay'un mmaa qutilnaa haahunaa qul llaw kuntum fii buyuutikum
labaraza allathiina kutiba calayhumu al qatlu ilaa madaajicihim wa liyabtaliya
Allaahu maa fii suduurikum wa li yumaxxisa maa fii quluubikum wa Allaahu
caliimun bi thaati al ssuduuri(154)."
Waana Aayadaha boqol iyo saddex iyo konton iyo afar iyo konton ee Aali Cimraana آل
\ عمرانoo macnohoodu yahay:
"Waana idin cafiyay markaad dhulka ku kor socoteen adinkoo cararaya, aanna axadna ku
leexanayn, Rasuulkuna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uu idiin yeerayo, una yeerayo
kiinna ugu dambeeyey, uuna leeyahay:
". أنا رسول هللا! من يكر فله الجنة,"إلي عباد هللا
"Ilayya cibaada Allaahi, anaa Rasuulu Allaahi! Man yakirru falahu al Jannah?"
oo macnihiisu yahay:
"Aniga ii kaalaya addoommada Ilaahayow! Anigu waxaan ahay Rasuulka Ilaahay! Yaa
cadwga ku rogaal celinaya oo najjada la siiyaa?"
Markaasuu Ilaahay wuxuu idiinka abaal mariyay ghammi ghammi korkiis ah, oo ghammi
koowaad, waa tiiraanyadee, waa guusha iyo ghaniimada seegay, ghammiga labaadna waa
370
dil iyo dhaawac gaaray iyo jab. Waxayna labadaas ghammiidiinku dheceen inaydnaan u
tiiraanyoon waxa idin seegay iyo waxa idinku dhacay midna. Ilaahayna wuu og yahay
waxaad sameyneysaan(153)Kaddibna wuxuu korkiinna kusoo dejiyay dhammi dabadiis
amni iyo nabad gelyo, oo ay qaarkiin gamaanyo dabooshay, qaybna ay daneeyeen
naftooda oo keli ah ahna munaafaqiinta oo sidaasaa looga soocay mu'miniinta, waxayna
ku maleeyeen Ilaahay malo aan run ahayn oo ah inuusan Muxammad\محمد, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, guusha siineyn, lana mid malada zamanka jaahiliyada.
Waxayna munafaaqiintu leeyihiin: "Amarka wax ma ku leennahay?" Waxaad tiraahdaa:
"Amarka dhammaantiis waxaa iska leh Ilahay." Waxayna naftooda dhexdeeda ku
qarinayaan waxayan kuu muujineyn oo ah waxay isku leeyihiin: "Haddaan amarka wax
ku lahaan lahayn halkaan naluguma dileen." Waxaad ku tiraahdaa: "Haddaad joogi
lahaydeen guryihiinna kuwa loo dhigay in la dilo waxay usoo bixi lahaayeen meelaha
lagu dili lahaa." Iyo inuu Ilaahay imtixaano waxa laabihiinna ku sugan, uuna soo muujiyo
waxa quluubtiinna ku jira. Ilaahyna xog ogaal ayuu u yahay waxyaalka quluubta
dhexdooda ku jira, khayr ama shar ha ahaadaane(154)."
Waxaa looga digay inayan geerida ka baqan
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Isagoo uga digaya inayan dhimashada ka baqan wuxuu Tacaalaa\ تعالىyiri:
ِ ِ
َِّ
َِّ
ِ ض َرُبوا ِفي ْاْل َْر
ض أ َْو َك ُانوا ُغ ازى لَ ْو
ُ َمُنوا ََل تَ ُك
َ ين َكفَُروا َوقَالُوا ِْل ْخ َوان ِه ْم إِ َذا
َ ونوا َكالذ
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
َّ ُ َك ُانوا ِع ْن َد َنا ما ماتُوا وما قُتِلُوا لِي ْجع َل اللَّه َذلِ َك حسرةً ِفي ُقلُوبِ ِهم واللَّه ي ْحيِي وي ِم
ون
َُ
ُُ َ ْ
ُ
َ ُيت َواللهُ بِ َما تَ ْع َمل
َ َ
َْ َ
ََ َ َ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
َّ
َّ
ِ ِ) ولَئِ ْن قُتِْلتُم في سب491( صير
) َولَئ ْن497( ون
َ يل الله أ َْو ُمتُّ ْم لَ َم ْغف َرةٌ م َن الله َوَر ْح َمةٌ َخ ْيٌر م َّما َي ْج َم ُع
َ
ٌ َب
ْ
َ
ِ َّ
ِ
)498( ون
َ ُمتُّ ْم أ َْو قُتْلتُ ْم َِْللَى الله تُ ْح َش ُر
"Yaa ayyhaa allathiina aamanu laa takuunuu ka allathiina kafaruu wa qaaluu li
ikhwaanihim ithaa darabuu fii al ardi aw kaanuu ghuzzaa llaw kaanuu cindanaa
maa maatuu wa maa qutiluu liyajcala Allaahu thaalika xasratan fii quluubihim wa
Allaahu yuxyii wa yumiitu wa Allaahu bimaa tacmaluuna basiirun(156)Wa la'in
qutiltum fii sabiili Allaahi aw muttum lamaghfiratun mmina Allaahi wa raxmatun
khayrun mimmaa yajmacuuna(157)Wa la'in mmuttum aw qutiltum la ilaa Allaahi
tuxsharuuna(158)."
Waana Aayadaha boqol iyo lix iyo konton ilaa sideed iyo konton ee Aali Cimraana آل
\ عمرانoo macnohoodu yahay:
"Kuwiinna rumeeyeyow, ha ahaannina sida kuwa gaaloobay, waana munaafaqiinta uu
madaxa u yahay Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\عبد هللا بن أبي بن سلول, oo ku yiri
walaalohood munaafaqnimada iyo gaalnimada kula walaaloobay, markay arliga ku
safraan ama inta dagaal galaan lagu dilo: "Hadday annaga nala joogi lahaayeen ma ayan
dhinteen lamana dileen!" Ilaahayna wuxuu hadalkoodaas iyo malayntoodaas uga dhigay
shallayto quluubtooda dhexdooda ku sugan. Ilaahayna waxbuu nooleeyaa waxna waa
dilaa. Ilaahayna waxaad sameyneysaan waa Midka u jeeda(156)Haddii jihaad jidka
371
Ilaahay la idinkudilana ama aad dhimataan, dambi dhaafid xagga Ilaahay ka timaadda iyo
raxmad ayaa ka khayr badan waxay dadku uruuriyaan(157)Haddaadna dhimataan ama la
idin dilo waxaa la idin celinayaa Ilaahay(158)."
Ilaahay wuxuu Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, u sheegay naxariistuu
u qabo
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna wuxuu Tacaalaa\ تعالىyiri:
ُّ َت فَظاا َغلِيظَ اْل َقْل ِب ََل ْنف
استَ ْغ ِف ْر لَهُ ْم
ُ اع
ْ َضوا ِم ْن َح ْولِ َك ف
َ ت لَهُ ْم َولَ ْو ُك ْن
َ فَبِ َما َر ْح َم ٍة ِم َن اللَّ ِه لِ ْن
ْ ف َع ْنهُ ْم َو
ِ
ُّ ت فَتَ َو َّك ْل َعلَى اللَّ ِه إِ َّن اللَّهَ ُي ِح
ص ْرُك ُم اللَّهُ فَ ََل
َ َو َش ِاوْرُه ْم ِفي ْاْل َْم ِر فَِإ َذا َع َزْم
َ ب اْل ُمتَ َو ِّكل
ُ ) إِ ْن َي ْن495( ين
َِّ
ِ
)416( ص ُرُك ْم ِم ْن َب ْعِد ِه َو َعلَى اللَّ ِه َفْل َيتََو َّك ِل اْل ُم ْؤ ِمُنو َن
َ َغال
ُ ب لَ ُك ْم َوِا ْن َي ْخ ُذْل ُك ْم فَ َم ْن َذا الذي َي ْن
"Fa bimaa raxmatin mina Allaahi linta lahum wa law kunta fath-than ghaliitha al
qalbi la infadduu min xawlika fa acfu canhum wa istaghfir lahum wa shaawirhum
fii al amri fa ithaa cazamta fa tawakkal calaa Allaahi inna Allaaha yuxibbu al
mutawakkiliina(159)In yansurkumu Allaahu falaa ghaaliba lakum wa in
yakhthulkum faman thaa allathii yansurukum mmin bacdihi wa calaa Allaahi
falyatawakkali al mu'miniina(160)."
Waana Aayadaha boqol iyo sagaal iyo konton iyo lixdan ee Aali Cimraana\ آل عمرانoo
macnohoodu yahay:
"Raxmad iyo naxariis Ilahay ayaad ugu jilicsanaatay oo akhlaaqdaadu sahal ugu noqotay
iyo dulqaad kaaguba oo aadan caro kula soo degdegin markay Maalinta Uxud \يوم أحد
sameeyeen waxay sameeyeen. Haddaadna ahaan lahayd mid qallalan oo akhlaq xun aan
dul qaad lahayn way kaa carari lahaayeen oo kaa kala tegi lahaayeen. Marka iska cafi
waxay Maalinta Uxud\ يوم أحدsameeyeen, dami dhaafidna u weydii Annaga waan kaa
yeelayaaye, amarkana kala shawr oo kala tasho oo ra'yigooda ha soo ban dhigeen, oo
shawriddu waa taas, kala shawr waxayan nas Ilaahay ka oollin, taasoo quluubtooda
wanaajinaysa. Markaas markaad la tashatay kaddib aad go'aan gaarto ku dhaqaaq
Ilaahyna talo saaro, oo Ilaahay wuu jecel yahay kuwa talo saarta((159)Hadduu Ilaahay
idiin gargaarayo oo uu cadawgiinna idinka celinayo cid idinka adkaan karta ma jirto.
Hadduuse garabkiinna ka baxayo ma jirto cid idin taageri karta oo guusha idin siin karta
Isaga dabadiis. Ilaahay ka talo saartaaan mu'miniintu(160)."
372
Khayaanidda ghaniimada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
َو ُه ْم ََل
)412(
هللاwuxuu yiri:
ِ
َّ
َّ ْ ان لِ َنبِ ٍّي أ
ِ ِ
ام ِة ثَُّم تَُوفَّى
َ َو َما َك
َ َن َي ُغل َو َم ْن َي ْغلُ ْل َيأْت ب َما َغل َي ْوَم اْلق َي
ِ َّ ِ ٍ
ِ َّ ضو
ْ ُي
َ َ ْ ) أَفَ َم ِن اتََّبعَ ِر414( ون
َ ظلَ ُم
ُاء بِ َس َخط م َن الله َو َمأ َْواه
َ ان الله َك َم ْن َب
ِ ضوان اللَّ ِه َكمن باء بِس َخ ٍط ِمن اللَّ ِه ومأْواه جهَّنم وبِْئس اْلم
)412( ص ُير
َ
َ َ ْ أَفَ َم ِن اتََّب َع ِر
َ َ َ َْ
َ َ َ ُ َ َ ُ َ ََ
ٍ ُك ُّل َن ْف
ت
ْ س َما َك َس َب
ِ جهنَّم وبِْئس اْلم
ص ُير
َ َ َ ََُ
"Wa maa kaana li Nabiyyin an yaghulla wa man yaghlul ya'ti bimaa ghalla yawma
al qiyaamati thumma tuwaffaa kullu nafsin mmaa kasabat wa hum laa
yuthlamuuna(161)Afamani ittabaca ridwaana Allaahi kaman baa'a bisakhadhin
mmina Allaahi wa ma'waahu jahannamu wa bi'sa al masiiru(162)."
Waana labada Aayadood ee boqol iyo kow iyo lixda iyo laba iyo lixdan ee Aali
Cimraana\ آل عمرانoo macnohoodu yahay:
"Umana ahaan Nabi inuu ghaniimada khayaano. Ibnu Cabbaas\ إبن عباسwuxuu yiri:
"Waxay Aayaddaanu kasoo degatay kadiifad guduudan oo Maalinta Uxud\ يوم أحدla
waayey, markasuu ninu wuxuu yiri waxaa qaatay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam. Ghuluulkuna\ الغلولwaa in xoolaha ghaniimada wax laga qaato intaan
mujaahidiinta loo qaybin ka hor, taasoo khayaana ah. Aayadda Nabigaa, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, lagu sheegay ujeedaduna waa ummaddiisa. Qofka khayaanana wuxuu
keenayaa maalinta Qiyaame wuxuu khayaanay, markaasaa naf walba waxay kasbatay loo
oofinayaa, ayagoo aan la dulminayn(161)Miyuu la mid yahay midka raacay wuxuu
Ilaahay raalli ka yahay kan la gaddoomay caro Ilaahay, hoygiisuna uu yahay
Jahannamo\جهنم, taasoo ah meesha ugu xun oo loo noqdo(162)."
Deeqda Ilaahay inuu dadka Rusuulka, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, usoo diray
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaadibna Ilaahay wuxuu yiri:
ِ
ِِ
ِ
ِ
ِ َ لَقَ ْد م َّن اللَّه علَى اْلمؤ ِمنِين إِ ْذ بع
اب
َ َث في ِه ْم َر ُسوًَل م ْن أ َْنفُس ِه ْم َي ْتلُو َعلَ ْي ِه ْم آ ََياته َوُي َزِّكي ِه ْم َوُي َعلِّ ُمهُ ُم اْلكت
َ ُ
ََ َ ُْ
َ
ِ
ِ
ِ
ٍ ِض ََل ٍل ُمب
)411( ين
َ َواْلح ْك َمةَ َوِا ْن َك ُانوا م ْن قَْب ُل لَفي
"Laqad manna Allaahu calaa al mu'miniina ith bacatha fiihim Rasuulan mmin
anfusihim yatluu calayhim Aayaatihi wa yuzakkiihim wa yucallimuhumu Al
Kitaaba wa Al Xikmata wa in kaanuu min qablu lafii dalaalin mmubiinin(164)."
Waana Aayadda boqol iyo afar lixdan oo macneheedu yahay:
"Ilaahy mu'miniinta wuxuu ku mannaystay oo ku galladaystay inuu usoo diray Rasuul
ayaga ka mid ah oo Aayaadkiisa kudul akhrinaya oo daahirinaya, barayana Kitaabka iyo
Xikamada, oo ah Sunnada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo Al Sh-
373
shaaficii\ الشافعيwuxuu yiri inuu erayga Xikmah\ حكمةoo Quraan ku jira oo idil yahay
Sunnada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Intaas ka horna waxay ahaayeen
kuwo ku sugan baadinnimo cad(164)."
Xuska musiibada ku dhacday
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaadibna Ilaahay wuxuu yiri:
ِ
َص ْبتُ ْم ِم ْثلَ ْيهَا ُقْلتُ ْم أَنَّى َه َذا ُق ْل ُه َو ِم ْن ِع ْنِد أ َْنفُ ِس ُك ْم إِ َّن اللَّهَ َعلَى ُك ِّل َش ْي ٍء
َ َص َابتْ ُك ْم ُمص َيبةٌ قَ ْد أ
َ أ ََولَ َّما أ
َِّ
ِ
ِ َّ
ِ
ِ َص َاب ُك ْم َي ْوَم اْلتَقَى اْل َج ْم َع
ين َنافَقُوا
َ ) َولِ َي ْعلَ َم الذ411( ين
َ ان فَبِِإ ْذ ِن الله َولَِي ْعلَ َم اْل ُم ْؤ ِمن
َ ) َو َما أ419( قَد ٌير
ٍِ
ِ
ِ ِيل لَهم تَعالَوا قَاتِلُوا ِفي سب
ِ
ب ِم ْنهُ ْم
ً َيل اللَّ ِه أ َِو ْادفَ ُعوا قَالُوا لَ ْو َن ْعلَ ُم ِقت
ُ اَل ََلتََّب ْع َنا ُك ْم ُه ْم لْل ُك ْف ِر َي ْو َمئذ أَ ْق َر
َ
ْ َ ْ ُ َ َوق
َِّ
ِ ان يقُولُون بِأَ ْفو
ِِ
ين قَالُوا ِِْل ْخ َوانِ ِه ْم َوقَ َع ُدوا
ْ اه ِه ْم َما لَْي َس ِفي ُقلُوبِ ِه ْم َواللَّهُ أ
َ ) الذ417( ون
َ َعلَ ُم بِ َما َي ْكتُ ُم
َ َ ِ يم
َ ل ْْل
ِ ِ ت إِن ُك ْنتُم
ِ
ِ
)418( ين
َ َلَ ْو أ
َ اع
ُ ط
َ صادق
َ ْ ْ َ ونا َما قُتلُوا ُق ْل فَ ْاد َرُءوا َع ْن أ َْنفُس ُك ُم اْل َم ْو
"Awa lammaa asaabatkum mmusiibatun qad asabtum mithlayhaa qultum annaa
haathaa qul huwa min cindi anfusikum inna Allaaha calaa kulli shay'in
qadiirun(165)Wa maa asaabakum yawma iltaqaa al jamcaani fa bi ithni Allaahi wa
liyaclama al mu'miniina(166)Wa liyaclama allathiina naafaquu wa qiila lahum
tacaalaw qaatiluu fii sabiili Allaahi awi adfacuu qaaluu law naclamu qitaalan
lla'ittabacnaakum hum lilkaafiriina yawma'ithin aqrabu minhum lil iimaani
yaquuluuna bi afwaahihim mmaa laysa fii quluubihim wa Allaahu aclamu bimaa
yaktumuuna(167)Allathiina qaaluu li ikhwaanihim wa qacaduu law adhaacuunaa
maa qutiluu qul fa adra'uu can nafsikumu al mawta in kuntum saadiqiina(168)."
Waana Aayadaha boqol iyo shan iyo lixdan ilaa sideed iyo lixdan ee Aali Cimraana آل
\ عمرانoo macnohoodu yahay:
"Oo markay musiibu idinku dhacdo, waana Uxud\ أحدwaxa ku dhacay, laba jibaarkeeda
ayaad geysateen Maalinta Badar\يوم بدر, ayaad waxaad tiraahdeen: "Xaggee bey nooga
yimaadeen dilkaan iyo jibkaanu annagoo muslimiinta ahoo uu Rasuulka Ilaahayna, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, dhexdeenna joogo?" Waxaad tiraahdaa Muxammadow\محمد,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam: "Waxay idiinka timid adinka nafafkiinna xaggooda."
Ilaahayna wax walba Qaadir\ قادرayuu ku yahay oo karaa(165)Waxaa idinku dhacayna
maalinta Uxud\ أحدlaba ciidan iska hor yimaadeen oo dil iyo dhaawac ah, waxay ku
ahaadeen idinka Ilaahay iyo qudraddiisa iyo inuu muujiyo oo la arko mu'miniintu kuway
yihiin(166)Uuna muujiyo oo la arko kuwa munaafaqiinta ah oo lagu yiri: "Kaalaya oo ku
jihaada jidka Ilaahay, oo Diintiisa iyo daacaddiisa u dagaallama, ama difaaca ehelkiinna
iyo haweenkiinna", waxay yiraahdeen: "Haddan ognahay inuu dagaal dhacayo waan idin
raaci lahayn", waana Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولوiyo
saddexda boqol oo munaafaq oo maalintaas la noqday. Maalintaas ayagu waxay
gaalnimada uga dhow yihiin iimaanka, oo waxay afafkooda ka leeyihiin, waana
iimaankee, waxaan quluubtooda dhexdooda ku jirin. Ilaahayna wuu og yahay waxay
374
qarinayaan(167)Kuwa intay jihadka ka hareen walaalohooda xagga nasabka ku yiri,
waana shuhadad Uxud\أحد: "Hadday na adeeci lahaayen oo ay Muxammad\محمد, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ka tegi lahaayeen oo ay guryohooda fariisan lahaayeen, lama
dileen." Waxaad kuwaas ku tiraahdaa Muxammadowمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam: "Ka celiya nafafkiinna dimashada haddaad tihiin kuwa run sheegaya, o ay is
ilaalintu qadarka celineyso(168)."
Ku boorrinta jihaadka
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna wuxuu Nabigiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku yiri isagoo
muslimiinta jihaadka ku boorrinaya in lagu dilana wax yar uga dhigaya:
ِ َحي
ِ َّ ِ ِوََل تَ ْحسب َّن الَِّذين قُتِلُوا ِفي سب
)415( ون
ََ
َ ُاء ع ْن َد َرِّب ِه ْم ُي ْرَزق
ٌ َ ْ يل الله أ َْم َواتًا َب ْل أ
َ
َ
َ
"Wa laa taxsabanna allathiina qutiluu fii sabiili Allaahi amwaatan bal axyaa'un
cinda Rabbihim yurzaquuna(169)." Waana Aayadda boqol iyo sagaal iyo lixdanaad ee
Aali Cimraana oo macnheedu yahay: "Hana u malaynina inay kuwa jidka Ilaahay lagu
dilay dhinteen, bal way nool yihiin oo Ilaahay agtiisa ayaa lagu rizqiyaa(169)."
Ciribta shuhadada Uxud\أحد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
وتأكل من، ترد أنهار الجنة، جعل هللا أرواحهم في أجواف طير خضر،"لما أصيب إخوانكم بأحد
فلما وجدوا طيب مشربهم ومأكلهم وحسن. وتأوى إلى قنادل من ذهب في ظل العرش،ثمارها
وال ينكلوا عن، لئال يزهدوا في الجهاد، "يا ليت إخواننا يعلمون ما صنع هللا بنا:مقامهن قالوا
".الحرب
"Lammaa usiiba ikhwaanukum bi Uxudin, jacala Allaahu arwaaxahum fii ajwaafi
dhayrin khudrin, taridu anhaara al jannata, wa ta'kulu min thimaarihaa, wa ta'waa
ilaa qanaadilin min thahabin fii thilli Al Carshi. Falammaa wajaduu dhiiba
mashrabihim wa ma'kalihim wa xusna maqiilihim qaaluu: "Yaa layta ikhwaananaa
yaclamuuna maa sanaca Allaahu binaa, liallaa yazhaduu fii al jihaadi, walaa
yankuluu cani al xarbi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Marka walaalihiin maalinta Uxud\ أحدla dilay ayuu Ilaahay wuxuu arwaaxdooda geliyay
oo shahiid walba uu ruuxiisa geliay uurka shimbir cagaaran (oo uu Al Suhaylii \السهيلي
yiri: "Wa shimbir qoloftiis iyo muuqaalkiis oo kuma jiro ruuxa shimbir, waxaase ku jira
shahiidka ruuxiisa oo sidaas shimbir u eg, si uu wax u cuno oo wax u cabbo.") oo ka
cabba wabiyada jannada dhexdeeda ah, waxayna ka cunaan mireheeda, waxayna ku
hoydaan faynuuso dahab laga sameeyey oo ku sugan harka Carshiga. Markaasey markay
arkeen wanaagga waxay cabbayaan iyo waxay cunayaan iyo hoygooda ayay waxay
375
yiraahdeenMaxaywalaaleheen u ogaan waayeen wuxuu Ilaahay nagu falay, si ayan
jihaadka uga gaabin, xarbigana ayan ka baqin."
Markasuu Ilaahau Tacallaa\ هللا تعالىwuxuu yiri:
"Anigaa idinka gaarsiinaya, oo uu markaas Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, kusoo dejiyay:
ِ َّ ِ ِوََل تَ ْحسب َّن الَِّذين قُتِلُوا ِفي سب
َّ ُ َ) فَ ِرِحين بِما آَت415( َحياء ِع ْن َد رِّب ِهم يرَزقُون
ُاه ُم الله
ََ
َ ُْ ْ َ
ٌ َ ْ يل الله أ َْم َواتًا َب ْل أ
َ
َ
َ َ
َ
َِّ
ِ
ِ ِ ْ َِمن ف
)476( ون
ٌ ين لَ ْم َيْل َحقُوا بِ ِه ْم ِم ْن َخْل ِف ِه ْم أ َََّل َخ ْو
ْ
َ ف َعلَْي ِه ْم َوََل ُه ْم َي ْح َزُن
َ ون بِالذ
َ ضله َوَي ْستَْبش ُر
ِ
ِ َن اللَّه ََل ي
ِ
)474( ين
ْ ضيعُ أ
ْ َون بِنِ ْع َم ٍة ِم َن اللَّ ِه َوف
ُ َ َّ ض ٍل َوأ
َ َج َر اْل ُم ْؤ ِمن
َ َي ْستَْبش ُر
"Wa laa taxsabanna allathiina qutiluu fii sabiili Allaahi amwaatan bal axyaa'un
cinda Rabbihim yurzaquuna(169)Farixiina bimaa aataahumu Allaahu min fadlihi
wa yastabshiruuna bi allathiina lam yalxaquu bihim mmin khalfihim allaa khawfun
calayhim wa laa yaxzanuuna(170)Yastabshiruuna binicmatin mmina Allaahi wa
fadlin wa anna Allaaha laa yudiicu ajra al mu'miniina(171)."
Waana Aayadaha boqol iyo sagaal iyo lixdanaad ilaa kow iyo toddobaatan ee Aali
Cimraana\ آل عمرانoo macnohoodu yahay:
"Hana u malaynina inay kuwa jidka Ilaahay lagu dilay dhinteen, bal way nool yihiin oo
Ilaahay agtiisa ayaa lagu rizqiyaa(169)Waxayna ku faraxsan yihiin wuxuu Ilaahay siiyey
oo deeqdiisa ka mid ah, waxayna ku bishaareysanayaan walaalohooda ka dambeeya oo
aan ka daba imaan ayna uga soo tageen ayagoo mu'miniin ah oo jihaad ku jira waa
intaasoo ay shahiidaan ayaguna oo ay ka daba yimaadaane, inayan korkooda ahayn cabsi
ayanna tiiraanyooneyn(170)Waxayna ku bishaareysanayaa nicmo iyo deeqda Ilaahay iyo
inuusan Ilaahay ajarka mu'miniinta lumin(171)."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi wasallam, wuxuu yiri:
يخرج عليهم رزقهم من الجنة بكرة، في قبات خضراء، نهر بباب الجنة،"الشهداء على بارق
".وعشيا
"Al Sh-shuhadaa'u calaa baariq, nahrun bibaabi al jannati, fii qubaatin khadraa'a,
yakhruju calayhim rizquhum mina al jannati bukratan wa cashiyyan."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Shuhadadu waxay kusugan yihiin wabi la yiraahdo Baariq\ بارقo ku yalla albaabka
jannada, waxayna ku dhex jiraan aqallo cagaaran, halkaasoo uu uga yimaado rizqigoodu
jannada arooryo iyo galab walba."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Cabdu Allaahi bin Mascuud\ عبد هللا بن مسعودayaa waxaa la weydiiyey Aayadda boqol
iyo sagaal iyo lixdanaad ee Aali Cimraana\آل عمران. Markaasuu wuxuu yiri: "Annaguna
waan ka wareysannay Aayaadkaas, waxaana nalugu yiri: "Marka walaalihiin la dilay
376
Maalinta Uxud\ يوم أحدIlaahay wuxuu arwaaxdooda ku dhex riday shimbiro cagaaran.
Markaasey wabiyada jannada ka cabbaan oo ay mireheedana ka cunaan, ayna u hoydaan
faynuuso dahab laga sameeyey oo yaalla Carshiga hoostiisa. Markaasuu Ilaahay Cazza
wa Jalla\ هللا عزوجلfiiriyey kuna yiri:
""يا عبادي! ما تشتهون فأزيدكم؟
"Ya cibaadii! Maa tashtahuuna fa aziidukum?"
oo macnihiisu yahay:
"Addoomadeydow! Maxaad jeceshihiin oo aan idiinku kordhiyaa waxaad haysataan oo
aan idin siiyey?"
Markaasey waxay leeyihiin:
"Rabbigeenow! Wax ka fiicnaan badan waxaad na siisay ma jiraan! Oo jannada
dhexdeedaan ka cunnaa meeshaan doonno!"
Markaasuu Ilaahay ayagaas mar kale fiirinayaa uuna yiri:
""يا عبادي! ما تشتهون فأزيدكم؟
"Ya cibaadii! Maa tashtahuuna fa aziidukum?"
oo macnihiisu yahay:
"Addoomadeydow! Maxaad jeceshihiin oo aan idiinku kordhiyaa waxaad haysataan oo
aan idin siiyey?"
Markaasey waxay leeyihiin:
"Rabbigeenow! Wax ka fiicnaan badan waxaad na siisay ma jiraan! Oo jannada
dhexdeedaan ka cunnaa meeshaan doonno!"
Markaasuu Ilaahay Cazza wa Jalla هللا عزوجلfiiriyey kuna yiri:
""يا عبادي! ما تشتهون فأزيدكم؟
"Ya cibaadii! Maa tashtahuuna fa aziidukum?"
oo macnihiisu yahay:
"Addoomadeydow! Maxaad jeceshihiin oo aan idiinku kordhiyaa waxaad haysataan oo
aan idin siiyey?" Markaasey waxay leeyihiin:
"Rabbigeenow! Wax ka fiicnaan badan waxaad na siisay ma jiraan! Oo jannada
dhexdeedaan ka cunnaa meeshaan doonno!"
Markaasuu Ilaahay Cazza wa Jallaعزوجل
هللاfiiriyey kuna yiri:
""يا عبادي! ما تشتهون فأزيدكم؟
"Ya cibaadii! Maa tashtahuuna fa aziidukum?"
oo macnihiisu yahay:
377
"Addoomadeydow! Maxaad jeceshihiin oo aan idiinku kordhiyaa waxaad haysataan oo
aan idin siiyey?"
Markaasey waxay leeyihiin:
"Rabbigeenow! Wax ka fiicnaan badan waxaad na siisay ma jiraan! Oo jannada
dhexdeedaan ka cunnaa meeshaan doonno! Waxaanse jeclaan lahayn inaad
arwaaxdeenna jirarkeenna dib ugu celisid oo markaas adduunka naloo celiyo oo aan
markaas daraaddaa jihaad u galno oo mar kale nala dilo."
Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo Jaabir\ جابرu bishaareynaya
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Jaabir bin Cabdu Allaahi\ جابر بن عبد هللاwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu igu yiri:
""أال أبشرك يا جابر؟
"Alaa ubash-shiruka yaa Jaabiru?"
oo macnihiisu yahay:
"Ma kuu bishaareeyaa Jaabiro\"? جابر
Waxaan iri:
"Haa Nabiga Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam!"
Wuxuu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yiri:
"ما تحب يا عبد هللا بن عمرو أن أفعل:"إن أباك حيث أصيب بأحد أحياه هللا عزوجل ثم قال له
". فأقتل مرة أخرى، "أي رب أحب أن تردني إلى الدنيا فأقاتل فيك:بك؟" قال
"inna abaaka xaythu usiiba bi Uxudin axyaahu Allaahu Cazza wa Jalla thumma
qaala lahu: "Maa tuxibbu yaa Cabda Allaaha bin Camr an afcala bika?" Qaala:
"Ay Rabbi uxibbu an taruddunii ilaa al dunyaa fa uqaatila fiika, fa uqtala marrtan
ukhraa!"
Xadiithka macnihsiisu waxaa weeye:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri: "Aabahaa marka Uxud\ أحدlagu dilay
Ilaahay Cazza wa Jalla هللا عزوجلwuuu nooleeyey kaddibna uu ku yiri: "Maxaad
jeceshay inaan kuu sameeyo Cabda Allaaha bin Camrow\ '?عبد هللا بن عمروWuxuu yiri:
"Rabbiyow waxaan jeclahay inaad adduunka igu celiso oo aan daraaddaa jihaad u galo oo
mar kale la i dilo!"
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahy, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
ما من مؤمن يفارق الدنيا يحب أن يرجع إليها ساعة من نهار وأن له الدنيا،"والذي نفسي بيده
". فإنه يحب أن يرد إلى الدنيا فيقاتل في سبيل هللا فيقتل مرة أخرى، إال الشهيد،وما فيها
378
"waAllathii nafsii bi yadihi, maa min mu'minin yufaariqu al dunyaa yuxibbu an
yarjica ilayhaa saacatan min nahaarin wa an lahu al dunyaa wa maa fiihaa, illaa al
sh-shahiida, fa innahu yuxibbu an yuradda ilaa al dunyaa fa yuqaatila fii sabiili
Allaahi fa yuqtala marratan ukhraa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaan ku dhaartay Midkay naftaydu Gacantiisa ku jirto, ma uu jiro mu'min
adduunkaan ka taga oo dhintay oo jecel inuu usoo noqdo hal saac oo maalin ka mid ahba
ha ahaatee xattaa haddii lagu siinayo adduunka iyo waxa dhexdeeda ku jira oo idil", oo
waxay aakhiro ku haystaan ayaa adduunka iyo waxa dhediisa ku jiraba ka fiican, "intaan
ahayn shahiidka oo jecel in adduunka loo soo celiyo oo uu markaas jidka Ilaahay ku
jihaado oo markaas mar kale la dilo."
Quraanka kasoo degay kuwa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
u raacay Xamraa'u Al Asad\حمراء األسد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\تعالى
هللاwuxuu yiri:
ِ
َِِّ
ِ
ِ ِ َّ الَِّذين استَجابوا لِلَّ ِه و
)472( يم
ْ َح َسُنوا ِم ْنهُ ْم َواتَّقَ ْوا أ
ْ ين أ
َُ ْ َ
َ َص َابهُ ُم اْلقَ ْرُح للذ
َ الر ُسول م ْن َب ْعد َما أ
ٌ َجٌر َعظ
َ
َِّ
ِ
َّ ال لَهُ ُم
يم ًانا َوقَالُوا َح ْسُب َنا اللَّهُ َونِ ْع َم اْل َو ِكي ُل
َ َين ق
ْ َاس قَ ْد َج َم ُعوا لَ ُك ْم ف
َ الذ
َ َّاس إِ َّن الن
ُ الن
َ اخ َش ْو ُه ْم فَ َز َاد ُه ْم إ
ض ٍل َع ِظ ٍيم
ْ َان اللَّ ِه َواللَّهُ ُذو ف
ْ وء َواتََّب ُعوا ِر
ْ َ) فَ ْان َقلَُبوا بِنِ ْع َم ٍة ِم َن اللَّ ِه َوف473(
َ ض َو
ٌ ض ٍل لَ ْم َي ْم َس ْسهُ ْم ُس
ِ
َّ ) إَِّنما َذلِ ُكم ا471(
ِ ُوه ْم َو َخاف
ك
َ ) َوََل َي ْح ُزْن479( ين
ُ ان ُي َخ ِّو
ُ ُاءهُ فَ ََل تَ َخاف
َ ون إِ ْن ُك ْنتُ ْم ُم ْؤ ِمن
ُ َلش ْيط
َ ف أ َْولَِي
َ
ُ
ا
ِ
ِ
ِ
َِّ
يد اللَّهُ أ َََّل َي ْج َع َل لَهُ ْم َحظا في ْاْلَخ َ ِرة َولَهُ ْم
ُ ض ُّروا اللَّهَ َش ْيًئا ُي ِر
ُ ون في اْل ُك ْف ِر إِنَّهُ ْم لَ ْن َي
َ ين ُي َس ِارُع
َ الذ
ِ ٌ ان لَن يض ُّروا اللَّه َش ْيًئا ولَهم ع َذ
َِّ
ِ ٌ ع َذ
ِ ِ
) َوََل477( يم
َ ُْ َ
َ
ُ َ ْ ِ يم
َ
َ ) إِ َّن الذ471( يم
ٌ اب أَل
ٌ اب َعظ
َ ين ا ْشتََرُوا اْل ُك ْف َر ب ْاْل
َِّ
)478( ين
ٌ ين َكفَُروا أََّن َما ُن ْملِي لَهُ ْم َخ ْيٌر ِْل َْنفُ ِس ِه ْم إَِّن َما ُن ْملِي لَهُ ْم لِ َي ْزَد ُادوا إِثْ ًما َولَهُ ْم َع َذ
ٌ اب ُم ِه
َ َي ْح َس َب َّن الذ
ِ
ِ َّ
ِ يث ِم َن الطَّي
طلِ َع ُك ْم
ْ ان اللَّهُ لُِي
َ ِين َعلَى َما أ َْنتُ ْم َعلَْي ِه َحتَّى َي ِم َيز اْل َخب
َ ِّب َو َما َك
َ ان اللهُ ل َي َذ َر اْل ُم ْؤ ِمن
َ َما َك
ِ
ِ علَى اْل َغ ْي ِب ولَ ِك َّن اللَّه ي ْجتَبِي ِمن رسِل ِه من ي َشاء فَآ
يم
ْ َمُنوا بِاللَّ ِه َوُر ُسِل ِه َوِا ْن تُ ْؤ ِمُنوا َوتَتَّقُوا َفلَ ُك ْم أ
ََ
َ
ُ َ َْ ُُ ْ
ٌ َجٌر َعظ
َ
)475(
"Allathiina istajaabuu Lillaahi wa Al Rrasuuli min bacdi maa asaabahumu al qarxu
lillathiina axsanuu minhum wa ittaqaw ajrun cathiimun(172)Allathiina qaala
lahumu al nnaasu inna al nnaasa qad jamacuu lakum fa akhshawhum fazaadahum
iimaanan wa qaaluu xasbunaa Allaahu wa nicma al wakiilu(173)Fa inqalabuu bi
nicmatin mmina Allaahi wa fadlin llam yamsashum suu'un wa ittabacuu ridwaana
Allaahi wa Allaahu Thuu fadlin cathiimim(174)Innamaa thaalikum al shshaydhaanu yukhawwifu awliyaa'ahu falaa takhaafuuhum wa khaafuuni in kuntum
mu'miniina(175)Wa laa yaxzunka allathiina yusaaricuuna fii al kufri innahum lan
yadurruu Allaaha shay'an yuriidu Allaahu allaa yajcala lahum xath-than fii al
379
aakhirati wa lahum cathaabun cathiimun(176)Inna allathiina ishtaraw al kufra bi al
iimaani lan yadurruu Allaaha shay'an wa lahum cathaabun aliimun(177)Wa laa
yaxsabanna allathiina kafaruu annamaa numlii lahum khayrun li anfusihim
innamaa numlii lahum li yazdaaduu ithman wa lahum cathaabun
mmuhiinun(178)Mmaa kaana Allaahu liyathara al mu'miniina calaa maa antum
calayhi xattaa yamiiza al khabiitha mina al dh-dhayyibi wa maa kaana Allaahu
liyudhlicakum calaa al ghaybi wa laakinna Allaaha yajtabii min Rtusulihi man
yashaa'u fa aaminuu bi Allaahi wa Rusulihi wa in tu'minuu wa tattaquu falakum
ajrun cathiimun(179)."
Waana Aayadaha boqol iyo laba iyo toddobaatan ilaa sagaal iyo tobaatan ee Aali
Cimraana\ آل عمرانoo macnohoodu yahay:
"Kuwa u yeeridda Ilaahay iyo Rasuulka, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, yeelay kaddib
markay dhaawacyadu ku dhaceen. Kuwa wanaagga falay oo ayagaas ka mid ah oo yeelay
u bixidda duullaanka Xamraa'u Al Asad\حمراء األسد, markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ugu yeeray oo adeecay, kana dhawrasaday diidmada
amarkiisa, waxay leeyihiin ajar weyn(172)Waana kuwa uu dadku ku yiri, nin baana
warkaas yiri oo magaciisu yahay Nucaym bin Mascuud Al Ashjacii\نعيم بن مسعود األشجعي,
ama waaba safarka Cabda Qays\ عبد قيسoo Al Madinah\ المدينةyimid: "Dadku waa isu kiin
uruursaday o idinku soo duulayaa, waana Abuu Sufyaan\ أبوسفيانiyo ciidankiisa, ee ka
baqda iskana ilaaliya". Warkaas lagu yirina uma kordhin waxaan iimaan ahayn, waxayna
yiraahdeen: "Ilaahay ayaa nagu filan, waana wakiil nicmoole ah!"(173)Markaasey
markay Xamraa'u Al Asad\ حمراء األسدtageen oo ay cidna ka waayeen ayay waxay la soo
noqdeen nicmo Ilaahay oo la kulan la'aanta cadawga, waxayna lasoo noqdeen deeq
ayagoo suuqaas ku ganacsaday oo ribix ka helay. Waxayna soo noqdeen ayagoo uusan
waxay kahdaan gaarin, waxayna raaceen raallinnimada Ilaahay oo ah adeeciddiisa iyo
adeecidda Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Ilaahayna uu siiyay ajarka
duullaankaas, taasoo ah deeq weyn(174)Midka warkaas yirina, Nucaym bin Mascuud Al
Ashjacii\ نعيم بن مسعود األشجعي, ama safarka Cabda Qays\عبد قيس, waa shaydaan,
hadalkiisuna waa ficilka shaydaanka si uu idiin bajiyo, wuxuuna idinku cabsiinaya
awliyadiisa isaga raacsan oo ah gaalada. Marka ayaga ha ka baqannina oo aad markaas
amarkayga ka tagtaan, ee Aniga iga baqa, haddaad tihiin kuwa mu'miniin
ah(175)Yeeyanna ku tiiraanyo gelin kuwa gaalnimada ku dheereynaya, waana gaalada
Quraysh, ama munaafaqiintaba, oo ayagu ficilkoodaas Ilaahay dhib uma geysan karaan.
Ilaahayna wuxuu doonayaa inuusan kuwaas u yeelin nasiib aakhiro, waxayna leeyihiin
cathaab weyn(176)Kuwa gaalnimada iimaanka dhaafsaday Ilaahay waxba ma dhibayaan,
waxayna leeyihiin cathaab xanuun badan(177)Yeeyan u malayn kuwa gaaloobay inaan
dib ugu dhiggaan dib ugu dhigeynno ay naftooda khayr u tahay, balse waxaan dhib ugu
dhigeynnaa inay dambi kororsadaan, waxayna leeyihiin cathaab dulleysa(178)Ilaahay ma
aha Midka mu'miniinta u daaya sidaad tihiin oo aad isugu dhex jirtaan jeer uu ka sooco
kan xun midka fiican. Ilaahayna ma aha Midka idin daalacsiiya oo idin tusa oo Isaga
Keligiis ayaa ghaybka og. Laakiin Ilaahay wuxuu Rusushiisa ka doortaa kuu doono oo uu
markaas wax ghaybka ka mid ah uu tusaa. Marka rumeeya Ilaahay iyo Rusushiisa.
Haddaad rumeysaanna oo aad dhawrsataan waxaad leedihiin ajar weyn(179)."
380
Shuhadada Maalinta Uxud\شهداء يوم أحد
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa Maalinta Uxud يوم أحدmuslimiinta ka shahiiday ayagoo la jira Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam oo Muhaajiriinta Quraysh\ المهاجرين من قريشka mid ah,
kana sii ah:
Banii Haashim bin Cabdi Manaaf\بني هاشم بن عبد مناف: (Kow) Xamzah bin Cabdu Al
Mudh-dhalib bin Haashim\حمزة بن عبد المطلب بن هاشم, Allaaha raalli ka noqdee,
waxaana dilay Waxshiyyu\ وحشيaddoonka uu lahaa Jubayr bin Mudhcim\جبير بن مطعم.
Qurayshta Banii Umayyah bin Cabdi Shams: (Labo) Cabdu Allaahi bin Jaxsh عبد هللا بن
\جحش, oo u dhashay Banii Asad bin Khuzaymah\بني أسد بن خزيمة, ayagana xaliifkooda
ahaa.
Qurayshta Banii Cabdu Al Ddaar bin Qusayy \بني عبد الدار بن قصي: (Saddex) Muscab
bin Cumayr\مصعب بن عمير, waxaana dilay Ibnu Qami'ah Al Laythii\إبن قمئة الليثي.
Qurayshta Banii Makhzuum bin Yaqthah\بني مخزوم بن يقظة: (Afar) Shammaas bin
Cuthmaan\شماس بن عثمان. Waana afar nin.
Ansaarta\األنصار, kana sii ah Banii Cabdu Al Ash-hal\بني عبد األشهل: (Shan) Camr bin
Mucaath bin Al Nnucmaanu\عمرو بن معاذ بن النعمان. (Lix) Al Xaarithu bin Anas bin
Raafic\الحارث بن أنس بن رافع. (Toddoba) Cumaarah bin Ziyaad bin Al Ssakn عمارة بن زياد بن
\( السكنoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Al Ssakan bin Raafic bin Imri'u Al Qays السكن بن
\رافع بن امرأ القيس. Waxaana la yiri Al Ssakn\السكن."). (Sideed) Salamah bin Thaabit bin
Waqsh\سلمة بن ثابت بن وقش. (Sagaal) Camr bin Thaabit bin Waqsh\عمرو بن ثابت بن وقش.
Caasim bin Cumar bin Qataadah\ عاصم بن عمر بن قتادةwuxuu ii sheegay in labadaas
aabohoodna maalintaas la dilay, waana (Toban) Thaabit\ثابت. (Kow iyo toban) Rifaacah
bin Waqsh\رفاعة بن وقش. (Labo iyo toban) Xusayl bin Jaabir\حسيل بن جابر, waana Al
Yamaan\ اليمانaabaha dhalay Abuu Xuthayfah\أبوحذيفة, waxaana ku dilay dagaalka
dhexdiisa muslimiinta ayagoo aan aqooneyn. Markaasuu Xuthayfah\ حذيفةdiyadiisa kuwa
dilay ku sadaqaystay. (Saddex iyo toban) Sayfiyyu bin Qaythii \صيفي بن قيظي. (Afar iyo
toban) Xabaab bin Qaythii\ حباب بن قيظي. (Shan iyo toban) Cabbaad bin Sahl\عباد بن سهل.
(Lix iyo toban) Al Xaarithu bin Aws bin Mucaath\الحارث بن أوس بن معاذ. Waana laba iyo
toban nin.
Dadka Raatij dega\ومن أهل راتج: (Toddoba iyo toban) Iyaas bin Aws bin Catiik bin Camr
bin Cabdu Al Aclam bin Zacuuraa' bin Jushum bin Cabdu Al Ash-hal إياس بن أوس بن عاتك
\بن عمرو بن عبد األعلم بن زعوراء بن جشم بن عبد األشهل. (Sideed iyo toban) Cubayd bin Al
Ttayyihaanu\( عبيد بن التيهانoo u ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Catiik
bin Al Ttayyihaanu\عاتك بن التيهان."). (Sagaal iyo toban) Xabiib bin Yaziid bin Taym حبيب
\بن يزيد بن تيم. Waana saddex nin.
Banii Thafar\بني ظفر: (Labaatan) Yaziid bin Xaadhib bin Umayyah bin Raafic يزيد بن
\حاطب بن أمية بن رافع. Waana nin.
381
Banii Camr bin Cawf,\ بني عمرو بن عوفkana sii ah Banii Dubaycah bin Zayd: بني ضبيعة
\( بن زيدKow iyo labaatan) Abuu Sufyaan bin Al Xaarith bin Qays bin Zayd أبو سفيان بن
\الحارث بن قيس بن زيد. (Laba iyo labaatan) Xanthalah bin Abii Caamir bin Sayfiyyi bin
Nucmaan bin Maalik bin Amah\حنظلة بن أبي عامر بن صيفي بن نعمان بن مالك بن أمة, waana
"Ghasiilu Al Malaa'ikah\"غسيل المالئكة, waxaana dilay Shaddaad bin Al Aswad bin
Shacuub Al Laythii\( شداد بن األسود بن شعوب الليثيoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Qays
bin Zayd bin Dubaycahقيس بن زيد بن ضبيعة. Maalik\مالك: bin Amah bin Dubaycah بن أمة بن
\ضبيعة."). Waana laba nin.
Banii Cubayd bin Zayd\بني عبيد بن زيد: (Saddex iyo labaatan) Unays bin Qataadah أنيس
\بن عتادة. Waana nin.
Banii Thaclabah bin Camr bin Cawf\بني ثعلبة بن عوف: (Afar iyo labaatan) Abuu
Xayyah\أبوحية, waana walaalka la dhashay Sacd bin Khaythamah\ سعد بن خيثمةoo waa isku
hooyo (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Abuu Xayyah waa bin Camr bin Thaabit أبو حية
\بن عمرو بن ثابت."). (Shan iyo labaatan) Cabdu Allaahi bin Jubayr bin Al Nnucmaanu عبد هللا
\بن جبير بن النعمان, ahna amiirka qaansooleyda. Waana laba nin.
Banii Al Ssalm bin Imri'u Al Qays bin Maalik bin Al Aws بني السلم بن امرأ القيس بن مالك بن
\األوس: (Lix iyo labaatan) Khaythamah\خيثمة, ahna aabaha dhalay Sacd bin
Khaythamah\سعد بن خيثمة. Waana nin.
Banii Al Cajlaan: xulafadooda Banii Al Cajlaan\حلفاء بني عجالن: (Toddoba iyo labaatan)
Cabdu Allaahi bin Salamah\عبد هللا بن سلمة. Waana nin.
Banii Mucaawiyah bin Maalik\بني معاوية بن مالك: (Sideed iyo labaatan) Sibiic bin
Xaadhib bin Al Xaarith bin Qays bin Hayshah\( سبيع بن حاطب بن الحارث بن قيس بن هيشةoo uu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa la yiraahdaa Suwaybiq bin Al Xaarith bin Xaadhib
bin Hayshah\سويبق بن الحارث بن حاطب بن هيشة."). Waana nin.
Banii Al Nnajjaar\بني النجار, kana sii ah Sawaad bin Maalik bin Ghanii سواد بن مالك بن
\غني: (Sagaal iyo labaatan) Camr bin Qays\ عمرو بن قيسiyo wiilkiisa (Soddon) Qays bin
Camr\( قيس بن عمروoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Camr bin Qays bin Zayd bin
Sawaad\عمرو بن قيس بن زيد بن سواد."). (Kow iyo soddon) Thaabit bin Camr bin Zayd ثابت بن
\عمرو بن زيد. (Laba iyo soddon) Caamir bin Makhlad\عامر بن مخلد. Waana afar nin.
Banii Mabthuul\بني مذبول: (Saddex iyo soddon) Abuu Hubayrah bin Al Xaarith bin
Calqamah bin Camr bin Thaqf bin Maalik bin Mabthuul أبو هبيرة بن الحارث بن علقمة بن عمرو
\بن ثقف بن مالك بن مذبول. (Afar iyo soddon) Camr bin Mudharrif bin Calqamah bin
Camr\عمرو بن مطرف بن علقمة بن عمرو. Waana laba nin.
Banii Camr bin Maalik\بني عمرو بن مالك: (Shan iyo soddon) Aws bin Thaabit bin Al
Munthir\( أوس بن ثابت بن المنذرoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Aws bin Thaabit أوس بن
ثابت, waana Xassaan bin Thaabit حسان بن ثابتwalaalkiis."). Waana nin.
382
Banii Cadiyy bin Al Nnajjaar\بني عدي بن النجار: (Lix iyo soddon) Anas bin Al Nnadr bin
Damdam bin Zayd bin Xaraam bin Jundub bin Caamir bin Ghanm bin Cadiyy bin Al
Nnajjaar\( أنس بن النضر بن ضمضم بن زيد بن حرام بن جندب بن عامر بن غنم بن عدي بن النجارoo uu
ibnu Hishaam إبن هشامyiri: "Anas bin Al Nnadr أنس بن النضرwaa adeerka Anas bin
Maalik\أنس بن مالك, khaadimka\ خادمRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam."). Waana nin.
Banii Maazin bin Al Nnajjaar\بني مازن بن النجار: (Toddoba iyo soddon) Qays bin
Mukhallad\قيس بن مخلد. (Sideed iyo soddon) Kaysaan\كيسان, addoon ay leeyihiin. Waana
laba nin.
Banii Diinaar bin Al Nnajjaar\بني دينار بن النجار: (sagaal iyo soddon) Sulaym bin Al
Xaarith\سليم بن الحارث. (Afartan) Nucmaan bin Cabda Camr\نعيم بن عبد عمرو. Waana laba
nin.
Banii Al Xaarith bin Al Khazraj\بني الحارث بن الخزرج: (Kow iyo afartan) Khaarijah bin
Zayd bin Abii Zuhayr\خارجة بن زيد بن أبي زهير. (laba iyo afartan) Sacd bin Al Rrabiic bin
Camr bin Abii Zuhayr\ سعد بن الربيع بن عمرو بن أبي زهير, labadoodana qabri ayaa lagu wada
duugay. (Saddex iyo afartan) Aws bin Al Arqam bin Zayd bin Qays bin Al Nnucmaanu
bin Maalik bin Thaclabah bin Kacb أوس بن األرقم بن زيد بن قيس بن النعمان بن مالك بن ثعلبة بن
\كعب. Waana saddex nin.
Banuu Al Abjar\بني األبجر, waana Banuu Khudrah\بنو خدرة: (Afar iyo afartan) Maalik bin
Sinaan bin Cubayd bin Thaclabah bin Cubayd bin Al Abjar مالك بن سنان بن عبيد بن ثعلبة بن
\عبيد بن األبجر, waana aabaha dhalay Abuu Saciid Al Khudriyyu \( أبوسعيد الخدريoo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Magaca Abuu Saciid Al Khudriyyu أبوسعيد الخدري
waa
Sinaan\سنان. Waxaana la yiri waa Sacd\سعد."). (Shan iyo afartan) Saciid bin Suwayd bin
Qays bin Caamir bin Cabbaad bin Al Abjar\ساعد بن سويد بن قيس بن عامر بن عباد بن األبجر.
(Lix iyo afartan) Cutbah bin Rabiic bin Raafic bin Mucaawiyah bin Cubayd bin
Thaclabah bin Cubayd bin Al Abjar عتبة بن ربيع بن راقع بن معاوية بن عبيد بن ثعلبة بن عبيد بن
األبجر. Waana saddex nin.
Banii Saacidah bin Kacb bin Al Khazraj\( بني ساعدة بن كعب بن الخزرجToddoba iyo afartan)
Thaclabah bin Sacd bin Maalik bin Khaalid bin Thaclabah bin Xaarithah bin Camr bin Al
Khazraj bin Saacidah\ثعلبة بن سعد بن مالك بن خالد بن ثعلبة بن حارثة بن عمرو بن الخزرج بن ساعدة.
(Sideed iyo afartan) Thaqf bin Farwah bin Al Badiyy\ثقف بن فروة بن البدي. Waana laba nin.
Banii Dhariif\بني طريف, waana qabiilka Sacd bin Cubaadah\سعد بن عبادة: (Sagaal iyo
afartan) Cabdu Allaahi bin Camr bin Wahb bin Thaclabah bin Waqsh bin Thaclabah bin
Dhariif\عبد هللا بن عمرو بن وهب بن ثعلبة بن وقش بن ثعلبة بن طريف. (Konton) Damrah\ضمرة, oo
xaliifkooda ah una dhashay Banii Juhaynah\بني جهينة. Waana laba nin.
Banii Cawf bin Al Khazraj\بني عوف بن الخزرج, kana sii ah Banii Saalim\بني سالم, kana sii
ah Banii Maalik bin Al Cajlaan bin Zayd bin Ghanm bin Saalim بني مالك بن العجالن بن زيد بن
\غنم بن سالم: (Kow iyo konton) Nawfal bin Cabdu Allaahi\نوفل بن عبد هللا. (Laba iyo konton)
Cabbaas bin Cubaadah bin Nadlah binMaalik bin Al Cajlaan عباس بن عبادة بن نضلة بن مالك
383
\بن العجالن. (Saddex iyo konton) Nucmaanu bin Maalik bin Thaclabah bin Fihr bin Ghanm
bin Saalim\نعمان بن مالك بن ثعلبة بن فهر بن غنم بن سالم. (Afar iyo konton) Al Mujath-thar bin
Thiyaad\ المجذر بن ذيادoo xaliifkooda ah una dhashay Baliyyi \بلي. (Shan iyo konton)
Cubaadah bin Al Xasxaas\عبادة بن الحسحاس. Al Nnucmanu bin Maalik\ النعمان بن مالكiyo Al
Mujath-thar \ المجذرiyo Cubaadah\ عبادةwaxaa lagu wada duugay hal qabri. Waana shan
nin.
Banii Al Xublaa\بني الحبلى: (Lix iyo konton) Rifaacah bin Camr\رفاعة بن عمرو. Waana nin.
Banii Salamah\بني سلمة, kana sii ah Banii Xaraam\بني حرام: (Toddoba iyo konton) Cabdu
Allaahi bin Camr bin Xaraam bin Thaclabah bin Xaraam عبد هللا بن عمرو بن حرام بن ثعلبة بن
\حرام. (Sideed iyo konton) Camr bin Al Jamuux bin Zayd bin Xaraam عمرو الجموح بن زيد بن
\حرام, oo labadoodaba hal qabri ayaa la iskula duugay. (Sagaal iyo konton) Khallaad bin
Camr bin Al Jamuux bin Zayd bin Xaraam\خالد بن عمرو بن الجموح بن زيد بن حرام. (Lixdan)
Abuu Ayman\أبوأيمن, mawlaha Camr bin Al Jamuux\مولى عمرو بن الجموح. Waana afar nin.
Banii Sawaad bin Ghanmبني سواد بن غنمد: (Kow iyo lixdan) Sulaym bin Camr bin
Xadiidah\ سليم بن عمرو بن حديدةiyo mawlihiisa (Laba iyo lixdan) Cantarah\عنترة. (Saddex
iyo lixdan) Sahl bin Qays bin Abii Kacb bin Al Qayn \سهل بن أبي كعب بن القين. Waana
saddex nin.
Banii Zurayq bin Caamir\بني زريق بن عامر: (Afar iyo lixdan) Thakwaan bin Cabdu
Qays\ذكوان بن عبد قيس. (Shan iyo lixdan) Cubayd bin Al Mucallaa bin Lawthaan عبيد بن
\( المعلى بن لوذانoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cubayd bin Al Mucallaa\عبيد بن المعلى
wuxuu u dhashay Banii Xabiib\بني حبيب."). Waana laba nin.
Tirada shuhadada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Sidaasay wadarta muslimiinta ku shahiidday ayagoo la jira Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, oo Muhaajiriin\ المهاجرينiyo Ansaar\ األنصارleh waa shan iyo
lixdan."
Ibnu Hushaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Intuusan ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقxusin oo toddobaatanka shahiid oo aan sheegnay ka mid
ah waxay yihiin:
Al Aws\األوس, kana sii ah Banii Mucaawiyah bin Maalik\بني معاوية بن مالك: (Lix iyo
lixdan) Maalik bin Numaylah\مالك بن نميلة, oo xaliifkooda ah una dhashay
Muzaynah\مزينة.
Banii Khadhmah\بني خطمة, Khadhmah خطمةmagaciisuna waa Cabdu Allaahi bin Jusham
bin Maalik bin Al Aws\عبد هللا بن جشم بن مالك بن األوس: (Toddoba iyo lixdan) Al Xaarithu
bin Cadiyy bin Kharshah bin Umayyah bin Caamir bin Khadhmah الحارث بن عدي بن خرشة
\بن أمية بن عامر بن خطمة.
384
Banii Al Khazraj\بني الخزرج: Al Khazrajna\الخزرج, kana sii ah Banii Sawaad bin
Maalik\بني يواد بن مالك: (Sideed iyo lixdan) Maalik bin Iyaas\مالك بن إياس.
Banii Camr bin Maalik bin Al Nnajjaar\بني عمرو بن مالك بن النجار: (Sagaal iyo lixdan)
Iyaas bin Cadiyy\إياس بن عدي.
Banii Saalim bin Cawf\بني سالم بن عوف: (Toddobaatan) Camr bin Iyaas\عمر بن إياس.
Gaalada lagu dilay Maalinta Uxud\يوم أحد
Ibnu Isxaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri: Maalinta Uxud\ يوم أحدwaxaa gaalada laga dilay oo
Qurayshta\ قريشka mid ah, kana sii ah Banii Cabdu Al Ddaar bin Qusayy بني عبد الدار بن
\ قصيoo ah kuwa calanka qaada: (Kow) Dhalxah bin Abii Dhalxah\طلحة بن أبي طلحة.
Magaca Abii Dhalxah أبي طلحةwaa Cabdu Allaahi bin Cabdu Al Cuzzaa bin Cuthmaan
bin Cabdu Al Ddaar\عبد هللا بن عبد العزى بن عثمان بن عبد الدار. Waxaana dilay Calii bin Abii
Dhaalib\علي بن أبي طالب. (Laba) Abuu Saciid bin Abii Dhalxah\أبو سفيان بن أبي طلحة,
waxaana dilay Sacdu bin Abii Waqqaas\( سعد بن أبي وقاصoo u ibnu Hishaam\إبن هشام
yiri: "Waxaana la yiri inuu dilay Calii bin Abii Dhaalib علي بن أبي طالب."). (Saddex)
Cuthmaan bin Abii Dhalxah\عثمان بن أبي طلحة, waxaana dilay Xamzah bin Cabdu Al
Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب. (Afar) Musaafic bin Dhalxah\ مسافع بن طلحة. (Shan) Al
Julaasu bin Dhalxah\ الجالس بن طلحةoo labadoodaba waxaa dilay Caasim bin Thabit bin
Abii Al Aqlax\عاصم بن ثابن بن أبي األقيح. (Lix) Kilaab bin Dhalxah\كالب بن طلحة. (Toddoba)
Al Xaarithu bin Dhalxa\الحارث بن طلحة, labadoodana waxaa dilay Quzmaan\قزمان, oo Banii
Thafar\ بني ظفرxaliifkooda ah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Kilaab\ كالبwaxaa dilay
Cabdu Al Rraxmaanu bin Cawf\عبد الرحمن بن عوف."). (Sideed) Ardhaatu bin Cabdi
Sharaxbiil bin Haashim bin Cabdi Manaaf bin Cabdu Al Ddaar أرطاة بن عبد شرحبيل بن هاشم
\بن عبد مناف بن عبد الدار, waxaana dilay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib حمزة بن عبد
المطلب. (Sagaal) Abuu Yaziid bin Cumayr bin Haashim bin Cabdu Manaaf bin Cabdu Al
Ddaar\أبو يزيد بن عمير بن هاشم بن عبد مناف بن عبد الدار, waxaana dilay Quzamaan\قزمان.
(Toban) Su'aab\صؤاب, addoon uu leeyahay oo xabashi ah, waxaana dilay Quzmaan\قزمان
(oo u ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Waxaa dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب.
Waxaa kaloo la yiri Sacd bin Abii Waqqaasسعد بن أبي وقاص. Waxaa kaloo la yiri Abuu
Dujaanah\أبودجانة."). (Kow iyo toban) Al Qaasidhu bin Shurayx bin Haashim bin Cabdu
Manaaf bin Cabdu Al Ddaar\القاسط بن شريح بن هاشم بن عبد مناف بن عبد الدار, waxaana dilay
Quzmaan\ قزمان. Waana kow ito toban nin.
Banii Asad bin Cabdu Al Cuzza bin Qusayy\بني أسد بن عبد العزى بن قصي: (Laba iyo toban)
Cabdu Allaahi bin Xumayd bin Zuhayr bin Al Xaarith bin Asad عبد هللا بن حميد بن زهير بن
\الحارث بن أسد, waxaana dilay Calii bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب. Waana nin.
Banii Zuhrah bin Kilaab\بني زهرة بن كالب: (Saddex iyo toban) Abuu Al Xakam bin Al
Akhnas bin Shariiq bin Camr bin Wahb Al Th-thaqafii أبو الحكم بن األخنس بن شريق بن عمرو بن
\وهب الثقفي, oo xaliifkooda ah, waxaana dilay Caliyyu bin Abii Dhaalibعلي بن أبي طالب.
(Afar iyo toban) Sibaac bin Cabdu Al Cuzzaa\سباع بن عبد العزي, oo Cabdu Al Cuzzaa عبد
العزيmagaciisuna waa Camr bin Nadlah bin Ghubshaan bin Sulaym bin Malakaan bin
385
Afsaa\عمرو بن نضلة بن غبشان بن سليم بن ملكان بن أفصى, oo xaliifkooda ah una dhashay
Khuzaacah\خزاعة, waxaana dilay Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalibحمزة بن عبد المطلب.
Waana laba nin.
Banii Makhzuum bin Yaqthah\بني مخزوم بن يقظة: (Shan iyo toban) Hishaam bin Abii
Umayyah bin Al Mughiirah\هشام بن أبي أمية بن المغيرة, waxaana dilay Quzmaan\قزمان. (Lix
iyo toban) Al Waliidu bin Al Caas bin Hishaam bin Al Mughiirah الوليد بن العاص بن هشام بن
\المغيرة, waxaan adilay Quzmaan\قزمان. (Toddoba iyo toban) Abuu Umayyah bin Abii
Xuthayfah bin Al Mughiirah\أبو أمية بن أبي حذيفة بن المغيرة, waxaana dilay Caliyyu bin Abii
Dhaaliعلي بن أبي طالب. (Sideed iyo toban) Khaalid bin Al Aclam\خالد بن األعلم, oo
xaliifkooda ah waxaana dilay Quzmaan\قزمان. Waana afar nin.
Banii Jumax bin Camr\بني جمح بن عمرو: (Sagaal iyo toban) Camr bin Cabdu Allaahi bin
Cumayr bin Wahb bin Xuthaafah bin Jumax\عمرو بن عبد هللا بن عمير بن وهب بن خذافة بن جمح,
waana Abuu Cazzah\أبو عزة, waxaana lagu dilay amarka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, isagoo xarig lagu xiray dagaalka dabadiis sidaan ugu soo araganay
duullaanka\ حمراء األسد. (Labaatan) Ubayya bin Khalaf bin Wahb bin Xuthaafah bin
Jumax\أبي بن خلف بن وهب بن حذافة بن جمح, waxaana gacantiisa ku dilay Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Waana laba nin.
Banii Caamir bin Lu'ayy\بني عامر بن لؤي: (Kow iyo labaatan) Cubaydah bin Jaabir عبيدة بن
\جابر. (Laba iyo labaatan) Shaybah bin Maalik bin Al Mudarrab \شيبة بن مالك بن المضرب,
labadoodana waxaa dilay Quzmaan\ قزمان. Waana laba nin (oo uu ibnu Hishaam\إبن هشام
yiri: "Waxaa kaloo la yiri inuu Cubaydah bin Jaabir عبيدة بن جابرdilay Cabdu Allaahi bin
Mascuud\عبد هللا بن مسعود.")."
Wadarta gaalada Maalinta Uxud\ يوم أحدla dilay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Wadarta gaalada uu Ilaahay ku dilay Maalinta Uxud\ يوم أحدwaa laba iyo labaatan nin."
Xaaraantimaynta khamrada/Shawwaal\ شوالsanadka saddexaad
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Al Xaafith Mughladhaay\ الحافظ مغلطايwuxuu yiri:
"Khamrada waxaa la xaaraantimeeyey bisha Shawwaal\ شوالee sanadka saddexaad",
siduu isaguna u yiri Al Zarqaanii\الزرقاني: "Waana Uxud\ أحدdabadeed, oo waxaa
Jaabir\ جابرsaxiixa looga wariyay inuu yiri: "Rag ayaa Maalinta Uxud\ يوم أحدsubexeeda
khamro cabbay, kaddibna shahiidnimo lagu dilay."
Riwaayad kalena wuxuu ku daray:
"Taasna waxay ahayd intaan la xaaraantimayn horteed."
Sanooyin kalena waa sheegay.
Axmad\ أحمدwuxuu wariyay inuu Abuu Hurayrah\ أبوهريرةyiri:
386
"Khamrada waxaa la xaaraan timeeyey saddex goor. Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, wuxuu Al Madiinah\ المدينةyimid ayagoo khamrada caba,
khamaarkana lacagtiisa cuna. Markaasay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam ka wareysteen inay khamrada iyo khamaarku xalaal ama xaaraan yihiin.
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىkasoo dejiyay Aayadda laba boqo sagaal iyo toban
ee Suuratu Al Baqarah\سورة البقرة:
ِ ون َك َع ِن اْل َخ ْم ِر واْل َم ْي ِس ِر ُق ْل ِفي ِه َما إِثٌْم َكبِ ٌير و َم َن ِافعُ لِ َّلن
)245( اس َوِاثْ ُمهُ َما أَ ْك َب ُر ِم ْن َن ْف ِع ِه َما
َ َُي ْسأَل
َ
َ
"Yas'aluunaka cani al khamri wa al maysiri qul fiihimaa ithmun kabiirun wa
manaaficu lilnnaasi wa ithmuhumaa akbaru min nnafcihimaa"
oo macneheedu yahay:
"Waxayna kaa wareysanayaan khamrada iyo khamaarka. Waxaad ku tiraahdaa waxaa
labadooda dhexdooda dadka ku sugan dambi wayn iyo manaafic dadka, oo laga saaray
marka la xaaraantimeeyey oo wax xaaraan ahi nafac ma laha. Dambigooda ayaana ka
wayn nafcigooda."
Markaasay cabbiddeeda iyo cayaaridda khamaarkaba sii wateen maadaama aan la
xaaraantimeyn. Markaasuu maalin nin Muhaajiriinta ka mi dahi oo rag salaad tujinayey
oo khamro cabbay akhrinta Quraanka qalday. Markaasuu Ilaahay Tacaalla هللا تعالىsoo
dejiyay Aayad tii hore kasii adag, ahna Aayadda saddex iyo afartanaad ee Suuratu Al
Nisaa'i\سورة النساء:
َِّ
ََّلةَ َوأ َْنتُ ْم ُس َك َارى َحتَّى
َ َمنُوا ََل تَ ْق َرُبوا الص
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
ِ
َح ٌد
َ اء أ
َ َحتَّى تَ ْغتَسلُوا َوِا ْن ُك ْنتُ ْم َم ْر
َ ضى أ َْو َعلَى َسفَ ٍر أ َْو َج
ِ
َّ
)13( ور
ان َعفُ اوا َغفُ ًا
ً ص ِع
َ ام َس ُحوا بِ ُو ُجوِه ُك ْم َوأ َْيدي ُك ْم إِ َّن اللهَ َك
َ اء فَتََي َّم ُموا
ً َم
ْ َيدا طَيًِّبا ف
ٍ ِون وََل ُجنًُبا إِ ََّل َعابِ ِري سب
يل
َ
َ َ ُتَ ْعلَ ُموا َما تَقُول
ِّ ِم ْن ُك ْم ِم َن اْل َغائِ ِط أ َْو ََل َم ْستُُم
اء َفلَ ْم تَ ِج ُدوا
َ الن َس
"Yaa ayyuhaaallathiina aamanuu laa taqrabuu al ssalaata wa antum sukaaraa
xattaa taclamuu maa taquuluuna",
oo macneheedu yahay:
"Kuwiinna iimaanka laga heleyow, ha u dhawaannina salaadda adinkoo sakhraan ah, si
aad ku ogaataan waxaa leedihiin."
Markaasay cabbiddeeda sii wateen ayadoo aan la oran waa xaraan, ilaa ay kasoo degato
Aayad kasii adag oo si caddaan ah ugu amartay inay ka fogaadaan, ahna Aayadaha
sagaashan iyo kow iyo sagaashan ee Suuratu Al Maa'idah\سورة المائدة:
387
َّ َعم ِل
ِ َالش ْيط
اجتَنُِبوهُ لَ َعلَّ ُك ْم
ْ َان ف
َ
ِ
ص َّد ُك ْم َع ْن
ُ اْل َخ ْم ِر َواْل َم ْيس ِر َوَي
ِ
َِّ
َزَل ُم ِر ْج ٌس ِم ْن
َ ْ اب َو ْاْل
ُ ص
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ َمُنوا إَِّن َما اْل َخ ْم ُر َواْل َم ْيس ُر َو ْاْل َْن
َ ين آ
ِ
َّ يد
اء ِفي
َ الش ْي
ُ ) إَِّن َما ُي ِر56( ون
ْ ان أ
َ َن ُيوِق َع َب ْي َن ُك ُم اْل َع َد َاوةَ َواْل َب ْغ
ُ ط
َ تُْفل ُح
َ ض
ِ َ ِذ ْك ِر اللَّ ِه وع ِن الص
)54( ون
ََ
َ ََُّلة فَهَ ْل أ َْنتُ ْم ُم ْنتَه
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu innamaa al khamru wa al maysiru wa al ansaabu
wa al azlaamu rijsun mmin camali al sh-shaydhaani fa ijtanabuuhu lacallakum
tuflixuuna(90)Innamaa yuriidu al sh-shaydhaanu an yuuqica baynakumu al
cadaawata wa al baghdaa'a fii al khamri wa al maysiri wa yasuddakum can thikri
Allaahi wa cani al ssalaati fa hal antum muntahuuna(91)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Kuwiinna rumeeyeyow, khamrada iyo khamaarka, sanamyada iyo faalku waa qurun ka
mid ah camalka shaydaanka ee ka fogaada, markaasaad mudan yihiin inaad
liibaantaane(90)Shaydaanku wuxuu doonayaa inu dhexdiinna ka rido colaad iyo is
nacayb khamrada markaad cabbaantaan khamaarkana aad cayaartaan, uuna idinka
leexiyo xusuusta Ilaahay iyo tukashada salaadda. Hadaba ka hara(91)."
Dhalashada Al Xasan bin Faadhimah\الحسن بن فاطمة
Sanadkaan saddexaadna waxaa dhashay nuska bisha Ramadaan\ رمضانAl Xasan bin
Faadhimah\ الحسن بن فاطمة, wiilka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Al Xasan الحسنwaxaan uga soo warrannay kitaabkeenna Abuu Al Qaasim\أبو القاسم,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wa al xamdu li Allaahi wa laa ilaaha illaa Allaahu wa
ash-hadu anna Muxammadan rasuulu Allaahi, Sallaa Allaahu Calayhi Wa Calaa Aalihi
wa Saxbihi wa Sallam taasliiman kathiiran.
Sidaasuu noogu dhammaaday kitaabkaan Duullaanka Uxud wa al xamdu li Alaahi Rabbi
al caalamiina, wa bi abii anta wa ummii, oo aabahay iyo hooyaday ayaa fidyadaada ah
Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayka Wasallama. Waxaana ku xigi doona midka
saddex iyo labaatanaad oo ah Duullaanka Al Axzaabu, inshaa'a Allaahu. Allaahumma
Sallii calaa Sayyidina wa mawlaana Muxammadin wa calaa Aalihi wa saxbihi wa man
tabicahum bi ixsaanin ilaa yawmi al ddiini wa sallam tasliiman kathiiran.
388
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
(Saddex iyo labaatan)
Nabi Muxammad
Rasuulka Ilaahay
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
DuullaankaAl Axzaab
غزوة األحزاب\الخندق
Waxaa dhigay
Dr. Xasanweli Sheekh Xuseen Cismaa
Waxaa daabacday
Daaru Al Seerah
P.O. Box 200984 – Boston, MA 02120 – USA
389
Tusmada Kitaabka
Mawduuca
1. Tusmada kitaabka
2. Aarrata dhigaha kitaabka
3. Duullaanka Abuu Salamah
4. Duullaanka Cabdu Allaahi bin Unays
5. Bicthada Al Rrajiic
6. Dilidda Marthad, ibnu Al Bukayr iyo Caasim
7. Shinni ayaa Caasim ilaalisay
8. Dilidda Khubayb, ibnu Dhaariq iyo ibnu Al Dathannah
9. Siday asxaabtiisu Nabiga, صلى هللا عليه وسلم, u jecel yihiin
10. Dilidda Khubayb iyo habaarkiisa
11. Quraanka kasoo degay Al Rrajiic
12. Ragga isugu yimid dilidda Khubayb
13. Xadiithka Bi'ru Macuunah
14. Dilidda Xaraam bin Milxaan
15. Ibnu Umayyah iyo Al Munthir
16. Dilidda labada nin ee Banii Caamir
17. Kahashada Nabiga, صلى هللا عليه وسلم, wuxuu Abuu Baraa'u falay
18. Ibnu Fuhayrah Samadaa loo qaaday
19. Sababtuu ibnu Salmaa u islaamay
20. Rabiic oo Caamir waran geliyay
21. Dilidda ibnu Warqaa'
22. Nabiga, صلى هللا عليه وسلم, iyo ibnu Al Baraa'u
23. Musaafirinta yuhuudda Banii Al Nnadiir
24. Ilaahay ayaa Nabiga, صلى هللا عليه وسلم, qorshaha yuhuudda u sheegay
25. Hareereyntiisa, صلى هللا عليه وسلم,, Banii Al Nnadiir
26. Boorrinta munaafaqiinta ee yuhuudda
27. Kuwooda Khaybar u qaxay
28. Siduu Rasuulka Ilaahay, صلى هللا عليه وسلم, maalkooda u qaybiyay
29. Inta Banii Al Nnadiir ka islaantay
30. Yaamiin oo dilidda ibnu Jixaash ku dadaalay
31. Quraanka kasoo degay Banii Al Nnadiir
32. Duullaanka Thaatu Al Rriqaaci
33. Sababta keenta duullaanka Thaatu Al Rriqaaci
34. Salaadda cabsida
35. Ghawrath oo damcay dilidda Rasuulka,صلى هللا عليه وسلم
36. Qisada ratiga Jaabir
37. Islaamidda ibnu Yaasir iyo ibnu Bishr
38. Soo noqoshada Rasuulka Ilaahay,صلى هللا عليه وسلم
39. Duullaanka Badr Al Aakhirah
40. Gaddoonka Abuu Sufyaaniyo ciidankiisa
41. Rasuulka, صلى هللا عليه وسلم, iyo Makhshii Al Damrii
42. Labada ciidan
43. Duullaanka Duumatu Al Jandal iyo Duumatu Al Jandal
44. Duullaanka Al Axzaab
Bogga
389
392
393
394
397
398
398
399
400
400
403
404
406
406
407
408
408
411
411
411
412
412
413
413
414
414
415
415
416
416
416
422
422
422
423
424
429
430
431
431
432
433
433
435
390
45. Yuhuudda oo Ghadhafaan xarbiga ku boorrisay
46. Soo duulidda gaashaanbuurta
47. Qodidda dhufayska
48. Quraanka kasoo degay kuwa dhufayska qoday
49. Muslimiinta oo qodidda dhifayska ku heesaya
50. Aayaadka la arkay inta dhufayska la qodayay
51. Timirta lagu wada qadeeyey
52. Nabiga, S صلى هللا عليه وسلم, iyo hilibka naysha
53. Salmaan iyo dhagaxa
54. Quraysh oo soo degatay
55. Majmacu Al Asyaali
56. Degmada Rasuulka Ilaahay,صلى هللا عليه وسلم
57. Al Khandaqu/dhufayska
58. Xuyayyu oo Kacb dagaalka u kasbay
59. Hubinta inuu Kacb heshiiska jebiyay
60. Nifaaqa oo soo ban baxay
61. Ku hammintiisa, صلى هللا عليه وسلم, la heshiinta Ghadhafaan
62. Gaalo dhufayska kasoo tillaabtay
63. Salmaan ayaa tilmaamay qodidda dhufayska
64. Dagaalka Calii iyo Camr bin Cabdu Wudd
65. Halhayska muslimiinta Maalinta Al Khandaq
66. Xadiithka Sacd bin Mucaath
67. Geesinnimada Safiyyah bintu Cabdu Al Mudh-dhalib
68. Nucaym oo gaalada hoojiyay
69. Maalin Sabti
70. Wuxuu Ilaahay gaalada ku falay
71. Gaddoonka gaalada
72. Ka gaddoonkiisa, صلى هللا عليه وسلم, dhufayska
73. Duullaanka Banii Quraythah
74. Calii oo Rasuulka, صلى هللا عليه وسلم, gaarsiiyay warka xun ee Banii Quraytha
75. Jibriil oo muuqaalka Dixyah ku yimid
76. Muslimiinta oo Rasuulka, صلى هللا عليه وسلم, ka daba timid
77. Hareereynta Banii Quraythah
78. Talada Kacb ee tolkiisa yuhuudda ah
79. Qisada Abuu Lubaabah
80. Islaamidda qaar yuhuudda ka mid ah
81. Camr bin Sucdaa
82. Xukunka Sacd ee Banii Quraythah
83. Banii Quraythah oo xukunka lagu fuliyay
84. Dilidda Xuyayyu bin Akhdhab
85. Haweeneyda Banii Quraythah laga dilay
86. Arrinka Al Zabiiru bin Baadhaa
87. Cadhiyyah Al Qurathii iyo Rifaacah
88. Rasuulka, صلى هللا عليه وسلم, oo fayga qaybiyay
89. Arrinka Rayxaanah
90. Quraanka kasoo degay Al Khandaq
436
436
438
438
440
440
441
442
443
445
445
445
446
446
447
448
449
451
451
451
455
455
456
457
458
459
461
461
462
462
463
464
464
465
466
468
469
469
472
473
473
474
476
476
476
477
391
91. Karaamaynta Ilaahay ee Sacd bin Mucaath
92. Shuhadada Duullaanka Banii Quraythah
93. Bishaaraynta ku duulidda Quraysh
94. Dilidda Sallaam bin Abii Al Xuqayq
95. U tartamidda Al Khazraj iyo Al Aws ee khayrka
96. Qisada kuwa u baxay dilidda ibnu Abii Al Xuqayq
97. Islaamidda Camr bin Al Caas iyo Khaalid bin Al Waliidu
98. Camr iyo Khaalid oo dariiqa ku kulmay
99. Islaamidda ibnu Abii Dhalxah
100. Duullaanka Banii Lixyaan
481
483
483
484
484
484
487
488
489
489
392
بسم هللا الرحمن الرحيم
Araarta dhigaha kitaabka
الحمد هلل رب العالمين والثناء هلل ةصلى هللا على سيدنا وموالنا محمد وفلى أله الطيبين الطاهرين وسلم تسيلما
أما بعد،كثيرا كلما ذكره الذاكرون وغفي عن ذكره الغافلون
Kitaabkaan Nabi Muxammad, Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Duullaanka Al Axzaab, kana kooban boqol qaybood, waa saddex iyo labaatanaad ee
Taxanaha Siirada Nabi Muxammad, Sallallaahu Calayhi Wasallam.
Maraajicda dib loogu noqon karana waa kutubbada Tafsiirka Quraanka, gaar ahaan
Tafaasiirka Al Baghawii\البغوي, Al Qurdhubii\القرطبي, iyo kutubbada Xadiithka oo lagu
kalsoon yahay sida Bukhaarii\البخاري, Muslim\ مسلمiyo Axmad\ أحمدiyo Sunanka;
Kutubbada Siirada sida Ibnu Hishaam\( سيرة إبن هشامoo dhintay labo boqol iyo saddex iyo
toban sanadka Hijriga), Al Rawdu Al Unuf\ الروض األنفee Al Suhaylii\( السهيليoo dhintay
shan boqol iyo kow iyo sideetan ee sanadka Hijriga), Sharxu Al Callaamah Al Zarqaanii
(dhintayna kun iyo boqol iyo labo iyo labaatan Hijriga) calaa Al Mawaahibu Al
Laduniyyah bi Al Minaxi Al Muxammadiyyah شرح العالمة الزرقاني على المواهب اللدنية بالمنح
\ المحمديةee Al Qasdhalaanii\( القسطالنيoo la oofsaday sanadka sagaal boqol iyo saddex iyo
labaatanka Hijriga) iyo Siyaru Aclaami Al Nubalaa’i\ سير أعالم النبالءay xaashiyadiisana uu
ku daabacan yahay kitaabka kale ee la yiraahdo Ixkaamu Al Rijaali min Miizaani Al
Ictidaali Fii Naqdi Al Rijaali\ احكام الرجال من ميزان اإلعتدال في نقد الرجالoo labadoodaba uu
allifay ee Imaam Al Thahabii\اإلمام الذهبي, oo la oofsaday sanadka toddoba boqol iyo
sideed iyo afartan Hijriga ayna daabacday Daaru Al Fikri\ دار الفكرee Bayruut arliga
Lubnaan, iyo Usudu Al Ghaabah\ أسد الغابةuuna allifay Ibnu Al Athiir\إبن األثير, oo la
oofsaday sanadka lix boqol iyo soddon ee Hijrada, iyo Adhlasu Al Siirati Al
Nabawiyyati\ أطلس السيرة النبويةee Dr. Shawqii abuu Khaliil\د\شوقي أبوخليل, Tafsiirka af
Soomaaligana waxaan in badan ka qaatay Kitaabka uu tarjumay Sheekh Maxmuud
Maxamad Cabdi Allaha dambigiisa dhaafee.
Waxaanna Ilaahay ka baryayaa inuu iga aqbalo, qofka akhristana uu ku anfaco,
ajarkiisana uu aniga iyo labadii i dhashay nasiiyo.
Kitaabkaani waa nicmuu Ilaahay igu galladeystay, waxa qalad ah oo ku jirana waxay ka
yimaadeen aniga iyo shaydhaan.
Waxaa dhigay midka naxariista iyo dambi dhaafka Ilaahiis faqiirka u ah,
Dr. Xasanwali Sheekh Xuseen Cismaan
Ottawa, Kanada
Maalin isniin ah, ee shanta bisha Thuu Al Xajjah\ ذوالحجةee sanadka kun iyo afar boqol
iyo toddoba iyo labaatanka Hijriga, una dhigantah shan iyo labatanka Disembar laba kun
iyo lix Miilaadiga.
393
Duullaanka Abuu Salamah\أبوسلمة/Muxarram\ محرمsanadka afaraad
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Waxaa ku xigtay duullaanka Abuu Salamah Cabdu Allaahi bin Cabdu Al Asad سرية أبو
\سلمة عبد هللا بن عبد األسد, ahaydna habeenkay dhalatay bisha Muxarram\ محرمee sanadka
afaraad ee Hijrada, markay ka soo wareegeen shan iyo soddon bilood Hijrada, uuna ku
duulay Qadhan\( قطنoo ah buur ilaa maanta sidaas loo yaqaanno oo ku taalla dhanka
bidixeed ee Waadii Al Rammah\وادي الرمة, uuna maro dariiqa Al Madiinah\ المدينةiyo Al
Qasiim\ القصيمisku xira, oo buurtaas dariiqaaba laga arkaa oo ay u dhowdahay. Waxayna
Al Madiinah\ المدينةu jirtaa saddex boqol iyo soddon kiiloomitir, siduu Al Balaadii \البالدي
yiri.
Ibnu Isxaaqna\ إبن إسحاقwuxuu yiri: "Waa ceel ay leeyihiin Banii Asad\ بني أسدoo Najd\نجد
ku yaalla.") ee ku taalla degmada Fayd\( فيدoo ka tirsan arliga qabiilka Dhayyi'\ طيءoo uu
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u gooyey Zaydu Al Khayli \زيد الخيل
siday Al Balaadii\ البالديiyo ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقu yiraahdeen).
Abuu Salamah\ أبو سلمةwaxaa la socday boqol iyo konton nin oo asxaabta Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka mid ah oo Ansaar \ األنصارiyo
Muhaajiriin\ المهاجرينisugu jira. Wuxuuna doonayey Dhulayxah bin Khuwaylid طليحة بن
\ خويلدiyo Salamah Khuwaylid\سلمة بن خويلد.
Markaasuu labadoodaas soo waayey, wuxuuse helay geel iyo ari , uuna la soo wareegay,
wuxuuna soo laabtay isagoo aan dagaal gelin."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Dhulayxah\ طليحةkaddib wuu islaamay. Markaasuu Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dabadiis Diinta ka baxay oo uu Nabinnimo sheegtay. Markaasaa waxaa la
dagaallamay Khaalid bin Al Waliidu\ خالد بن الوليدoo jebiyay. Markaasuu Shaam\ الشامu
cararay. Kaddibna wuu islaamay, islaan saxiix ah oo uusan dabadiis burin. Wuxuuna
muslimiinta kala qayb galay duullaanka Al Qaadisiyyah \ القادسيةiyo Nahawandنهوند
sanadka kow iyo labaatanaad ee Hijrada.
Walaalkiis Salamah\ سلمةlama warin inu islaamay. Sababtuu Nabigu, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, ugu duulay waxay ahayd ayagoo ay Dhulayxah bin Khuwaylid طليحة
\ بن خويلدiyo walaalkiis Salamah\ سلمةay tolkood iyo inta kaloo adeecdayba isugu yeereen
inay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la dagaallamaan.
Markaasaa waxaa qorshahaas ka hara ku yiri Qays bin Al Xaarith\قيس بن الحارث, wayse ka
diideen.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yeeray Abuu
Salamah\ أبوسلمةoo uu calan u guntay, uuna ku yiri:
"."سر حتى تنزل أرض بني أسد بن خزيمة فأغر عليهم
"Sir xattaa tanzila arda Banii Asad bin Khuzaymah fa aghir calayhim".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
394
"Soco ilaa aad ka degtid arliga Banii Asad bin Khuzaymah \بني أسد بن خزيمة, kaddib
weerar."
Markaasuu wuxuu yimid meesha Qadhan\ قطنugu dhow oo uu daaqsiin ay leeyihiin
weeraray, ayna joogaan saddex addoon oo xoolo la jira, intooda kalena way ka
baxsadeen. Markaasay xoolo jirtu ciidankooda u yimaadeen oo ay warka u sheegeen.
Markaasuu ciidankoodu jiha walba u kala cararay, oo ay guryohoodana ka carareen.
Xoolahaas uu ghaniimaystay wuxuu Abuu Salamah\ أبو سلمةkeenay Al Madiinah\المدينة,
oo uu inta Rasuulka Ilaahay, Saallaa Allaahu Calayhi Wasallam, khaaska iyo gaarga u ah
oo la yiraahdo Safiyyu Rasuuli Allaahi\ صفي ريول هللاSallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka
bixiyey, oo ka doortay nin addoon ah.
Ninka Abuu Salamah\ أبو سلمةdariiqa tusay oo Dhayyi'\ طيءu dhashayna wuxuu siiyey
wuxuu raalli ku noqdo. Markaasuu ghaniimada inta soo hartay shan meelood u qaybiyey
oo uu Khumuska\ الخمسRasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka bixiyey.
Inta soo hartayna wuxuu u qaybiyey ragga duullaanka ka qayb galay, oo uu midkoodba
ka helay toddoba halaad oo geela iyo xoogaa ari ah.
Abuu Salamah\ أبو سلمةwuxuu duullaankaas ku maqnaa toban maalmood. Wa Allaahu
Aclamu\وهللا أعلم."
Duullaanka Cabdu Allaahi bin Unays\عبد هللا بن أنيس
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Waxaa ku xigay duullaanka Cabdu Allaahi bin Unays ibnu Ascad Al Juhanii عبد هللا بن
\انيس إبن أسعد الجهني, Al Ansaarii\األنصاري, Al Sulamii\ السلميkeligiis ee maalinta isniinta ee
ay shan ka gudbeen bisha Muxarram\ محرمee sanadka afaraada ayna shan iyo soddon
bilood kasoo wareegteen Hijrada, uuna ku duulay inuu dilo Sufyaan bin Khaaalid Al
Huthalii\سفيان بن خالد الهذلي, uuna ku dilay dooxada Waadi Curanah\( وادي عرنةoo ilaa
tobaneeyo kiiloomitiri Kacbada Makkah\ مكةu jira) ee dooxada Carafaat\عرفاة.
Sababtuna waxay ahayd inay Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo
gaartay inay halkaas ciidan isugu uruursaday si uu ula xarbiyo Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Cabdu Allaahi bin Unays\ عبد هللا بن أنيسku
yiri:
".ائته فاقتله
"i'itihi fa aqtulhu",
oo macnihiisu yahay:
"u tag oo dil."
Cabdu Allaahi bin Unays\ عبد هللا بن أنيسwuxuu yiri:
395
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ninkaas ii sifee
aqoodo."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
si aan u
"."إذا رأيته هبته وفرقت ووجدت له قشعريرة وذكرت الشيطان
"ithaa ra'aytahu habtahu wa faraqta wa wajadta lahu qashcariiratan wa thakarta
al shaydhaana" wa kuntu laa ahaabu al rrijaala."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Markaad aragto waad kacaysaa oo aad baqaysaa, waadna ka jiriiricooneysaa. Waxadna
xusuusanaysaa shaydaanka", aniguna ragga kama baqi jirin."
Markaasaan waxaan iri:
"Rasuulka Ilahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, weligay wax kama biqin."
Markaasuu Sallaa Alllaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
".آية ما بينك وبينه ذلك
"Aayatun maa baynaka wa baynahu thaalika",
oo macnihiisu yahay:
"Aayadda, waa calamadee, adiga iyo isaga idiin dhexeysa waa taas."
Markaasaan ka ithan qaatay Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam inaan wax iraahdo, oo aan
ninkaas been u sheego weeye Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku saabsan,
wuxuuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."قل ما بدا لك
"Qul maa badaa laka",
oo macnihiisu yahay:
"Waxay kula noqoto dheh."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."انتسب لخزاعة
"intasab li Khuzaacah"
oo macnihiisu yahay:
"Khuzaacah\ خزاعةku nasab sheego."
Markaasaan seefteyda soo qaatay, wax kalena kuma darin, aanna soo baxay anigoo
qabiilka Khuzaacah\ خزاعةku abtirsanaya.
396
Markaasaan waxaa ugu imid Curanah\ عرنةisagoo socda, gadaashiisana ay socdaan
ciidanka axaabiishta. Markaasaan ka cabsaday aanna ku aqooday siduu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam iigu sifeeyey, anna iri: "Run ayuu sheegay Ilaahay iyo Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaas aan arkayna waxaa soo galay waqtiga salaadda casar. Markaasaan tukaday
anigoo madaxayga hoos u laablaabaya oo socda. Markaasaan markaan u dhowaaday ayuu
wuxuu yiri:
"Yaad tahay nin yahow?"
Waxaan iri:
"Waxaan u dhashay Banii Khuzaacah\بني خزاعة, waxaanna maqlay inaad la dagaallanka
Muxammad\محمد, Salla Allaahu Calayhi Wasallam, ciidan u aruursanaysid, oo sidaasaan
kuugu imid inaan ku raaco."
Markaasaan la socday oo aan u sheekeeyey oo uu sheekadayda u bogay, oo aan
dhaariyay, una sheegay sida loola yaabo diintaan uu Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, keenay, oo ragga iyo aabayaalkood kala geysey, yididiiladoodana uu
mid maangaabnimo ah ka dhigay. Horena uma uusan arag wax ila mid ah. Isaguna ul
ayuu ku taagsanayaa, dhulkana ku mudayaa, ilaa uu aqalkiisa ka gaaro, asxaabtiisuna ay
ka kala tagaan oo ay aqalladooda kiisa u dhow kala aadaan.
Markaasuu wuxuu yiri:
"ii kaalay Khuzaacah\ خزاعةwalaalkeedow."
Markaasaan usoo dhowaaday, wuxuuna yiri:
"Fariiso."
Markaasaan xoogaa la socday, intaanan fariisan oo aan la hadlayay. Markaasaan si kedi
ah ugu booday oo dilay. Markaasaan madaxa ka gooyey oo aan buur la fuulay oo aan hog
halkaas ku yaalla galay.
Markaaasey rag i raadinayaa soo bexeen. Hogga afkiisana caarocaaro ayaa guri ka
dhisatay. Markaasaa waxaa yimid nin weel weyn iyo labadiisa kabood gacanta ku sita.
Aniguna waan cago caddaa. Markaasuu weelka iyo labadiisa kabood dhulka dhigay, uuna
meel hogga afkiisa u dhow kaadi la fariistay, kaddibna uu asxaabtiisa ku yiri:
"Hogga axadna kuma jiro."
Markaasay dib u noqdeen.
Markaasaan soo baxay oo aan waxa weelka ku jira ka cabbay, labada kaboodna aan
xirtay. Axadna ima uusan arag. Markaasuu ninku kabihiisa iyo weelkiis raadiyay oo uu
waayey. Markaasuu tolkiis dib ugu laabtay.
Markaasaan xagga Al Madiinah\ المدينةusoo gaddoomay. Soo noqodkana habeenkii ayuu
socon jiray, maalintiina wuu dhuuman jiray isagoo ragga raadinaya ka baqaya.
Sidaasuuna kusoo socday ilaa uu Al Madiinah\ المدينةka yimaado.
397
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka helay masjidka.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxu ku yiri:
"."أفلح الوجه
"Aflaxa al wajhu",
oo macnihiisu yahay:
"Wuu liibaanay wajigu."
Markaasuu wuxuu yiri:
"Wajigaaga ayaa liibaanay Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasuu maduxuu siday hortiisa Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam dhigay.
"Waxaanna u sheegay warkayga. Markaasuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam i
siiyey ul, uuna yiri:
".تحضر بها في الجنة فإن المتخسرين في الجنة قليل
"taxduru bihaa fii al jannati fa inna al mutakhassiriina fii al jannati qaliilun."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Waxaad ushaan la imaanaysaa adigoo sita jannada oo inta jannada ul ku sidata way
yaryihiin."
Ushaas wuu haystay ilaa ay geeridu uga timaaddo, markaasuu ku dardaarmay in kafanta
loo dhex geliyo. Sidaas ayaana la yeelay. Cabdu Allaahi bin Unays \ عبد هللا بن أنيسwuxuu
duullaankaas ku maqnaa sideed iyo toban habeen, wuxuuna soo laabtay maalin sabti oo
bisha Muxarram\ محرمka hareen toddoba habeen."
Bicthada Al Rrajiic\بعثة الرجيع
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Uxud\ أحدdabadeed waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid
rag ka tirsan qabiilka Cadal\( عضلwaa daadka siinka ka dambeeya) iyo Al Qaarah \القارة
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Cadal\ عضلiyo Al Qaarah\ القارةwaxay ka tirsan yihiin
Al Hawn bin Khuzaymah bin Mudrikah\الهون بن خزيمة بن مدركة.").
Markaasay waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waan islaannay, ee waxaad
nagu dartaa rag asxaabtaada ka mid ah oo Diinta si fiican noo bara, Quraankana na bara,
shareecada islaamkana na bara."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku daray lix nin
oo asxaabtiisa ka mid ah, oo kala ah (Kow) Marthad bin Abi Marthad Al Ghanawiyyi مرثد
\بن أبي مرثد الغنوي, oo ah xaliifka Xamzah bin Cabdu Al Mudh-dhalib\حمزة بن عبد المطلب.
(Laba) Khaalid bin Al Bukayr Al Laythii\خالد بن البكير الليثي, oo ah xalifka Banii Cadiyyi
bin Kacb\بني عدي بن كعب. (Saddex) Caasim bin Thaabit bin Abii Al Aqlax عاصم بن ثابت بن
\أبي األقلح, una dhashay Banii Camr bin Cawf bin Maalik bin Al Aws بني عمرو بن عوف بن
398
\مالك بن األوس. (Afar) Khubayb bin Cadiyy\ خبيب بن عديoo u dhashay Banii Jaxjabaa bin
Kulfah bin Camr bin Cawf\بني جحجبة بن خلفة بن عمرو بن عوف. (Shan) Zayd bin Al
Ddathannah bin Mucaawiyah\زيد بن الدثنة بن معاوية, una dhashay Bani Baydah bin Camr
bin Zurayq bin Cabdu Xaarithah bin Ghadb bin Jusham bin Al Kharaj بني بياضة بن عمرو بن
\زريق بن عبد حارثة بن غضب بن جشم بن الخزرج. (Lix) Cabdu Allaahi bin Dhariiq\عبد هللا بن طريق,
oo ah xaliifka Banii Thafar bin Al Khazraj bin Camr bin Maalik bin Al Aws بني ظفر بن
\الخزرج بن عمرو بن مالك بن األوس.
Raggaas wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amiir uga dhigay
Marthad bin Abii Marthad Al Ghanawiiمرثد بن أبي مرثد الغنوي. Markaasuu raggu
Cadal\ عضلiyo Al Qaarah\ القارةsoo raacay.
Markaasay markay marayaan Al Rrajiic\( الرجيعoo ah ceel maanta loo yaqaanno Al
Wadhiyyah\ الوطيةoo Makkah\ مكةxagga waqooyi ka xiga una jira qiyaas toddobaatan
kiiloomitir, Cusfaan\ عسفانhorteed, siduu Al Balaadii\ البالديyiri) oo ah ceel ay
Huthayl\ هذيلleedahay ee gobolka Xijaaz\ الحجازku taalla, dhanka kore ee Al Hadata\الهدة
(oo ah waadi Makkah\ مكةwaqooyigeeda mara, baddana ku biya shuba) khayaaneen oo ay
qabiilka Huthayl\ هذيلugu qaylo dhaansadeen.
Markaasay Marthad\ مرثدiyo asxaabtiisu ayagoo meeshay degeen iska fadhiya oo aan
digtoonayn ayay waxay un arkeen rag dul taagan oo seefo sita. Markaasay ayaguna
seefohooda qaateen si ay ula dagaallamaan. Markaasay waxay ku yiraahdeen:
"Wa Allaahi\ وهللاannagu inaan idin dilno dooni maynno, waxaanse dooneynnaa inaan
reer Makkah\ مكةxoolo idiinka helno. Waxaanna idin siinaynnaa ballanka iyo xarigga
Ilaahay inaanan idin dilayn."
Dilidda Marthad\مرثد, ibnu Al Bukayr\ إبن البكيرiyo Caasim\عاصم
Markaasay Martha bin Abii Marthad\ مرثد بن أبي مرثدiyo Khaalid bin Al Bukayr خالد بن
\ البكيرiyo Caasim bin Thaabit\ عاصم بنن ثابتwaxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi وهللاinaanan gaal ballan ka yeeleyn iyo xarig weligeen."
Markaasay la dagaallameen ilaa saddexdooduba laga dilay.
Shinni oo Caasim\ عاصمilaalisay
Markasay marka la dilay ayay Huthayl\ هذيلwaxay damacday inay Caasim\ عاصمmadaxa
ka goyso, si ay uga gataan Sulaafah bintu Sacad bin Shuhayd \سالفة بنت سعد بن شهيد, taasoo
nathartay markuu labadeeda wiil dilay Maalinta Uxud\ يوم أحدina hadday madaxa
Caasim\ عاصمgacanta ku dhigto ay khamro inta ku dhex shubato ay ka cabbi doonto.
Markaasaa waxaa korkiisa isugu timid shinni oo ka celisay, kana ilaalisay. Markaasay
markay shinnada u dhaafi waayeen ayay waxay yiraahdeen:
"iska daaya qorraxdu ha u dhacdee, habeenkuna soo galo, markaasay shinnidu ka kala
tegeysaaa oo aan markaas madaxa inta ka goynno qaadanaynnaaye."
399
Markaasay dooxadu ku biyo keentay oo ay jirkiisaba biyuhu qaateen oo la tageen.
Caasim\ عاصمwuxuu hore Ilaahay uga ballan qaaday inuusan isagu gaal taaban, isagana
uusan gaal taaban weligiis oo uusan najaasayn.
Markaasuu Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب, Allaaha raalli ka noqdee, wuxuu
oran jiray markuu gaaray warka inay shinni ilaalisay:
"Ilaahay addoonka mu'minka ah wuu ilaaliyaa oo Caasim\ عاصمwuxuu nathray\( ندرayna
soomaalidu shardi tiraahdo) inuusan gaal taaban, isaguna uusan weligiis gaal taaban intuu
nool yahay. Markaasuu Ilaahay ilaaliyay oofsashadiisa dabadeed, si la mid ah siduu isagu
intuu noolaa isu ilaaliyey."
Dilidda Khubab\خبيب, ibnu Dhaariq\ إبن طارقiyo ibnu Al Dathannah\إبن الدثنة
Zayd binAl Dathinnah\ زيد إبن الدثنةiyo Khubayb bin Cadiyy\ خبيب بن عديiyo Cabdu
Allaahi bin Dhaariq\ عبد هللا بن طارقnolosha ayay u qalbi jilceen oo inay noolaadaan
dooneen. Markaasay is dhiibeen oo la qafaalay oo ay Makkah \ مكةu wadeen inay halkaas
ku gataan.
Markaasay markay marayaan Al Th-thahraan\( مر الظهرانMarr Al Thahraani\مر الظهران
waa waadi waadiyada Xijaaz\ الحجازka mid ah kuna yaalla labo iyo labaatan kiiloomitir
waqooyiga Makkah\ )مكةayuu Cabdu Allaahi bin Dhaariq\ عبد هللا بن طارقgacantiisa kala
baxay xarigguu ninka kale kula xirnaa, uuna seeftiisa qaaatay, raggana uu ka haray.
Markaasay dhagax la dheceen ilaa ay ka dilaan. Qabrigiisu, Allaaha u naxariistee, wuxuu
ku yaalla Al Thahraan الظهران.
Khubayb bin Cadiyy\ خبيب بن عديiyo Zayd bin Al Dathinnah\ زيد بن الدثنةwaxay keeneen
Makkah\( مكةoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waxay Quraysh\ قريشuga gateen laba nin
oo Huthayl\ هذيلu dhashay oo Makkah\ مكةqafaal ahaan loogu haystay.").
Markaasaa Khubayb\ خبيبwaxaa gatay Xujayr bin Abii Ihaab Al Tamiimiyyi حجير بن أبي
\ إهاب التميميoo ah xaliifka Banii Nawfal\بني نوفل, wuxuuna u gaday Cuqbah bin Al Xaarith
bin Caamir bin Nawfal\عقبة بن الحارث بن عامر بن نوفل. Sababtuna waxaa weeye inuu Abuu
Ihaab\ أبوإهابay walaalo ahaayeen Al Xaarithu bin Caamir\ الحارث بن عامرxagga hooyada
oo ay isku hooyo ahaayeen, si uu ugu aargooyo, isagoo uu Khubayb \ خبيبaabihiis dilay
(oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Al Xaarithu bin Caamir الحارث بن عامرwaa abtiga
Abuu Ihaab\أبوإهاب. Abuu Ihaabna\ أبوإهابwuxuu u dhashay Banii Usayyid bin Camr bin
Tamiim\ بني أسيد بن عمرو بن تميم. Waxaa kaloo la yiri inuu u dhashay Banii Cudas bin Zayd
bin Cabdu Allaahi bin Daarim\ بني عدس بن زيد بن عبد هللا بن دارمoo Banii Tamiim\ بني تميمka
mid ah.").
Tusaale ahaanta jacaylka ibnu Al Dathinnah\ إبن الدثنةee Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Zayd bin Al Ddathinnah\ زيد بن الدثنةwaxaa gatay Safwaan bin Umayyah\ صفوان بن أميةsi
uu aabihiis ugu aargooyo Umayyah bin Khalaf\أمية بن خلف. Markaasuu Safwaan bin
400
Umayyah\ صفوان بن أميةwuxuu u dhiibay oo ku daray mawle uu leeyahay oo la yiraahdo
Nisdhaas\ نسطاسinuu geeyo Al Tanciimu\النتعيم, oo waxay sidaas uga soo saareen
Xaramka\ الحرمsi ay u dilaan (Al Tanciimu\التنعيم, waa meesha uu ku yaallo Masjidu
Ummu Al Mu'miniina Caa'ishah\مسجد أم المؤمنين عائشة, Allaha raalli ka noqdee, oo
marka la cumreysanayo laga soo ixraamto, taasoo Kacbada toddoba kiiloomitir iyo nus u
jirta. Masjika Mu'miniinta Hooyadood Caa'isha عائشة, Allaha raalli ka noqdee, meel laba
boqol oo mitir u jirta kana xigta xagga waqooyi oo buurta xigta, waa meesha lagu dilay
saxaabigii weynaa oo ahaa Khubayb bin Cadiyyi\خبيب بن عدي, Allaha raalli ka noqdee).
Markaasaa waxaa halkaas isugu yimid rag Quraysh\ قريشah, uuna ku jiro Abuu Sufyaan
bin Xarb\ أبوسفيان بن حرب. Markaasaa marka la keenay si loo dilo ayuu Abuu
Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu ku yiri:
"Ilaahay ayaan kugu dhaariyaye Zaydow\زيد, ma jeclaan lahayd inaan meeshaada
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam gacanta ku haynno oo aan qoorta ka
goynno, adiguna aad ehelkaaga la joogtid?" Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan jeclaan lahayn inay Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, haddeer isagoo meeshiisa jooga ay qodaxi muddo oo ay dhibto oo taas
beddelkeeda aan anigu ehelkeyga iyo gurigayga fadhiyo."
Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبوسفيانwuxuu yiri:
"Dadka kuma arag axad axad kale u jecel siday asxaabta Muxammadمحمد, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, Muxammadمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u jecel
yihiin. Markaasuu Nisdhaas\ نسطاسdilay, Allaha u naxariistee."
Dilidda Khubayb\ خبيبiyo habaarkiisa
Haweeneyda la yiraahdo Maawiyyah\ماوية, mawladda Xujayr bin Abii Ihaab حجير بن أبي
\إهاب, waxay tiri, wayna islaantay:
"Khubayb\ خبيبagteyduu ku xabbisnaa oo gurigaygaa lagu xabbisay. Markaasan waxaan
maalin arkay isagoo gacanta ku haysta laan canab ah oo nin madixiis le'eg, uuna ka
cunayo, anigoo aan arligaba ku ogayn canab la cuno. Markaasuu markuu soo galay
waqtiga la dili lahaa ayuu wuxuu igu yiri:
"ii soo dhiib bir aan dilidda isugu daahiriyo -oo aan timaha gumaarka isaga xiiro
weeyey."
Markaasaa muuska waxaan ugu dhiibay wiil xaafadda ka mid ah (oo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri: "waxaa la yiri waa ayada wiilkeeda ay dhashay."), aanna ku iri:
"ninkaas guriga ku jira u gee."
Markaasaan wa Allaahi\ وهللاmarkuu wiilku iga tegey oo uu xaggiisa aaday ayaan waxaan
is iri: "Maxaad fashay! Wa Allaahi وهللاninku aargoosigiisa ayuu helay, oo wilkaanuu
dilayaa, markaasay nin iyo nin ahaanayaan."
Markaasuu markuu birta u dhiibay ayuu gacantiisa ka qaatay, uuna yiri:
"Wa Allaahi وهللاhooyadaa kaagama ayan baqin khayaanadeyda markay birtaan kuu soo
dhiibtay!" Kaddibna wuu iska daayey.
401
Markaasey Khubayb\ خبيبwateen oo markay Al Tanciim\ النتعيمla tageen si ay u salbiyaan
oo u waraan, ayuu wuxuu ku yiri:
"Waxaan doonayaa inaan laba rakco tukado oo iga yeela."
Waxay yiraahdeen:
"waa yahay ee tuko."
Markaasuu laba rakcadood tukaday, oo uu sida ugu habboon u tukaday, uuna suubiyay.
Kaddibna intuu ragga kusoo jeestay ayuu wuxuu yiri:
"Wa Allaahi وهللاhaddaanan ka baqn lahayn inaad u malaysaan inaan salaadda u
dhereeyey cabsi aan dilka ka qabo, salaadda aan tukanayo waan badin lahaa."
Sidaasuu Khubayb bin Cadiyy\ خبيب بن عديu ahaa kan ugu horreeya oo u sunneeyay
labadaas rakco musulimiinta la dilayo. Kaddibna waxay saareen oo kor ula qaadeen
qoriga. Markaasay markay ku xireen ayuu wuxuu yiri:
"Ilaahayow, way nasoo gaartay Risaalada Rasuulkaaga, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, marka maanta naga gaarsii waxa nalagu falayo."
Kaddibna isagoo qoriga ku xiran ayuu gabaygaan tiri:
Kaddibna wuxuu habaaray oo yiri:
". وال تبق منهم أحدا، واقتلهم بددا، "أللهم أحصهم عددا
"Allaahumma axsihim cadadan, wa aqtulhum badadan wa laa tughaadir minhum axadan"
oo macneheedu yahay: "Ilaahayow tiri tiradooda, waana kuwa dilaya oo halkaas goob
joogga ka ah, kaddibna mid mid u dil, oo yaan dagaal lagu wada dilin ee midba goonidiis
markiisa ha loo dilo, midna ha ka tegin oo yuusan kaa baxsan". Sidaas ayayna noqotay
intooda islaamtay mooyee.
Markaasuu wuxuu yiri tixo ay ka mid tahay:
"."فلست أبالي حين أقتل مسلما \\ على أي جنب كان في هللا مصرعي
"Fa lastu ubaalii xiina uqtalu musliman/Calaa ayyi janbin kaana fii Allaahi masracii."
Tixda macneheedu waxaa weeye:
"Dan kama lihi geerida marka anigoo Muslim ah la i dilayo/dhanka Ilaahay daraadiis la
iga dilayo", wuxuuna yiri:
لقد جمع األحزاب حولي وألبوا \ قبائلهم واستجمعوا كل مجمع.1
وكلهم مبدي العداوة جاهد \ علي ألني في وثائق مضيع.2
وقد جمعوا أبناءهم ونساءهم \ وقربت من جذع طويل ممنع.3
إلى هللا أشكو غربتي ثم كربتي \ وما أرصد األحزاب لي عند مصرعي.4
فذا العرش صبري على ما يراد بي \ فقد بضعوا لحمي وقد يأس مطمعي.5
وذلك في ذات اإلله وإن يشأ \ يبارك علي أوصال شلوا ممزع.6
وقد خيروني الكفر والموت دونه \ وقد هملت عيناي من غير مجزع.7
وما بي حذار الموت إني لميت \ ولكن حذاري جحم نار ملفع.8
ووهللا ما أخشى إذا مت مسلما \ على أي جنب كان في هللا مضجعي.9
402
.فلست بمبد للعدو تخشعا \ وال جزعا إني إلى هللا مرجعي.11
1.kuwa is gaashaanbuursaday oo gaalada ahi qaabaa’ilkooday i wada dul keeneen//
Inta dad soo wadan kareenna way i dul keeneen.
2.Dhammaantoodna waxay ii muujiyeen colaad iyo nacayb badan//
Sababtuna tahay inaanan awood lahayn oo aan xargo ku xirxiranahay.
3.Haweenkooda iyo caruurtooda ayay hareereheyga wada keeneen//
Waxaana la igu xiray tiir dheer oo geed dhudhunkiis ah.
4.Ilaahay ayaan uga ashtakoonayaa keli ahaan shahayga iyo xanuunka i haya//
Iyo geerida ay kuwa is gaashaanbuursaday ii diyaariyeen.
5.Rabbiga Carshiga lahaw adkaysi ii sii waxaan la ila damacsanyahay//
Hilbihaygay jeexjeexeen, rajo nololeed oo idilna way iga tagtay.
6.Taasna waxay iigu dhacaysaa Ilaahay daraadiisa, hadduu Isagu doonana//
Wuu barakaynayaa xubnahaas laa googooyay.
7.Waxay ii soo bandhigeen inaan gaaloobo, waxaanse ka doortay geerida//
Ilamaduna way iga hooreysaa, mana ah cabsi daraadeed.
8.Geerida aana hadda dhimanayo ka cabsan mayo//
Waxaanse ka baqayaa naarta uu holoceedu wax walba hareereynayo.
9. Ilaahay ayaan ku dhaartaye biqi mayo, haddaan anigoo muslin ah dhimanayo//
Haddaan Ilaahay daraadiis u dhimanayo.
10.Dullinimo cadawga tusi mayo//
Iyo walwal iyo walbahaar, maxaa yeelay xagga Ilaahay ayaan u noqonayaa.
Kaddibna way dileen, Allaha u naxariistee.
Mucawiyah bin Abii Sufyaan\ معاوين بن أبي سفيانwuxuu oran jiray: "
Waxaan ka mid ahaa ragga goob joogga kala ahaa Khubayb bin Cadiyy\خبيب بن عدي
diliddiisa. Markaasuu Abuu Sufyaan\ أبو سفيانdhulka igu tuuray cabsi uu habaarka
Khubayb\ خبيبka qabo, oo waxay oran jireen in hadduu ninka la habaaro dhulka seexdo
uu habaarku seegayo oo zuulayo."
Cuqbah bin Abii Al Xaarith\ عقبة بن أبي حارثةwuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاinaanan anigu Khubayd\ خبيبdilin, oo intaas waan ka yaraa. Waxaase
dilay Abuu Maysarah\ أبو ميسرةoo uu dhashay Bani Cabdu Al Dddaar\ بني عبد الدارoo intuu
waranka qaatay uu gacantayda geliyay. Markaasuu wuxuu isku qabtay gacantayda iyo
waranka oo uu geliyay ilaa uu ka dhinto."
403
Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب, Allaaha raalli ka noqdee, wuxuu Saciid bin
Caamir bin Xithyam Al Jumaxiyyi\ سعيد بن عامر بن حذيمxil uga dhiibay meel Shaam\الشام
ka mid ah. Wuuna suuxi jiray isagoo ragga dhex fadhiya. Markaasaa taas Cumar bin Al
Khadh-dhaab عمر بن الخطابloo sheegay, laguna yiri:
"Ninku suuxdin ayuu qabaa."
Markaasuu mar mararkuu Al Madiinah imaan jiray ka mid ah ayuu Cumarعمر
weydiiyey: "Saciidow\سعيد, waa maxay waxaan kugu dhaca?"
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahiوهللا, Amiiru Al Mu'miniinow\امير المؤمنين, cudur ma qabo, laakiin waxaan ka
mid ahaa ragga goob joogga ahaa marka Khubayb bin Cadiyy خبيب بن عديla dilay,
waxaanna maqlay habaarkiisa. Markaasaan wa Allaahi وهللاmar kastoy qalbigayga kusoo
dhacdo anigoo majlis fadhiya waa illaa taan suuxaa."
Markaasay taasu Cumar\ عمرagtiisa khayr ugu kordhisay."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Khubayb\ خبيبwuxuu u xabbisnaa ilaa ay bilaha xurmada leh ka dhammaadaan.
Markaasay dileen."
Quraanka kasoo degay Al Rrajiic\الرجيع
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ibnu Cabbaas\ إبن عباسwuxuu yiri:
"Marka lagu dilay Al Rrajiic\ الرجيعraggay ku jireen Marthad\ مرثدiyo Caasim\ عاصم, ayay
rag munaafaqiinta ka mid ahi waxay yiraahdeen:
"War hoy kuwa la fitneeyey oo la dilay! Ehelkoodana lama joogin oo guryohooda way ka
bexeen, Risaalada saaxiibkoodna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ma ayan gudbin."
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىmunaafaqiintoodaas iyo hadalkoodaas iyo waxa ku
dhacay oo khayr ah raggaas Subxaanahu\ سبحانهkasoo dejiyay Aayadaha laba boqol iyo
afar ilaa laba boqol iyo toddoba ee Suuratu Al Baqarah\سورة البقرة:
ِ
ِ
ِ
َّ
ُّ اس َم ْن ُي ْع ِجُب َك قَ ْولُهُ ِفي اْل َح َي ِاة
ِ الن
َّ َو ِم َن
)261( ص ِام
َ الد ْن َيا َوُي ْش ِه ُد اللهَ َعلَى َما في َقْلبِه َو ُه َو أَلَ ُّد اْلخ
ِ وِا َذا تَولَّى َس َعى ِفي ْاْل َْر
ُّ ث َوالنَّ ْس َل َواللَّهُ ََل ُي ِح
َ ) َوِا َذا ِق269( اد
َ ض لُِي ْف ِس َد ِفيهَا َوُي ْهلِ َك اْل َح ْر
َ ب اْلفَ َس
ُيل لَه
َ َ
ِ
ِْ َِخ َذتْهُ اْل ِع َّزةُ ب
ِ الن
ِ َّات
َّ ) َو ِم َن261( اد
اء
ُ َاْلثِْم فَ َح ْس ُبهُ َجهَنَّ ُم َولَبِْئ َس اْل ِمه
َ ق اللَّهَ أ
َ اس َم ْن َي ْش ِري َن ْف َسهُ ْابت َغ
)267( وف بِاْل ِع َب ِاد
ٌ ض ِاة اللَّ ِه َواللَّهُ َرُء
َ َم ْر
"Wa mina al nnaasi man yucjibuka qawluhu fii al xayaati al ddunyaa wa yush-hidu
Allaaha calaa maa fii qalbihi wa huwa aladdu al khisaami(204)Wa ithaa tawallaa
sacaa fii al ardi liyufsida fiihaa wa yuhlika al xartha wa al nnasla wa Allaahu laa
yuxibbu al fasaada(205)Wa ithaa qiila lahu ittaqi Allaaha akhat-hu al cizzatu bi al
ithmi fa xasbuhu jahannamu wa labi'sa al mihaadu(206)Wa mina al nnaasi man
404
yashrii nafsahu ibtighaa'a mardaati Allaahi wa Allaahu Ra'uufu bi al cibaadi(207)."
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye: "
Dadkana waxaa ka mid ah miduu hadalkiisa noloshaan adduunku ku cajab gelinayso,
Ilaahayna ka marag gashanaya waxa qalbigiisa ku jira, isaguna waa kan dadka ugu muran
badan(204)Markuu jeestana oo uu kaa tago Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, wuxuu dhulka dhexdiisa kula socdaa inuu fasaadiyo iyo inuu beeraha halaago
iyo dhasha dadka iyo xoolahaba. Ilaahayna ma jecla fasaadka(205)Marka la yiraahdana
Ilaahay ka dhawrso waxaa qabata isla weyni dambi daraadiisa. Isagana waxaa ku filan
jahannama, ayadaana meel la seexdo ugu xun(206)Dadkana waxaa ka mid ah mid naftiisa
ku iibinaya raalli ahaanshaha Ilaahay uu doonayo daraadeed, Ilaahayna wuu u naxariis
badan yahay addoommada(207)."
Ragga isugu yimid dilidda Khubayb\خبيب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Ragga isugu yimid Khubayb\ خبيبmarka la dilayay oo la dilay oo Quraysh \ قريشah
waxay ahaayeen Cikrimah bin Abii Jahl\عكرمة بن أبي جهل, Saciid bin Cabdu Allaahi bin
Abii Qays bin Cabdu Wudd\سعيد بن عبد هللا بن أبي قيس بن عبد ودو, Al Akhnasu bin Shariiq Al
Th-thaqafii\ األخنس بن شريق الثقفيoo Banii Zuhrah\ بني زهرةxaliifkooda ah, Cubaydah bin
Xakiim bin Umayyah bin Xaarith bin Al Awqas Al Ssulamii عبيدة بن حكيم بن أمية بن حارثة بن
\ األوقص السلميoo xaliifka Banii Umayyah bin Cabdi Shams\ بني أمية بن عبد شمسah iyo
Umayyah bin Abii Cutbah\أمين بن أبي عتبة, Banuu Al Xadramii\بنو الحضرمي."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Kitaabka saxiixu Al Bukhaarii\ البخاريwaxaa lagu wariyay inay asxaabta Khubayb\خبيب
ahaayeen toban nin, isagaana saxsan. Wa Allaahu Aclamu\وهللا أعلم."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, Al Madiinah\ المدينةku
sugnaaday inta ka hartay bisha Shawwaal\ شوالiyo Thuu Al Qacdah\ ذوالقعدةiyo Thuu Al
Xajjah\ ذوالحجة- sanadkaasna waxaa xajka maamulay gaalada - iyo bisha Muxarram\محرم.
Kaddibna wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, diray asxaabta
Bi'ru Macuunah\ بئر معونةbisha Safar\صفر, markay afar bilood oo gaw ah kasoo
wareegatay Uxud\أحد."
405
Al Tanciimi\التنعيم: barta lagu dilay Khubayb\ خبيبAllaha u naxariistee calaamaddaas ayaa
ku tiillay hadana aan jirin. Xasanwali 1432H/2011M. Waxaan kasoo qaaratay Al
Xaarithii\الحارثي. Calaamaddaan hadda ma jirto oo laa la dumiyay oo la tirtiray, waxayna
ku tiillay Masjidu Caa’ishah agtiisa.
406
Xadiithka Bi'ru Macuunah\بئر معونة
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah \ المدينةugu
yimid Abuu Baraa'u Caamir bin Maalik bin Jacfar "Mulaacibu al asinnah" أبو براء عامر بن
\"مالك بن جعفر "مالعب األسنة. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Calayhi Wasallam,
islaamka usoo bandhigay, uuna ugu yeeray. Markaasuusan islaamin, islamkana kama
uusan fogaan, wuxuuna yiri:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maad rag asxaabtaada ka mid
ah dadka Najd\ نجدu dirtid, oo ay markaas amarkaagaan ugu yeeraan, waxaanna rajo ka
qabaa inay ka yeelaane."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."إني أخشى عليهم أهل نجد
"innii akh-shaa calayhim ahla Najd",
oo macnihiisu yahay:
"waxaan uga baqayaa dadka Najd\نجد."
Markaasuu Abuu Al Baraa'u\ أبوبراءwuxuu yiri:
"anigaa magan gelinaya ee dir, dadkana amarkaagaaan ha ugu yeeraan."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaaahu Calayhi Wasallam, wuxuu diray Al
Munthir bin Camr\المنذر بن عمرو, oo u dhashay Banii Saacidah\بني ساعدة, waana midka la
yiraahdo "al mucniqu liyaamuuta\"المعنق ليموت, oo afartan nin (Al Suhaylii\ السهيليwuxuu
yiri: "waxay ahaayeen toddobaatan nin siday Al Bukhaarii \ البخاريiyo Muslim\ مسلمu
wariyeen.") oo asxaabtiisa ah oo akhyaarta muslimiinta ka mid ah, ayna ka mid yihiin Al
Xaarithu bin Al Ssimmah\ الحارث بن الصمةiyo Xaraam bin Milxaan\ حرام بن ملحانoo u
dhashay Banii Cadiyy bin Al Nnajjaar\ بني عدي بن النجارiyo Curwah bin Asmaa'u bin Al
Ssalti al Ssulamii\ عروة بن أسماء بن الصلت السلميiyo Naafic bin Budayl bin Warqaa' Al
Khuzaaciyyi\ نافع بن بديل بن ورقاء الخزاعيyo Caamir bin Fuhayrah\ عامر بن فهيرةmawlaha
Abuu Bakar Al Siddiiqu\أبوبكر الصديق, oo ay la socdaan rag akhyaarta muslimiinta ka
mid ah. Markaasay socdeen ilaa ay ka degaan ceelka Bi'ru Macuunah\ بئر معونةoo u
dhexeeya arliga Banii Caamir\ بني عامرiyo Xarratu Banii Sulaym\ حرة بني سليمoo ay
labadaasba u dhow yihiin, ayna usii dhowdahay Xarratu Banii Sulaym\ حرة بني سليم."
Dilidda Xaraam bin Milxaan\حرام بن ملحان
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yir:
"Markaasay markay degeen ayay waxay Xaraam bin Milxaan\ حرام بن ملحانu direen
cadawga Ilaahay Caamir bin Al Dhufayl\عامر بن الطفيل, ayna warqadda Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ugu dhiibeen. Markaasuu markuu u yimid uusan
warqaddiisaba dhugane ee ninkuu ku booday oo dilay. Kaddibna wuxuu wafdiga
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ugu qaylo dhaansaday Banii
407
Caamir\بني عامر. Markaasay diideen inay ka yeelaan wuxuu ugu yeeray, waxayna
yiraahdeen:
"Abuu Baraa'\ أبوبراءmagan gelyaduu bixiyey burin maynno, isagoo magan gelyo wafdiga
u fidiyey, heshiisna la galay."
Markaasuu wuxuu ugu qaylo dhaansaday qabaa'il ka tirsan Banii Sulaym \ بني سليمoo ah
Cusayyah\ عصيةiyo Ricl\ رعلiyo Thakwaan\ذكوان. Markaasay kuwaani ka yeeleen, oo inta
soo duuleen ay asxaabta Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dul yimaadeen oo ay
hareereeyeen.
Markaasay markay arkeen ayay ayaguna seefohooda qaateen oo ay la dagaallameen ilaa
ayaga dhammaantood laga wada dilay, Allaha u naxariistee, intaan ka ahayn Kacb bin
Zayd\ كعب بن زيدoo u dhashay Banii Diinaar bin Al Nnajjaar\ بني دينار بن النجارoo ay ka
tageen isagoo ay nafi ku jirto. Markaasu isagoo dhaawac ah maydka ka dhex kacay.
Wuuna noolaa ilaa Maalinta Al Khandaq\ يوم الخندقshahiidnimo looga dilo, Allaha u
naxaraiistee."
Ibnu Umayyah\ إبن أميةiyo Al Munthir\المنذر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Gaadiidkay saarnaayeen waxaa usoo daajinayey Camr bin Umayyah Al Damrii عمرو بن
\ أمية الذمريiyo nin Ansaarta\ األنصارka mid ah oo u dhashay Bani Camr bin Cawf بني عمرو
\( بن عوفoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waa Al Munthir bin Muxammad bin Cuqbah
bin Uxayxah bin Al Julaax\المنذر بن محمد بن عقبة بن أحيحة بن الجالح.").
Markaaseeyan kuba baraarujin in asxaabtooda la dilay waxaan ahayn haad dul
heehaabaya xeraday degganaayeen. Markaasay waxay yiraahdeen:
"Wa Allaahi\ وهللاhaadkaan waxbaa keenay."
Markaasay yimaadeen si ay u arkaan waxa keenay, waxayna u yimaadeen raggii oo
dhiiggooda ku dhex jira, fardooleydii laysana ay meesha taagan yihiin. Markaasuu
Ansaarigu\ األنصايwuxuu Camr bin Umayyah عمرو بن أميةku yiri:
"Maxay kula tahay?"
Wuxuu yiri:
"Waxay ila tahay inaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u tagno oo
aan waxa dhacay uga warranno."
Markaasuu Ansaarigu\( األنصاريAl Munthir\ )المنذرwuxuu yiri:
"Laakiin anigu ma ihi kan naftayda ka dooranaya meel lagu dilay Al Munthir bin
Camr\المنذر بن عمرو, mana ihi kay raggu warkaas ka sheegi doonaan."
Markaasuu ragga la dagallamay ilaa isagana laga dilo.
Markaasay fardooleydo Camr bin Umayyah\ عمرو بن أميةqafaasheen. Markaasay markuu u
sheegay inuu Mudar\ مضرu dhashay ayuu Caamir bin Al Dhufayl\ عامر بن الطفيلsii daayey,
uuna timaha guudka ka gooyey, uuna ku xoreeyey addoon uu yiri in hooyadiis lagu lahaa
inay xoreyso."
408
Dilidda labada nin ee Banii Caamir\بني عامر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Camr bin Umayyah\ عمرو بن أميةsoo baxay oo markuu marayo Al
Qarqarah\( القرقرةoo lix kiiloomitir u jirta Khaybar\ خيبرmaantana la yiraahdo
Qacqaraan\قعقر. Khaybarna\ خيبرwaxay Al Madiinah\ المدينةu jirtaa boqol shan iyo lixdan
kiiloomitir, kana xigtaa xagga waqooyi iyo dariiqa Shaam \ الشامloo aado. Maantana
waxaa dega dad badankoodu madow yihiin, kana dambeeya addoommadii hore, siduu Al
Balaadii\ البالديu yiri) bilowga waadiga Qanaat\ قناةayaa waxaa u yimid laba nin oo Banii
Caamir\ بني عامرu dhashay (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Kana sii ah Banii Kilaab بني
\كالب, uuna Abuu Camr Al Madanii\ أبوعمرو المدنيsheegay inay u dhasheen Banii
Sulaym\بني سليم."), oo harkuu fadhiyay la fariistay.
Labada caamirina waxay haysteen heshiis nabadeed iyo magan gelyo uu siiyey Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uusanse Caamir bin Umayyah\ عامر بن أميةka
warhayn.
Markaasuu u kaadiyay oo markay seexdeen uu labadoodaba dilay, isagoo u arkay inuu
Banii Caamir\ بني عامرuga aargoostay raggay ka laayeen asxaabta Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid ayuu
Camr bin Umayyah\ عمرو بن ألميةwixii dhacay u sheegay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."لقد قتلت قتيلين ألدينهما
"laqad qatalta qatiilayni la adiyannahumaa",
oo macnihiisu yahay:
"waxaad dishay laba nin oo hadda aan anigu diyadooda bixinayo."
Kahashada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, falka Abuu Baraa'u\أبو براء
Markaasuu Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"."هذا عمل أبي براء! قد كنت لهذا كارها متخوفا
"Haathaa camalu Abii Baraa'! Qad kuntu li haathaa kaarihan mutakhawwifan".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Kani waa camalka Abii Baraa'\ !أبي براءSaasaan u kahanayay, uga baqayayna."
Markaasuu markuu warku Abuuu Baraa'\ أبوبراءgaaray ayaa waxaa ku adkaatay siday
Banii Caamir\ بني عامرheshiiska iyo magan gelyadiisa u jebiyeen, iyo waxa ku dhacay
409
asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam isaga sababtiisa iyo magan
gelyaduu siiyey. Ragga la dilayna waxaa ka mid ahaa Caamir bin Fuhayrah \عامر بن فهيرة."
Al Bukhaarii\ البخاريiyo Muslim\ مسلمwaxay wariyeen inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, kuwa asxaabtiisa Bi'ru Macuunah\ بئر معونةku dilay ku
habaarayay qunuutka salaadda subax soddon subax." (kaddibna habaarkooda ayuu ka
haray uu qunuutka ku habaarayo, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ee qunuutka kama
harin oo wuu sii waday ilaa uu adduunkaan ka tegey, siduu Al Nawawii \النووي
kitaabkiisa Al Majmuuc\ المجموعku yiri: "asxaabteennuna waxay xujjo ka dhigteen
Xadiithka Anas\ أنسAllaha raalli ka noqdee oo yiri:
فأما في الصبح فلم يزل يقنت حتى فارق. صلى هللا عليه وسلم – قنت شهرا يدعو عليهم ثم ترك- "أن النبي
".الدنيا
"anna Al Nabiyya qanata shahran yadcuu calayhim thumma taraka. Fa ammaa fii
al subxi falam yazil yaqnutu xattaa faaraqa al dunyaa."
Xadiithka macnihiisu wxaa weeye:
"Nabigu wuxuu qunuudayay bil isagoo habaaraya, kaddibna waa iska daayay. Subixiise
wuu sii waday qunuutka ilaa uu adduunkaan ka tegy."
Waana Xadiith saxiix ah. Waxaana wariyay Al Ddaaruqudhniyyu \ الدارقطنيmujalladka
labaad bogga sagaal iyo labaatan oo saddex dariiq laga wariyay, iyo Al Bayhaqii \البيهقي
mujalladka labaad bogga laba boqol iyo kow."
Habaarkuna, siduu Muslim\ مسلمu wariyay wuxuu ahaa:
:"ركع رسول هللا صلى هللا عليه وسلم ثم رفع رأسه فقال
أللهم ألعن بني لحيان و. وعصية عاصت هللا و لرسوله."غفار غفر هللا لها و أسلم سالمها هللا
".العن رعال و ذكوان
".ثم خر ساجدا
"Rakaca Rasuulu Allaahi Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam thuma rafaca ra'sahu fa
qaala: "Ghifaaru ghafara Allaahu lahaa wa Aslamu saalamahaa Allaahu. Wa
Cusayyatu casati Allaha wa Rasuulahu. Allaahumma alcan Banii Lixyaan wa alcan
Riclan wa Thakwaana thumma kharra saajidan."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Rasuulka Ilaahay wuxuu rukuucay, waana rakcada labaad ee salaadda subax, kaddibna
rukuucuu kasoo kacay oo uu madixiisuu kor usoo qaaday wuxuuna yiri:
"Qabiilka Ghifaar\ غفارAllaha dambigeeda dhaafo. Qabiilka Aslam-na\ أسلمAllaha nabad
geliyo. Qabiilka Cusayyu-na\ عصيةwaxay caasiday Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam. Ilaahayow lacnad Banii Lixyaan\بني لحيان, lacnadna Ricl\رعل
iyo Thakwaan\ذكوان." Kaddibna sujuud ayuu la dhacay, ahna labada sujuudood ee
rakcada labaad."
410
Al Bukhaarii\ البخاريiyo Muslim\ مسلمwaxay ayaguna Abuu Hurayrah\ أبو هريرةka
wariyeen inuu yiri: "Nabigu markuu salaadda subax rukuuca madaxiisa kasoo qaado oo
uu yiraahdo "Samica Allaahu liman xamidahu, Rabbanaa wa laKa al xamdu سمع هللا
\ ربنا ولك الحمد،لمن حمده." Wuxuu hadana yiraahdaa:
. و المستضعفين من المؤمنين،"أللهم أنج الوليد بن الوليد و سلمة بن هشام وعياش بن أبي ربيعة
أللهم ألعن لحيان ورعل و ذكوان و.أللهم أشد وطأتك على مضر و اجعلها عليهم كسنين يوسف
".عصية عصة هللا و رسوله
"Allaahumma anji Al Waliida bini Al Waliidi wa Salamah bin Hishaam wa
Cayyaash bin Abii Rabiicah, wa al mustadcafiina mina al mu'miniina. Allaahumma
ashdud wadh'ataKa calaa Mudar wa ajcalhaa calayhim ka sinii Yuusufa.
Allahumma alcan Lixyaana wa Riclan wa Thakwaana wa Cusayyatu casati Allaaha
wa Rasuulahu."
Xadithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ilaahayow badbadi Al Waliidu bin Al Waliidu\ الوليد بن الوليدiyo Salamah bin
Hishaam\ سلمة بن هشامiyo Cayyaash bin Abii Rabiicah\عياش بن أبي ربيعة, oo gaalada
Makkah\ مكةugu xabbisnaa, iyo mu'miniinta Makkah\ مكةlagu taagdarraystay. Ilaahayow
ku qabashadaada ku adkee qabiilka Mudar\مضر, korkoodana yeel sanooyin la mid ah
kuwa Yuusuf\يوسف. Ilaahayow lacnad Lixyaan\ لحيانiyo Ricl\ رعلiyo Thakwaan\ ذكوان.
Cusayyah\ عصيةwaxay caasiday Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam.").
Raggaas la dilay wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u diray inay
Risaaladiisa dadka gaarsiiyaan, uma uusan dirin dagaal."
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Shiikha Sharafu Al Musdhafaa" "شرف المصطفىdhigay wuxuu yiri:
"Marka ragga Bi'ru Macuunah\ بئر معونةla laayey ayaa waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa
allaahu Calayhi Wasallam, u timid qandhada, waana kaneecada, markaasuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku yiri:
". عصة هللا و رسوله،"اذهبي إلى رعل و ذكوان و عصية
"ith-habii ilaa Ricl wa Thakwaan wa Cusayyah, casati Allaaha wa Rasuulahu",
oo macnihiisu yahay:
"aad Ricl\ رعلiyo Thakwaan\ ذكوانiyo Cusayya\ عصيةoo caasiday Ilaahay iyo Rasuulkiisa
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasay u timid oo ay toddoba boqol oo nin ka dhishay oo ninkii muslimka ahaa oo ay
dileenba toban ayaga ah u dishay."
411
Ibnu Fuhayrah\ إبن فهيرةSamadaa loo qaaday
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Caamir bin Al Dhufayl\ عامر بن الطفيلwuxuu oran jiray:
"Waa kee ninka ayaga ka midka ah oo marka la dilay aan arkay in Samada iyo arliga
dhexdooda kor loogu qaaday, kaddibna aan arkayba inay Samadu kasoo soka martay oo
uuba galay?"
Waxay yiraahdeen:
"Waa Caamir bin Fuhayrah\عامر بن فهيرة."
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Maalintaas Caamir bin Al Dhufayl\ عامر بن الطفيلwuxuu yiri:
"Waa kee ninka markaan waranka geliyay Samada kor loogu qaaday?"
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
"."هو عامر بن فهيرة
"Huwa Caamir bin Fuhayrah", oo ah "Waa Caamir bin Fuhayrah."
Sababtuu ibnu Salmaa\ إبن سلمىu islaamay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Gaalada maalintaas Caamir\ عامرgoob joogga kala ahaa kaddibna islaamay waxaa ka
mid ahaa Jabbaar bin Salmaa bin Maalik bin Jacfar\جبار بن سلمى بن مالك بن جعفر, oo oran
jiray:
"Waxaa islaamka ii soo jiiday waxaa ka mid ah inaan maalintaas nin muslimiinta ka mid
ah warankayga ka geliyay labada garab dhexdooda oo aan ilkaha waranka arkay markuu
laabtiisa kasoo baxay. Markaasaan waxaan maqlay isagoo leh:
"Wa Allaahi\ وهللاwaan liibaanay!"
Markaasaan waxaan is iri:
"Ma uusan liibaanin! Oo waaba aniga ninka dilaye!"
Markaas kaddib ayaan dad wareystay macnaha hadalkiisaas, waxayna yiraahdeen:
"Wuxuu ku liibaanay shahiidnimada."
Markaasaan waxaan iri:
"Wa Allaahi وهللاwuu liibaanay."
Rabiicah\ ربيعةoo Caamir\ عامرwaran geliyay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rabiicah bin Caamir bin Maalik\( ربيعة بن عامر بن مالكAbuu Baraa'\أبوبراء
wiilkiisa) wuxuu weeraray Caamir bin Al Dhufayl \ عامر بن الطفيلoo uu waran ku tuuray,
kana galay bawdada oo ma dilin, faraskiisuuse ka dhacay. Markaasuu wuxuu yiri:
"Kani waa camalka Abuu Baraa'u\أبوبراء. Haddaan dhinto dhiiggeyga waxaa leh adeerkay
ee yaan la daba gelin. Haddaan noolaadana anigaa ka tashanaya waxaa la ii geystay."
(Caamir bin Al Dhufayl\ عامر بن الطفيلwaxaa dhalay walaalka la dhashay Abuu
Baraa'\أبوبراء, wuxuuna dhintay isagoo gaal ah).
412
Dilidda ibnu Warqaa'\إبن ورقاء
Maalintaasna waxaa la dilay Naafic bin Budayl bin Warqaa' Al Khuzaacii نافع بن بديل بن
\ورقاء الخزاعي, waxaana dilay Anas bin Cabbaas Al Sulamiyyi \أنس بن عباس السلمي, ahna
abtiga Dhucaymah bin Cadiyy bin Nawfal\طعيمة بن عدي بن نوفل.
Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo Abuu Baraa'\أبو براء
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu dib ugu celiyay hadiyadiisa
Abuu Baraa'u "Mulacibu al asinnah"" أبو براء "مالعب األسنة-waana dhacdada Bi'ru
Macuunah\ بئر معونةhorteed-, isagoo uu Abuu Baraa'u\ أبوبراءRasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, usoo dhiibay hadiyad ahaan faras, uuna usoo diray dhanbaal
uu ku yiri:
"waan bukooday waxaana igu dhacay cudur aan u maleynayo inuu yiri "la yiraahdo al
ddubaylatu\ "الدبيلةoo ah nabarro kasoo baxa uurka (al jawfa\الجوف, oo ah dhuunta laga
bilaabo ilaa uurka hoose). Marka ii soo dhiib waxaan isku daaweeyo."
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u diray sibraar malab ah,
wuxuuna ku amray inuu isku daaweeyo. Hadiyadiisana wuu u celiyay, wuxuuna yiri:
"."إني نهيت عن زبد المشركين
"innii nuhiitu can zabadi al mushrikiina"
oo macnihiisu yahay:
"Aniga waxaa la iga reebay inaan aqbalo hadiyada gaalada muxaaribiinta ah oo nala
dagaallama", oo gaalada kale hadiyadohooda wuu oggolaaday Sallaa Allaaha Calayhi
Wasallam."
Musaafirinta yuhuudda Banii Al Nadiir\بني النضير/Bisha Rabiicu Al Awwal\ربيع األول
ee sanadka afaraad ee Hijrada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u tegey
yuhuudda Banii Al Nadiir\ بني النضير/ isagoo ka doonaya qaybtooda diyada laba nin oo la
dilay oo Banii Caamir\ بني عامرu dhashay, uuna dilay Camr bin Umayyah Al Damrii عمرو
\بن أمية الضمري, sababtuna ay tahay magangelyaduu labadaas nin siiyey.
Bani Al Nadiir\ بني النضيرiyo Banii Caamirna\ بني عامرwaxaa ayagana ka dhexeeyey
heshiis magangelyo iyo nabadeed iyo xilfi.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u yimid isagoo
qaybtooda diyada labadaas nin oo la dilay ka doonaya ayay waxay yiraahdeen:
"Waa yahay Abaa Al Qaasimow\أبا القاسم, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waan kaala
qayb geleynnaa bixinta diyadaas aad na weydiisatay."
413
Markaasay ayagu gooni isula bexeen, waxayna yiraahdeen:
"Ninka, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo xaaladdaan oo kale ku sugan mar dambe
heli maysaan", oo markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu
dhinac fadhiyaa darbiga guri guryohooda ka mid ah. "Marka ninkee baa inta gurigaan dul
fuula dhagax kusoo ridaya oo nooga raaxaynaya markuu dilo?"
Markaasaa waxaa kacay Camr bin Jixaash bin Kacb\ عمر بن جحاش بن كعبoo ayaga u
dhashay oo yiri:
"Aniga hawshaas qabanaya."
Ibnu Sacad\ إبن سعدwuxuu yiri:
"Markaasuu Sallaam bin Mishkam\ سالم بن مشكمwuxuu yiri:
"War hoy ha yeelina oo Ilaahay ayaa u sheegaya waxaad damacdeen. Waxaad
damacdeenna waa burinta heshiiska annaga iyo isaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
naga dhexeya."
Markaasuu Camr bin Jixaash\ عمرو بن جحاشguriga dushiisa fuulay si uu Nabiga, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, dhagax ugu soo rido, siduu yiri. Rasuulka Ilaahayna, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallama, wuxuu markaas la fadhiyaa rag asxaabtiisa ka mid ah, uuna
ka mid yahay Abuu Bakar Al Siddiiqu\ أبوبكر الصديقiyo Cumar\ عمرiyo Calii\علي,
Allaha raalli ka wada noqdee.
Ilaahay ayaa Nabigiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, qorshohooda u sheegay
Markaasuu warka waxay qorshaysteen Rasuulka Ilaahay, sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, Samada uga yimid. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam fadhiga ka
kacay oo uu gaddoomay isagoo Al Madiinah\ المدينةdib ugu laabanaya.
Markaasay asxaabtiisu markay raagsadeen Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wsallam,
ayay ayaguna fadhiga ka keceen oo ay raadiyeen. Markaasaa waxaa ka horyimid nin
xagga Al Madiinah\ المدينةka yimid oo ay markaas Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ka wareysteen. Markaasuu wuxuu yiri:
"Waxaan arkay isagoo, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةgelaya."
Markaasay asxaabta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo keceen ilaa
ay uga yimaadaan Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam warka u sheegay iyo siday yuhuuddu u dooneysay inay u khayaanaan,
wuxuuna amray in dagaalkooda la isu diyaariyo, jihaadna lala galo (oo uu ibnu
Hishaam\ إبن هشامyiri: "Taasna waxay ahayd bisha Rabiicu Al Awwal\ربيع األول, wuxuuna
ku hareereysnaa lix habeen. Waxaana soo degatay xaaraantimaynta khamrada").
Hareereyntiisa Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Banii Al Nadiir\بني النضير
Markaasay yuhuudda Banii Al Nadiir\ بني النضيرqalcadohooda intay galeen ay
albaabbada hoosta kasoo xirteen, oo ay halkaas isku ilaaliyeen. Markaasuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu amray in geedohooda timirta la gooyo
414
oo la gubo. Marka sidaas la yeelay ayay Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u
dhawaaqeen oo yiraahdeen:
"waxaad dadka ka reebeysay fasaadka, qofka sameeyana aad ku ceebeeyneysay. Marka
hadaba maxay tahay goynta iyo gubidda timirtu?"
Ibnu Sacad\ إبن سعدwuxuu yiri:
"Markay damceen inay dilaan, Ilaahyna u sheegay ayuu wuxuu yuhuudda u diray
Muxammad bin Maslamah\محمد بن مسلمة, uuna u faray:
فمن. وقد أجلتكم عشرا. وقد هممتم بما هممتم من الغدر، فال تساكنوني بها،"اخرجوا من بلدي
".رؤي بعد ذلك ضربت عنقه
"ukhrujuu min baladii, falaa tusaakinuunanii bihaa, wa qad hamamtum bimaa
hamamtum mina al ghadari. Wa qad ajaltukum cashran. Fa man ru'iya bacda
thaalika darabtu cunuqahu."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Ka baxa bledkayga, oo ilama degganaaneysaan dhexdiisa, adinkoo damcay waxaad
damacdeen oo khayaano ah. Waxaanna idiin kaadinayaa toban maalmood. Qofka intaas
kaddib la arko qoortaan ka goynayaa."
Boorrinta munaafaqiinta ee yuhuudda
Koox rag oo u dhashay Banii Cawf bin Al Khazraj\بني عوف بن الخزرج, uuna ka mid yahay
cadawga Ilaahay Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul\ عبد هللا بن أبي بن سلولiyo Wadiicah
iyo Maalik bin Abii Qawqal\ وديعة بن مالك بن أبي قوقلiyo Suwayd\ سويدiyo Daacis\عاعس
ayaa waxay Banii Al Nadiir\ بني النضيرu direen farriin ah: "Sugnaada isna daafaca,
annaguna idin dhiibi maynno, haddii la idinla dagaallamana annaguna waan idinla
safaneynnaa oo aan dagaalka idinla geleynnaa. Haddii magaalada la idinka saarana
annaguna waan idin raacaynnaa."
Markaasay yuhuuddu sugeen gargaarka munaafaqiinta, kuwaanna uma gargaarin.
Markaasuu Ilaahay quluubta yuhuudda cabsi iyo argagax ku riday. Markaasay Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, weydiisteen inuu Al Madiinah\ المدينةka
musaafiriyo, dhiiggoodana uu iska daayo, uuna u oggolaado inay maalkoodana ka
leeyihiin intay awrtoodu u qaaddo oo aan hub ahayn. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam ka yeelay. Markaasay maalkoodana ka qaateen intay awrtoodu u qaadday.
Markaasay guryohooda dumiyeen oo ay albaabbadooda dhabarka awrtooda saarteen oo la
dhaqaaqeen (waana siday haddaba dhawr sano ka hor yeeleen markay ka kacayeen meelo
ka mid ah Saynaay\ سيناءee arliga Masar\ مصرiyo Ghazzah\ غزةee arliga Falasdhiin\فلسطين,
oo ay guryihiina albaabbada iyo daaqada iyo alaabta ka qaateen iyo int au qaadmeysay,
intii kale qarxiyeen oo dumiyeen, si aan dabadood muslimiintu ugu intifaacin!!!).
Markaasay waxa aadeen Khaybar\خيبر, ay qaarkoodna Shaam\ الشامaadeen. Alaabtoodana
waxayku rarteen lix boqol oo rati. Hubka lagala harayna wuxuu ahaa konton dirac iyo
konton koofi bireed iyo saddex boqol iyo afartan seefood.
415
Kuwooda Khaybar\ خيبرu qaxay
Madaxda Banii Al Nadiir\ بني النضيرee Khaybar\ خيبرu qaxday waxaa ka mid ahaa Sallaam
bin Abii Al Xuqayq\ سالم بن أبي الحقيقiyo Kinaanah bin Al Rabiic bin Abii Al Xuqayq كنانة
\ بن الربيع بن أبي الحقيقiyo Xuyayyu bin Akh-dhab\حيي بن أخطب.
Markaasay markay halkaas degeen ay dadka Khaybar\ خيبرayagaas u hoggaansameen.
Markay baxayeen waxay wateen haweenka iyo caruurta iyo maalkaba, ayagoo
gadaashoodana lagu tumayo dufuuf iyo cuud ayna haweenka heesaa u heesayaan. Waxaa
ayaduna raacday Ummu Camr\ أم عمروoo u dhaxday Curwah bin Al Ward Al
Cabsiyyi\عروة بن الورد العبسي, oo isaga ay gateen, waxayna ka mid ahayd haweenka Banii
Ghifaar\بني غفار.
Waxay Al Madiinah\ المدينةuga bexeen cayaar iyo faan aan mid la mid ah ayan dadk
waagaasu hore u arag.
Siduu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, maalkooda u qaybiyay
Waxayna beerohooda uga tageen Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
kuwaasoo isaga gooni iyo khaas u ah, uuna ka yeelayo wuxuu doono, ayadoo ayan
muslimiintu dagaal ay galeen kula wareegin.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu u qaybiyay
Muhaajiriinta\ المهاجرينhorreysey, Ansaartana\ األنصارwax kama siin, intaan ka ahayn
Sahl bin Xunayf\ سهل بن حنيفiyo Abaa Dujaanah Simaak bin Kharshah أبا دجانة سماك بن
\ خرشoo sabool ahaa. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam labadaasna wax ka
siiyey.
Inta Banii Al Nadir\ بني النضيرka islaamtay
Yuhuuda Banii Al Nadiir\ بني النضيرkama ayan islaamin intaan laba nin ahayn oo kala ah
Yaamiinu bin Camr Abuu Kacb bin Camr bin Jixaash يامين بن عمرو أبو معب بن عمرو بن
\ جحاشiyo Abuu Sacd bin Wahb\أبوسعد بن وهب, una islaamay inay beerohooda haystaan.
Markaasaa loo daayay oo ay haysteen.
Yaamiin\ يامينoo dilidda ibnu Jixaash\ إبن جحاشku dadaalay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Yaamiin\ يامينku yiri:
" وما هم به من شأني؟،"ألم تر ما لقيت من إبن عمك
"alam tara maa laqiitu min ibni cammika, wa maa hamma bihi min sha'nii?"
oo macnihiisu yahay:
"Ma aragtay waxaan ina adeerkaa kala kulmay iyo wuxuu damcay inuu igu falo?"
416
.عمرو بن جحاش\ wuxuu lacag siiyey nin u dila Camr bin Jixaashيامين\Markaasuu Yaamiin
"Markaasu dilay, siday leeyihiin.
بني النضير\Quraanka kasoo degay Banii Al Nadiir
wuxuu yiri:إبن إسحاق\Ibnu Isxaaq
سورة الحشر\ waxaa kasoo degatay Suuratu Al Xashriبني النضير\"Amarka Banii Al Nadiir
dhammaanteed, uuna Ilaahay ku xusayo wuxuu Ilaahy ku riday oo aargoosigiisa ah, iyo
siduu Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, korkooda awod ugu siiyey, iyo
wuxuu ku falay:
ِ
ِ
بسم اهلل الرحمن الرحيم .سبَّح لِلَّ ِه ما ِفي الس ِ
ِ
يم (ُ )4ه َو الَِّذي
َ َ
َ
َ
َّم َاوات َو َما في ْاْل َْرض َو ُه َو اْل َع ِز ُيز اْل َحك ُ
َه ِل اْل ِكتَ ِ ِ ِ
َِّ
ظُّنوا أََّنهُ ْم َمانِ َعتُهُ ْم
َن َي ْخ ُرُجوا َو َ
أْ
ين َكفَُروا ِم ْن أ ْ
اب م ْن د َي ِارِه ْم ِْل ََّو ِل اْل َح ْش ِر َما ظََن ْنتُ ْم أ ْ
َخ َرَج الذ َ
ِ
حص ُ ِ
ون ُبُيوتَهُ ْم بِأَ ْيِدي ِه ْم
ف ِفي ُقلُوبِ ِه ُم ُّ
اه ُم اللَّهُ ِم ْن َح ْي ُ
ث لَ ْم َي ْحتَ ِسُبوا َوقَ َذ َ
ونهُ ْم م َن اللَّه فَأَتَ ُ
الرْع َ
ب ُي ْخ ِرُب َ
ُ ُ
ِ
ِ
ب اللَّهُ َعلَ ْي ِهم اْل َج ََل َء لَ َع َّذ َبهُ ْم ِفي ُّ
الد ْن َيا
ين فَ ْ
ص ِار (َ )2ولَ ْوََل أ ْ
َن َكتَ َ
َوأ َْيدي اْل ُم ْؤ ِمن َ
اعتَبُِروا َيا أُولِي ْاْل َْب َ
ُ
ِ
ِ
يد اْل ِعقَ ِ
الن ِار (َ )3ذلِ َك بِأََّنهُ ْم َشاقُّوا اللَّهَ َوَر ُسولَهُ َو َم ْن ُي َش ِّ
اب َّ
اب
اق اللَّهَ فَِإ َّن اللَّهَ َشِد ُ
َولَهُ ْم في ْاْلَخ َرِة َع َذ ُ
ِ
َّ ِ
ِ
ِ ِ ٍ
اس ِقين ( )9وما أَفَ َّ
(َ )1ما قَطَ ْعتُ ْم م ْن ل َينة أ َْو تََرْكتُ ُم َ
اء اللهُ
ي اْلفَ َ
َ
ُصولِهَا فَبِِإ ْذ ِن الله َولُِي ْخ ِز َ
وها قَائ َمةً َعلَى أ ُ
ََ
َعلَى رسولِ ِه ِم ْنهم فَما أَو َج ْفتُم َعلَ ْي ِه ِم ْن َخْي ٍل وََل ِرَك ٍ ِ َّ ِّ
اء َواللَّهُ َعلَى
اب َولَك َّن اللهَ ُي َسلطُ ُر ُسلَهُ َعلَى َم ْن َي َش ُ
َُ
ُْ َ ْ ْ
َ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ٍ
َّ
َّ
ُك ِّل َشيء قَدير ( )1ما أَفَاء اللهُ َعلَى رسولِه م ْن أ ْ ِ
ِ ِ
ِ
امى
َُ
َ
ٌ
َهل اْلقَُرى َفلله َول َّلر ُسول َولذي اْلقُ ْرَبى َواْل َيتَ َ
َ
ْ
ِ
ِ
ِ
واْلمس ِ
ِ
اك ِ
ين َو ْاب ِن َّ
َغن َياء م ْن ُك ْم َو َما آَتَا ُك ُم َّ
ون ُدولَةً َب ْي َن ْاْل ْ
الر ُسو ُل فَ ُخ ُذوهُ َو َما َنهَا ُك ْم َع ْنهُ
السبِيل َك ْي ََل َي ُك َ
َ ََ
اج ِر َِّ
ِ ِ
يد اْل ِعقَ ِ
ُخ ِرُجوا ِم ْن ِد َي ِارِه ْم َوأ َْم َوالِ ِه ْم
ين أ ْ
فَ ْانتَهُوا َواتَّقُوا اللَّهَ إِ َّن اللَّهَ َشِد ُ
ين الذ َ
اب ( )7لْلفُقَ َراء اْل ُمهَ ِ َ
َِّ
ضو ًانا وي ْنصرون اللَّه ورسولَه أُولَئِ َك هم َّ ِ
ي ْبتَ ُغون فَ ْ ِ َّ ِ
ين تََب َّو ُءوا َّ
الد َار
ض ًَل م َن الله َوِر ْ َ َ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ ُ
ون (َ )8والذ َ
الصادقُ َ
َ َ
ُُ
ِ
اْليمان ِمن قَْبِل ِهم ي ِحبُّون من هاجر إِلَ ْي ِهم وََل ي ِج ُد ِ
ص ُد ِ
ون َعلَى
َو ِْ َ َ ْ
ورِه ْم َح َ
اجةً م َّما أُوتُوا َوُي ْؤثُِر َ
ْ َ َ َ
ون في ُ
ْ ُ َ َ ْ َ ََ
َِّ
ِ
ِ
ِِ
ِ
اءوا ِم ْن َب ْعِد ِه ْم
اصةٌ َو َم ْن ُي َ
ون (َ )5والذ َ
وق ُش َّح َن ْفسه فَأُولَئ َك ُه ُم اْل ُم ْفل ُح َ
أ َْنفُس ِه ْم َولَ ْو َك َ
ين َج ُ
ص َ
ان بِ ِه ْم َخ َ
ِ ا َِِّ
ِ
ِ َِّ
يقُولُون رب ََّنا ْ ِ
ين َس َبقُ َ ِ ِ
يم ِ
َمُنوا َرب ََّنا إَِّن َك
ان َوََل تَ ْج َع ْل في ُقلُوبَِنا غَل للذ َ
اغف ْر لََنا َوِِْل ْخ َوان َنا الذ َ
َ َ َ
ين آ َ
ونا ب ْاْل َ
وف رِحيم ( )46أَلَم تَر إِلَى الَِّذين َنافَقُوا يقُولُ ِ ِ َِّ
َه ِل اْل ِكتَ ِ
ُخ ِر ْجتُ ْم
اب لَئِ ْن أ ْ
ين َكفَُروا ِم ْن أ ْ
ون ِْل ْخ َوان ِه ُم الذ َ
َ َ
َ
َرُء ٌ َ ٌ
ْ َ
ِ
ِ ِ
َّ
ون ( )44لَئِ ْن
لََن ْخ ُر َج َّن َم َع ُك ْم َوََل ُنطيعُ في ُك ْم أ َ
ص َرَّن ُك ْم َواللهُ َي ْشهَ ُد إَِّنهُ ْم لَ َكاذُب َ
َح ًدا أ ََب ًدا َوِا ْن قُوتِْلتُ ْم لََن ْن ُ
ِ
ونهم ولَئِ ْن َنصر ُ ُّ
ون ()42
أْ
ص ُر َ
ُخ ِرُجوا ََل َي ْخ ُرُج َ
وه ْم لَُي َول َّن ْاْل َْد َب َار ثَُّم ََل ُي ْن َ
ون َم َعهُ ْم َولَئ ْن قُوتِلُوا ََل َي ْن ُ
َُ
ص ُر َ ُ ْ َ
ِ
َْل َْنتُم أَ َش ُّد رْهبةً ِفي ص ُد ِ ِ َّ ِ ِ
يعا إِ ََّل ِفي قًُرى
ون (ََ )43ل ُيقَاتِلُ َ
َ َ
ورِه ْم م َن الله َذل َك بِأََّنهُ ْم قَ ْوٌم ََل َي ْفقَهُ َ
ون ُك ْم َجم ً
ُ
ْ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ٍ
ون
ْسهُ ْم َب ْي َنهُ ْم َشد ٌ
ُم َحص َ
يعا َوُقلُ ُ
وبهُ ْم َشتَّى َذل َك بِأََّنهُ ْم قَ ْوٌم ََل َي ْعقلُ َ
يد تَ ْح َسُبهُ ْم َجم ً
َّنة أ َْو م ْن َوَراء ُج ُد ٍر َبأ ُ
َِّ
ين ِم ْن
(َ )41ك َمثَ ِل الذ َ
لِ ْ ِ
ْل ْن َس ِ
ان ا ْكفُ ْر َفلَ َّما َكفَ َر
اب أَلِيم (َ )49كمثَ ِل َّ
ِ
الش ْيطَ ِ
ان إِ ْذ قَا َل
قَْبلِ ِه ْم قَ ِر ًيبا َذاقُوا َوَب َ
ال أ َْم ِره ْم َولَهُ ْم َع َذ ٌ ٌ
َ
ِ
اف اللَّهَ َر َّ
ان َع ِاق َبتَهُ َما أََّنهُ َما
قَ َ
َخ ُ
يء ِم ْن َك إِِّني أ َ
ين ( )41فَ َك َ
ب اْل َعالَم َ
ال إِِّني َب ِر ٌ
417
َِّ
ِ ِ َّ الن ِار َخالِ َد ْي ِن ِفيها وَذلِ َك ج َز
َّ ِفي
ت
ْ َمُنوا اتَّقُوا اللَّهَ َوْلتَْنظُ ْر َن ْف ٌس َما قَ َّد َم
َ ) َيا أَيُّهَا الذ47( ين
َ اء الظالم
ُ َ
َ ين آ
َ َ
َِّ ُ ) وََل تَ ُك48( لِ َغٍد واتَّقُوا اللَّه إِ َّن اللَّه َخبِير بِما تَعملُون
اه ْم أ َْنفُ َسهُ ْم أُولَئِ َك ُه ُم
ُ ين َن ُسوا اللَّهَ فَأ َْن َس
َ
َ ونوا َكالذ
َ َْ َ ٌ َ
َ
َ
ِ
ِ
ِ
ِ
َّ اب
) لَ ْو أ َْن َزْل َنا26( ون
ُ َص َح
ُ َص َح
ُ َص َح
َ اب اْل َجَّنة ُه ُم اْلفَائ ُز
َ ُاْلفَاسق
ْ اب اْل َجنَّة أ
ْ الن ِار َوأ
ْ ) ََل َي ْستَِوي أ45( ون
ِ
ٍ
ِ ض ِرُبهَا لِ َّلن
اس لَ َعلَّهُ ْم
ْ ص ِّد ًعا ِم ْن َخ ْش َي ِة اللَّ ِه َوتِْل َك ْاْل َْمثَا ُل َن
َ َه َذا اْلقُ ْآر
َ ََن َعلَى َجَبل لَ َأرَْيتَهُ َخاش ًعا ُمت
ِ َّ الر ْحمن
ِ َ الشه
ِ
َِّ َّ
َّ
َّ ِ ِ
َّ
ِ
ُ) ُه َو الله22( يم
ُ َ َّ ادة ُه َو
َ َيتَفَ َّك ُر
َ ) ُه َو اللهُ الذي ََل إلَهَ إَل ُه َو َعال ُم اْل َغ ْيب َو24( ون
ُ الرح
ِ
ِ
ان اللَّ ِه َع َّما
َ وس الس
ُ ِالَِّذي ََل إِلَهَ إِ ََّل ُه َو اْل َمل
َ َّار اْل ُمتَ َكب ُِّر ُس ْب َح
ُ ك اْلقُ ُّد
ُ ََّل ُم اْل ُم ْؤم ُن اْل ُمهَ ْيم ُن اْل َع ِز ُيز اْل َجب
ِ ق اْلب ِارئ اْلمص ِّور لَه ْاْلَسماء اْلحس َنى يسبِّح لَه ما ِفي السَّماو
ِ
َّ
ات
ُ ُ َ ُ ُ َ ُ ) ُه َو اللهُ اْل َخال23( ون
َ ُي ْش ِرُك
َ ُ ُ َ ُ ْ ُ ُ َْ
ََ
ِ
ِ
.)21( يم
ُ َو ْاْل َْرض َو ُه َو اْل َع ِز ُيز اْل َحك
"Bismi Allahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi. Sabbaxa lillaahi maa fii Al Ssamaawaati
wa maa fii al ardi wa Huwa Al Caziizu Al Xakiimu(1)Huwa Allathii akhraja
allathiina kafaruu min ahli al kitaabi min diyaarihim li awwali al xashri maa
thanantum an yakhrujuu wa thannuu annahum mmaanicatuhum xusuunuhum
mmina Allaahi fa aataahumu Allaahu min xaythu lam yaxtasibuu wa qathafa fii
quluubihumu al rrucba yukhribuuna buyuutahum bi aydiihim wa aydii al
mu'miniina fa ictabiruu yaa uuli al absaari(2)Wa law laa an kataba Allaahu
calayhimu al jalaa'a la cath-thabahum fii al ddunyaa wa lahum fii al aakhirati
cathaabu al nnaari(3)Thaalika bi annahum shaaqquu Allaahu wa Rasuulahu wa
man yushaaqi Allaaha fa inna Allaaha shadiidu al ciqaabi(4)Maa qadhactum mmin
liinatin aw taraktumuuhaa qaa'imatan calaa usuulihaa fa bi ithni Allaahi wa
liyukhziya al faasiqina(5)Wa maa afaa'a Allaahu calaa Rasuulihi minhum famaa
awjaftum calayhi min khaylin wa laa rikaabin wa laakinna Allaha yusallidhu
Rusulahu calaa man yashaa'u wa Allaahu calaa kulli shay'in qadiirun(6)Mmaa
afaa'a Allaahu calaa Rasuulihi min ahli al quraa falillaahi wa lilrrasuuli wa lithii al
qurbaa wa al yataamaa wa al masaakiini wa ibni al ssabiili kay laa yakuuna duulata
bayna al aghniyaa'i minkum wa maa aataakumu Al Rrasuulu fa khuthuuhu wa
maa nahaakum canhu fa intahuu wa ittaquu Allaaha inna Allaaha shadiidu al
ciqaabi(7)Lilfuqaraa'i al Muhaajiriina allathiina ukhrijuu min diyaarihim wa
amwaalihim yabtaghuuna fadlan mmina Allaahi wa ridwaanan wa yansuruuna
Allaaha wa RasuulaHu uulaa'ika humu al ssadiquuna(8)Wa allathiina tabawwa'uu
al ddaara wa al iimaana min qabilhim yuxibbuuna ma haajara ilayhim wa laa
yajiduuna fi suduurihim xaajatan mimmaa uutuu wa yu'thiruuna calaa anfusihim
wa law kaana bihim khasaasatan wa man yuuqa shuxxa nafsihi fa uulaa'ika humu
al muflixuuna(9)Wallathiina jaa'uu min bacdihim yaquuluuna Rabbanaa ighfir
lanaa wa li ikhwaaninaa allathiina sabaquunaa bi al iimaani wa laa tajcal fii
quluubinaa ghillan lillathiina aamanuu Rabbanaa Innaka Ra'uufun
Rraxiimun(10)Alam tara ilaa allathiina naafaquu yaquuluuna li ikhwaanihimu
allathiina kafaruu min ahli al kitaabi la in ukhrijtum la nakhrujanna macakum wa
laa nudhiicu fiikum axadan abadan wa in quutiltum la nansurannakum wa Allaahu
yash-hadu innahum la kaathibuuna(11)La'in ukhrijuu laa yakhrujuuna macahum
418
wa la'in quutiluu laa yansuruunahum wa la'in nasaruuhum layuwalluuna al
adbaara thumma laa yunsaruuna(12)La'antum ashaddu rahbatan fii suduurihim
mmina Allaahi thaalika biannahum qawmun laa yafqahuuna(13)Laa
yuqaatiluunakum jamiican illaa fi quran muxassanatin aw min waraa'i juduri
ba'suhum baynahum shadiidun taxsabuhum jamiican wa quluubuhum shattaa
thaalika bi annahum qawmun llaa yacqiluuna(14)Kamathali allathiina min
qablihim qariiban thaaquu wabaala amrihim wa lahum cathaabun
aliimun(15)Kamathali al sh-shaydhaani ith qaala lil insaani akfur falammaa kafara
qaala innii barii'un mminka inni akhaafu Allaaha Rabba al caalamiina(16)Fakaana
caaqibatahumaa annahumaa fii al nnaari khaalidiina fiihaa wa thaalika jazaa'u al
th-thaalimiina(17)Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu ittaquu Allaaha waltanthur
nafsun mmaa qadamat lighadin wa ittaquu Allaah inna Allaaha Khabiiru bimaa
tacmaluuna(18)Wa laa takuunuu ka allathiina nasuu Allaaha fa ansaahum
anfusahum uulaa'ika humu al faasiquuna(19)Laa yastawii asxaabu al nnaari wa
asxaabu al jannati asxaabu al jannati humu al faa'izuuna(20)Law anzalnaa haathaa
Al Qur'aana calaa jabalin lla ra'aytahu khaashican mmutasaddican mmin
khashyati Allaahi wa tilka al amthaalu nadribuhaa lilnnaasi lacallahum
yatafakkaruuna(21)Huwa Allaahu Allathii laa ilaaha illa Huwa Caalimu al ghaybi
wa al sh-sha-haadati Huwa Al Rraxmaanu Al Rraxiimu(22)Huwa Allaahu Allathii
laa ilaaha illaa Huwa Al Maliku Al Qudduusu Al Ssalaamu Al Mu'minu A
Muhayminu Al Caziizu Al Jabbaaru Al Mutakabbiru Subxaana Allaahi camma
yushrikuuna(23)Huwa Allaahu Al Khaaliqu Al Baari'u Al Musawwiru laHu Al
Asmaa'u Al Xusnaa yusabbixu laHu maa fii Al Ssamaawaati wa al ardi wa Huwa Al
Caziizu Al Xakiimu(24)."
Suuradda macneheedu waxaa weeye:
"Bismi Allaahi Al Rraxmaani Al Rraxiimi. Waxaa Ilaahay u subxaanallaystay oo hufay
oo nazahay dhammaan waxa ku sugan Samaawaatka iyo arlida dhexdooda, Isaguna waa
Al Caziizu Al Xakiimu\(العزيز الحكيم1)Ilaahay waa Midka kuwa gaaloobay oo ehelu
kitaabka ka midka ah ka saaray daarohooda taasoo ah xasharinta ugu horreysey, oo
ayagaa ahaa kuwa ugu horreeyey oo logu yeero arliga maalinta qiyaame la isku xashrin
doono. Dadkana waxaa lagu shirin doonaa arliga Shaam\الشام, waana Qudus\ القدسiyo
hareereheeda. Ibnu Cabbaas\ إبن عباسwuxu yiri:
"Qofka shaki ka qaba inuu al maxsharu\المحشر, meesha la isku kulminayo, Shaam\الشام
yahay ha akhristo aayaddaan. Tanna waxay ahayd xashriga ugu horreeyey ee Shaam
\الشام."
Al Zuhriyyu\ الزهريwuxuu yiri:
"Banii Al Nadiir\ بني النضيرwaxay ka dhasheen sibdh\ سبطwaa qabiile ayan hore
musaafiris ugu dhicin, Ilaahayna wuxuu u dhigay in la musaafiriyo. Haddaan la
musaafirin lahaynna adduunka ayaa lagu cathaabi lahaa."
Waxayna u maleeyeen inay qalcadohoodu ka celinayaan awoodda Ilaahay. Markaasuu
Ilaahay uga yimid, waa amarkiisee iyo cathaabtiisee, meel ayan ka filanayn oo ah inuu
Nabigiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, amray inuu la dagaallamo oo musaafiriyo,
taasoo ayan filanayn. Wuxuu quluubtooda ku riday cabsi iyo argagax, oo waaba ayada
odagooda Kacb bin Al Ashraf\ كعب بن األشرفla dilay. Waxayna guryohooda ku
duminayaaan gacnohooda, ayagoo doonaya inay awrtooda saartaan. Sidoo kale waxaa
419
guryohooda duminaya mu'miniinta oo inta soo hartayna ayaguna duminaya. Marka kuwa
caqliga iyo aragga lahaw ku cibro qaata waxaa kuwaas ku dhacay(2)Hadduusan Ilaahay u
dhigi lahayn in la musaafiriyo oo ay laaji'iin qaxooti ah noqdaan oo wadankooda laga
saaray, wuxuu ku cathaabi lahaa adduunkaan oo lagu layn lahaa lana addoonsan lahaa,
sida Banii Quraythah\ بني قريظةku dhacday oo kale. Aakhirana waxay ku leeyihiin
cathaabta naarta oo dab ayaa lagu cathaabayaa(3)Taasna waxay ugu dhaceysaa inay
ayagu khilaafeen Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Qofka
Ilaahay khilaafna Ilaahay wuxuu leeyahay ciqaab daran(4)Waxaad goysaan geedka
timirta ee la yiraahdo Liinatun\ لينةama kaad tagtaan ayadoo dhudhunkeeda iyo
jirriddeeda ku taagan taasu waxay ku ahaatay ithanka Ilaahay iyo inuu faasiqiinta
daacaddiisa ka baxay dulleeyo(5)Wuxuu maal Ilaahay ayagaas uga soo wareejiyo
Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, adinku fardo iyo awr lagu dagaallamu
uma aydnaan fuulin, laakiin Ilaahay Rusushiisa wuxuu awood u siiya oo ku sallidaa
cidduu doono. Ilaahayna wax walba waa karaa(6)Maalkuu Ilaahay uga soo celiyay
Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kuwa tuulooyinka deggan, oo uu ibnu
Cabbaas\ إبن عباسyiri:
"Banii Quraythah\بني قريظة, Banii Al Nadiir\بني النظير, Fadak\فدك, Khaybar\ خيبرiyo
tuulooyinka Curaynah\"عرينة, waxaa iska leh Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, iyo kuwa qaraabada Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ah,
iyo agoonta iyo masaakiinta iyo kuwa socdaalka ku jira oo sahay u baahan. Wuxuuna
sidaas u xukumay inuusan faygu u noqon mid ku dhex wareegta oo ay is dhaafsadaan oo
klei ah kuwa hodanka ah, saboolka taagta daranna ayan wax ka helin. Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Clayhi Wasallam, wuxuu idin amra inaad yeeshaan qaata oo fartooma oo
yeela, wuxuu idnka reebana ka reebtooma. Ilaahyna ka dhawrsada, Ilaahayna waa
cathaab adag yahay(7)Faygana\ الفيءwaxaa iska leh Muhaajiriinta\ المهاجرينsaboolka ah
oo guryohooda iyo wadankooda iyo maalkoodaba laga soo saaray, intaasna uga yimid oo
dhaafsaday jeceyl ay Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u
qabaan, oo ay islaamka doorteen in kastoo ay ku dhibtoodeen ilaa heer uu ninku dhagax
calooshiisa ku xiro gaajo daraadeed, iyo doonid ay doonayaan rizqi iyo raallinnimada
Ilaahay Cazza wa Jalla\هللا عزوجل. Al Baghawii\ البغويwuxuu Cabdu Allaahi bin
Usayd\ عبد هللا بن أسيدka wariyay inuu yiri: "Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu Ilaahay uga gargaar dalbi jiray saboolka Muhaajriinta\"المهاجرين. Waxayna u
gargaareen Ilaahay iyo Rasuulkiisa. Kuwaasu ayagaa ah kuwa iimaankooda ka run
sheegay(8)Iyo kuwa Al Madiinah\ المدينةdegganaa, waa Ansaartee\األنصار, oo ka dhigay
magaalo iimaan, Muhaajiriinta\ المهاجرينhortood, oo masaajid ka dhistay laba sano ka hor
Hijrada Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allahu Calayhi Wasallam. Kuwaasu waxay jecel yihiin
kuwa usoo hijrooday, laabohoodana kuma jiraan xaqdi iyo xaasidnimo iyo xumaan iyo
caro inuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xoolihii Banii Al Nadiir\بني النضير
Muhaajiriinta\ المهاجرينsiiyey oo uusa ayaga wax ka siin, oo quluubtoodu taas way u
suubanaatay. Kuwaasu waa kuwa markay Muhaajiriintu\المهاجرين
u yimaadeen
xoolohooda iyo guryohooda naftooda ayagaas ka hor mariyay, inkastoo ay ayaga
naftoodu faqri iyo baahi ay qabaan. Qofka laga dhawro oo lga ilaaliyo bakhiilnimada
naftiisa, kuwaasu ayagaa ah kuwa liibaanay(9)Kuwa ayagaas asxaabta Nabiga, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, dabadood imaanayana, waana ilaa maalinta qiyaame, waxay
leeyihiin:
420
"Rabbigeenow, annaga noo dambi dhaaf iyo walaaleheenna iimaanka nooga hormaray,
quluubteenana ha u gelin xumaan iyo xaasidnimo iyo nacayb kuwa aaminay oo
mu'miniinta ah. Rabbigeenow Adigu waxaad tahay Ra'uufun Rraxiimun
ِ
يم
ٌ (" َرح10)Soo
وف
َ َرَّب َنا إَِّن
ٌ ك َرُء
ma aadan arag kuwa nifaaqa laga helay oo caddeystay, kuna leh
walaalohooda gaalada ah, oo maadaama ay yuhuudda iyo munaafaqiintuba gaalo yihiin
Ilaahay wuxuu ku magacaabay walaalo, ee ka mid ah kuwa kitaabka la siyey:
"Haddii la idin saaro waan idinla baxaynnaa oo idin raacaynnaa, cidna la dagaallankiina
ka yeeli maynno weligeen, oo haduu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, la dagaallankiina nagu amro ka yeeli maynno. Haddii la idinla dagaallamana
waan idiin gargaaraynna." Ilaahayna wuxuu marag ka yahay inay beenaalayaal
yihiin(11)Oo hadii la saaro raaci mayaan, haddii lala dagaallamana u gargaari mayaan.
Hadday isku dayaan inay u gurgaaraanna dabaday jeedinayaa, kaddibna loo gargaari
mayo(12)Cabsiday adinka idinka qabaan laabohooda dhexdooda ayaa ka weyn midday ka
qabaan Ilaahay. Taasna waxay ku ahaatay inay yihiin dad aan wax garanayn, oo
weynaanta Ilahay aan garanayn(13)Yuhuuduna idinlama dagaallamayaan ayagoo dhan,
oo idiin soo bannan bixi mayaan, balse waxay gelayaan tuulooyin darbi ku wareegsan
yahay oo qalcado ah, ama ayagoo darbi gadaashiis jooga mooyee. Ayaga dhexdooda ayaa
waxaa taalla colaad iyo cadaawad xoog leh oo way is neceb yihiin. Waxaad mooddaa
inay isla jiraan, quluubtooduna way kala tagsan tahay, maxaa yeelay waa dad aan caqli
lahayn(14)Yuhuuddaani waxay la mid yihiin yuhuuddii hore iyo gaalada dhow oo
Makkah\ مكةjooga oo dhedhemiyay cirib xumada ka dhalatay camalkooda, oo waa ayada
Badar\ بدرlagu laayey lana qafaashay. Waxayna leeyihiin cathaab xanuun
badan(15)Yuhuudda iyo munafaqiintu siday yuhuudda u dagayaan oo u hungoonyaan
waa sida shaydaanka oo kale markuu dadka ku yiri: "gaalow!" Markaasuu markuu
gaaloobay wuxuu yiri: "anigoo barii iyo dam laawe ayaan kaa ahay oo anigu waxaan ka
baqayaa Ilaahay Rabbiga caalamiinta(16)Markaasay ciribtoodu waxay noqotay inay
labadooduba naarta dhexdeeda ku jiraan ayna ku waarayaan. Taas ayaana ah
abaalmarinta daallimiinta gaalada ah(17)Kuwiinna rumeeyeyow Ilaahay ka dhawrsada oo
naf walba ha fiiriso waxay berrito usii hormarsatay. Ilaahyna ka dhawrsada, oo Ilaahay
waa Khabiirخ ِبير
َ
ogsoon waxaad falaysaan(18)Hana noqonnina kuwa Ilaahay
halmaamay, oo amarkiisa ka tegey, markaasu nafsaddooda halmaansiiyey inay khayr u
hormarsadaan. Kuwaasu ayaga ah faasiqiin daacadda Ilaahay ka baxay(19) Ma sinna oo
isla mid ma ah kuwa naarta ku jira iyo kuwa jannada ku jira, oo kuwa jannada ku jira
ayaa ah kuwa liibaanay(20)Haddaan Quraankaan kusoo dejin lahayn buur dhagax ah
korkeeda waxaad arki lahayd ayadoo buurtu dildillacday oo jeexjeexantay cabsi ay
Ilaahay ka qabto daraadeed. Tusaalayaalkaasna waxaan u keennaa dadka oo waxaa dhici
karta inay markaas fakaraane(21)Isagu waa Allaahu\هللا, Midka uusan jirin ilaah aan
Isaga ahayn, Midka ghaybka maqan ogsoon iyo waxa loo jeedaba. Isaguna waa Al
Rraxmaanu, Midka khalqigiisoo idil naxariis guud u naxariista. Al Rraxiimu
الر ْح َم ُن
َّ ُه َو
الر ِحيم
َّ , Midka maalinta qiyaame muslimiinta naxariis gooni ah u naxariista(22)Isagu waa
Allaahuهللا, Midka uusan ilaah kale jirin aan Isaga ahayn, Al Maliku \ ك
ُ ا ْل َم ِل, oo boqorka
421
ah, Al Qudduusu\
ا ْلقُدُّوس, oo Daahirka ah oo naaqusnimo, baahi, ceeb iyo wax la mid
ahba ka daahirka ah, Al Ssalaamu\ الس ََلم
َّ
ُ
, oo ah Nabadgeliye oo nabad gelyada bixiya,
Al Mu'minu\ ا ْل ُم ْؤ ِم ُنoo ah Midka muslimiinta nabad geliya, Al Muhayminu\ ه ْي ِم ُن
َ ا ْل ُم
oo ah Midka acmaasha addoommadiisa u jeeda, Al Caziizu\ يز
ُ ا ْل َع ِز, oo ah Midkaan laga
adkaan karin, Al Jabbaaru\
َّار
ُ ا ْل َجب
oo ah Cathiim\ العظيمwayn ahna Midka kaba qalbiga
xumaanta iyo gaalnimada ku jabay iimaanka ku kaba iyo jirkaba iyo lafaha jababa kaba,
Al Mutakabbiru\ ا ْل ُمتَ َكب ُر, ahna Midka axad kasta iskala wayn. Subxaana Allaahi
ان
َ س ْب َح
ُ
اللَّ ِه, oo Ilahay ayaa nazahan oo xumaan o idil iyo baahi iyo naaqusnimo iyo ceebba ka
hufan, waxaan ay la wadaajinayaa(23)Isagu waa Al Khaaliqu \ ق
ُ ِ ا ْل َخال, oo ah Midka wax
\
ِ ا ْل َب
abuurah oo qadara, Al Baari'uُارئ
oo ah Midka waxaan hore u jirin abuura oo
ahaysiiya. Al Musawwiru/صوُر
َ ا ْل ُمoo ah Midka caloosha hooyada cunugga ekaanshihiisa
ku sawira. Wuxuu leeyahay Magac Suusuubanس َنى
ْ ا ْل ُح
اء
ْ لَ ُه ْاأل
ُ َس َم
, waxaana u
tasbiixsada waxa ku jira Samaawaatka iyo arliga dhexdoodaba, Isaguna waa Al Caziizu\
ِ
يز
ُ ا ْل َع ِزAl Xakiimu \ يم
ُ ا ْل َحك, Lagama adkaadaha Xikmada miiran ah(24)."
Duullaanka Thaatu Al Riqaaci\ذات الرقاع/sanadka afaraad ee Hijrada
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, duullaanka Banii Al
Nnadiir\ بني النضيرdabadiis wuxuu Al Madinah\ المدينةku sugnaaday bilaha Rabiicu Al
Aakhir\ ربيع اآلخرiyo qaar ka mid ah labada Jumaaday\جمادي, kaddibna wuxuu ku duulay
Najd\نجد, isagoo doonaya Banii Muxaarib\ بني محاربiyo Banii Thaclabah\ بني ثعلبةoo
Ghadhafaan\ غطفانka tirsan.
Xilk Al Madiinah\ المدينةwuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhiibay Abuu Tharr
Al Ghifaariyyi\( أبوذر الغفاريIbnu Hishaamna\ إبن هشامwuxuu yiri: "Cuthmaan bin
Caffaan\عثمان بن عفان.")
.
Sababta duullaankaas Thaatu Al Rriqaac ذات الرقاعloogu magacaabay
422
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu degay
Nakhlah\نخلة, waana Ghazwatu Thaatu Al Rriqaaci ( غزوة ذات الرقاعoo Nakhlah\ نخلةwaa
waadi ay ku taallo magaalada Al Xanakiyyah\ الحنكيةoo Al Madiinah\ المدينةxagga qorrax
kasoo bax ka xigta, una jirta boqol kiiloomitir, siduu Al Balaadii\ البالديyiri)."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri: "Waxaa duullaankaas Ghazwatu Thaatu Al Rriqaaci
غزوة ذات الرقاعloogu mgacaabay ayagoo dhexdeeda calammadooda oo ka jeexmay ku
tolay, oo raqaca\ رقعwaxaa weeye waa tolay, waa kabay. Waxaa kaloo la yiri in sidaas
loogu bixiyey ayadoo uu halkaas ku yiillay geed la yiraahdo Thaatu Al Rriqaaciذات الرقاع
."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu halkaas kula kulmay ciidan aad u
weyn oo Ghadhafaaan\ غطفانah. Markaasay labada ciidan isku soo dhowaadeen, xarbise
ma dhex marin, oo dadku wuu kala baqay, uuna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, dadka salaadda cabsida tujiyay, kaddibna uu dadka lasoo
gaddoomay."
Salaadda cabsida
Ibnu Hishaam\ إبن عشامwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, qayb asxaabtiisa ka mid ah ayuu
laba Rakco tujiyay, kaddibna uu salaamo naqsaday, ayadoo ay qaybta kalena cadawga ku
horjeedaan oo ayan tukanayn. Markaasay qaybta labaad timid oo uu Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam laba rakco tujiyay, kaddibna uu salaamo naqsaday."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Jaabir\ جابرwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, laba saf ayuu noo safay.
Markaasuu dhammaanteen nala rukuucay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, sujuuday oo uu markaas saflka koowaadna la sujuuday. Markaasay
markay kasoo keceen uu safka ku xiga iskood u sujuudeen. Markaasuu safka koowaad
dib u baxay oo uu safka dambena soo hormaray oo ay meeshay taagnaayeen istaageen.
Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, sujuuday oo ay kuwa ku jira safka
ku xiga la sujuudeen. Markaasay markay kasoo keceen oo ay madaxdooda kor usoo
qaadeen, ayuu safka labaad iskood u sujuudeen. Markaasuu Nabigu, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, dhammaantood la wada sujuuday. Markaasuu saf walba iskiis laba
sujuudood la yimaadeen."
Ibnu Hishaam\ إبن هشامwuxuu yiri:
"Ibnu Cumar\ إبن عمرwuxuu yiri:
"Imaamkaa istaagaya waxaana la istaageysaa qayb. Qayb kalena cadawgay kasoo
horjeedaan. Markaasuu imaamku la sujuudayaa. Markaasay dib usoo baxayaan oo ay
ayagu cadawga kasoo hor jeesanayaan. Markaasay kuwa kale soo hormarayaan, oo uu
imaamku hal rakco la rukuucayaa. Markaasay lababa safba mid walba iskeed rakcada
labaad la imaaneysaa."
423
Siduu Ghawrath\ غورثu damcay inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, dilo
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Nin Banii Muxaarib\ بني محاربu dhashay oo la yiraahdo Ghawrath\ غورثayaa wuxuu
tolkiis Ghadhafaan\ غطفانiyo Muxaarib\ محاربku yiri:
"Ma dooneysaan inaan Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, idiin soo
dilo?"
Waxay yiraahdeen:
"Haa, ee sidee baad u dileysaa?"
Wuxuu yiri:
"Waa gaadayaa."
Markaasuu u yimid Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo fadhiya,
seeftiisuna dhabta u saaran tahay, wuxuuna ku yiri:
"Muxammadowمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, seeftaada ma arki karaa?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."نعم
"Nacam", oo ah "Haa." (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Seeftaada waxaa ku dheehan
qalin.").
Markaasuu seefta qaatay oo uu galkeeda kasoo siibay oo uu ruxruxay isagoo ku
hamminayaa inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku dhufto.
Markaasuu Ilaahay ka joojiyaa. Kaddibna wuxuu yiri:
"Muxammadowمحمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iga biqi maysid miyaa?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""ال ولم أخاف منك؟
"Laa, wa lima akhaafu minka?"
oo macnihiisu yahay:
"Maya, oo maxaan kaaga baqayaana?"
Wuxuu yiri:
"Oo soo igama baqaysid anigoo seef gacanta ku haysta?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"! يمنعني هللا منك،"ال
"Laa, yamnacaniiya Allaahu minka!"
oo macnihiisu yahay:
"Maya oo Ilaahay ayaa iga kaa celinaya!"
424
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, seeftiisa kasoo
ceshaday. Markaasuu Ilaahay Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kusoo
dejiyay Aayadda kow iyo tobnaad ee Suuratu Al Maa'idah\سورة المائدة:
ِ
ِ
َِّ
َّ َن َي ْب ُسطُوا إِلَ ْي ُك ْم أ َْيِد َيهُ ْم فَ َك
ف أ َْيِد َيهُ ْم َع ْن ُك ْم َواتَّقُوا
ْ َمُنوا ا ْذ ُك ُروا ن ْع َمةَ اللَّه َعلَْي ُك ْم إِ ْذ َه َّم قَ ْوٌم أ
َ َيا أَيُّهَا الذ
َ ين آ
ِ َّ
َّ
)44( ون
َ اللهَ َو َعلَى الله َفْل َيتَ َو َّك ِل اْل ُم ْؤ ِمُن
"Yaa ayyuhaa allathiina aamanuu uthkuruu nicmata Allaahi calaykum ith hamma
qawmun an yabsudhuu ilaykum aydiyahum fa kaffa aydiyahum cankum wa ittaquu
Allaaha wa calaa Allaahi falyatawakkali al mu'minuuna(11)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Kuwiinna rumeeyeyow, xusuusta nicmada uu Ilaahay korkiinna yeelay, markay rag ku
hammiyeen inay idin dilaan si gaadmo ah. Ilaahayna ka dhawrsada, Ilaahayna ha talo
saartaan mu'miniintu(11)."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Yaziid bin Ruumaan\ يزيد بن رومانwuxuu yiri:
"Aayaddaas waxay kasoo degatay Camr bin Jixaash\ عمرو بن جحاشoo u dhashay Banii Al
Nnadiir\ بني النضيرiyo wuxuu damcay inuu ku kaco." Runtana Rabbi ayaa og."
Qisada ratiga Jaabir\جابر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Jaabir\ جابرwuxuu yiri:
"Waxaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u raacay duullaanka
Thaatu Al Rriqaaci غزوة ذات الرقاعee Nakhlah\نخلة, anigoo saaran rati itaal yar.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kasoo
gaddoomay ayay asxaabtu iga tageen, aniguna aan dib uga dhacay, ilaa uu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iga daba yimid oo uu yiri:
""ما لك يا جابر؟
"Maa laka yaa Jaabiru?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaad leedahay Jaabirow?"
Waxaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaa ila gaabiyay
ratigaygaan."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."أنخه
"Anikh-hu" oo ah "Fariisi".
425
Markaasaan fariisiyey, oo uu Rasuulka Ilaahayna, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uu
hashiisa fariisiyey, kaddibna uu yiri:
". أو اقطع لي عصا من الشجرة،"اعطني هذه العصا من يدك
"Acdhiinii haathihi al casaa min yadika, aw aqdhac lii casan min shajaratin",
oo macnihiisu yahay:
"Ushaad gacanta ku sidatid i sii, ama ul geed iiga soo goo."
Markaasaan sidaas yeelay. Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam usha qaatay oo uu dhowr goor ratiga ku mudmuday, kaddibna uu yiri:
"."اركب
"Irkab", oo manihiisu yahay: "Fuul".
Markaasaan fuulay oo waxaan ku dhaartay Midka runta lasoo diraye, hashiisuu Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, ratigaygu la socod noqday. Markaasaan Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, la sheekeystay uuna igu yiri:
""أتبيعني جملك يا جابر؟
"Atabiicunii jamalaka haathaa yaa Jaabiru?"
oo macnihiisu yahay:
"Ma iga iibineysaa ratigaagaan Jaabirow?"
Waxaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, bal waa ku siinayaa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". ولكن بعنيه،"ال
"Laa, wa laakin bicniihi",
oo macnihiisu yahay:
"Maya, laakiin iga iibi."
Waxaan iri:
"Meeqaad iga siineysaa Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."قد أخذته بدرهم
"Qad akhath-tuhu bi Dirhamin",
oo macnihiisu yahay:
"Waxaan ku qaatay hal Dirham."
Waxaan iri:
426
"Maya, oo sidaasu intuu joogo ka yar ayaad iga siineysaa Rasuulka Ilaahayow, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."فبدرهمين
"Fa bi Dirhamayni", oo macnihiisu yahay: "Hadaba waxaan ku qaatay laba Dirham."
Waxaan iri:
"Maya." Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, qiimaha kor
usoo qaadayey ilaa uu wiqiyad gaaray.
Markaasaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, intaas raalli ma ku tahay?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri: "Nacam", oo ah "Haa." Waxaan iri:
"Waan kaaga iibiyay." Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."قد أخذته
"Qad akhath-tuhu", oo macnihiisu yahay: "Waan ku qaatay."
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""يا جابر هل تزوجت بعد؟
"Yaa Jaabiru hal tazawwajta bacdu?"
oo macnihiisu yahay:
"Jaabirow\ جابرweli ma guursatay?"
Waxaan iri:
"Haa, Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""أثيبا أم بكرا؟
"A thayyiban am bikran?"
oo macnihiisu yahay:
"Ma garoob mase gabar ayaad guursatay?"
Waxaan iri:
"Bal garoob ayaan guursaday."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""أفال جارية تالعبها و تالعبك؟
"Afalaa jaariyatan tulaacibuhaa wa tulaacibuka?"
oo macnihiisu yahay:
"Maxaad gabar u guursan weyday aad cayaarsiisid ayaduna ku cayaarsiisa!"
Waxaan iri:
427
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, aabahay waxaa lagu dilay
Maalinta Uxud\ يوم أحد, wuxuuna ka tegey toddoba gabdhood oo uu dhalay. Markaasaan
waxaan guursaday haweeney uruurisa oo maamusha."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
و، وقد أقمنا عليها يومنا ذاك، أما إنا لو قد جئنا صرارا أمرنا بجزور فنحرت."أصبت إن شاء هللا
". فنفضت نمارقها،سمعت بنا
"Asabta inshaa'a Allaahu. Amaa innaa law qad ji'naa Siraaran amarnaa bi
jazuurin fa nuxirat, wa qad aqamnaa calayhaa yawmanaa thaaka, wa samicat
binaa, fa nafadat namaariqahaa",
oo manihiisu yahay:
"Tan suuban ayaad haleeshay inshaa'a Allaahu إن شاء هللا. Annaguna markaan tagno
Siraar\( صرارSiraar\صرار
wuxuu ahaa ceel saddex mayl u jiri jiray, haddana Al
Madiinah\ المدينةka mid ah oo la deggan yahay xagga Xarratu Waaqim\حرة واقم, maantana
la yiraahdo Al Xarratu Al Sharqiyyah\ حرة الشرقيةoo uu jidka aada gegida dayuuraduhu ku
yaallo) waxaan amar ka bixineynaa in geel la gawraco, oo waa la gawracayaa.
Maalintaasna Siraar\ صرارayaan joogeynnaa. Markaasay na maqleysaa oo ay markaas
barkimeheeda hurgufanaysaa."
Waxaan iri:
"Wa Allaahi\ وهللاRasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, barkinba ma
lihin."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". فإذا أنت قدمت فاعمل عمال كيسا."إنها ستكون
"Innahaa sa takuunu. Fa ithaa anta qadimta fa acmal camalan kaysan",
oo macnihiisu yayay:
"Waad yeelan doontaan. Markaad soo noqotid si caqli leh u dhaqan."
Markaasaan markaan nimid Siraar\ صرارuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, amar ku baxshay oo geel la gawracay, oo aan maalintaas halkaas joognay.
Markaasay markay galabtii noqotay ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, Al Madiinah\ المدينةgalay, annaguna aan galnay.
Markaasaan haweenta warkii u sheegay iyo wuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, yiri. Waxay tiri:
"Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku yiraahdo yeel."
Markaasaan markaan waabaraiistay ratiga soo waday oo aan albaabka masjidka Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, fariisiyay. Markaasaan masjidka dhexd
fariistay, isaga Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam meel u dhow. Markaasuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, masjidka ka baxay oo uu ratiga arkay, uuna
yiri:
428
""ما هذا؟
"Maa haathaa?"
oo macnihiisu yahay:
"Kanna waa maxay?"
Waxay yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ratigaan waxaa keenay
Jaabir\جابر."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""فأين جابر؟
"Fa ayna Jaabir?"
oo macnihiisu yahay:
"Jaabirna\ جابرmee?"
Markaasaa la ii yeeray, uuna Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
". فهو لك، خذ برأس جملك،"يا إبن أخي
"Yaa ibna akhii khuth bi ra'si jamalika, fa huwa laka",
oo macnihiisu yahay:
"Wiilka walaalkayow, madaxa ratigaaga ku dheg, oo adigaa iska leh."
Kaddibna wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u yeeray Bilaal\ باللoo uu ku yiri:
". فاعطه أوقية،"اذهب بجابر
"ith-hab bi Jaabir, fa acdhihi awqiyatan",
oo macnihiisu yahay:
"Jaabir\ جابرwad, waxaadna siisaa wiqiyad, waa dahaba".
Markaasaan raacay oo uu wiqiyad i siiyey, xoogaa yarna uu iigu daray. Markaasuu wa
Allaahi\ وهللاdahabkaasu ii batay oo taasna gurigeenna laga dhex arkay ilaa laga soo
gaaro Yawmu Al Xarrati\( يوم الحرةoo ah maalin Al Madiinah\ المدينةlasoo weeraray, oo
zamanka Yaziid bin Mucaawiyah\ يزيد بن معاويةah) oo uu ka mid noqday waxa maalintaas
nalaga qaatay."
Ilaalada ibnu Yaasir\ إبن ياسرiyo ibnu Bishr\بشر
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Jaabir\ جابرwuxuu yiri:
429
"Waxaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u raacnay duullaanka
Thaatu Al Rriqaaci\ غزوة ذات الرقاعee degmada Nakhlah\نخلة. Markaasuu nin naga mid ahi
wuxuu u tegey haweeney u dhaxda nin gaal ah.
Markaasuu markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dib ugu soo
gaddoomay, ayaa waxaa yimid ninkeeda oo maqnaa. Markaasaa marka khabarka loo
sheegay ayuu wuxuu ku dhaartay inuusan ka harayn jeer uu asxaabta Muxammad \محمد,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dhiiggooda daadiyo.
Markaasuu raadka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kusoo istaagay.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, meel degay, uuna yiri:
""من رجل يكلؤنا ليلتنا (هذه)؟
"Man rajulun yaklu'unaa laylatanaa (haathihi)?"
oo macnihiisu yahay:
"Ninkeebaa caawa na ilaalinaya?"
Markaasaa waxaa isu soo bandhigay nin Muhaajiriinta\ المهاجرينka mid ah iyo nin
Ansaarta\ األنصارka mid ah (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "waana Cammaar bin
Yaasir\ عمار بن ياسرiyo Cabbaad bin Bishr\عباد بن بشر."), oo yiri:
"Annaga Rasuulka Ilahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam."
Markaasay markay labada nin tageen afka jiirta ayuu Cammaar bin Yaasir\عمار بن ياسر
wuxuu ku yiri Cabbaad bin Bishr\ عباد بن بشر:
"Qaybtee habeenka ayaad dooneysaa inaan kaaga aado: ma intiisa hore mase intiisa
dambe?"
Wuxuu yiri:
"Bal intiisa hore iiga filnow."
Markaasuu Cammaar\ عمارseexday, Cabbaadna\ عبادuu salaad u istaagay oo tukaday.
Markaasuu ninkiina yimid oo markuu labada nin arkay gartay inay ilaalada ciidanka
yihiin. Markaasuu fallaar ku ganay oo uu ku dhejiyay. Markaasuu Cabbaad \ عبادiska
siibay oo uu dhulka iska dhigay oo uu taagnidiisa ku sugnaaday. Markaasuu fallaar
labaad kusoo ganay oo uu ku dhejiyay. Markaasuu iska siibay oo iska dhigay, uuna
taagnidiisa ku sugnaaday. Markaasuu marka saddexaad soo ganay oo uu ku dhejiyay.
Markaasuu iska siibay oo iska dhigay, kaddibna wuu rukuucay oo dabadeedna uu
sujuuday. Kaddibna saaxiibkiis ayuu kiciyay, uuna ku yiri:
"Fariiso, anigana dhaawacyadaa i dhigaye!"
Markaasuu Cammaar\ عمارsoo booday. Markaasuu ninku markuu labadooda arkay ayuu
gartay inay ku baraarugeen, oo uu markaas cararay.
Cammaar\ عمارmarkuu arkay dhiigga ka baxaya Cabbaad\ عبادayuu wuxuu yiri:
"Subxaana Allaahi\ !سبحان هللاMaxaad ii kicin weyday marka ugu horreysey oo uu ku
ganay?"
Wuxuu yiri:
"Waxaan akhrinayay Suurad aanan doonayn inaan gooyo jeer aan dhammeeyo!
Markuuse ganidda isugu kay xijiyay ayaan rukuucay, aanna kuu sheegay, oo wa
Allaahi\ وهللاhaddaanan ka baqayn inaan lumiyo jiir uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
430
Calayhi Wasallam, igu amray inaan ilaaliyo, naftaydaa hor go'i lahayd intaan Suuradda
goyn lahaa, ama waan dhammayn lahaa."
Soo noqoshada Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu Al Madiinah\ المدينةuga soo
noqday duullaanka Thaatu Al Rriqaaci\ذات الرقاع, ayadoo ku nagaaday inta ka hartay
Jamaadu Al Awwal\جماد األول, iyo Jamaadu Al Aaakhir\ جماد اآلخرiyo Rajab\رجب."
431
Duullaanka Badar Al Aakhirah\بدر اآلخرة/Shacbaan\ شعبانsanadka afaraad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddib Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu bisha
Shacbaan\ شعبانaaday Badar\ بدر, uuna u aaday ballankuu kula lahaa Abuu
Sufyaan\أبوسفيان. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Badar\ بدرdegay (oo uu
ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri:
"Al Madiinah\ المدينةxilkeedana wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhiibay
Cabdu Allaahi bin Cabdu Allaahi bin Ubayya bin Saluul Al Ansaariyyi عبد هللا بن عبد هللا بن
\أبي بن سلول األنصاري.").
Gaddoonka Abuu Sufyaan\ أبوسفيانiyo ciidankiisaba
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Badar \ بدرsideed
habeen ku sugnaaday isagoo Abuu Sufyaan\ أبوسفيانsugaya.
Abuu Sufyaan\ أبوسفيانMakkah\ مكةayuu kasoo baxay isagoo ragga reer Makkah\مكة
wada wuxuuna ku degay Majannah\مجنة, aagga Al Tha-hraan\( ظهرانCukaath\عكاظ, Thuu
Al Majaaz\ذوالمجاز, Thuu Al Majannah\ذوالمجنة: Aswaaqda Carabta waxaa ugu caansanaa
saddexdaan: Cukaath\ عكاظoo ugu muhimsanaa oo furnaan jiray labaatanka maalmood oo
ugu horreysa bisha Thuu Al Qacdah\ ذوالقعدةkaddibna loo guuri jiray suuqa Thuu Al
Majannah\ سوق ذوالمجنةoo furnaan jiray tobanka maalmood oo bishaas Thuu Al
Qacdah\ ذوالقعدةugu dambeysa, isagaana ku xigay Cukaath \عكاظ, kaddibna sideeda
maalmood oo bisha Thuu Al Xijjah\ ذوالحجةugu horreysana waxaa loo guuri jiray suuqa
Thuu Al Majaaz\ذوالمجاز:
Thuu Al Majaaz\ ذوالمجازwaxay ku taallaa waadiga kasoo gaddooma buurta la yiraahdo
Kabkab\ كبكبgalbeedkeeda kuna soo biyo shuba Waadii Curanah\ وادي علرنةee darafta
Bari ee Al Mughammas\ المغمس. Waadigaasu wuxuu xuduudka Xaramka Makkah\حرم مكة
u jiraa sideed kiiloomitir xagga bari. Saddex kiiloomitir waadigaas dhexdiisa waxaa ku
yiillay Suuqa Thuu Al Majaaz\سوق ذو المجاز. Suuqaanna wuxuu Carafah عرفاةka xigaa
dhanka bari, wuxuuna u dhexeeyaa Carafo\ عرفاةiyo Xunayn\ حنينoo maanta Al
Sharaa'ic\ الشرائعla yiraahdo.
Suuqaas waxaa iska lahaa oo uu ku yiillay arliga qabiilka Huthayl \هذيل, Al
Mughammasna\ المغمسwaxaa degta Quraysh\قريش, siduu Caatiq bin Ghayth Al
Balaadii\ عاتق بن غيث البالديu sugay).
Dadka qaarkiisna waxay sheegeen inuu gaaray Cusfaan\( عسفانoo sideetan kiiloomitir
Makkah\ مكةwaqooyi ka xigta). Markaasay waxay la noqotay inuu dib u laabto, wuxuuna
yiri:
"Ragga Qurayshow, idiinma habboona (inaad duushaan) sanad barwaaqo ah mooyee, oo
aad gaadiidkiinna daaqsataan oo aad caanohooda cabtaan. Sanadkaanna waa sanad abaar
ah, aniguna waan noqonayaa ee adinkuna noqda."
432
Markaasuu dadku dib u laabtay. Markaasay reer Makkah\ مكةwaxay raggaas ku
magacaabeen "Jaysho al ssawiiqi\"جيش السويق, kuna yiraahdeen: "Waxayba u baxdeen
inay mushaarida sawiiqa cabbaan."
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam iyo Makhshii Al Ddamrii مخشي
\الضمري
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku sugnaaday Badar\بدر
isagoo Abuu Sufyaan\ أبوسفيانsugaya, isagoona ballankay dhigteen oofinaya.
Markaasaa waxaa Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u yimid Makhshii bin Camr Al
Ddamrii\مخشي بن عمرو الضمري, waana isla midka heshiiska nabadeed ula dhigtay Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, tolkiis Banii Damrah \ بني ضمرةmarkay ahayd
duullaanka Waddaan\ودان.
Markaasuu wuxuu yiri:
"Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ma waxaad u timid inaad
Quaysh\ قريشkula kulantid ceelashaan?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
ثم جالدناك حتى يكون، وإن شئت مع ذلك رددنا إليك ما كان بيننا وبينك،"نعم يا أخا بني ضمرة
".هللا بيننا وبينك
"Nacam yaa akhaa Banii Damrah, wa in shi'ita maca thaalika radadnaa ilayka maa
kaana baynanaa wa baynaka, thumma jaaladnaaka xattaa yaxkuma Allaahu
baynanaa wa baynaka."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Haa, ninka reer Banii Damrow\بني ضمرة. Haddaad dooneysidna waxaan kuu soo
celineynnaa (oo aan burineynnaa weeye) heshiiska annaga iyo adinka noo dhexeeya,
kaddibna waan kula dagaalameynnaa si uu Ilaahay annaga iyo adinka na kala xukumo."
Wuxuu yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاmaya, Muxammadow\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, taas
kaagama baahnin."
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu Badar \ بدرjoogay sideed
maalmood , ganacsiga ay wateen ayayna halkaas ku iibiyeen, ayna Dirhamkiiba laba
Dirham faa'iideen", oo Badar\ بدرwaxay ahayd suuq ka mid aswaaqda Carabta.
433
Labada Ciidan
Al Qasdhalaanii\ القسطالنيwuxuu yiri:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayi Wasallam, wuxuu watay kun iyo shan boqol oo
asxaabtiisa ka mid ah, iyo toban faras, Al Madiinana\ المدينةwuxuu xilkeeda u dhiibay
Cabdu Allaahi bin Rawaaxah\عبد هللا بن رواحة.
Abuu Sufyaanna\ أبوسفيانwuxuu watay laba kun oo nin iyo konton faras. Farasta
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxay ahaayeen: (Kow) Faraska
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. (Laba) Faraska Abu Bakar Al
Siddiiqu\أبوبكر الصديق. (Saddex) Faraska Cumar bin Al Khadh-dhaab\عمر بن الخطاب.
(Afar) Faraska Abuu Qataadah\أبوقتادة. (Shan) Faraska Saciid bin Zayd\سعيد بن زيد. (Lix)
Faraska Al Miqdaadu\المقداد. (Toddoba) Faraska Al Xubaabo\الحباب. (Sideed) Faraska Al
Zzubayru\ الزبير. (Sagaal) Faraska Cabbaad bin Bishr\عباد بن بشر." Sagaalkaas ayuuna
magacaabay, kana wariyay Al Waaqidii\ الواقديsiduu Al Zarqaanii\ الزرقانيu yiri.
Duullaanka Duumatu Al Jandal\دومة الجندل/Rabiicu Al Awwal\ ربيع األولsanadka
shanaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Kaddibna Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Al Madiinah\ المدينةayuu
usoo gaddoomay, halkaasoo uu ku sugnaaday dhawr bilood ilaa ay bisha Thuu
Xajjah\ ذوالحجةka gudubto.
Xajka sanadkaanna waxaa maamulay gaalada, waana sanadka afraad.
Kaddiba Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu ku duulay Duumatu
Al Jandal( دومة الجندلoo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "bisha Rabiicu Al Awwal\ربيع األول,
Al Madiinah\ المدينةxilkeedana wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhiibay
Sibaacu bin Curfudhah Al Ghifaariyyi\سباع بن عرفطة الغفاري.").
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo noqday ka horba
intuusan Duumatu Al Jandal دومة الجندلgaarin, isagoo aan dagaal gelin, markaasuu Al
Madiinah\ المدينةku sugnaaday inta sanadkaas ka hartay."
Duumatu Al Jandal\دومة الجندل
Duumatu Al Jandal\ دومة الجندلwaxay Al Madiinah\ المدينةwaqooyiga ka xigtaa qiyaas afar
boqol iyo konton kiiloomitir, unq dhexeysaa ayada iyo Dimishiq\دمشق, siduu Al
Balaadii\ البالديu yiri.
Al Zarqaanii\ الزرقانيwuxuu yiri:
"Sababta uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, Duumatu Al Hjandal
\ دومة الجندلugu duulay waxay ahayd inuu soo gaaray war sheegaya inay halkaas isugu
yimaadeen dad fara badan oo cidda halkaas soo marta dulmisa, ayna doonayaan inay Al
Madiinah\ المدينةusoo dhowaadaan.
434
Markaasaa waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, lagu yiri:
"Haddaad Duumatu Al Jandal\ دومة الجندلu dhowaatid, taasu way cabsi gelineysaa
Qaysar\قيصر, boqorka Roomaanka."
Waxaana halkaas ku yiillay suuq weyn iyo ganacsiba. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam soo baxay markay shan habeen ka hareen bisha Rabiic\ربيع, isagoona wata kun
nin oo asxaabtiisa ka mid ah, wuxuuna socon jiray habeenkii, maalintiina wuu fariisan
jiray. Markaasuu markuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhowaaday uusan arag
waxaan ahayn geel iyo lo' iyo ari.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam intuu xoolahaas ka qaatay, inta carartayna
waxay u carareen dhan walba. Markaasuu khabarku u yimid reer Duumatu Al Jandal دومة
\الجندل, oo ay markaas kala tageen.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, daaqsiintooda degay
iyo daydkoodaba, uusanna axadna la kulmin. Halkaasuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam maalmo degganaa oo uu raggiisa duullaanno u kala dirayey, axadnase wax
lama gaarsiin. Nin ayaa gaalada laga qabtay, oo uu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
dadkiisa ka waraystay, wuxuuna yiri:
"Markay ogaadeen inaad xoolohooda qaadatay ayay carareen."
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ninkaas islaamka usoo
jeediyay, wuuna islaamay. Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam Al Madiinah\المدينة
soo galay labaatanka Rabiicu Al Aakhar\ربيع اآلخر, oo uu sidaas shan iyo labaatan habeen
ku maqnaa."
435
Duullaanka Al Axzaab\األحزاب/Shawwaal\ شوالsanadka shanaad
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Waxaa ku xigtay, kaddibna, duullaanka Al Khandaq\ غزوة الخندقee bisha Shawwaal\شوال
ee sanadka shanaad ee Hijrada.
Xadiithka Al Khandaq\ الخندقwaxaa ka mid ahaa inay ragga yuhuudda ah ee Sallaam bin
Abii Al Xuqayq Al Nnadiirii\سالم بن أبي الحقيق النضيري, iyo Xuyayyu bin Akh-dhab Al
Nandiirii\حيي بن أخطب النضيري, iyo Kinaanah bin Abii Al Xuqayq Al Nnadiirii كنانة بن أبي
\الحقيق النضيري, iyo Hawthah bin Qays Al Waa'ilii\هوذة بن قيس الوائلي, iyo Abuu Cammaar
Al Waa'ilii\أبوعمار الوائلي, oo ay la socdaan rag ree Banii Al Nnadiir\ بني النضيرiyo Banii
Waa'il\ بني وائلu dhashay, ahna kuwa axzaabta\األحزاب, waa gaashaanbuurtee, Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, u abaabulay, ay soo baxeen, kana soo bexeen
Khaybar\خيبر, ayna Quraysh\ قريشMakkah\ مكةugu yimaadeen.
Markaasay ugu yeereen xarbiga Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
waxayna yiraahdeen: "Annaguna waan idinla jirnaa oo la dagaallamaeynnaa ilaa aan
xididdada uga siibno (Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam)."
Markaasay Qurayshi waxay tiri:
"Ragga yuhuudow, adinku waxaad tihiin huwa hore kitaabka loo siiyey, waxaadna cilmi
u leedihiin waxaan annaga iyo Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, isku
khilaafnay. Marka, ma diinteennaa fiican mase Diintiisa?"
Waxay yiraahdeen:
"Bal diintiinnaa ka fiican Diintiisa, adinkaana isaga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
uga xaq badan runta."
Ayagaas ayuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىkasoo dejiyay Aayadaha kow iyo konton ilaa
shan iyo konton ee Suuratu Al Nisaa'\سورة النساء:
َِِّ ُوت ويقُول
ِ ُ َّاب يؤ ِمُنون بِاْل ِج ْب ِت والط
ِ ِ ِ
َِّ
َه َدى
ْ ين َكفَُروا َه ُؤََل ِء أ
َ ون للذ
َ َ َ اغ
َ ْ ُ ِ َين أُوتُوا َنص ًيبا م َن اْلكت
َ أَلَ ْم تََر إِلَى الذ
َ
ِ ) أُولَئِ َك الَِّذين لَع َنهم اللَّه ومن يْلع ِن اللَّه َفلَن تَ ِج َد لَه َن94( يَل
َِّ ِ
) أ َْم لَهُ ْم92( ير
ص ًا
ً َِمُنوا َسب
ْ ُ
ُ
َ م َن الذ
َ َ ْ َ َ ُ ُُ َ َ
َ ين آ
ِ
ِ ٌ ص
ِ َن
َّ ون
َّ ون
ضلِ ِه
اس َن ِق ًا
ْ َاه ُم اللَّهُ ِم ْن ف
ُ َاس َعلَى َما آَت
َ ) أ َْم َي ْح ُس ُد93( ير
َ ُيب م َن اْل ُمْلك فَِإ ًذا ََل ُي ْؤت
َ الن
َ الن
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ
ِ ِ َ فَقَ ْد آَتَْي َنا آ
ص َّد
ُ اب َواْلح ْك َمةَ َوآَتَْي َن
َ َيم اْلكت
َ َم َن بِه َو ِم ْنهُ ْم َم ْن
َ ) فَم ْنهُ ْم َم ْن آ91( يما
ً اه ْم ُمْل ًكا َعظ
َ َل إ ْب َراه
)99( ير
َع ْنهُ َو َكفَى بِ َجهَنَّ َم َس ِع ًا
"Alam tara ilaa allathiina uutuu nasiiban mmina al kitaabi yu'minuuna bi al jibti
wa al dh-dhaaghuuti wa yaquuluuna lillathiina kafaruu haa'uulaa'i ahdaa mina
allathiina aamanuu sabiilan(51)Uulaa'ika allathiina lacanahumu Allaahu wa man
yalcani Allaahu falan tajida lahu nasiiran(52)Am lahum nasiibun mmina al mulki fa
ithan llaa yu'tuuna al nnaasa naqiiran(53)Am yaxsaduuna al nnaasa calaa maa
aataahumu Allaahu min fadlihi faqad aataynaa Aala Ibraahiima al kitaaba wa al
436
xikmata wa aataynaahum mmulkan cathiiman(54)Faminhum mman aamana bihi
wa mihum man sadda canhu wa kafaa bi jahannama saciiran(55)"
Aayadaha macnohoodu waxaa weeye:
"Bal ka warran kuwa kitaabka nasiib laga siiyey oo hadana rumaynaya sixirka iyo
shaydaanka, ku oranayana kuwa gaaloobay: "Kuwaasaa, waana kuwa gaaloobay, ayaa ka
hanuunsan kuwa mu'miniinta ah jidkay ku taagan yihiin(51)Kuwaasi, sidaas oranaya,
waa kuwuu Ilaahay lacnaday. Qofkuu Ilaahay lacnadana u heli maysid mid u gargaara oo
badbaadiya(52)Mase waxay ku leeyihiin nasiib xukunka? Mayee xukunka nasiib kuma
laha! Hadday nasiib ku lahaan lahaayeenna u quuri waagooda daraadiis, waa
xaasidnimadee iyo bakhiilnimadoodee, dadka kama ayan siiyeen wax la mid ah dhibicda
ku taalla xabbadda timirta ah oo uu geedku kasoo dhasho wax la mid ah(53)Waxayna
Carabta u quuri waayeen wuxuu Ilaahay siiyey oo deeqdiisa ka mid ah oo ah
Nabinnimada. Qoyska Ibraahiimna waxaan siinnay kitaabka iyo xikmada oo ah
Nabinnimada, waxaanna siinnay boqortooyo weyn, waana Nabi Daauud iyo wiilkiisa
Nabi Sulaymaan(54)Waxaana ka mid ah, waa yuhuuddee, kuwa Nabi Muxammad, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, rumeeyey oo ah Cabdu Allaahi bin Salaam \ عبد هللا بن سالمiyo
asxaabtiisa, waxaana ka mid ah kuwa ka jeestay oo diiday, waxaana ugu filan gubid
naarta jahannamo(55)."
Yuhuudda oo Ghadhafaan\ غطفانxarbiga ku boorriday
Markay sidaas Quraysh\ قريشku yiraahdeen ayay Qurayshi\ قريشku faraxday oo ay
dagaalkay ugu yeereenna u firfircoonaadeen, oo ah xarbiga Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam. Markaasay Qurayshi\ قريشxarbigaas go'aansatay oo ay
iskuna diyaarisay. Markaasay raggaas yuhuudda ahi Makkah ka baxeen oo ay qabiilka
Carbeed ee Ghadhafaan\ غطفانu yimaadeen, gaar ahaan Qays Caylaan\( قيس عيالنoo ah
qabiilkuu oromada geeska Afrikada Bari u dhasheen). Markaasay dagaalka Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ugu yeereen, ayna u sheegeen inay ayaguna la
jiraan, Qurayshna\ قريشay ayaduna ku raacday. Markaasay Qays Calylaanقيس عيالن
ayaduna go'aankaas la dagaallanka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
gaartay.
Soo duulidda gaashaanbuurta /Al Axzaab\األحزاب
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Markaasay Quraysh\ قريشsoo duushay ayadoo uu u taliyo Abuu Sufyaan bin
Xarb\أبوسفيان بن حرب. Ghadhafaanna\ غطفانway soo duushay ayadoo uu u taliyo Cuyaynah
bin Xisn bin Xuthayfah bin Badr\ عيينة بن حصن بن حذيفة بن بدرoo wada tolkiis Banii
Fazaarah\( بني فزارةAl Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri: "Cuyaynah bin Xisn\عيينة بن حصن
magaciisu waa Xuthayfah\حذيفة, waxaana Cuyaynah\ عيينةloogu bixiyay ayadoo ay ishiisu
galkeedu kor ugu laabnaa, waana midkuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ka yiri:
""األحمق المطاع
437
Al Axmaqu al mudhaacu" oo macnihiisu yahay: "Doqonka la adeeco." Wuxuuna haa
nin ay dad badan oo tolkiis ah raacsan yihiin, oo toban kun oo waran leey ah ay raacaan.
Waana midkuu Nabigu, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka yiri:
"."إن شر الناس من ودعه الناس اتقاء شره
"inna sharra al nnaasi man wadacahu al nnaasu ittiqaa'a sharrihi",
oo macnihiisu yahay:
"Dadka waxaa ugu shar badan kay dadku uga tagaan cabsi iyo ilaalin uu shartiisa iska
ilaalinayo oo ka baqayo."
Riwaayad kalena wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam ku yiri:
". ألني أخشى أن يفسد علي خلقا كثيرا،"إني أداريه
"innii la udaariihi, li annii akhshaa an yufsida calayya khalqan kathiiran",
oo macnihiisu yahay:
"Waan iska ilaaliyaa, maxaa yeelay waxaan ka baqayaa inuu khalqi badan iga fasaadiyo."
Mar ayuu Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, gurigiisa ithan la'aan ugu soo galay,
markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
""أين اإلذن؟
"Ayna al ithnu?", oo macnihiisu yahay: "meeyey idan qaadasho?"
Wuxuu yiri:
"Adiga hortaa nin Mudar\ مضرu dhashay kama idan qaadan", wuxuuna yiri:
"Middaan cad oo kula joogtana yey tahay?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."هي عائشة بنت أبي بكر
"Hiya Caa'ishah binti Abii Bakrin",
oo macnihiisu yahay:
"Waa Caa'ishah عائشةgabadha Abuu Bakr أبي بكر."
Markaasuu yiri:
"Fur oo anigaa qaadanaya, adigana, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaan ku
siinayaa midda caruurta ii dhashay."
Cuyaynah\ عيينةwuu islaamay, kaddibna uu diinta ka baxay oo uu Dhulayxah\ طليحةraacay
markuu Nabinnimada sheegtay. Markaasaa lasoo qafaalay oo Abuu Bakar أبو بكرloo
keenay isagoo qafaal ah, oo uu xorayn ku mannaystay. Sidaasuu islaannimo u
muujinayey isagoo nin dabeecad qallafsan ah iyo reer miyinnomadiisa ilaa uu ka dhinto."
Waa intaas warka Al Suhaylii.), iyo Al Xaarithu bin Cawf bin Abii Xaarithah Al
438
Murrii\ الحارث بن عوف بن أبي حارثة بن المريoo wada tolkii Banii Murrah\بني مرة, iyo Miscar
bin Rukhaylah bin Nuwayrah bin Dhariif bin Suxmah bin Cabdu Allaahi bin Hilaal bin
Khulaawah bin Ashjac bin Raythi bin Ghadhafaan مسعر بن رخيلة بن نويرة بن طريف بن سحمة بن
\ عبد هللا بن هالل بن خالوة بن أشجع بن ريث بن غطفانoo wada inta tolkiis Ashjac\ أشجعkasoo
raacday.
Qodidda dhufayska
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasalam, markuu maqlay amarkay
go'aansadeen uu dhufayska ku wareejiyay Al Madiinah\المدينة, oo isaga laftiisuba
qodiddiisa wax ka shaqeeyey, isagoo muslimiinta ajarka qodiddiisa ku geesinnimo
gelinaya.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam la shaqeeyey, uuna ku dadaalay shaqada si
ay ayaguna ugu dadaalaan.
Waxaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo muslimiintaba hawshaas
ka gaabiyay rag munaafaqiinta ka mid ah, oo intay hawl yar muujiyaan hadana
guryohooda u dhuunta ayadoo uusan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ogayn, ayanna ka idan qaadan inay tagaan.
Ninka muslimka ahna hadday arrin lasoo gudboonaato, uuna u baahdo inuu qabto wax ay
laabudda lagama maarmaan tahay in la qabto arrinkaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, u sheegaa, uuna ka idan qaataa inuu arrinkaas daraadiis
shaqada uga tago, isaguna wuu u oggolaadaa. Markaasuu markuu xaajadiisa soo qabsado
ayuu markiiba shaqada usoo noqdaa, isagoo khayr ku doonaya, kuna xisaabtamaya.
Quraanka kasoo degay kuwa dhufayska qoday
Markaasuu Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu muslimiintaas kasoo dejiyay Aayadda laba
iyo lixdanaad ee Suuratu Al Nnuur\سورة النور:
ِ معه علَى أَم ٍر ج
ام ٍع لَ ْم َي ْذ َهُبوا َحتَّى َي ْستَأِْذُنوهُ إِ َّن
َ ْ
َ ََُ
ِ وك لِ َب ْع
ت ِم ْنهُ ْم
َ استَْأ َذُن
َ ض َشأْنِ ِه ْم فَ ْأ َذ ْن لِ َم ْن ِش ْئ
ْ فَِإ َذا
َِّ
َمُنوا بِاللَّ ِه َوَر ُسوِل ِه َوِا َذا َك ُانوا
َ إَِّن َما اْل ُم ْؤ ِمُن
َ ون الذي َن آ
َِّ ِ
َِّ
ون بِاللَّ ِه َوَر ُسولِ ِه
َ ين َي ْستَأِْذُن
َ ين ُي ْؤ ِمُن
َ ون َك أُولَئ َك الذ
َ الذ
ِ
ِ و
َّ
َّ
)12( يم
ْ َ
ٌ ُاستَ ْغف ْر لَهُ ُم اللهَ إِ َّن اللهَ َغف
ٌ ور َرح
"Innamaa al mu'minuuna allathiina aamanuu bi Allaahi wa Rasuulihi wa ithaa
kaanuu macahu calaa amrin jaamicin llam yath-habuu xattaa yasta'thinuuhu inna
allathiina yasta'thinuunaka uulaa'ika allathiina yu'minuuna bi Allaahi wa
Rasuulihi fa ithaa ista'thanuuka libacdi sha'nihim fa'than liman shi'ta minhum wa
istaghfir lahumu Allaaha inna Allaaha Ghafuurun Rraxiimun(62)." Aayadda
macneheedu waxaa weeye:
"Mu'miniintu waa kuwa rumeeyey Ilaahay iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, oo markay la joogaan amar ka dhexeeya, sida xarbi, ama salaad ama jimcaha
439
ama ciid ama jamaaco amar loo shawrayo, aan ka tegin amarkaas la isugu yimid jeer ay
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka idan qaataan (oo Mujaahid\مجاهد
wuxuu yiri: "idanka imaamku markuu khudbada jimcaha u taagan yahay waa isagoo
gacanta ugu tilmaama."). Kuwa kaa idan qaadanaya kuwaasaa ah kuwa rumeeyey Ilaahay
iyo Rasuulkiisa, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam. Marka hadday wax amarkooda ka
mid ah kaaga idan qaataan u oggolow kan ka mid ah oo aad adigu doontid, Ilaahayna
dambi dhaafid u weydii, oo Ilaahay waa Ghafuurun Raxiimun
ِ
يم
ٌ ُ( َغف62)."
ٌ ور َرح
Kaddibna Ilaahay Tacaalaa\ هللا تعالىwuxuu munaafaqiinta ka yiri, ahna kuwa hawsha ka
siibanayey oo ka tegayey idanka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
la'aantiis, Aayadda saddex iyo lixdanaad ee Suuratu Al Nnuuri\سورة النور:
َِّ َّ
ِ
ِ
َّ
ِ الرس
ون ِم ْن ُك ْم لِ َوا ًذا َفْل َي ْح َذ ِر
ً ول َب ْي َن ُك ْم َك ُد َعاء َب ْعض ُك ْم َب ْع
َ ُين َيتَ َسلل
َ ضا قَ ْد َي ْعلَ ُم اللهُ الذ
ُ َّ اء
َ ََل تَ ْج َعلُوا ُد َع
ِ ٌ صيبهم ع َذ
ِ
ِ
ِ
ِ
َِّ
)13( يم
ْ ون َع ْن أ َْم ِرِه أ
َ ْ ُ َ َن تُص َيبهُ ْم فتَْنةٌ أ َْو ُي
َ ُين ُي َخالف
َ الذ
ٌ اب أَل
"Laa tajcaluu ducaa'a Al Rrasuuli baynakum ka ducaa'i bacdikum bacdan qad
yaclamu Allaahu allathiina yatasallaluuna minkum liwaathan falyaxthari allathiina
yukhaalifuuna can amrihi an tusiibahum fitnatun aw yusiibahum cathaabun
aliimun(63)."
Aayadda macneheedu waxaa weeye:
"Ha ka dhiginnina ducada iyo u yeeridda Rasuulka Ilaahay sida ducada iyo isu yeeridda
adinka dhexdiinna ah. Cabdu Allaahi bin Cabbaas\ عبد هللا بن عباسwuxuu yiri:
فإن دعاءه موجب لنزول البَلء بكم ليس كدعاء، " احذروا دعاء الرسول عليكم إذا أسخطتموه
".غيره
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"waxaa weeyey: iska jira habaarka Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
markaad ka caraysiisaan, taasoo belo idinku soo dejin karta, oo la mid ma aha habaarka
gharkiis."
Mujaahid\ مجاهدiyo Qataadah\ قتادةwaxay yiraahdeen:
"Waa Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, magaciisa ha ugu yeerina sidaad adinku
isugu yeertaan oo kale oo aad isku tiraahdaan Muxammadow\محمد,Cabdu Allaahiyow عبد
\هللا, laakiin weyneeya oo sharfa oo waxaad tiraahdaan: "Nabiga Ilaahayow" iyo
"Rasuulka Ilahayow" adinkoo isu jejebinaya. Ilaahay waa og yahay waana ka abaal
marinayaa kuwa idinka midka ah oo dhuumanaya oo idankiisa Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam la'aantiis tegaya oo khilaafaya amarkiisa, si ayan ugu dhicin balaayo adduun
iyo inayan ku dhicin cathaab xanuun badan aakhiro(63)."
440
Muslimiinta oo qodidda ku heesaya
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Muslimiintu way shaqeeyeen ilaa ay dhufayska ka dhammeeyaan, ayadoona uu nin ka
mid ihi heesayo, ninka la yiraahdo Jucayl oo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam u bixiyay Camr\عمرو:
سماه من بعد جعيل عمرا \\ وكان للبائس يوما ظهرا
Sammaahu min bacda Juacaylin Camran/wa kaana lil baa'isi yawman thahran
Tixdaas macneheedu waxaa weeye:
Wuxuu u bixiyey Jucayl\ جعيلdabadiis Camraa\عمرا/Waxayna miskiinka u ahayd
maalintaas gargaar.
Markaasay markay soo gaaraan Camran ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam wuxuu yiraahdaa
"."عمرا
"Camran". Markay soo maraanna Thahran\ ظهراwuxuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, yiraahdaa
"."ظهرا
"Thahran."
Aayaadka la arkay inta dhufayska la qodayay
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Qodidda dhufayskana waxaa iga soo gaartay Axaadiith, ayna ku sugan yihiin Aayaad
Ilaahay ka timid rumaynta Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo
rumaynta Nabinnimadiisa, oo ay muslimiintu indhohooda ku arkeen.
Waxa isoo gaarayna waxaa ka mid ah inuu Jaabir\ جابرwariyay inay:
"meel ka mid ah dhufayska ay ku adkaatay oo dhagax weyn ahayd. Markaasay Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, uga dacwoodeen, oo uu markaas weel biyo ah
in la keeno amray. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam weelkaas ay biyuhu ku
jiraan candhuuf ku tufay, kaddibna uu ku duceeyey wuxuu Ilaahay doono inuu ku
duceeyo, kaddibna uu biyahaas dhagaxaas ku kor rusheeyey. Markaasay kuwa halkaas
goob joogga ka haa waxay yiraahdeen:
"Waxaan ku dhaartay Midka Nabinnimo run ah kugu soo diray dhagaxii wuxuu noqday
budo sida isagoo ciid jilicsan ah oo kale, oo aan faas iyo majaraf midna celinayn."
441
Timirta lagu wada qadeeyey
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Gabar uu dhalay Bashiir bin Sac\يشير بن سعيد, ahna walaasha la dhalatay Al Nnucmaanu
bin Bashiir\ النعمان بن بشير, waxay tiri:
"Waxaa ii yeertay hooyaday Camrah bintu Rawaaxah\عمرو بنت رواحة, waxayna ii dhiibtay
sacab muggiis oo timir ah, oo ay maradadyda iigu ridday, kaddibna ay tiri:
"Maandhey u gee aabahaa iyo abtigaa Cabdu Allaahi bin Rawaaxahعبد هللا بن رواحة
qadadooda."
Markasaan soo qaaday oo aan lasoo dhaqaaqay. Markaasaan waxaan soo ag maray
Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, anigoo raadinaya aabahay iyo
abtigay. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam wuxuu yiri:
" ما هذا معك؟،"تعالي يا بنية
"Tacaalii yaa bunayyah, maa haathaa macaki?" oo macnihiisu yahay:
"Kaalay gabadhayda yareey, waana maxay waxaan aan sidataa?"
Waxaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waa timir ay hooyadady iigu
soo dhiibtay aabahay Bashiir bin Sacd\ بشير بن سعدiyo abtigay Cabdu Allaahi bin
Rawaaxah\ عبد هللا بن رواحةoo ay ku qadaynayaan."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"."هاته
"Haatiihi", oo macnihiisu yahay: "Keen."
Markaasaan labada sacab ee Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ku
shubay, mana ayan buuxin. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam go' ha la keeno
yiri. Markaasaa inta go' la keenay dhulka lagu fidiyay.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam timirta go'a ku kor fidiyay oo ay ku kala
firdhatay. Markaasuu Salla Allaahu Calayhi Wasallam nin agtiisa joogay wuxuu ku yiri:
"."أصرخ في أهل الخندق أن هلم إلى الغداء
"Asrikh fii ahli al khandaqi an halumma ilaa al ghadaa'i",
oo macnihiisu yahay:
"Dadka dhufayska ku jira ula qayli:
"Kaalaya oo qado u imaada."
Markaasay dadka khandaqa oo idil isugu yimaadeen oo intay timirtaas ka cuneen ka
wada dhergeen kaddibna ay ka wada tageen, ayadooo ay timirtu marada wada buuxisay
ay darfeheeda ka daadanayso."
442
Nabiga Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam iyo hilibka naysha
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Jaabir\ جابرwuxuu yiri:
"Waxaan Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kala shaqaynna
dhhufayska, waxaanna laha nayl aan aad u buurnayn. Markaasaan waxaa iri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaan u samaynayaa Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam."
Markaasaan haweentayda amray, oo ay markaas xoogaa badar ah noo shiiday oo ay
muufo nooga samaysay, ayna nayshaas gawracday oo aan Rasuulka Ilaahay, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, u solnay. Markaasay markay galab noqotay ayuu Rasuulka
Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, damcay inuu dhufayska ka tago, annagoo
maalintana ka shaqaynnay markay galab noqotana guryeheenna u noqonna, ayaan
waxaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaan kuu samaynnay nayl
aan lahayn, waxaanna la samaynnay badar aan muufo ka dhignay, marka waxaan jeclaan
lahaa inaad gurigayga ii raacdid."
Aniguna waxaan doonayey inuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
keligiis i raaco.. Markaasuu markaan sidaas iri ayuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam yiri:
""نعم
"Nacam", oo ah "Haa", kaddibna nin ayuu amray inuu la qayliyo oo yiraahdo:
"Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, usoo raaca guriga Jaabir bin Cabdu
Allaahi\جابر بن عبد هللا." Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
yimid, dadkuna uu la yimid. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam fariistay oo
aan cunnada usoo dhigay.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam cunnda barakeeyey oo uu Bisinka
Ilaahay\ بسم هللاqabsaday, kaddibna uu cunay. Markaasay isaga daba yimaadeen oo ay
isaga dambeeyeen, oo markuu rag cunaba oo kasoo jeesto kacaan oo uu rag kale
yimaadaa. Sidaas ayayna ahayd ilaa ragga dhufayska ka shaqaynayey oo idil ay intay
cuneen ka gaddoomeen."
443
Salmaan iyo dhagaxa
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Salmaan Al Faarisii\ سلمان الفارسيwuxuu yiri:
"Waxaan wax ka qodayay dhufayska meel ka mid ah. Markaasaa waxaa i celiyay oo aan
kari waayey dhagax weyn, ayadoo uu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, ii dhow yahay. Markaasuu markuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam arkay
inaan faas la dhacayo iyo siduu dhagaxu iigu adkaaday, ayuu dhufayska kusoo degay oo
soo galay oo uu faaska gacantayda ka qaatay, oo uu mar ku dhuftay. Markaasaa faaska
hoostiisa waxaa kasoo baxday biriq.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam mar labaad ku dhuftay oo ay biriq labaad
hoostiisa kasoo baxday.
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam mar saddexaad ku duftay oo ay hadana
biriq kale kasoo baxday.
Markaasaan waxaan iri:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, waxaan kugu furanayaa
aabahay iyo hooyadadeeye, ee maxay tahay biriqdaan ka arkay faaska hoostiisa markaad
ku dhufataba?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
""أوقدرأيت ذلك يا سلمان؟
"Awa qad ra'ayta thaalika yaa Salmaanu?"
oo macnihiisu yahay:
"Oo miyaad aragtay kaas Salmaanow"? سلمان
Waxaan iri:
"Haa."
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
وأما. وأما الثانية فإن هللا فتح علي بها الشام والمغرب."أما األول فإن هللا فتح علي بها اليمن
".الثالثة فإن هللا فتح علي بها المشرق
"Ammaa al awwalu fa inna Allaaha fataxa calayya bihaa Al Yamana. Wa ammaa al
thaaniyata fa inna Allaaha fataxa calayya bihaa Al Shaama wa Al Maghriba. Wa
ammaa al thaalithata fa inna Allaaha fataxa calayya bihaa Al Mashriqa."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Tan koowaadna wuxuu Ilaahay iigu furay oo aan ka adkaaday oo muslin noqotay weeye,
Yaman\يمن. Tan labaadna wuxuu Ilaahay iigu furay Shaam\ الشامiyo qorrax u dhac. Tan
saddexaadna wuxuu Ilaahay iigu furay qorrax kasoo bax." Waana intay muslimiintu
adduunkaan ka deggan yihiin maantadaan.
444
Al Suhaylii\ السهيليwuxuu yiri: "Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam,
wuxuu yiri:
""بسم هللا
"Bismi Allaahi". Markaasuu mar ku dhuftay oo dhagaxa daloolkiis jebiyay, wuxuuna
yiri:
". وهللا إني ألبصر قصورها الحمر من مكان هذا. أعطيت مفاتح الشام."هللا أكبر
"Allaahu Akbaru. Ucdhiitu mafaatiixa Al Shaami. Wa Allaahi innii la ubsiru
qusuuruhaa al xumra min makaana haathaa".
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Bismi Allaahiبسم هللا. Waxaa la i siiyey furayaasha Shaam\الشام. Wa Allaahi\وهللا
waxaan uga jeedaa qusuurteeda, waa guryeheeda waaweyne, gudguduudan meeshaan."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam mar labaad ku dhuftay, wuxuuna yiri:
""بسم هللا
"Bismi Allaahi", oo uu dalool labaad dhagaxa ka jebiyay, uuna yiri:
". وهللا إني ألبصر قصر المدائن األبيض اآلن، أعطيت مفاتح فارس."هللا أكبر
"Allaahu Akbaru. Ucdhiitu mafaatiixa Faaris, wa Allaahi inni la ubsiru qasra Al
Madaa'ini al abyadi al aana",
oo macnihiisu yahay:
"Bismi Allaahi. Allaahu Akbaru\بسم هللا هللا أكبر. Waxaa la i siiyey furayaasha
Faaris\فارس, waa Iiraane iyo inta ka dambeysa. Wa Allaahi وهللاwaxaan haddeer u jeedaa
qasriga cad, oo boqorkoodu degganaa, ee Al Madaa'in\المدائن, oo ahayd caasimada
boqortooyadaas, kuna tiillaay arliga Ciraaq\عراق."
Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam mar saddexaad ku dhuftay, uuna yiri:
""بسم هللا
"Bismi Allaahi" oo uu dhagaxana wada jebiyay, uuna yiri:
". وهللا إني ألبصر باب صنعاء من مكاني هذا هذه الساعة، أعطيت مفاتح اليمن."هللا أكبر
"Allaahu Akbaru. Ucdhiitu mafaatiixa Al Yamani. Wa Allaahi inni la ubsiru baaba
Sancaa'a min makaanii haathaa haathihi al ssaacata."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
445
"Bismi Allaahi. Allaahu Akbaruبسم هللا هللا أكبر. Waxaa la i siiyey furayaasha
Yaman\يمن. Wa Allaahi وهللاwaxaan uga jeedaa albaabka Sancaa\ صنعاءmeesheydaan,
saacaddaan."
Ibnu Isxaaq\ إبن إسحاقwuxuu yiri:
"Marka dalalkaas la furtay zamanka Cumar\ عمرiyo zamanka Cuthmaan\ عثمانiyo inta
ka dambeyseyba, Abuu Hurayrah\ أبوهريرةwuxuu oran jiray:
"Waxaan doontaan furta, oo waxaan ku dhaartay Midka Abuu Hurayrah \ أبوهريرةnaftiisu
Gacantiisa ku jirto, magaalo kasta oo aad furataan iyo kuwa aad furan doontaanba ilaa
maalintaqiyaame, furayaashooda Ilaahay hore ayuu u siiyey Subxaanahu\سبحانه
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markaas horteed."
Quraysh oo soo degtay
Markuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dhufayska kasoo jeestay,
ayay Qurayshi\ قريشtimid, waxayna ku degatay مجمع األصيالmajmacu al Asyaali oo ah
bartay togaggu isugu yimaadaan ee رومةRuumah, inta u dhexeysa الجرفAl Juruf iyo
الزغابةZaghaabah, aygoo wata toban kun oo axaabiishtooda ah, iyo inta kasoo raacday
Banii Kinaanah\ بني كنانةiyo dadka gobolka Tihaamah\ تهامةdega. Waxaa ayaguna yimid
Ghadhafaan\ غطفانiyo inta reer Najd\ نجدkasoo raacday, ayna degeen ذنب نقماThanba
Naqmaa, buurta Uxud\ جبل أحدdhineceeda.
Majmacu Al Asyaali\مجمع األسيال
Al Balaadii\ البالديwuxuu yiri:
"Majmacu al Asyaali\ مجمع األسيالwaa meel u dhow Masjidu Al Qiblatayni\مسجد القبلتين,
halkaasoo ay isugu yimaadaan daadadka togagga Budhxaan\ بطحانiyo kan Al
Caqiiq\العقيق. Maantana waa xaafad magaala Al Madiinah\ المدينةka mid ah.
Ruumah\ رومةwaa ceel Majmacu Al Asyaali\ مجمع األسيالu dhow, waana ceelka
Cuthmaan\بئر عثمان, una jira saddex kiiloomitir iyo bar xaafadda Al Azharii\األزهري.
Al Juruf\ الجرفwaa meel Al Madiinah\ المدينةgalbeedka ka xigta oo buurta Jabalu Salc جبل
\ سلعlaga arko. Zagaabah\ زغابةwaxay ku taalla markaad ka baxdo buurta Salc\ سلعoo aad
u socotid ceelka Ruumah\ بئر رومة, waxaadna mareysaa Zaghaabah\زغابة.
Naqmaa\ نقمىwaa waadi Uxud\ أحدwaqooyiga ka xiga uuna ku yaallo Jabalu Thawr جبل
\ثور. Maantana waxaa la yiraahdaa Waadii Al Nnaqamii\وادي النقمي.
Jabalu Thubaab\ جبل ذبابwaa Jabalu Al Rraayah\جبل الراية, kana xiga kun iyo afar boqol oo
mitir Masjidka Nabiga, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, oo isaga iyo Jabalu Salc جبل
\ سلعwaxaa u dhexeeya boqol iyo konton mitir wuxuuna ku yaalla bilowga Dhariiqu
Cuthmaan\طريق عثمان, Dhariiqu Al Cuyuuni\طريق العيون, halkaasoo khaymaddiisa Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam lagu muday, uuna hawsha dhufayska ka ilaalinayay."
Degmada Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, soo baxay iyo
muslimiintuba oo ay buurta Salc\ سلعdhabarkooda yeeleen, ayagoo ah saddex kun oo
muslimiin ah. Markaasuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam halkaas xeradiisa ka dhigay,
446
ayadoo uu dhufaysku isaga iyo ciidanka cadawga u dhexeeyo (oo uu ibnu Hishaam إبن
\ هشامyiri:
"Al Madiinah\ المدينةxilkeedana wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam u dhiibay ibnu
Ummu Maktuum\ إبن أم مكتوم, wuxuuna amar ku bashay in haweenka iyo caruurta la
geliyo guryaha waaweyn, waa adhaam").
Al Khandaqu\الخندق/Dhufayska
Dr. Muxammad Ilyaas Cabdu Al Ghanii\ د\محمد إلياس عبد الغبيwuxuu yiri:
"Rasuula Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu dhufayska ka jeexay ajmatu
Al Shaykhayni\ أجمة الشيخينdarafta Banii Xaarithah\ بني حارثةilaa buurta Jabalu Banii
Cubayd\جبل بني عبيد. Markaasuu tobankii ninba u gooyey afartan diraac, oo u dhigma
labaatan mitir. Meeshuu ku yiillay magaaladay hadda ku dhex taalla, waana duugmay,
waxaana haray buurta Salc\ سلعoo toddoba boqol oo mitir u jirta Masjidka Nabiga, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam.
Waxaa la yiri inuu dhufaysku ka bilaabanayay dhinaca bartuu hadda ku yaallo Masjidu
Al Mustaraax\مسجد المستراح, uuna marayay dhinaca buurta Jabalu Thubaab\ جبل ذبابoo
waqooyiga ka marayay ilaa uu ka gaaro buurta Jabalu Salc\ جبل سلعdhiniciisa meel kasoo
horjeedda Masjidu Al Fatxi\مسجد الفتح. Dhererkiisuna waa laba kiiloomitir iyo bar,
ballaciisuna waa afar mitir, hoosna u qodnaa saddex mitir. Runtana Rabbi ayaa og."
Waana intaas warkiisu.
Xuyayyu\ حييoo Kacb bin Asad\ كعب بن أسدdagaalka u kasbay
Cadawga Ilaahay Xuyayyu bin Akhdhab Al Nnadiirii\ حيي بن أخطب النضيريwuu soo baxay
uuna Kacb bin Asad Al Qurathiyyi\ كعب بن أسد القرظيu yimid, kanoo ahaa midka Nabiga,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, magaca Banii Quraythah\ بني قريظةula saxiixday
heshiiska nabadeed, cahdigana ula galay.
Markaasuu markuu Kacb bin Asad\ كعب بن أسدmaqlay Xuyayyu bin Akhdhabحيي بن أخطب
oo albaabka gurigiisa kusoo garaacaya, ayuu albaabka qalcaddiisa hoos kasoo xirtay.
Markaasuu Xuyayyu\ حييweydiistay inuu usoo galo. Markaasuu diiday inuu albaabka ka
furo.
Markaasuu Xuyayyu\ حييu qayliyay:
"War maxaad leedahay Kacabow\ !كعبAlbaabka iga fur!."
Wuxuu yiri:
"War hoy Xuyayyow\حيي, adigu waxaad tahay nin xumaani u dambeyso oo ku dhaceyso.
Aniguna Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, heshiis ayaan la galay,
mana jebinayo heshiiska aniga iyo isaga naga dhexeeya. Isagan, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, kama aanan arag waxaan oofin heshiiska ahayn iyo run ahayn."
Wuxuu yiri:
"War hoy! Albaabka iga fur aan kula hadlee."
Wuxuu yiri:
"Yeeli mayo."
Wuxuu yiri:
447
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaad albaabka iiga xiratay cabsi aad ka qabtid inaan soorta kula
cuno."
Markaasuu hadalkaas ka carooday, oo uu albaabka ka furay. Markaasuu Xuyayyu \حيي
wuxuu yiri:
"War hoy Kacabow\ !كعبWaxaan kuula imid wax weligaa cizzi kuu yeelayaa oo aan kaa
dhammaanayn iyo ciidan ballaaran. Waxaan kuu keenay Quraysh \ قريشiyo madaxdeeda
iyo hoggaamiyayaaasheeda, aanna dejiyay Majmacu al Ssuyuuli\ مجمع األسيالee
Ruumah\رومة. Waxaan kaloo kuu keenay Ghadhafaan\ غطفانiyo madaxdeeda iyo
odayadeeda aanna dejiyay Thanbi Naqmaa\ذنب بقمى, Uxud\ أحدdhiniciisa. Waxayna igula
heshiiyeen oo cahdi igula galeen inayan meeshaas ka dhaqaaqin jeer aan
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, xididdada u siibno, isaga iyo inta la
jirtaba."
Markaasuu Kacb\ كعبwuxuu ku yiri:
"Wa Allaahi\ وهللاwaxaad iila timid dulli aan weligiis iga harayn iyo ceeb aan weligeed
harayn, iyo daruur biyiheeda hore usoo daadisay oo birqaysa oo unkadaysa, ayanna
waxba dhexdeeda ku jirin! Is jir Xuyayyow \ !حييIina daa waxaan ku suganahay, oo
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, kama aanan arag waxaan run iyo
oofin ahayne."
Markaasuu Xuyayyu\ حييhadalka kusii waday ilaa uu ka yeelo, uuna ballan ka qaaday
Ilaahay hortiis in "hadday Quraysh\ قريشiyo Ghadhafaan\ غطفانlaabtaan ayagoo aan
Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, dilin, waxaan kula soo gelayaa
qalcaddaada, si uu anigana iigu dhaco waxa adiga kugu dhaca."
Markaasuu Kacb bin Asad\ كعب بن أسدheshiiska iyo cahdiguu Nabi Muxammad, Sallaa
Allaahu Calayhi Wasallam, la lahaa buriyay, uuna waxa isaga iyo Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ka dhexeeyey barii ka noqday."
Hubinta inuu Kacb\ كعبheshiiska jebiyay
Markaasuu markuu warku Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, iyo
muslimiintaba gaaray, ayuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu
diray Sacd bin Mucaath bin Al Nnucmaanu\سعد بن معاذ بن النعمان, markaasna ah odayga Al
Aws\األوس, iyo Sacd bin Cubaadah bin Dulaym\ سعد بن عبادة بن دليمoo u dhashay Banii
Saacidah bin Kacb bin Al Khazraj\بني ساعدة بن كعب بن الخزرج, markaasna ah odaga Al
Khazraj\الخزرج, labadoodana ay la socdaan Cabdu Allaahi bin Rawaaxah\عبد هللا بن رواحة
oo u dhashay Banii Al Xaarith bin Al Khazraj\ بني الحارث بن الخزرجiyo Khawwaat bin
Jubayr\ خوات بن جبيرoo u dhashay Banii Camr bin Cawf\بني عمرو بن عوف, wuxuuna kuyiri:
"انطلقوا حتى تنظروا أحق ما بلغنا عن هؤالء القوم أم ال؟ فإن كان حقا فالحنوا لي لحنا أعرفه وال
". وإن كانوا على وفاء فيما بيننا وبينهم فاجهروا به للناس.تفتوا في أعضاد الناس
"indhaliquu xattaa tanthuruu axaqqun maa balaghanaa can haa'uulaa'i al qawmi
am laa? Fa in kaana xaqqan fa alxanuu lii laxnan acrifuhu wa laa tafuttuu fii
448
acdaadi al nnaasi. Wa in kaanuu calaa al wafaa'i fiimaa baynanaa wa baynahum fa
ajharuu bihi lilnnaasi."
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Taga oo soo arka ma runbaa waxa dadkaas naga soo gaaray oo war ah, mase maya?
Hadduu run yahay si sarbeeb ah iigu sheega oo aan garanayo, muslimiintana kalsooni
darro ha gelinina (intaad siday wax yihiin u sheegtaan oo ay u arkaan inuu cadawga la
dagaallamaya sidaas ku batay). Haddayse heshiiska naga dhexeeya ku taagan yihiin oo ay
oofinayaan, si caddaan ah dadka ugu sheega."
Markaasay markay u yimaadeen yuhuudda Banii Quraythah\ بني قريظةiyo odagooda Kacb
bin Asad\كعب بن أسد, waxay arkeen inay kaba sii xun yihiin warka kasoo gaaray, oo ay
markaas Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wax ka sheegeen, ayba
yiraahdeen:
"Yaa Rasuulka Ilaahay ah? Annaga iyo Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam, heshiis iyo cahdi nagama dhexeeyo."
Markaasuu Sacd bin Mucaath\ سعد بن معاذcaayay, ayaguna ay isaga caayeen, wuxuuna
ahaa nin carooda. Markaasuu Sacd bin Cubaadah\ سعد بن عبادةwuxuu ku yiri:
"Iska daa la caytankooda, oo waxa annaga iyo ayaga naga dhexeeya way ka wayn yihiin
caytan."
Markaasay Sacd\ سعدiyo Sacd\ سعدiyo inta la socotayba Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu
Calayhi Wasallam, u yimaadeen oo ay salaameen, kaddibna ay yiraahdeen: "Cadal \عضل
iyo Al Qaarah\ "!القارةoo ah xaaladdu waa khayaano la mid ah tii Cadal عضلiyo Al
Qaarahالقارة, oo khayaanay asxaabta Al Rajiic\ الرجيعee Khubayb\ خبيبiyo asxaabtiisa.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu yiri:
"!"هللا أكبر! أبشروا يا معشر المسلمين
"Allaahu Akbaru! Abshiruu yaa macshara al muslimiina!"
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Allaahu Akbaru\أكبر
!هللاBishaaraysta ragga muslimiintow!"
Nifaaqa munaafaqiinta oo soo bannaan baxay
Markaasay balaayada iyo imtixaanku weynaadeen, cabsiduna ay badatay, oo uu
cadawgoodu uga yimid xagga dushooda, oo Banii Asad\ بني أسدiyo Ghadhafaan\ غطفانiyo
Banuu Fazaarah\ بنو فزارةiyo yuhuudda ayaa dhankaas uga yimid, iyo xagga hoostooda,
oo Quraysh\ قريشiyo Kinaanah\ كنانةayaa dhankaas uga yimid, ilaa heer ay mu'miniintu u
maleeyeen malo walba.
Markaasuu nifaaqa munaafaqiinta qaarkeed soo if baxay, oo uu Mucaath bin Qushayr معاذ
\ بن قشيرoo u dhashay Banii Camr bin Cawf بني عمرو بن عوفka yiri:
449
"Muxammad\محمد, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu noo ballan qaadayay
kunuuzta Kisraa\ كسرىiyo Qaysar\قيصر. Midkeenna maanta naftiisa amni uma haysto uu
xaarka ku fogeeyo (oo uu ibnu Hishaam\ إبن هشامyiri: "Mucaath bin Qushayr\معاذ بن قشير
munaafaqiinta kama mid ahayn, waxaana xujjo u ah inuu Badar\ بدرehelkeeda ka mid
ahaa.").
Markaasuu Aws bin Qaythiyyi \أوس بن قيظي, oo u dhashay Banii Xaarithah bin Al
Xaarith\ بني حارثة بن الحارثka yiri:
"Rasuulka Ilaahaow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, guryeheennu cadawgay u
bannaan yihiin, oo rag haweenka iyo caruurta daafaca ma joogaan. Hadaba noo oggolow
inaan guryeheenna dib ugu laabanno, ayagoo magaalada dibaddeeda ku yaalla."
Taasna wuxuu ku yiri Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam isagoo rag tolkiis ah ku dhex
jira. Markaasuu Rasuulka Ilahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, halkaas ku
sugnaaday, gaaladuna ay dul fadhiyeen dhawr iyo labaatan habeen, ku dhowaad bil,
uusanna xarbi dhex marin, intaan ka ahayn fallaaro la isku gano iyo hareerentaas mooyee.
Ku hamminta la heshiinta Ghadhafaan\غطفان
Markaasuu markay dadka balaayadu ku badatay oo ku adkaatay, ayuu Rasuulka Ilaahay,
Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, wuxuu u ciddiray Cuyaynah bin Xisn bin Xuthayfah
bin Badr\ عيينة بن حصن بن حذيفة ين بدرiyo Al Xaarith bin Cawf bin Abii Al Xaarithah Al
Murrii\الحارث بن عوف بن أبي حارثة المري, labadoodaasoo hoggaaminayey Ghadhafaan\غطفان.
Markaasuu wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam siiyey oo uu u ballan qaaday dalool
timirta Al Madiinah\ المدينةinay ciidankooda isaga iyo asxaabtiisa kala noqdaan.
Markaasay waanwaan nabadeed dhex martay oo sidaas heshiiska lagu dhigay, in kastoo
aan la guntin oo aan markhaati laga noqon, lana go'aansan, ayna ku sinnayd heer
waanwaan nabadeed.
Markaasuu Rasuulka Ilaahay, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, markuu damcay inuu
heshiiska galo ayuu wuxuu u ciddiray Sacd bin Mucaath \ سعد بن معاذiyo Sacd bin
Cubaadah\سعد بن عبادة, uuna waanwaantaas nabadeed u sheegay, kalana tashaday.
Markaasay waxay labadooduba yiraahdeen:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, ma amar aan jecel nahay oo aan
samaynaynnaa, mase waa wuxuu Ilaahay ku amray oo ay laa budda tahay in lagu camal
falo, mase waa waxaad adigu annaga daraadeen u samaynaysid oo noogu danaynaysid?"
Wuxuu Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam yiri:
"بل شيء أصنعه لكم! وهللا ما أصنع ذلك إال ألني رأيت العرب قد رمتكم عن قوس واحد وكالبوكم
". فأردت أن أكسر عنكم من شوكتهم أمر ما.من كل جنب
"Bal shay'un asnacuhu lakum! Wa Allaahi maa asnacu thaalika illaa li annii
ra'aytu Al Caraba qad ramatkum can qawsin waaxidin wa kaalabuukum min kulli
jaanibin. Fa aradtu an aksira cankum min shawkatihim amrin maaa."
450
Xadiithka macnihiisu waxaa weeye:
"Bal waa waxaan adinka idiin samaynayo oo idiinku danaynayo, oo wa Allaahi \وهللا
inaanan taas u samaynayn inaan arkay mooyee inay Carabi hal qaanso idinka soo wada
gantay, oo ay idin wada colaadiyeen, ayna dhinac walba idiinka soo duuleen. Marka,
waxaan doonayey inaan xooggooda ilaa heer idinka jebiyo."
Markaasuu Sacd bin Cubaadah\ سعد بن عبادةwuxuu ku yiri Sallaa Allaahu Calayhi
Wasallam:
"Rasuulka Ilaahayow, Sallaa Allaahu Calayhi Wasallam, annaga iyo qawmkaasu waxaan
ku wada noolaan jirnay gaalnimo iyo caabudidda asnaamta, annagoo aan Ilaahay
caabudin , aananna aqoonba. Markaasuusan damac ka gelijirin inay xabbad timir ah naga
cunaan inaan ku marti soorno ama ay naga gataan mooyee. Marka, markuu Ilaahay nagu
karaameeyey islaamka, uuna nagu hanuuniyay, adigana uu nagu kaa xoojiyay iyo
Isagaba, miyaan maalkeenna siinnaa??!! Wa Allaahi وهللاinaanan taas u baahnayn, oo wa
Allaahi وهللاinaa
© Copyright 2025 ExpyDoc
