本文PDF - J

『
マ ハ ー ヴ ァス ツ
藤
村
』の授 記 思 想
隆
淳
菩 薩 の 授 記 思 想 は, 部 派 及 び 大 乗 の 菩 薩 思 想 を 考 察 す る 場 合 に,
ま た仏 伝 構 成
上 に お い て も き わ め て 重 要 な 思 想 で あ る こ と は い う ま で も な い。 し か し な が ら,
こ の 思 想 に 関 す る 従 来 の 研 究 は 何 故 かDlparpkara(然
(弥勒 菩 薩)授
灯 仏)授
記 とMaitreya
記 が 主 に な つ て い て, 他 の 過 去 仏 に よ る 授 記 は ほ と ん ど 問 題 に さ れ
て い な い と 思 わ れ る。 し か し,
こ の よ う な 特 定 の 授 記 思 想 だ け で は な く, 他 の 多
くの 授 記 に つ い て も 考 察 し な け れ ば な ら な い で あ ろ う。 そ うい う意 味 に お い て,
説 出 世 部 所 伝 の 仏 伝 『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 に は 多 くの 過 去 仏 と結 合 し た 数 多 の 菩 薩
の 授 記 思 想 が 伝 承 さ れ て い る が,
に 関 す る研究 は 勿論
Dlpalpkara
仏 授 記 の 他 は未 だ そ の個 々 の 授 記
そ の 概 要 も明 らか に さ れ て い な い と言 え る。 本 小 論 で は,
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 所 説 の 授 記 思 想 を 抽 出 し, 過 去 仏 思 想 と 関 連 さ せ て 若 干 の 考
察 を 行 な う も の で あ る。
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 に 見 られ る 授 記 思 想 と, 特 に 授 記 に 関 係 あ る と 推 測 で き る
菩 薩 の 誓 願 思 想 と を 表 示 す れ ば, 右 の 如 くで あ る。
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 は 冒 頭 に 過 去 仏 に 対 す る 帰 依 文 を 述 べ て い る が,
菩 薩 の な す べ き 四 つ の 行(bodhisatva-carya)
二, 願 性 行(prapidhana-carya)三,
vartana-carya)を
即 ち, 一,
自 性 行(prakrti-carya)
随 性 行(anuloma-carya)四,
不 退 転 行(ani-
挙 げ, 更 に 前 生 に お け る 釈 尊 が Aparajitadhvaja
根 を 植 え つ け る た め にprakrti-carya
を 行 じ, Sakyamuni
その中に
仏 の も とで 善
の もとで は 誓 願 を 発
す た め のprapidhana-caryaを
な し, Samitavin
る こ と に よ り, Diparpkaraに
よ つ て 前 の 誓 願 に 対 す る 授 記 を 受 け, anivartana-
caryaを
の も と でanuloma-caryaを
行 じ
行 じ た こ と を 述 べ る。 こ の 記 述 は 菩 薩 の 所 行 を 端 的 に 示 唆 し た も の で,
誓 願 と 授 記 が 基 本 と な つ て い る こ と が 理 解 で き る0『 マ ハ ー ヴ ァ ス ツ』 は こ の 四
つ の 菩 薩 行 の 中, 願 性 行 の 説 明 と し て 左 図 の 記 号A-Vを
A-Vに
す か,
見 ら れ る 過 去 仏 を 考 え る 場 合,
説 示 し て い る。 こ の
これ らの過 去 仏 が 如 何 な る伝承 型 態 を示
ま た 如 何 な る 発 展 段 階 に あ る か に は 問 題 が あ る が,
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 所
見 の 過 去 百 二 十 九 仏 の 中 に そ の 大 半 の 仏 名 を 見 出 す る こ と が 出 来 る。
-429-
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ』 の 授 記 思 想(藤
-428-
村)(68)
(69)『
マ ハ ー ヴ ァ ス ツ』 の 授 記 思 想(藤
村)
(pranidhana)
(a) yasmim samaye satva bhavensuh
alena atrana asarana aparayana utsadalola utsadadosa utsadamoha akusalandharma
samadaya vartensuh yobhuyena ca apayapratipuraka
bhavensu tasmim kale tasmim samaye
ahamanuttaram
samyaksambodhimabhisambudhyeham/
(b) tam bhaveya bahu janahitaya
bahu janasukhaya
lokanukampaya
mahato janakayasyarthaya
hitaya sukhaya devanam ca manusyanam
ca/
(c) evam aham lokam imam careyam/
yatha ayam carati asarngamanaso/
cakram pravarteya
ananyasadrsam/
susatkrtam
devamanusyapu jitam/
(d) aho punarahamanagatamadhvanam
bhaveyam
tathagato 'rham
samyaksambuddho
vidyacaranasampannah
sugato
lokavidanattarah
purusadamyasarattih
sasta devanam ca manusyanam ca/
(e) dvatrimsatihi
mahapurusalaksanehi samanvagato
asitihi anuvyafi janehi upasobhitasariro
astadasavenikehi
buddhadharmehi
samanvagato dasahi
tathagatabalehi
balavam caturhi vaisardyehi suvisarado/
(f) anuttaram dharmacakram
pravarteyam/ evam ca sravakasamgharn
parihareyam/
evam ca me to deva ca
manusya ca srotavyam
sraddhatavyam manyensuh/
(g) evam tirno tarayeyam mukto mocayeyam asvasto asvasayeyam
parinirvrtto parinirvapayeyam/
(h) artham careya loke devamanusya
daseyam dharmam/ evam vineya satva yatha ayam lokapradyoto/
-427-
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 の 授 記 思 想
(藤
村)
(70)
i) evam ca srunensu devamanusya vakyam evam ca dharmacakrarp
pravarteyam bahujanahitaya
dharmolkam
prajvaleyam
dharmabherim
sapatakarn
ucchrapayeyam dharmaketum
dharmasamkham
prapurayeyam krcchrapannaih
jatijarapIditairmaranadharmaih
bhavacaksukaih
prajnacaksu
niveseyyam/
safljtve kalasutresamghate
raurave avicismim satsu gatisu vikirnam bhava-426-
(71)『
マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 の 授 記 思 想(藤
村)
samsaratparimocayeyam
narake pakvavipakva
apayanipidita
maranadharmam
alpasukhaduhkhabahulam
bhavasamsaratparimacayeyam/
(vyakarana)
(a) bhavisyasi tvam manavam anagatamadhvanam
aparimite asamkhyeya
kalpe sakyanam
kapilavastusmim
nagare sakyamunirnama
tathagato
'ham
samyaksambuddho
vidyacarana
sampannah
sugato lokavidanuttarah
purusadamyasaratih
sasta devanam ca manusyanam
ca yathapyaham
etarhim dvatrimsatihi
mahapurusalaksanehi
samanvagato
asitihi anuvyanjanehi
upasobhitasariro
astadasehi avenikehi buddhadharmehi
samanvagato dasahi tathagatabalehi
balavam caturhi vaisaradyehi
suvisarado evam tirno tarayisyasi
mukto mocayisyasi
asvasto asvasayisyasi
parinirvrto
parinirvapayisyasi
yathapi aham etarhi/evam
canuttaram
dharmackram
pravartayisyasi/evam
ca
samagram sravakasamgham
pariharisyasi/evam
ca de vamanusya srotavyam
sraddhatavyam
manisyanti/yathapi
aham etarhim bha visyasi bahujanahitaya
bahujanasukhaya
lokanukampaya
mahato janakayas yarthaya hitaya sukhaya
devanam ca mantxsyanam ca/
(b) buddho tuvam bhesyasi...anagate
aparimitasmim
kalpe/kapilahuye
rsibhavanasim sakiyo tada tvam pi pranidhivipakamesyasi/
(c) buddho tuvam hohisi lokanayako
anagate imasmim bhadrakalpe/kapilahuye rsivadanasmim
sakiyo tada tava pranidhivipako
bhesyati/
(d) tvam anagatadhvane
aparimite
'rham samyaksambuddho/
asamkhye
し か も こ れ らの 過 去 仏 は, Buddhavasa,
loke sakyamunirnama
Jatakanidanakatha,
Apadana等
承 さ れ て い る 過 去 二 十 四 仏 の 第 一番 目 に 相 当 す るDlparpkara仏
い ず れ もDlparpkara仏
通 し て い る。 次 に,
こ れ ら の 中, 本 生 課 を 述 べ る も の はA・B・Cの
はa・b,
Bはc,
Cで
三 者 だ け で,
は 五 回 の 誓 願 が 発 せ られ
て い る が, 表 の 如 く二 回 は 内 容 が 欠 如 し て い る。 記 号D-Tは
号Uは
に伝
を 基 点 に す れ ば,
以 前 の過 去 仏 で あ ろ うと断 定 あ るい は推 定 し うる点 で共
そ こ に 見 られ る 誓 願 内 容 はAで
aharp…"と
tathagato
単 に"abhilnami
記 さ れ る だ け で 誓 願 の 内 容 そ の も の も全 く見 ら れ な い。 ま た,
弥 勒 の 前 生 で あ るVairacanaな
か 不 詳 で あ る が, D-Tと
次 に 記 号W-Zに
記
る 転 輪 王 の 誓 願 で あ り, Vは 何 れ の 前 生
同 じ く誓 願 を 予 想 す る も の で あ る。
つ い て 考 え て み よ う。 記 号Wの
ァ ス ツ 』 は 最 初 にDiparpkara仏
本 生 課 に 関 し て, 『マ ハ ー ヴ
の 本 生 を詳 述 し て い る が, 本 論 で は 父 の 名 が
-425-
『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ』 の 授 記 思 想
Arcimat,
母 は
Sudipa.
都 は
続 い てMeghadatta青
単 にPrakrtiと
Dipavati
年 の 本 生 諜 が 見 ら れ る が,
い う少 女 と の 因 縁 を 語 り,
を 散 華 供 養 ・し,
対 しDlparpkaraはaの
記 を 授 け,
授 記 す る。 次 い で
turann bhesyasi
sakiyo
け る。 記 号Xは
Kasyapa仏
ら 五 本 の 蓮 華 を 求 め,
tada
anagate aparimitasmim
tvarp
pi
はSiri,
仏 よ り"buddho
kalpe/
kapilahuye
授記 を受
年 に 授 記 す る も の で あ る が, 『マ ハ
とGhatikara(陶
vyakarapa"に
師)とJyotipala青
わ か れ,
誓 願 に 対 し てaの
年 の 因縁 課 が 述 べ
記 を 受 け,
次 にi・hの
誓 願 を発 し て
授 記 で は 『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 は ま ず
の 出 生, 家 系 等 の 系 譜 を 次 の 如 く記 載 し て い る。 父 はSundara,
都 城 はUttara,
人 寿 百 千 倶 眠,
母
百 千 倶 眠 ・九 十 倶 胆ii・八 十 倶 眠 の 三 つ
の 弟 子 僧 伽 を 有 し, SudevaとDharmadevaの
二 人 の 比 丘 及 びSivaliとAsok浸
の 二 人 の 比 丘 尼 を 弟 子 と し, 菩 提 樹 はNaga樹
で あ つ た と。Atula竜
し た 誓 願 の 内 容 は 欠 け て お り, .単 に"tato
vakasamgho...satkrtva
darp
dattva
bodhaya
し て Mahgala
munirnama
gurukrtva
anuprapihitarp"と
'rhalp
ツ 』 は 未 来 時 に お け るAtula竜
Maya,
都 市Kapilavastu,
lavarpaの
maya
so bhagavam
manayitva
は"tvamanagatadhvane
tathagato
aparimite
王 の 出 生,
丘, Nanda比
ら蓮 華 を 買 い 求 め,
求 め ん た め にd・e・f・g・hの
mahgalo
kalpe
sakya-
授 記 す る。 『マ ハ ー ヴ ァ ス
系 譜 等 に つ い て 父Suddhodana,
母
二 人 の 比 丘 及 びKsemaとUtpa随 待 者. Anandaと
丘, Uttiya商
誓 願 を 発 し, aの
記 して
人 と その 娘 の 四 人 の 因
丘 は 二 人 の 香 料 商 人(目 蓮 ・
そ れ を も つ てSarvabhibhu仏
を 供 養 し, 菩 提 を
如 く授 記 さ れ, 次 い でi・h・c
を 誓 願 し, bの 記 を 授 け られ る。 これ ら四 者 本 生 言
輩に は 仏 に 対 す る供 養
-424-
sasra-
dusyayugamacha-
asalpkhyeye
samyaksarpbuddho"と
KolitaとUpatiyaの
はAbhiya比
王 の起 こ
記 述 さ れ て い る だ け で あ る。 こ れ に 対
縁 課 が 述 べ られ る が そ の 詳 細 は 略 す る。Abhiya比
舎 利 弗)か
pu jayitva
二 比 丘 尼 を 弟 子 と し, 菩 提 樹 はAsvattha,
い る。 記 号Zで
前
誓 願 と 授 記 が 見 ら れ, 左 図 の
cの 授 記 を 受 け る。 記 号YのMahgala仏
Mahgala仏
sabrahm-
prapidhivipakamesyasi//"と
がJyotipala青
そ れ
こ れ に
samvivardhanti//"と
発 し て,
られ る。 後 者 に お い て はJyotipalaとKasyapaの
如 く, d・e・f・g・bの
kahasi
maru
ー ヴ ァ ス ツ』 は"Jyotipala-sutra"と"Jyotipalasya
者 に お い てKasyapa仏
誓 願 を 発 す。
hitasukhaya
naraka
は 第 二 の 誓 願cとhを
megho manava
rsibhavanasmir
Prakrtiか
d・e・f・g・hの
apaya
Meghadatta
(72)
そ の 出 生 等 に は 記 述 が 欠 け,
同 時 に"tam
lokasya/hayisyanti
村)
で あ つ た こ と だ け を 記 す に と ど め て お く。
を も つ てDiparhkara仏
asurasurasya
(藤
誓 願,
(73)『
マ ハ ー ヴ ァ ス ツ』 の授 記 思 想(藤
授 記 の 内 容 が 一 同 に 伝 承 さ れ て い る。 ま た,
四 仏 に 照 合 す れ ば, Dlparpkara仏
村)
これ らの過 去 仏 名 は 前 述 の過 去二 十
が 第 一一番 目, Kasyapa仏
仏 が 三 番 目 で あ り, Sarvabhibho仏
が 第 二 十 四, Mahgala
は 過 去 十 五 仏 系 譜 の 第 二 番 目 に 相 当 す る。
こ の こ と は 『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 所 説 の 過 去 百 二 十 九 仏 に お い て も, 四 仏 は い ず れ
もDlparhkara仏
以 降 の 過 去 仏 で あ つ た こ と が 容 易 に 理 解 さ れ る。 た だ, 過 去
百 二 十 九 仏 の 系 譜 中 に はMahgala仏
ツ 』 本 文 中 に"bhadrakalpato
karato
anantararp
aparimite
mahgalo
仏 も や は り Dlparpkara
の 名 前 が 見 出 し え な い が, 『マ ハ ー ヴ ァ ス
nama
aprameya
tathagato…
る の はW・X・Yで,
み で あ る。 ま た,
W・X・Zの
家系等 の 系譜 を
誓 願 と 授 記 内 容 は 右 図 で も 明 ら か な 如 く, W・
三 者 は 全 く等 しい 内 容 を 有 し て お り, Yで
れ て い な い が,
本生
釈 尊 の前 生 の本 生 を記 してい
授 記 内 容 の 中 に, 未 来 時 に お け る 出 生,
述 べ る の はYの
loke diparp-
あ る 点 か ら し てMahgala
以 降 の 過 去 仏 で あ る と 把 握 で き る。 こ のW-Zの
潭 中, 過 去 仏 の 本 生 を 記 述 す る の は 記 号WとYで,
X・Zの
asarpkheyeya
…"と
は ほ と ん ど誓 願 ・授 記 に は 触
三 者 と 同 内 容 で あ つ た と 予 測 す る こ と が 出 来 る。
次 に 記 号 ア ∼ コ は 十 地 の 思 想 中 の, 第 五 地 に 進 ん だ 菩 薩 の 所 行 を 述 べ る 段 で,
Katyayana
が Kasyapa
に 対 し て 教 示 す る 諏 で, 左 図 の 如 く各 々 の 過 去 仏 の も
と で 善 業 を 積 集 し, 未 来 世 に 対 す る 誓 願 を 語 る 部 分 に 見 ら れ る。 これ ら十 種 の 本
生 潭 も や は り授 記 思 想 を 予 想 し た 誓 願 思 想 の 反 映 で あ る と思 わ れ る が, 詳 し くは
後 の 機 会 に ゆ ず る こ と に す る。
以 上 の よ うに 『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 所 見 の 授 記 思 想 と そ の 関 連 思 想 で あ る 誓 願 思
想 に つ い て 考 察 し て き た が,
結 論 と し て, 過 去 仏 名, 思 想 内 容 等 か ら き わ め て は
つ き り と 次 の 三 つ に 分 類 で き る。 第 一 は 記 号A-T及
れ る過 去 仏 は Dipalpkara
びY・Zで,
こ こに 見 ら
仏 以 前 の もの と推 定 す る こ とが 可 能 で あ り, 内 容 的 に
・
は 誓 願 に 重 点 を 置 き な が ら も, 授 記 を 予 想 し た 菩 薩 の 誓 願 思 想 で あ る と 言 え る。
第 二 は 記 号U-Xで,
過 去 仏 はDipalpkara仏
以 降 の 仏 名 で,
内容 的 に は仏 に
対 す る 供 養 ・誓 願 ・…授
記 が 融 合 し た 授 記 思 想 の 形 式 を 有 し, そ こ に は 大 乗 菩 薩 の
理 念 た る 上 求 菩 提 下 化 衆 生 の 精 神 を 含 ん だ も の と い え る。 第 三 は 十 地 の 中 に 見 ら
れ た 記 号 ア-コ
で,
こ こ に 見 ら れ る 過 去 仏 名 は 第 一,
第 二 の グ ル ー プ以 外 の 名 称
と 考 え られ る が, 思 想 的 に は 第 一 グ ル ー プ と 同 じ く誓 願 思 想 で あ る こ と が 端 的 に
理 解 で き る。 こ の よ う に 『マ ハ ー ヴ ァ ス ツ 』 所 説 の 授 記 思 想 は, 過 去 仏 思 想 と 誓
瀬 思 想 が 融 合 し, 両 思 想 が 大 き く関 与 し あ つ て い る こ と が 明 ら か で あ る。(註 略)
-423-