悪性腫瘍に対する高選択的細胞毒性を有する
インディルビン誘導体
日本大学薬学部臨床医学研究室教授
日本大学薬学部有機化学研究室教授
日本大学薬学部臨床医学研究室准教授
日本大学薬学部有機化学研究室助教
鈴木
宮入
田畑
齋藤
孝
伸一
恵市
弘明
1
Indirubin とは?
O
NH
N
H
O
indirubin
板藍根
1.板藍根 (Isatis indigotica 他) という生薬に多く含有される
色素成分である。
2.Aryl hydrocarbon receptor (AhR; 別名ダイオキシン受容体)
のリガンドであることが示された。
3.近年、Cyclin dependent kinases (CDKs) や Glycogen synthase
kinases (GSKs) は、indirubin 誘導体により阻害されるという
報告がある。
2
研究目的
1.Indirubin 誘導体の神経芽腫細胞及び正常細胞に対する
細胞傷害活性評価
MTT法
・ヒト神経芽腫細胞(IMR-32、NB-39、SK-N-SH、 LA-N-1)
・正常細胞(NHDF-neo、HUVEC)
2.活性に基づいて最適化された indirubin 誘導体の合成
(現時点で計 68 種類)
ケミカルバイオロジー
3.代表的な化合物のさらなる活性解析
アポトーシス解析、 細胞周期
3
Indirubin 誘導体
1
6
11
N
H
O
2
7
N
H
O
O
N
O
O
17
N
H
Br
O
O
22
Br
HO
OMe
N
NH
NH
N
H
12
HO
21
O
NH
MeO
HO
Br
16
N
NH
NH
N
H
HO
OH
O
O
OMe
HO
N
N
Br
NH
NH
N
H
N
H
O
3
Br
NH
N
H
O
8
OMe
HO
13
OMe
O
N
H
4
N
H
CH 3
HO
O
OMe
O
NH
N
H
O
14
O
Br
O
NH
N
H
O
5
OH
10
HO
O
O
NH
N
H
O
NH
N
H
O
15
MeO
O
19
MeO
NH
N
H
O
9
HO
N
NH
N
H
O
20
O
N
O
Br
N
NH
N
H
O
18
HO
N
N
N
H
O
MeO
NH
NH
O
Br
N
H
O
NH
NH
NH
N
H
MeO
O
N
H
O
NH
N
H
O
4
Indirubin 誘導体の細胞傷害活性 (MTT、48 h)
6
40
20
0
-5
-7
concentration (logM)
-6
2
80
60
40
20
-5
80
60
40
20
-7
-6
3
-5
20
0
40
20
-6
-5
0
-4
-7
concentration (logM)
-6
4
-5
60
40
20
60
40
20
-5
0
-4
-7
-6
-5
5
80
60
40
20
0
-6
100
80
60
40
20
-7
120
100
80
60
40
20
0
-5
concentration (logM)
-4
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
-5
-4
20
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
0
-4
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
18
-6
-5
100
80
60
40
1
20
0
-4
-7
100
-6
-5
-4
concentration (logM)
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
19
14
100
120
80
60
100
80
60
40
20
0
-6
40
-5
0
-4
-7
-6
15
120
0
0
60
-4
20
20
80
-5
concentration (logM)
-7
40
100
80
60
-6
-5
-4
40
concentration (logM)
20
0
0
40
concentration (logM)
survival (% of control)
survival (% of control)
100
-7
-7
10
120
-6
22
60
0
0
120
-7
concentration (logM)
concentration (logM)
20
-4
0
-4
80
-4
40
concentration (logM)
140
-5
60
0
concentration (logM)
0
-6
80
120
80
-5
100
120
0
0
-6
120
concentration (logM)
100
20
120
0
survival (% of control)
survival (% of control)
80
-6
-7
9
100
40
0
100
-4
120
-7
20
concentration (logM)
120
0
40
0
0
-7
60
0
survival (% of control)
survival (% of control)
40
-7
13
60
60
17
120
80
80
0
0
concentration (logM)
100
100
concentration (logM)
80
8
60
20
-4
100
-4
120
80
40
120
concentration (logM)
100
-5
0
0
60
12
100
-4
120
0
-6
120
0
-6
80
concentration (logM)
survival (% of control)
survival (% of control)
survival (% of control)
100
-7
-7
7
concentration (logM)
survival (% of control)
0
-4
120
0
survival (% of control)
-5
100
0
concentration (logM)
120
0
20
0
0
-4
40
survival (% of control)
-6
60
survival (% of control)
-7
80
survival (% of control)
0
100
120
survival (% of control)
20
60
survival (% of control)
40
80
survival (% of control)
60
100
21
120
survival (% of control)
80
16
120
survival (% of control)
survival (% of control)
survival (% of control)
100
0
survival (% of control)
11
120
survival (% of control)
1
120
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
0
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
5
7
O
#5
HO
O
N
H
O
4
O
100
80
60
40
20
0
6
120
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
-7
concentration (logM)
#7
-6
-5
#8
0
-7
-6
NH
O
40
20
9
100
80
60
40
20
0
0
-5
concentration (logM)
-4
O
120
survival (% of control)
60
OMe
N
H
8
80
-4
#9
120
100
-5
concentration (logM)
O
N
H
O
7
-6
20
NH
120
-7
40
O
NH
0
60
-4
OMe
O
-4
80
concentration (logM)
MeO
N
H
100
0
0
-4
O
120
140
survival (% of control)
survival (% of control)
N
H
5
120
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
NH
NH
survival (% of control)
N
H
N
H
OH
O
O
NH
NH
#6
OH
O
survival (% of control)
M)
#4
6
5
survival (% of control)
5
細胞傷害活性: 5位>6位、7位
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
6
5 位に何を導入しても活性が増強するのか?
1
120
100
survival (% of control)
120
増強
80
60
40
20
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
0
-4
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
concentration (logM)
120
80
60
40
20
40
20
0
0
0
0
-7
-6
-7
-6
80
60
40
20
0
-6
100
80
60
40
20
-5
-7
-6
-5
40
20
0
-4
-7
60
40
20
0
37
100
80
60
40
20
0
-4
-4
140
survival (% of control)
80
-5
CM
32
100
-6
concentration (logM)
120
concentration (logM)
60
t-Bt
120
-5
80
concentration (logM)
31
-6
100
0
0
-4
isoPr
-7
-4
30
120
concentration (logM)
0
-5
120
0
-7
-4
Et
survival (% of control)
survival (% of control)
100
0
-5
concentration (logM)
140
survival (% of control)
O
survival (% of control)
N
H
60
29
120
NH
80
Me
24
O
100
concentration (logM)
Br
5
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
7
増強せず
survival (% of control)
0
OMe
100
survival (% of control)
4
1
survival (% of control)
120
OH
survival (% of control)
H
120
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
7
#1
6
#7
N
H
N
H
O
120
80
60
40
20
0
survival (% of control)
survival (% of control)
120
100
100
80
60
40
20
-7
-6
-5
0
-4
-7
concentration (logM)
-6
-5
80
60
40
20
0
-4
#9
-6
-5
-4
concentration (logM)
#15
#14
O
OMe
O
-7
concentration (logM)
O
MeO
NH
NH
N
H
N
H
O
NH
MeO
O
80
60
40
20
120
survival (% of control)
100
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
O
15
120
0
N
H
14
9
120
-4
100
0
0
0
O
8
7
120
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
NH
N
H
O
1
O
survival (% of control)
N
H
O
NH
NH
6’
OMe
O
5’
NH
#8
MeO
O
7
O
survival (% of control)
M)
5
survival (% of control)
5
5’位のメトキシは腫瘍細胞選択性を増大する
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
0
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
8
5’-methoxy indirubin によるアポトーシス誘導
O
MeO
NH
N
H
O
#14
Vehicle
10-6 M 10-5 M 10-4 M
IMR-32、24 h
IMR-32、48 h
Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters 21 (2011) 5370–5373
9
HO
N
O
3’
O
NH
N
H
O
1
120
survival (% of control)
O
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
0
-4
-7
concentration (logM)
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
O
2
120
survival (% of control)
N
H
NH
NH
N
H
-6
-5
#9
#12
HO
OMe
O
OMe
N
NH
NH
N
H
N
H
O
9
-4
-4
concentration (logM)
O
12
120
120
survival (% of control)
M)
#2
#1
survival (% of control)
5
3’位のオキシムは細胞傷害活性を増大する
100
80
60
40
20
0
100
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
0
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
10
オキシムとメトキシを組み合わせたら理想的な活性が得られるか?
HO
1
N
N
H
N
H
1
O
survival (% of control)
120
100
80
60
40
120
NH
100
O
2
60 100
40
80
60
20
0
20
0
40
20
0
-7
-6
0
0
-7
-6
-5
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
80 120
survival (% of control)
NH
survival (% of control)
O
0
-4
-7
concentration (logM)
-5
concentration (logM)
-6
-5
-4
-4
concentration (logM)
HO
O
N
MeO
MeO
NH
NH
N
H
O
N
H
14
O
23
120
survival (% of control)
survival (% of control)
120
100
80
60
40
20
0
100
?
80
60
40
20
0
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
0
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
11
細胞傷害活性の構造活性相関
6
5
6
5
HO
5’
7
O
4’
3’
5’
N1
6’
N
H
H
H
H
H
H
5 > 6,7
10
11
12
23
H
H
H
H
13 H
17 H
18 H
22
26
28
33
34
35
36
OMe H
H
H OMe H
H
H OMe
H
H
H
H
H
H
H
OMe OMe
Br
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
Br
H
H Me H
H
Et
H
H isoPr H
H t-Bt H
3 Me
H
Br
NHDF
H
HUVEC
2 H
NB-39
6’
SK-N-SH
5’
IMR-32
4’
40 uM
HUVEC
7
NHDF
6
NB-39
5’-メトキシ基は腫瘍選択的な
活性増強をする
5
IMR-32
H
H
H
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
1
SK-N-SH
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
OMe H
H OMe
H
H
H
H
Br
H
Br
H
H
H
H
H
H
O
4 uM
HUVEC
NHDF
NB-39
H
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
IMR-32
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
6’
SK-N-SH
H
Br
H
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
Br
H
H Me H
H
Et
H
H isoPr H
H t-Bt H
H CM H
Me H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
5’
N
H
40 uM
HUVEC
H
H
H
OH H
H
H OH H
H
H OH
OMe H
H
H OMe H
H
H OMe
H
H
H
H
H
H
4’
NHDF
7
NB-39
24
16
25
19
20
21
27
29
30
31
32
37
38
H
H
H
H
H
H
H
H
H
6
SK-N-SH
1
4
5
6
7
8
9
14
15
5
N1
O
IMR-32
1
3’
6’
4 uM
7
N
4’
オキシムは活性を
増強する
H
H
H
OMe
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
Br
H
Br
H
H
H
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
細胞生存率 (%)
<20 20-40 40-60 60-80 80<
12
ここまでのまとめ
1) 5位に結合する水酸基またはメトキシ基は、6位、7位の
それより活性が高かった。
2) 5’位にメトキシ基が結合する化合物は、最も高い腫瘍選択性
が認められた。
3) 3’位にオキシム構造があると活性が上がった。
3’
6
5
7
O
5’
NH
N
H
O
13
ドッキングシュミレーション
Indirubin は CDK、GSK-3b の ATP 結合部位にはまり込み、ATP の
結合を阻害する。
この結合に、水素結合が強く寄与することがドッキングシミュレー
ションで示唆されている。
X線結晶構造解析の結果から、インディルビン 3’ 位周辺は立体的
に空いていると推測され、3’位は構造修飾に向いていると考えられる。
(Vougogiannopoulou K. et al. J Med Chem 2008, 51, 6421)
3’
O
NH
N
H
O
14
3’位のオキシムをさらに改変した
#2
3’
#1
#43
HO
NH
N
H
O
1
N
H
O
120
80
60
40
20
0
survival (% of control)
100
100
80
60
40
20
-6
-5
concentration (logM)
-4
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
NHDF
HUVEC
100
80
60
40
20
0
0
-7
O
43
120
survival (% of control)
survival (% of control)
NH
2
120
-8
O
N
NH
N
H
O
N
O
-8
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
-8
-7
-6
-5
-4
concentration (logM)
エポキシドを導入することにより飛躍的に活性が増強した。
15
Hoechst 33342 染色
O
O
N
NH
N
H
O
43
vehicle
0.1 mM
1 mM
IMR-32、 24 h
10 mM
16
O
Flow cytometry (apoptosis)
O
N
NH
N
H
43
O
v
Control
1vmM
v mM
10
PI
0.1vmM
Annexin V
IMR-32、 24 h
B4 (early apoptosis)
B3 (alive)
80
*
100
100
80
80
60
**
%
%
60
40
40
**
20
0
N
V
-7
-6
concentration (logM)
-5
60
%
100
B2 (late apoptosis)
20
20
0
0
N
V
-7
**
40
*
-6
concentration (logM)
-5
**
N
V
-7
-6
-5
concentration (logM)
One-way ANOVA *p < 0.05, **p < 0.01 vs Vehcle control
17
アームの長さを伸ばした
#43
O
#60
O
O
O
O
N
N
N
NH
N
H
N
H
O
N
H
O
100
80
60
40
20
0
Survival (% of control)
Survival (% of control)
100
100
80
60
40
20
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
O
62
60
120
survival (% of control)
NH
NH
43
-8
#62
O
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
LA-N-1
NHDF
HUVEC
80
60
40
20
0
-8
-7
-6
-5
Concentration (log M)
-4
-8
-7
-6
-5
-4
Concentration (log M)
アームを長くすることにより活性が落ちた。
18
エポキシド部分を改変した
#52
#53
O
O
O
N
N
O
43
O
60
40
20
0
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
N
H
O
53
100
80
60
40
20
0
-8
NH
120
100
80
60
40
20
0
-8
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
O
61
120
survival (% of control)
survival (% of control)
survival (% of control)
N
H
120
80
N
NH
52
120
O
N
NH
N
H
100
OH OH
HO
NH
N
H
#61
Survival (% of control)
O
#43
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
LA-N-1
NHDF
HUVEC
100
80
60
40
20
0
-8
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
-8
-7
-6
-5
-4
Concentration (log M)
ジオールで活性低下、それ以外は活性を失った。
19
部分構造体の細胞傷害活性
R2
O
R3
R1
O
R5
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
R1
H
H
H
H
H
H
H
H
H
Me
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
O
N
R4
R2
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
N
R1
R3
R4
H
H
OMe
H
H
OMe
H
H
OMe
OMe
OH
H
H
OH
H
H
OH
OH
H
H
H
H
Br
H
H
Br
H
H
F
H
Cl
H
NO2
H
CF3
H
Me
H
Et
H
isoPr
H
t-Bt
H
CM-Me
H
CM
H
CPr-Me
H
CPr
H
CMeO
H
R5
H
H
H
OMe
H
H
H
OH
H
H
H
H
H
Br
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
IMR-32
4 uM 40 uM
28
29
R1
H
Br
IMR-32
4 uM 40 uM
R1
N
30
31
32
43
44
IMR-32
R1 4 uM 40 uM
AcOH
EtOH
MeOH
oxime
epoxy
細胞生存率 (%)
<20 20-40 40-60 60-80 80<
20
メトキシ基を導入した
#43
O
#45
O
O
#46
O
NH
N
H
43
N
H
O
20
0
100
80
60
40
20
0
-8
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
O
63
100
80
60
40
20
0
-8
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
O
120
Survival (% of control)
40
N
H
120
survival (% of control)
60
NH
46
120
survival (% of control)
survival (% of control)
NH
45
120
80
N
NH
O
O
N
MeO
100
O
O
N
N
H
MeO
OMe
O
N
#63
IMR-32
SK-N-SH
NB-39
LA-N-1
NHDF
HUVEC
100
80
60
40
20
0
-8
-7
-6
-5
concentration (logM)
-4
-8
-7
-6
-5
-4
Concentration (log M)
メトキシ基導入による選択性や活性の上昇は認められなかった。
21
エポキシド誘導体の細胞周期への影響
Cell cycle status (24 h)
poly
G2M
S
G0G1
subG1
50
63
62
61
60
53
52
46
45
43
2
1
0
Veh
Ratio (%)
100
IMR-32
22
細胞周期に特徴的な影響を及ぼした化合物
G2M
#61
50
**
Ratio (%)
40
OH OH
30
**
** **
*
#61
O
N
20
NH
10
N
H
63
62
61
60
53
52
46
45
43
2
1
Veh
0
S
#46
25
**
O
#46
O
N
15
10
NH
5
N
H
O
63
62
61
60
53
52
46
45
43
2
1
0
Veh
Ratio (%)
OMe
*
20
O
Control
23
エポキシド誘導体の構造活性相関
5
-
6
-
-
2
Oxime
-
-
-
-
43
Epoxide
-
-
-
-
45
Epoxide
OMe
-
-
-
63
Epoxide
-
OMe
-
46
Epoxide
-
-
OMe
60
EtEpoxide
-
-
-
62
PrEpoxide
-
-
-
61
Dihydroxy
-
-
-
52
Allyloxime
-
-
-
53
O-Ethanol
-
-
-
0.3~1
1~3
IC50 (μM)
~0.3
-
HUVEC
-
5'
-
NHDF-neo
LA-N-1
NB-39
3'
SK-N-SH
IMR-32
#
1
S arrest
G2M arrest
3~10
10~30
30~
24
総 括
1.エポキシドを導入した indirubin 3’-(O-oxiran-2-ylmethyl)oxime
は強力なアポトーシス誘導活性を示した。
2.エポキシドまでのアームの長さは短い方が活性が高かった。
3.エポキシド構造が活性に重要であることが示された。
4.メトキシ基導入により活性や選択性の向上はもたらされなかった。
5.エポキシドをジオールに加水分解した化合物は顕著なG2/M 期
細胞周期停止を示した。
6.6位にメトキシ基を導入したエポキシド化合物は顕著な S 期
細胞周期停止を示した。
Indirubin 3’-(O-oxiran-2-ylmethyl)oxime とその類
縁体は神経芽腫治療薬のシーズとして有用であ
ることが示された。
25
想定される用途
1.Indirubin 3’-(O-oxiran-2ylmethyl)oxime(#43) は
強力なアポトーシス誘導効果があるため、広く悪性腫瘍
に対して、抗腫瘍薬としての利用が考えられる。
2.#43の類縁体は細胞周期停止作用もあり、複数の
抗腫瘍作用が期待できる。
26
実用化に向けた課題
1.諸種の腫瘍細胞株での活性を行っていない。
2.動物実験(in vivo実験)を行っていない。
3.腫瘍特異的輸送される drug delivery systemが
確立されていない。
27
企業への期待
1.動物実験に関しては、各企業が持っている
技術により克服できると考えている。
2.Drug delivery system の技術を持つ、企業
との共同研究を希望
3.抗腫瘍薬を開発中の企業、抗腫瘍薬分野へ
の展開を考えている企業には、本技術の導
入が有効と思われる。
28
本技術に関する知的財産権
発明の名称:悪性腫瘍に対する高選択的細胞毒性を
有するインディルビン誘導体
出願番号:特願2013-524655,
米国,EP(JST外国出願支援)
出 願 人 :学校法人日本大学
発 明 者 :鈴木 孝、宮入 伸一、齋藤 弘明、田畑 恵市
29
お問い合わせ先
日本大学産官学連携知財センター(NUBIC)
コーディネーター 渡辺 麻裕
TEL 03-5275-8139
FAX 03-5275-8398
e-mail [email protected]
30