begrippenwolken_1.0

begrippenwolken_1.0 - 24/02/14
http://lemniscaatmethode.com
[email protected]
Begrippenwolken
In welke wolk hoort dit begrip thuis?
1
Begrippen en woorden
1.1
Talen
We gebruiken het woordje 'taal' meestal in beperkte zin. We bedoelen dan
de woordentaal in de vorm van onze moedertaal (in dit geval het Nederlands) en niet bijvoorbeeld de gebarentaal of de taal van de dans of een van
de vele andere talen. De woordentaal is één van de vele talen om een begrip
uit te drukken. Naast het woord 'stoel' zijn er tientallen manieren om te
communiceren over een voorwerp waar je op kan zitten. Je kunt het begrip
'een ding om op te zitten' tekenen, uitbeelden, boetseren, enz. Allemaal
talen, de een al bekender dan de andere, de een al handiger dan de andere.
Zolang we het eens zijn met elkaar over het gebruik van het woord 'taal' is er
niets mis. We hebben het gevoel dat we elkaar verstaan en dat is voldoende.
1.2
Zorgvuldig communiceren
Willen we echter dieper ingaan op de kennis van de fenomenen en de reikwijdte van de ervaringen beter kunnen weergeven dan is zorgvuldig taalgebruik noodzakelijk. We zullen zorgvuldiger de talen kiezen waarmee we
begrippen vormgeven en uitdrukken en die talen zorgvuldiger inzetten. In
de wetenschap zullen we zelfs trachten om zo nauwkeurig mogelijk de
begrippen uit te drukken. De taal van de wiskunde is voor veel wetenschappers daarom een geschiktere taal.
2
Clusters van begrippen
2.1
Begrippen die bij elkaar horen
Wanneer we de begrippen nauwkeurig bekijken, blijkt dat alle begrippen
ergens 'thuis' horen, maar niet allemaal in hetzelfde 'huis'. Bepaalde
begrippen horen logisch bij elkaar en andere niet. Zo hoort het begrip
'schuld' bij de begrippen onschuld, fout, straf, boete, schade, vrije wil, tegenstander, vijand, oorlog, Ik, medelijden, enz. Het hoort bijvoorbeeld niet
thuis in de wereld waar het begrip 'mededogen' woont. Het begrip 'mededogen' vertrekt namelijk vanuit een andere kijk - dan het begrip 'schuld' - op
1/4
begrippenwolken_1.0 - 24/02/14
verantwoordelijkheid en op menselijke relaties. Het gaat om een totaal
andere manier van denken, beleven en betekenis geven.
Dit verschil is vooral voelbaar wanneer er iets in de relatie gebeurt dat door
de betrokkenen als erg pijnlijk wordt ervaren. Hoe reageer jij bijvoorbeeld
op het bericht dat er bij een zwaar verkeersongeval een dronken bestuurder
is betrokken? Denk jij onmiddellijk in termen van schuld? Denk jij veeleer
aan het maatschappelijk systeem dat het gebruik van alcohol niet tegengaat
en zelfs eerder bevestigt? Of kan je met mededogen de betrokken bestuurder
tegemoet treden en hem aanspreken op zijn volle verantwoordelijkheid (en
dus vragen hoe hij de zaken zal recht-zetten en hoe hij aan zichzelf zal
werken om herhaling te voorkomen) zonder hem met schuld te overladen?
(Word jij kwaad bij deze laatste gedachte?)
2.2
Drie grote clusters van begrippen of begrippenwolken
De cluster van begrippen als: schuld, onschuld, fout, straf, boete, schade,
vrije wil, tegenstander, vijand, oorlog, Ik, medelijden, is de wereld van het
Lineair denken waar er sprake is van afzonderlijke, gescheiden fenomenen,
entiteiten en identiteiten en van eenvoudige oorzaak-gevolg verbanden
(Lineair denken = rechtlijnig denken, circulair denken, sacraal denken) Die
begrippen horen niet thuis in de cluster van het Zen denken of het
Lemniscatisch denken. In deze wereld horen begrippen als interdependentie, geen-zelf, Leegte, mededogen, non-dualiteit, en die passen dan weer
niet in de wolk van het Lineair denken.
Een derde cluster of begrippenwolk is die van het Systemisch denken. Hier
wonen begrippen als: logische niveaus (logical levels), systeemanalyse,
patronen. 1)
De wereld van
causale verbanden.
Er is steeds oorzaak en
gevolg en er is steeds
iemand of iets verantwoordelijk.
Lineair denken
2/4
De wereld van
non-causaliteit.
Er zijn
De wereld van
geen
strikte
oorzaken
en
multi-causale verbanden,
geen
strikte
gevolgen.
systemen en patronen.
Er is een voordurende
Er zijn meerdere oorzaken
stroom
van interdepenen meerdere gevolgen.
dente,
scheppende
condities.
Systemisch denken
Zen denken of
Lemniscatisch denken
begrippenwolken_1.0 - 24/02/14
2.3
Begrippen die in de drie wolken wonen
Er zijn begrippen die je terugvindt in de drie clusters, bijvoorbeeld:
waarheid, rechtvaardig, eerlijk, authentiek, liefde, Leegte. Niet alleen betekenen deze begrippen in iedere wolk iets anders, ze worden telkens anders
gebruikt en er wordt daarbij een andere logica gehanteerd en andere
verbanden gelegd.
Dit is erg moeilijk om te aanvaarden voor het Lineair denken
waarbij slechts één logica mogelijk is, hun logica. Bijvoorbeeld:
"Wat tegengesteld is aan waar is onwaar." Deze uitspraak is voor
het Zen denken niet logisch.
In het Lineaire denken is er een strikte definitie van 'waarheid' en is er zelfs
sprake van één Waarheid (bij de variant Sacraal denken). Je denkt gans
anders wanneer je 'waarheid' veeleer relatief ziet en herkent in patronen,
niet in één causaal verband, zoals in het Systemisch denken. De visie op
'waarheid' en het gebruik van de 'vier waarheden' van rechter Albie Sachs
vormden eind jaren negentig de basis voor de Truth and Reconciliation
Commission in Zuid-Afrika. Dat was een vorm van Systemisch denken. Je
komt echter in een gans andere wereld terecht in het Zen- of Lemniscatisch
denken waar 'waarheid' op zich gewoonweg niet bestaat, nooit, het bestaat
enkel als beperkende conventie. Je zal een ander gesprek moeten voeren.
Bij het begrip 'leegte' is er in het Lineair en Systemisch denken sprake van
'niets' of ontbreken van iets. Voor het Zen- of Lemniscatisch denken verwijst
Leegte naar 'vol van iets', gevuld, samengesteld, interdependent verschijnen.
Het gaat hier niet enkel om het hanteren van een verschillende definitie. We
spelen geen semantisch spel. Met een andere invulling kom je tegelijk
terecht in een andere denk-, belevings- en betekeniswereld. Je komt terecht
in een andere 'wolk van begrippen' waar een andere logica werkt en andere
verbanden worden waargenomen.
3
Elkaar beter begrijpen
Het is hier geen kwestie van wie er gelijk heeft. Dus niet: "Wanneer twee
definities tegengesteld zijn, kan er maar één juist zijn!" Het gaat om het
aanvaarden van een andere manier van denken en het respectvol luisteren
naar hoe je gesprekspartner denkt en welke begrippen hij op welke manier
aan elkaar breidt.
3/4
begrippenwolken_1.0 - 24/02/14
4
Flexibel denken
Onze 'gewone' manier van denken is een of andere vorm van Lineair
denken. Dat is geschikt voor de meeste dagelijkse handelingen, het oplossen
van dagelijkse problemen of het geven van betekenis en zin op een eenvoudige manier. Wil je de échte problemen vatten en duurzaam oplossen? Wil
je je zingeving een diepere grond geven? Bekijk de zaken dan eens met een
Systemische bril en daarna met een Lemniscatische bril. Je hoeft geen zenmonnik te zijn om Lemniscatisch denken toe te passen.
De drie manieren van denken, beleven en betekenis geven, zijn evenwaardige kaders. Ze vullen elkaar aan. Tussen Lineair, Systemisch en Lemniscatisch denken onderling is er geen hiërarchie, geen beter-slechter, geen
minder-meer. De drie kaders zijn er steeds geweest en worden vandaag
overal ter wereld gebruikt in alle culturen. Geen enkel kader is gebonden
aan een tijd, een cultuur of een plaats. In het Oosten denken mensen zo
lineair (sacraal-lineair meestal) als in het Westen. Systemisch denken werd
drieduizend jaar geleden reeds toegepast door een aantal Indiërs. Het nonduaal denken vind je ook in het Westen, bij christelijke mystiekers maar bv.
ook bij Diderot , de 'vader' van de encyclopedie.
• Leer flexibel denken, leer bewust(er) te kiezen voor een bepaald
denkkader in functie van de situatie, van het onderwerp, hoe je op dat
ogenblik de zaken waarneemt en wat je wilt bereiken. Het komt er op aan
om zich af te vragen: "Welk denkkader verkies ik nu? Welke aanpak zal
me in deze zaak de resultaten opleveren die ik wens? Welk denkkader
biedt me nu het gepaste perspectief? Hoe kan ik de resultaten van twee of
drie denkkaders met elkaar verbinden?"
• Heb oog voor de verschillende begrippenclusters, wees zelf helder in je
communicatie en helpt de ander door hen te vragen naar hun kader.
© Francis Gastmans
1
4/4
Lees meer over de drie denkpatronen: http://lemniscaatacademie.com/concepten/lemniscatisch-denken/

Download Report