NRC NEXT 26 oktober 2014

Burgemeesters kunnen het bijna niet goed doen; Gevaar voor Nederland
Sheila Kamerman en Andreas Kouwenhoven
Jihadstrijders Heeft het innemen van paspoorten van (potentiële) jihadstrijders zin of radicaliseren
ze er juist door? Na de aanslagen in Canada is die discussie opgelaaid. In Nederland beslissen
burgemeesters of een paspoort ongeldig wordt verklaard. Dat is een lastige taak.
Amsterdam. Een burgemeester krijgt het verzoek van de minister om een paspoort in te trekken van
een van zijn inwoners. De inwoner zou naar Syrië willen afreizen.
De minister heeft geen bewijs dat de man wil gaan vechten in Syrië, of dat hij zich wil aansluiten bij
een terroristische strijdgroep, zegt de advocaat van de man. Er is slechts een 'vermoeden' dat de
man naar Syrië wil.
Wat moet de burgemeester doen? Trekt hij het paspoort in, dan loopt hij de kans dat de man hem
voor de rechter daagt en zijn paspoort terugkrijgt. Trekt hij het paspoort niet in, dan is het zijn
schuld als de man straks tóch op jihadreis gaat.
In Canada vonden vorige week twee aanslagen plaats door geradicaliseerde moslims. De ene dader
wachtte op een nieuw paspoort, van de andere dader was zijn paspoort ingenomen. Ook Nederland
pakt paspoorten af van radicale moslims die in Syrië willen vechten. Burgemeesters spelen in dit
beleid een belangrijke rol. Zij worden geïnformeerd door de minister en inlichtingendienst AIVD over
verdachte uitreizigers. Maar zij ,,worstelen" met de vraag wanneer zij wel en niet een paspoort
vervallen moeten verklaren, zegt de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG).
Een paspoort raak je niet zomaar kwijt. Volgens de Paspoortwet mag het reisdocument pas worden
ingetrokken wanneer iemand een gevaar vormt voor Nederland of haar bondgenoten. Het kabinet
vindt dat dit het geval is bij Syriëgangers, die zich veelal aansluiten bij extremistische strijdgroepen.
Zodra de AIVD doorkrijgt dat iemand in Syrië vecht of wil gaan vechten, wordt dit doorgegeven aan
het ministerie. Die laat zo'n persoon opnemen in het Register Paspoortsignaleringen. Dit is tot nu toe
bij 48 mensen gebeurd. De mensen om wie het gaat, worden geïnformeerd. Vanaf het moment dat
hun paspoort gesignaleerd staat, is het niet onbruikbaar. Hierna moet de burgemeester van de
gemeente waar de Syriëstrijder woont, controleren of de signalering klopt en de beslissing nemen of
het paspoort moet vervallen.
Pas nadat dit besluit is genomen, kan de vermeende Syriëreiziger bezwaar aantekenen tegen zijn
vervallen paspoort. De burgemeester moet binnen vier weken een beslissing nemen, maar dat lukt
niet altijd. Advocaat Florimond Wassenaar heeft twee cliënten van wie de paspoorten al langer dan
vier weken zijn gesignaleerd, maar waar geen beslissing over wordt genomen. ,,Je kunt er dan niks
tegen beginnen", zegt Wassenaar.
Wanneer de burgemeester wél een besluit neemt, blijkt dat er niet altijd genoeg bewijs is. Zo heeft
Wassenaar een cliënt die verdacht werd van het voorbereiden van een Syriëreis. Hij raakte zijn
paspoort kwijt maar kreeg hem meteen terug nadat hij er bezwaar tegen aantekende. Na een
gesprek erkende de burgemeester dat er niet genoeg bewijzen waren om het paspoort in te nemen.
De burgemeester van Huizen verklaarde begin september de paspoorten vervallen van twee
ouderparen die met hun kinderen van plan waren naar Syrië te vertrekken. De volwassenen van een
van de twee gezinnen vechten het besluit nu aan.
Tamara Buruma, die een aantal vermeende Syriëreizigers met een ingetrokken paspoort verdedigt
zegt dat de bewijzen ,,heel dun" zijn. ,,Lang niet alle cliënten worden verdacht van een strafbaar feit.
De enige grond om het paspoort in te nemen, is het vermoeden dat iemand naar Syrië wil. Vorm je
dan automatisch een gevaar voor Nederland? Ik betwijfel of dat overeind blijft voor de rechter. Maar
burgemeesters kijken vaak niet naar bewijs, die denken: ik ga er maar vanuit dat het klopt wat de
AIVD zegt."
Volgens een woordvoerder van het ministerie van Veiligheid en Justitie mogen burgemeesters er
,,blind" vanuit gaan dat een verzoek van de minister om een paspoort in te nemen ,,gevalideerd" is.
Ook de VNG zegt dat de burgemeester ,,erop mag vertrouwen dat de minister een goede afweging
heeft gemaakt" en hoeft hij deze afweging ,,niet zelf meer te maken".
De controlerende rol van de burgemeester raakt daarmee in onbruik, constateert Joke de Wit,
universitair hoofddocent bestuursrecht aan de Erasmus Universiteit. ,,En dat is zorgelijk", zegt ze. ,,In
de wet staat dat de burgemeester het verzoek van de minister moét toetsen. Als je dat loslaat,
wordt de burgemeester een marionet van de minister. Hij verklaart paspoorten vervallen terwijl hij
niet zeker weet of daar goede redenen voor zijn - en is zélf degene die dit besluit moet verdedigen
voor de rechter. Dat wringt aan alle kanten. Ik vrees dat er te gemakkelijk paspoorten worden
afgenomen zonder dat men kan bewijzen dat iemand een gevaar vormt."
Naast een verzoek van de minister om een paspoort af te nemen, krijgen burgemeesters soms ook
rechtstreeks informatie doorgestuurd van de AIVD over bijvoorbeeld een inwoner die naar Syrië wil.
,,En dan wordt het ingewikkeld", zegt een woordvoerder van de VNG. ,,De burgemeester moet dan
zelf een afweging maken tussen de staatsveiligheid en de grondrechten van een inwoner. Dat is voor
veel burgemeesters een worsteling. Pakken ze een paspoort af of nemen ze het risico dat iemand
naar Syrië reist?" Omdat de AIVD vaak een beperkt deel van haar inlichtingen met de burgemeester
deelt, is het volgens de VNG ,,heel lastig" om zo'n beslissing te nemen. Het zou ,,werkbaarder" zijn
als alle inlichtingen via de minister terecht komt bij burgemeesters, zegt de VNG. ,,De minister
beschikt wel over alle informatie. Die kan dus beter een inschatting maken."
Ook om andere redenen is het niet vanzelfsprekend dat de burgemeester paspoorten inneemt, zegt
de VNG. ,,Burgemeesters spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van radicalisering binnen hun
gemeente. Als zij tegelijkertijd paspoorten moeten afnemen, geeft dat een diffuus beeld naar de
inwoners toe: is de burgemeester nu van de preventie of van de repressie?" Eén ding is zeker, zegt
de VNG-woordvoerder: ,,De burgemeester zit in een onmogelijke dubbelrol."
Andreas Kouwenhoven: Waarom een paspoort intrekken wél zin heeft
Zonder paspoort is het lastig reizen. Daarom trekt minister Opstelten (Veiligheid en Justitie, VVD)
paspoorten in van mensen die in Syrië vechten of dat van plan zijn. Volgens de minister vormen
Syriëgangers bij terugkeer een potentieel gevaar voor Nederland.
Heeft het intrekken van een paspoort zin? Soms wel, stelt een bron rond de jihadistische
gemeenschap. Een aantal potentiële uitreizigers die hun paspoort kwijtraakten, hebben hierna nog
eens nagedacht. Volgens de bron hebben zij na deze bedenkperiode de reis naar Syrië uit hun hoofd
gezet.
,,Iemand die naar Syrië wil, zit in een bepaald radicaliseringsproces. Door zijn paspoort in te trekken,
probeert men dat proces te verstoren", zegt Daan Weggemans, onderzoeker aan het Haagse
Centrum voor Terrorisme en Counterterrorisme. Weggemans is zelf niet per se voorstander, omdat
de maatregel er ook voor kan zorgen dat een potentiële uitreiziger gefrustreerder wordt. Maar, zegt
Weggemans, dit hoeft niet te betekenen dat de kans groter wordt dat hij een aanslag pleegt in
Nederland. ,,Naar Syrië willen om te vechten of hier een aanslag plegen zijn twee verschillende
dingen."
Sheila Kamerman: Waarom een paspoort intrekken géén zin heeft
Tegenstanders van het intrekken van paspoorten vinden dat het vooral een symbolische maatregel
is. De meeste Syriëgangers hebben een dubbel paspoort dus kunnen met hun andere paspoort
alsnog de grens over. Bovendien mag iemand op grond van zijn Nederlanderschap - dat pas kan
worden afgenomen na een onherroepelijke veroordeling - altijd terugkeren naar zijn eigen land, ook
zonder paspoort.
Er zijn daarnaast principiële bezwaren tegen het innemen van paspoorten. Mensen hebben volgens
de grondwet de vrijheid om te gaan en staan waar zij willen. Bovendien werkt het afpakken van
iemands paspoort stigmatisering in de hand, zegt advocaat Wassenaar, die cliënten bijstaat wier
paspoort is ingenomen. ,, Ik sluit niet uit dat je mensen net de verkeerde kant op duwt als je een
paspoort afneemt."
Dat vindt ook politicoloog Floris Vermeulen. ,,De jongens en meisjes waar het om gaat, staan flink
onder druk. Niet alleen de de overheid houdt ze in de gaten, maar vaak ook familie en vrienden. Als
je dan ook nog hun paspoort afneemt, kunnen ze denken: ik heb niets meer te verliezen."

Download Report