Duiker met goudgele oorpluimen en rode ogen

Achtergrond
HOOGEVEENSCHE COURANT
VRIJDAG 16 MEI 2014 - PAGINA 13
De pagina Groen & Doen biedt de lezer elke week een mooi inhoudelijk
verhaal van Hero Moorlag en daarnaast een variatie van artikelen met als
raakvlak natuur, milieu, natuurhistorie, toerisme en natuurbeleving. In deze
opzet werken Staatsbosbeheer (Hans Kruk), Natuurmonumenten (Rutger de
Vries) en Stichting Het Drentse Landschap (Sonja van der Meer) samen met
Hero Moorlag. Elke natuurorganisatie komt per toerbeurt aan bod. Eens in
de vier weken is er ook ruimte voor onder meer IVN Hoogeveen en de Natuurvereniging Zuidwolde. Vandaag is er, naast het artikel van Hero, een
bijdrage van Rutger de Vries van Natuurmonumenten.
ur
u
t
a
N
a
d
n
e
g
a
Nachtelijk gefladder
* Nationale Vogelweek
Zaterdag 17 mei excursie,
van 8.00 tot 10.30 uur
Woensdag 21 mei
excursie kinderen,
van 13.30 tot 15.00 uur
De boswachter van Natuurmonumenten wandelt met belangstellenden mee naar de mooiste plekken van
Nationaal Park Dwingelderveld. In dit
grootste natte heidegebied van Nederland kunnen we typische heidevogels
tegenkomen zoals geelgors, roodborsttapuit en paapje. In de bossen rondom
de heide roepen de wielewaal en de
zwarte specht. Neem een verrekijker
mee, Natuurmonumenten heeft een
beperkt aantal te leen. Tijdens een
regenachtige periode zijn laarzen een
‘must’, Natuurmonumenten heeft enkele maten te leen. De route is niet geschikt voor minder validen. Honden
zijn niet toegestaan. Aanmelden voor
deze activiteit via www.vogelweek.nl
De kinderexcursie op woensdag 21
mei is geschikt voor kinderen van 8
tot 12 jaar. Welke vogels kun je tegenkomen op de heide? De boswachter
laat je zoveel mogelijk zien. Misschien
komen we wel geelgorzen of roodborsttapuiten tegen! Of supersnelle
boomvalken. Trek laarzen aan en kleren die vies mogen worden. Neem een
verrekijker mee; Natuurmonumenten
heeft er maar een paar te leen.
*Dauwtrappen over
Dwingelderveld
Donderdag 29 mei
Aanvang 5.00 uur
Ook dit jaar houdt Bezoekerscentrum Dwingelderveld van Natuurmonumenten een dauwtrapwandeling in
de vroege uurtjes van Hemelvaartsdag.
De wandeling vertrekt om 5.00 uur en
duurt tot 7.30 uur. Meldt u snel aan via
telefoonnummer 0522-472951 of www.
nm.nl/bcdwingelderveld want het aantal plaatsen is beperkt. Vroeger stonden de mensen op Hemelvaartsdag
voor zonsopkomst op om te zingen en
blootsvoets in het gras te dansen; vandaar de term dauwtrappen. De dauw
op het gras zou een zuiverende werking hebben... Het dansen en zingen
wordt deze morgen maar achterwege
gelaten en het is wellicht slimmer laarzen of stevige wandelschoenen aan te
doen. Tijdens de wandeling kan genoten worden van de ontwakende natuur
in al zijn schoonheid. Een gids van
Natuurmonumenten neemt de deelnemers mee naar de mooiste plekjes van
het Nationaal Park.
Duiker met goudgele
oorpluimen en rode ogen
Wie ze een tijdje vanaf
de Dooddijk in de
Boerenveensche Plassen observeert, ziet
het verschil tussen
mannetje en vrouwtje.
Althans, als ze naast
elkaar zwemmen. Het
mannetje is iets forser,
heeft een dikkere hals
en zijn kop is groter.
Op de foto zwemt
hij achter het vrouwtje. Geoorde futen in
bruiloftskleed. Rond
de oorstreek vormen
rode en goudgele
veren vanaf het knalrode oog een pluim,
vandaar de naam. Ze
zijn kleiner dan de
roodhalsfuut en de
gewone fuut en groter
dan de dodaars (kleinste fuut). De geoorde
fuut is trekvogel, maar
hij trekt niet ver. Hij
overwintert op kusten binnenwateren van
Zuid-Europa, maar ook
wel in beperkt aantal
in de Grevelingen. De
gewone fuut baltst al
vanaf half maart, de
eerste roodhalsfuut
verscheen begin april
op de plassen van Diependal. Geoorde fuut
en dodaars hebben
inmiddels een nest
gebouwd.
* Kriebeldiertjes bij
Buitencentrum Boomkroonpad
Woensdag 21 mei
Aanvang 13.30 uur
Staatsbosbeheer houdt een actieve
doe-middag voor kinderen van 6 tot 12
jaar. Bij Buitencentrum Boomkroonpad aan de Steenhopenweg in Drouwen wordt samen met de gids van
Staatsbosbeheer op zoek gegaan naar
waterdiertjes en andere kriebeldiertjes
die in het bos leven. Ook bij het water
krioelt het van de interessante diertjes. Met een vergrootglas kunnen de
diertjes beter bekeken worden. Door
gebruik te maken van een zoekkaart
kan het diertje op naam gebracht worden. Je weet van tevoren nooit wat je
allemaal zult vangen. Maar dat maakt
het extra spannend! Rommel in het
bos: Staatsbosbeheer laat dode bomen
en takken in het bos liggen. Deze dode
bomen trekken allemaal kleine kriebelbeestjes aan: bijvoorbeeld kevers,
torretjes, wormen en insecten. Al deze
diertjes zijn zeer nuttig voor het bos.
Zij zorgen ervoor dat alle ‘rommel’
weer wordt opgeruimd. Ook trekken
zij weer veel vogels aan, die dol zijn
op deze kleine kriebeldiertjes. Vooraf aanmelden via tel. 0592-377305 of
[email protected].
* Dauwtrappen bij Boomkroonpad
Donderdag 29 mei
Aanvang 6.00 uur
Kom tijdens Hemelvaartsdag dauwtrappen bij Buitencentrum Boomkroonpad. Staatsbosbeheer houdt deze
stevige dauwtrapwandeling in de boswachterij Gieten-Borger. De wandeling
begint al om 6.00 uur ‘s morgens en
duurt circa twee uur. Sinds mensenheugenis is dauwtrappen een activiteit
die gekoppeld is aan Hemelvaartsdag.
‘s Morgens heel vroeg uit de veren zou
een genezende en verfrissende werking hebben op lichaam en geest. Natuurlijk horen de deelnemers ook allerlei interessante wetenswaardigheden
over het beheer en de natuur, maar het
genieten en beleven van het voorjaarsbos, staat toch centraal. De wandeling
wordt afgesloten met een ontbijt bij
paviljoen de Woudstee. Tip: trek stevig schoeisel aan. De wandeling vindt
plaats op donderdag 29 mei, begint om
6.00 uur en duurt ongeveer twee uur.
Vooraf aanmelden via tel. 0592-377305
of [email protected].
Dodaars op drijvend nest. Foto’s Hero Moorlag
Je moet vaak lang wachten en het is
altijd een verrassing op welke plek
ze boven komen. Zijn ze druk, dan
duiken ze meteen weer onder. Dat
doen ze zo perfect, dat er slechts
een rimpeling in het water is te zien.
Onder water jagen ze op larven van
libellen en waterkevers en op slakken
en visjes ter grootte van tiendoornige
stekelbaarsjes. Pas als ze langdurig
boven water zijn, ziet de nauwkeurige
waarnemer dan hun ondersnavel iets
is opgewipt. Samen met de rode ogen
en die prachtige gouden oorpluimen
geeft ze dat een koddig uiterlijk. Hals
en kop zijn fluweelzwart, de flanken
roodbruin. Zogauw ze boven komen,
rollen de druppels water van hun
ingevette veren. Mooi dat we zoveel
natte natuur hebben gecreëerd. Is
er voldoende voedsel en broedgelegenheid voor futen, dan komen
ze. Er waren geen plassen meer in
de Boerenveensche Plassen, totdat
de diepe ontwateringssloot van 2.30
meter onder het maaiveld in 1986
werd gedempt. Het jaar erop vulden
de oorspronkelijke plassen zich met
regenwater. In het natste jaar, 1995,
broedden alle vier soorten futen
er. Het water stond tot op de Dooddijk. In droge jaren broedt alleen de
dodaars in de noordelijke plas. Vanaf
2000 zie je in de meeste jaren twee
paar gewone futen, drie paar geoorde
futen en twee paar dodaarsjes. Maar
Ergens bij een pitruspol hebben ze
hun drijvende nest gemaakt naar
futengewoonte. Een drijvend nest,
want op het land komen futen niet
graag. Hun poten staan ver naar achteren, waardoor ze op het land slecht
kunnen lopen. Het zijn uitgesproken watervogels die zijn gebouwd
om te zwemmen en te duiken. Er
broeden vier paar zwarte kraaien
in de houtsingels en solitaire eiken
van de Boerenveensche Plassen.
Vanuit het Spaarbankbos en het
Amshoffbos komen buizerds in het
gebied jagen. Elke kraai of buizerd
die de kokmeeuwkolonie nadert,
wordt hardhandig door driehonderd
kokmeeuwen aangepakt. Geoorde
de jongen naar plekken met eiwitrijk
voedsel, muggen en muggenlarven.
De ouders bieden halfwas donsjongen visjes en libellenlarven aan. Na
enkele weken is het dons nagenoeg
verdwenen. Dan duiken de jongen
zelf naar voedsel. Ze volgen gewoon
het voorbeeld van hun ouders. In de
nazomer trekken ze met hun ouders
naar het zuiden.
Concentratie Oost-Europa
Oekraïne staat bij vogelaars niet in
de eerste plaats bekend om de macht
van oligarchen, maar om de hoge
dichtheid aan broedparen geoorde
Beschermende kolonie
Door Hero Moorlag
Let eens op de plekken waar geoorde
futen en dodaarsjes zich het meest
ophouden. Je ziet ze in de kolonie
van kokmeeuwen of aan de randen.
Ze vissen tussen de pitruspollen.
Nachtvlinders zullen wel ‘s nachts
vliegen en dagvlinders overdag. Ik
hoor het je denken. Toch zijn er diverse soorten nachtvlinders die overdag
hun voedsel zoeken. De forse en bekende kolibrievlinder is er zo eentje.
Deze groep vlinders wordt eenvoudig
‘dagactieve nachtvlinders’ genoemd.
Dat dekt behoorlijk de lading. Het
tijdstip van vliegen heeft er dus weinig mee te maken. Wie beide soorten
nauwkeurig bekijkt, ziet dat de antennes bij dagvlinders bestaan uit lange,
dunne steeltjes met aan het einde een
knopje, als een speld. Nachtvlinders
hebben dat knopje niet. Wél een heel
scala aan gewei- en takvormige antennes - de zogenoemde gekamde antennes. Een ander verschil is de manier
waarop vlinders zichzelf opwarmen.
Dagvlinders gebruiken het oppervlak
van hun vleugels daarvoor. Kijk deze
zomer maar eens naar vlinders op de
vlinderstruik. Af en toe hebben ze de
vleugels open in de volle zon. Zeker
‘s ochtends valt dat op. Nachtvlinders
hebben logischerwijs niets aan dergelijke technieken. Zij worden immers
pas actief na zonsondergang. Nachtvlinders doen wat wij ook doen als we
het koud hebben…rillen. Ze laten hun
vliegspieren razend snel trillen en creeren zo warmte.
SIGNALEN DOOR DE NACHT
Nachtvlindermannetjes, met de
grootste antennes, ‘ruiken’ paringsrijpe vrouwtjes. Ze kunnen ze niet
‘zien’, in het holst van de donkere
nacht. Paringsrijpe vrouwtjes geven
een stofje af waar mannetjesvlinders
helemaal verslaafd aan zijn: feromonen. Feromoonmoleculen zijn als het
ware boodschappers. De grote antennes van nachtvlinders vangen deze
moleculen op. Door de intensiteit van
de feromonen te vergelijken in de ene
en de andere antenne kan de vlinder
bepalen welke kant hij op moet vliegen om bij de bron te komen.
Paartje geoorde futen. Vooraan het vrouwtje.
dan moeten de grootste plassen goed
gevuld zijn. Zakt het water in korte
tijd door verdamping, dan vertrekken de gewone futen. Ze kunnen niet
meer duiken.
Dennenspinner, rietvink, nachtpauwoog: ze hebben de mooiste
namen. Toch zien we ze maar weinig. Waarom? Ze leven hoofdzakelijk ‘s nachts. We hebben het hier over nachtvlinders! Bij
nachtvlinders denken veel mensen aan grauwe, saaie, motachtige vlinders. Grauw? Saai? Niets is minder waar! Nachtvlinders
zijn kleurrijker dan je denkt. Van rood en oranje, naar prachtige
tinten, grijs en geel. Onbekend maakt onbemind zullen we maar
zeggen. Toch is het de moeite waard wat meer te weten te komen
over nachtvlinders.
ZELF OP VLINDERJACHT
fuut en dodaars hoeven niets te
doen. Ze jagen en broeden onder de
bescherming van de kolonie. Alleen
kiekendieven die je hier af en toe
ziet, slagen er wiekelend en spitsroeden vliegend in de kolonie binnen te
dringen om een kokmeeuwjong en
wellicht een jonge fuut te grijpen.
Opnieuw naar futengewoonte dragen
geoorde fuut en dodaars hun drie
zwartwit gestreepte jongen tussen de
vleugels op hun rug. Ze zwemmen
dicht langs pitruspollen en brengen
futen. Kon de rijke natuur daar maar
een rol spelen om de vrede te bewaren. Ook Polen, Slowakije, Tsjechië
en Roemenië zijn landen waar geoorde futen graag mogen verblijven.
Deze futensoort broedt op het hele
noordelijke halfrond, Noord-Amerika
en Eurazië. Op de fenologische lijst
van broedvogels van de Werkgroep
Avifauna Drenthe (WAD) staat de
geoorde fuut bovenaan. Fenologie
is de studie van de verbanden van
natuurverschijnselen, bijvoorbeeld
de tijdstippen waarop planten en dieren verschijnen. De WAD wil graag
van Drentse vogelaars weten op
welke dag zij de eerste fitis, grasmus,
blauwborst of geoorde fuut hebben
waargenomen. Op de lijst staan 39
vogelsoorten. In het Nuilerveld zag
ik de eerste roodborsttapuit op 11
maart, in de Boerenveensche Plassen
op 13 maart. Op 2 april ontdekte ik
hier het eerste paar geoorde futen.
Toen broedden er al drie paar grauwe
ganzen in de pitrusvelden. Ze hadden
hun nesten strategisch gemaakt aan
de buitenrand van de kokmeeuwkolonie. Vermoedelijk kunnen zelfs
vossen hier niet komen. Nu zwemmen ze met hun jongen in een crèche
tussen de kokmeeuwen. Komende
week zwemmen hier de donsjongen
van meeuwen, geoorde futen en
dodaarsjes.
(Tip: type op YouTube ‘Dodaars en
geoorde fuut in kokmeeuwkolonie’ in
voor het filmpje).
Gewone fuut met gevangen vis in de Hoogeveensevaart.
Zoals gezegd, nachtvlinders zijn
prachtig en je kunt ze eenvoudig be-
kijken. Hoe? Op een mooie, rustige
zomeravond gooi je een wit laken over
een waslijn in de tuin. Of span een
lijntje. Eventueel kun je de onderste
hoeken van het laken met een stukje
touw en een haring wat strakker laten
hangen.
Neem een eenvoudige lamp en
hang die voor het laken. Stekker in
het stopcontact en wachten maar.
Maak het jezelf gemakkelijk. De eerste vlinders komen al gauw op het
licht af. Kijk eens naar die mooie tekening op de vleugels. Sommige lijken
wel op boomschors! Heb je de smaak
te pakken probeer dan eens wat vlinders op naam te brengen. De website
www.vlindernet.nl kan daarbij helpen.
Door het jaar heen biedt IVN Westerveld Nachtvlinderexcursies aan. Kijk
op www.nm.nl/bcdwingelderveld voor
data en tijden.
DE NACHT BELEVEN
Nachtvlinders bekijken is een leuke
activiteit en voor je het weet is het
diep in de nacht. Maar ach, wat geeft
het? De vlinders zijn mooi, er vliegen
vleermuizen over (rara, waar die op
afkomen…een makkelijke maaltijd),
en misschien roept er een bosuil in de
verte. De nacht is prachtig. Dat bewijzen deze vlinders maar weer eens.
Tot slot een tip: op 21 juni viert Natuurmonumenten de kortste nacht.
In het hele land zijn midzomerwandelingen te maken. Ook in Nationaal
Park Dwingelderveld. Beleef op 21
juni het grootste nachtelijke avontuur
van Nederland. Ervaar het nachtelijk
natuurspektakel én wandel geld bijeen voor de natuur. Natuur is in ons
dichtbevolkte land extra kwetsbaar.
De opbrengst van de Midzomernachtloop gaat daarom rechtstreeks naar de
aankoop van nieuwe natuur. Daarmee
geven we de natuur de ruimte. Kijk op
www.midzomernacht2014.nl en schrijf
snel in.
Rutger de Vries
Boswachter Natuurmonumenten
Bezoekerscentrum Dwingelderveld

Download Report